«ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ2lyk-nafpakt.ait.sch.gr/files/to-limani-tis-polis-mas.pdf · «Το λιμάνι της πόλης μας» . ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ

2Ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2004 - 2005

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

«ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ»

Συμμετοχή στο Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Π.Ε. του κέντρου Π.Ε. Δραπετσώνας με θέμα: «Τα λιμάνια της Ελλάδας»

Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης : «Το λιμάνι της πόλης μας»

2 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ με θέμα: «Το λιμάνι της πόλης μας» .

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Π.Ε. ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ Π.Ε. ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ με θέμα:

«Τα λιμάνια της Ελλάδας»

Α΄. Η Περιβαλλοντική μας ΟμάδαΣχολικό Έτος 2003-04

Υπεύθυνοι καθηγητές: Κριαράς Νικόλαος Πατσαούρας Βασίλειος (μέχρι 20/1/2004) Kουτσόπουλος Κων/νος (από 21/1/2004)

Συμμετέχοντες μαθητές:

α/α Τμήμα Α1 α/α Τμήμα Β21 Βλαχάκης Ιωάννης 1 Κατσαντώνη Βασιλική2 Γαλανόπουλος Αντώνης 2 Κωστογιάννη Αλεξάνδρα3 Γλαβάς Γεώργιος 3 Μπεκιάρη Ηλιάνα4 Ευθυμιόπουλος Γιάννης 4 Κεχαγιά Κατερίνα

Τάξη ΓΤμήμα Α2 1 Παπαδοπούλου Πόπη

1 Κόννορ Μαρία 2 Πολυδώρου Σπυριδούλα2 Κορδώνη Μάνθα 3 Πρέντζα Ευθυμία3 Κορνελάκη Δήμητρα

4 Κυριαζή Ουρανία5 Κωταντούλα Γεωργία

Τμήμα Α31 Ξηρού Ερμιόνη

Σχολικό Έτος 2004 -05

2


Υπεύθυνοι καθηγητές: Κριαράς Νικόλαος Kουτσόπουλος Κων/νος

Συμμετέχοντες μαθητές:

α/α Τμήμα Α1 α/α Τμήμα 41 Αγγελοπούλου Μαρία Μελαχροινή 1 Παραλίκας Μάριος 2 Ανδρικοπούλου Μαρία 2 Σύψας Σπύρος 3 Ασλανίδου Χρυσούλα 3 Τσιάκα Πηνελόπη4 Γλαβά Μαρία5 Γούπιου Ευτυχία 6 Ζαβέρδα Βασιλική α/α Τμήμα Β1

Τμήμα Α2 1 Αλεξοπούλου Σοφία1 Καρέλης Ευάγγελος 2 Κατραούρας Χρήστος Τμήμα Β23 Κιούση Ιωάννα 1 Κυριαζή Ουρανία4 Κυρίτση Λευκοθέα 2 Κωταντούλα Γεωργία5 Κυρίτσης Παναγιώτης

Τμήμα Β3Τμήμα Α3 1 Ξηρού Ερμιόνη

1 Μελίστα Χριστίνα 2 Παπαγεωργακόπουλος Ιωάννης2 Μηνοπούλου Κωνσταντίνα 3 Πατσαούρας Γεώργιος

3 Μήτσης Πετράκης 4 Υφαντής Αθανάσιος

4 Μόσχος Παναγιώτης 5 Φούντας Ιωάννης5 Μπλάτιος Παναγιώτης 6 Νικόλα Ελένη7 Παπαδούλα Αικατερίνη

Β΄. Λίγα λόγια για το Πρόγραμμα και το θέμα του

3


Τον Ιούνιο του 2003 το Κ.Π.Ε Δραπετσώνας γνώρισε σε όλα τα σχολεία της χώρας την πρόθεσή του να δημιουργήσει από την επόμενη σχολική χρονιά εθνικό θεματικό δίκτυο Π.Ε. με θέμα «Τα λιμάνια της Ελλάδας» τριετούς διάρκειας. Με τη σειρά μας, στις 19.6.2003, απαντήσαμε θετικά στο κάλεσμα. Έτσι στις 20.10.2003 ο Σύλλογος των καθηγητών αποφάσισε τη σύσταση Περιβαλλοντικής Ομάδας αποτελούμενη από 20 μαθητές και δύο καθηγητές (τον κ. Κριαρά Ν. Φυσικό και τον κ. Πατσαούρα Β. Χημικό, τον οποίο αντικατέστησε ο δ/ντής κ. Κουτσόπουλος Κ. Φυσικός στο Β΄ τετράμηνο) για υλοποίηση Περιβαλλοντικού Προγράμματος με θέμα: «Το λιμάνι της πόλης μας».

Στις αρχές Δεκέμβρη του 2003 το Πρόγραμμα εγκρίθηκε από τη Δ/νση Δ/θμιας Εκπ/σης Αιτ/νίας και στα τέλη του ίδιου μήνα εντάχθηκε στο Δίκτυο. Το Πρόγραμμα, με νέα έγκριση, συνεχίστηκε και το σχολικό έτος 2004 – 05.Στόχος του Προγράμματος: Η καλύτερη γνωριμία των μαθητών με ένα βασικό ιστορικό μνημείο της πόλης μας, η μελέτη του, η εξοικείωση με τρόπους μελέτης και προβολής ενός θέματος καθώς και η ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά προβλήματα της σύγχρονης εποχής.Βασικές πτυχές του προγράμματος: Η αναζήτηση στοιχείων σχετικών με την ταυτότητα και την ιστορία του λιμανιού, την επιρροή του στα ήθη και τα έθιμα του τόπου, την επίδρασή του στη λογοτεχνία, την ποίηση και τις τέχνες γενικότερα, τη σημερινή λειτουργία του λιμανιού καθώς και τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τη χρήση του.

Γ΄. Υλοποίηση του Προγράμματος – Επιμέρους Δράσεις Μετά τη σχετική ενημέρωση και συζήτηση για το θέμα και τον επιμερισμό εργασιών σε αντίστοιχες ομάδες εργασίας ακολούθησε η φάση συγκέντρωσης στοιχείων τα οποία παράλληλα με την επεξεργασία τους θα εμπλουτίζονται με νέα που θα συγκεντρώνονται.Για το σκοπό αυτό, κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Προγράμματος ομάδες μαθητών επισκέφθηκαν το Λιμάνι και τους γύρω χώρους και κτίρια, την Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου, το Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (Π.Ε.Δ.Υ.) Δυτικής Ελλάδας, τις εγκαταστάσεις Βιολογικού καθαρισμού Ναυπάκτου καθώς και διάφορα πρόσωπα με ιδιαίτερες γνώσεις για το Λιμάνι.Επίσης η Περιβαλλοντική Ομάδα πραγματοποίησε τις παρακάτω εκπαιδευτικές εκδρομές:

1. Στο ΚΠΕ Καλαμάτας στις 19/01/20042. Στο ΚΠΕ Θέρμου στις 23-24/1/20053. Στο ΚΠΕ Στυλίδας στις 21/03/2005

4


ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ Η ίδρυση της πόλης της Ναυπάκτου συνδέεται άρρηκτα με τη στρατηγική της θέση, καθώς βρίσκεται σε καίριο επικοινωνιακό κόμβο ανάμεσα στην Πελοπόννησο και τη Στέρεα Ελλάδα, ελέγχοντας ταυτόχρονα τη δυτική είσοδο στον Κορινθιακό κόλπο. Άλλωστε και η ετυμολογία του ονόματος της, ναυς (πλοίο) και πήγνυμι (κατασκευάζω),δείχνει την άρρηκτη σχέση της πόλης με τον ευρύτερο θαλάσσιο χώρο, εκείνη την εποχή.

Σημερινή άποψη του λιμανιού Το γραφικό λιμανάκι της πόλης μας δεν είναι έργο της φύσης, αλλά του ανθρώπου. Είναι φανερή η προέλευση του. Σχηματίζεται από τους δύο βραχίονες του κάστρου, οι οποίοι ξεκινούν απ’ την κορυφή του λόφου και καταλήγουν στη θάλασσα, όπου με δύο πύργους κλείνουν την είσοδο του η οποία άνοιξε μετά την εκσκαφή και την εκτέλεση των επιμέρους εργασιών. Ο πυθμένας του είναι πλακοστρωμένος, όπως επιβεβαιώνεται σε κάθε εκβάθυνση του με τις πλάκες, που ανασύρονται. Έχει σχήμα πετάλου με άνοιγμα εισόδου 32 περίπου μέτρα. Το βάθος στο κέντρο του είναι 4 – 5 μέτρα περίπου ενώ στην περιφέρειά του 1 – 1,5 μέτρα.

Τοπογραφικό

διάγραμμα της ευρύτερης περιοχής του λιμανιού

5


ΕΝΟΤΗΤΑ 2 : Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ

2.1 ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ

Σ’ αυτό το μικρό και γραφικό λιμανάκι, που σήμερα κρατάει στην αγκαλιά του βαρκούλες, καΐκια και κότερα, παλιότερα άραζαν γαλέρες και μπρατσέρες της Δημοκρατίας των Ενετών, οι οποίοι θεωρούσαν το Λεπάντο ένα από τα μεγαλύτερα και τα ισχυρότερα ερείσματα της κυριαρχίας τους στη Μεσόγειο.

Τι προϋπήρχε δεν είναι γνωστό. Πολύ πριν φτάσουν οι Ενετοί και οι Οθωμανοί, ασφαλώς υπήρχε κάποιο αγκυροβόλιο, που εξυπηρετούσε τις θαλάσσιες μεταφορές, πράγμα που το επιμαρτυρεί και η αρχική ονομασία της πόλης μας, από την κατασκευή πλοίων και διαπεραίωση των Δωριέων στην Πελοπόννησο. Ας μην μας διαφεύγει ακόμη το γεγονός, ότι κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Μόρνου υπήρχαν "αλυκές" για το αλάτι και "εκτροφεία" ψαριών, καθώς η περιοχή αυτή προσφέρεται και για τις δυο αυτές δραστηριότητες από την περίοδο ακόμη του Δεσποτάτου της Ηπείρου με υπολογίσιμα κέρδη, που σημαίνει, ότι προϋπήρχαν αναπτυγμένες θαλάσσιες μεταφορές. Δεξιά και αριστερά της εισόδου του λιμανιού, όπως προαναφέρεται, υπήρχαν δύο πύργοι. Ο ανατολικός ήταν περίπου όπως είναι και σήμερα, με το φάρο δίπλα στο γέρικο πεύκο που οδηγεί τα πλεούμενα τις ασέληνες νύχτες με το πράσινο φως του. Ο δυτικός σε σχήμα τετραγώνου, στολισμένος με μια επιβλητική χουρμαδιά, χρησιμοποιούνταν για το στρατωνισμό της φρουράς του λιμανιού.

6


2.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΑΠΟ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ

Το λιμάνι της πόλης μας αν και μικρό, ωστόσο εξαιτίας της θέσης και του

ρόλου του από το 17ο αιώνα ήδη έως τα νεώτερα χρόνια έγινε συχνά αντικείμενο περιγραφής από εμπνευσμένους επισκέπτες του. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά σ΄ αυτό Ευρωπαίων περιηγητών.

Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα (1675-1676) επισκέφθηκε τη Ναύπακτο ο Γάλλος γιατρός Jacob Spon ο οποίος μεταξύ των άλλων περιγράφει και το λιμάνι της. Το βρίσκει πολύ μικρό, με είσοδο όχι παραπάνω από 50 πόδια άνοιγμα και 500 πόδια διάμετρο. Δεν μπορούσαν επομένως να εισέλθουν, παρά μεσαίου και μικρού μεγέθους σκάφη. Συνήθιζαν να κλείνουν το στόμιο του με αλυσίδα, προφανώς γιατί κάθε ελλιμενισμένο πλοίο έπρεπε να καταβάλλει πριν τον απόπλου κάποιο χρηματικό ποσό για τον ελλιμενισμό του. Ο Γάλλος γιατρός επισκέφθηκε τη Ναύπακτο την εποχή του τρομερού κουρσάρου Ντούρας Μπέη, οι μικρές γαλέρες του οποίου έμπαιναν στο λιμάνι, αλλά έπρεπε αυτό να κρατηθεί πιο καθαρό. Ο Spon εντυπωσιάστηκε που είδε καράβια να μην μπορούν να βγουν από το λιμάνι, επειδή δεν υπήρχε πολλή θάλασσα στην είσοδο, και έπρεπε να περιμένουν τη φουσκονεριά για να αποπλεύσουν. Το πρωί τα νερά εισέρχονταν από τον πορθμό των δυο φρουρίων (Ρίου - Αντιρρίου) και το βράδυ γυρνούσαν πίσω. Πάνω και στους δυο αυτούς πύργους, όπως φαίνεται στη γκραβούρα, υπήρχε από μια σκοπιά – κούκος – που σήμερα διασώζεται μόνο στον ανατολικό πύργο, στην οποία είναι στερεωμένο το Φανάρι του λιμανιού.

Αξίζει παράλληλα να σημειωθεί ότι στο κεφάλαιο του βιβλίου του που αναφέρεται στη Ναύπακτο την οποία επισκέφθηκε το 1675, ο περιηγητής Bernard Randolph, αφού τοποθετήσει την πόλη γεωγραφικά, στην ακτή της Ρούμελης τρία μίλια από τα κάστρα Ρίου - Αντιρρίου, μιλά για το μοναδικό κάστρο της Ναυπάκτου με τους έξι περιβόλους και τα σπίτια που είναι χτισμένα ανάμεσα τους. Το φρούριο την εποχή που επισκέφθηκε την

7


Ναύπακτο ο Randolph,προστατευόταν από 20 κανόνια, ενώ το ελλειψοειδές λιμάνι που έκλεινε με την αλυσίδα, αν και διέθετε πολλές θέσεις, προστατευόταν μόλις από 3 ή 4 κανόνια.

Συνεχίζοντας την αναφορά του ο Βρετανός περιηγητής, παραθέτει στοιχεία από την ιστορία της Ναυπάκτου, επισημαίνοντας ότι υπήρξε «φωλιά πειρατών», ότι με το λιμάνι της ως ορμητήριο ο φοβερός πειρατής Ντούρας Μπέης – που αναφέρεται και στο χρονικό του Γαλαξιδιού – τρομοκρατούσε όλη την περιοχή μέχρι τη Ζάκυνθο και την Κεφαλληνία και ότι η πόλη πέρασε από τους Ενετούς στους Τούρκους το 1499, ύστερα από μακρά πολιορκία. Η Ναύπακτος την εποχή εκείνη είναι σύμφωνα με τον Randolf, σημαντικό εμπορικό κέντρο με τελωνειακή αρχή που επιβάλλει τέλη χρήσεως του λιμανιού σε όλα τα πλοία που εισέρχονται η εξέρχονται.

Στο βιβλίο επίσης του Lunwing Salvator με τίτλο «Eine Spazierfahrt im Golf von Korinth»(Μία περιήγηση στον Κορινθιακό κόλπο), το οποίο κυκλοφόρησε στην Πράγα το 1876, υπάρχει γκραβούρα με τίτλο «Hafen von Lepanto» (Το λιμάνι της Ναυπάκτου), στην οποία αποτυπώνεται, δίπλα από το δυτικό πύργο του λιμανιού, ένα μικρό οίκημα, εκεί που είναι σήμερα η σκάλα που οδηγεί στο άγαλμα του Ανεμογιάννη. Το παλαιό αυτό κτίριο στέγαζε το τελωνείο και αργότερα, γύρω στα 1930, οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων, που ασχολούνταν με την αλιεία.

Τέλος όπως προκύπτει από τον πίνακα του Οθωμανού ζωγράφου

Nasuh Matrakci, του 16ου αιώνα και τη μικρογραφία αγνώστου καλλιτέχνη, που εκτίθεται στο Top Kapi Seray στην Κωνσταντινούπολη, από τη θάλασσα εισχωρούσαν δύο τάφροι που αγκάλιαζαν το λιμάνι. Οι τάφροι αυτοί, για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας του κάστρου έφταναν περίπου μέχρι τα δύο χαμηλότερα διαζώματα.

2.3 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ Ενδεικτικά στοιχεία της πολυπολιτισμικότητας και της ποικιλομορφίας του

λιμανιού μας αποτελούν τα ιστορικά μνημεία του, που καταγράφουν παραστατικά τόσο τη σχέση του με πολιτιστικά δρώμενα διαφόρων εποχών όσο και τις αλλαγές στον τρόπο οργάνωσής του.

8


Στην περιοχή του λιμανιού, πλάι στο σπίτι του Γιάννη Αρτινόπουλου, στην οδό Φορμίωνος αρ.4 υπάρχει το Φετιχέ τζαμί, που έχτισε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, γιος του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ (1446-1512), ως ευχαριστήρια προσφορά στον Αλλάχ για την κατάληψη της Ναυπάκτου το 1499.

Το Φετίχ Τζαμί Ο θόλος του, γράφει ο Salvator, ήταν σκεπασμένος με τούβλα, προεξείχε

δε από τα γύρω σπίτια και στην είσοδο του υπήρχε μια τούρκικη επιγραφή. Πλάι στο τζαμί υπάρχει ένα κτίριο που ονομάζεται Κούββα, στην σκεπή του οποίου ήταν φυτρωμένη πρασινάδα. Τα παράθυρα και οι θόλοι ήταν περιτειχισμένοι, το χρησιμοποιούσαν δε οι κάτοικοι ως κατάστημα όπου πωλούσαν το αλάτι. Και τα δυο αυτά κτίρια έχουν διασωθεί. Το τζαμί τελευταία έχει αποκατασταθεί και ευπρεπισθεί εσωτερικά και εξωτερικά, στεγάζει δε σήμερα το Φυλάκιο Αρχαιοτήτων της πόλης μας, ενώ το πλαϊνό κτίριο, κενό σήμερα, ήταν Χαμάμ. Στη δυτική πλευρά του λιμανιού και σε χώρο που ονομάστηκε πάρκο Θερβάντες, τοποθετήθηκε το έτος 2001, με δωρεά των «Θερβαντιστών» (διεθνής σύλλογος προς τιμήν του Μ. Θερβάντες), το άγαλμα του Μιχαήλ Θερβάντες.

9


Μιχαήλ ΘερβάντεςΣτο δυτικό λιμενοβραχίονα, το έτος 1971, τοποθετήθηκε, με δωρεά του συλλόγου εφέδρων αξιωματικών Ναυπάκτου, το άγαλμα του πυρπολητή Γεωργίου Ανεμογιάννη – Παξινού, ο οποίος στην προσπάθειά του να πυρπολήσει την τουρκική κορβέτα το 1821 συνελήφθη από τους Τούρκους και θανατώθηκε με πασσάλωση στην είσοδο του λιμανιού.

Γ. Ανεμογιάννης

Η εικόνα του λιμανιού συμπληρώνεται από την πλατεία, που ως χώρος βρίσκεται ακόμη κι από τα πρώτα σχέδια μετά την απελευθέρωση. Βέβαια η τελική της μορφή, όπως είναι σήμερα έγινε το 1972-73.Δύο χρόνια νωρίτερα τοποθετήθηκε εκεί η προτομή του Νότη Μπότσαρη.

10


ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΚΑΙ Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε το ρόλο του λιμανιού στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571) ή του Lepanto, όπως την αποκαλούν στην Ευρώπη.Στο λιμάνι της Ναυπάκτου ναυλοχούσε ο τουρκικός στόλος που αποτελούνταν από 230 γαλέρες και 50 μικρότερα σκάφη. Η σύγκρουση με το χριστιανικό στόλο έγινε στις εκβολές του Αχελώου, στις Εχινάδες νήσους, και όπως φαίνεται ένα μέρος του τουρκικού στόλου, που διασώθηκε, ζήτησε ξανά καταφύγιο στο λιμάνι που προσέφερε ασφάλεια και κάλυψη. «Ως προκαθεζόμενη πόλις της Αιτωλίας», η Ναύπακτος, και λόγω της αρχαίας Ιστορίας της έδωσε το όνομά της στον ευρύτερο κόλπο και στη Ναυμαχία.Σήμερα μια σειρά εκδηλώσεων ανάμνησης και τιμής για τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου, με αντιπροσωπείες των κρατών που συμμετείχαν στο μεγάλο ιστορικό γεγονός, διοργανώνονται με επίκεντρο το χώρο του λιμανιού.

2.4 ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΣΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

Για τους επαχτίτες το λιμάνι εκτός από αισθητική και γραφική διάσταση διέθετε πάντα την αξία του χώρου που εξασφάλιζε την επικοινωνία με άλλες πόλεις. Η κύρια επικοινωνία ήταν με τον απέναντι Μοριά. Μικρά πλεούμενα με πανιά εκτελούσαν τη συγκοινωνία με τον Ψαθόπυργο, όταν ο άνεμος το επέτρεπε˙ διαφορετικά οι ναυτικοί μας ρίχνονταν στην μάχη με τα κουπιά, σε μιαν απόσταση πέντε περίπου μιλίων. Αυτά τα σκάφη ήταν βέβαια μικρά, που μόλις μπορούσαν να διαπεραιώσουν 30-40 άτομα.

11


Εκτελούνταν δύο δρομολόγια την ημέρα: ένα το πρωί στις 6 με επιστροφή στις 9 και το δεύτερο στις 11 με επιστροφή στις 3 παρά τέταρτο. Τα δρομολόγια είχαν ρυθμιστεί έτσι ώστε, το πρωινό να προλαβαίνει το τρένο Πάτρα-Αθήνα, στο οποίο επιβιβάζονταν οι επιβάτες για την πρωτεύουσα, παραδιδόταν ο σάκος του Ταχυδρομείου και παραλαμβανόταν ο πρωινός τύπος της Πάτρας και το ταχυδρομείο. Από το μεσημβρινό Αθήνα-Πάτρα κατέβαιναν οι επιβάτες από Αθήνα, για να επιβιβαστούν στην γαΐτα, που περίμενε στο λιμανάκιֹ ήταν αρκετός ο δρόμος, ανηφορικός - κατηφορικός, κουραστικός, όταν έπρεπε να μεταφέρεις και τις αποσκευές σου. Για τους επιβάτες οι συνθήκες του ταξιδιού ήταν πρωτόγονες, καθώς ήσαν εκτεθειμένοι στον αέρα και τα κύματα. Πέρασαν πολλά χρόνια, ώσπου να διασκευαστεί ο χώρος για τους επιβάτες. Ακόμη και το 1940, όπως προκύπτει από δημοσίευμα της ¨ΦΩΝΗΣ¨, «τα συγκοινωνιακά μέσα στις γραμμές Ναυπάκτου-Πατρών ή Ναυπάκτου - Ψαθοπύργου πρέπει να εκπληρούν όλους τους όρους και τις προβλεπόμενες διατάξεις και να εξασφαλίζουν απαραιτήτως την άνεσιν και την ασφάλεια των ταξιδευόντων». Για τον καπετάνιο και το πλήρωμα δε γίνεται λόγος˙ αυτοί ήταν ανεμοδαρμένοι και μουσκεμένοι από τα κύματα μέχρι το κόκκαλο. Το πρωινό ξεκίνημα, για το οποίο μας άφησε μια περιγραφή ο Γιάννης Βλαχογιάννης στο διήγημα του "Μισεμός", είχε τη δική του ιεροτελεστία και γραφικότητα. Από τις πέντε, νύχτα ακόμη, ακουγόταν ο "κόρνος", που είχε και την ονομασία "Μπουρού"- την τελευταία έχει διαφυλάξει ο ναυτικός Γιάννης Αθανασίου Πατάκας – με τον ιδιότυπο ήχο της στα χέρια των Κοκόγια και Κ. Γρίβα. Άρχιζε σιγά - σιγά η συγκέντρωση των ναυτικών, των ταξιδιωτών και άλλων, που συνήθιζαν να είναι παρόντες κατά την αναχώρηση του "Περάματος" ֹ άλλωστε τα καφενεία ήταν ανοιχτά δυο ώρες πριν, για τον καθιερωμένο καφέ και το κονιάκ τους χειμερινούς μήνες. Με τη μηχανοκίνηση των σκαφών καθιερώθηκε και δεύτερο δρομολόγιο κατευθείαν για την Πάτρα. Έφευγαν το πρωί, γύρω στις 7:00, και επέστρεφαν το απόγευμα στις 4:00. Με τα σκάφη διακινούνταν και οι "παραγγελιοδόχοι", που εκτελούσαν, έναντι αμοιβής, τις παραγγελίες, ενώ στην προκυμαία έδρευαν οι "φορατζήδες", γιατί για ορισμένα είδη, εισαγόμενα και εξαγόμενα, έπρεπε να καταβληθεί κάποιος δασμός, κατάλοιπο παλαιότερων εποχών και συνηθειών. Στην τοπική εφημερίδα "ΦΩΝΗ" της 1ης Φεβρουαρίου 1931, υπάρχει δημοσίευμα, κατά το οποίο τα συμβούλια του εμπορικού και

12


επαγγελματικού κόσμου διαμαρτύρονταν για το διπλασιασμό του κοινοτικού φόρου των "εισαγόμενων ωνίων και εμπορευμάτων". Και πάλι, κατά την άφιξη, κόσμος περίμενε, οι περισσότεροι από συνήθεια ή από τάση αλλαγής στην κίνηση του Λιμανιού, από την μονοτονία της επαρχιώτικης τότε ζωής ή για την εφημερίδα και τον πάγο, που ερχόταν σε κολώνες από την Πάτρα, σκεπασμένος με λινάτσα και ήταν απαραίτητος για την μπύρα στο ποτήρι, το παγωτό και μερικές φορές για επιθέματα σε κάποιον ασθενή, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού. Τόσο κατά την αναχώρηση όσο και κατά την άφιξη, το Λιμάνι γινόταν κέντρο συγκέντρωσης των ενδιαφερόμενων, όπως και των αργόσχολων, που περνούσαν την ώρα τους και μάθαιναν τα νέα από τους επιβάτες και τις εφημερίδες. Εκεί πάντα οι ξενοδόχοι, που περίμεναν κάποιον επιβάτη για το ξενοδοχείο τους. Αυτά ήταν του Φιλιππόπουλου – Κάσανδρου , το οποίο το 1921 επί επισκόπου Αβμροσίου αγοράστηκε, προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της Μητροπόλεως Ναυπάκτου, το "Ελλάς" , το “Rex” και το “Σέσιλ” (πάνω από το σημερινό καφέ «Λιμάνι») του Ράπτη, το "Ναυπακτία" του Χατζή, το "Απόλλων" του Κοτίνη, και το "Καλυδών" του Κοκκίνη. Διακρινόταν μάλιστα ο υπάλληλος του Κ. Κοτίνη που φορούσε ειδικό καπέλο με την επιγραφή "Απόλλων", λόγος για τον οποίο έμεινε γνωστός ως "ο Νίκος ο Απόλλων", ο ονομαστότερος ντελάλης της πόλης μας. Φαίνεται ότι ο Απόλλων είχε και πολύ δυνατή φωνή και διαλαλούσε και σε μεσημβρινές ώρες, κάτι που ενοχλούσε ορισμένους.

Απόλλων, πάψε να χτυπάς τη λύρα σου εκείνηγιατί ανησυχείς πολύ το Νίκο τον Κοκκίνη.

Το ξενοδοχείο Ναυπακτία

Δίπλα σε αυτό το πολύμορφο πλήθος, ένας κόσμος ναυτικών με τις πολυμελείς τότε οικογένειες τους αποζούσε από το Λιμάνι και έκανε προκοπή. Δεν ήταν όμως οι μόνοι. Οι φορτώσεις και εκφορτώσεις γίνονταν από τους λιμενεργάτες, άντρες με αντοχή στα βάρη, που έσφιγγαν τη μέση τους με πλουμιστά μάλλινα ζωνάρια, για να ενισχύσουν την αντοχή τους και φορούσαν μάλλινες φανέλες. Φορτωμένοι ισορροπούσαν πάνω στον "πόντε" – μια τάβλα που συνέδεε το καΐκι με την αποβάθρα. Από το πρωί μέχρι το βράδυ δουλεία

13


– δουλειά χωρίς αναπαμό. Κι όταν έπαιρνε το σούρουπο, με κάποιο πρόχειρο μεζέ στα κρασοπωλεία του Στενοπάζαρου προσπαθούσαν να ξεχάσουν την κούραση και τον καημό τους στο κατοστάρι οι λιμενεργάτες, ο Δήμος Ρούμπας, οι αδερφοί Κορομπίλη, ο Κ. Κουγιούφας, οι αδερφοί Δασκαλόπουλοι – Τίγγερη, ο Σταματόπουλος – Μητσάρας, ο Θεοφάνης Μπερεβέσκος και ο πρόεδρος τους Νίδας Μελιγκιώτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

3.1 ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ – ΔΡΩΜΕΝΑ

Από τα περασμένα χρόνια φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή με ήθη και έθιμα που επιβεβαιώνουν τη ζωντανή παρουσία ενός χώρου στο παρόν μιας επαρχιακής και γοργά αναπτυσσόμενης πόλης. α) Την Μεγάλη Παρασκευή, με την περιφορά των Επιταφείων του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής και όταν αυτοί βρίσκονται στο ύψος της πλατείας του λιμανιού, ανάβουν φωτιές κατά μήκος του κάστρου του λιμανιού ενώ στην είσοδό του κρέμεται σταυρός που και αυτός καίγεται. Το έθιμο αυτό είναι αρκετά παλιό τα δε τελευταία χρόνια γίνεται και ρήψη βεγγαλικών. Λόγω του εντυπωσιακού θεάματος το έθιμο αυτό προσελκύει πάρα πολλούς επισκέπτες.

14


β) Την ημέρα των Θεοφανείων γίνεται η ρίψη του σταυρού, στον δυτικό βραχίονα του λιμανιού και προς το εσωτερικό του, χωροστατούντος του Μητροπολίτου παρουσία επισήμων και πλήθους κόσμου.

γ) Το βράδυ της Καθαρής Δευτέρας, τα τελευταία χρόνια, ο σύλλογος «Ναύπακτος: Πολιτιστικές Διαδρομές» στον δυτικό βραχίονα του λιμανιού πραγματοποιεί τον λεγόμενο «χωριάτικο γάμο» όπου μεταξύ των άλλων ακούγονται και τοπικά σατυρικά αποσπάσματα. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας ο Δήμος Ναυπάκτου προσφέρει στον ίδιο χώρο νηστίσιμα εδέσματα συνοδεία παραδοσιακής μουσικής.δ) Οι Θερβαντιστές, τιμώντας τον μεγάλο αγωνιστή και διανοούμενο Μ. Θερβάντες, με την ευκαιρία του εορτασμού της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου πραγματοποιούν εκδηλώσεις στην περιοχή του λιμανιού. Οι εκδηλώσεις αυτές δεν έχουν τακτικό χαρακτήρα.ε) Σχεδόν εθιμική είναι και η παρουσία των ψαράδων σ’ αυτό. Στην περιοχή του λιμανιού, απέναντι από την βορειοανατολική γωνία της πλατείας, οι συμπαθείς και αγαπητοί σε όλους τους Ναυπάκτιους ντόπιοι ψαράδες, εκθέτουν καθημερινά προς πώληση τα ψάρια που αλίευσαν.

15


στ) Τα τελευταία χρόνια η περιοχή του λιμανιού τις βραδινές και νυχτερινές ώρες, αποτελεί τον κύριο χώρο διασκέδασης κυρίως της νεολαίας

3.2 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ – ΠΟΙΗΣΗ

Άλλοτε όμορφο και γραφικό, άλλοτε χώρος βιοπάλης αλλά και ελευθερίας, άλλοτε σημείο αποχωρισμού και πάντα φορέας μνήμης και προσωπικών για τον καθένα «διαδρομών» δε θα μπορούσε παρά να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους λογοτέχνες της πόλης μας.«Μ’ αρέσουν τα καΐκια σου» σημειώνει ο Θεμιστοκλής Αθανασιάδης Νόβας στη συλλογή «Πρώτη Άνοιξη» και προφέρει μια αισθητική απόλαυση μέσα από τη ποιητική του περιγραφή.

Λιμάνι

Μ’ αρ’εσουν τα καϊκάκια σουπου στέκουν σα χειροπιαστά,

ωραίο λιμάνι, στης νυχτός την ησυχία κι ακόμαη ερημική ψαρόβαρκα

16


στην ξύλινη δεσιά’της μπούκας τα κοτρόνια οπούοι αφροί πηδούν και λιώνουν

ξελιγωμένοι απ’ τη γλυκιάζαλάδα του χορού---

μα πιο πολύ μ` αρέσει μια γωνίτσα του νερού,όπου στο φως του αδυνάτου

φανού της προκυμαίαςεκστατικά σαλεύουνε οι ίσκιοι των αρμένων…

Μελαγχολικός και κάπως γκρίζος στη θέα του ο Γεώργιος Αθάνας το βλέπει να χάνει την ιστορική του αίγλη και αφήνει κρυφά – κρυφά το θαυμασμό του να σωπάσει, όχι όμως να χαθεί.

Το λιμάνι της Ναυπάκτου ( Γ. Αθάνα)

Τα παλιά του μουράγια χρωματίζειΜιά θλίψη ξεπεσμένης αρχοντιάς.Μεσ’ τα ρηχά νερά του καθρεφτίζειΤης Δόγισσας το φάσμα Βενετιάς.

Καβάλα στους αφρούς της τρικυμίαςΝύχτες του Οχτώβρη απόξω του περνάν,

Βρυκόλακες τρανοί της ιστορίαςΤα κάτεργα του ινφάντη Δον Ζουάν.

Τρομάζει όταν περνά κοπάδι γλάρων…Κι’ είχε κοπάδια φούστες μια φορά!

Ναός του ολέθρου, σκάλωμα κουρσάρων.Δεύτερο Αλγέρι κι’ άλλη Μπαρμπαριά.

Τώρα του Επάχτου μοιάζει το λιμάνιΣαν ένα μοναστήρι καϊκιών.Ασάλευτο κι αμίλητο. Λιβάνι

Η μυρουδιά θυμίζει των φυκιών.

Δεν αμποδά τα κύματα να μπούνεΦυλάει τη γαλήνη να μη βγει!

Τόση-που αν τα μουράγια γκρεμιστούνεΜέσα της η φουρτούνα θα πνιγεί.

Δε λαχταρά να διώχνει σε ταξίδιαΤα μικρά του καΐκια…Κι αν δε’ ρθουν;Τα ξάρτια τους μεσ’ τα νερά του φίδια,

Που στο βυθό δεμένα τα κρατούν!

Κι αν ξεκινήσουν - στην ευχή του! - πρέπειΝα πάνε τόσο μόνο μακριά,

Που όσο να φτάσουν πάντα να τα βλέπειΜε του μικρού του πύργου τη θωριά.

17


Τα σφίγγει φοβισμένα και τις ώρεςΠου φεύγουν μουρμουρίζει τους, θαρρείς:

-Φυλαχτείτε καλά!…Φουρτούνες…μπόρες…Σας περιμένω νάρθετε νωρίς.

Και δεν έχει ποτέ κανένα φύγειΓια ταξίδι μεγάλο μια φορά!

Κανένα δεν ακούστηκε να επνίγει-Σαπίζουνε στ’ ασάλευτα νερά!

Τώρα στοιχειό του Επάχτου το λιμάνιΈχει ένα γέρο πάντα σκεπτικό,

Που θέλει κληρονόμο πριν πεθάνειΤο θάνατο του τον ιστορικό!

Τα νοιώθει, πλούτη, δόξες, όλα ξέναΌσα στους μαύρους γνώρισε καιρούςΚαι τα θαρρεί για πάντα περασμένα

Και τους παλιούς του καρτερεί Λοκρούς!

Στοχάζεται πως για να ξαναζήσειΣτην Ιστορία πρέπει μιαν αυγήΤο Δωρικό λεφούσι να γυρίσει

Πάλι στην πατρική του απάνω γη…

Τέλος ο Γιάννης Βαρδακουλάς ντύνει με την ποιητική του σκέψη τους ψαράδες του λιμανιού, απεικονίζοντάς το ως χώρο βιοπάλης και αγώνα.

Οι ψαράδες του λιμανιού μας (Γ. Βαρδακουλά, «Εκ Βαθέων»)

Τ’ αβέβαιο μεροκάματο από μικρά παιδιάνυχτοήμερα του λιμανιού οι ψαράδες κυνηγάνε.

Αντρίκια η ματιά˙ ηλιοκαμμένα τα κορμιάνετάροντας τα δίχτυα τους το σιγοτραγουδάνε.

Με «βόλους», με «αποστασιές» και με «καλαμωτή»νυχτόμερα πασχίζουνε να βγάλουν το ψωμί τους˙

κι όταν ρεμέντζο πιάνουνε, χωρίς αναβολή,μ’ ένα μεζέ ξεκούραση γυρεύουν στο πιοτί τους.

Κι όταν σορόκοι άγριοι και γραίοι δυνατοίκι’ αφρίζει όλη η θάλασσα με το τρικύμισμά τηςγια τα «καλάρια» ψάχνουνε απ’ το μεντένι αυτοί

η φουρτούνα μήπως τα πνιξε στ’ άγριο πέρασμά της.

Τ’ αβέβαιο, πικρό ψωμί, μ’ αδελφοσύνη αυτοίκαι τον αγώνα τον κοινό και με τον παιδεμό τους…

Κι αναρωτιέμαι, πως μπορεί Χριστού η επιλογήνα’ταν ψαράδων μαθητών γι’αυτό το ριζικό τους.

18


Κι ακόμη, πως το χαίρομαι, που φίλο τους κοινόμ’ έχουνε και το δείχνουνε στην καθαρή ματιά τους

Να’ναι η θάλασσα ήρεμη, το κύμα απαλό,ξεκούραστη κάθε φορά και βέβαιη η σοδιά τους.

3.3 ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ο «λιμανίσιος» αρχιτέκτονας – ζωγράφος Γιάννης Αρτινόπουλος σε πάρα πολλά έργα του έχει σαν θέμα το γραφικό λιμανάκι της πόλης μας.

19


20


Η μαθηματικός-ζωγράφος Αθηνά Αλεξοπούλου, καθηγήτρια του σχολείου μας, εμπνέεται από την ιδιαίτερη ομορφιά του λιμανιού και την χρωματίζει έντεχνα στα έργα της.

21


ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

4.1 Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ22


Α) Το Περιβαλλοντικό Πρόβλημα του Όρμου της Ναυπάκτου

Ο Κορινθιακός κόλπος από τον οποίο βρέχεται και η πόλη μας, εκτός του ότι παίζει σπουδαίο ρόλο για την οικονομία και την ανάπτυξη της περιοχής μας, είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε χλωρίδα και πανίδα. Παρ’ όλα αυτά, γίνεται συχνά αποδέκτης πολλών μορφών ρύπανσης και μόλυνσης.

Ειδικότερα στον όρμο της Ναυπάκτου, σύμφωνα με έρευνες του συμπολίτη μας φαρμακοποιού και αυτοδύτη κ. Γιάννη Ράπτη οι οποίες έγιναν σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών κατά τα έτη 1974 - 1994, και αφορούσαν το βενθικό οικοσύστημα (βένθος = το σύνολο των ζωικών ή φυτικών οργανισμών που ζουν προσκολλημένοι ή έρποντες στο βυθό της θάλασσας) του όρμου, παρατηρήθηκε σημαντική υποβάθμιση των βιοκοινωνιών του όρμου καθώς και της ευρύτερης περιοχής κυρίως μετά το έτος 1970. Κύρια πηγή ρύπανσης αποτελούσε ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός.

Με επίκεντρο την εκβολή του αγωγού ο όρμος μπορεί να διαχωριστεί σε πέντε ζώνες ώστε το περιβαλλοντικό πρόβλημα να μελετηθεί ευκολότερα.Πρώτη ζώνη: απλώνεται σε απόσταση 500 μέτρων δεξιά και αριστερά από το σημείο εκβολής του αγωγού. Η ποικιλότητα των ειδών στη ζώνη αυτή είναι πολύ συγκεκριμένη ενώ η πυκνότητα των αιωρούμενων ρύπων πολύ υψηλή. Η βιομάζα αντίθετα είναι χαμηλή.Δεύτερη ζώνη: η ζώνη αυτή είναι ευτροφική, εκτείνεται σε όλο το μήκος της παραλίας όπου το οικοσύστημα είναι υποβαθμισμένο. Τρίτη ζώνη: είναι μια γόνιμη ζώνη (δηλ. γίνεται ανανέωση) στην οποία οι παράμετροι που αναφέρονται πιο πάνω έχουν υψηλές τιμές.Τετάρτη ζώνη: μια εμπλουτισμένη ζώνη.Πέμπτη ζώνη: επικρατούν φυσιολογικές συνθήκες, ωστόσο υπάρχουν παθογόνοι οργανισμοί προερχόμενοι από ακατέργαστα λύματα, υπονόμους, απόβλητα σφαγείων και κτηνοτροφικών μονάδων της περιοχής.Εκτός του αποχετευτικού αγωγού άλλες σημαντικές πήγες ρύπανσης ήταν:

1. Αστικά λύματα 2. Βιομηχανικά λύματα3. Θαλάσσιες μεταφορές4. Γεωργικές καλλιέργειες5. Ιχθυοκαλλιέργειες - ιχθυογεννητικοί σταθμοί 6. Διαρροή πετρελαίου από τυχόν διερχόμενα πετρελαιοφόρα.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η υποβάθμιση του υδάτινου περιβάλλοντος του όρμου η οποία με τη σειρά της επιδρά τόσο στα θαλάσσια φυτά και ζώα όσο και στην υγεία των κολυμβητών. Όσον αφορά τα αστικά λύματα, από το έτος 2000 λειτουργεί ο Βιολογικός Καθαρισμός των λυμάτων της πόλης. Έτσι η πηγή αυτή ρύπανσης αλλά και μόλυνσης δεν υφίσταται πλέον, τουλάχιστον όσον αφορά την πόλη της Ναυπάκτου, εκτός βεβαίως περιπτώσεων βλάβης του συστήματος. Παραμένει όμως η έλλειψη βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων των όμορων πόλεων.

Β) Τα νερά στην περιοχή του Λιμανιού

I. Για τον έλεγχο της ποιότητας του θαλασσινού νερού της περιοχής του Λιμανιού ομάδες μαθητών πήραν δείγματα νερού τα οποία στη συνέχεια

23


εξετάσθηκαν από ειδικά εργαστηριακά κέντρα. Τα αποτελέσματα των ελέγχων φαίνονται στους παρακάτω πίνακες:

Πίνακας 1. Λήψη δειγμάτων: 30.3.2005Α/Α Περιοχή Ολικά

κολοβακτηριοειδήΚολ/δια

κοπράνων –E.Coli/ ml

Εντερόκοκκοι

1 Κεντρικό σημείο

700 45 500

2 Δεξί σημείο

1000 900 500

3 Αριστερό σημείο

600 500 500

Ανώτατη παραδεκτή

συγκέντρωση

10000 500(2000 η

ΕΕ)

--

Πίνακας 2. Λήψη δειγμάτων: 10.5.2005 Α/Α Περιοχή Ολικά

κολοβακτηριοειδήΚολ/δια

κοπράνων –E.Coli/ ml

Εντερόκοκκοι

1 Κεντρικό σημείο

1600 500 300

2 Δεξί σημείο

1500 600 330

3 Αριστερό σημείο

1000 300 350

Ανώτατη παραδεκτή

συγκέντρωση

10000 500(2000 η ΕΕ)

--

Παρατήρηση:Οι μικροβιολογικοί έλεγχοι δείχνουν ότι υπάρχει επιβάρυνση των νερών της περιοχής του Λιμανιού λόγω ύπαρξης E. Coli σε συγκέντρωση μεγαλύτερη των 500 αποικιών ανά 100 ml που είναι το όριο που έχει θεσπίσει το ΥΠΕΧΩΔΕ για την εκτίμηση της ποιότητας των ακτών. Η πιθανότερη πηγή επιβάρυνσης των νερών πρέπει να θεωρηθεί η εκβολή αποχετευτικών αγωγών εκατέρωθεν της εισόδου του Λιμανιού.Έγινε ενημέρωση του δήμου Ναυπάκτου για τα αποτελέσματα των ελέγχων.

II. Ομάδα μαθητών μέτρησε την θερμοκρασία και το PH τριών δειγμάτων νερού στα σημεία που αναφέρονται στους παραπάνω πίνακες:

Σημείο μέτρησης Θερμοκρασία (oC) PHΚεντρικό 21,5 7,92

Δεξί 21,5 8,07Αριστερό 21,5 8,16

Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας την ώρα της μέτρησης ήταν 31,9 οC4.2 ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ

24


Ο άνεμος και η βροχή με το πέρασμα των χρόνων έχουν αφήσει έντονα τα σημάδια τους, κυρίως στη νότια και από το μέρος της θάλασσας πλευρά του τείχους του λιμανιού.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

25


Α. Με την ιστορία του λιμανιού, λόγω της γραφικότητας και του σημαντικού και ιστορικού του ρόλου, έχουν ασχοληθεί αρκετοί συμπολίτες μας, όπως:

- ο κ. Γιάννης Βαρδακουλάς, συγγραφέας, ο οποίος μας παραχώρησε και σχετική συνέντευξη

- ο κ. Θωμάς Παναγιωτόπουλος, δ/ντής του 2ου δημοτικού σχολείου Ναυπάκτου

- ο κ. Γιάννης Χαλάτσης, δ/ντής της Παπαχαραλαμπείου βιβλιοθήκης Ναυπάκτου.

- ο κ. Γιάννης Ράπτης, φαρμακοποιός ο οποίος έχει ασχοληθεί με το περιβαλλοντικό πρόβλημα του όρμου.

Β. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Φρούριο Ναυπάκτου 1910

26

Από την επίσκεψη – συνέντευξη του κ. Βαρδακουλά


Λιμάνι 1920

Ναύπακτος 1944

27


Οι Γερμανοί στην περίοδο της κατοχής στο λιμάνι

Γερμανική κατοχή

28


29


Ναύπακτος 1962

30


Ντόπιοι ψαράδες – Αλίευση με τράτα

31


32


33


34

Documents

«ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ2lyk-nafpakt.ait.sch.gr/files/to-limani-tis-polis-mas.pdf · «Το λιμάνι της πόλης μας» . ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ