ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΜIΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ

Η περίπτωση του νεκροταφείου των Αρχανών

Φοιτήτρια: Ιωάννα Χριστοπούλου

Μάθημα: " Το Αιγαίο και η Μεσόγειος κατά τη 2η χιλετία π.Χ."

Διδάσκων: Α. Βλαχόπουλος

Τομέας: Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης

Εξάμηνο: Δ’

Έτος Ακαδημαϊκό: 2018-2019

Η Κρήτη στην Ανατολική Μεσόγειο

Η Κρήτη στο Αιγαίο Πέλαγος

Θεματικοί Άξονες

• Α΄ Μέρος• Βασικοί τύποι ταφών • Έθιμα ταφής σε όλη την Κρήτη

• Β΄ Μέρος• Το νεκροταφείο των Αρχανών• Χαρακτηριστικά του νεκροταφείου• Το Κτήριο 4• Ο θολωτός τάφος Β και οι γειτονικοί χώροι• Άλλα ευρήματα• Ταφικά έθιμα, ταφική λατρεία, μεταθανάτιες αντιλήψεις• Συμπεράσματα• Βιβλιογραφία • Διαδικτυογραφία

Βασικοί Τύποι Τάφων

• Ταφές σε σπήλαια (σπάνια)

• Ταφικά Κτήρια (Α. Κρήτη)

• Κιβωτιόσχημοι (Β. Κρήτη)

• Θολωτοί Τάφοι (ΝΔ. Κρήτη)

• Λάρνακες και Πιθοταφές(κυρίως για παιδάκια)

Ταφικά ΚτήριαXρυσόλακκος Mαλίων.

ΚιβωτιόσχημοιAρχάνες. Tαφές νεκρών σε συνεσταλμένη στάση

Θολωτοί ΤάφοιAρχάνες. Σχεδιαστική απόδοση των ταφών του ανώτερου ταφικού στρώματος του θολωτού τάφου E.

H σαρκοφάγος της Aγίας Tριάδας.

Ταφές σε πίθους

Ταφικά έθιμα σε όλη την Κρήτη

• Γενικεύεται η χρήση των νεκροταφείων.• Οι ενταφιασμοί εξακολουθούν να αποτελούν τη συνήθη πρακτική της

εποχής σε όλη την Κρήτη.• Παρατηρείται ότι ανά περιοχές υπάρχει ένας τρόπος ταφής που προτιμάται.• Οι νεκροί συνήθως βρίσκονται σε συνεσταλμένη στάση και κτερισμένοι.• Οι τάφοι την Μετανακτορική περίοδο περιέχουν λίγες ταφές σε αντίθεση με

αυτό που γινόταν παλαιότερα=> δείγμα ισχυροποίησης της ατομικότητας.• Στους χώρους των νεκροταφείων τελούνται νεκρικές τελετουργίες (με θυσίες

και νεκρόδειπνα) και πιθανότατα αυτοί οι χώροι να θεωρούνται ιεροί. • Αντιλαμβανόμαστε πως πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή.

Το Νεκροταφείο των Αρχανών

Θέση

Κάτοψη του Νεκροταφείου

Ο ανασκαφέας Γιάννης Σακελλαράκης(1934-2010)

Το 1964 ξεκίνησε την ανασκαφή στους πρόποδες του λόφου φέρνοντας στην επιφάνεια σημαντικά ευρήματα.

Χαρακτηριστικά του νεκροταφείου • Μεγάλη διάρκεια χρήσης των τάφων (2400-1200 π.X.).• Πλήθος και ποικιλία των ταφικών οικοδομημάτων πολλών

αρχιτεκτονικών τύπων, τα οποία βρίσκονται μέσα σε έναν ενιαίο χώρο.• Προσφέρει σημαντικές πληροφορίες και στοιχεία για τα έθιμα ταφής

των Μινωιτών και για την ταφική λατρεία.• Μας παρέχει πληροφορίες για τον ίδιο τον οικισμό.• Αποτελεί δείγμα άριστα οργανωμένου νεκροταφείου, όσον αφορά τις

νεκρικές τελετουργίες.

Το κτήριο 4• Ορθογώνιο, διώροφο

οικοδόμημα, με 2 πτέρυγες (Ανατολική και Δυτική), της Νεοανακτορικής Περιόδου.• Ανατολική: αναπτύσσονταν

βιοτεχνικές δραστηριότητες (π.χ. αγγειοπλαστική, υφαντική, μεταλλοτεχνία, παραγωγή μούστου).

• Δυτική: Πιθανώς, χώρος τελετουργικής χρήσεως βάση ευρημάτων.

• Πουθενά στο χώρο δε βρέθηκαν οστά => μη ταφικός χώρος.

• Συνεχής μέριμνα για τη φροντίδα των νεκρών.

Ευρήματα από το Κτήριο 4

Αναπαράσταση του πατητηριού με τα σκεύη και τα αγγεία όπως αυτά βρέθηκαν

Υφαντικά βάρηΤο σκεύος για τη σύνθλιψη των σταφυλιών

Θολωτός Τάφος Β και γειτονικοί χώροι

• Χτίσμα του τέλους της ΠροανακτορικήςΠεριόδου.

• Χρήση για ταφές βασιλικών προσώπων και τη λατρεία τους για πάνω από 600 χρόνια (μέχρι και την ΥΜΙΙΙ).

• Σε αυτό το χρονικό διάστημα έγιναν αλλεπάλληλες προσθήκες και μετασκευές.

• Αρκετά οστεολογικά ευρήματα και κτερίσματα στους χώρους γύρω από τη θόλο και σε αποθέτες.

• Κυνοθυσία.

Ευρήματα

Σκαραβαίοι από φαγεντιανή ( ταφικό κτήριο 7)

Πλαστική σε σχήμα μύγας ( ταφικό κτήριο 6)

Η σαρκοφάγος λειψανοθήκη.Περιείχε 19 συνολικά ταφές

Άλλα ευρήματα από το νεκροταφείο των Αρχανών

Αλαβάστρινο ρυτό

Ελεφάντινο κυκλαδικό ειδώλιο ( Θολωτοςτάφος Γ)

Τελετουργικός κερνός ( κτήριο 6)

Χρυσό Δαχτυλιδι(Θολωτός τάφος Β)

Σαρκοφάγος ( Κτήριο 6)

Κεραμική κτηρίου 6

Ταφικά ΈθιμαΠροανακτορική και Παλαιοανακτορική Περίοδος :

• Από την αρχή της Προανακτορικής περιόδου μέχρι και το τέλος της παλαιοανακτορικής κυριαρχούν οι ταφές σε σαρκοφάγους.

• Από τη ΜΜ παρατηρείται ταυτόχρονη χρήση και των 3 τρόπων ταφής (πίθοι, σαρκοφάγοι, και ελεύθερες στο δάπεδο).

• Το ίδιο ταφικό κτίσμα χρησιμοποιείται για μεγάλο αριθμών ταφών.• Ανακομιδή των τάφων για εξεύρεση χώρου για νέους ενταφιασμούς.• Αποθέτες και Οστεοφυλάκια στην περιοχή των βράχων για τη φύλαξη των

οστών, κυρίως του κρανίου από του Θολωτούς Τάφους.• Τα κτερίσματα του νεκρού τοποθετούνταν έξω από τη σαρκοφάγο.• Νεκροί και των 2 φύλων φέρουν κοσμήματα• Τα παιδιά θάπτονται συνήθως σε μικρές σαρκοφάγους, τα βρέφη σε πίθους

Ταφικά Έθιμα

Νεοανακτορική Περίοδος :• Δεν μας σώζονται πολλές πληροφορίες για αυτήν την περίοδο καθώς σε

χρήση βρίσκονται μόνο 2 κτίσματα.• Ενταφιασμούς σε σαρκοφάγους. • Γίνεται λόγος για οικογενειακούς τάφους καθώς είναι περιορισμένες οι

ταφές.

Ταφικά ΈθιμαΜετανακτορική Περίοδος (εποχή μυκηναϊκής δυναστείας):

• Ταφές σε κιβωτιόσχημες σαρκοφάγους με σαμαρωτό κάλυμμα και 4 πόδια.• Οικογενειακοί τάφοι με λίγες ταφές. Οι σαρκοφάγοι περιέχουν το πολύ 2

νεκρούς. Φρόντιζαν ώστε τα λείψανα να απομακρύνονται πριν από κάθε νέα ταφή

• Σε κάποιες περιπτώσεις με την ανακομιδή των λειψάνων καταστρέφονται και οι σαρκοφάγοι.

• Αυτήν την περίοδο οι νεκροί θάβονται μαζί με τα κτερίσματά τους. • Μερικές φορές μπορούμε να διακρίνουμε, βάσει ευρημάτων, το φύλο του

νεκρού.• Φανερή κοινωνική διαστρωμάτωση. Οι πιο εύποροι έχουν πιο πλούσιες ταφές.

Ταφική Λατρεία

• Τέλεση υγρών και στερεών προσφορών από τους συγγενείς, είτε προς τον ίδιο τον νεκρό, είτε προς τις χθόνιες θεότητες με την παράκληση να τον προστατεύουν.

• Εναγισμοί κατά την διάρκεια τις ταφής μέσα στον τάφο.• Τα ευρήματα μαρτυρούν πως οι ταφικές τελετές και η λατρεία των

νεκρών γινόταν, πέρα από το εσωτερικό των τάφων, και σε ειδικούς εξωτερικούς χώρους.

• Μαρτυρούνται, από σκελετικά κατάλοιπα ζώων, θυσίες (ακόμη και ταύρου) και πιθανότατα και νεκρικά δείπνα.

Μεταθανάτιες αντιλήψεις

• Ο τάφος Αποτελεί την κατοικία του νεκρού στην επόμενη ζωή.

• Συνεσταλμένη στάση Στάση ύπνου Θάνατος ο αιώνιος ύπνοςΣτάση εμβρύου αρχή και τέλος κύκλου της ζωήςΠρακτικοί λόγοι

• Το κρανίο Πολύ σημαντικό, αντιπροσωπεύει το «όλο» τόσο των ανθρώπων όσο και των

ζώων. Δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη περισυλλογή, τη διατήρηση, και τη φύλαξη του.

Μεταθανάτιες αντιλήψεις

• Μεσομινωικά ειδώλια με σεβίζουσες χειρονομίεςΠαριστάνουν λατρευτές. Ίσως έχουν αναθηματική χρήση και λειτουργούσαν

ως «πρεσβευτές» που θα αιτούνταν την προστασία της θεότητας προς τον νεκρό.

• Αρωματισμός του χώρουΤελετουργική χρησιμότητα για τον κατευνασμό των πνευμάτων των νεκρώνΠρακτικοί λόγοι

• Υπόλοιπα κτερίσματα Αντικείμενα που ανήκαν στον νεκρό κατά τη διάρκεια της ζωής του και

υποδηλώνουν κοινωνική ή επάγγελμα ή την επιθυμία του νεκρού για κάτι, αλλά και αντικείμενα για την οικία του στον άλλο κόσμο

Σχεδιαστική αναπαράσταση του ημιθολωτού κτηρίου 19

Θολωτός τάφος Α

Σχεδιαστική Κάτοψη του Ταφικού Κτηρίου 3

Οστά θυσιασμένων ζώων

Διατήρηση των κρανίων

Συμπεράσματα

• Η ταυτόχρονη χρήση διάφορων αρχιτεκτονικών τύπων και τρόπων ταφής στο Νεκροταφείο των Αρχανών, καθώς και οι επιλεκτικές ενδείξεις ταφικής λατρείας και οι ποιοτικές και ποσοτικές διαφοροποιήσεις στα κτερίσματα αποτελούν ενδείξεις μιας οργανωμένης και διαβαθμισμένης κοινωνίας.

• Η συνύπαρξη στο χώρο των θολωτών τάφων και των ταφικών κτηρίων, αλλά και η έντονη παρουσία κυκλαδικών και αργότερα μυκηναϊκών στοιχείων φανερώνουν ίσως μια πολυμορφική κοινωνία που συναποτελείται από 3 μεγάλους αιγιακούς πολιτισμούς, με μακρόχρονη κοινή διαβίωση.

Βιβλιογραφία

• O. Dickinson, Αιγαίο εποχή του Χαλκού, (μτφ. Θ. Ξένος), Αθήνα 2003• Ν. Δημοπούλου-Ρεθεμιωτάκη, Το αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου,

Ηράκλειο 2005• Α. J. Evans, The Prehistoric tombs of Knossos, Λονδίνο 1906• Γ. και Ε. Σακελλαράκη, Αρχάνες, Αθήνα 1994• Γ. και Ε. Σακελλαράκη, Αρχάνες μια νέα ματιά στην Μινωική Κρήτη, Αθήνα

1997• R. Treuil, P. Darcque, J. C. Poursat, G. Touchais, Οι πολιτισμοί του Αιγαίου

κατά τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, (μτφ. Ό. Πολυχρονοπούλου, Ά. Φιλίππα-Touchais), δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2015

Διαδικτυογραφία

• Ιστοσελίδα Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού:http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/society/index4.html

• Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμούhttp://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=7133

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.