NJNJ

การพยาบาลผปวยโรคหลอดเลอด

สมองในชมชน

ณฐยาภรณ เปลยนเนยม กลมงานเวชกรรมสงคม โรง

พยาบาลพจตร

ผลของ STROKE

STROKE

ปจจยเสยง

เสยชวต

ความผดปกตMuscle

weakness, ataxia ,loss of sensation,etc

เกดโรคซำ'า( สมองเสอม vascular

dementia)

ความพการInability

to walk,feed,etc

วตถประสงคการเยยมบาน(Home Care)1. ใหผปวย/ครอบครวพฒนาความรความสามารถใน การดแล2. ใหการดแลอยางตอเนอง • ประเมนการปฏบตตามแผนการรกษา • สภาพบานและสงแวดลอม • ปองกนเกดภาวะแทรกซอนและกลบเปนซำ'า3. ใหการฟ' นฟสมรรถภาพดานรางกายและจตใจ

การประเมนระดบความสามารถผปวย CVA • ประเมนความสามารถในการทำากจวตร

ประจำาวนข'น พ'นฐาน (activities of daily living; ADLs)

• ประเมนกจวตรประจำาวนทผปวยสามารถทำาได และ ประเมนวา ผปวยตองการความชวยเหลอมากนอยเพยงใด “ดชนบารเทล เอ.ด.แอล ” (Barthel ADL index)

การประเมน Barthel ADL Index1. Feeding (การรบประทานอาหาร)2. Grooming (การลางหนา หวผม แปรงฟน โกนหนวด)3. Transfers (การลกจากทนอนไปเกาอ')4. Toilet use (การใชหองนำ'า)5. Mobility (การเคลอนทภายในหองหรอบาน)6. Dressing (การสวมเส'อผา)7. Stairs (การข'นบนได 1 ช'น) 8. Bathing (การอาบนำ'า)9. Bowels (การกล'นอจจาระ)10. Bladder (การกล'นปสสาวะ)

การแปลผล Barthel ADL Index คะแนนเตม 20 คะแนน• 0 - 4 = Total dependence ชวยเหลอตวเองไมไดเลย ตองพงพาผอนท'งหมด• 5 - 8 = Severe

dependence ชวยเหลอตวเองแทบไมได ตองพงพาผอนอยางมาก• 9 - 11 = Moderate

dependence ชวยเหลอตวเองไดปานกลาง ตองพงพาผอนบาง• >12 = Mild dependence ชวยเหลอตวเองได

การเลอกผปวย CVA ดแลตอเนองทบาน

• ระดบความสามารถการปฏบตกจวตรประจำาวน (Barthel ADL) ≤ 12

• มอปกรณทางการแพทยตดตวเมอกลบบาน เชน ผปวยเจาะคอ สายใหอาหาร คาสายสวนปสสาวะ

• การดแลพยาบาลทบาน เชน ฉดยา ทำาแผล

• ปญหาจตใจ สงคมและเศรษฐกจ

การดแลตอเนองทบานคร'งท 1 (1 week)

• การประเมนสภาพรางกาย : ดานอารมณและจตใจ การรสกตว สญญาณชพ อาการแสดงทางระบบประสาท การปฏบตกจวตร ประจำาวน (ใช Barthel ADL)การกลนอาหาร ความแขงแรงของ กลามเน'อ

• การประเมนสภาพบาน/สงแวดลอมและของใชตางๆ

• วางแผนรวมกบทมสหวชาชพ ใหผปวยและญาตมสวนรวมในการ วางแผน สอน สาธต ทบทวน สนบสนนการดแลตนเอง

• การสงเกตอาการผดปกต การมาพบแพทยตามนด แนะนำาแหลงเมอ เกดภาวะฉกเฉน (หนวยแพทยฉกเฉน 1669)

• ใหคำาปรกษาและใหกำาลงใจ • นดหมายการเยยมคร'งตอไป

• I Impairment• N Nutrition• H Home

environment• O Other people• M Medications• E Examination• S Safety• S Spiritual health• S Services

INHOMESSS

1 .ความสามารถในการเคลอนไหว

(Impairments/Immobility)

: ประเมนวาชวยเหลอตนเองไดมากข'นหรอไม เชน นอนพลกตะแคงได นงไดเอง/มคนพยง ยนไดเอง/มคนประคอง เดนไดโดยใชไมคำ'ายน เดนเองได

จดประสงคการดเรองน'เพอประเมนวามการเปลยนแปลงดข'นหรอไม เชน กลามเน'อแขงแรงข'น ขยบขอไดดข'นไมมยดตด ประเมนวาตองใชอปกรณชวยเหลอหรอไม ญาตตองชวยอะไรบาง และประเมนความเสยงทจะทำาใหอนตรายหรอตายได เชน การสดสำาลก แผลกดทบ เปนตน

• จำานวนม'อ/วน:• อาหารประจำา:• ภาวะโภชนาการ:• เหลา/ แอลกอฮอล:• บหร/ยาเสน:• ใครหาอาหารให

2. โภชนาการ (Nutrition)

อาหารทจดใหเหมาะสม กรณใหอาหารทางสายยางดแลความสะอาดในการเตรยม การจดเกบในตเยนไมใหบด ปรมาตรตามทแพทยสง การใหนมตองระวงยอยไมไดอาจมทองเสยใหหยดและใหนำ'าเกลออาจตองใชอาหารป นเอง

• เพอนบาน:• อาณาบรเวณ:• ภายในบาน:

การจดทนอน อากาศทถายเทไดด ไมอบช'น เตยงไมยกสงเกนไปเพราะกรณลงยนได ทางเดนในบานสวางดหรอไม ไมเกะกะ มทยดเกาะเพยงพอ ไมมทางตางระดบมากเกนไป

3.สงแวดลอมทบาน (Home environment)

ผทพการหรออมพาต ทางเดนหรอเขนรถสะดวกหรอไม มทเปนสนเนนหรอไม อปกรณยดจบกนลมมเพยงพอหรอไม ดงน'นการเยยมเพอดบานเรอนเพอปรบใหเหมาะกบผปวยและครอบครว

• Social support:ผทใหความชวยเหลอ อาจเปนคนใน/นอกครอบครว

• Financial support:• Living will: CPR, ET-tube,

medication??• Caregiver: ผดแล• Power of attorney: ผทม

อำานาจตดสนใจแทนผปวยเมอผปวยไมสามารถตดสนใจเองไดแลว

4.สมาชกครอบครว (Other people)

ดแลญาตผปวยวามภาวะเครยดเกนไปหรอไม ตองใหเราชวยอะไรบาง มบคคลอนหรอชมชนทพอจะเขามาชวยเหลอผปวยดวยไดหรอไม

• ยาทแพทยสง : • ยาทแพทยไมไดสง :• อาหารเสรม :• การบรหารยา: ใคร

จดยาให ใครเอายาใหกน กนยงไง

5.ยาและอาหารเสรมสขภาพ (Medication)

การประเมนเรองการใชยาท'งจากรพ./อนามย/ทองท วาเหมาะสม ถกตองหรอไม มภาวะแทรกซอนหรอผลขางเคยงของยาหรอไม การใชยาสมำาเสมอหรอไม ยามเพยงพอจนถงวนนดหรอเปลา

6. การตรวจรางกายทบาน (Examination)• General appearance:

• Vital sign:• HEENT:• LN:• CVS:• RS:  • Abdomen: • Extremity:

7. ความปลอดภย (Safety)

• ทกดาน (สงแวดลอม สารเคม ของมคม ยา สตวเล'ยง สภาพรางกาย)

• Ex. ผปวยไมสามารถลกยนเดนเองไดดวยตวเอง แตลกนงบนเตยงพอได ตองมคนชวยพยง และผปวยจะระมดระวงเวลาลกข'นนง

• พ'นหองนำ'าตางระดบ กระเบ'องพ'นลน เสยงตอการหกลม

8.สขภาพดานจตวญญาณ (Spiritual health)

สงคมไทยเราอยกบขนบธรรมเนยมประเพณ และความเชอตางๆ ทมอทธพลตอการดำารงชวตซงอาจมผลตอสขภาพท'งในดานทดและไมดอยดวย เชน การเจบปวยบางอยางชาวบานอาจคดวาเปนเพราะกรรมเกา ไมลวงเกนสงศกดสทธ แตเรากจะรบทราบและรวมหาสาเหตเพอแกไขรวมกน โดยไมไปขดแยงหรอเปลยนแปลงความเชอของเขาทนทแตคอยๆแสดงใหเหนเหตผลแลวคอยๆเปลยนการดำาเนนชวตของเขา

• ไมจำาเปนตองเปนการแพทยแผนปจจบน• Ex. เดมผปวยสขภาพแขงแรง มาก ถาเจบปวยเลกนอยจะซ'อ ยาจากรานขายยาใกลบาน

9.การใชบรการดานสขภาพ (Services)

บทบาทหนาทของผดแลและครอบครวใหผปวยทำาดวยตวเองเทาทสามารถทำาได ใหผดแลชวยเหลอกจกรรม เทาทจำาเปนเทาน'น

• การรบประทานอาหาร • การขบถายปสสาวะ • การขบถายอจจาระ • การดแลสขอนามย • การแตงกาย • การนอน

ภาระของผดแล (Caregiver burden)

• ควรมการผลดเปลยนผดแล กรณ ผปวยชวย เหลอตนเองไมไดเลย

• ผดแลอยกบผปวยอยางใกลชด เปนเวลานานทำาใหเกดภาระของ ผดแล (Caregiver burden)

• ถามปญหาในการดแลผปวย ควร ปรกษาทม สขภาพทางโทรศพท

สรปปญหาจากการเยยมบาน• Disease ของผปวย• Ex มโอกาสเกดภาวะแทรกซอน

จากการนอนนานๆ เชน pressure sore, pneumonia, UTI

• ปญหาของครอบครว

การดแลตอเนองทบานคร'งท 2 (2 weeks)

• ใหการพยาบาลการดแลสขภาพทบานเหมอนคร'งท 1

• การสงเกตอาการผดปกต • ประเมนซำ'าสภาพบาน/สงแวดลอม

และอปกรณของใช ตางๆ

• ใหคำาปรกษาและใหกำาลงใจ • นดหมายการเยยมคร'งตอไป

การดแลตอเนองทบานคร'งท 3-4 (3-4 weeks)

• ใหการพยาบาลการดแลสขภาพทบานเหมอนคร'งท 1

• ประเมนถา Barthel ADL ≤ 12 ใหมการเยยมบานตอ ตาม สภาพปญหา

• ถา Barthel ADL > 12 ลงบนทก ยตการใหบรการการดแล สขภาพทบานหรอสงตอไปยงเครอขายหรอสถานบรการ ใกลบาน

• ใหเบอรโทรศพททสามารถใหคำาปรกษาปญหาสขภาพได

ภาวะแทรกซอนของ CVA ทบาน ?

• การตดเช'อ ปอดบวม (Pneumonia) การตดเช'อทางเดนปสสาวะ (UTI)

• การเกดแผลกดทบ • ขอตด • หลอดเลอดดำาทขาอดตน • การเกรงของกลามเน'อ • ปสสาวะลำาบาก • ทองผก • เลอดออกในทางเดน

อาหาร

ภาวะแทรกซอน(Complication)

• พบไดบอยทสด อนตรายทสด ปอดบวม ตดเช'อทางเดนปสสาวะ ตดเช'อทผวหนง

• สาเหตการตดเช'อในกระแสเลอดทำาใหเสยชวต

การตดเช'อ (Infection)

• สาเหตเกดจากการสำาลกอาหาร นำ'าลาย

• อาการ : ไข ไอ หอบหรอหายใจลำาบากการปองกน

• ประเมนการกลนและใหอาหารตาม ความสามารถใน การกลน

• ดดเสมหะใหเพยงพอ • จดทาทางผปวยในขณะใหอาหาร • จดอาหารใหเหมาะสม

ปอดบวม (Pneumonia)

การประเมนการกลน • รสกตวด ทำาตามสงได • หวสง ทรงตวนงได • ไอเสมหะออกไดเอง • ไมมเสยงเสมหะในคอ

หรอปอด ถามให ดดออกกอน

• กลนนำ'าลายเองได • ฝกใหกลนนำ'า ครง ชอน

ชา ดวาไอ สำาลก หรอมเสยงเสมหะในลำาคอหรอไม

• เตรยมอาหารทเหมาะสมกบสภาพของ ผปวยใหเพยงพอครบหม

• สาเหตสำาคญของการตดเช'อในกระแสเลอด

• มกเกดจากการขบถาย การกล'นปสสาวะหรอ ปสสาวะไมออก

• ทำาความสะอาดไมเพยงพอ • การดแลสายสวนปสสาวะไม

ถกวธ ไมสะอาด

การตดเช'อทางเดนปสสาวะ (UTI)

การปองกน• ทำาความสะอาดทกคร'ง

หลงขบถาย ทนท• ควรดแลสายสวน

ปสสาวะใหถกวธและสะอาด

• ตรวจดวาผปวยขบถายตามเวลาไดปกตหรอไม (ส ปรมาณ ขน/ใส)

การตดเช'อทางเดนปสสาวะ (UTI)

• สาเหตการตดเช'อทผวหนง • การกดทบของผวหนง

บรเวณปมกระดก • สะโพก • ตนขา • สนเทา • หลง • ใบห

การเกดแผลกดทบ (Pressure sore)

• ระยะท 1 เปนแผลบรเวณผวหนงช'นนอก

• ระยะท 2 เปนแผลถงช'นเยอบ (Tissue)

• ระยะท 3 เปนแผลถงช'นกลามเน'อ

• ระยะท 4 เปนแผลลกถงบรเวณกระดก

ความรนแรงของแผลกดทบ

• การพลกตว ทก 2 ชวโมง • นอนเตยงลมในกรณทผปวย

พลกตะแคงตวเอง ไมได

• ทำาความสะอาดแผล หลกเลยงการกดทบ บรเวณทมแผล

• ใหอาหารทมโปรตนพอเพยง เพอใหแผล หาย เรวข'น

• ใหรบทำาความสะอาดหลงขบถาย ไมปลอยให นอนจมกองปสสาวะหรออจจาระ

การเกดแผลกดทบ (Pressure sore)

• เกดจากการไมไดเคลอนไหวขอเปน เวลานาน เพราะออนแรง

• เคลอนไหวลำาบาก • เจบเวลาขยบ ปวด บวม

แดง รอน

ขอตด (Joint Stiffness)

• ปองกนโดยชวยผปวยขยบขอในขางทไมมแรง (Passive exercise)

• กรณทอกเสบ • ทานยาแกอกเสบ ยาแก

ปวด • NSIADs, Paracetamol

• ประคบ/แชนำ'าอน คอยขยบขอน'น

ขอตด (Joint Stiffness)

• ไมไดขยบขาขางทออนแรง

• การไหลเวยนของเลอดทขาไมด เกด การอดตนในหลอดเลอดดำา

• ขาบวม กดไมปม ปวด • กอนเลอดหลดไปทปอด

หายใจหอบ เหนอย (Pulmonary Embolism; PE)

หลอดเลอดดำาทขาอดตน (Deep Vein Thrombosis, DVT)

การปองกน • ใหขยบขาขางทออนแรง • สงเกตและวดขนาดขาท'งสองขาง • ฉดยาปองกนการแขงตวของเลอด

หลอดเลอดดำาทขาอดตน (Deep Vein Thrombosis, DVT)

• เกดจากขาดการเชอมโยงของสมองกบเซล ประสาททควบคม การเคลอนไหว

• เคลอนไหวลำาบาก การบดงอของแขนขา ขอตด ปวด

• การรกษา การทำา passive exercise การใหยาลดเกรง การผาตด

การเกรงของกลามเน'อ (Muscle spasm)

• ไมสามารถนงหรอยนถายปกต รวมกบ อาการทาง สมอง

• ตรวจการถายปสสาวะ เชน เวลา ปรมาณ ส ความ ขน/ ใส

• ถาไมสามารถสอสารได ผดแลตองสงเกต และคลำากระเพาะปสสาวะท ทองนอย ถา โตจะตองกระตนให ถาย

ปสสาวะลำาบาก (Dysuria)

• ถาถายปสสาวะเองไมได ตองปรกษาแพทย เพอทานยาหรอใสสายสวนปสสาวะ

• เชดทำาความสะอาดทกคร'งหลงถายปสสาวะ

• ปองกนการตดเช'อทางเดนปสสาวะและเกด แผลกดทบได

ปสสาวะลำาบาก (Dysuria)

• ผปวย CVA เกดทองผกไดงาย

• เนองจากทานอาหารทมเสนใยตำา ทานนำ'านอย

• การยอยไมดจากการเคลอนไหวตวลำาบาก

ทองผก (Constipation)

• การดแลและปองกน • ใหทานอาหารทมกากใยสง เชน ผก

และผลไมทกม'อ • ดมนำ'าวนละ 1.5 – 2 ลตร • กระตนใหขยบตวหรอเดนหลงทาน

อาหาร • ใชยาระบายถาไมไดผล เชน

Senokot, Milk of Magnesia

ทองผก (Constipation)

• ชวงแรกของผปวย CVA ผปวยจะมภาวะเครยด (Stress)

• กรดในกระเพาะอาหารเพมข'น เกดแผลและเลอดออกได

• การทานยา Aspirin เปนเวลานาน เกดแผลในกระเพาะ อาหารได

• ถามอาการปวดเสยดทองหลงทานยา ควรแจงใหแพทย ทราบทนท

เลอดออกในทางเดนอาหาร

• สงเกตวามอจจาระสดำาหรอมเลอดออกหรอไม ถามใหรบ ปรกษาแพทยทนทเพอรกษา