-
SAYI: 38 YIL: 8 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2008
T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ
-
bu sayıda
18GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN GETİRDİKLERİ
İsmail ÇELİK, Kimya Yüksek Müh.İSG Uzmanı, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü
PERİYODİK EKİPMAN KONTROLLERİNDEYAŞANAN SORUNLAR
Erdinç TEZCAN, Makine Yüksek Müh.İSG Uzmanı
32
RİSK DEĞERLENDİRMESİ SÜRECİNDEKİYAYGIN HATALAR
Çeviri: F. Gülay GEDİKLİ, Fizik Müh.İSG Uzmanı, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü
10
29 21TOZ PATLAMALARI
Burak YASUN, Maden Müh.İSG Uzmanı, İSGÜM
TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN OLUŞTURDUĞURİSKLER İÇİN GENEL ve
ÖZEL ÖNLEME YÖNTEMLERİ
Fatma IŞIK COŞKUNSES, Kimya Müh.İSG Uzmanı, İSGÜM
-
içindekiler
KURUMDAN HABERLER56
5763 SAYILI KANUNUN 4857 SAYILI İŞ KANUNUNAGETİRDİKLERİ VE
ÇALIŞMA HAYATINA ETKİLERİİsmail GÜLTEKİN, Mevzuat Şube Müdür V.İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
39
GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN GETİRDİKLERİİsmail ÇELİK, Kimya Yüksek
Mühendisi, İSG Uzmanıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
18
MERMER OCAKLARINDA İŞ KAZALARIBerk ATLI, Maden Mühendisi, İSG
UzmanıİSGÜM
25
TOZ PATLAMALARIBurak YASUN, Maden Mühendisi, İSG UzmanıİSGÜM
21
PERİYODİK EKİPMAN KONTROLLERİNDE YAŞANAN SORUNLARErdinç Tezcan,
Makine Yüksek Mühendisi, İSG Uzmanı32
TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN OLUŞTURDUĞU RİSKLER İÇİN GENELve
ÖZEL ÖNLEME YÖNTEMLERİFatma IŞIK COŞKUNSES, Kimya İSG
UzmanıİSGÜM
Mühendisi,
29
RİSKİ VE GELECEĞİ DEĞERLENDİRİNAli Rıza ERGUN, Maden Yüksek İSG
Uzmanıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
Mühendisi,51
KOT KUMLAMA YAPILAN İŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI
VESİLİKOZ SIKLIĞINI ARAŞTIRMA ORTAK PROJESİ - 2007Mehmet BERK ,
Bülent ŞİMŞEK , Abdullah İLGEN , Cengiz ÇELİKKALKAN , Fatih
HAMŞİOĞLU ,Necdet Erece , Mehmet BİLEK İNCE , Özlem TOSYALI , Erkan
SAYGI , Abdullah BÜYÜKFIRAT ,Berk ATLI , Umut YÜZER , Burak YASUN ,
Arif ÇIMRIN , Nuri VİDİNLİ , H. Nurdan Rana GÜVEN ,
1 1 1
3 1 1 1 1
1 1 1 4 1 1
2 2
1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği
Genel Müdürlüğü, İSGÜM2. Sağlık Bakanlığı İstanbul Meslek
Hastalıkları Hastanesi3. Bursa Verem Savaş Derneği4. Dokuz Eylül
Üniversitesi Tıp Fakültesi
4
RİSK DEĞERLENDİRMESİ SÜRECİNDEKİ YAYGIN HATALARÇeviri: F. Gülay
GEDİKLİ, Fizik ,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
Mühendisi İSG Uzmanı10
Dergide yayımlanan yazılar kaynak gösterilerek
iktibas edilebilir. Yayınlanan yazılardan doğacak
sorumluluk yazara aittir.
Tasarım / Baskı
İletişim:
ART Ofset Matbaacılık
Yay. Org. San. Tic. Ltd. Şti.
2. Cd. 38. Sk. No: 8/11
06520 Balgat / Ankara
Tel: 0312. 284 41 25
Fax: 0312. 284 29 89
[email protected]
Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü
İnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok Kat 406100 Emek / Ankara
Tel: 0312. 296 68 20 - Faks: 0312. 215 50
[email protected]
-
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ
Kasım ÖZER
İsmail GERİM
Mustafa BİRBENLİ
Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Üç ayda bir yayımlanır.Ücretsizdir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü AdınaSahibi
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Yayın Yönetmeni
Yayın Kurulu
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüİnönü Bulvarı No: 42 İ -
Blok Kat 4
06100 Emek / AnkaraTel: 0312. 215 50 21 - Faks: 0312. 215 50
28
www.isggm.gov.tr - [email protected]
Adnan A IRA. Rıza ERGUNBuhara ÖNALÇi dem ÜNALDemet ÜNVER
Garip ERELsmail GÜLTEK N
smail ÇEL KN. Gül NCEKARANeslihan D M C
Nuri V D NLÖ. Deniz ERATAK
Ğ
ğ
İ İİ İ
İİ İ İ
İ İ İ
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi'nin amacı iş sağlığı ve
güvenliğialanında konusunda uzman kişiler tarafından yazılan
derlemeyazılar, makaleler, çeviriler sunarak bilgi
alışverişininsağlanması, farklı görüşlerin tartışılması ve yeni
görüşlerinortaya çıkmasına katkıda bulunulması, dünyada ve
Türkiye'desektör haberlerinin duyurulmasıdır.
Üç ayda bir olmak üzere yılda 4 sayı olarak
yayımlanmaktadır.
Yayınlanan yazıların içeriği ve biçimi editörler
tarafındanözenle gözden geçirilmekle birlikte yazılarda
belirtilengörüşler yazara aittir.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIGENEL YAYIN NO: 152
-
3
Merhaba,
Çok değerli İSG Dergisi okuyucuları,
Geçtiğimiz dönemde mayıs ayında 22 inci İş Sağlığı ve
Güvenliğihaftası etkinliklerini gerçekleştirirken aynı zamanda
kısacaistihdam paketi olarak adlandırılan 5763 sayılı Kanunla
çalışmahayatı ile ilgili önemli yasal düzenlemeler
gerçekleştirildi. Başta4857 sayılı İş Kanunu olmak üzere ilgili
kanunlarda değişiklik yapanbu düzenlemelerle genç çalışanların ve
kadınların istihdamı, asıl vealt işveren ilişkileri, özürlü ve eski
hükümlü çalıştırılması, meslekieğitim ve iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili çalışma hayatında çözümbekleyen konularda beklenen
adımlar atılmış oldu.
İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili olarak yapılan bu
değişikliklerle,
- Bu alanda risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm, inceleme ve
araştırmaların usul ve esasları ile bunları yapacak kişi ve
kuruluşlarınniteliklerinin belirlenmesi, gerekli iznin
verilmesi,
- Ortak sağlık güvenlik birimlerinin kurulabilmesi,
- İşyeri sağlık ve güvenlik biriminde görevlendirilecek işyeri
hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve işverence görevlendirilecek
diğerpersonelin nitelikleri, sayısı, işe alınmaları, görev, yetki
ve sorumlulukları, çalışma şartları, eğitimleri ve
belgelendirilmelerihususları mevzuatımızda yerini almıştır. Bu
konulardaki detayları dergimizin bu sayısında yer alan makalede
görebilirsiniz.
Bunun yanında yine dergimizde kamuoyunda çokça tartışılan Kot
Kumlama ile ilgili bir makaleyi dikkatinize sunuyoruz. İş Sağlığı
veGüvenliği Genel Müdürlüğü olarak Kot Kumlama alanında yürütülen
bu projenin sonuç raporunu içeren bu makale ile ülkemizdekimevcut
durumu yansıtmaya çalıştık.
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü olarak amacımız,
ülkemizde iş kazaları nedeniyle meydana gelen maddi ve manevi
kayıplarınasgari düzeye indirilmesidir. Bunun için iş sağlığı ve
güvenliği kültürünün oluşturulması ve çalışma hayatının her
noktasındauygulanması gerekmektedir.
Umarım, dergimizin diğer sayılarında olduğu gibi bu sayımız da
İş Sağlığı ve Güvenliği kültürünün oluşturulmasına önemli
katkılarsağlar.
Unutmayalım…. Güvenlik Kültürü….. Herkes İçindir.
İsmail GERİMİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdür Yardımcısı
önsöz
-
4
makale
Proje Koordinatörü: Mehmet BERK ,Bülent ŞİMŞEK , Abdullah İLGEN
, Cengiz ÇELİKKALKAN ,
Fatih HAMŞİOĞLU , Necdet Erece , Mehmet BİLEK İNCE , Özlem
TOSYALI ,Erkan SAYGI , Abdullah BÜYÜKFIRAT , Berk ATLI , Umut YÜZER
,
Burak YASUN , Arif ÇIMRIN , Nuri VİDİNLİ , H. Nurdan Rana
GÜVEN
1
1 1 2
2 3 1 1
1 1 1 1
1 4 1 1
1. ÇSGB, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, İSGÜM2. Sağlık
Bakanlığı İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi
3. Bursa Verem Savaş Derneği4. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp
Fakültesi
KOT KUMLAMA YAPILANİŞYERLERİNDE ÇALIŞANLARIN
ÇALIŞMA KOŞULLARI VESİLİKOZ SIKLIĞINI ARAŞTIRMA
ORTAK PROJESİ - 2007
-
GİRİŞ VE AMAÇ
21'inci yüzyılda işyerinde karşılaşılantoksik maddeler ve
işyerine özgütehlikeler hala çalışanların sağlığıüzerinde tehdit
oluşturmaya devam etmek-tedir. Mesleki akciğer hastalıkları ise tüm
meslekhastalıkları arasında sıklık açısından birincisırada
gelmektedir .
Silikoz, inhalasyon sonunda akciğerde birikenkristal silikaya
karşı oluşan reaksiyon sonucundaor taya çıkan akciğerler in f ibrot
ik birhastalığıdır . İnhalasyon yoluyla oluşan meslekiakciğer
hastalığı silikozda etken, serbestsilisyum dioksittir (SiO ).
Değişik kristal
biçimlerinde bulunan tozun en yaygın şeklikuvarsdır .
1
2
3
2
Çalışanların yüksek konsantrasyonda toz ilekarşılaşmaları
nedeniyle, silikoz oluşmasıaçısından en tehlikeli olan iş, açıkta
ve hiçbirönlem alınmadan yapılan cam ve metal üzerinebasınçlı hava
yardımıyla öğütülmüş silika kumupüskürtülmesi işlemi olan
kumlamacılıktır .4
ÖZET
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), T.C. Sağlık Bakanlığı
İstanbulMeslek Hastalıkları Hastanesi ve Bursa Verem Savaş Derneği
tarafından yürütülen
Çalışmaya dahil edilen 15işyerinin 3 işyerinde ise kumlama
yöntemine son verildiği için toz ölçümüyapılmamıştır. Proje
kapsamında çalışmaya dahil edilen çalışanların akciğer filmlerinde,
değerlendirmeye alınan 85adet filmin %38.8'inde
79 işçiye anket ve solunum fonksiyon testi yapılmış ve solunum
fonksiyon testi yapılan işçilerin%11.4'ünde patolojik bulgu tespit
edilmiştir. Toz ölçümü yapılan 12 işyerinin %41.7'sinde silis
tespit edilmiştir.
Proje kapsamında, İstanbul veTekirdağ/Çorlu bölgelerinde
faaliyet gösteren kumlama yapan ya da daha önce kumlama yapmış
işçisibulunan 15 işyerinde toplam 93 kişinin PA Akciğer filmi ILO
(Uluslararası Çalışma Örgütü) sınıflamasınagöre
değerlendirilmiştir. 8 adet film ILO sınıflamasına göre okunamaz
kalitede olarak değerlendirilmiş vedeğerlendirmeye alınmamıştır. 79
işçiye anket ve solunum fonksiyon testi uygulanmış, 14 işçiye
işyerindebulunamamaları nedeniyle anket ve solunum fonksiyon testi
yapılamamıştır.
12'sinde toz ölçümü yapılmış,
ILO sınıflamasına göre 1/0 ve üzeri kategoride silikozla uyumlu
radyolojik bulgularsaptanmıştır.
Çalışanların kumlama yapılan işyerinde çalıştıkları süre, sigara
içme durumu, solunum fonksiyon testisonuçları, işyerinde silis
tespiti ile silikoz görülmesi arasında istatistiksel olarak anlamlı
bir ilişkisaptanmamıştır.
Anahtar sözcükler: Silikoz, Kumlama, ILO
5
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
Çevresel ve mesleksel akciğer hastalıkla-rını çevresel kaynaklı
olmayan hastalık-lardan ayırt etmek zordur. İşyerindekiveya
çevredeki bir madde birden fazlaklinik ve patolojik duruma yol
açabilir.Pulmoner hastalığı olan hastalarınhepsinde çevresel ve
mesleksel etkenleraraştırılmalıdır .
2005 yılında İş Sağlığı ve Güvenliği GenelMüdürlüğü ve Dokuz
Eylül ÜniversitesiGöğüs Hastalıkları Anabil im Dalıtarafından
yürütülen
Bu doğrultuda; İş Sağlığı ve GüvenliğiGenel Müdürlüğü ile
İstanbul MeslekHastalıkları Hastanesi ve Bursa VeremSavaş
Derneği'nin ortaklaşa yürüttüğüProjede İstanbul ve Tekirdağ/Çorlub
ö l g e s i n d e k i k u m l a m a y a p ı l a nişyerlerinde
çalışan ve kumlama işi yapanişçilerde silikoz sıklığını ortaya
çıkarmak,işyerlerinde silikozu önlemeye yöneliktedbirlerin
alınmasını sağlamak, meslekirisk faktörlerini araştırmak, ilgili
taraflarile kamuoyunu bu konuda bilgilendirmekve eğitmek
amaçlanmıştır.
Çalışmanın evreni olarak İstanbul veTekirdağ/Çorlu bölgesindeki
kot kumlamayapan veya daha önce yapmış olanişyerleri seçilmiştir.
15 işyerinde toplam93 işçiye akciğer grafisi, 79 işçiye“Kumlama
Projesi Anket Formu”, 79 işçiyeSolunum Fonksiyon Testi
uygulanmıştır.
kişiseltoz toplama cihazı (SKC-Deluxe 224-PCTX8) ile PVC
filtreler üzerine toznumuneleri alınarak
FT-IR cihazı ile silis içeriğitespit edilmek suretiyle
Modifiye edilmiş Amerikan ToraksDerneği (ATS) Anket Formu ile
çalışan-lara; sosyodemografik özellikleri, çalışmasüreleri,
hastalık öyküleri, sigara ve alkol
kullanma durumu, kişisel koruyucudonanım kullanımları, aldıkları
eğitimdurumları sorulmuştur. İşyeri ortamında,çalışanlara Sağlık
Bakanlığı İstanbulMeslek Hastalıkları Hastanesi tarafındanSolunum
Fonksiyon Testi (SFT) uygulan-mış, FEV1 ve FVC
değerlendirilirkenbeklenen değerin yüzdesinin %80 ve altıpatolojik
kabul edilmiştir.
Bursa Verem Savaş Derneği tarafındançalışanlara 35x35
boyutlarında ve ILOstandartlarına uygun kalitede akciğergraf i ler
i çeki lmişt ir. Fi lmler, ILOUluslararası Pnömokonyoz
RadyografileriSınıflandırması konusunda eğitim almışokuyucular
tarafından değerlendiril-miştir. 1/0 ve üzeri opasite olan
standartakciğer filmleri silikozla uyumlu
olarakdeğerlendirilmiştir.
İşçiler toz maruziyeti, sigara içme, kişiselkoruyucu donanım
kullanma, durumlarıbirbiri ile karşılaştırılmıştır.
Kumlama Projesi sonucunda elde edilenverilerin analiz
edilebilmesi amacıyla,SPSS istatistik programında, “KUMLAMAPROJESİ
ANKET” adı ile bir dosyaoluşturularak, 59 değişken
yaratılmıştır.Verilerin girişi İş Sağlığı ve GüvenliğiGenel
Müdürlüğü, İş Sağlığı DairesiBaşkanlığı elemanlarınca
gerçekleştiril-miştir.
Verilerin değerlendirilmesi SPSS 9.0istatistik programı
kullanılarak frekansanalizi ve Ki-kare analizi ile yapılmıştır.
2
Aydın/ÇineBölgesindeki Kuvars Oc ak veDeğirmenlerinde
ÇalışanlardaSilikoz Sıklığı ve İş KoşullarınınPnömokonyoz Oluşumuna
EtkisiProjesinde; ILO standartlarına göredeğerlendirilen filmlerin
% 23.0'nınsilikozla uyumlu 1/0 ve üzerikategoride olduğu
saptanmıştır .
İstatistiksel Değerlendirme
15 işyerinde toplam 79 işçiye anketve solunum fonksiyon testi
uygu-lanmış, 93 kişinin PA Akciğer filmiILO sınıflamasına göre
değerlen-dirilmiştir.
5
Ülkemizde meslek hastalıklarıiçerisinde büyük çoğunluğu
teşkileden silikoz olgularınınsaptanması ve yeni ortayaçıkabilecek
olgularınönlenebilmesi açısındankumlama yapan işyerlerindekimevcut
durumun bilinmesi büyükönem taşımaktadır.
Araştırma kapsamında; İstanbulve Tekirdağ/Çorlu bölgelerindekot
kumlama yapan işyerlerinde,çalışma ortamında tozkonsantrasyonu
ölçmek,çalışmaya dahil edilen işçilerinsosyodemografik özellikleri
vebunların silikoz ile ilişkisinibelirlemek, çalışanlara
solunumfonksiyon testi uygulamak, silikozolgularını saptamak,
saptanansilikoz olgularının meslekhastalıkları hastanesine
sevkinisağlamak, silikoz şüphesi olanvakaların 5 yıl süre ile
izlenmesinisağlamak çalışanlara, işverenlereve İSG
profesyonellerine konu ileilgili eğitim vermek şeklindefaaliyetler
yer almaktadır.
MATERYAL VE METOD
BULGULAR
Toplam 15 işyerinden 12 işyerinde tozölçümü yapılmıştır. Toz
ölçümü için
Ankara İSGÜM (İşSağlığı ve Güvenliği Merkezi
Müdürlüğü)Laboratuvarında
alınan numuneleranaliz edilmiştir.
6
Silikoz Sıklığını Araştırma Ortak Projesi - 2007
-
işyeri
Çalışan toplamişçi sayısı
(2007)
Kumlamayapan işçi
sayısıAnket
Değerlendirilen
film sayısı
Tozölçümsayısı
Birinci 165 14 11 14 1
İkinci 13 3 2 3 0
Üçüncü 195 8 7 8 1
Dördüncü 60 3 2 3 1
Beşinci 4 1 0 1 1
Altıncı 280 1 1 1 1
Yedinci 98 5 2 5 0
Sekizinci 76 2 2 2 0
Dokuzuncu 275 6 6 5 1
Onuncu 1647 19 17 17 2
Onbirinci 230 3 3 2 1
Onikinci 2461 18 18 15 2
Onüçüncü 836 1 0 1 1
Ondördüncü 470 6 6 6 1
Onbeşinci 7 3 2 2 1
Toplam 6817 93 79 85
Tablo-1 Çalışmaya Katılan İşyerlerinde İşçi Sayıları ve Yapılan
İşlemlerin Dağılımı
Çalışmaya dahil edilen toplam 15işyerinden %46.6'sı IV. Risk
grubunda,%26.6'sı V. Risk grubunda, %13.3'ü III.Risk grubunda,
%13.3'ü I. Risk grubundayer almaktadır. İşyerlerinin %66.6'sında
işsağlığı ve güvenliği (İSG) kurulu var,%33.4'ünde yoktur.
İşyerlerinin %80'inde işyeri hekimibulunmakta, % 20'sinde işyeri
hekimibulunmamaktadır.
İşyerlerinin %60'ındaiş güvenliği uzmanı var, %40'ında
yoktur.
Anketi olan 79 kişiye solunum fonksiyontesti yapılmış ve
%11.4'ünde patolojikbulgu tespit edilmiştir.
Çalışmaya katılan işçilerin %17.7'si dahaönce tozlu işlerde
çalışmış, %82.3'ü isedaha önce tozlu işte çalışmamışlardır.
Projeye katılan 93 kişinin 8'inin filmiKalite 4 olup
değerlendirmeye alınma-mıştır. Bu filmler değerlendirme
dışındabırakıldığında 85 kişinin %38.8'indesilikoz şüphesi tespit
edilmiştir.
İşyerlerinin % 80'i 50 ve üzeri işçi çalıştırmakta, %20'si 50
den az işçiçalıştırmaktadır.
İşyerlerinin %80'ninde 1-10 arasında kumlama yapan işçi
çalışmakta,%20'sinde 10-20 arasında kumlama yapan işçi
çalışmaktadır.
Toplam 15 işyerinden 12 işyerinde toz ölçümü yapılmıştır. 3
işyerinde halenkumlama yapılmadığından toz ölçümü
yapılmamıştır.
İşyeri Risk Grubu İSG Kurulu İSG Uzmanı İşyeri Hekimi
Birinci 4 var var var
İkinci 4 yok yok yok
Üçüncü 5 var var var
Dördüncü 4 yok yok var
Beşinci 4 yok yok yok
Altıncı 4 var yok var
Yedinci 1 yok yok var
Sekizinci 4 var var var
Dokuzuncu 1 var yok var
Onuncu 5 var var var
Onbirinci 5 var var var
Onikinci 4 var var var
Onüçüncü 3 var var var
Ondördüncü 5 var var var
Onbeşinci 3 yok var yok
Tablo-2 Çalışmaya Katılan İşyerlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği
Bilgilerinin Dağılımı
Film OkumaSonucu
Sayı %
0/1 10 11.7
Normal 42 49.5
1/0=Silikozşüphesi
33 38.8
Toplam 85 100,0
Tablo-4 Çalışmaya Katılan İşçilerin PAAkciğer Filmi Okuma
Sonuçlarının ILO
Sınıflamasına Göre Dağılımı
SFT Sonuçları Sayı %
Patolojik 9 11,4
Normal 70 88,6
Toplam 79 100,0
Tablo-5 Çalışmaya Katılan İşçilerin SolunumFonksiyon Testi
Sonuçlarının Dağılımı
7
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
14
EVET 14 17,7
HAYIR 65 82,3
Toplam 79 100,0
Sayı %
Tablo-3 Çalışmaya Katılan İşçilerin Buİşyerinden Başka Tozlu
İşte Çalışıp
Çalışmadığına Göre Dağılımı
Başka Tozlu İşteÇalışma Durumu
-
TARTIŞMA VE SONUÇLAR
İstanbul ve Tekirdağ/Çorlu bölge-lerinde faaliyet gösteren
kumlamayapan ya da daha önce kumlamayapmış işçisi bulunan
Yaptığımız çalışmada, araştırmayakatılan işyerlerinin %80'i 50
ve üzeriişçi çalıştırmakta, %20'si 50 den azişçi ç alıştırmaktadır.
Ç alışmayaptığımız işyerlerinin
%46.8'inin işyerinde 1-5 yıl arası, %38'ininise 6-10 yıl arası
çalıştığı tespitedilmiştir. alışanların
işyerlerindeyaptığımız çalışmada %38.8 oranındasilikozla uyumlu
radyolojik bulgularsaptanmıştır. Daha önce Aydın / Çinebölgesinde
kuvars ocak ve değirmen-lerinde çalışanlarda yapılan çalışmada%23
oranında silikozla uyumlu radyolojikdeğişiklik saptanmıştır . Celal
BayarÜniversitesi ve Dokuz Eylül ÜniversitesiGöğüs Hastalıkları
Anabil im Dalıtarafından yapılan çalışmada seramikişçilerinde
silikoz oranı ise %6.57 olarakbulunmuştur .
%66.6'sında işsağlığı ve güvenliği (İSG) kurulu olması,%60'ında
iş sağlığı ve güvenliği uzmanı-nın olması, %80'inde işyeri
hekimininolması çalışanların sağlık ve güvenlikaçısından
gözetiminin nispeten iyiolduğunu düşündürmektedir.
Çalışanların %13.9 u bir yıldan az,
Aydın-Çine'de
5
6
ç
(χ²=0.412, SD=1 P=0.52)
Çalışmaya Katılan İşçilerin Silikoz Dağılımı ile Çalışanların
İşyerindeki Toz Ölçümlerinin(Silis tespiti) Karşılaştırması Ki-kare
testi ile değerlendirildiğinde; işyerlerinde silis tespitedilme
durumu ile işçilerde silikoz görülmesi arasında anlamlı bir ilişki
tespitedilmemiştir.
SİLİKOZ
VAR YOK ToplamSilis
Sayı % Sayı % Sayı %
İçeren 8 42,1 11 57,9 19 100,0
İçermeyen 19 33,9 37 66,1 56 100,0
Toplam 27 36,0 48 64,0 75 100,0
Tablo-6 Çalışmaya Katılan İşçilerin Silikoz Dağılımı ile
İşyerindeki Toz Ölçümlerinin(Silis tespiti) Karşılaştırması
Bu değerlendirme 93 kişi üzerinden yapılmıştır. Ancak filmi olup
okunamayan yani Kalite4 sonuçlu filmler (8 kişi) ve tozu
ölçülemeyen işyerlerinde çalışan 10 işçi bu karşılaştırmaTablosuna
dahil edilmemiştir.
SİLİKOZ
VAR YOK ToplamÇalışmaSüresi (yıl) Sayı % Sayı % Sayı %
< 1 5 50.0 5 50.0 10 100,0
1-5 14 37.1 22 62.9 36 100,0
6-10 9 40.0 15 60.0 24 100,0
10,+ 1 100.0 --- --- 1 100,0
Toplam 29 40.8 42 59.2 71 100,0
Tablo-7 Çalışmaya Katılan ve Anket Uygulanan İşçilerin Çalışma
Süresi ile Silikoz DağılımlarınınKarşılaştırması
(χ²=2.001, SD=3 P=0.57)
Bu değerlendirme 79 kişi üzerinden yapılmıştır. Ancak filmi olup
okunamayan yani Kalite4 sonuçlu filmler (8 kişi) bu Tabloya dahil
edilmemiştir. İşyerinde çalışma süresi ile silikozgörülmesi
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
bulunmamaktadır.
SİLİKOZ
VAR YOK ToplamSFT
Sayı % Sayı % Sayı %
Patalojik 3 37,5 5 62,5 8 100,0
Normal 26 41,3 37 58,7 63 100,0
Toplam 29 40,8 42 59,2 71 100,0
Tablo-8 Çalışmaya Katılan İşçilerin Solunum Fonksiyon Test
Sonuçları ile Silikoz DağılımlarınınKarşılaştırması
(χ²=0.042, SD=1 P=0.838)
Bu değerlendirme 79 kişi üzerinden yapılmıştır. Ancak filmi olup
okunamayan yani Kalite4 sonuçlu filmler (8 kişi) bu Tabloya dahil
edilmemiştir. Çalışmaya Katılan İşçilerinSolunum Fonksiyon Test
Sonuçları ile Silikoz Dağılımlarının Karşılaştırması, Ki-kare
testiile analiz edildiğinde SFT sonuçları ile silikoz arasında
anlamlı bir fark görülmemektedir.
8
Silikoz Sıklığını Araştırma Ortak Projesi - 2007
-
%38.1'i bir yıl ve daha az, %35.8'i1.5-4.5 yıl arası, %5.7'sinin
7.5-10yıl çalıştıkları tespit edilmiştir. ( % 23olgu) Silika ile
ilk temas ile klinikbulguların ortaya çıkması arasındauzunca bir
sürenin geçmesi gerekebilir.Kronik seyirli silikozda toz
maruziyetininilk yıllarında herhangi bir bozuklukgörülmeyebilir,
klinik belirtilerin yıllarsonra ortaya çıkabileceği göz
önünealındığında saptanan olguların yanı sırakumlama yapan diğer
işçilerinde yıllariçinde izlenmesi gerekir.
Ankete katılan çalışanların %93,7'siningünde 7.5 saat ve daha
çok mesai yaptığıve yine aynı oranda kişinin haftada 40saatten çok
mesai yaptıkları tespit
edilmiştir. Çalışma süreleri yönünden“Sağlık Kuralları
Bakımından GündeAncak Yedibuçuk Saat veya Daha AzÇalışılması
Gereken İşler HakkındaYönetmelik” hükümlerinin dışına
çıkıldığıgörülmektedir. Çalışanların %93.7'sinin7.5 saatten fazla
çalışıyor olmasımaruziyet açısından riskin
artabileceğinidüşündürmektedir. Ayrıca sektördekiihtiyacı
karşılamak için işin sürekliliği vehızlı yapılması gerektiği göz
önünealındığında maruz kalma açısından riskoluşturmaktadır.
Çalışmaya katılan 15 işyerinin 3'ünde tozölçümü yapılamamıştır.
Toz ölçümüyapılan 12 işyerinin %41.7'sinde silistespit edilmiştir.
Toz ölçümü yapılan
işyerlerinde çalışan işçilerin%23'ü, ise silis tespit
edilenişyerlerinde çalışmaktadır.Yapılan ölçümlerde silistespit
edilemeyen işyerle-rinin önceden silisyumdioksit kullandığı
ancak,ölçüm sırasında AliminyumOksit (AL O ) kullanılmasınedeniyle
yapılan ölçüm-lerde silisyum dioksit tespitedilememiştir.
2 3
Sonuç olarak; Maden veTaşocakları İşletmesinde ve TünelYapımında
Tozla Mücadele ileilgili Yönetmeliğin 16'ıncımaddesinde Si0 içeriği
%5'denaz olduğu takdirde solunabilirtozların Eşik Sınır Değeri
(ESD) 5mg/m olarak kabul edilirdenilmektedir. Bu çalışmasonucunda,
anılan Yönetmelikteverilmiş olan eşik sınır değerinyeniden gözden
geçirilmesi gereğiortaya çıkmıştır .
2
3
7
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Evyapan F., Mesleksel Akciğer Hastalıklarınotları,Türk Toraks
Derneği web sitesi, 5. Kışokulu
www.toraks.org.tr/kisokulu4-ppt-pdf/Fatma_Fisekci_Evyapan
(erişimtarihi:10/04/2008)
Alfred P. Fıshman, Jack A. Elıas, Jay A. Fıshman,Mıchael A.
Grıppı, Larry R. Kaıser, Robert M.Senıor (Çevirenler : Dr. Erkan
M.L, Dr. Fındık S.,Dr. Uzun O., Dr. Atıcı G.A.), Göğüs Hastalıkları
ElKitabı, Nobel Tıp Kitabevleri 2005 sayfa 243-247
Zeki Kılıçaslan Mesleki Akciğer Hastalıkları II,Türk Tabipleri
Birliği İşyeri Hekimliği Ders Not-ları, 8.Basım, Ankara, Şubat 2004
sayfa 158-159
Çımrın A. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp FakültesiGöğüs
Hastalıkları Anabilim Dalı Editöre MektupSilikozis yeniden;
Sebepler ve Sorumluluklar,Tüberküloz ve Toraks Dergisi cilt 55
sayfa 118-122
Öztürk A, Çımrın A, Özkan O, Tür M, Önal B,Aydın Çine
Bölgesindeki Kuvars Ocak veDeğirmenlerinde Çalışanlarda Silikoz
Sıklığı veİş Koşullarının Pnömokonyoz Oluşumuna Etkisi,İzmir
2005
Ayşın ŞAKAR ve Ark. Seramik fabrikasıİşçilerinde Silikozis
Tüberküloz ve Toraks Dergisi2005, cilt 53, sayfa 148-155
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşSağlığı ve Güvenliği
Genel Müdürlüğü. websitesi www.isggm.gov.tr
Mevzuat(erişimtarihi:10/04/2008)
kayn
akla
r
9
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
makale
OSHA(European Agency for Safety and Health at Work)
yayınıdır.
Çeviri: F. Gülay GEDİKLİ, Fizik Mühendisi, İSG Uzmanı,İş Sağlığı
ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
RİSK DEĞERLENDİRMESİSÜRECİNDEKİ
YAYGIN HATALAR
10
-
RİSK DEĞERLENDİRMESİNİNPLANLANMASI
İşverenler özenli ve dikkatli bir şekilderisk değerlendirmesi
yapmalı ve çalışan-ların sağlık ve güvenliğinin korunmasıiçin
gerekli olan tüm önlemleri almalıdır.Hazırlık sürecine dahil olan
bazımaddeler:
Değerlendirmenin bir kurultarafından yapılması, organizeedilmesi
ve koordinasyonu,
Değerlendirmeyi yapacak yeterliliğesahip kişilerin atanması,
Değerlendirmeleri yapacak kişilerinbelirlenmesine yönelik
olarakgerçekleştirilecek düzenlemelerleilgili olarak çalışan
temsilcilerinedanışılması,
Kurum tarafından istihdam edilendenetçilere gerekli olan bilgi,
eğitim,kaynak, zaman ve desteğinsağlanması,
İlgili durumlarda, denetçiler arasındayeterli işbirliğinin
sağlanması,
?
?
?
?
?
? Yönetimin dahil edilmesi veçalışanların katılımının
teşvikedilmesi.
Bir risk değerlendirmesi, yalnızca,birbirlerinden ayrı çalışan
işveren ya daişveren temsilcilerini değil, aynı zamandaçalışanları
veya onların temsilcilerini deiçermelidir. Bahsi geçen tüm
taraflar,sürecin farklı aşamalarında katkıdabulunabilirler.
Risk değerlendirmesini gerçekleştirmekiçin tayin edilen kişinin
tüm görevleriyerine getirememesi olası bir durumdur.Bu yüzden,
değerlendirmeyi gerçekleş-tiren kişilerin ve işverenlerin,
değer-lendirme becerileri noktasındaki sınırla-rının bilincinde
olmaları gerekmektedir.Ek ya da daha nitelikli bir uzmanlıkhizmeti,
daha sonradan gerektiğindekullanılabilir.
Örneğin, nitelikli bir elektrik mühendi-sinin, karmaşık kimyasal
işlemlerdenkaynaklanan risklerin değerlendirilmesikonusunda bilgisi
bulunmayabilir.
Herhangi bir ekibin ya dadeğerlendirilen işlem/aktivitekonusunda
uygulamalı bilgiyesahip olan çalışanlarındeğerlendirmeye dahil
edilmemesi
Risk değerlendirmesinin,yeterliliği olmayan
kişilereverilmesi
Girişnleme, Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında
yer alan bir prensiptir.Önlemede risk değerlendirmesinin üstlendiği
rol, AB Çerçeve Direktifindevurgulanmıştır. Avrupa Komisyonu risk
değerlendirmesini, “işyerinde var olan
tehlike durumlarından kaynaklanan ve çalışanın sağlığını ve
güvenliğini tehdit edenriskin değerlendirilmesi işlemi” olarak
tanımlamıştır.” “Risk değerlendirmesi, zararasebebiyet verebilecek
olan tehlikeleri ve bu tehlikelerin bertaraf edilme
olasılıklarınıdeğerlendiren; ya da risklerin kontrol altına
alınmasına yönelik koruyucu ve önleyiciönlemler ortaya koyan bir
çalışmanın sistematik şekilde değerlendirilmesidir.”
Riskdeğerlendirmesi işleminin gerçekleştirilmesindeki amaç,
işverenin, çalışanlarıngüvenlik ve sağlığını güvence altına alan
etkin önlemlerin uygulanmasını sağlamaktır.
Risk değerlendirmesi uygulamasında, her tür işletme ve kurumda
ortak bir takım hatalaryapılmaktadır. Süreç esnasında en sık
karşılaşılan hatalardan bazıları genelliklegerçekleşme sırasına
göre aşağıda verilmiştir.
Ö
Risk değerlendirmesi sürecindeki aşamalar
1. Risk değerlendirmesininplanlanması
3. Risk değerlendirmesinindokümante edilmesi
2. Risk değerlendirmesiningerçekleştirilmesi
- Tehlike ve risk altındakilerin belirlenmesi- Tehlikeden oluşan
riskin değerlendirilmesi- Önleyici faaliyete karar verilmesi-
Gerekli işlemin yapılması- Gözetme gözden geçirme
RİSK
11
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
İşyerini tanımayan uzmanların riskdeğerlendirmesi sürecine
dahiledilmesi
Muhtemel risk kategorilerinin gözardı edilmesi
Ekipman:
Çevre:
Ürün:
Organizasyon:
Sağlığı tehdit eden uzun vadelitehlikelerin göz ardı
edilmesi
Risk değerlendirmesi sürecinde dışarıdanuzmanların getirilmesi
durumunda, bukişilere firma hakkında gerekli bilgilerinverilmesi,
hedeflerin açıkça belirtilmesive mevcut kaynakların sağlanması
gerek-m e k t e d i r. B u g e r e k l i b i l g i l e r i
nsağlanması sayesinde arzu edilen biryaklaşım elde
edilebilecektir.
Risk değerlendirmesi işleminin ilk adımı,tehlikelerin ve risk
altında olanlarınbelirlenmesidir. Tehlike, zarara sebebiyetverme
potansiyeli olan herşey olabilir.Örneğin, çalışma malzemeleri,
ekipman-lar, çalışma metotları ve alışkanlıkları gibietmenlerin
esas itibariyle, zarara sebebi-yet verme potansiyelleri
bulunmaktadır.Tehlikeler insanları, malları ve
süreçlerietkileyebilir; kaza ve hastalıklara, kayıp-lara ve ekipman
ile makinelerin hasargörmesine neden olabilir.
Risk değerlendirmesi ile ilgili adımlarınuygulanmasında
geliştirilmesi gerekennoktalardan biri de, psikososyal risk ve
işörgütsel faktörlerin göz önünde bulun-durulmasıdır. Çalışma
hayatında gerçek-leşen önemli değişiklikler, psikososyalrisklere
yol açabilmektedir. İşin tasarlan-ma, organize edilme ve yönetim
şeklininyanı sıra, ekonomik ve sosyal boyutuylada ilintilendirilen
bu gibi riskler, stresseviyesini yükseltir, bunun sonucu olarakda
ruhsal ve fiziksel sağlıkta ciddibozulmalara neden olabilir. Bu
riskkategorileri, risk değerlendirmesininbirinci basamağı boyunca
incelenmelidir.
Bir takım risk kategorilerinin hariçbırakılması ya da analizin
bir yönü ileilgilenilirken diğer yönünün göz ardıedilmesi gibi
durumların önüne geçebil-mek amacıyla denetçiler, HEEPO kavra-mını
kullanabilirler (bkz.Tablo 1).
(
işyeriyerleşim planı,makineler, el
aletleri, yazılım ve donanım, masalarveya sandalyeler,
ışık, gürültü, sıcaklık,titreşim, hava kalitesi ya da toz,
Tehlikeli maddeler, ağır yükler,keskin kenarlı veya sıcak
nesneler,
görevler, çalışmasüreleri, dinlenme araları, vardiyasistemleri,
eğitim, iletişim, takımçalışması, ziyaretçilerle iletişim,sosyal
destek ya da otonomi(özerklik).
Yüzeysel yapılan risk değerlendir-melerinin gerçekleştirilmesi
sürecinde,daha olası riskler üzerine odaklanılmak-tadır. Zihinsel
etkenler gibi uzun sürelietkenlerin yanı sıra, kimyasal maddelerya
da yüksek seviyedeki gürültüye maru-ziyetlerden kaynaklanan ve
kolaylıklagözlemlenemeyen riskler göz ardı ya daihmal
edilebilmektedir.
Tehlikelerin ve riskaltında olanlarınbelirlenmesi
İnsan, ekipman, çevre, ürün ve organizas-yon kelimelerine
karşılık gelen HEEPO
, risk değerlen-dirmesinde ya da bir olay veya kazanınanalizinde
kullanılabilir. Kazaların riskfaktörleri ya da nedenleri genel
olarakfarklı alan ve kategorilere göre sınıflandı-rılabilir. HEEPO,
muhtemel risk faktörleriya da bir konuda herhangi bir
yöndegereğinden fazla yoğunlaşmanın önünegeçilmesinde yardımcı
olabilmektedir.
Tehlikeler, risk faktörleri ve nedenleraşağıdakiler ile
ilişkilendirilebilir:
fiziksel ve ruhsalkapasite eksikliği, bilgi vebeceri eksikliği,
doğrutavır ve hareket eksikliği,
Human, Equipment, Environment andProduct of Organization)
İnsan:?
?
?
?
?
RİSK DEĞERLENDİRMESİNİNGERÇEKLEŞTİRİLMESİ
1. Adım:
Organizasyon
İnsanÜrün
Çevre
Ekipman
Tablo 1: HEEPO konsepti
12
Yaygın Hatalar
-
Yalnızca çalışma talimatlarınabakmak ve çalışanları
dahiletmemek
Kontrol listesinin katı bir şekildeuygulanması
Gerçek yaşamdaki uygulama, işinrehberde tanımlandığı şeklinden
dahafarklı olabilmektedir. Bu nedenle, işyeri veproseslerde
gerçekte nelerin olduğunabakmak gerekmektedir. Genel
olarakdeneyimli çalışanlar, işyerlerini ve işleyişien iyi
bilenlerdir. Bu nedenle, çalışanlarıgözlemlemek ve fikir sormak
önemlidir.
Tehlike kavramı, kontrol listesinde değini-len çeşitli
tehlikelerin yanında, çalışmaesnasında çalışanların birbirleriyle
olanetkileşimi de göz önünde bulundurularakuygulanmalıdır.
Etkileşimin miktarı veyoğunluğu, risk seviyesini
etkileyecektir.
En basit durumlarda tehlikeler, gözlemleve işyerindeki şartların
ilgili bilgiler ilekarşılaştırılması ile belirlenebilmektedir.Daha
karmaşık durumlarda ise, yukarıdabahsi geçen basit analiz
tekniklerininyanında, hava numunesi veya makineoperasyonu metot ya
da metotlarınınincelenmesi de, kimyasallar ya damakinelerden
kaynaklanan tehlikelerinvarlığının belirlenmesi için
gerekliolabilmektedir.
Önemli bir tehlikenin önemsizolduğu düşüncesiyle göz
ardıedilmesi
Önemsiz oldukları düşünülse bile ya dakoruyucu tedbirler alınmış
olsa dahi bütünpotansiyel tehlike kaynakları kayıt
altınaalınmalıdır. İşyerleri ile ilgili bilgitoplamak, yapılan
işler ve dahil edilençalışanlar, tehlikelerin ve risk
altındaolanların tanımlanmasına yardımcıolabilir. Bu bilgiler,
işyeri şartları ve işlerin,bir işletmenin bölümleri arasında
farklılıkgösterebileceği prensibi üzerine kurul-malıdır. Bu
süreçteki eksiklikler riskdeğerlendirmesinin doğruluğunu
vekalitesini etkileyebilir.
Kontrol listesi nedir (veya ne değildir) ve
nasılkullanılmalıdır?
�
�
�
�
�
�
�
Kontrol listesi, tehlikelerin ve potansiyel korunma
önlemlerininbelirlenmesi ile bunların doğru kullanımına yardımcı
olabilir verisk değerlendirmesinin bir parçasını oluşturur.
Kontrol listesi, her işyerindeki tüm riskleri
kapsamayıhedeflemekten ziyade, metodun uygulamaya konmasında
sizeyardımcı olmak için oluşturulmuştur.
Kontrol listesi, bir risk değerlendirmesinin
gerçekleştirilmesindesadece ilk adımdır. Nispeten karmaşık
risklerin değerlendi-rilmesinde daha ileri bilgiye ihtiyaç
duyulabilmekte ve bazıdurumlarda bir uzmanın yardımı
gerekebilmektedir.
Bir kontrol listesinin etkili olabilmesi için, bu kontrol
listesininbelirli bir sektör ya da işyerine uyarlanması
gerekmektedir. Bazıek noktaların ele alınması ya da bazı ilgisiz
noktaların daçıkarılması gerekebilmektedir.
Uygulamayla ilgili ve analitik sebeplerden dolayı, bir
kontrollistesi, problemleri/tehlikeleri ayrı ayrı sunmakta;
ancak,işyerlerinde bunlar iç içe geçmiş olabilmektedir. Bu yüzden,
farklıproblemler arasındaki etkileşimleri ya da belirlenen
riskfaktörlerini göz önünde bulundurmalıdır. Aynı zamanda,
belirlibir riskle başa çıkma adına uygulamaya konulan bir
önleyicifaaliyet, bir diğer riski de önleyebilir. Örneğin, yüksek
sıcaklığınönüne geçmek amacıyla kullanılan klima, yüksek
sıcaklığınpotansiyel bir stres faktörü olduğu göz önünde
bulundurulursa,aynı zamanda stresi de önleyebilmektedir.
Bir risk faktörüne olan maruziyetin azaltılmasını hedefleyen
birönlemin, aynı zamanda diğer bir risk faktörüne olan
maruziyetiartırmadığını kontrol etmek de aynı derecede önemlidir.
Örneğin,bir çalışanın omuz seviyesinin üstünde geçirdiği çalışma
süresinikısaltmak, aynı zamanda o çalışanın eğilerek çalıştığı
süreyiartırabilmekte, bel ve sırt sorunlarına neden
olabilmektedir.
Kontrol listeleri; basit anlamda “kutucuklara işaret
koymak”yerine, iş yerlerini geliştirmeye yönelik bir araç
olarakkullanılmaları gerekmektedir.
13
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
İkincil işlerin göz ardı edilmesi
Taşeron ve işyerindeki ziyaretçilergibi diğer kişilerin,
yardımcıişlerde çalışanlarının olasıvarlığının göz ardı
edilmesi
İşverenler ve taşeronlar arasındakoordinasyonun sağlanmaması
Özellikle risk altında olabilecekçalışan gruplarının
dahiledilmemesi
Sadece özel durumlarda kullanılanekipmanların kayıt
altınaalınmaması
Kazaların ve hastalıklarınkaydedilmemesi
Risklerin tamamendeğerlendirilmemesi
Yanlış bir güvenlik hissininyaratılması
Bilgi toplama sürecinde yapılan enyaygın hatalardan birisi,
bakım ya datemizlik işleri gibi ikincil işleri görmez-den
gelmektir. Bu tür işlerde ciddikazalar meydana gelebilir.
Bu kişiler, sadece risk altındaki kişileroldukları için değil,
varlıkları ile işyerindeyeni riskler oluşturabileceği için de
gözardı edilmemelidir. Öğrenci, toplumunbireyleri, ya da
hastanedeki hastalar gibiziyaretçiler bir işyerindeki risklere ya
daalınması gereken tedbirlere alışıkolmayabilirler.
İşverenler ve taşeronlar, eylemlerinikoordine etmeli ve hem
birbirlerini hemde ilgili çalışanlarını ve/veya çalışanları-nın
temsilcilerini tehlikeler ve risklerhakkında
bilgilendirmelidir.
Örneğin, taşeronlar kendi nakliyelerini işsahasına getirebilir,
ağır ekipmanlarıkaldırabilir ya da materyallerini geçişyollarının
yakınına taşıyabilirler. Bu tarzfaaliyetler normalde orada görev
yapançalışanlar için potansiyel olarak tehlike-lidir çünkü onlar
için bu tarz faaliyetleralışıla gelmişin dışındadır.
Bu, hamile kadınları, yaşlı çalışanları yada engelli kişileri
kapsayabilir. Buçalışanlar diğerlerinden daha fazla riskaltında
olabilir ya da ek risklere maruzkalabilir. Dolayısıyla, onların
özel riskdurumları göz ardı edilmemelidir.Önleyici tedbirler bütün
çalışanlara faydasağlamalıdır.
Eski, gereksiz ya da nadiren kullanılanekipmanlar bir risk
değerlendirmesindegözden kaçırılabilir. Ancak, bazı durum-larda
tehlike oluşturabilirler. Dolayısıyla,işyerindeki bütün ekipmanlar
kayıt altınaalınmalıdır.
Kaza ve hastalıkların kayıt altına alın-ması, risk değerlendirme
sürecine herzaman dahil edilmemektedir. Ancak buveriler, tehlike ve
tehlikeli alanlar ilealerjisi olanlar gibi hassas
çalışanlarınkayıtları hakkında önemli bilgiler suna-bilir. Eğer
işyerinde ramak kala atlatılankazalar ya da tehlike durumları
hakkın-daki veriler kaydedilmiş ise bunlar dadahil edilmelidir.
Sürecin bu adımında bir tehlikenin yolaçabileceği zararın
olasılığı ve ciddiyetigöz önünde bulundurularak risklertahmin
edilmektedir. Bir risk, meydanagelen zararın olasılığı ve zararın
potan-siyel kapsamı olarak tanımlanabilir.
Tehlikeli olaylardan kaynaklanan bütünsonuçları tanımlayın. Hem
ilk etaptakisonuçları hem de belirli bir süre geçtiktensonrakileri
düşünün (geciken sonuçlarındüşünülmesi güvenlik risklerinden
çokhastalıkların değerlendirilmesi sırasındadaha uygundur).
Olabilecek en kötü şeyhakkında daha gerçekçi olun ve küçükrisklere
doğru ilerleyin. Süreçteki her şeybu değerlendirmeden
geçmektedir,dolayısıyla hiç bir şeyin atlanmamasıgerekmektedir.
Riskin değerlendirilmesi yanlış birgüvenlik hissi yaratabilir
ancak bir riskintespit edilmesi, onu işyerinde
ortadankaldırmamaktadır. Tehlikelerin veonlarla bağlantılı
risklerin orta-ya çıkarılması sadece başlan-gıçtır, asıl sorun
etkiliönleyici tedbirlerinalınmasıdır.
Tehlikelerdenkaynaklanan risklerindeğerlendirilmesi
2. Adım:
14
Yaygın Hatalar
-
Etki, maruziyet sıklığı ve olasılıktahmini sırasında bir olaydan
birdiğerine geçilmesi
Değerlendirmeyi yapan kişinin, bir olayıdeğerlendirmeye karar
verdiğinde bütündeğerlendirme sürecinde bu olaya bağlıkalması
önemlidir. Ne de olsa farklı olay-lar farklı sonuçlar
verebilir.
Örneğin, çalışanlar sıklıkla ağır kutularkaldırıyorsa,
kas-iskelet sistemi hastalık-larına yakalanma riskleri
artacaktır.
Birinci olay, üretim alanında çalışır-ken sadece ağır kutuları
kaldıran birçalışanı kapsamaktadır.
İkinci olay ise, diğer alanlarda çalışır-ken ayrıca ağır
kutuları da kaldıran birçalışanı kapsamaktadır.
Maruziyet sıklığı 2. olay için dahayüksektir. Kas-iskelet
sistemi hastalığınayakalanma olasılığı da yüksektir.Dolayısıyla,
gerçek duruma bağlı olarakdeğerlendirmeyi yapan kişi, hemmaruziyet
hem de olasılık rakamlarınıhesaplamak için tutarlı bir olay
seçme-lidir.
Önleyici ve koruyucu tedbirler alınırken,aşağıdaki genel önleme
prensipler takipedilmelidir:
1. Öncelikle risklerin önlenebilir vekaçınılabilir olup
olmadığınakarar verilmelidir. Riskten kurtul-mak mümkün mü? Bu
aşağıdakişekilde yapılabilir:
Görev ya da işin gerekli olupolmadığına karar verilmesi,
Tehlikenin ortadan kaldırılması,
Farklı madde ya da iş süreçlerininkullanılması.
2. Eğer risklerden kaçınılamıyorsaya da önlenemiyorsa, riskler,
burisklere maruz kalanların sağlıkve güvenliklerinin
tehlikeyeatılmadığı bir seviyeye nasılindirgenebilir. Riskleri
azaltmakve kontrol etmek için bir stratejibelirlenirken, işverenler
aşağı-daki ek önleme tedbir ler ihakkında bilgilendirilmelidir:
Riskle kaynağında mücadele edilmesi,
Özellikle iş yerlerinin tasarımı, işekipmanlarının seçimi ve
iş-üretimyöntemlerinin seçimiyle ilgili olmaküzere, monoton işleri
ve öncedenbelirlenmiş iş hızını azaltmak ve bunlarınetkilerini
hafifletmek için işin bireye göredüzenlenmesi,
Teknik gelişmelere uyarlanan tehlikeli
Önleyici faaliyetekarar verme, önlemedesıralamayı göz ardı
etme
3. Adım:
15
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
olanların tehlikesizlerle ya da daha aztehlikelilerle
değiştirilmesi (tehlikeyaratan makine, materyal ya da başka
birözelliğin alternatifi ile değiştirilmesi),
Teknolojiyi, işin organizasyonunu,çalışma koşullarını, sosyal
ilişkileri ve işortamıyla ilgili faktörlerin etkisinikapsayan
tutarlı bir önleme politikasınıngeliştirilmesi,
Bireysel koruyucu tedbirlerden önce,toplu koruyucu tedbirlere
önem verilmesi(örneğin; kişisel maskeler yerine yerelegzoz
havalandırması aracılığıyla duma-na maruz kalmanın kontrol
edilmesi),
Çalışanlara uygun talimatların verilmesi.
Herhangi bir risk değerlendirmesinde veardından gelen riskin
ortadan kaldırılma-sında ya da kontrol tedbirlerinin
uygulan-masında, riskin transfer edilmemesi çokönemlidir; yani bir
probleme çözümgetirilmesi başka bir yerde problemeneden
olmamalıdır.
Örneğin, yeterli havalandırma için önlemalınmamışsa bir ofisteki
gürültüyü azalt-mak için çift camlı yalıtım sağlanmasıfaydalı
olmayabilir.
Önleyici faaliyetler hakkındaki kararlarçalışanların ya da
onların temsilcilerinindahil olması ile verilmelidir. Çalışanlar
bukarar verme sürecine katkıda bulunma vedeneyimlerini paylaşma
konusundacesaretlendirilmelidir. Örneğin, çalı-şanlar önleyici bir
tedbirin uygulamadakullanımının zor olduğu durumları
işaretedebilmeli ya da bir aletin ya damakinenin tasarımının nasıl
geliştiri-lebileceği konusunda tavsiyede buluna-bilmelidirler.
Risklerin ortadan kaldırılması ya daönlenmesi amacıyla yapılan
her işinöncelik sırasına konulması elzemdir.Öncelik sırası işlemi,
riskin ciddiyetini,olayın muhtemel sonucunu, etkilene-bilecek olan
çalışan sayısını ve önleyicitedbirlerin uygulanması için gerekli
olansüre gibi faktörleri göz önünde bulundur-malıdır. Bazı
problemler hemen çözümekavuşturulamayabilir. Önceliklendirmeişlemi,
uzun vadede risklerin azaltılmasıya da ortadan kaldırılması adına
sürecinbir parçası olarak kısa vadede atılacakolan adımları bir
araya getirmek zorundakalabilir.
Önleyici tedbirlerin tanıtılmasınınardından, personel ve
yöneticilerindestek ve tavsiye amacıyla nereyebaşvuracaklarını
bilmeleri gerekmek-tedir. Bu konuların değerlendirmeişleminin en
başında belirlenmesi vegenel bir iyileştirme politikası
içerisinedahil edilmesi gerekmektedir. Benzerşekilde, çalışanların,
kişisel koruyucudonanımların (KKD) seçimi ve kullanıl-
Riskin transferi
Önleyici faaliyetler hakkındakikararlarda
çalışanlaradanışılmaması ya da çalışanların busürece dahil
edilmemesi
Önleyici tedbirlerin uygulamasınayönelik öncelik
sırasınınbelirlenmemesi
Çalışanların dahil edilmemesi
Harekete geçme4. Adım:
16
Yaygın Hatalar
-
ması konularına dahil edilmesi özellikleönemlidir. İşverenlerin,
KKD'nin, gerekliolan korumayı sağladığından ve buekipmanların
sağlanması ve kullanımınayönelik uygun eğitimlerin
verildiğindenemin olmaları gerekmektedir. Çalışan-ların KKD'nin
uygun olup olmadığını,işlerine engel olup olmadığını, diğer
riskfaktörlerini ortaya çıkarıp çıkarmadığınıya da zamanla
kullanımının giderekzorlaşıp zorlaşmadığını değerlendirme-leri
gerekmektedir.
Risk değerlendirmesinin gözdengeçirilmesi ve yenilenmesine
yönelikyapılacak düzenlemelere kararverilmesi,
Koruyucu ve önleyici tedbirlerin, de-ğerlendirmenin sonuçlarını
göz önün-de bulundurmasının sağlanması,
Etkinliklerinin sağlandığından eminolmak amacıyla koruyucu ve
önleyicitedbirlerin izlenmesi.
Önleyici faaliyetler belirlendikten sonra,bu faaliyetlerin
etkiliğinin ölçülmesiönemlidir. Koruyucu önlemlerin
etkinuygulaması, aynı zamanda risk değer-lendirmesi incelemesi
yoluyla da takipedilmelidir.
Çerçeve Direktifin 9. maddesi, işveren-lerin, belirli risklere
maruz kalan işçi
grupları da dahil, işyerindeki sağlık vegüvenliği tehdit eden
riskleri değerlen-dirmesi gerektiğini belirtmektedir. Birçokekiyle
birlikte bir risk değerlendirmesiformu, risk değerlendirmesi
sonuçlarınınkağıda dökülmesi konusunda uygun biryöntemdir.
Tehlikelere, risklere ve karşılıkgelen önlemlere genel bakış
sağlayangenel bir form ve bununla birlikteişletmedeki her bir
departmana yönelikilave formlar kullanılabilir.
Risk değerlendirmesi kayıt altınaalınmalıdır. Bu kayıt aşağıdaki
durumlarayönelik olarak kullanılabilir:
İlgili kişilere bilginin aktarılması,
Gerekli olan önlemlerin uygulanıpuygulanmadığının
değerlendirilmesiiçin izlemenin gerçekleştirilmesi,
Denetim mercilerine yönelik kanıtlarınelde edilmesi,
Şartların değişmesi durumunda her-hangi bir yeniliğe
gidilmesi.
İzleme ve gözdengeçirme
Bu adımda:
Risk değerlendirmesinin bir kerelikbir zorunluluk olarak ele
alınması
Önlemlerin etkinliğinin yeterlişekilde takip edilmemesi
Risk değerlendirmesinin kağıdadökülmesi
Değerlendirmenin kayıt altınaalınmaması
?
?
?
?
?
?
?
5. Adım:
Bir işyerindeki riskdeğerlendirmesi, işyerinde,
riskinalgılanmasını değiştirecek birdeğişikliğin olduğu her
durumdagözden geçirilmelidir.
Değişikliklere örnek vermek gerekirse;yeni bir iş sürecinin,
ekipmanın ya damalzemenin kullanılması, iş organizas-yonundaki
değişiklik ve yeni atölyelerinkullanılmaya başlanması.
17
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
İsmail ÇELİK, Kimya Yüksek Mühendisi, İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü
makale
GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜNGETİRDİKLERİ
İş kazalarının önlenmesine yönelikçabalar, sanayi ve üretimin
sürücü
gücünün II. Dünya Savaşı olduğu 1940'lıyıllarda belirginleşmeye
başlamış ve bu
dönemde iş kazalarının azalması, işyerindekimakine ve
ekipmanlardan kaynaklanan
hataların giderilmesi ile sağlanmaya çalışılmıştır.1960'lı
yıllara gelindiğinde; iş kazalarının önlenmesi
amacıyla insan faktörü ve dolayısıyla da
çalışanlardankaynaklanan sorunlar ele alınmaya başlanmış ve bu
konudaki sorunların da düzeltilmesi çabaları sonucunda
işkazalarında belirgin bir azalma gerçekleştirilmiştir. 1980'li
yıllara gelindiğinde ise yapılan bilimsel araştırmalar
işkazalarının önlenmesi amacıyla günümüzde de çok yaygın
uygulama alanına sahip olan ergonomi ve tasarımla
ilgilisorunların giderilmesi, iş sağlığı ve güvenliği alanında
yönetim
sistemleri oluşturulması olarak özetleyebileceğimiz
sosyoteknikkonulara yönelmiş ve yapılan uygulamalarla iş kazaları
bir nebze
daha azaltılmıştır.
18
-
1986 yılında gerçekleşen ve çok vahimsonuçlar ortaya çıkaran
Çernobil faciasınınkaza inceleme raporunda “yetersiz güven-lik
kültürü” ibaresinin yer alması akademikçevreleri ve konunun
uzmanlarını bualanda çalışmalar yapmaya yöneltmiş veortaya konan
bulgularla iş kazalarını dahada düşük seviyelere indirmenin
yeganeyolunun işyerlerinde uygun ve yeterlidüzeyde güvenlik kültürü
oluşturulmasıolduğu tüm akademik çevrelerce vekonunun uzmanlarınca
kabul görmüştür.
Güvenlik kültürünün tanımı literatürdeçok farklı şekillerde dile
getirilmektedir.Bu tanımlar incelendiğinde “işletmeninher
kademesindeki tüm çalışanlar,ortaklık, önleme, korunma,
maruziyet,değişim, algılama, inanç, değer, tutum”vb. kavramların
tüm tanımlarda ortakolduğu görülmektedir. Bu kavramlardanyola
çıkarak, işyerindeki güvenlikkültürünü; “İşyerinin her
kademesindegörev yapan her personelin; İSG ile ilgilimaruziyet,
önleme, korunma gibikonularda sahip olduğu veya geliştir-dikleri
ortak davranış, alışkanlık, inanç,görüş ve paylaşımlar bütününün
ifadesi”şeklinde tanımlamak mümkündür.Önerilen tanımdan da
anlaşılacağı üzere;güvenlik kültürü bütün işletmeyikapsamakta ve
işletmenin her bireyitarafından farklı seviyelerde olsa bile
algılanmaktadır. Bu algının
kabul edilebilir düzeye yükseltilmesi veher kademedeki her
çalışanın güvenlikkültürünü birbirine yakın seviyelerdealgılaması
iş kazalarının önlenmesindeçok büyük etkiye sahip olacaktır.
Güvenlik kültürünün her bireyde oluşmasıve seçilen algılar
arasında yer almasınayönelik çalışmalar öncelikle aile içieğitimle
başlamalı, devamında eğitim-öğretim hayatı boyunca desteklenmeli
vebireyin çalışma hayatına dahil olması ileişverenlerce verilecek
eğitimlerle en üstseviyeye taşınmalıdır. Bu amaçla;ülkemizde
güvenlik kültürüne sahipbireylerin yetişmesi konusunda aile
ilebirlikte eğitim sistemine de büyüksorumluluklar düşmektedir.
Gerek ilk veorta öğretim, gerek yüksek öğretim vegerekse mesleki
eğitim süreçlerine;bireylerde güvenlik kültürü oluşmasına
vealgılamasına yönelik müfredatlaruyarlanmalıdır. Son yıllarda,
dünyada veülkemizde güvenlik kültürü konusundayapılan çalışmalar ve
konunun çalışmayaşamının bir çok alanında gündemegetirilmesi,
ilerleyen zamanlarda güven-lik kültürünün hem toplum hem de
işhayatına yeterli oranda entegre olacağıkonusunda umut verici
gelişmeler olarakdeğerlendirilebilir. Bu entegrasyonunsağlanmasının
yalnızca iş kazaları vemeslek hastalıkları açısından değil;
trafikkazaları ve
ev hayatında yaşanan kazaları da bir hayliazaltabileceği de
unutulmamalıdır.
Güvenlik kültürünün çalışanlar tarafındanişyerlerinde yeterli
düzeyde algılan-masının ilk basamağı, birçok yönetimsisteminde de
gördüğümüz gibi, “üstyönetimin taahhüdü” olarak
adlandırılankısımdır. İşveren veya vekilleri tarafındanişletmede
güvenlik kültürü oluşturul-masına yönelik yatırımlar
yapılması,gerekli eğitimlerin çalışanlara aldırılması,kişisel
koruyucu donanımların hazırtutulması, işletme içerisinde ve
çalışan-larla beraber İSG ile ilgili konularındeğerlendirilmesi,
gerekli prosedür vetalimatların hazırlanması ve en önemliside
güvenliğin üretimden ve işten öndetutulması “üst yönetimin
taahhüdü”basamağının gereklilikleridir.
İşletmede güvenlik kültürü oluşturmanınve yerleştirmenin ikinci
adımı, ortayönetim olarak nitelendirilen başmühen-dis, mühendis,
şef, usta ve eğitici gibiçalışanların, verdikleri talimatlarda
işsağlığı ve güvenliği gerekliliklerinigözetmesi ve çalışanların
yaptıkları işlerenezaret ederken İSG gerekliliklerineuygun şekilde
davranmalarınıgözetmeleridir.
19
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
Güvenlik kültürü oluşturmanın üçüncübasamağı da; işyerinde
yazılı bir iş sağlığıve güvenliği sistemi kurulmuş
olmasıgerekliliğidir. Bu sistemin temel unsurlarıolarak;
çalışanların İSG ile ilgili konulardabilgilendirilmesi, İSG ile
ilgili kurul veheyetlerde alınan kararlardan tümçalışanların
haberdar edilmesi ve sözkonusu kurul ve heyetlere
mutlakaçalışanların katılımının sağlanması,işyerinde meydana gelen,
meydanagelmesi muhtemel olan veya kıl payıatlatılan kazaların veya
sağlık vegüvenlikle ilgili diğer olumsuz durumlarınraporlanması ve
bu raporlar doğrultu-sunda yapılan çalışmalar ve
düzelticifaaliyetler hakkında çalışanlara bilgiverilmesi
sayılabilir. Bunlara ek olarak,çalışanları iş sağlığı ve güvenliği
ile ilgilikonularda ödüllendirme hususu da bubasamağın unsurları
arasında yeralmaktadır.
İşletmelerde uygun ve yeterli düzeydegüvenlik kültürü bilincinin
oluşturulma-sının iş kazalarını %50 oranında azaltmasıgerçeğinden
hareketle, yetişmiş elemankaybı yanında işletmelerin
verimlilik,tazminatlar, iş gecikmesi, işgünü veişgücü kaybı gibi
maddi; can kaybı, uzuvkaybı, aile hayatı ile ilgili
problemler,çalışma barışı ve imaj bozulması gibimanevi kayıpların
önlenmesi sayesindegetireceği tasarrufun KOBİ'ler
açısındanbüyüklüğünün yadsınamaz boyutu
kolaylıkla tahmin edilebilmektedir.Yapılacak tahminin rakamlarla
ortayakonması 2007 yılı SGK istatistikleri ilesağlanmakta ve bu
istatistiklerde,ülkemizde faaliyet gösteren 1.116.638işyerinden
%99.7'sinin 1 ile 250 sayısıarasında işçi istihdam etmesi
sebebiyleKOBİ olarak nitelendirildiği, istihdamedilen 8.505.390
işçiden %83.3'ününKOBİ'lerde çalıştığı, 80.602 iş
kazasından%82.7'sinin bu işyerlerinde meydanageldiği ve iş kazası
ve meslek hastalıklarısebebiyle ülkemizde 1.942.573
işgününkaybedildiği ortaya konmaktadır.
Yapı lan araşt ı rmalar ve bi l imselçalışmalarda iş kazalarının
%98'ininönlenebilir nitelikte olduğu belirtilmekteve özelde
KOBİ'ler genelde de ülkemizaçısından iş kazaları ve meslek
hastalık-larının önlenmesine yönelik çalışmalarınhedeflerine
ulaşabileceği ortaya konmuşolmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre; iş kazaları vemeslek hastalıkları
sebebiyle endüstrileş-miş ülkelerde GSMH'nin %1.6-2.8'inin,Türkiye
gibi gelişmekte olan ülkelerde iseGSMH'nin %3-5'inin
kaybedildiğibilinmektedir. Bu rakamlardan hareketle;ülkemizde 1-250
işçinin istihdam edildiğiKOBİ'ler açısından, iş kazaları ve
meslekhastalıkları sebebiyle her bir işletmebaşına ortalama 17-18
bin USD tutarındamaddi kayıp olduğunu söylemekmümkündür.
İş kazalarını önlemenin maliyetinin,kazaları tazmin etmenin
maliyetine göre5 kat az olmasından hareketle, 3-4 binUSD'lik bir
İSG yatırımı yapılmasıs a y e s i n d e 1 7 - 1 8 b i n U S D ' y
emalolabilecek maddi kayıplar önlenmişolacaktır. TÜİK rakamlarına
göre 2007yılında ülkemizde ilk, orta ve yüksek öğ-retime ayrılan
pay GSMH'nin %4.45' idirve bu oranın iş kazası ve meslek
hastalık-larından kaynaklanan sebeplerle mey-dana gelen %3-5'lik
kayıpla aynı seviyedeolması oldukça dikkat çekicidir.
Buraya kadar veri len bilgi ler verakamlarla, işyerlerinde uygun
ve yeterlidüzeyde güvenlik kültürünün tesisedilmesinin ülkemizde
eğitime ayrılanbütçenin iki katına yakın oranda artma-sına ve iş
kazası ve meslek hastalıklarısebebiyle ülkemizdeki
işyerlerininneredeyse tamamını oluşturan KOBİ'lereişletme başına
yüklenen ortalama 17-18bin USD'lik maddi yükün yarıya düşme-sine
çok büyük katkı sağlayacağı açıkçaortaya konmuş olmaktadır. Bu
sebeple;ülkemizin menfaatleri açısından güvenlikkültürünün zaman
kaybedilmeden ailehayatına, eğitim müfredatına ve çalışmayaşamına
entegre edilmesine yönelikfaaliyetlere hız verilmelidir.
İşyerlerinde güvenlik kültürü oluşturmanınson basamağı da yazılı
olmayan bir İSGsistemi oluşturulmasıdır. Bu aşama; işkazası ve
meslek hastalığı oluşmasınasebep olacak şekilde davranan
çalışanlarınbelirlenerek onlara yönelik özel çalışmalaryapılması,
usta-çırak ilişkisi olan yerlerdeustaların İSG gereklerini
çıraklaraaktarmasının teşvik edilmesi ve İSGgerekliliklerine uygun
davranış sergileyençalışanlara İSG konusunda yetki verilerekdiğer
çalışanları uyarması ve onlara örnekolacak doğru davranışları
sergilemelerininsağlanması gibi unsurları içermektedir.
20
Güvenlik Kültürünün Getirdikleri
1-
2-
3-
4-
5-
6-
7-
8-
Wiegmann, D.A., Thaden, T.L., Gibbons, A.M.; “ARewiev of Safety
Culture Theory and ItsPotential Application to Traffic
Safety”,Foundation for Traffic Safety, 2007.
Jones, K.; “Top 10 Tips Improving Health andSafety Culture”,
www.safetyadviser.co.uk,12.03.2009.
Emory Center on Health Outcomes & Quality,Partnership for
Health & Accountibility;“Interventions to Improve Health and
SafetyCulture”, 2004.
Brazier, A.; “4. Promoting a Positive Health andSafety Culture”,
Health & Safety, 2008:15-17.
(http://www.hsfb.co.uk/Downloads/Andy_Brazier/Promoting%20a%20positive%20culture.pdf).
http://www.hse.gov.uk/humanfactors/comah/common4.pdf,
13.03.2009.
Health and Safety Executive, “Safety Culture”,HSE Human Factors
Briefing Note 7.
(http://www.hse.gov.uk/humanfactors/comah/07culture.pdf).
TÜİK Türkiye İstatistik Yıllığı, 2007.
SGK İstatistik Yıllığı, 2007.
kayn
akla
r
-
makale
TOZPATLAMALARI
TOZPATLAMALARI
Burak YASUN, Maden Mühendisi, İSG Uzmanıİş Sağlığı ve Güvenliği
Genel Müdürlüğü
Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı nitelikteki gaz, tozveya buharın
hava ile karışarak patlayıcı kıvamageldikleri yerlere patlayıcı
ortam denir. Patlayıcı
ortamın kısa tarifi budur. Patlayıcı ortamoluşması ve tehlike
yaratabilmesi için üç unsurun
bir araya gelmesi gerekir. Çeşitli kimyevibileşimlerde olup
ısınma, basınç, darbe ve
elektrik akımı etkisiyle, saniyenin kesirleriyleifade edilen
zaman aralıklarında, kimyasal birreaksiyon (tepkime) sonunda
meydana gelen
yüksek sıcaklıktaki gazın yarattığı basınç vetitreşimle temasta
bulunduğu ortamı tahrip
eden maddeye patlayıcı madde denir.
21
-
PATLAYICI MADDE
a.
b.
c.
Çeşitli tozların patlayabilme olayıiki yönü ile
açıklanabilir:
Genel olarak, toz patlamalarınınmeydana gelebilmesi için tozlar
veortam şu özelliklere sahipolmalıdır:
Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gaz,buhar veya toz,
Hava (Oksijen),
Enerji, patlamayı ateşleyecek birkıvılcım veya güç kaynağı.
Bu üç unsurdan biri devre dışıedilebilirse patlama tehlikesi
kalmaz
Örneğin; alüminyum, demir, çinko, piritcevheri, flor, şeker,
kakao, odun ve kömürbu tip katılar misal gösterilebilir
.Tozlarınhavanın oksijeni ile karışımı “toz bulutu”halinde ya da
ince tabaka şeklindegörülmesi mümkündür.
Tozlar genellikle ince bir film şeklindetesis üzerine yapışık
şekilde dururlar.Tesisin ısınmasından veya dışarıdangelen herhangi
bir ısı kaynağı ile yanıcıtozun çok küçük bir bölümü akkor
halegelerek patlamaya neden olabilir.
Toz patlamaları gaz patlamalarından çokdaha tehlikeli ve tahrip
edicidirler .
Tek bir toz tanesinin yanması temelolarak alındığında, tozların
üç farklıyanma süreci gösterdikleri belirlenmiştir.Bu süreçler
aşağıdaki gibi sınıflandı-rılmaktadır:
Uçucuların ve onu izleyen fazda artıkkatının yanması (Kömür ve
benzerkarbonlu tozlarda),
Erime sonrası buharlaşma ve gazfazında yanma (P
Katı oksitler içinde buharlaşma ve gazfazında yanma (Magnezyum
gibimetallerde)
Toz haline gelen katıların hava(oksijen) ile teması çok
fazlalaşır.Şöyle ki; 1 cm hacmindeki birkatının hava ile teması 6
cm lik biralanda olmasına rağmen 1 cm lükbir cisim bir kenarı 0.1
mm olanküplere ayrıldığında hava ileteması 600 cm 'lik alanda,
birkenarı 1 mikron olan küplereayrıldığında hava ile temas
edenalanı 60 000 cm 'dir. Yüzey arttıkça
emilen (absorbe edilen) oksijenmiktarı artar bu da yanmayı
vepatlamayı kolaylaştırır.
Bazı tozlar ısıtıldıklarında içerdik-leri ya n a b i l e n g a z
l a r ı a ç ı ğ abırakırlar. Bu olayda yanma vepatlamaya sebep
olabilir.
- Toz, havada savrulabilir, uçabilirolmalıdır,
- Toz, büyüklük olarak, tutuşabiliroranda olmalıdır,
- Toz konsantrasyonu, patlayabiliraralıkta olmalıdır,
- Ortamda ateşleyici bir kaynakolmalıdır,
- Havadaki oksijen miktarı, patlamayısağlayacak oranda olmalıdır
.
Tarihte bilinen ilk toz patlaması 1785y ı l ı n d a Tu r i n ( İ
t a l ya ) 'd e b i r u ndeğirmeninde gerçekleşmiştir ve bup a t l
a m a Tu r i n B i l i m A k a d e m i s itarafından rapor
edilmiştir. Benzer bir undeğirmenindeki patlama sonrası
görüntüResim 1' de görülmektedir.
1
2
3
3
2'
3'
2
2
.
- Toz, yanıcı olmalıdır,lastiklerde),
.4
2
Tozların sağlık üzerindeki etkisidışında, en önemli özelliği
genelolarak patlayıcı olmalarıdır.Normal olarak yanmaz ve alevalmaz
birçok katı madde ince tozhaline geldiğinde yanıcı vehatta
patlayıcı olurlar.
Patlayan bu çok küçük porsiyondiğer tozları havaya
üfleyerek“patlayıcı bir toz bulutu”oluşmasını sağlar. Bu bulutdaha
da şiddetli patlar vepatlayan bulut yeni toz bulutlarıoluşmasına
yardımcı olacağıiçin toz patlaması zincirleme birreaksiyona ve
diğer bir deyimle“yürüyen bir patlama”felaketine dönüşebilir.
�
�
�
�
�
Resim 1. Bir Un Değirmeni'ndeki Patlama Sonrası Görüntü
22
Toz Patlamaları
-
Organik tozların patlayıcılığını 1844yılında ilk kez
Faraday'dır.
Aynı durum;
Şeker,
İnce testere talaşları,
gibi durumlarda da görülmektedir. Bunedenle ortamda ateş ve
kıvılcım olmasıgerekmez.
Karbonhidratın dışında aşağıdakidurumlarda da patlamalar
olabilir:
Manyetik elektrikler,
Kaynak kıvılcımları,
Ex-proof (alev sızdırmaz)olmayan seyyar ampuller,
Elektriksel ark ve kısa devreler.
Organik tozların patlamalarına karşıalınacak önlemleri şu
şekilde açıklaya-biliriz. Un siloları ve depolarda patlamayakarşı
korumalı lamba düzenekleri, prizler,motorlar kullanılmalıdır.
Ayrıca kapalıolan yerlerde askıdaki karbonhidratoranını düşürmek
için havalandırma vetoz filtreleri kullanılmalıdır. Silolarda
patlamalara sebep genellikle bilinçsizceyapılan bir kaynak, bir
kesme işlemi,sigara, asansörler ve konveyörlerinmekanizmalarından
çıkan kıvılcımlarolabilir. Şüphesiz ortamın da çok önemivardır.
Patlamanın yarattığı büyük basınçboşalacak yer bulamazsa binayı
bileyıkabilir .
Madenlerde patlama denilince ilk aklagelen gazlardır. Ancak
kömür tozlarıgazların var olmaması halinde depatlayabilirler.
Açılan bütün maden damarlarındaoluşabilecek tozun, patlamanın
yayıl-masına neden olmayacağı sağlık vegüvenlik dokümanında
belirtilmedikçe,kömür madenleri yanıcı toz bulunanmaden ocakları
olarak kabul edilir .
Günümüze kadar tutulan kayıtlara göre,kömür tozu patlamasının
neden olduğue n y ü k s e k c a n k a y b ı F r a n s a'd
agerçekleşmiş olup bu patlamada 1090kişi yaşamını kaybetmiştir
.
Kömür tozu patlama karakteristikleriüzerinde etkin olan
faktörler, patlamaodalarında yapılan çalışmalar ileaşağıdaki gibi
belirlenmiştir:
Uçucu madde içeriği,
Kömür tozu konsantrasyonu,
Kömür tozu tane boyutu,
Oksijen gazı varlığı,
Türbülans,
Metan gazı varlığı,
Tutuşturma kaynağı özellikleri,
Sıcaklık,
Nem,
Bu faktörlerin kontrol altına alınması , sözkonusu kömür tozunun
pat lamaolasılığını ortadan kaldırmaktadır.
Puding,
Basınç .
6
3
3
Kömür tozu patlamaları:
7
ortaya koyan1900-1952 yılları arasında A.B.D.'degerçekleşen 769
toz patlaması, 464 ölümve 1229 yaralanma ile sonuçlanırken,toplam
zarar yaklaşık olarak 88 milyondolar değerini bulmuştur .5
Un tozu patlamasınınoluşmasına asıl sebepkarbonhidrattır. Havada
asılıolan karbonhidrat miktarımetreküpte 50 gramı aşarsapatlamaya
hazır hale gelir.Patlama halinde ise un tozlarıçok küçük oldukları
içinzincirleme olarak birbiriniateşlerler.
Yer altı kömür işletmesisürecinde, kömürünözelliklerine, çevre
koşullarınave üretime bağlı olarak oluşankömür tozunun
türbülanslıakıştan ötürü toz bulutuoluşturması ve yeterlitutuşturma
kaynağı ilekarşılaşması durumunda kömür
tozu patlamasıgerçekleşebilmektedir .
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
7
23
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
Patlamalarda, gazlar önemli rol oynarlar.Ancak, büyük patlamalar
tek başlarınagazlarla oluşmazlar. Bu büyük patlama-ların
aşamalarını şu şekilde gösterebiliriz:
Öncelikle patlayıcı gaz karışımıuygun bir kaynak tarafından
(ör-neğin kıvılcım) ateşlenir, patlar.
Bu gaz patlaması bir toz bulutu-nun havalanmasını sağlar.
Yanma özelliği taşıyan bu toz
bulutu da patlar. Daha sonrayakın çevredeki tozlarla
temasageçerek bu tozların da patlama-sına neden olur.
Bu durum zincirleme şeklindedevam eder ve şiddetli birpatlamaya
sebep olur .
Maden ocaklarında toz patlamalarınınmeydana gelebilmesi için
hava içindekiminimum toz miktarı 0.06 oz./ftolmalıdır.
3
3
�
�
�
�
Yapılan deneylere göre Metan gazı ilavesi ile bu miktarın
azaldığı görülmüştür. Şöyle ki % 2 Metanihtiva eden hava için bu
miktar 0.04 oz/ft , %4 Metan için 0.02 oz/ft³'e kadar düşer .
Metan gazı patlamaları tehlikelidir ancak kömür tozu barındıran
metan patlamaları dahatehlikelidir. Metan'ın patlaması, kömür
tozunu dağıtır ve tutuşturur. Bu durum patlamanıngücünü ölçüsüzce
artırır. Eğer madende diğer bir taş tozu varsa ve miktarı azsa
(kireç taşıgibi), ikincil kömür tozu patlaması madenin içinde çok
daha geniş alanlara yayılır.
Pilot seçilen bir madende yapılan çalışmalar sonucu ortamdaki
kömür tozunun yanmasınıoluşturabilecek minimum metan miktarının
13ft³ olduğu tespit edilmiştir. Bu miktardaki
metan, ortamdaki hava ile karışır ve toplam yanıcı ortam
oluşturur. Bu ortam 140 ft³'tür veiçinde %9 metan bulunur.
Bir madende kömür tozuna ek olarak başka taş tozu bulunuyorsa,
toz karışımının yayılması vetutuşması için daha fazla Metana gerek
vardır.
Yeraltı kömür madenlerinde kömür tozu patlamasını engellemek
için birincil metot yeterlimiktarda yanmayan taş tozu eklemektir
(kireç taşı gibi).
Eğer kömür ve taş tozu karışımı, Metan patlamasıyla havaya
yayılırsa, ikincil bir toz patlamasıoluşamaz.Taş tozu ısı düşürücü
görevi yaparak, patlama sıcaklığını düşürür
3 2
8.
kayn
akla
r
1- Sarı M.K.Patlayıcı Ortamlarda KullanılanElektrikli Aygıtlar
ve Patlayıcı OrtamlarHakkında Genel Bilgi.
2- Güyagüler T.,Toz,MadencilikDergisi,OT:XIII Sayı 6:13-18
3- Taner A. Toz ve Tozu Oluşturan Mineralve Kayaçların Tanımı
veSınıflandırılması. Maden İşletmelerindeİş Sağlığı ve Çevrenin
KorunmasıKonferansı, 1995:101-118.
4- Amyotte et al.1988
5- Williamson G. http: // www. chemeng.ed.ac.uk
6- Bartknecht,1989.
7-
Cashdollar K.L.,Sapko M.J. ExplosionHazards of Coal Dust In the
Presence ofMethane, Chapter-12.
Maden İşletmelerinde İş Güvenliği-Sağlığı ve Çevrenin
KorunmasıKonferansı 1995 sayfa217.
8-
24
Toz Patlamaları
-
makale
MERMER OCAKLARINDAİŞ KAZALARI
Berk ATLI, Maden Mühendisi, İSG UzmanıİSGÜM
25
-
E
Türkiye, dünya doğal taşrezervinin yaklaşık %40'ınasahiptir ve
ülkemizdeki toplamrezerv potansiyelinin 5 milyar161 milyon metreküp
civarındaolduğu tahmin edilmektedir.Ülkemizde üretilen doğal
taşlarınönemli bir bölümünü oluşturanmermer sektörü, diğer pek
çoksektörün hammadde ihtiyacınıkarşılaması ve ülkede genişistihdam
yaratması sebebiyleekonomik kalkınmanın temelinioluşturan öncü bir
sektördurumundadır. Türkiye'deyaklaşık 1000 ocak, 1500fabrika, 7500
atölye faaliyetgöstermektedir.
n eski madencilik faaliyetlerininbaşında mermer ocaklarının
işletil-mesi gelmektedir. Eski uygarlık-
lardan günümüze kadar ayakta durmayıbaşaran birçok tarihi eser
incelendiğindehammadde olarak doğal taşların vemermerin
kullanıldığı görülmektedir.
Günümüzde mermerin bilimsel ve ticariolmak üzere iki türlü
tanımı yapılmak-tadır.
Başkalaşım sürecigeçiren ve başkalaşımın izlerini taşıyankalker
dolomit gibi karbonat bileşimlikayaçlara mermer denilmek
Ticari standartlara uygunboyutlarda blok verebilen, kesilip
par-latılan veya yüzeyi işlenebilen ve taş özel-likleri kaplama
taşı normlarına uygunolan her türden taş ticari dilde mermerolarak
bilinmektedir.
Fabrikaya veya atölyelere işlenmek üzereblok veya moloz şeklinde
gönderilenmermerlerin doğadan değişik yollarla
çıkarıldıkları yerlere mermer ocağıdenmektedir. Günümüzde
gelişenteknolojiyle birlikte mermer ocaklarındablok üretiminde
kullanılan ekipmanlar daüretimi artırıcı ve çalışana
kolaylıksağlayacak değişiklikler olmasınarağmen, ocak işletmeciliği
ve blokçıkarma işleri sırasında hala iş kazaları vemeslek
hastalıklarına bağlı üzücü olaylarmeydana gelmektedir.
13.04.2004 tarih ve 25432 sayılı resmigazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren İşSağlığı ve Güvenliğine İlişkin RiskGrupları
Tebliği ne göre mermer ocaklarıV. Risk grubunda yer almaktadır.
Mermer işletmeciliğinde kullanılanişletme yöntemleri şu
şekildeözetlenebilir:
a) Oluk-Kanal Açma Yöntemi
b) Delik Delme (Üçlü Kama)
c) Modern Üçlü Kama
d) Patlayıcı Kullanma
a) Helezon Tel Kesme Yöntemi
b) Elmas Tel Kesme Yöntemi.
Ülkemizde önceleri ilkel yöntemlerkullanılırken, günümüzde elmas
telkesme yöntemi daha yaygın olarak kul-lanılmaktadır. Patlayıcı
madde kullanımıkaliteyi bozduğu için mermer işletme-ciliğinde
istenmeyen bir yöntemdir.
Mermer ocaklarında genellikle iş kazalarıtel kopması, patlatma
esnasında, bloktandüşme ve blok altında kalma şeklindemeydana
gelmektedir.
1
4
2
tedir.
Bilimsel tanım:
Ticari tanım:
1) İlkel Yöntemler
2) Mekanik Yöntemler
3
'
Ülkemizde mermer ocağı işletmeciliğiçoğunlukla açık işletme
yöntemiyleyapılmaktadır, bu yöntemde ortalamayükseklikleri 6-10
metre olan basamaklaroluşturulmakta ve bu basamakların
farklıboylarda dilimler halinde kesilmeleri ileüretim
gerçekleştirilmektedir. Basamak-lar için ilk ağız açılması
işlemleri sırasındaise üçgen kesim denilen bir uygulama ileserbest
yüzey oluşturulması gerekmek-tedir, ancak bu işlemin
uygulanmasıyerine patlatma uygulaması daha çoktercih edilmektedir.
Farklı mermerocaklarında karşılaşılan ve patlayıcımadde olarak
kullanılmak üzere çeşitliyerlerden tedarik edilen
kimyasallarınçoğunlukla içerikleri de tam
olarakbilinmemektedir.1
Resim 1. Açık İşletme Mermer Ocağı
26
Mermer Ocaklarında İş Kzaları
-
Kullanılan patlayıcıların iş kazalarına yolaçmaması amacıyla
patlayıcı teminiyapılırken sivil kullanım amaçlı
patlayıcımaddelerin belgelendirilmesi, işaretlen-mesi ve gerekli
emniyet şartlarınınbelirlenmesi, piyasaya arz edilmesi,piyasa
gözetimi ve denetlenmesineilişkin usul ve esasları
düzenlemekamacıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığıtarafından
hazırlanarak 15.10.2002 tarihve 2 4 9 0 7 s ay ı l ı re s m i g a
ze te d eyayımlanarak yürürlüğe giren SivilKullanım Amaçlı
Patlayıcı MaddelerinBelgelendirilmesi Piyasaya Arzı veDenetlenmesi
Hakkında YönetmeliğinEk-1 inde belirtilen temel emniyetşartlarını
sağlaması gerekmektedir.
'
Unutulmamalıdır ki bu Yönetmeliğin7'nci maddesinde belirtilen
uygunlukbeyanını ve 8'inci maddesinde belirtilenCE işaretini
taşımayan bu Yönetmelikkapsamındaki patlayıcı maddeler,piyasaya arz
edilemez, nakledilemez vemuhafaza edilemez.
B asamaklardan büyük di l imler inkesilmesi, kesilen bu büyük
dilimlerdenküçük dilimler oluşturulması işlemlerininhemen hemen
tamamında tel kesmemakineleri kullanılmaktadır. Tel
kesmemakineleri, güçlü elektrik motorlarınabağlı olarak döndürülen
çelik tellerüzerine belirli aralıklar ile yerleştirilmişelmasların
mermer bloğun içerisindeönceden açılmış delikler içerisinde
belirlibir hızla hareket etmesi sonucundablokları kesen özel
makinelerdir. Telkesme makinelerindeki uygulamalarda,tel üzerindeki
elmas tanelerinin kesilenmermer bloğuna her yüzeyinin eşit
olaraktemas etmesi için tel düz olarak değil,burgu yapılarak sarmal
şekilde takıl-maktadır. Bu nedenle de telin çalışmaanında kopması
durumunda serbestkalan tel bir kırbaç gibi hareket ederek tekbir
eksende değil önceden tahminedilemeyen geniş bir alanda
hareketetmektedir.
Büyük bir hız ile hareket eden tel temasettiği her yere büyük
zarar vermektedir.Ayrıca tel üzerinde dizili bulunanelmaslar,
bilezikler, sıkma parçaları veyaylar bir silahtan atılan kurşunlar
gibiişletme alanına yayılırlar.
Mermer işletmelerinde basamaktan kesi-len büyük blokların
devrilmeleri, saya-lanmaları ve taşınmaları sırasında ağır
işmakineleri ve kamyonlar kullanılır.Ağırlıkları onlarca tona
ulaşan bu büyükblokların yerlerinden hareket ettirilme-leri
işlemleri sırasında çok dikkat edilme-diği takdirde kazalar meydana
gelebil-mektedir.
Ayrıca bir çeşit açık maden isletmesi olanmermer ocaklarında her
açık isletmedeolduğu gibi basınçlı hava, kaynakmakinesi, elektrik
panosu, kompresör,jeneratör, hava hortumları, elektrikkabloları,
kaynak için gerekli oksijentüpleri gibi dikkatli
kullanılmadıklarıtakdirde kaza riski taşıyan birçok araç vegereç
bulunmaktadır.
Mermer ocaklarında kullanılan alet vemakinelerin sayısı ocağın
büyüklüğüne,üretim miktarına ve üreticinin maddigücüne göre
artırılabilir. Son zaman-larda ocak içi nakli de Derik vinçler
dekullanılmaya başlanmıştır.
Saymış olduğumuz iş ekipmanlarındankaynaklanan iş kazalarının
önünegeçmek için ocak içersindeki iş araç ve
1
1
6
Çalışma yapan mermer ocaklarıincelendiğinde meydana gelen
işkazalarının büyükçoğunluğunun, çalışan makinedekopan tel ve tel
üzerinde bulunanpul, yay, elmas olaraknitelendirilen parçaların
sebepolduğu görülmektedir.5
Resim 2: Elmas Tel Kesme Makinesiyle Kesim İşlemi (Sol) ve Elmas
Tel (Sağ)
27
İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi
-
gereçlerinin kullanımı ile ilgili sağlık vegüvenlik yönünden
uyulması gerekliasgari şartları belirlemek amacıyla11.02.2004 tarih
ve 25370 sayılı resmigazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
İşEkipmanlarının Kullanımında Sağlık veGüvenlik Şar tları
Yönetmeliği'ndebelirtilen iş ekipmanlarında bulunmasıgereken asgari
genel gereklere ve işekipmanlarının kullanımı ile ilgilihususların
yerine getirilmesi gerek-mektedir.
Tel kesme makinelerinin orijinalmuhafazaları asla
çıkarılmamalıdır.
Tel kesme makineleri çalışırkençalıştığı istikametin arkasına
ahşap-tan yapılmış koruyuculu siperlikleryerleştirilmelidir.
Tel kesme makinelerinin dönmeistikametine göre ön ve arka
istika-metlerinde isçi veya üçüncü şahıs-ların bulunmaması için
tedbirleralınmalıdır.
Kesme işlemi sırasında yeterlimiktarda suyun akışı
sağlanmalıdır.
Elmas tellerin kesme sırasındasıkışma v.s. dönüş hareketini
engel-leyen diğer unsurlara dikkat edilmelive telin rahat hareket
etmesi sağlan-malıdır. Kesimi yapılan taşlarındüşme ve kopma
ihtimaline karşıntaşların gelebileceği ihtimali olanyerlerden isçi
ve malzeme uzaktutulmalıdır.
Ocakların alt kotlarındaki basamak-larında çalışma yapıldığı
sırada üstbasamaklardan düşme ihtimali olanmalzeme ve taş parçaları
için tedbiralınmalı, yapılacak periyodik kontrol-ler ile düşme
ihtimali olan parçalaruzaklaştırılmalı ve taş
parçalarısökülmelidir.
Kompresörden gelen basınçlı havahortumlarının kopması ya da
başkanedenlerle kontrolsüz serbest kala-cak olan basınçlı havanın
etkisiylesıçrayabilecek taş ve toz parçaları içintedbirler
alınmalı, su ve basınçlı havataşıyan hortumlar belirli aralıklar
ilekontrol edilmelidir.
Elektrik kaçakları sonucu oluşa-bi lecek iş kazalar ına
meydanvermemek için makinelere, projek-törlere veya diğer
elektrikli makine vedonanıma elektrik enerjisi taşıyankabloların
bağlantı yerleri sık sıkkontrol edilmeli, bağlantılarınsağlam ve
temiz olmasına özengösterilmelidir.
Elektrik kablolarının ezik ve açıktaolmaları farkına varılır
varılmazyetkili kişiye bildirilmelidir.
Çalışan hiçbir personel kendi sorumluolduğu işin dışındaki işe
karışmamalı,müdahale etmemelidir.
Görevli olmayan personelin ocakiçerisine girmesine izin
verilmeme-lidir.
Yapılacak her türlü kesim çalışmasıteknik eleman ve usta
nezaretindeyapılmalıdır.
Çalışanlara 29.11.2006 tarih ve26361 sayılı resmi gazetede
yayım-lanarak yürürlüğe giren KişiselKoruyucu Donanım
Yönetmeliğineuygun Baret, Koruyucu Gözlük,Eldiven, İş Ayakkabısı
vs. gibi koruyu-cu donanımlar verilmelidir.
Türkiye ekonomisine katkısı çok fazla olanmermer sektöründe ocak
işletmecili-ğinde meydana gelen kazaları azaltaraksektörde sıfır iş
kazası hedefiyle sosyaldiyalog çerçevesinde mermer ocakla-rında
gerekli önlemler alındığı takdirdebüyük bir çoğunluğu önlenebilir
olan işkazalarından korunmak için öncelikleyürürlükte olan İş
Sağlığı ve Güvenliğimevzuatı ışığında mermer
ocaklarındakitehlikelerin belirlenerek risk değerlendi-rilmesi
yapılması ve çalışanların butehlikeler konusunda
bilgilendirilme-lerinin sağlanması gerekmektedir.Mermer Ocak
İşletmelerinde İş
Kazalarından Korunmak İçinYapılması Gerekenler;
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
Elmas tel kesme makinesiyle yapılankesimlerde tel kopmasını
önleyebil-mek için teller sık sık kontrol edilmeli,gevşeyen,
yıpranan, kopan birnoktası olduğunda hemen yeni-lenmelidir.
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
GÜMÜS, A., Alacakaya Mermer ve MadencilikAS., AKKOYUN, Ö., Dicle
Üniversitesi MermerOcak İşletmeciliğinde Sık Karşılaşılan
İşKazaları Üzerine Bir İnceleme.
Yrd.Doç.Dr.Mustafa Zihni TUNCA,Yrd.Doç.Dr.Levent AYTEMİZ,
Öğr.Gör.OğuzhanÖZALTIN, Arş.Gör.Gamze GÖÇMEN,. SüleymanDemirel
Üniversitesi İktisadi ve İdari BilimlerFakültesi Y.2007, C.12, S.3
s.177-192.Mermerİhracatçısı İşletmelerin Mevcut Durumlarınaİlişkin
Bir Araştırma.
DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma PlanıMadencilik Özel İhtisas
Komisyonu RaporuEndüstriyel Hammaddeler Alt KomisyounuYapı
Malzemeleri II.
Prof. Dr. Erkin NASUF İTÜ Maden FakültesiMaden Mühendisliği
Bölümü,Mermer Nedir,http://www.intmar.com.tr/genelbakis.asp.,Erişim
Tarihi: 29.08.2008.
A. GLTMÜŞ Maden Mühendisi, AlacakayaMermer ve Madencilik A Ş,
Elazığ, DiyarbakırBölgesinde Mermer Ocağı İşletmeciliğinde
İşGüvenliği ve iş Kazalarının DoğurduğuSonuçlar.
Yrd. Doç. Dr. Nejat KUN, Mermer Jeolojisi veTeknolojisi,
,2000
kayn
akla
r
28
Mermer Ocaklarında İş Kzaları
-
TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİNOLUŞTURDUĞU RİSKLER İÇİN GENEL
ve ÖZEL ÖNLEME YÖNTEMLERİFatma IŞIK COŞKUNSES, Kimya Mühendisi,
İSG Uzmanı
İSGÜM
makale
TEHLİKELİ MADDELERİNKİMYASALOLUŞTURDUĞU İÇİN GENELRİSKLER
ve ÖZEL ÖNLEME YÖNTEMLERİ
29
-
Kimyasal maddeler sanayimizin ve günlük yaşantımızın içinde bir
çok alanda yeralıp katı, sıvı ve gaz hallerinde
kullanılmaktadırlar. Dünyada her yıl en az 400milyon ton kimyasal
madde üretilmekte ve her tür endüstride kullanılmaktaolduğundan,
günümüzde çalışanların birçoğu kimyasal tehlikeye şu ya da
buşekilde maruz kalmaktadır. Bu kimyasal maddelerin birçoğu
insanlara ve çevreyebüyük zararlar verebilmektedir. Sanayide
kullanılan kimyasal maddeler,dikkatsizlik ve yanlış kullanım sonucu
oluşan iş kazalarının ve sağlık problemlerininbaşlıca nedenleri
arasındadırlar.
Çalışanları kimyasal maddelerden kaynaklanan tehlikelerden ve
olası hastalıklardankoruyabilmek için öncelikle risklerin
belirlenmesi için risk değerlendirmesi yapılmalıdır.Risk
değerlendirmesi ile kimyasal maddeler risk derecelerine göre
sınıflandırılır ve bunagöre uygun önlemler alınarak çalışanların
sağlık ve güvenliği korunur. Yapılan riskdeğerlendirmesi, işyeri
ortamındaki tehlikeli işyeri ortam faktörleri, maruziyet ve
riskderecesi, uygun kontrol ölçüm ve analizleri, sağlık gözetimi,
ve eğitim ve bilgilendirmeile ilgili konuları içermelidir.
İşyeri ortamında tehlikeli kimyasal maddenin oluşturduğu riski
ortadan kaldırmanınyolu, işyeri ortamında bu maddenin
bulunmamasıdır. Bunu sağlamak için, mümkünsetehlikeli kimyasal
madde, başka bir maddeyle değiştirilmeli veya uygun
prosesdeğişikliği yapmaya çalışılmalıdır. Teknik olarak kimyasal
madde veya proses değişimiyapmanın mümkün olmadığı durumlarda
işyeri ortamındaki risk, gerekli önleme vekoruma yöntemleri
kullanılarak azaltılmalıdır. Genellikle, işyeri ortamında yapılan
riskdeğerlendirmesi sonuçları alınması gereken önlemler ile ilgili
bize bilgi verir.
Genel önleme prensipleri, risk değerlendirmesi sonuçları
özellikle önlem alınmasıgerektiğini ifade etmese de tehlikeli
kimyasal maddelerle çalışmalarda mutlakauygulanmalıdır. Kimyasal
risklere karşı genel önleme yöntemleri de verilmiştir.Tablo 1
Genel Önleme Yöntemleri Uygulama
Çalışan sayısını en aza indirmek Çalışanların işyerinde belirli
bölgelere girmelerini engellemek.
Tehlikeli kimyasal madde ile çalışılan bölümleri diğerlerinden
ayırmak.
Maruziyet süresini en azaindirmek
Yeterli havalandırma sağlamak,
Teknik proses değişikliği yapmak.
Uygun hijyen önlemleri Yeme-içme alanları belirlemek.
Ortamdaki kimyasal maddemiktarını azaltmak
İşyeri ortamında yeterli miktarda kimyasal madde
bulundurulmasınısağlamak.
Uygun iş ekipmanları sağlamakve bakım yaptırmak
İşe uygun ekipmanlar kullanılmasını sağlamak.
İş ekipmanı bakım klavuzları hazırlamak ve uygulamak.
İş organizasyonu Çalışanların kimyasal maddelerle temasını
engellemek/azaltmak için uygun işorganizasyonu yapmak.
Uygun çalışma prosedürleri İş aşamalarını, adım adım prosedürler
ile anlatmak, güvenlik gerekliliklerinibelirtmek, çalışanlara bu
prosedürler ile ilgili eğitim vermek.
Tablo 1. Kimyasal Risklere Karşı Genel Önleme Yöntemleri
Uygulanması
1. Kimyasal maddenindeğiştirilmesi ( tüm/ kısmi),
2. Güvenli iş ekipmanlarıkullanımı,
3. Otomasyon sistemikullanmak,
4. Kimyasal maddenin fizikseldurumunun veya partikülbüyüklüğünün
değiştirilmesi,
5. Kapalı sistem / proses çevrelemeişlemi,
6. Kimyasal maddeleri lokal olarakortamdan uzaklaştırma,
7. Tehlikeli kimyasal maddeleringüvenli depolanması,
8. İşyerinde kirli çalışma gerektirenbölümlerin ayrılması,
9. Seyreltme yöntemi ile genelhavalandırma,
10. Yangın önleme ve yangındankorunma,
11. Kimyasal madde patlamalarını
