1ο ΓΕΛ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ-ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ 2011-2012

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ψηφιδωτό

Ομάδα: V tessum

‘Καλλιτέχνες’

Τεχνικές σχεδίασης Υπάρχουν πολλές και διάφορες τεχνικές για να φτιάξει κανείς ένα ψηφιδωτό. Η

δημιουργία ενός λειτουργικού σχεδίου βοηθά πάντα στην κατασκευή ψηφιδωτών.

Η δημιουργία ενός σχεδίου θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε πιθανές δυσκολίες και θα σας επιτρέψει να υπολογίσετε την ποσότητα των υλικών που θα χρειαστείτε, για να υπολογίσετε το κόστος του έργου. Είναι επίσης σημαντικό σε περίπτωση που θέλετε να φτιάξετε ένα ψηφιδωτό για κάποιον άλλον, γιατί συνήθως όταν κάποιος παραγγέλνει ένα ψηφιδωτό, θέλει να ξέρει εκ των προτέρων αυτό που θα πάρει.

Όταν προσχεδιάζετε κάποιο σχέδιο δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζετε και το πάχος κάθε ψηφίδας. Αυτό θα έκανε την διαδικασία μια απλή αντιγραφή και θα σας στερούσε την ευχαρίστηση. Ωστόσο, βοηθά να φτιάχνετε ένα λειτουργικό σχέδιο. Μπορείτε να το προσαρμόζετε κατά τη διαδικασία. Μην τρομοκρατηθείτε από αυτό πρέπει να μπορείτε να ανταποκρίνεστε στις απαιτήσεις του υλικού. Αυτή η ενότητα εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο μπορείτε να φτιάχνετε ένα σχέδιο με το οποίο θα μπορέσετε να δουλέψετε δημιουργικά.

Ψηφιδωτό τοίχου όπου αναπαριστάται κυνήγι ελαφιού

Οι τρεις πιο γνωστές και διαδεδομένες τεχνικές σχεδίασης ενός ψηφιδωτού είναι:

α) η βυζαντινή

β) η απευθείας ψηφιδοθέτηση

γ) η ανάστροφη ψηφιδοθέτηση.

Ψηφιδωτό τοίχου –δαπέδου με

μαρμάρινες ψηφίδες.

Κεντρικά Σχέδια Ένα κεντρικό σχέδιο μπορεί να δώσει περισσότερη ζωντάνια σε ένα απλό δάπεδο.

Τα βασικά στοιχεία στην κατασκευή ενός κεντρικού σχεδίου για ένα ψηφιδωτό

πάτωμα είναι το χρώμα, η κλίμακα και η πρακτικότητα. Είναι σημαντικό να

δώσετε τις σωστές αναλογίες και εμφάνιση.

1|Στην αρχή βοηθάει να μετρήσετε την περιοχή όπου θα βάλετε το ψηφιδωτό.

Με τα μέτρα που θα πάρετε, φτιάξτε ένα σχέδιο σε κλίμακα φτιάξτε το σκίτσο

εκεί μέσα.

2|Εάν το σχέδιο είναι μικρό μπορούμε να το σχεδιάσουμε σε μεγαλύτερη

κλίμακα.

3|Τα περισσότερα κεντρικά σχέδια δείχνουν πιο όμορφα με μπορντούρα. Μια

απλή γραμμική μπορντούρα βελτιώνει την εμφάνιση χωρίς να δυσκολεύει στην

κατασκευή. Μια κυκλική μπορντούρα, παρ' όλο που είναι πιο αποτελεσματική

είναι πιο δύσκολη στην κατασκευή, γιατί απαιτεί πολλά κοψίματα.

4|Επιλέξτε την παλέτα των ψηφίδων που θέλετε να χρησιμοποιήσετε,

λαμβάνοντας υπόψη και τα χρώματα που έχετε επιλέξει για το φόντο και το

κονίαμα.

5|Υπολογίστε το κομμάτι του καφέ χαρτιού έτσι ώστε να ταιριάζει ακριβώς με τις

ψηφίδες του σχεδίου. Σχεδιάστε το κεντρικό σχέδιο στο καφέ χαρτί μεγεθύνοντας το

αν χρειαστεί. Εκεί όπου η ψηφοθέτηση γίνεται σε ευθεία γραμμή, καλό είναι μ' ένα

χάρακα να σχεδιάσετε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για να αποφύγετε τα άνισα

κενά ή τα καμπύλα τμήματα

6|Πρώτα στρώστε τα διακοσμητικά στοιχεία του σχεδίου. Όταν τόσο μεγάλο μέρος

του σχεδίου αποτελείται από έτοιμες ψηφίδες σε φύλλο, είναι ακόμη σημαντικότερη η

ακρίβεια στην κοπή των κομματιών του σχεδίου.

7|Μόλις ολοκληρωθεί το σχέδιο, ελέγξτε ξανά την ακρίβεια των ευθειών γραμμών

πριν στρώσετε το ψηφιδωτό. Πρέπει να διορθώσετε όλες τις ατέλειες στο χαρτί πριν

το στερέωμα, γιατί μετά θα είναι πολύ πιο δύσκολο.

(Έμμεση μέθοδος)

Πηγές Σχεδίου

Από την στιγμή που θ' αρχίσετε να δουλεύετε με τα ψηφιδωτά θ'

αρχίσετε να παρατηρείτε την ποιότητα σ' όλα τα συνηθισμένα

αντικείμενα γύρω σας. Όταν αναζητάτε εικόνες που θα σας εμπνεύσουν,

μπορείτε να ξεκινήσετε από οτιδήποτε έχετε ήδη συλλέξει επειδή σας

άρεσε. :)

Μόλις καταλάβετε γιατί σας άρεσε κάτι (το χρώμα του; το σχήμα του;

ή η υφή του;), θα μπορέσετε πιο εύκολα να παράγετε ένα σχέδιο από

αυτό

Η πιο δημιουργική έμπνευση προέρχεται συνήθως από κάτι που

διεγείρει την φαντασία μας, και μας κάνει να θέλουμε να το

εξερευνήσουμε περισσότερο. Μην ασχολείστε με κάτι μόνο και μόνο

επειδή νιώθετε ότι θα έπρεπε αναγκαστικά να σας ενδιαφέρει. Αν

πραγματικά δεν σας ενδιαφέρει σαν θέμα, αυτό θα εμποδίσει τη

δουλειά και το έργο δε θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ρωμαϊκό ψηφιδωτό

Όσες φορές και αν κοιτάξετε ένα θέμα, αν σας ενδιαφέρει πραγματικά, πάντα θα

έχετε κάτι νέο να προσθέσετε. Τα θέματα δεν εξαντλούνται όσες φορές και αν τα

μελετήσετε, αντίθετα συνήθως γίνονται πιο πλούσια και πιο ενδιαφέροντα.

Αρχίζετε να βλέπετε σ' αυτά τα πράγματα που είχατε παραλείψε, ή αφού

κατασκευάσετε το ψηφιδωτό, αρχίζετε να βλέπετε το θέμα με άλλο μάτι.

Τα υφάσματα αποτελούν μια πλούσια πηγή έμπνευσης, και η σχέση ανάμεσα

στα ψηφιδωτά και στα υφάσματα δεν είναι κάτι νέο. Τα επαναλαμβανόμενα

μοτίβα είναι επίσης συνηθισμένα και στα ψηφιδωτά αλλά και στα υφάσματα

Ωστόσο, μπορεί να ανακαλύψετε ότι αυτό που πραγματικά σας παρακινεί δεν είναι

ένα συγκεκριμένο αντικείμενο αλλά η ίδια η διαδικασία κατασκευής ψηφιδωτών.

Μεγάλο ενδιαφέρον μπορεί να αντληθεί εξερευνώντας απλώς όλα όσα σας

επιτρέπει αυτό το μέσο να κάνετε. Αφήστε τον εαυτό σας να καθοδηγηθεί από τα

χρώματα και την υφή των ψηφίδων. Παίξτε με τις διάφορες εντυπώσεις που

δημιουργούν οι γυαλιστερές και ματ επιφάνειες, ή με τις αντιθέσεις. Αναζητήστε

ασυνήθιστα αντικείμενα ή αφηρημένε εικόνες τις οποίες μπορείτε να μετατρέψετε

σε σχέδια ή χρωματικά θέματα για έναν ψηφιδωτό πίνακα ή πλαίσιο.

Συμπέρασμα

Θα ανακαλύψετε ότι το ίδιο το ψηφιδωτό μπορεί να αποτελεί μια

πλούσια πηγή έμπνευσης στην σχεδίαση ενός νέου ψηφιδωτού. Η

παρουσίαση των ψηφίδων είναι ένα καλό σημείο για να ξεκινήσετε.

Μπορείτε επίσης να ξεφυλλίσετε βιβλία τέχνης και αρχιτεκτονικής, να

γίνετε συνδρομητές σε περιοδικά τέχνης, ή να επισκεφτείτε μουσεία.

Τέλος παρατηρήστε τα ψηφιδωτά - παλιά και νέα - που διακοσμούν

πολλά μαγαζιά, γραφεία και δημόσια κτίρια στην περιοχή σας.

Το Χρώμα στο Ψηφιδωτό

Στην κατασκευή των ψηφιδωτών παίζουν σημαντικό ρόλο το σχέδιο ,η σύνθεση ,η

τεχνική ικανότητα και η κοπή ,αλλά μια από τις σημαντικότερες και βασικότερες

ικανότητες που απαιτείται για την δημιουργία ενός επιτυχημένου ψηφιδωτού είναι η

χρήση του χρώματος.

Σημαντικοί όροι που πρέπει να κατανοηθούν για τη δημιουργία ενός σωστού

ψηφιδωτού είναι: α) Απόχρωση

β) Τόνος

γ) Ένταση

Απόχρωση: Χρησιμοποιώντας την λέξη αυτή εννοούμε στην πραγματικότητα το χρώμα, δηλαδή τη θέση που αυτό κατέχει μέσα στο χρωματικό κύκλο. Κατά των 18ο αιώνα υπήρχε η δυνατότητα για τους κατασκευαστές ψηφιδωτών να δημιουργήσουν ακριβή αντίγραφα πολλών πινάκων ζωγραφικής, καθώς στα εργαστήρια του Βατικανού κατασκευάζονταν χιλιάδες διαφορετικά χρώματα με μεγάλη γκάμα. Ωστόσο στις μέρες μας η γκάμα είναι πολύ μικρότερη και υπάρχουν χρώματα με περιορισμένη χρωματική κλίμακα, όπως το κίτρινο, το ροζ ή το μοβ.

Τόνος: Ο τόνος ενός χρώματος καθορίζει το πόσο φωτεινή ή σκοτεινή είναι μια απόχρωση. Οι τόνοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στα σκούρα, στα μεσαία και στα φωτεινά. Έτσι το μπλε και το πράσινο είναι διαφορετικά χρώματα, αλλά μπορεί να έχουν ίδιο τόνο. Παρόμοιοι τόνοι έχουν συνήθως περισσότερα κοινά μεταξύ τους απ’ ότι συγγενείς αποχρώσεις.

Ένταση: Η ένταση περιγράφει το βάρος ενός χρώματος. Μπορεί να είναι η σχετική του φωτεινότητα ή η έλλειψη της, αλλά κυρίως αναφέρεται στη δύναμη του χρώματος.

Αντίθετες αποχρώσεις

Οι κίτρινες ψηφίδες έρχονται σε αντίθεση με τις μπλε ψηφίδες του φόντου σχετικά με την

απόχρωση και την ένταση.

Συμπληρωματικοί τόνοι Βαρετές επαναλήψεις επίπεδου χρώματος μπορούν να αποφευχθούν στη γέμιση μιας απλής περιοχής φόντου αναμειγνύοντας διαφορετικές αποχρώσεις ,όπως εδώ με καφέ και κόκκινο, αρκεί να έχουν κοντινούς τόνους.

Συγγενείς τόνοι Οι αποχρώσεις αυτού του ψηφιδωτού είναι διαφορετικές ,αλλά οι ψηφίδες συγχωνεύονται γιατί έχουν παρόμοιους τόνους ,δηλαδή τον ίδιο βαθμό φωτεινότητας.

ΠΟΡΙΣΜΑ Για την σωστή χρήση του χρώματος πρέπει να ακολουθούνται ορισμένοι

κανόνες συμπεριφοράς, αλλά το καλύτερο είναι να γίνονται συνεχείς πειράματα, παρατηρήσεις και συγκρίσεις, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της προσωπικής γνώσης του καθενός σχετικά με το χρώμα. Έτσι ο καθένας αποκτά την προσωπική του άποψη για το αν το έργο του καταλήγει να είναι ρεαλιστικό ή απλά βαρετό. Η αίσθηση του χρώματος μοιάζει με την αίσθηση της γεύσης: όσο περισσότερο αναπτύσσεται τόσο πιο πλούσια και ποικίλη

είναι η ευχαρίστηση που αποδίδεται.

Χρωματιστό κονίαμα Το κονίαμα ενώνει την επιφάνεια ενός ψηφιδωτού και έτσι δημιουργεί μια σύνδεση, που έχει διάφορες συνέπειες. Το κονίαμα δεν μπορεί να προσδιοριστεί από την αρχή, αλλά κατά την σχεδίαση του ψηφιδωτού. Είναι σημαντικό όμως να μην δοθεί υπερβολική έμφαση στην εντύπωση που θα δίνει το κονίαμα στη σχέση μεταξύ των χρωμάτων μέσα σ’ ένα ψηφιδωτό.

Το κονίαμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για τη σχεδίαση της εικόνας, προσδίδοντας μ’

αυτόν τον τρόπο στο ψηφιδωτό μεγαλύτερη αίσθηση ενότητας και πληρότητας , είτε για

το σπάσιμο ενός κομματιού έτσι ώστε να επιτευχτεί μια ζωηρή εντύπωση.

Η χρωματική ισορροπία αλλάζει αισθητά στην κατασκευή του ψηφιδωτού όταν αυτό στερεωθεί με κονίαμα. Για να διατηρηθεί η ισορροπία όσο πιο κοντά γίνετε στην αρχική, ένας καλός γενικός κανόνας είναι να στερεωθεί το ψηφιδωτό με κονίαμα στον κυρίαρχο τόνο του έργου.

Υπάρχουν κάποιες βασικές επιλογές για τον τόνο του

κονιάματος ,όπως το λευκό, το μεσαίο γκρίζο και το

σκούρο γκρίζο. Ωστόσο υπάρχουν κατασκευαστές που

παράγουν και μαύρο.

Αν ο βασικός τόνος που κυριαρχεί στο έργο είναι σκοτεινός

ή φωτεινός , καλό είναι χρησιμοποιηθεί το σκουρότερο

κονίαμα ,αν κυμαίνεται στη μεσαία κλίμακα το μεσαίο

γκρίζο, ενώ για τους πιο φωτεινούς και απαλούς τόνους το

λευκό κονίαμα ταιριάζει περισσότερο.

Στα τρία αυτά έργα παρατηρούμε την εναλλαγή του ύφους του ψηφιδωτού όταν

χρησιμοποιούμε διαφορετικό χρώμα κονιάματος.

Εδώ το ψηφιδωτό έχει στερεωθεί με γκρίζο κονίαμα. Αυτό το κάνει να

φαίνεται πιο απαλό και λεπτό. Αναδεικνύει επίσης περισσότερο την

ψευδαίσθηση του βάθους (μερικά χρώματα φαίνεται να χάνονται, ενώ

άλλα φαίνονται πιο κοντινά).

Εδώ παρατηρούμε το ίδιο ψηφιδωτό ,όμως με σκούρο κονίαμα. Παρατηρούμε το βάθος του χρώματος και την φωτεινότητα που δημιουργεί αυτό το χρώμα .

Αυτός ο πινάκας έχει κολληθεί με λευκό κονίαμα. Αυτό δίνει μια εντύπωση

σπασίματος στα φωτεινά χρώματα. Το άσπρο χρησιμοποιείται πολύ

τελευταία, καθώς το συνδέουμε με την καθαρότητα και την φρεσκάδα.

Το λευκό κονίαμα τραβά την προσοχή στα πιο απαλά χρώματα του

κομματιού.

Το φόντο αυτού του πίνακα με τον αστερία έχει στερεωθεί με

τέτοιο κονίαμα που δημιουργεί μια ένωση. Επιτρέπει στον

αστερία να φαίνεται σαν μια καθαρή εικόνα μέσα σ’ ένα

φόντο που τρεμοσβήνει . Το χρώμα του κονιάματος βοηθά

στην καθαρότητα του έργου.

Ανάλυση του χρώματος

Στρώσιμο Ψηφίδων-Opus

Ο όρος opus στα Λατινικά σημαίνει «Έργο». Επίσης και ο τρόπος που στρώνονται οι ψηφίδες βασίζεται στην Λατινική ορολογία. Αυτοί οι όροι περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο στρώνεται ένα ψηφιδωτό συγκριτικά με ένα άλλο. Ο τρόπος αυτός, η ψηφοθέτηση, εκφράζει μια διάθεση και δίνει μια αίσθηση κίνησης ή ηρεμίας σ’ ένα ψηφιδωτό. Μας δείχνει επίσης μερικές από τις μεθόδους με τις οποίες μπορείτε να κάνετε τις γραμμές του κονιάματος να ρέουν αρμονικά.

Όταν μιλάμε για στρώσιμο ενός ψηφιδωτού, αυτό στο οποίο αναφερόμαστε συνήθως είναι οι διάφοροι τρόποι ταξινόμησης των διαστημάτων ανάμεσα στις ψηφίδες του ψηφιδωτού. Δεν έχει σημασία πόσο μεγάλο είναι το διάστημα, αλλά όποιο κι αν είναι αυτό, πρέπει να είναι ίδιο σ’ όλο το ψηφιδωτό. Μπορεί να υπάρχει ένας δημιουργικός τρόπος ταξινόμησης των ψηφίδων έτσι ώστε να προκαλείται αντίθεση σε ορισμένες περιοχές ή σχέδια, αλλά ο γενικός κανόνας λέει ότι ένα ψηφιδωτό δείχνει πιο όμορφο όταν το διάστημα ανάμεσα στις ψηφίδες είναι αρμονικό.

Opus Regulatum. Είναι ψηφιδωτό που έχει στρωθεί σε δύο κατευθύνσεις.

Opus Regulatum ή Opus Tessalatum. Οι σειρές δεν είναι ευθυγραμμισμένες

Opus Regulatum το οποίο έχει στρωθεί ώστε να εκφράζει κίνηση

Αυτό είναι σχέδιο ψαροκόκαλου γνωστό και ως Opus Spicatum

Αυτή η εκδοχή του Opus Palladianum δίνει μια ευχάριστη σπασμένη επιφάνια.

Καλλιτέχνες

ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ

Ο Γιάννης Λουκιανός γεννήθηκε στην Ίο των Κυκλάδων. Σπούδασε σχέδιο και

παρακολούθησε μαθήματα ψηφιδωτού. Έχει δημιουργήσει βοτσαλωτά και ψηφιδωτά

έργα.

ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΒΟΤΣΑΛΩΤΑ

ΤΟΛΗΣ

Ο Νικόλαος Τόλης έχει δίπλωμα συντηρητή ψηφιδωτών και λίθινων αντικειμένων από τη

Σχολή Συντήρησης Ψηφιδωτού της Ραβέννας και δίπλωμα ψηφοθέτη.

ΤΖΩΡΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

•Δεν συναντά κανείς συχνά στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Μελβούρνης ανθρώπους που έχουν επιλέξει να εκφραστούν μέσα από την τέχνη του ψηφιδωτού. Ο Αντώνης Τζωρτζόπουλος όμως, είναι ένας από αυτούς τους λίγους. Ο ομογενής καλλιτέχνης ασχολείται για πάνω από 5 χρόνια τώρα, όχι μόνο με την τέχνη του ψηφιδωτού, αλλά και με τη ζωγραφική, που αποτελούν τα βασικά εκφραστικά εργαλεία του.

•Κυθηραϊκής καταγωγής, αφού οι γονείς του κατάγονται από αυτό το πανέμορφο νησάκι, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κουίνσλαντ, αλλά εδώ και περίπου 6 χρόνια ζει μόνιμα στην Μελβούρνη. Έζησε όμως και αρκετά χρόνια στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι η αγάπη του για την τέχνη ξεκίνησε από τα μικρά του χρόνια, ο Ελληνικός στρατός (όσο παράδοξο και αν ακούγεται αυτό) ήταν που του έδωσε όχι μόνο τον χρόνο αλλά και το έναυσμα να ασχοληθεί ουσιαστικά και να βάλει το ταλέντο του στον καμβά, αρχικά τουλάχιστον.

Σχεδιαστικός Εξοπλισμός

Έργα Διάσημων Καλλιτεχνών

Pierre A. Cot Luis Ricardo Falero: η πεταλούδα

Van Gogh: η έναστρη νύχτα

Waterhouse: Δαναΐδες

Άγγελοι Ραφαήλ- Γαβριήλ Albrecht Durer: Προσευχόμενος

Leighton: το μπάνιο της Ψυχής

Τέλος Παρουσίασης

Ομάδα V tessum (5 ψηφίδες) Μαραντίδου Νίκη, Μπουρντογιάν Άννα, Κελασίδου Νίνα, Κοτσίδου Αλεξάνδρα,

Καπετάνιου Χριστίνα

Εκπαιδευτικοί :

Σαρβανίδης Κ.

Αργύρη Μ.