Prof. Dr. Muharrem ERGİN'e ,

-AR M A .. G AN

Yıl XXVIII/ 1-2 1990

A-N-KARA -. : . ..:

1 9 9 1 -- .

--. .. . .. .

ŞİBANİ ~'IN "R.\ım.b~L~HÜDA" AD~ ESEJÜ

: Prof. Dr. Kemal 'ERASLAN

GİRİŞ

Şib~ni'Han

Mave;raünnehİ fatilıi olarak anılan Şilifull Han'ın adı · Muhammed, .lakabı J!:hu'l-feth, nisbesi is~ büyük atalarından olan 'Şiba~ H an'a nis­beile .Şibani'dir. Babası. Şah Budak, Cengi~ soyundan ve Cuci ulu~undan­

. dı:r. Kendisi de daima Cengiz soyundan olmakla övünür. Ann'esi ise_ Kal-. ni.uk pren:sesl~ı,fuden Ak Ku.zı Begüııi'dür. Şiban\ H4n; çeşitli ka)rnak- : . larda ve divanındalq mahlaslarda Şiban, Şebiliik,. Şeybek, Şah Big Hai:ı, Şali-~aht Han, -gibi ünvanlarla anılma:b..-tadı.r. Şiba?-1 Han ·1451 _(h. 855) ~da dünyaya geldi. ~ahası Şah Buda1r'ın Moğol ham Yfınus Han tarafındım yenilgiye uğratılıp i~am edilmesi. üzerine _Yetim kaldı ve .öz­bek emi:ı:lerinden biıi tarafından büyütüldü. GenÇ yaşında Özbeklerin başııla geçen Şi:İ:ıam .I;Ian, uzıl.n ~üca.delelerden. soıır~ 1501 yılınd·a Ma~ ~er~~ehX'i zaptederek iktiif:arını güçlendirdi: Bllll:dan so~a Horasan'ı ele geçirdi: Babur.'la. yaptığı savaşı kazanınca da Se~erkandı Belh :v~ Endicaiı bölgeleri. i~aresi altına gixdi. 1505 (h. ·9ll). ·yılında Harezm'i, 1507 (h. 913) . yılında· da Iİerat'ı .ele geçirdi. Herat'ın zaptı ile Çağatay

. ·devleti yıkı_ImıŞ oldu. 1510 (h. 91'6) yjlında:Safevi hük,ümd~ ·şah İsriı.a- · · il'i si4ıuiliğe davet ettiyse de, Şah İsİnail'in reddetmesi ·üzerine İran'li

yÜ.rüdü. ){apılan savaşta Şibani'~n· ordusu da~ldı, k;encİisi de ·yaralandı . . Bu hadiseden birkaÇ ay sonra da vefat ·etti .

. Şi.haiıi Han, z~· yaradılışlı, Timurhıla:r tahtına · oturmak ve. ~kti­darını güçlendirmek için her çareye baŞvürabüen ·bir kimseyıü. Kendi­siri.i ?ünni akidenin. ~üdafii, Şia:'nın b~ş düş~anı gibi görürdü. ArapÇa ve Farsça'yı iyi bi,} ii, alim ve _san'atkftı· ·kişiydi. Hat, nakış ve niusikiden anlar,_ sert yaradılışh olinasına .rağmen il~ .ve ~a!l'at e:rbabını himaye eder, onlara değct verirdi. Taassuba müsamaha etm.eyen açık fikirli bir

. kim,seydi. İlmi daima teşvik eıier, eğitime öiıeıİı. ve~irdi. Bu sebeple ida-· · ~esi altındaki şeh.irlerde pekç~k 'uıedreseler yapbrmıştı. :Ozb~k ·gelenek~

· le.ı.'ine ~e Cengiz yasasına $sıkıya bağlı idi: Dev_ri, Özbek tarihinin en . · pa,rlak ve kudretli ~evr'i olm~ştlı . · · . . ' . · · . · ·

'.

104 KEMAL ERASLAN

Şiliani Han, iYi bir devlet -adaıru ve kum~dan olduğu kadar iyi bir · şair idi. Klasik tarzdaki şililerinin dili sade, mecazları hasittir. Şiirlerin­de mahalli ,söyleyişlere," ses taklitlerine fazlasıyla .yeı• veı·ir. Gazelleri aŞk; şarap, hasret gibi temaların yanında siyasi hayatın~ki olayları da dile getirir. Sünni akideye sİkıca bağlı olmasina rağmen, şarap v~ musiki alemleriıli s~ver ve şiirlerinde yansıtır. G-ünlük-ya-şiı.yışı, Semerkan~, Bu­hara gibi şehirl~rin güzellikleri de şiirlei>ine konu olll!'. Büyük Türk sUfisi Ahmed Yesevi'ye aşm ·bu hürmet ve bağlı4ğı varw. Bu seb~le bazı ga~ zellerinde Y esev1'yi övmüş, Y es evi'nin hİ.kn:!-eileri tarzında Hece vezniyle. ve dörtlükler le. ş~ler de yazmıştır ı. ·

Şiliani Han'ın eli.mjzde bir divanı ile Bahru'l-hüda adlı dini-ahlaki manzum .bir eseri. bulunmaktadır: Ayrıca. fıkha _dair ·bir risalesinin oldu­ğu ve liususi kütüphanesinde bulunduğu· Fuad Köprülü ·taxafmdan ileri sürülürse de eseri görmemiz mümkün olmadı2 . . Şiha~i Han'ın bu nsale­sini oğlu Muhammed Timur için 1507 (n. 913) yılında kaleme aldığı v~ dini bilgileı· vermek gayesi glittüğü söylenir;

B a hr u'l-- llü da

Şiliani Han'ın 1508 (h. 914) yılmda tamaııiladığı bu eseri, Arftz'un Remel-i müsemmen-i m~hzU.f ( Fa<ilatün fii'iliitün fiicilatün "jacilün) vezniyle yazılmış dini-ahlaki manzum bir risale.dir. Eseı_in bilinen yega­ne nüshası Biritish l\tluseum'da .A.dd. 7914 numarayla kayıtlı J?ulunan.bir mec~uanın lb-22b ·yapra-lilaı-ı arasında yer ·almaktadır .

. Metnin yazısı ol~uk~a güzel ve okunaklı nesh-talik'tir. Her sahifede on bir. satır ·bulunma1..-ıadır. Metin ~edvel ~çine alınmamıştİr. · Metinde başlık olarak "I_(aşayid-i MevliinaŞ~banl, caleyhi'r-ra~me" ibaresi -bulun­maktadır ki m~tnin kaslde adını· v~rdiği çeşitli bölümlerden meydana gelmiş uzunca bi-.: manzlime_ olduğunu gösterme1..-tf?dir.

· 1. Şib3ııi Han'ııı hayatı ve E;Serleri için bk. ,

L. Bouvat, "Şeyb:ı.n.i Han" maddesi, Islam An3iklopcdisi, c. XI, !. 454-456. H.F. Ho~an, Turkish Literature A Bio·Bibliographical Survey, Seetion ill-Part 1,

vol. S, Utreçht 1969, s. 222-223. . . . Jıinos Eckm:ı.nn, "Die Tschaghataische Li tera~", Philologiae · Turcicac Fundomenın

ll, Wiesbaden 1964, s. 362-361. . . .

Kemal Eraslan, "Çağat.ay.füri", TDK, Türk Dili. sy. 415-4İ7, Ank:mıl986, s. 681-686. Yakup Karaso~, Şiban Han .Diı:anı {1ııceleme-iiet.Uı), Konya 1989 (Dol-tora tezi)

Fuad Köprülü, "Çağataır Edebiyab" maddesi, lslôm Ansikfopedisi, c. 3, s. 270-323. P.M. ·Melior~ld, Şeyban!·name, s: Petersbmg 1908.

H. Vanberi, Die "&lıeibaninde, Leipzıg 1885. . .

2. Fuad Köprülü, "Çağatay Edebiyatt" maddesi, ls/am Ansiklopedisi, c.- UI,s. 312:·

ŞİBANİ ·HA~'İN BA.H.:RU'L-HÜDA _i\..DLI ESERi ı os

. 1b ',de sağ alt yaİi.da içinde '\ <abdu;ıu !;{asan ....... ". sözlerinin kazık. oldu~ bir in:iihür, 2a'da sol yandir ise ''min mütemallikiit. el- lJ,al;.-lr. el-fa- · ·lj.ir kelb-i iisitiin-ı ·bab-~ şibr ii şebir mul.ıtiic ·ziJazl-i lıalliil;.-ı Js,iidir, Mu-· lJ,amrned İbn I;liicl_ 'Ali, siik.in-i ~azviiı ki in neşiiyi·IJ şaJ.ıtlJ, - ve ma~biit der Diiru's-saltanat-ı ~azvln iitiba' şud, tah-riren .f(22 şehr-i - Şaferü'l-mu-. ~~ffer, sene 1218" ib-aresinin yer aldığı temellük kaydı ile - altında "Allii­hümme Şalli 'alii seyjidinii Muh-ammed'' sözlerinin kazılı ol(luğlf diğer

· bir mühür bulunmaktadır. 22b'de metnin altmda i~e "ketebehu el-<abi _ .el{a~lr el-mü~nib ,...I!aft~ Mu~ıammed el-Kiitib" şeklinde ketebe kaydı bu­lunmaktadır .

. . Şiliant eseıinde Bal.ıru'l-hüdfi "~idayet deniia" adının verilişini şu beyitle· açık bir şekilde ifade eder:

.(222) Çün hidiiyet ' yoiı!'--ı kö~setmişem bu· şi<rde Bu Is-aşlde atı boldı gaybdın Bal]..ru'l-hüdii . Eserili iki yüz altmış beyit olduğu metinde ifade edilıni_ştir :

(223) İlcki yüzdür be:r..ti dağı altmış anı kıbi lk~i yüz altmış turur, BalJ,ru'l-hüdii'nı hem sana

.. . Ancak elim~zde bulunan nüsha iki yüz· otuz dört beyittir. Yirmi

altı beyitlik bir kısım metinile yer almamıştır. Bu bir istinsah hata~ı ola­bileceği gibi, elimizdeki metnin ~ksik bir nüshadan isitinsah ediluliş ol­masından ileri ·geldiği de düşü:ıiülebilir. Metnin .tamamlanması ancak ikin-

·. ci ve tam bii nüshanm bulunma;ı ll'3 müıİıkün olacaktır.

· Şiban1 e?erini· li. ·914 (m. ısoS) · yılında tamamladığın,ı. ve bu sıra me~iliniiı ·Bi~tam ile Damğan arasında bul~duğunu şu beyitl~rle ifade

· etmektedir: -.

Yılı lu yil idi vu ayı M ~l.ıarrem ayı kim. • • 1

Ibtidiisı gurre~e, bişinde boldı intihii (225)

(226) lr~i tol;.T;.uz yüz ta!;.ı on tört H~cret vaJs,tıdın Kim bu gülşen içre taptı qülbül-i tab<ım nev.a

(227) Menzilim ol vaf.>t idi Bisçiim bile Diimğiin'da Kim manga. !s-ıldı meded ervii/J,-ı pak-i ·enbiya . . ' . ..

Eserin başlığmdan da anlaşılacağı gibi, ~etin tek bir kaslde Qlmayıp ·gazel tarı.ında kafiyeli kas)delerden oluşmuş uzunca bir man:iu~edir. Ancak her kasideyi, beyit sayısı iki ile· kırk altı a~asm~a 'değişen bend saymak o.a mümkündP.,:. Sonunda mahlasui. ye.r aldığı. bend sayısı on

106 KEMAL ERASLAN

:\:ıirdir. İki heyitlik altıu~ı .bend, konu itibeı.riyle birlik arzede~ h~şjnci heude dahü edildiği takdirde hend sayısı on olmuş ohu. Bendierin mah-Jasl~ V'! heyit sayıla-çı itibariyle durumu şöyledir: · ·

heud beyit· sayısı kullanılan 'mahlas

I ll M:iskln· Şinani

· II 42 Şib'an1

III 9 Şibôn

IV 46 Şili am V· 9 lV!isk1n Şiliani

·.VI 2 Şilia_m . VII 28 ŞibanJ

VIII 14 Şi.öanı

IX 19 Miskin Şiliani ..

X 23 Şiban

. XI 31 '.

Gö!'üldüğü gibi metinde beş .defa ''Mişkln Şibani", ücr defa "Ş~alll", iki defa da "Şiban" mahlası kullanıln;uş, son· bendde ise pıahlas kq.ilap.ıl~ ma mıştır.

· ·. Bendle~in muhteva bakımından durumu şöyle(l:ir: . . I. bend: Bu bend ."Tevhld" _ıllup Tanrı'nın .birliğinden, ezdi ve ebe-

di oluşundan, bütün alen:ıler~ yoktan var edişin:den, kudretinin sonsuz­lu~dan: ".kahliar, gafür, rahim'' sifatlarıuda:ıi 'bahsedilir ... .

. II. h.end: Bu.bend "Münacat" olup kendisinin günı;.hkar bir kul olu­şundan, Tanrı'nın ye!leri ve gökleı·i, geceyi ve gündüzü, Arş, Kürsi, Levh ve Kalem'i, ayı ve güneşi; mevsimleri ve çiçekle..-i. ayrı ayl'l özellik ve gii­zellikte yaı·attığından, Hz . .Adem'i mümtaz, şeytanı ise lanetli kıldığın­dan, madde alemini "su, toprak, hava, at~ş" olma~ üzere dört unsurda,n ~~ettiğinden, bu ·unsurların- y~inlaı•ı itibaTiyle· birbirine zıd ~re · geçici olduklarında;.ı, dolayısıyla varlık al~m.i.xiliı. fani, ruhun ise ebedi olduğun­dan, varlık aJ.e~~nden önce ilk olarak "Ruh-ı Muhammedi;'nin yaratıldı­ğınclan, silret ilei:nind·e Hz . .Aderiı'in Hz. Muhammed'e·ata olduğundan, . mana aleminde ise Hz: Muhaıİmied'in H~ . .Adem·'e ata olduğundan hah­seılilir . .

· ŞİBANİ HAN'IN"BARRU'L-HÜDA ADU ESERi ··. 107

.. .. . III .. bend: Bu bendde de Tanrı'run "kadiı·" sıfaıı · ile her dilediğini

haküzre yap::nağa inuktedir oluşundan, "fail-i mı,ıtİak" oluşundan }>ah­.sedilir.

: IV. bend: Bu bend "Na't" olup Hz .. Peygamber'e salat ve ·selamdan sonra, onuİı Çeşitli meziyetlerinden, "hablb" ve "şefi"· sıfcı.ılarmdan, telı­lig ettiği şe'riatinden, Tahfi ·ve Yastn sfuelerinin._onun şaİıına nazil olu­ş~d~n, l\lirac· hadisesind~n ve nefse uyma dalaletinden bahsedilir,

Y. ben_d: Bn bendde "aşk"m değeri· ve ?nemind"en, ~ainatm aşk ile yaratıldığmdan balısediliı-. · ·

VI. b~nd: Bu bendde de "aşk" konu edilir.

VII. bend: Bu hendde varlık aleminin dört ·unsurdan meydana_ gel-, Cl.iği, varlık aleminin "cimıad, -nebat, hayvan (canlı)" olmak üzere üç

gruba ayı-ıldığı, c·anlılar .içinde de insanın konuşma kabiliyeti ve akıl sa­hibi olması ile en üstün. olduğu, iyilik etmenin fazileti, ölünilü olaiı. in­sandan. geriye ·sadece iyi a~ kalacağı, affetm~nin büyüklük olduğu ve Tanrı indinde ıİı.ükafatlandırılacağı hususla-n ·üzerinde durulınuştlli'.

VIII. -bend: Bu benade Tilnur nesli ile olan mücadeleleri, doğruluk ve iyi alılakm üstünlüğü, dünya ve nimetlerinin geçici olduğu, insan ak­lıma kader ve k,azfi "karşısırı,da aciz kalclığı, fakr yohmdan ayı•.ı:l:ı:namanın gerektiği-_ hususları . üzerinde durulmuştur, · .

. . IX. · be_nd: Bu bendde fakr yolunu tutma,. düşkünlere. 'yardımcı ol- · ·

ma, kader_e rıza gÖsteı•m.e, tevekkül, ibade.t ·ove tevazu sahibi olma, ~efse uyma~a, kanaatsiz}!k, kibir; tezvir gi_bi kötü huylardan kaçuim.a husus~ ları üzerinde ~urulmuştur.

X. bend: Bu bendde ilim ve ~etin iki dünyada da saadet sebebi old_ugu, in.sarun Allah'ın lütfuna muhtaç bUlunduğu, kasidesinin Allah'ın sonsuz.kudreiini gözler önüne serdjği, Allah'ııi Hz. _Adem'-e ledün ilmini

· (ilahi sırlar ve 1lilgiler) ve bütün eŞyamn-isimlerini öğrettiği, ibıin bütün müşkülleri açacak güçte o.lduğiı hususları üzerinde durulmu-ştur. · . . .

. XI. bend: Bu bendde iİmiıl gündüz; c~hlin gee~ ol~uğu,-·bu sebeple - ' alim ile c ahilin -bir oİm.ay.acağı, Allah'm.' dört unsmu· ve dört .)Ilevsimi pir ~henk içinde yarattığı~ Hz. lVIuhammed'i zatmm· J).urundan peyda

.kıldığı, insanm .. Allaİı'm z&tmı ve:sıfatl.armddi·a1..-ıen aciz olduğu, Allah' . . m tecelli yeri olan göıılün Aı·ş ·gibi geniş olması gereği, insarun marifet · sahibi olı:iı.ası ile meleklerden üs:tün oiduğu, ma.dfetin i~e Allah'ın varlı­lığını V~ birliğini hiçbir ŞÜpheye yer Vertneden -kabul etmek Ve inanmak

.· 108 KEMAL ERASLAN

. . . olduğu, ka:sidesinin yazılış tarihi, beyit sayısı hususları "Üzerinde durul­muş, dua üe tam~mlaiı.mıŞtır.

Metinde ifade Kur'ô:n-ı Kerim'den ay.etler, had1sler ve"özlü: sözlerle takViye edümiştir. Ancak bu alıntılarda yer yeı· takdim~tehir veya ihti­sar şekİinde t.asarı.uflara gidilmiştir ki, bunun başlıca sebe:Pi veıindir. --Metinde dikkati çeken diğer bir husus da, diJ?.i-;ıhlaki bir eserde büe Şibani'~ günlük hadlselerden, siyasi mücadelelerind~n uzak kalama- · ması ve yeri geldikçe bunları eseritie dahü etmesidir. Bilhassa Timur­oğulları ü~ hayatı b.o~ca yaptığı m~cadele, Timurlula~ tahima Ôtti.rma gayesi, İslam'a ve Sünni akideye hizmeti kendisine görev bilmesi, · di­vanındaki gazellere yansıdığı gipi bu eserine de yans~mıştır. Şiban'i Han, hayatı Üe sa.İı.'atı iç-içe oian, her yönüyle orijiİı.al bir · ş~hsiy~ttir.

KISALTMALAR

. A - Arapça h. ~ hi cr i

b k. bakımz krş. - karşılaştırınız

c. c.ilt m. miladi

ç. Çince f!. - sahife"

F Farsça sy. sayı

İMLA. ÖZELLİKLE;Rİ

Me~niıniz im.la .hakı.mmdan büyük Ölçüde klasik Çağatay · imiasım ya~itmakla beraber, bazı bakımlardan da kendisine has Öz~lli.İder taşı­

. maktadir. Metiıirnizin iınla hakımından en açİk özelliği, istikrar. göster­mey'işidir. Yer yer y.azılış 'yanlışları ve eksikler, veya ~ynı keliınede dahi far~ yazılışlar bu arada zikredilehilllo. Yanlış yazılı:şlal' dip 'notta beliı·til­

. diği gibi ~ksikle~ de köşeli pa~antez içinde tamaınlan~ştır. İınla bakı­~d;m metnimizde dikka1! _çek€n hususla:ı; Şöyİe özetlenebüir:

a. Üııllilerin yazılışı

l . Türkçe l;:elimelerde genellikle bütün ünliiler yazılmakla beraber, ; . bazı: kelimele~de ilk hecede buluniı.n ünlülerin yazılmadığı 4a görül­

: ı:ı;tektedir: . .;~ çılcar (121), ıJlc_ yaman (14S); ._r. .J.-;IJ. yaratğuçı (2). Şa­hıs zamirlerinden, L~~ manga (232) ve ts::;._. sar%a (192) keliıneleriİı.de ilk

· liecedeki . ünlü kaide ·halinde ya?~a?J.~ktadır.

· 2. Türkçe kelimelerde fe f ünlüsü genellikle klasik. Çağatay imia­smda olduğu . gibi e).if ( 1) ile yazılınakt~du: ıJ:>'-!_1 ilen (46), .J.Jjl...'.;.J) kör-setür ('i), ' lS"j.JI özge (4), ,:;L(.; Eiken (50) gib?. ·

· 3. Bazı. kelimelerde. de' Üıılüleıin iki ayrı şekilde yazıldığı gC\l'iil­mektedi.i: ~.J~ (96),....., <~::-.;~ (100) barça, ·.v.r. (30) ,....., :J.r. (122) birlegibi.

· 4. İ~a bakımından metnimiz de goze ça;paiı en önemli huslıs, ilk ·lıecede hulunap. .;e ti 1 veya /.CJ/ kabul edilmesinde tereddüt edilen ünlü-

. nün yazılmasında görülen istikrarsızlıktır. ·

b. Ünsüzlerin yazılışı

Ünsüzlerin yazilişında metnimizle ilgili özelliJ:der şöyle .belirlenebi­lir:

1 . ,Ünsüzlerin imlasında dikkati çekeri en önemli husus, klasik Ça­ğatay im.la.sında olduğu gibi fk'{ ve ' fg'f sesleriilin tefrik edilmeyişidir .

. Bu s.ebepl~ iki ünlü arasmda bulu_nan ön damak fk f sesi~ yumıı,şayıp yumuşamadığını tesbit mümkün olmadığı gibi, soııda . bulunan yumıi­

. şak /g'/ sesinin sertleşip sertleşmediğini de t~sbit mümkün degildir: · ~'(J ~ birlikine (49), ~ kiçik (la?) glbi. ··

ııo KEMAL ERASLAN

2. _Hem Türlcçe, hem de yabancı asıllı kelimelerde b~unan fç) ünsiizü .çoğu defa ~ ye~in~ ~ ile yazılmıştll' : . ~_, 1 avuç (94), ~li J.;.aç (150), ~_,.. munça (217); iJY':" çün {15), J~ çar (20~), t_lr.- çerôg (169) gibi. .

· . 3. Türkçe kelimelerde 'fp f iinsüzü genellikle·"" yerine ":" ile yazıl­mıştır:":"§' k;öp (7), c.5'Lc.l; tapmas (33), "Y_,~_,j _top-tola (17) gibi. f-p/ zarf -fül eki de genellikle ":" ile yazılmıştll': Jy._,..l.;,; ~ılıptur (20). Yaban­cı asıllı kelimelerde de bazen fp f ünsüzünün de ":" ile yazildığı görülfu: ..:....-.ı :{Jest (167) gibi.·

4. Hem Tfukç~,' hem de yabancı asıllı -kelimelerde sin (._,..) ;harfi, altına'üç :O:okta ·konulmak suretiyle belh"t~iştix:_,_,...,ı asrı.i (61), "-" .ı:,l irse (Ü4), .Y' su (34); .;_.-_,~ d~st (13.5), ..,-);nergis (27), i.Jl-1 il;s~n (100) gibi.

5 . Türkçe kelimelerde yan yana h ulunan aynı iki ünsüzün tek ün~ süz halinde. yazıldığı metniıxıizde sıkça. görülmektedir: r..>~ı· ikici (67), &-1 itti-·(52), jt..J§' körsetti (198), j_,;~.; tol;'l;ı:uz (127), jl.t_ yarattı (40) gibi.

, c. Metnimizin im.la bakım.Jndan önemli biı' Özelliği de noktalamada · ~üyük ölçüde hell!- Türkçe ~e}!.melerde, hem de yabancı asıllı kelimelerde ihtisara gidilmesidir: &~ aştı (105), . y-:l).,.ı bilmes. (6), r.5" kim (48), <>le.> tınmay (116), .fJY.. yüzini (18), ~ cümle (224), ~...., kıç (139), ~S gene (47), ull..P şıfatı (!) gibi. ·

. \

. ç. Metinde belirli kelimelerin bitişik yazildığı göze .çarpmaktadır:._

J_,JJ_,.J> lıem~oldur (2), ~.ı.l.~ <alem:dik. t189) J.JJ.J_JJ_,I ol-durur: (127), dı,~_,~jl uşbu~ung-dik (181), Jjj_PY.. yol;'-tu,rur (60) gibi. ·

d. Metnimiide büyük Ölçüde ekle;in ayrı y~zıldığ:ı ·görülmektedir. Eski Uygur · imlasıyla başİayan bu ~ar,z ·çağ~tay imİasmda yaygınlaş­

. imştır. Az-çok Eski An,adolu Türkçesi meti~lerinde de: gördüğüm.~z bu özellik, imianın kaideleşmesi ile kaybolmuştur.

1. Ya,p~ ekleri.nln ayrı yazılması: l.ı.A) ~),; ~an-lıJ.;:da (107) .:;.).fo: yahş~-lı/ı; (134), J)J_,J4 yaruJ.;:-luJ.;: (206), !!_,Jr _,J _,ı ölüm-~üg (143), .!l:J!liJ_;~ yürek-lig (144), Jt.J,-~ yangıl-mal;ç (15), .i!-'Jl>- lıalel-siz (192), .i!-'.;_~y .nihayet-siz (66), J~iJLc_ yaman-lar (136), J~..k yıl-lar (7) gibi.

2·. İsim işletme eklexinin ayrı yazılması: .J.:--r..>~l iki-sin (12) <.SJ~.iJ)ı.ç.l oglan~ları (148), ~tsTay-nıng (95), ~<>..J!! biri-ning (33), d.::,;iJ~ cihan -nıng ~145), d.::,;.!lli felek-ning (95), d.::,;!l_,) kök-ning (18), .!l;_,i.JY. ıün­nüng (21), J~t.l emiineHıi (215), ·J.:ı_,.) kün-ni (22)~~ la<n:et-ni {23), J~J ra~ım_et-ni (182), Jr_,~_,j4_ yazugum-nı (55); ~ .... L...ı aşlı-ga: (33), . ~J':. d~şmen-ğa (182), IS'J-f' kişi-ge (10?),'\fJ..yil-ge (125); bıJlr: <alem-ek

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'L-~A ADLI ESERİ lll

(48), . b.:J.:T'~ nıa'rifet-de (214), b..::..J~....., ş'üret-de (43); <f...lcJ~ ciin-dın (64), iJ_.l.}-:f kişi-din (İ37), .:.ı:..)SL.J\j .J) kötermeki-din (215), .:ı:..) r.;~ Tingri­din (7~), <f...l.;~~n.~ yaratmas-dın (41) gibi.

3. Fiil işletme ekleı-inin ayı•ı, yazılm.asl: r.;.) ı.St ay-dı (180), J.fJ.:S ~ı~-ğıl (141) Jy~· l;.ılıp-tur (17) gibi.

· . · 4. Bücı.lı-me elt?nin ayrı yazılması: :ı_,.).:ıt~ (ıayriin-dur (20), JJ.l.!..l;.JI

anıng-dur (56), JJ.l( _? kere·m-dür . (66), JJ.lr.>j_,l özi-diir (7).

e. Klasik Çağatay imlasında olduğu gibi metnimizde de hareke an­

cak kaı:ışıklığı ö~e~ek maksadiyle bazen kullanılmıştır: cS}cSI aydı.

(180), 0:·~i J:~ kirmdin (50), .?. yitti (82) _gibi.

f . Metnlniizde izafet kesresinin nadir .olarak harfle bıılirtüdiği görül­~ektedir: ..:-J1; JAi ehl-i ~ulniet (206), l:."J ..,IS' gül-i ra'nü (156), d".r~ .5-::­min-i ser-geşte (61)' gibi . .

g. Atıf vav1 metnimizde bazen ihm.al~düip yaz~anııştrr: ..:..u.... ..:..ı.; eiit u şifat (6), .!.l;.J ;.ı§ ;i ay u künning (19) gibi~ .

ı b

2a

ME TİN

~.AŞA.YlD-İ MEVLANA. ŞİBA.Ni

caıeyhi'r-ral}.me

I

ı (l) · Tingri'ge til 'birle aygıl ay köngül .l;ı.amd u §enii 2 Kim ·sipas u şükr la~dm ari'ga bi-müntehii

3 4

. 5

6

7 8

1 (5) 2

3 4

5 ·6

7 8

9 ..

lO

Barça ·ciilemni yaratguçı ~ad.Im-i lem-yezel Yo~d~ bar ~ldı hizlerni, hem-oldur ibtidii

Her ·ne.k:im mevcüd irür ciiıemde, ol birdi vücüd • ~ J~ı· ~ı;~~ ı _[.~-, -Jl~ ~u;,~ 'i ı" _u~:.~r..;. .,.,. (.)~

Evvel ü ii\Jir hem oldur, ıahir ü biitın hem ol .Andın özge fani vü bii~ uş-oldur intiha

Ni üçün bar Jp.ldı ca.ıem, ıii üçüri yo~ Jp.ldı ol Özi bilür, .l;ı..ikmetiıı.i. bilmedile~ imbiyii

Hem müşahid, hem müklişif bilmedi ?Jiit · [u·] şıfiit· _ Kim. ~nıılg z:at u şıfitın hiç bilmes evliya

-Her niçe yıllar tirllseler bu ~alJı:;ı k?yiniit Özidür bir, köp şıfiitı, körsetür ~ud.Iet :ijud~

l.(ahrıda liar lutfı .vü hem· lu'tfıda ~ahrı anı~g · M:ü'min oldur, hem müyemmen, hem caı~ ü 'Jcibriya

1-.- .•ı .. 1!. • .u.ıı ·- .. [.~-, ~ J_l JIJ~ .;uP~'i·ı ~u~#

~ -J~' . ı:,~ _u~~=~ı. J'~ .

o . .. u: ll (lO) ·!.<ahir ü ~ahhir oldur, hem gafür_ u hem ra~im

2h ı Yir ükök. ~iili imestür, ~udretidind:ür tola

2 yolfdın: Vezin gereği yo" hecesi imal e ile bir kapalı ve bir açık he cc kabul edilınellılir.

3a

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ESERİ

. " ... 2 Didi ~ 1 ':1 §en~ tev]:ıidide . ij:ayru'l-beşer 3 J:Iamdını Miskin Şiliani ni·lpla bilgey eda

II

·4. Can bilen köıfglümni ya Rab ma}.ı.rem-i esrar ]p.l, 5 Ol .ikisin lu;f Iplgıl, derdime sin-sin deva

6 7

.s · 9

10, (15) ı

İkki calemde sening dergahıİıga )rudi 'bu ·~uı Lu~.f J.p)., sürme işikdin, him körsetme geda . . . . Y azugumnı cafv lplgıl, ay Kerim-i lem-yezel cömr barmÇa ç~ lpldım. asru köp cürm ü }}.a~a

Çün mening işim tlll'liP yazma~ yaıfgılma~ ay Kerim Saılga la~ ni durur, cafv eylemek, lut{ u ca~~

2 Y albarur-min ıün· ü kün, ay kar-siiz-ı bi-niyiiz 3 Hem caıa~, hem balayı~, dünya sivmekdin cüda

4 . . Kim lpliptur bu felekni nüh taba~ başdm aya~ 5 Kiin ]plıptur bu melayik top-tola kökler· ~ra

6 . Kim ]plıptur,. fikr .Jpl ~ökniıfg yüzini liiciverd 7 Kim ]plıptur çar}}. yüzi.ıı,i zer-efşiiJ?, .top-tola

8 Kim .Jplıptur ay [u] künning. çihresin caiem~fürüz 9 Kim .Jplıptuı yuldtızting liyinesin giti-nümli

10 (20) Ki.r,n ]plıptnr cArş u Kürsi, yir ü kök, Levl;l ü ~alem ll c~ l;layrandur bu ~udretlerde, bilgil ca~ii. :

3b .1 .. K~ mu~arrii .Jpldı tünnüılg .z4lfini leyl :Ü ~ehar · 2 -~ biriptür ·uşbu künniılg közige nij.r u: Ziya

3 Kim .Jplıptur uŞbu aynı gah bedr ü geh hilal 4 Kim .Jplıptuı: tÜD·Ü künni, biri a~ biri ~ara

5 ·6

7 · 8

9 (25) lO

.Kim tüşfudi tav~-ı ı.._cnetni CAzazll boynığa Kim Ata. Adeı;n başı.ga ~oydı tac-ı ıştifa

Aynı tedviride kim zayidü'n-nür eyledi Gah racic J.pldı . anı, gah birdi iCtil:a

Y aıfgı aynı kim .Jplur ay başıda şay~al kibi Bedr közgüsini kim. şay~al bilen birür cila

.16 dünya: Vezin gereği· dünye o~alıdır. 18 zer·efşiin: Metinde ::er·feşiin şeklindedir. Vezi.iı gereği düzeltiİmiştir .. 24 aynı: V ezin gereği ay hecesi im ale ile bir kapalı ve bir açık he ce kabul edilmelidir.

llS

U4 KEMAL ERA$LAN

ll "4a ı

Kim cinayet lpldı gülge bu libas-ı lale-reng Hem yıgaç ~addıga kim lciydür~ bu yaşıl ~aha

4b

2 Nergis-i &er-mestniılg közini kim kul;ıll ]plur 3 Yir yüzini kim ~ur a~ u l,az~l, körgil, aılg~

4 Kim ~ur bu liile vü gül yasemin, her nev-bahar 5 Ergavan: ya~üt-ı al1.Irier dik, sarıg gül kehrüba

6 Taş içinde şurij.-rü Iacı.ı Bedeb-şan kim ~ur · 7 Bal].r içinde ~atreni kim lpldı dürı·-i ba-baha

8 (30) 9

lO . ll

ı 1

2

3 4

5 . 6

7 (35) 8

9 · ıo

Kiçeniılg ziÜfini ~ulmet bi.rle loldı ,tire-reng Kündüzüılg rub.sarını kün birle lpldı ba-şaia -

Ab u gilni kim muJ.<ayyed eyledi, sin fikr lpl Kim ~oşuptur uşbu b-ak ü ateş .ü ab u hava

Ot ~ yil topra~ u su bir yirde l,aldı inıii.zac Türlü şancatlarn:ı ~dı :e:alık-ı al'Z [u] sema

Tört cunşur .her birining aşlı aŞlıga kiter Ot u yil, topra~ u sudın hiç kişi tapmas vefa

BI-vefalardın ümid tutgan kişi na-ehl irür Ot u yil, topra~ u su terkibide bolmas be~a · ..

Tört · cunşurdur ki bardur her birige özge meyl ~adı azdad hergiz birge bolm~ i\:tiza

· İmtizaci kim baluptur, canzidür, aşlı y«>l.< · Her ne hardur carızi, bir künde ·tapar ~za

ll Sa ı

Her biri öz merkezige -meyl itiben: _ ayrılur Niçe kün ger birge bolsa, birge bol.nia8 dayima

2 · Evveli · ıopral.< idi, hem ab-iri toprak· olur · ·. 3 Rül;i.·ı · pakiılgni ayır, ~gıl ·u topral.<d~ ·cüda . ..

4 u~~bü.latİu ;fikr ·l,algıl; müntehii. l.<ayda boltır . 5 Barçadin: -irdi burUiı.rai.< rü~~ı p"ak~i MuH~fa

6 (40) 7

Barçadm· öiıg: l,alıiıış irdi Muştafa'n:ıng rül}inı ... • 1 • •

Barçan:ı andın yaratlı J;[azret-i ·Rabbu~ı.caıa ·

33 törı : Vezin gereği im~e ,ile bir kapnlı ve bir açık hece kabul edilmelidir. 35 tört: Vezin gereği imaıe ile bir kapalı ve bir açık hece kabul_ eılilm.elidir. 37 ·bi~ge: Metinde biz ge şeklinde yazılmıştır. . . 38 Cümle yapısı bakımındnn ikinci _mısra'Olo "!Ull}-ı piikiıÇ,oni ayır .ıı J.cılğıl ıopralfdın· cUda"

olması gerekir. Vezin gereği değişikliğe uğratılmıştır.

·5b

6a

·8 9

lO

İl

ı

2

3

4.

5 (45) •

6

7 8

9

lO

ll ı .

ŞİBANİ HAN'IN BAİm.U'L-HÜDA 'ADLI ESERİ

I:Ialı: Taeala barça E.Şyani yaratmasdın buruıi. Bar idi evvelgı rü\u . Muştafa vü Mücteba

, o ,L"' I;Iazret-i ·Peygamber-i mü.rs.el didi ~ G.:.-">

• , ,. .. ,T _,j-~_~, 'I'.J _.-lJ.ol .. • .. ı',...-\ ... ı _ _ ..w _- ı.)~ ıJw ferrulJ,-l~a

c.A.Iem-i şüretde ger Adem'niılg oglı 'irdi ol c.A.Iem-i macnide ol irdi bu Adem'ga ata

Macni-·i • !f':J~] 'nı ger bil~e-~in, rüşe~ b olur

Kim bu Peygamber üçün b~ldı semektin ta st'ma . .

Ebr ü baran-ı hivanı lut{ ]ı:ıldı I:Ialı: bize .. o.. .. o ; ; o ·"ı 1 o , ; o .. L"' o , ,_ •• ;

D'di t. ! ...ı._,._, • :ı '-.J ..iı.Jü ı 'T;:Y" . (.)~.) ~ c_A - J

I;Iikmet ilen yirge kim birdi sükün taglar bile ~udret ilen çar"!pıı lci~ ser-nigü)l lı:ıldı bina

1 •

Uş-bu iidem ıı.ynetinde gene yaşurgan turur J . o J o ;> .... •

Kim . ı..s->-JJ ı.)-" ~j ı.::.,._;,....,A_; delilidür aılga - ,.,.. - ....

Uş•bu yanglıg t ertibi calemde, aygıl kim Jplur Munça l;ı.ikmet kim ~oyuptur lJ.ynet-i Adem ara

2 Bagnıılg emvatını cfsi kibi tirgüzdi yil 3 ~ud-.:etiniılg birlikine )Joş delilidür şaba

4 (50) ~ı;ndin ap~s çı]ı:ardi vü lı:amışdın lı:and u şekr 5 ~ :ijurma çı]ı:ardı yıgaçdın, giil tikendin_ bag ara

6 Yir ji kök.niıfg )JalıiFıdur, ay u künniılg şiinici 7 V a1;ı.ş u· ıayr u in s ü cin rızlı:ını birür dayima

8 Kök ü yirge ba)Jşiş itti rifCat;_ ile meskenet_ .

9 D idi -:$. C~-ll G~L lA C:!.~:; ;.; ~ \IY, 10 Bu Şibani tün ü künde sende [n] amir~iş ·tiler

ll ~~ 4 ~~ t~ c~~ t~ c~~

115 .

42 tJıar'ede vezin gereği takdim-tehir · yapılmıştır. Doğrusu şöyledir: ~~ . ·r.lT .Jll ..t ~ .:...:S' ~~ J .lll .

44 Metinde ger kelimesi. mükerrer. yazılıwşur. SO şeJ,:r: Vezin gereği şeker kelinıesi Şek'r okunmuştur.

b urma: y ezin gereği ikinci hece lasa Iiabnl edilmelidir.

ll6

6h

..

7a

7h

ı

2

KEMAL ERASLAN

III

J J L"'• .J .iı\ .J~o "' · ı;ı:akim-i her-l;ıa~ sin o~ sjn ~ J-! ~ ""' _ . , } , - , Jlfll J .... .. .

FaciJ-i mupa~ s4ı o~ sin .ı.~ C. ~1 J~

3 (55) Ge~ bagışiar-sin mini fa~lıng bile ~~J~I , ~ 4 Ger sorar-sin yarrngumm cad! ile, va-}.ı.asretii

5 6

7

8

9 ı o

ll

ı

2 (60)

3 ·

4 . . 5

6 7

:ijalJı: amn-gd~, l;ı.ükm anıılgdur, emr amılgdur, nehy anıılg Fazl anıngdur, mülk anıılgdur, her ~e J.olsa caıa

ı:'adışahlarnı geda ~ur, gedanı şah . iter . J i" ,_- o .,.. ~ , J , 'I•IJ:ıı• J _, ..,... o ~ J •, . .

.ı. L!d ıj..O j-~ ~ . .ı.l..!i ~ L _r..i """ ..,. , .... .

Fazlıılg olsa ~utulur-min ay Kerim ü ay R.a~m cAdlıılg olsa M ]plur-min asru köp cürm ü lJ.~ta

)':"'J~~.lll ~CD- 2;( (~~jı ~,::_.- .. ~(,

LJ~?-1 "j ~; ~,~ •0"'_;. .J(A:ç ~ :_:.ı~ U

Sindin özge yo~ turur ca.Iemde ral;ıman u ral;ıi.m

(:.') :s-"' "(~ , ~' . .ü •0--- u~JI ~~ - , , ""

·J?ayimal-1 maCşiyet ~OYma mening ilgimııi tut Kim min-i ser-geşt'l asru ~alm.ışam hi:Odest ü pa

Toymaru Şilian niçe kim içti bu ah-ı l;ıayat

]J:oş"turur her niçndiasa kişi müşk-i JJıta .

IV

8 Yüz şalat (u ] yüz selam aysalı: niııar-ı Muşıafa 9 Şuhl;ı u şiim 1plsa~. duriid ile duca-i M~taz.a

10 ı

2 (65) 3

ŞemC-i cemc-j. enhiyaga yüz şalat u yüz selam ş·uhl;ı u şiim aygıl anga candın duriid ile duCii - . . Şt}rc ilen tüzdi Jı.alayı~nı tari]ı:at yolıda

Kim Jı.c.J.d.!ı:cttnı ~p cayne'l-y'2~In ol mu~teda

4 ci.lzD:' hal;ırında nihayetsiz aılga fazi u kemal 5 Ma;har-ı lutf u keremdür, ma eden-i şİd]ı: u şafii ·

61 min·i ser-geşte: İzafet kesres{ yo.zıyla belirti4Diştir.

6 7

8 . 9

ıo ··

ll

ı (70) 2

3

4

5 .6

7

8

9 . lO ..

· ŞiBANi ·HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ESJ?Rİ

· Aynı ikki yar 'didiler küfr eliİi ne üÇüıı · Kim sening şerCiılgde münkirge bolu~ ikki.· gü~t

JJi~ındlır tGp-tola esrar-ı . J;Ia]ı:'nıılg n:ı.a}J.zeni Matlacu'l-:envar köksidür, yiliii şeinsü'c;l-~u}J.a . . Filb.r üçüıı ı;Ialı; ikki Calemde anı Jı;ıldı }J.abib

.c.Aşilerniılg derı?ge ma]:tşt>r küni o~dur _şifa

'farfetii'l- cayni içinde yir ü kökni seyr iter Öz yiridin tipremegen dik körer ol enbiya

. . . ..... ..... . .... , . Hiç peyembe.r yörmedi -ol ~_ri c.:..;.ıü ·n:ı.enzilin

. -o' O'

. :1,\:urb-ı lS; ~ 1 J 1 müyesser boldı Tingri'diıı aılga

Kildi o~.l~~! ~~-1 _ı..>.ÜI ~ıJG..~ şanıda .Kim anıılg ]ı:urbuiı bilg~y enbiya vü ·evliya

Şadr-ı ı..>~l :'ı)~ vü bedr~i :;.a:;ıı [ıjC., Militer-i .her dü-cihan u JJ'Va~e-i her dü-sera: .

Sürme 19ldılar to]ı:uz efliik aya]ı:ı tozını Hem melek, hem ms· .ü cinniıfg közigedür tütiyii

ll (75) Şüre-i 'fiiha vü Yasin indi anıng vaşfıda . -. ~ .. ~rı . ~-..:._·ı~'· 1 Hem c_rj t . dağı vaşfı tü.rur, hen:ı. ~ .J

o 1·- J J .........

2 J;Ia]ı: didi vaşfinı :1,\:ur'.iin'~a 't::~P ,JJ> ~[S; . . • . ~ J J .

3 Dünedi J;Ia]ı: kimge bu f:~ ,.J..l..>- ilen §enli

4 Muştafa kil,di ·ki.bolgay •0!-( (~U "~) . . ..... . .....

s ı..>;,:ıı . J:;..;ı:. ..r~(:ıı J".>:.J jP ı..,:ı...:, ıj4 .. c ... . ..... , ,... ,

6 Ol tahib-i billet-i cişyan ki şı):t}J.at babıda 7 Andın ah~r Bü c Ali gar. bolsa ~a~_ün-ı şifa

8 Ol şt:fic ü ol ne~ir ü ol sirac u ol beşir 9 İkki ca.lem şadr u bedr ü Muştafa vü Mücteba

l O (80) Ol Neb! kim yetti kök üstide çün Jı;oydı Jı;adem ll :9idiler kerriibileıı ehlen ü sehlen me.d:ı.abii

75 Tahii ve Yiisfn .kelimeleri metinde .U. ve ·.,r. şeklinde yazılmıştı~.

117

us

9a ı

2

3

4

s 6

7 8

9 (8S) ı o ll

- KEMAL BRASLAN

Köz yum,up açgunça rehber ikki ?alem seyriter B olmadı hergiz ~ıicab1 bu s emekdin ta . sema

J o......... .... Y etti ol yirge k1 d~di u J j .) JJ Cebr~>n

. ......... "" " Ger bilür-sin ııienzilin, o~u uşol ~ .) f' cAx.ş'nın-g tübinde Micrad kiçesi kördi Re.sül Mevc urgan bir ulug derya-yı ac~am ba-şaf~

Top-tola kördi melii.yik mevc üzre fev.c fevc Didi munlarga şeh-i ebrar u tac-ı aşfiya

İmdi siz ~aydın kilip ~ayda barur-siz, aytıtigız Bir melek didi kİ; ay sul~an-ı b-ayl-ı enbiya

9b ' ı

Tingri ~udİet birle bir kevkeb yazar kök üzre kim ·Tört yüz ming yılda bir ~ahir bolur gerdün ara

2 3

4 s

6 7

8 (9ô) 9

lO ll

ıQa ı

2

<3 4

5

6

Tört yüz ming .~atl~ ol kevkebni kördüm, ya Resül. Ol za~andın seyr 'itip imdi yetiştim bur.ada

Bilmedim min seyr itiben. ~ayda bar [ay], ya :ı;rablb c~ }J.ayrandur !~i künhide, bil ay padışa

~udret-i. ŞaniCde bilgi!, hiç gay~t yol!: turıı.r Hiç kim ~dannı bilmes, nihayet ibtidii

Niçege tigrü sorar-sin mindin üıi.di bu baber ~acni közle ~im ~am~g derdinge macnidür deva

cAli:l.u hüş ile yiti9mes · ?;iit-ı pıikige kişi .Fazi bolsa kim sini cayne'l-ya]fin ~gay :ı;ruda

Ger kişige bölsa devlet m.acrifet cjlme'l-y~m

Ol kişining köngli ~urur genç-i devlet dayimi

Hem keramet, hem s~cadet, .heriı velay,et barça ol · Küfr ü ~ulmetni ysrutgtiçı, he~ o.~dur re~-nüma

Bir avuç tofragnı körgil lp.ldı leşger bHıisah

~~ -~ı ~0-s::ı :·+·;A~ ·~ı_ 1 ° ·;;_;c. -...... - . ------

86' törı·: Vezin gereği imnle ile bir kapalı ve bir açık hece kabul edilmelidir. · 87 törı: Vezin gereği imal e ile bir kapalı ve bir açık hece kabul edi~elidir.

91 yetişmes: Metinde v-~ ş~klinde yazılııuşUr.

I Oh

7 (95) 8

9

10

ll

ı

2

3

4 5

ŞİBANİ ~:IN B~U'L-HÜDA· ADLI ESE~İ

Aynıng }j.:urşmı smdurdurig feleıariılg :g.vanıda Yacni bu dacvetga bardur ehl-i calemga şal~

Zat-ı paki . o ü;;_:ıc~( ~ irdi anıng · Anıılg üçün harç~ ·mürsellerge boldı :pişiva

o .s,.,·~~ .• Jr. · · 0 .J>-:J Cı.J Muştafii'nıılg n ür [ı] idi, bil ya~

Bu heme cünıİe me~iihir, evveli ol ~iihira .

Her nime kim ba:ğ.ş itiben ismi ~a~~ar .~oydılar -*o 'o ~ .,.. ·

~':.J. l~ ':11 C...-: .. 4- evvel ' ol oldı ibtida

Anıılg üçün barçagcı.. mihr ü ·vefa andın yeter ŞerCining nürı turur cümlege bu şıdJı:: u şafa .

6 (100) I}.~biliy-yet taptılar eczii-yı calem harçası 7 Pertev~i nür-ı ·şeriCatda Jı::ılıp il?.siin vefa

8 Mim-i A];ınıed'ni kiterseılg, .ni ~alur, fikr eylegil 9 :ı;Ialı:· anı uş diyür · işit mü'e?;gindin şada · · . · ·

10 Mim-i Al?.med çün açıldı, özgeler boldı ca.dem ll :((aldı bir yalguz al?.ad, mac~üm boldı ma"siva

119

lla 1 . İt hörer, karvan köçer, mülhid işekdür din iı.ra

2 Ya ·Resüla'lliih manga aşl?-3,b ilen Jı::ılgıl meded 3· Müstai;aJı:: min-ıllin b~ barça müstal?.a~ar . din ·ara

4 (105) I;laddın aştı, ya Nebi, cürm ü .günahım defteri 5 Tükeni:ix derya-yı I}.ulzUIİI., yazsa defterler ar~

6 Nefs-i kiifir · atını :pıinip yörür-min her '!:araf 7 c.Aciz ü miskin tti,rur:.min, nefs ü şeytan a'Jı::ribii

8 I}.a.rılı~da caciz oldum, tut Jı::olumnı, .ya Resül 9 Y o~ peniihıin sindin özge, sanga ~dım iltiçii

10 l.Coymağıl nevm.ld. Şibanl, ya Şeffce'l-mügnibin ll Padışeblerning arasınd~ min oJı::tur-min gedii

95 aynı~g: Vezin gereği ay hecesi iniaıe ile bir kapalı ve bir aç;ı. hec~ kabul edilmelidir.

99 ıurur: Metinde J JJ_,j şeklinde yazılmıştır.

101 Birinci mısranın. vezni bozuktur, düzelmesi için uygıin olmayan imaleler yapmak gerekir.

lOS aştı: Metinde tS--1 şeklinde yazılmıştır.

120 KEMAL ERASLAN

V

llb ı cttm ü }:ıikmetdür kişige ikki dünya miil u gene 2 Dünya vü cuUide oldur kişige şa~ıih-liva

3 (HO) Ni sebebtür otdın lp)ma~ AdeJ:!1 terkib [i ]ni 4 cJş~ otıdındur köngülge dayima ~«}"~ u ş~fii

5 cJş}s otını bilgüsidür bu köngül cüşldesi 6 cJş~ otıdm boldı }:ıaşıl, bil· ki ciJm-i kimiya

"i cJş~ üçün Adem Ata bir cev bahane ~dı, bil B cJş~~ }.ıurmeti- çün ~dı melayik . pişiva

9. cJş~ anıılg-ç~ ~dı ı:agbet, andm oldı mürseli n ı o cJş~ılg ·J:ıa~F:~ ü_çün boldı }:ıabibi _MtİŞ!afii

ll cJş~ giilib irdi irse, ljeı.~ didi A}:ımed ·]:ıabTh

ı2a ı . cJş~ üÇün h:em melayik ]pldı, mürsel iktida

2 (115) cJş~ ~dı kişini biri biridm her-güzin 3 cJş~ üçün lja~ bendesin atm ~oyuptm· evliya·

4 cJş:Jı; üçün tün ü kün tmmay yörür çar}j.-ı felek 5 cJş~ yolınga kim. ~adem . ~o ;y-sa, munung tig ~übtela

6 Bu ni şunc u bu ni Jı.-udret, aıfglam.as Miskln Şihan 7 . Gam yime derdiılgge de~man, ~-sin, ~gay deva

VI 8 cJş~-ı gül işiifte ~ı.ldı bülbül-i bi-çiireni 9 cJş~ anıılg-çün boldı · 'ql.eŞhüı·, her se}:ıerde_ niileha ·

ıQ . cJş~ ehlidin e·~er yo~tur, nedeyin bu zaman-ll Ay Şiharil ney kihin her şub]:ı-dem ~gıl neva

' VII

· ı2b 1 (ı20) Bu bedende uşbu yil tozma~ga ni-diy, bil sebeb 2 cJş~ otı yanmas idi, bolmasa bu bad."ı hava

109 dünya: İkinci mısrada bolunan kelimenin Yezin gereği dün ye şeklinde okwıması gerekir. no Birinci mısrada yemin düzelmesi için otdın kelimesin~e oı hecesin.in imiile ile bir kap·aJı ve bir

açık hece olarak kabul edilmesi ge~ekir. Aynen Ad em kelimesinde de ii s~sinin -zihnf ile kısa hece ol~ak kaboJ edilmesi gerekir. . -~ . . · ·

115 cış~ üçiin: Metinde e ış~ üçü!' çiin şeklindedir.

ıı6 yolınga: Vezin gereği ~~ ..t!. şeklinde yazılmıştır. munuılg :· Metinde di y şeklinde ya;ılmıştır.

ŞİBANİ ·HAN'IN .BAHRU'L..:.HÜDA ADLI J;!SERİ

3 · B~ nefes kirer ç~ar, ·her birisi h~ der-];ıayiit 4 Her biri ctsl·ıiefesdür, rü~unga k.üt·ı şafii

5 Ot u yil bii-le muşa~ holmagı boldı caceh 6 cJşlı: otınıng uçJ.ı:unıdın yetkürür arz u sema

7 Y.il atm m.inip yörür irdi Süleyman leşgeri 8 J;[alı: anı her yan tilese, yetkürür irdi Iı:aza

9 Sin anı yil dimegil, ~uşret yili holdı meded · 10 İ$:ıldı düşmen közin: ol yil tofraJ.ı: ile mühtela

ll (125) Ehı: ü had uşhu cihannı:ôg asru )J.oş ferraşıdur 3a 1 Kim bu yilge tekye J.ı:ılsa, ol kişidür na·seza

2 Her kişining Cön;ıri ·Calemde bu yil higin öter. 3 J;[aJ.ı: ne Jp.l.sa, irki hardur, sun hoyu.n, hirgil n~a

4 Amng ile yolı: J.ı:ılur u anıng ile bar J.ı:ı}ur 5 Ol mak.amidür hilür-siı;ı., ol durur .lj.avf u .ceca

6 · Tört cunşur hirle toJ.ı:~-uz kök togar, her ne ki har 7 Ol to~uz iihii·yı Culvidür, bu tört ·irür aı;ı.a

8 Tört cunşurdın bina holdı mevaUd-i ııelii§ · · 9 Kim cemadi vü .nehati holdı, ~ayvandur yana

10 (ı30) Barça ];ıayviiniitdın tı.va.hl ulug, .g.va.hi kiçik ı N~~lı: hirle caJ.ı:I u idriik ile insandur sezii

3h ı

2 Her ne kim caıemde har~ur ot u yil, tofraJ.ı: u su I;Ier ne ha~ y~Jı;J.ı:arı k.uyu ha];ır u her, arz u sema

3 Barça mul;ı.de§ler turur, mul;ı.de!! heJ.ı:iisı yolı: turur 4 Ol ~adim irür ki ba.J.ı:Idür, anga bolmas fena .

5 Ti:ôgri'dür ba.ıp yü taJ.ı:ı fiint irür her ne har o ~ ,, .ı ı~ o ~ ~ -'tl""'

6 · ~ J ~ 1 <!.u LA ı.s.!. J.J hardur güvii , "' ;;

7 Çün cihan fani turur, yabşılık. etseng. yal)şıraJ.ı: 8 :e:va.h düşmen holsa, .g.v~ döst\}ng, ay hü'J.cala

122 ad ıı semii: Metinde Lll"' ._; r şeklinde. yazılmıştır.

126 boyun : Metinde ..H.~ şeklinde yazılmıştır.

128 ı ört: Vezin gereği im d! e ile bir kapalı ve bir açık hece kabul edilmelidir .. 129 törı: Vezin ge~eği imwe ile bir kapalı ve bir açık hece kabul edilmelidir.

134 döstung: Metinde . .!1; _,; .;. .. J.) şeklinde yazılmştır.

121

122· KEMAL ERASLAN

9 (135) Döst hirlen ya}Jşıh~ }Joş, düşmen ilen ya}Jşıra}.t 10 Ger sening hirlen· yamanlı~ ' Jplsa, anıng Iıoynıda

ıı Ger yamanİar hirle }.tıl~ang ya}J.şılı.Jı: bu dünyada 14a 1 Tingri ya}Jşılı~ ceza birgey sanga yevmü'l~ceza

2 Çün kişidin hiç n:ime Jı:almas, hemln atı ~alur 3 Y a}J.şı atga ce h d ·~ıl ~m Jı:alsa ~indiri il ara

4 ~oy küdüret resmini, kiçme ş,afii ayinidin .. .. , o·-' .)_ •'" ı' "ç-"'' 5 Ehl-i diller sözidü.r ~ ~ ...l> _ ....,J 1...4 L"'

6 Yal]Şılı~ ya]Jşı turur, asru yamanlı.Jı:tur yaman 7 Barçağa ~ahir t~, bu sözde hiç yo~tur ·.ıı.afa.·

8 (140) Ya}J.şılı.Iı: biı-len yaman düşmen sa.nga ya}J.şı bolur 9 Bolmağan ya}Jşı senin~g hirlen yaman Jı:alur, anga

10 cAfv Jı:ılgıl, cafv kim holğay ~evahıılg hi-J.ıisiih

ll Tingı·i ~ur)iin'da ,-:ili~ didi, ecri ~ ·,;....

CAfv ~ u , 0:JWı J ~~:n .. &: .... J;~_y, o}.tu .. , , 14b ı . . .. o ., o ~ .,

2 . Mul)sin olgıl kim 0::::~]. 1 ~=--~ kilgey nida -

3 Ger ölüı:ı:düg l}aşn;ıını ~oysang c;:,.i ·,;.... ) o.Jı:u

4 S\5" ı.J..,GI ı::::>-( 'ıJl:f' Jı.oş beşiiret.dü.r saılga

· 5 Ol· y.ü.reklig leşger-i İslam'nıng maılglayıdur 6 Kim ga~ab üstide 1p.lgay cafv, açgay mang.Jı:ıla

7 (14Ş) Birdi yagşılarga J:Ia.Jı: ikki cilıannufg devleti [n] 8 İkki caJem de:-rletidür yalw illerge · seza ·

9

lO

ıı·

lSa 1

Ya]Jşılı~ ~ıl yaQ.şılı.Jı: kim her yamandın· dünyada , .. ,. , o.. ., ~ - .

Tingri siıri saı_dagay U:2...;L:>- .;-:->-· <Lll U ·

Ay Şiliani holsa l.taşmuılg ger Feridün-ı zaman YaQ.şılı.Jı: hirle küdüretler han holur şafa

136 dünyada: Vezin gereği dünyede şeklinde okunınası gerekir.

142 kilgey: ?ı!eti:ıide ı.>~ şeklinde yazılmıştır. .

144 manglfıla : Metinde ~(;_, şeklinde yazılmıştır. Vezin gereği mang~ıla şeklinde ofunınası veya maılg hecesinin inlile ile bir kapalı ve bir açık hece kabul edilmesi gerekir.

146 dünyada: Vezin gereği dünyede şeklinde o'b."UUllllası gerekir.

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU!L.:..HODA AD!-1 ESERİ

VIII 2 Sin ·Timü.r oglanları birlen yamanlı~ lplmadıng 3 Şek iıiıes kim ·ya~şı illt:rge yaman birm~s :Şuda

4 Nesi-i Yünus :Şan bile ya~şılılpılg ya~şı idi S 9ün alar lpldı yamanlı~, taptılar a~ir cezi

6 (I SO) }$:aç .y~manlru:dın, tilegil ya~şılarnıılg şo}:ı.beti [n] -7 Şek lm.es kim kimiya bi.rlen balp_r bolur 1J.la

·-8 . Teılg im.es dana vü na dan gerçi çmı bir turur 9- Kim zümü.rrüd dik imes her niçe sebz olgay giya

10 Rast~dın ç~ma kim budur cihanda iCtidal

ll ,lj.::.. ~lı 1:ı::o:. , ~-ı 'f~ı J_,. J:Ü..Jı J J-k( ~ ., . ~ , .

l Sb 1 2

YalJşı Ipi ]J.ulku:ôgnı kim asri.ı yamandındur yaman Bu yama~ a]ı.lii~ birle her ki boldı ni.übtela

l6a

3 Bu kiçer dünya-yı faniga ~ö:ôgül baglama kim 4 Köz yumup açgunça kiçer, eyle kim bad-ı şabli

S (lSS) Bu cihan:nıng devleti hİç kimge ba~i ~almadı 6 · Gırre .bolma devletiılge kim bolur li:g.ir fena

7 8

. 9

lO

ll

ı

2_ 3

Bii~ olma~ dehr bagıda temennli ~a kim Birniçe kündür gül-i racn.asıga neşv ünemli -

Her balıari kim kilür, hardur .]J.ıı. zanı kinide Bar d uru[ r] kündüz bilen ki çe, şabiil.ı ilen mesa

Ray u tedbiriılg bilen"z1nhar· Jı;ılma ıcıimad

Kim -irü.r ~-.a-:·ıı -<S:~ ş~ksiz C,.i4Jı -~4- ı-~ı

Fikr Jı;ılma ca~ılga, her niçe . bolsaılg }:ı.üşmend lqm ~a*li ye_tkende na dan dik bolurlar · eekiyi

4 (160) Bir }:ı.~Jı:atdur cihanda, andın özge her n~ bar S Bi-}:ı.aki~atd~ı barı an dalı: ki . közde simiya

6 Padışahlıgda Şibanl· faJı;rdın ayrılm·agıl

7 Fa~r şahı ikki caJem içre. bolur padışa

ısı ıeng: Metinde .:!.1;.; şeklinde ~yazılı:ruştır. 156 gül-i racniisıga: İzafet kesresi yazıyin belirtilı:ıı4tir.

160 ban: Metinde ıS J. şeklinde yazılmıştır. ·

. 123

124" KEMAL ERASLAN

IX

8 Tingri ger birdi sanga İran u Türiin Şa.hl,gm 9 Bendelı~ tavrın Şiliini brrmegil ild.in rehii

10· Ba~ça caıe~d.in çü cfsi fa~~ ]fıldı il1.tiyiir ll Ca-i biili~dür anga kök, mihr-i taban mütteka

l İmdi kim devletde sin, üftadelerJ?-iılg j}gini 2 'J.'ut ki I;la~ üftadelı~da dest -gir olgay .sang~

3 (165) Her ne kelse başıılga, -~ükm-i ~azadın razi bol 4 Kim niadm Ç~Jl!agıl kim Jı.oş m~amidür nzii

5 Kiçeler bidar bol, encüm kibi uy~unı ~oy 6 Közüng aç kim leyl ~ubladur beliisıdur beli

7 Her niçe ~adrıng bülend olsa, özüngni pest ]pl 8 Zerre-i devletğa ger könglftng tileydür jetila

9 ';('ingıi'ge lp]sa.ng t~v~kkül, I;la~ b:irür nlJ.Şret sanga

10 Ayt her ;işde ~~....11 ~-~~ ~ . G:rf~

ll 17a 1

Könglüng ivini yariıt ~a.cat bile kim ca~het Merg· yiliQ.in çerag-ı cömr ~apar intifa

2 (170) Her belada ı;ra~'m yad it kim Jı.alaş eyler sini 3 o i kerimi ~m tutulgan ; aynı birür ineila

4· -Nefs kim Cişyandm ağnlj: boldı, anga nefc iter s· Tevhe ~a~, eyle ~ bimirlarga_ i]J.tima

6- l.CoY.IDagıl ~nefs Jıü . lplgay me~iişi hirle kim 7 :ijasta~ çüıi iski boldı, anga nefc itmes deva'

. . 8 Güşe tut kim .holdı köz insim yanglıg cayn-ı nür 9 · Ol ki körmes holdı özini vü tuttı inzivii ·

-10 Nefs-i şeytanga mutic olma~ ziyamilgdur ziyan

ll · Tartlpl şeytan yüzinde · tig-ı ~ '·;{j ~ J ~:~ ~~

165 bükm-i Tsô:ödın: Metinde .:t._:ıl...ai .J ~ şeklinde yazılmıştır. 168 ayt: Vezin ge~eği ima! e ile bir kapalı ve bir açık he ce knhul edilmesi gerekir.

169 könglüng: Metinde könglüm şeklindedir. . 174 ıarı~ıl: Vezin gereği ıarı hecesi imille ilc bir kapalı ve bir açık hece kabul edilmelitlir:

·.

ŞİBANİ HAN;IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ESERi

l7b · i (17~) Nefs -i şey~anga muvafıli Jp.lmagıl ya Rab mini 2 Ol hi.i vasvas u :Q.annas, ol biridür ejdeha

3 BI-~ayiiyi vü guriiri, kih.r şey~an işidür 4 BI-.I;ı.aya Jı:ılma .Jı:uhp1gnı sin barı insan ara

·s BI-.I;ı.ayalılı: hirle ol Iacnetni Jı:ıldı il)tiyar

6 Kim . ,~.;:~ ~ ~1" ;ev I]a:Jı: anga Jiıldı · dayima

7- Ejdehanıng f1cJi küjdur, ne ümid tutsun kişi 8 Dayiriıü'l-ev:Jı:at anıng kÖnglinde diırur Aşafa

9 BI-Jı:anacat nefs-i şümdur, yip içip toymas nitey. 10 Bho hiringe kihr ü tezvir yana baglar ~iisida .

ll (180) Nefs-i şeyran şümluğını aydı uş Miskin Şihiin 18a 1 Ol atangdın biri munlar düşmen oldı acv~cii

X ,

2 Uş-hunung dik ikki düşmen [dür] atangga mihrühiin · · 3 Bu sanga mira§- .Jı:alıptur, Jı:almagıl slıı. caceha·

4 Ya R~h, imdi uş-hu .düşm~nga uruşçı Jı:ı1 ~ 5 cD.m ü .l;ı.ikmet hirle sin ra.l;ı.metni h~gil. naşeha

6 Könglüme salgıl m,ening, ya Rab, lı:anacat ra.l,ıatı 7 Bi-~amac lplgıl l}alayılı:dın mini sin, Kihriya

8 BI-tal;ı.ammül Jp.lmagıl, her niçe bolsam hi-hüner 9 BI-tevazuc· Jı:ılmagıl m.inj. . bu ins.iinlar ara

10 (185) c1Im ü .l;ı.ikmet nürıdın könglümni pür Jpl, Lem-yezel ll L~~f 1pl il;ı.san-i tevfl_Jı: pu fa.lı:lr hi-çii.rera

18h ı

2 l,{ılm.adım inin hlç iş şayeste dergahıngda min. Ay Kerima, lu!{ 1pl ser-geşte-i ii.viirera .

3 · Nefs-i şeyran cevridin hi-çare vü dei'minde min 4 c ~ciz ü misldı;ı Jı:ar [ı] lı:olungru tut tevfllı: ara

180 aydı: Metinde c.P c.SI şeklinele yazılmıştır. acvecii: Metinde ~ J"" şeklinde yazılmıştır.

isı a.ıanggii: Metinde l;.;t;l şeklinde yazılmıştİr. mihrübiin: Metinde .J4J.Jf" şeklinde ya~ştır:

187 ~an: Metinde Jı.; şeklinde y~tı.r.

125

126

5 6

7 8

KEMAL ERASLAN

ı;ı:ikmev asrarımda dur [ur], hem şırii!~ı müsta~m

Hem !·ari~at ma~şadıdur, hem şeri0at reh-nümii . .

Bu ~aııide Şanicung şuncm ca ca yili :körsetür · Şuh:Q.-ı 0alem ~ münevver, hem küneş ·dik bii-şafii

9 (190) Gah l;ı~liit-ı şanii.yiCni bilür-sin bi-gümii.n 10 Gii.h etviir-ı bedayi0ni beyan ~ılur sanga

ll 19a 1

Ta e§erlerniılg barm cayne'l-ya~In dik bilge-sin Bir mü 'e§ııir yaratıpiur, bilgi! uş.:bu tev]).ida

19b

2 Daniş elıli ış~iil]. itkil sözüm baştın ayalf, 3 Hiç l;ıalelsiz sözni ~ym~ dinişim yo~tur sanga ·

4 Zat-ı pakin· ne sorar-sin, hügil, ay ehl-i yalı:in 5 Cahil elıliga diyür-min bir durur, h~gil, ij:ud·a.

6 Kim }ı:oşuptur "!J.Ş·bu elinda ot u yil, su .l)ii.k ara

7 (195) cJş~ otıdın puQ.te boldı uş-bu torkib-i beden 8 Anıılg üçün-uş-bu terkih boldı cış~ [If. ]a ii.şinii

9 .ı o ll ı

2 3

4

5

Yil ki dir-min, bilin;aiz şuhl].-ı ezelniıfg yilidür Anıılg üçün J,.ı.oş ya~ar cii.n"ğa sel;ıer va~tı şabii.

Bade-i cış)f.mılg suyı biile yogurup tir~ Q.iik Kim bilü [r] şun°-ı Ketim, eaş~ k.özi yaştın tolar

ij:ii.k çiliı körsetti Cii.cizlı:Jı;: bile . üftade~ Secde ~durdı melayiklerni lutf-ı Kibriya

CİI.m-i taeUm-i ledünni barça Tingri'din idi

'~l..:..·)'ı '/j'_p :Ş:a:Jı;: Adem'ga didi ~

6 (200) 0İlm-i sivii .bi.rle her şubl]. eyledi ~dret ili 7 . ctim üçün Adem'ga .Jpldılar ~e1ayik secdehii.

189 şB?icıın]: Metinde .!li J...; l..... şeklinde yazılmıştır. 195 cışi;~a: Metinde oÜ.!P şeklinde yıwlmıştır . . ~ . 197 suyı: Metind~ ı.$.>"' şeklinde yıwlmıştır.

bilür: Metinde -'~ şeklinde yazılmıştır. .

199 ledünni: Metinde J J.U şeklinde yazılmıştır.

20a

20b

8 · .. 9

ı o ·n

ı

2

ŞİBANİ HA~'İN BAHRU'L-HDDA ADI:.! ESE;Rİ

· cİlm. turur diliı.yada, bilg~ anı ab•ı 1?-ayat cilm. biı·le yetküı·ür her kişige daru'l-~ıua

cilm ·hiı·le; aÇılur, her- yirde 'holsa müşkiliit · ~İlni ·tur~, hilgll ·anı dünya '\rii ~Jıiı·)~e~a ·-. . .

·Ya Rab, elıl~i daniş· ile bü:ge ~gıl .bu Şipan B olmasun hergjz . alarsız riş_-.hu , dfuy~ · d~yima

XI

" · 3. c ilm irüı· . kilnd'Q,z ü cahildli.r ~a~angu kiçe dik 4 ·narça .işdiıı bi-haber-dür, her ne ~sa macera . . . .

5 (205) cilmi. yo~ cahil ne bolg.;_.y dünyada, hilgil aıp 6 Kim işe~ yalj..şıdur andın, ol her işde _na-s~za

7 8

9. ·ı o. ll ı

. , 2 ·.

3 -

/

Cahil ehl-i ~ulİnet oldı,. ciım.dii.r ~n Var-ı ı;ia~ Kim yar.u~~ tiler irse, bolmasiın andın cüda

Kim yarattı maşn\: u magrih, şimalu hem ·cenüb Magrfui · ~iilem-füı·üz u !!1-aŞrıi.u giti-nümii.

Tö.rt faşl ile tüzüptür U:Ş.-bu dünya tertib~­~udretide ·c;ı~ Jj.ayrandur, diyür-biz, Rabb~na-

_; 4 • • "'1 •

Çar cunşurda özining ficlin j~ha.r· eyledi P~id){~h ~dı bularga nür-ı pahlilin ca~a

·. 4 .._ (2ı~)' Bu. melayikdin ~ bardul' · töı'tni \ıidı [b er ]-güzln. 5 :.Her biri[n]'.hir işke ~oydı k~ öz~dür padışa

6 Nur-ı z;~tıdm cArah'dın ~ıldı peyda hiı l}abib . 7 Aılga hem ~ıldı cinayet. hi,! ü har-ı bii-şafii

8 · :H~r niçe z;at [u] şıfaoda _ ]ırred · fikr eylese · 9 . I;Iayreti arta:r kim öiidin özidüı- · ibtidii

201 dünyıicla: Vezin gereği dünyede şeklinde okunınasi gerekir.

. kişige: Metinde ıs:..J.:[ şeklinde yazılmıştır. -203 birge: Metinde .6' .i; . şeklinde yazıliİıışhr. 205' ·dünjtida: Vezin gereği diinyede şeklinde okuması gerekir.

Z06 ehl-i -~ıı'ınıet: İzfıf~t kesresi y~zıyla belirti.lıniştir . . 208 tört; Vezin gereği imale ile bir kapalı ve bir a'çık h~ce kabul edilmesi· gerekir. .

.-

2~0 birin: Metinde lS..!{ şeklinde yazJmışt:J+. Fiil geçişli olduğuna göre birin olma~ daha

uygıın o_lur.

127

' 128

2ıa

2ıb

KEMAL ERAS.(AN·

ı o

. ll

c.Arş -tig könglüngni k:iılg . it ~ lplur RaQ.man nüzül ·

Munda şek yo!Ftuı· ki ı.s):::....l ~u;. J,JI ~~ J~)l ı Yad Jp1. ol cahdnı kim bagla9ıılg rüz-i el~st 2· - Bi-vefa~ !Fılmagıl, ol cahdııiga ]plgıl vefa .

3 (2ı5) Sin köterding ol emlinetni ~um itse .cehül 4 Kim anıılg kötermekidin yiı' ii kök Jpldı ibii

5

6·

7 ·8

9

ıo :

ll ı ·

Dem bn demdür, kündüzüôg işlıı.ni -'f,OY!JlS kiçege

. Hiç kim bilmes ki i~=J:. ~ ~~::; ~I.)C.

Yo!F turur \Jullpılg, cabe§ eviFat ~ayj0 Jplmagıl ~unça Q.i.kmet sin.de bi-ba.ciıı imestür, ay feia .

::: .·.~~,. J_ •.Jr"" . . . o.,.. J\ ·.~, J ... .,:,..,. ;..1 IJ . ....:ı '---:> nı o~u, ~ _rY . _ ı.> ~~>-

Ta ki bilgey- sin ki bardur macrif~t işing saılga

Mac~·netde ademi boldı melayikdin şerif Macdfeisiz ademidfu gav u \Jardın eş~ıya . . -

.2 _(220) Maerifet oldur ki bilgey- sin ]j:uda'nı can-delll 3 Ceim ü ca~l ilen ki an<h:n bolmagay çfuı ü çera

4 Cezm bilgey-sin ki Tingri yiı: ü kökde bir. turur S · İkki bolsa, yir ü kök. y~z ~atla boİgay, di fena

6 Ç~iı hidayet yolını körsetmişem bu şiCrd.e · 7 Bu ~iı.şide atı bo1dı gayh.dın · Ba{ıru'l-hüda . .

8 İkki yiizdifr heyti dagı · altmış anı kihi

ni bil -

· 9 İkki rftz altmış turu~ Ba~ru'i-'hilda'm hem sana --

lO ll

Körmegil asan ki hardur cümle se·hl-i mü~teni0

~ahil-i yüz aferindür layı~-ı yüz niiılg · ııeİı.a

.·

22a 1 (225) Yili Ju yıl idi vü a)rı· Mu!ısrr~m ayı kim 2 İbtidası gurı·ede, hişinde holdı ~tiha

215. 'fllrl!m: ~~,?nde r _,.lt şeklinde y~şt:ır. iıu: Metinde- ._41 şckllııde yazıl.mışt:ır.

216' işinni: M~ti.nde .;· _ •) şeklinde yazılmıştır n ünsüzü -veziİı gereği i.kizleşiliilmiştir. 222 altmış:_ Vezin gereği. alı hecesi imfile ile 'bir kapıılı ve bir 'nçık h_ece kııhul edilıxielidir.

'22b

ŞİBA.Ni HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ESERİ

3 İrdi ·ıo~~u"?O. yüz ta_]p on tÖrt Hicret va~tıdın 4 Kim bu gülşen· içre tap!J. hülbül-i tahcım ·nev ii

· 5 lVIenzilim ol va~t idi · Büıtam hile Damg~n'da 6 · Kim manga. lfddı . med ed ervii~-ı p.iik-i enbiya

7 'Pir ]Jar~ani; ·taı-I~atnıng imaını Bu'l-:ı;Iasan . 8 Barça cariflerga sultan Bayezid .ol ı;ni.ı~tedii.

9 . 0'-;-'~Jlll ~e~:tı ~u~ c~· Jwı ~ (.:~ C; .

. .

. ıo - :S~)ı. jc~ı~ ~ J"JG>. c~ . J:ı:t:r .ı.JI · 4. ' ~ , '

ı

2

3

4 5

6 7

8 9

İşikmde lJ_Vii.r . J~ . •ıı• ~,·ı J, ; '· ··;ı

u zaram . .JV ~-.ı. J ~ . ~.-,....ı . ; .

Ger yaman ~dım, didim (:!Qı ~~~.ıı:;;-· .,;\ Fazlıng j}en yazugumd.ın kiç C:~t) C ... )];

eAdl ~en sorma giiiıalıımnı, uyatl~~ }filmagıl . Yazugumdın fazl h:i.rlen kiç. [ü] ral.ımet ]p] maıfga

Her ki yiid itkey miıii her 'kün du ca.. yı lJ.ayr ile Anga· ra~me.t }$:ıl, İlahi m:üstecab itkil du0 a

Bu ~aşideni o·~up he~ kim ki _yad itse .mini ·. İkki dünyada mll!·ad u ma~şüd hirgey ]Juda..

Ketebehu eVabd el-falilr el-mü;nib Q~fı.:f Mu/.ıammed el-Katib ·

226 tört: Vezin gereği i.ınôle ile b,ir kop~h ve bir ıiçik hcce kab ni edilmesi gerekir.

129

TERCÜfi1E ·

l\ffiVLA~4. ŞtBA~İ'NiN. KASiDELERİ

I

(l) Ey gönül, Tann'ya ·dil ile hamd ve sena ·sö)rle, ç~ü o sonsuz övgü · -v~ şükre layık-m::: · ·

(2) 'Bütün alemlerin, yarat.ıcısı olan ·ve zeval bulmayan . Allah, bizleri yo1..t:nn var kıldığı gibi, her şeyin başlangıcı da O'dur.

(3). Alemde mevriut <?lan her şeye O vücut: verdi~ ,"Min iJ,afiZi'l-iır.~i· · ila- evci's-semiivılti'l- 'ula~·

( 4) Her şeyde~ Ö~C(' var olan da, her şeyden sonra var olacak olan da O'dut; ·açıkça belli olan da, gizli olan da O'dur. O'ndan gayn he~ şey f~ıridir, sonunda· ebedi kala~ak O'duı-. .

(5) Alemi niçin var kıldığını, niçin yok kılacağını kendisi b'ilir; nebi,ler de O 'nun hiknietini b ilmediler. · ·

(6) Bakabilenler ve keşfedebilenler Allah'ın zatını ·ve sıfatlannı bilme­<).iler, O'nun zatını ,,e sıfatiarını veliler de bilmezler.

(7) Bu kainatm insanlan nice 'yıllar topfansalaı, bü olan ken~idir, çok sıfatı var~· ve kudret g~stericidir. ·

(8) O'iıun kah:ı·ında ltitfu, lütfunda kalın: vardır. Mü'min de O'dtir, mü­ye~en de O'~u.r; yüce ve ululuk sahib~ olan da o•aur.

(9) Min Q.aj~ii'l-ariJ.i .rezza(•un ila evcf'l-felelc

1\t.Iin sena.mi'l· 'ar~i lıalla'(.un ila· taııte'ş-şera

(lO) Kalıreden de, kalıredici ~lan da O'duı·;· bağışlayan da, esirgeyen de · . · O'<lur. Yei' ve gök!.er boş_ değil, O'nun kuclıetinin eserleı·iyledoludur.

(ll) . Beşeriyetin ·.en · h~yırlısı (Hz. · Muhammed) sena te~ltidinde "la ·ubşi" (=·saymayacağım kadar 'çok) övgüde ~ulundu, şükretti; Miskin Şibani senin şükrünü nasıl eda kılabiiSin? . . .

: Il

(12) Ya Rab, can ile· gönlümü sırlara ·malırem kıl> o -ikisine (can ile gönle) · lütfet, ~iliıkü derdime deva !lJlCak sensin.

(13) Bu kul (Şibam) iki'alemde-~enin dergahiua (huauruna) geld~; 1ii.tfet kapmd~ri kovma, bu ~en.ciye korku (~ü) gösterm~! ·

ŞİBANİ l!.Al'J'IN BAHRU'L-:HÜDA ·ADLI ESERİ 131 .

· (14) J!:y zeva.Ii.olmayau.kercm s~hibi (H;z; Allah), gfuıa~mi affet, ömrüm. : var oldukÇa (ömur boyunca) pekçok ·suç ·ve hata kıldım.. · ·

(IS) . Ey kerem &ahibi (Hz .. Allah); J:ıeuim :i~im devamlı ~larak yoldan sap­, ·mak ve :}'amlmaktır; san~ layık ·olaı;ı. ise affetmek, lütuf göstermek

ve bağJşlamaktır. · ·

(I6) Ey he~· istediği,ni yapabilen (Hz. Anah);.·beni ·(dünyevl) alakalardan, . insanlara ve ·dünyaya bağianmaktan' kurtarman için sana gece gün-

. · düz yalvarmm. ·

(17) J?u gökleri dokuz tabaka halinde baştan başa ki~ yarattı, gökler · arasmda bu melekleri dop~olu kiİn var ·etti.?

{18) Gök. yü~ünü .kimin laciverd .renkli kıld~ğmı, gök .kubb.eyi d<!pdolu altın saçıcı (~ld:ı.zlarİa . dolu) k.i.n;tfu kildiğını düşün! ·

(İ9) Ay v~ güneşin ç-ehresini a.İemi J!:y<İ.ınlat;cı kim k~şt~; yıldızların · aynasını (yüzünü) cilıanı gösterici kim k1İm.ıŞt'ır? .

. (20) .Arş ve.Kürsü'yü~ ·ye;leri ve gÖkleri; Levh ye Kaİe~'i kim y~atmış;. · tır; ey akıl salıibi, bu kudretler karşİsında akıl hayrandır.

• • ( o

(21) Geceııiİı. saçlarını he~ zaman (gece ·ve gündüz) kim taravetli (güzel) · .kıldı; giindüı;ün gözüne 9.~ bu nur ve ışığı kim verdi?

(22). Bu ayı bazen bedir, bazen de hilal kim kılmıştır; geceyle gündüzden ·- ··· 'birini ak, birini kaı·a. kim kılmıştır?

(23) L~net halkasım Azaztl'in boynuna kim koydui A~a A.d·em'in ha-Şma se~~ t~cını ·kim koydu? . . .

· (24) Ayı.değkmi hale (do~unay) getireı-ek hlm ışık yayıc1 eyledi; bazen ··<?nu eski ş~kline getiı1.p bazen de" kim onu }'ii eeltti ?

· (25) Yeni ayı, ay . başlarmda kim cil~lımmış gibi (pa~lak) kıl.ar; bedir aynasına (ayın ·ayna gib~ bedir haline) kiı:iı. cila al,eti ile. cila (par-laklık) ..verir? ·

. .. . . · (26) GUle ·bu lale renkli ell:ıiseyi kim inay:~t kıldı (hagışladı); ağaç boyuna

bu yeŞil elbise~ ·a.e kim giy~di?

t27) Sarhoş nergisin gözünil kim sürmeli kıldı;' yer yüzünü ak ve kızll kim kılar, gör ve ·anla! . · · .

(28) Her ilkbaharda. bu lale, ·gUI ve yasemini kim meydana getirir, kir-· mızı yakut gibi erguvan·ve kelıriha gibi sarı gill:ü .k.ini meydana ge-B~ ı .

..

132

(29) Taş içinde kırmızı renkli Bedehşan la'lini kim meydana getirir; de- · niz içinde bir. da~a suyu ki ın b aha biÇilmez inci haline getirir?

(30) Gecenin saçlarını karanlık lle 1..-il:q kara ı-enkli kıldı; gündüzün yü-. ZÜJ?-Ü: g~ş ile kim sa! '(temiz, l?erı:ak) Ioldı? .

(31). Su ve biJ.çı~ kim hiı-Luine bağladı; toprak, ' ateş, su ve havayı kiı:tı biı-hirine kattı; düşün!

(32) Ateş ile yeli, toprak ile ~uyu bir yerde bubiriyle kaynaştırdı.; yeı- ve · · göğün haJkedicisi (H·G . .Allah) san'atlc:r kıld1 (türlü şekil~e kudretini

· göst~.rdi) . · ·

(33) Dört unsurdan he.r buinin aslı aslına ulaşır; ateş-' ve yel; topı-ak _ve · sudan hiç kiinse vefa görmez.

(34) Vefasızlardan· ümit tutan kişi (vefasızlara hel bağlayan) cahildir; ateş ve yel, toprak ve su hiı-leşiminde ebedtli.k olmaz.

(35) Dört- ui:ı.surun her birinin başka tfulü meyli va;rdıı:; 7.ıtlarm asla birleşmesi gerekli değildir.

:(3.6) (Zitların) uyuşması geÇicidir, aslı yoktur (daimi değildu), geçici olan her şey biı· günde nihaye:t bulur.

(37) Her biri kendi merkezine yön~lerck ayı·ılır; ~ce gün birlikte olsalar ;bile drvamlı şekild.e .~ir arada bulunamazlar (hirleşemezlerj.

{38)' (Bedenii:ı) başlangıcı toprak idi, sonu da to'prak olacaktir; te;ınz ru­hunu toprakt~n. ayır! . . . .

{39) Bunları düşün: nihayet nerededir: herşeyden önce Mustafa'nın temiz rıihu v'ardı. ·

( 40) (.Allah) herş~yJ.en önce Mustafa ·w'~ ruhunu yaı-atmış _ic.i, s~Dl'a ·her şeyi bu ruht~n yarattı. ·

~41) Hak Taala her şeji yaratmadan önce Hz. ,Muhammcd~in rt;ıhu mc~- · cu tt'!!.

{42) Hazret-i_ :Peygamber "Küntıı n~b~yy karie beyne'l-nia'i . ve'f-!ini Ademu" .dedi.

(43) O (Hz. Muhammed) sô.ret: (şekil, görünüş) aleminde her ne kadar Hz. Adem'id oğlu idiyse de, mana ruem.iiıde Hz . .Adem'e ata o (H~. Muhammed) idi. ·

(44) "Levlak'~ m m~nasını eğer hilirsen, yer yüzünden göklere kadar ne · varsa, her Şeyin Hz. Peygamber için yaiatıfdığ~nı· açıkça anl~rsm. · . .. ~ . ,

ŞİBANİ aAN'IN BAHİÜJ'L-HÜDA ADLI ESERİ 133

· (4S) Hak ·bize . bulut · ve y~ğ~uru ba~şİad.ı .ve (Kur'an-ı Kerim'de) · "Fen~ur keyfe yıt~ıyi'l-arife ba'de ~ev.tiha" cıedi.

. . ( 46) Hikmet ile yer· yüzüne . dağlarıyla kim sükun verdi; kudret iİ13 se-

ma yı başaşağı '· kim .bina kıldı? ..

(47) İns.aiJ.ogİunun mayasınd~ h~ziıre gizlen.nılştir; bun~ (Kur'a~-ı Ke­rhn'deki) "Nefe/.}tu fihi min rü~i': ayeti ·bir aelildiı·. . . .

· (48) Bu şekildeki bh· düzeni alemde kim kılah~r, ·söyle; bu ·kadar ·hik­meti (meziyeti) Hz. Adem'in (veya insanoğlunun) · maya.s~a kim · yerleştirmiştir?

· (49) Bahçeniıı cansız varlıklarını (}:>itkiler.in:i) Hz. İsa · gibi yel diriltti; saha rüzgari. (Allah;m) ktid,retillin . biı·liğine giizel bir delil~ir ..

(50) İpek böceğinden. a:tlas, kaiWştan da şeker meydana geiirdi; ağaç­tan hu5-ma, bahçedeki dikenden de gül oluşturdu. .

(51) .Allah: yer ye göğün halkediciSi, ay ve güneşin yar~tıcı~ıdır; vahşi ~ hayvaiıların, k~şların, insanların ve cinlerin i·ız~ devamlı olarak

verır. . . . (52) Yer ile gôğe yürelik ve sakin durma bahşetti; (Kur.'aiı-ı Kerim'de),

. "Ve'l~ar4e fereşnlilıa ve zeyyene's-semii'e." buyurdu. · · ·

(53) Bu Şiliani gece ve gündüz send'}n .(günahlarını) bağışl;unanı diler, "Rabbenii, ya Rabbenci, ya. Rabbena,'ya R~bbena" .

. III

(54) Hak üzre hüküm verıcı muhakkak sensin, .''Xa/.ıkumu'llahu mii yuridu';; ~utlak olarak her · şeyi yapabilen sensin, "Yef'alu'llalıu ma . yeşa'u".

(55) Eğer beni fazlın ile bağışlarsan, "Ni'me'ş-şevabu"; eğer adalet ile

güna~ıiW. sorar~an, vah ne ~asrei! .

(56) Yaratma O'nun~dur, hüküm Ü'D;undur, .emir O'nundur, yas.aklama O'nun; fazl O'nundur, mülk O'nundur, istediğine bağışlar . .

(57) ·Padişahlan dilenci kılar; dilenciyi de padiş'!-h y.apar, "Tenzi~ıi mim­m~n 'teşa'u'l-mülke tu 'izzu men teşa'u".

(58) Ey Kerim ve ey .Ra.him, eğer lütfun olursa (günahlarımdan) kurtu­lW:um; çok suçlu ve hata:b olan ben, ·adcıletiıı olur~a, ne yapımm ?.

(59) ~'Ente settiiru'l-f!.açq.ya ente gajfiiru'~-~unübi

Fa'fu ya ~affiir 'an Y3lliitinii ve'gfir lena"

134 KEMAL ERASLAN

. . (60) Şenden başka &lcJ:!lde r~man ve'.rah\m olan y~ktur,. "Ya ilalıe min

lediinke r:abmeten lıiye ?ena". . . ·

(61) Günahın' bem ayak· altına · .. Jmasın:a fırsat ·verme; elimden tll t , çcin.. kü ben başı .dömnüş hddeyim ve fazla yardımsı2'l kalmışım. . .

(62) Şip~vi her ne.kadar ab-ı hayat ( ebtıdi hayat veren s~) içtiyse de doy· madı; .· insanın çokça Hıta m.iski koklaması. boştur. · .

. IV

(63) Hz. Mustafa ,için yüz sc~.lat ve ~i selam söylesek; g~ce ve gün !I-üz selam ile Hz. Murtaza)a (Hz. Ali.,_ye) 'dua ~ak! . .

(64) Eıibiya t~pluluğunun mum~a .(Hz. lVlu,ha~d'e) yüz saliit ve yüz selam; gece ve ,gündüz ona cii.ndan selam ile ~ua kıl!

· (6S) Ta:rikat yoİuiida halk~ şeriat ile düzene koy d~, böyl~ce . o· m~ted~ : · (Hz. Peygamber) hakikati gözle gö~ülür hale getirdi.'

(66) . İlim den.izhıde fazileti ve olgunluğu nihayetsiz idi; lütuf ve keremin · -niazlıan, sadaka't ve saflığın madeni idi. ·

. ~ . , (67) Kafider "Ayı iltiye böl!" iriçin dediler? Bu hadise· &enin şeriatini

inkar edenlere iki . delil4ir. ·

(68) Göıılü Hakk!ın sırları ile dopdolu hiı·· mahzend,ir; göğsfr "nurların doğuş yeri;.', yüzÜ de ''kuşluk vakti" güneşidir. .

·' (69) Övüııç için Hak onu iki ~lemd:e Habib (sevg?li). kıİ<;lı; Allaha asi olan-.· larm . deı·din,e malıŞer günü deva oJa~ak odur.

(70) Göz açıp kapay:ıncaya kadaı· geçen bir zaman içinde yer ·ve göğii ' dolaşı:c; yeıinden kımıldamadan · ():>ütru:;_) nebileri görür.

(7~) "J..(ab~ {.;avsey~" menzilini hiçbir peygamber ~rüm.edi; ~na Tann'· ' dan "Ev e'dnii" yakınhğı müyesser oldu.

. . . . (72) Onun şalll1l,da "Sübl.J.ane'lle;l esui bi-'abdilı" geldi ki onun Hakk'a

·. yakınlığını nebtl~r ve veliler. bileler. . ·

(73) O. (Hz~ Muhariım'la), "Sübıırine'lleel" en önde gelen kulu ve ~'Ma· ~ağe'l-br.işa.r" ayetiıide belh-tilen bedrdir. Her iki ~ihanın en büyiiğü V~ lıer iki alemin hacesidir.

(74) Dokuz felek ayağının tozıÜı.u sürme . kıldılaİ; ( ayağının tozu)' ht'~ meİek1 hem de. ins. ve cinin gözün:~ sürmedi; .

. (75) On~ vasfmda Tôha ve Yasiri sareleri indi; "~lem neşrab" ve "yiçı. ·· ' d,u:f.J.a" aye-tleri de oiı~ vasfı içindir . .

. ŞİBAM HAN'IN BAIİRÜ'I:.-HÜDA ADLI ESERi .. 135

·(76) ~a]f, · K~r'an.'da vasfı için "'A.ia lıul,;,!dn 'a~rn" dedi; bu ~'lıulu~in · 'a~ni" sözünü övgü-için kimı>eye demedi.

(17) Hz. Mustafd, "Ral;ımeten li'l-'iilemtn" olmak için geldi; "Sellemü sallü 'ala falıri'l~beşeri !J.ayri'l-verii" . · - ·

(78) O (Hz. Muhammed) isyan illetinin tabibidir; sıhhat konusunda Ebu · Ali (bin Sma). Kanun~ı Şiffi'sın:ın es.aslarıru ondan alır. .

_(79) O (Hz. Mu~ainmed) şefaatçı, dofu:'u yola sok~cu, ışık ve müjdecidir; . ··. iki alem.iıi (bu dünya ve öhür'düny~) önde geleni ve bedri Mustafa

ve Mücteha'dır. ·

· . (80) O Peygamber göğe çıkıp ,::ı.ya.k bası.ılca All~h.'a . en ya~ melekler, "Ehlen ve selilen,' me~(ı~ba!" dediler: · .

(81) Göz yuİnup '"a~mcaya kadar Hz. Peygamber iki ale~~ sej:r,eder; yer­. . yüzün<! en semaya kadar on up içip. a.s,la bir örtü {perde) olmadı . .

(S2) Öyl~ bir yeıe ulaştİ ki Cehretl orada -:'Lev denevtü" dedi; eğer ~nun {Hz. Peygamher'in) m~nziliİı.i (rüthesini) bilitsen,' "Şii.mme .den~" ayetini oku! .

(83), -Mrrac gecesi.· Arş'm dibinde· Hz. Resul, dalgalanaı;ı.. terte~iz büyük bir deniz. gördü ..

(84·) D:P.galar üze.rinde .yJğ.ın yığın melekler gördü; o iyilerin ~ahı ve saf-ların tacı bunlara dedi · ki: . .

(85) "Şimdi ~iz nereden gelip nereye gidiyorsunuz, söyleylııiz!'.' · Bir melek dedi ki: · Ey ncl:ıiler~ sultanı,

(86) Tanrı kudret ile gökyüzünde öyle bir yıldız saçar ki. (öylesi) gökte . dört yüz 'yılda bir görülÜr. . · .· . .

(87)·:Ey R e.sul, hen o yıldizı döı·t yüz bin 'defa gördlinı; . o zama~dan beri dolaşıp şinidi buı·aya ulaştım. ·

(88) Ey Hahib, dolaşarak nereye va.racağıı:ı:ıı bilm.edim; ey padişah,; bil ki. a~. ';('anrı'nın asJ,ıiu öğTenmede . hap:an~ . .

(89) Bil ~ Ta'urı'nın kudretinin n.Uıayeti yoktur; hiç kimse de ezelden -· ebede kadar o kudretiıİ miktarıru bilemez. ·

.(90) Daha ne kadar beriden pu hal;ıeri sorarsın? M§.na gÖ~le ki bütün der­dine deva m anadır.

(91) Onun te~iz 'zatına insan akıl ye idr~k' ile erişemez· ; Hüda-'~n ,lütfu olsa, seni "ayne'l-jaktn" kılar. ·

136 KEMAL ERASLAN

(92) Eğer insana '.'ilme'l-yafcin" mhifetı' nasip olsa, o kişinin gönlü daima ikbal hazin'esi 'olur.

(93) H em keramet, hem saadet, !ıem ·de velayct hep ~ndandır; küfr ve ·zulmeti yaratan da, yo~ gösterici olaD; ·da O'dur. . .

(94) Bak ki bir avuç topL:ağı sayısiz asker haline getirdi; "Ma r~meyte i; remeyte lakinne'llalıe re1nii"'. ,/

(95) Felek sofrasında {gök yüzünde) ay kuısunu (yuvarlağını) ikiye böl­dün, böylece bu davete bütün i..y.SaD.ları çağırdm.

(96) Onun (Hz. PeygamJjer'hı) temiz .zatı "Ralımete'n. li'l- <alemin," idi; bu sebeple bütün peygamh.erlere · önder oldu. . ·

(97) Kesin olara.k bil ki "Kii:n je~yekün" Hz. Mustafa'nin nuı·u idi, bu · bütün mazhada~·ın evvelidir. · .

(98) Bahşolunan he,r ş~yin ismini "mazhar" koydul~r; bütün isiinlcı;den Önl'e o (nfu:-ı l.Huhammec;li) vc..r oldu.

\ .

(99) Oni.ll için.herkcse sevgi (iyilik) ve vefa ondan (Hz. Peygamher'den) ~aşır; şeriatİninnuru c\4nleye doğruluk. ve_safn .(tomizlik, huzur)dır.

(100) Aleır.L..n her zerre sı kabıliyet . bu.).dula.r; şeriat nw:unun parıltısında vefa ilisan etti. ·

(101) Ahmed kelimesinde mim (m) harfini kaldU'l~san, geriye ne kalacağını · düşün; Hak müczzinin sedası ( okU:duğu ez an ile) <ınıi (aha d "biı:, tek") dem~ktedi.r. ·

(1Q2) Alımed kcllinesinin minıi. (m ha.rfi) açılıııca '(Hak'tan) gayrıları (her / şey) yok oldu; böylec.e sacfece "alıad" ~aldı ve Hak'tan gayrı her

. · şey yokluğa uğradı. . . '(103) .. . ~ · . . . . ... ·.· ....... . ........ . .............. ~ ...... . ....... .

İt Ül.'ür kervap. göç·er, Allah'ı inld\r eden din yönünden eşe~tü·.

'(104) Ey Allah'ın Resul~ .bana ~shab ile meded kıl, hakketmiş ol~nl!l.ı · · arasın?a ben de hakketi:nj.ş .duxumdayım.

(105) Ey Nebl, suÇ ve günahm1m defteri hadden aştı, bu defterler yazıl-maya kalkılsa KızıldEmiz tükenir. . . -

(106) Kafir nefi:!. atıııa ~iDerek her tarafa )rü:rürüm (dolaşırım); ben ~ciz ve miski.ııiı:J?., ·ıiefis ve şeytan is~. birbirine akra]Jadır. : . ,

([0'7) Ey Resul, ihtiyarlıkta ac~ old~m, elimden. tut; senden -başka s1ği- . nağım yok, sana sığıııdım. ·

. , ŞİB~İ HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ;ESERi o ~ -: - ---·- '

137

··· ...

(108) Ey günahkarlarm. ş,efaatçısı, Şiliant'yi ümitsiz .~ırakma; padişahlar arasmda sadece. ben yoksulum.

·v (109) İnsan için iki dünyanın ı;nal ve hazinesi ilim ve hikm.ettir; dünyada.

ve· ahirette insana . sancak ·(rehber) onlardır.

(110} Hz. Adem'in terkibini ateşteiı. ~anm sebebi nedir; gönüle daima . zevk ve safa · aşk ~teşindeiı.dir. ·

(llİ) Aşk ateşinin alameti gönül coşku~uğudur; bil. ki 'kimya ilmi aşk ateşinden hasıl oldu:. · .

(Iİ2) Aşk için .A,d~m· Ata bir arpa tanesi bahane kıldı; {Allah) onu aşkın hürineti için meleklere ıeis kıldı. · . . ' .

(ll~) Aşka bu sebeple rağbet ~dı ~e mürselleı· zuhur etti; aşkın hakkı için halıibi Hz. Mustafa oldu.

(114) Aşk galip olunca Hak' Hz. Ahmed (Hz. 'Peygamber) için "Habib" · dedi; aşk sebebiyle melekler ~üı·sele iktid~ kılebl~r:

(115) . Aşk insanı bir birinden üstl!n lolclı; ·aşk için Hak hendesinin a.dın.i evliya koymuştur.

(ll6) ~şk için gece gündüz gök kuhbe qurmadan döner; aşk yoluna kim . ayak koyarsa, onun gibi mübtela olur.

(117) Bu ne yaratma, bu ne kudrettir ki miskin Şiliani anlamaz;· gam ye­me, kulu olduğun· için senin derdine (Allah) deva kılacaktn.

VI (118) Gülfrn aşlo zavallı hüİbülü p~rişan ·kıldı; aşk onun için her seherde

iniltilerle m,eşhur oldu,. ·

(119) Bu z~manda ne yapayım ki aşk ehlinden ese.r yoktur; ey Şibaiıi ney - gibi h~r salıali neva _kıl (inle)!

VII

(120) Bu bedende bu yelin tôzmasma sebep nedir? Eğer ·bu li.ava alomı ol,masaydı, aşk ate~i yanma~d~. · ·

.(121) Nefes · alıp verm,ekle hayat . sağlannuş olur; her bir nefes alış-veriş Hz. İsa'nın nefesi ,gibi ruhtma gıdadır. · · ·

. . (122) Ateş ve rüzgarın birbiriyle dost olması (uyı.ışma~ı) şaşılacak şeoydir;

(Allah) aşk. ateşinin kıvılc~ıı.o.'lDl yer ve göklere 'lılıı.ştırır.

138 KEMAL ERASLAN

· (123) Hz. Süleyman'ı~ askeıf yel atıua binip dolaşır idi; Hak onu dil edi· ğinqe her tarafa ulaş·~ırırdı.

(124) Sen oıia yel deme, (Hz. Süleynian'a) misı·et ycli' yardımcı oldu; o yel düşmap.m gÖzünü top:rak ilc mülı,tela kıldı (harap etti).

_(125) Bulut ve _rüzga_ı:, 'bu pihamn pek güzel süpürücüsüdürler; bu .rüz-gara·_güveİı.en k4nse, münasip bi~ lcimse değildir. .. ·

(126) ~erkesin önırü _bu alemde yel gibi geÇer; Hak ne ~lsa, kudreti' (gücü) vardır; boyun ·si:ın (itaat et) ve razı ol!

(127). (A1:1-ah) onun. ilc (1...--ud.retiylc} yok ~lar ve onun ile (k~dretiyle) ._var kılar; _bu, bililiğin gibi "lıavf ve nica" denilen blı: m'~amdır. ·.

(128) Dört. unsn~ ile dokuz gökten, var .olan her şey moydana geldi; d_okuz ' (gök) "abii-yı· ulvi" (yüce babalar), dört (unsur) ise, «ana"dır . .

(129) "MevC.i:'d:i ;elfis" (üç do~~ şekli) ' P.ört unsurdan mey_dana geldi; bunlar ccn:ıad (c,ın·sız vaılıklar), neb~t (b~tkiler) -ve hayvan (ca_nlı varlıkl~r)dır. · ·

'(130) İster büyük, ister küçük olsun, bütün payvanlardan (canİılardan), konuşma, akıl ve idrak kabiliyeti ile ~n ~akbUl olanı insandır. _ ·

(131) Yukarıda-aşağıda, -suda-karada, yerde ve gökte var olan her şey . ateş, yel,' top~ak ve sudan meydana _ gelmiştiı-. .

(132) Her şey sonradan •/ar' olmuŞtur v~ so~:adan. ~ar olan her - şey geçi­cidir; sadece O (Hz. Allah) k~aimfu ki bakjdir ve- ona fanilik y~Jt-tur.

(133) Baki olan Taıırı'dıı·, v·ar oİ~n her şey ffmidir; "ICüllii şey'in iıölikun . illa vecheh!t", (ayeti huna) . delildir. . . .

(İ34) Ey Yücelik s~hlbi! Cihan fani . olduğu ~çi.Q. iSter' .düşman olsu':n, ister' ~ost'Ull olsuiı., iyilik etmen-·iyi olur .

. '(135) Do~t ile iyilik hoştur, düşman ile d;ilia_ güzeldir;' eğer o .senin .ile kötüli.U< kılsa, (güiıahı) on~ boynunarur. ·

(136) Eğer.kötiiler ile b~ dünyada iyilik kılşan, Tanrı hesap günü sana kar-. şıhk - ölarak. iyilik ve-rir. · ·

(137) İnsandan geri)~e ~hiçbir şey kahnaz, sadece ~yi adı kalır; iyi a·d edin­rneğe gaP.ei et ki senden halk arasmda kalacak ~uduı·.

(138) Tasal~mayı bırakıp safalanmaya bak; "Da' m{i kedir; {ııı:f ma şafa" sözü glinül ebiinin s~züdür. · ·

ştBANt HAN'IN BAHRU'L--HOJ;>A AoLI ESERİ 139

. _· · (139) İyilik iyiliktir ve · kötülük ·ise pek kötülüktüı·; bu husus herkes için ·aç~-seçiktir v~ bu sözde hiçbir gizli (şüpheli) taraf yoktur.

(140) İyilik ilQ kötü düş~an dahi s~a iyi olur; seı;ün ile iyi olmayan bil . ·ki kötü (düşman) kalır.

(141) · Affeı ki sevabın hesapsız olsun, çii.nkü' Tanrı Kur'a.n'da "cAla'­lliilı" ~edi, . ec ri "men <aJa''.

(142) Mfet _ve "E.l-lcö.eımlne'(-ğay~e ve~l-<öjine" ay~tiı;ri oku; ilisan edici ol ki "Yu(ıibbu'l-mu(isinJne" nidası gele:

· (14Ş) Eğer ölümlü hasmııi.ı bıraks an, "Ve men a(ıya'' ibaresini oku, "Kiine a/.ıya'n-niise küllen" ayeti . sem~ için güzel bir müjdedir.

(144) · O yürekli İslam ot~usunun : yüz alodır; gazap haliri.~e güler yüz göstererek affed~r. . ·

. .

· (14-5) . Hak iyilere iki cih~ devletini verili; iyi kimselere layık olan.iki alemin devletidir. · · ·

(146) lyilik yap_. ki Tan:ı•ı dünyada seni 4er kötülükten korumuş olsun: . "Fa'llahu [ıayrwı (ıafi:;en" ·

(147) ·Ey Şi,banf, eğer hasının zamanın Feridün'u olsa bile, iyilik ile ta­salar hep safaya döner.

VIII

(148) Sen Tizı?.uı· evlatları ile kötülük kılmadıi:ı; şübhesi.p ki Allah iyi-İere kötülük vermez. · . · · ·

(ı49) Yfuı.us ~:ın nesli ile iyi olman gi.izeldi; onlar kötülük kilınca ceza-larıro buldulaı·. ·

(!50) K~tülerden .~aç · ve iyilerin sohbetini dile; şübhesiz 'ki ldmya il~ . ~alar. yaldız oluı.

(151)

(152)

Her ne kadar a.Slı bir ise de bilgin ile cahil hiı• . olni.~7i; nasıl ki ot n.e kidaı: yeşil ols~ da züm.r~t olmaz. .

Doğruluktan aynlma ki cihanda iridal budur, "A <dglü'l-!ıaWi miz~cen elılü {ıatti'l-istiva" · · .

. . (153} Huyrinu· güzelleştir ki bu kötü ahlaka mübtela olan kimse kötü-

den de ·kötü!iür. · · · ·

(154) ·Bu geçici fani düıı.yaya gö~ül bağlama .ki gÖz yumup açıİı.caya - k~dar saha rüzgarı gibi geçip gider.

140 KEMAL ERASLAN

. {155) Bu cibamn devleti hi.ç kimseye baki kal.qı.adı, devletinle guruı:lan-ma ki sonunda yok. olur: . -

{156) Dünya bahçesinde. haki olmayı temenni etme ki ~pun güzel gü-l~ün yetişip hiiyü~esi .bir kaç gündür. ·

(157) Her bahar ~ gelir arkasında sonhahaı·ı vard.Jr, gündüz ile gece, . . sabah ile akşam gibi.

(158) Rey V& tedhi.ime asla ithnat etme, çünkü "'a~iye•İ-başar" ve şüh-hesiz "İ~a ca'e'l-b;aza"dir. . · '>.

. (159) Ne kadar aklın ·haş1.nda' olsa d3 (ilei görüşlü o~an da). aklınla (lıer şeyi halledecegui.i) düşünme, çünkii ~aza gelince zeki. kimse­ler ·cahil gibi olurlar.. ·

(160) Cihanda ttk bit- ha.kik!at ~ard.Jr, ondan gaY,nsı · geı;çek değildir, gözdeki simya gibidir. · ·

·(161) Şibani, padişahlıkta fakr yolundan ayrılma; fab y olunda şah olan (önde giden) iki alenı:d~ (bu dünya ile öbfu: dünye.da) padişah olur.

IX

(162) Ey .Şiba~i, Tanrı sana İran ve Tfuan padişahlığım veraıgı ıçın hendt-lik ta~ (Tanxı kulluğunu) elden bırakma!

(163)

(164)

·(165)

. (166)

(~67)

(168).

Bütün alem mensupları~dan Hz. İsa· sade.ce ·fakr yolunu seç~ği için, gök ona yastık, parlak güneş de müttekad1r. ·

Mademlci şimdi devlet sahibisin, düşkünlerin elinden tut·· ki Hak· da sana . düşkünlükte e:ijn.den tutucu olslın .

Kaza hü;kmüyle başına her ne gelse, ı·azı ol; rıza· y<>lundan . çıkma ki "rıza" gwd bir ·ma~amdır.

Geceleri uykuyu terk edip yıldızİar gibi uyanık ol; gözünü aç ki gece bir gebed.ir, belası (tam bir) heıaa.u:.

Kadı·ın her ne kadar yüce olsa da, sen kendini alçak (gönüllü)· kıl, eğer bir zerrecik dev1ete gönlün yükselmek istiyorsa.

Eğer Tanxı'ya tevekküikılsan, sana. (her . işde) muvaffak.iyet ve­rir; her işte ."Tevele.kelna 'alii rabbi's-şema?' del

. (169) .Gönlünün. evini ibadet· il:e aydml,at )ci ~kıbet ölüm yelinden (bir gün) ön;_üt çırası söner. · ·

(170) Her belada Hakk.'ı an: ki seni (beladan) k~a~ıı·; O (Allcıh) öyle bir kerem sahibidir ki tut~an ~yı parlatıı.

'

(i71)

(172)

. (1 73)

·. .(174).

(175)

.ŞİBAN.İ HAN;IN B~U'L-HÜDA ADLI ESERİ . . 141

İsyan ile hastalarian nefse tevbe kılmak fayda· verir, tıpkı hasta­lara _perhizin iyi g~ldiği ~ibi.

Nefsin kötülükleı-i adet edinmesine imkan verme; ·çünkü hastalık es.~ olursa (müzminleşirse), ona üaç .fayda etmez. ·

Sen ile bir köşetut ki kendini görmeyen ve inzhrı;tya çekilen Iciı:nse göz hebeği· gibi . nuı·un ta kendisi oldu. ·.

Şeytan nefse itaat etmek senin ziyana girmendir; şeytanın yüzü-ne "Lfi l;ıav.le ·ve la" kılıcını çek! · · ·

Ya Rab, beni n~fse ve ·şeytana uydurma, bhi vesvas ve hannas, b:i,i'i ise ejderhadn. · ·

(176) Hayasızlık ve gur\İr, kibir~enme şeytan iş{dil'; (ey Allah'im) ku-lunu insanlaı· aı·asmda _ hayasız kılma! _ . .

. (1 77) (Şeytan) hayasızlık.' ile laneti seçti, bu sebeple ·Hak ona daima "'A~eyke la 'neti" kıldı: . . .

(1 78) . Ejderhaırin fiili (işi) çarp1kbktİr, insan n·asıl ümit beslesin, ey Asa~, · (bu husus) daima·· insanın gönlünde olmal:ı: ·

(1 79) Kanaatsız olan uğnrsuz nefi~tir, yiyip iÇip · doymaz, nideyim, k.ıskanç. olan birbirine (herkese) kibr ve tezvird.e b~unur.

(180) Mlskin Şibani. şeytan nefsin uğmsuzluğunu .·söyledi; ey çarpık, bunlar atandan beri düşman olduİar . · · ·

X ·

(181) Atana vefc.lı olan bunun gibi iki düşmandır; bu sana: miras Kal-mıştır, Şaşıp kalma! ' -

,(182) Ya Rab, bu _düşmana beni yuı·uşçu kıl; ilim ve hikmet ile rahme; tini han~ nasip et!

·. (183) Ya Rab, gönlüDie kanaat rahatını sal,. ey Kihriya, beni haika tutkun etme! - ·

(184) Her rre kadar hünersiz olsam da, beU:i tahammülsüz kılma; insan- · lar, arasın<Ja benf tevazu'dan uzaklaştırmal

(185) Ey zevili olmay9n (Allah), gönlümü ilim ve hikmet nuruyla !lol ­diır; hu zavallı (çaresiz) f~kire 'tevfik ver! ·

(1S6) Senin dergahında 11-ygun bir iş kılmadım; ey kerem sahibi~ bu başı dö~n:i.üşe . lütur'-lnl! . .

.

142 KEMAL ERASLAN

(187) Şeytan nefis ezjyetinden· çaresiz ve ncizim; bu aciz .ve rojsJrin ili-

(188)·

•(189)

tiyar kuluna yardım et! . .

Jpkmet, sır !lt-ı ·müstakim.· üzre . olmaktadır; tarikat maksat· (gaye), şeıiat ise -yol göstericidir. . . . \ · , Bu kaside Sam'in (Allah'ın) yaratma kudret~ıP acayip şekilde

gösterir'; alem sahahı'gibi ayd~, g~eş gibi de berrak (lekesiz)tır .

. (190) Bazen ·sanayi hillerini kesinli~e . bilirsin; bazen de bediyi tarz-

·(191)

(192)

·(193)

(19~)

(195)

(196)

,(197)

(198)

(199)

(200)

(201)

(202)

(203)

larını san;a. beyan kıl~r. . · · · : . .

B~ tevlıid bil ~bir müe,ssir yaratm~tır ki eserlerinin heps~ ke- · . sinlikle bilesin. . ·

. \ . Bilgi sıih.ipler\: sözüıİı.ü baştan -son~ ıstılah ediİıh; sana kusut:suz . söz .. söyleme 'maharetim yoktur.' .

Ey yakin· sahibi, temiz z·atıw ne sora<sm; cahillere "Huda birdir." diyor_um. ' · · ·

...... . . · .. . . , bu ·canda ateŞ, yel, su ve havayı kim ~ir araya ge· tirmiştir? .

Bu beden terkibi aşk ateşjyle pişti;' onun içjn bu.terkip aşka aşina ' oldu. .

Billniz ki "y~l" dediğimezel sabahının yelidir; bu sebepten seher vakti saha rüzgarı cana hoş . gelir.

(Allah) aşk şarahlDlD suyu. ile kara .toprağı yoğurdu:; böylece .Al~

lah'm yapıcı kudretini bjlen aşıkın gözü yaşla dolar.

Toprak acizlik ve düşkünlük gösterince, Allah'm lütfu melekleri (~z. Adem'e) secdo ~dırdı.. · ..

Ledün ilmini öğrebne ·hep Tanrı;dm ~di; "·cAlleme'l-esma'e" . H:ak Hz. Adem'e (isjml_ecin) hepsini dedi (Öğretti): . ·.

(Allah'in) lmdret eli her sabahı siva ilmi ile var etti; melekler Hz. Ade~'e.ilm için (ilmi sebebiyle) secde ettiler.' · · .. _ ..

i . ' •

·B~ ki ilim dünyada ebed! hayat vereiı. suduı•; ilim ile her' kişi zen-ginliğe u:taşır.

Her nerede_ olsa, n:ı-üşkiller ilim ile)ıçılıı:; dünya V!} ahirett~' bil ki haki olan· ilimdir. ·· ··

·Ya R~, bilgi sahipleri il.e bu Şiban'ı beraber kıl; bu dünya da.i• ma asla onlal'SIZ olmasın. · · .

ŞİBANİ HAN'.lN BAHRU'·L-HüDA ADq ESERİ

·XI

(2'04) . :tıim günd'ij.zdfu,.; cıı.liil ise kal·anhk gece gihidiı: ve. ·yapt-ığı her · ~ten liabersiidir: . .

(205) İ1mi yok cahil kişi dünyada neye yarar-; bil ki .eş.ek ondan daha iyi-dir 'v~ o her· işte yetersizdir. ·

(207) (Allah) doğuyu, hatıyı, ·kuzeyi ve güneyi yaı·attı, hatıyı alemi ay­dınl~tıct, doğuyu da dünyayı gösterici kıldı. ·

(206) Cahil kişi zulmet mensubu .aldu; ilim Hakk'm._nurudur, parlak- · lık (aydınlık) dileyen ~e ondan uzak olmasın.

(208) (Allah) bu dünyanın ·nizamını dört mevsim üzı·e . tanz~ etti, 0' nuıi. _kuqre~iıi idrakte akıl hayrandır, · bu sebeple "Rabbimiz" demekteyiz. · · · ·

(Allap.) dört unsurda (ateş, topi'ak, su, hava) kendisinin fi'lini göst~rdi; bunlaı·a temiz nurundan ilisan eyledi (h4ğışladı).

(210) Mevcut ·olan mel~klııı·den . döıdüiıü diğ~rlerinden seçkin kıldı; her birini bir işe ~em.Uı etti, padiş~h olan ~enfui (Allah) dir.

(211)

(212)

(213)

Zatının nuruyla Axap kavminden hi~ "Hahih" peyda kıldi; bir ve var -olan ve her kusurdan arıU:m.ış oian (Allah) ona inayette bulundu.

Akıl her ne kadar Allah'ın zatını ve suatlarİnı düşünse, hayrcti artar, çünkü )tendisinden önce var olan yine kendisidir.

Çöcljinü Aı·ş . gibi g~niş et ki oraya R~hman iner; bun~a şüphe yokt:ur ki ."Ei-Raıımanu _<ala'l-<arşi'steva"

- ' . · (214) Elest günü bağladığın o ahdi hatırla; vefasızlık kılma, o abdine

· vefa kıl!' ·

(215) Cahil zuİum etse d.e o emanetisen yüklendin; yer "V~ gök o emane-ti _yüklenmekten kaçmdılar. · ·

(216) An bu and,ıı:,· gü:tı.düzün işini geceye ·bırakma; hiç kimsebfunez ki: "JI!Iaz.a teksi.bu nefsün gaden.'" . . . .

(217) Ey genç, hulkun boşuna değildir, vaktini boşa.geçirme; bunca hikmet scpde sebeb&iz değildir. . . .

(218) "Küntü kenzen"i oku "a]J.bebtu en u<ref"i bil; böylece marifeti bilesin. . .

·(219) Marj.fette insanoğlu meleklerden şel'efli oldu; marifet . sahlbi ol-ina-y:an insan öküz ve eşe1.-ı:en. da_h~ aşağıclır. _ ·

144 . KEMAL ERASLAN

· · -(220) · Marifet odur ki Huda'yı delille bilesin, "nixin ve iı.asıl" suaİ.i ol-madan niyet ve akıl ile bilesin.·. · ·

(221) Kesin olarak bilesin ki Tanu yerde ve gökte birdir; eğer iki olsa, yer 'V.e gök yüz defa yok olw·du. · . . . . . . .

(222) · Bu ş!-lıde hidayet ·yolunu gösterdiğim için bu kasidenin adı Bah~ ru'l-lıüda ôldu.

{223) · Beyit sayısı iki yüz altıiııştır; istersen Balıru;l-hüda'yı say, iki yüz altmıştır.

(224) (Kasidey9 kolay söylenm~ş görme, bütÜn beyitleı:i selıl-i müm~e­~'dir; yüz aferlııe uygun ~e yüz bin övguye - la~ır ..

(2~5) ·Lu (ejderha) yılı, Mulıarr~m a~n ilk gecesinde başla~dı, beşin­de tamamlandı.

{226) Hicretin dokuz yüz on dördü . idi ki bu gülş.ende tabiatıının

(227)

bülbüİü ahenk buldu. .

O vak>t Bistani ile Damğan arasmda konaklam.ış idim ki nebile-· rin· teıniz r~arı bana yardımcı oldu:

{228) . Pir Harkani, tarikatın imaını Eirq'l,Hasan ve bütüİi, ariflere ni~­teda olan· Sultan · ~_:ıyezid

(229) Ya <a:flme)l- <afvi ya gaffnre enviicı)f-. !Uiıüb

Ya ·ıliilıe)!- !ıal~i yii. f.!,allli1:ı:e eşnö:fi)l- :verii

. (230) Güıüıhım_!aıi mahcuhum: "Ente gii'l1azli'l~keblr" Eşiğinde za-. · vallı ve hakiiim: "Ente ~ü'l-mecdi~l-cali" ·

. . {231) Kötü iş işlediğiinde "Estağfiru'llü.lıe'Z-c·a~me" dedim; fazlın ile

güııahımı bağışla: '' ıaıamnii. Rabbenii"! ·

· (232) Adalet ile günahımı sor:ı;na, · _mahçup _etme; g{inahımı fazlın ile bağışla ve bana rahmet kıl!

(233) Beni her güıı hayır dua ile ·anana, ya· ilahi rahmet kıl ve duaıl:u kabul et! · · ..

(234) Bu kasideyi okuyup beni anan herkimseye Huda iki dü,nyada mu­rat V~ maksadını versin!

NÖTLA!l

(I) Türgri "Tanrı·". ':fürkçe'nin ses düzeninde v~ ünlülerin gelişmesin­de öne~i bir yeri olan ilk hecedeki asil Je'f ünlüsünün dururiıu mebıimiz, -de de ·ka~·ışıkıu: İlk hecede buhın.an asil fe J ünlüsü; Doğu Tüı·kÇesi"me- . · tinlerinde olduğu gibi genellikle metnimi?;de de tS (i) ile yazılmıştıı. Bu durum· fe 7 > fi / değişmesini düşündürdüğü gibi; bugünidi bazılehçe ·ve şiveler göz .önüne alımnca Je J > /~ f değişmesini de 'düştfudürmektedü·. Metnimizde bu durumda· olan asli fe J sesinin imlası Şöyledir: ·

. . . <> (i) ile yazdan örnekler: bir- (3), ilig (60), kiçe . ·(30), niçe · (7),

siv- (I6), iig (ll6), yir (IO). gibi. . . -

<.S (i)'siz yazıian örnekler: net- (ll9); y.~t~ I59) teng' (ISI), yetkür-(I22) gibi. . . _ . . . · . . . . ·

Bazı kelimelerin de iki türlü yazıJ.d.ığı görülmektedfr: lcel- ·(165) ,......, ·kil: (15?), mening (lS); ,......, mini (55), et- (134} ~ it- (37), ne (2) ,......, ~ -(5)_ gibi.' . .

Metnimizde bu sesin tesbitinde izr.ı.Ia e~as alın.mıştu (B~ hususta . fazla bilgi için bk Edib Ahmed b. Mahm.ud.Yükneki, Atabetü:Z~hakayık, (Yayın.layan:· Reşid Rahmeti Arat), İstanbul 195I, not: 9). • . . . . . .

(2) yaratguçı "yaratıcı"; Ünsüz uyumunun Eski -Türkçe'den sonra te~ekkül ~ttiği, bugün bile hiı·çcik lehçe ve şivelerde tam olarak yedeş­

_...mediği b$nmektedir. Metnimizde de ünsüz uyumUııun istikrar göste.ı:­mediğ.i·, uyum d'şı öıneklerin daha fazla olduğu görülmekted.iı'.

Uyum dı~ı ömeld~:r: balişdür (İ63),'. ~eşaretdür · '(I43), işekdür (164)', layıŞdur (1), atga (137), tozm.aŞga (120), devletde (164), ~arzlıkda .(107), başdın (17), işikdin (13)', yaratmasdın (~1), y~gaçdıri (50), açgay (1~4) gibi.

. . . · Uyuma _bağlı örnekl.er: il!ıestür (10), /.ioşuptur · (3I), yo(ctiı.r (192),

işke (210), baştın (19?) içti (62), itkil (233) gibi .

.. (7) kayinat (< A: ka<inat) "krunat". Doğu. Türkçe·si'nde: _o.lduğu gibi metnimizde de ArapÇa asıllı kelimelerde bulunan hemze ( • ) nin .. daima fy f (<>) ile yanlmasıdır ki bu durumda fy f türemes.inde~ söz ·et- . ~ek :qıiimk.ündür: · 'alayı~ (·< A. 'ala?i~). 'acayib (< A. <aca>ib), dayima (~ A. da>ima), lıalayıl~ ( < A. · ııala.>iŞ), ,melayik ( < A. mela>ik) · gibi.

.·

.·

146 KEMAL ERAsLAN

(12) ol ikisin luıf ~ılgıl "o ikisine lütuf kıl!" İba.I'ede lu~f /.>ıl- birle­şik füliniıı yükleme halindeki ta.mam.layıcı ile (ol ikis_iıı) kullanıldığı gö- · rülm.oktedir. Metnimizde bir özellik. ol?.rak bu tür kullauıhşlara rastlau­·maktadır: btm körsetmege~ii (13) "Gedaya (Şeybani'ye) korku gösterme." · bedr közgüsini kim Şayl~al .bilen b~rür cila (25) "Ayın aynasına · saykal ile kiin. cüa veJ:ir ?",. ~ıldı mürsel i~tida (ll4o) "Mürsere iktida }pldı." gibi.

. (15) ni durur "nedir?". Bilindiği giJ:!i Doğu Tüı·kçesi kelime ·başın­

daki ft f sesini ge;n.ellikle muhafaza ·eder .. ft f > fd f değişikliği genelde B~tı Tüı:kçesi'iı.e ait bir öze~ktir. Bununla heraber Doğu Türkçesi'nde olduğu gibi metnimizde de bazı kelimelerde bu değişikliğe rast~anmak~

.tadır : ıa~ı (226),.__. a"ağı (223), tig (U6) ,.__. dik (27), turur (15) ,.__. durur (178) gibi. \

(19) yulduz>.ufg "~dızın". Doğu Türkçesi'nde ilgi h~. ek.i normal olarak -nıng J ~nirrg, -nung f-nüng şeklindedir. · Ancak m~tninİizde vezin gereği ilgi · hali ekinin -ııng f -üng şeklin~ de yer verilmiştir: künaüzüni (30) gibi.

. (21) ıünnüng "geceniıi". Bilindiği ·glbi Doğu T.ürkçesi'nde düzlük- · yuvarlaklık uy:umu teşekkül etı;niş .ve_yaygmlaşmış değildir. Biı•çok ek­lerin ünlüsü uyum dışındadır. Ancak diğe~ metinlerde olduğu gibi me~-. mizde Q.e istisna sayılabilecek uyuma bağlı örneklere de ra~tla~aktadıı.

(27) anga "aı:'ılal" (anga < ang+~). w% isim köl..-ünden + a­ekiyle olduğu gilii +ıa- .ekiyle de fiil tüıetilıniştir. Lehçe ve şivelerde. yaygınlaşan şekil +la- ile ·türetilen şekildir.

• • 1 • ..

(28) lkinci mısra'da keİime grubu yö~ünden vezin gexeği dikkat çe­lcici bir kullaniliş görülı:ıiektedir. Mısra'da İnevcut olan iki sıfat tam­lamasınpa, i~im unaurları suatlarmdan önce gelmiştir. · ıvhsra'ı; ya~üt-ı al)mer. dik · erğaviin, kehriiba (dik) sarı i giiz""kırmızı yakut gibi erguvan,

· kehi·üb.a gibi san ~" şeklinde d~ş.ünmek gerekü:.

(39) uş-bularnı "bunları". Kelime · J;ıaşında fb f > fm f değişikliğ~ Uygur Tüı·kçesi'nde başlayıp Doğu· TürkÇesi'nde ve A.zerı .Türkçesi'nde devam ·e'den bir özelliktir. Buna ~ygiın olarak metnimiz-de fmf tarafın~

dadır. Ancak bu zamiiinde ikili şekil görülınektediı- : bular (209) ,.__. mu.n­

lar (180). gibi ..

(44) bilge-sili. -"büeceksin". ·-ğaf-ge g~lecek zaman.ehlnin. vezi:ı:i. gere­ği "ger" edatı ile -saf -se şart eki yel'ine kullanıldığı görülınels;tedir. .

· (4~) b~rlikiiıe ':hiıliğine'' (< bir+lik+i+n+e). Bilindiği glbi Do~ · ·Türkçesi~nde verriı.e hali .eki +ga f +ge, _+I•af +ke'~r.' ~cak teklik

. ŞİB~~ HAN'İN BAHRU'L-HÜDJ.. ADLI ESERİ· 147

1. ve 2. şalıı.s iyelik ~klerinden sonra +af +e eki de kullaı:i.ılmaktadır. derdime (12), başinga (165) gibi. Örneğimizde +a / +e ekinin teklik 3.

' şahıs . iyelik ekinden sonra kııUanılİiıası nad~ gör~en bir hlisus~ur. (53) sende [n] "sl?nden:' kelimesinin iı;ıılası 1~ şeklindedir. Beyt~

manası dikkate alınarak kelime tamamlctndı. Nitekim Şeybam divanın­da +dın / d~n. -ftın f +tin ayrılma eki yanında +ilan/ +den ekinin de kullanıldığı göriil:mektçdi.r.

(6~) J.;,almışam "kalınışı~"· Metn;mizde yer alan iki ö.rnekte öğreni­len geçmiş zaman kipinde Şahıs ekiitin ;B;ıtı' Türkçesi özelliği taşıdığı g~riilür: körsetmişem (222). · · .

(62) ıdlasa _ "koklasa" (ıd+le.-s~; ıdro.Jj'ıd "güzel koku".) gibi ~i "Rab" (88) gibi ark.aik şekiller az · da olsa m etitimizde · gö"riilmektedi.r.-

. . . · (89) nihayet ibtidii ibaresini "sondan başlangıca kadar" şeklinde manaland.ı.ıım&. yı beytin bütünü .. içinde zarw:~ gördük. · . .

(90) ·tigrü_"kadar" edatının yapisının tigrü < tig~ür-ü olduğıınu belirt meyi uygqn bulduk.

(101) diyür "der, söyler'·' ( < cİi-y-ür). Bilindiği gibi · Eski Türkçe devresinde -ur f -ür, .;ar f -er ve ~r olmak üzere üç tüxlü geniş zaman eki mevcuttu. Oı~a Türkçe'den s~nra -ur f -ür ekinin kullamlışt~n düştüğü,

. diğer ikisinin lehçe 've şivelerde. devam ettiği malU.mdur. · Met~zde iki yerde bu eski şeklin kullanılmasının şebe~i. vezin zaruretidir: diyür min (193), diyür biz. (208) . gibi. '

(102) Beyitte işt.ikak san'atı yapılma}f.tadır. Bilindiği gibi AZımed (~1) kelimesiıiin imlas~da, mim harfi kaldırıİı.nca -A~ad (-~>1) keli­mesi ortay~ çıkar ki b u da ~'bir, tek" manasma gelip Allah'ın birligine

·. delalet eder. ·Bunun neti<;esi ' olıp-ak Allah'tan· gayrı her şeyin (ma-siva) · .yok olması, gerçe~ bir hüviyete, n{utlak bb: va.rlığa sahip ohnam~ı de· . mektir ki Tas~vvuf anlayışında buna '"vahdet-i vücud". (varlığın birliği) deıtilir. . .. . . .

. . . . (10.5) aştı . "aştı" · (tS--1). Eğer ~mlada bir yanlışlık yoksa kelimedc

fş / > fs/ değişmesi söz konusudur. Nite~m aynı değişme asru. (61) ke­ü~esinde ·de gÖrülm~ktedir.

_yazsa "yaz.sa, yazılsa". Aktifyapıdaki fiilierin baz~n metinde pasaif bir . mana ifade · et;tikleri Doğu· 'fürkçesi'nde görülebilen l:ıir özellikti.ı:. ·

(108) arasında "arasında" '(< ara+ si+n+ da). Metıtimizde zam 'ir n'sinin kullanılışı veya kulla~ayıŞı daha . ziyade _vezin üe llgili. görül-

. mektedir . . · . · ·

...

l·f8 KEMAL ERASLAN

(109) Beyitte "iki dünya mal u gene?' ibaı·esini "iki düiı.yamn (yani bu dünya ile öbür ·dünyanın) ·mal ve ~a~inesi" şeklinde anlamak gerekir. İ~im tamlamamu~ bu şekilde tasarruf'!l vezin 21ar~retiyledil'.

(lll) <ış(~ atını; bilgüsüdür "aşk ateŞinin belirtitJidir" ibe.\esinde +nı yükleme hali ekinin +nınl ilgi hali eki ye_dne kullanilişı, klasik Çağatay yazı .dilinden soll.l'a, mahalli ağızlarm· ya~ı diline tesirinin neticesi görü­len · bil' özelliktir.

(112} Beyitte mana yönünden "melayikke" şeklinde- olmasr ger~ken kelime vezin gereği "melayik" Şeklinde ·yalın halde kullanılmıştır.

(114) Beyitte sentaks yönünden dikkati çeken bir husus b~unmak­tadır. Vezin gereği kelimelerde tasarrufa gidilmiştir, nitekim normal hal­de ikinci mısı:oa'mn "<ış~ı ü~ün lıem melayik heın mürseller iMida l;>ıldı" şeklinde olması geı:eldr.

(120) Beyitte "dii' (..s:. ) ~elimesi pek uygun düşmemektedrr. Ma­na göz önüne alınırsa, bunun yerine "idi" veya "+dür" unsmlarımn

. olması qaha uygun düşeı·di . Belki de "ni+di'' "ne idi" ( < ni idi; şek-linde bir tasarrufa gi~ştir. ' · ·

(121) ' Birinci mısra'da ifade bakımınd.an bir aks.aklık dikkati çek- · mektedir, ikinci "bu." kelimesi pek yerine oturmuş değildir.

-(124) tofral;> "toprak" yanmda topraı~ (34). Doğu Türkçesi'nde oldu-

ğu gibi metni~dt de fp/ > If/ değişmesi nadir görülmektedir.

(128) Beyitte sentaks yönün:den yine dikkati çeken hlı tasarı·u,f bu­lunmaktadır. Birlııci mısra 'da _yezin zaruretiyle . "kökdin" şeklinde ol­ması gereken ke~e ~'kö~" Şeklind~dir .

{131) [>uyu "aşağı"(<· ~uy-u). Edatın T;.uy- (ET. ~ud-, OT.· (cu~-) "aşağı göndermek, aşağı koy.pıak, dökme~" gibi bir fiildeİı. -u eloyle zarf-fiil şekli. olc.ıuğu düşünülebilir. Doğu Türkçesi'nde edatm yaygm şekli "Z.uyı"d,ır ki genellikle · "~oyı" şeklinde okunup ]f.oy- fiilinden geti-rilmiştiı< . .

.(144) .maızglay (ŞSL . ..s':>\;.:.. ';;':>IS:il.. "alın, nasiye, cebin, pişam, ilerüyc giden asker, muk~ddime; ~ali'a, pişdar") "öncü"

mangl,ıla ( ':>Ü~} "alın, yüz" kelimesi 'manglay kelimesi ile ilgilidir.

(151} çını "as4, esası". çın "gerç~k, doğru" kelimesine. ~'asıl, esas" . manasını beytin manasım göz önüne alarak vermiş olduk.

ŞİBANf HAN'IN BAHRU'L:-HÜDA ADLI ESERi . 149

(157) kinide "soıiuıl.da, arkasında" kelimesi "keynide" Şeklinde 0ku­nabiliİ~e de biz bu şekil ok~mayı tercih ettik.

(171) Birinci mısra'da yer ala~ "nefs kim <işyandın ağnf;t, bolliı" iba­resi mana ve fonksiyon yQn.ünaen şart cümlesi ifadesi. taşıma~adır. Bu tür ·söyleyişe ;gönüm.üz Türkçesinde de ra?tlanmaktadu.

(HiS) bl-çarerii "biçareye", bi-çare kelimesinin sonundaki + ra un­suru ·Faı-?ça verme ·· l:ıali ekidir. Aym· ek ser-geşıe-~ iiverarii (186) "başı dönmüş avareye" teı•kib~e de görülmektedir.

(186) Birinci mıs.ra'ın sonundaki "min" za,:niri vezni tamamlamak maksad_iyle metne dahi edi.lıniştü. .·. -

(188) Beyit ifade bakımm~.an m~hem.iyet arzetinektedir. . .

(202) İkinci mısra'da ifade yönünd~n verin zarurietiyle b~ tasarruf .dikkati çekmektediı·. Mısra'ı "Bil ki dünya ve lhirette baki olan "llim.dir." şeklinde anlamak uygun olur samrız.

(207) ,;,agrib{ < mağrib+i aym şekilde maŞri(tı < maşn lı:+ı; ~etnimizde +i 1 +i . yükleme hali ekinin kullanılışı ve zin zariıriy eti sehehiy le·dir. . - . · ·

(210) D.ört ulu melek şunl~dır: 1 .·Cebrii'il (Cebre'tl, Cibril) .: Peygam­berlere emil' ve vahiye vasıta olan melektir. 2. Azrii'tl: Can almakla gö_. rev I( meİektir. 3. !sriifıl: Kıyamet kopacağını çalacağf s11ru ile haber vermeğe memur edilen melektir. 4. Mikii'U: Rızıkların taksimi il~ görev­li· melektir.

(215) ~ulum (r .J.ll; < A. ~lm). ''zülum, haksızlık, eziyet". Kelime­nin imla ve okunuşu vezin zaru.retiyledir. . . . .

. . . (230) şerm-saram "m.ahcUbum", aynı şekilde {J11ar u ziiram "zavallı

ve hakirim" .. Geniş zaman teklik .ı. şa.hıs bildirme ekinin +am/ +em oluşu Batı Tüi-kçesi özelliği olup metnim.izde vezin zaruretiyle yer veril­miştir:

· 'METiNDE ~EÇEN ARAPÇA. -İBARELER

(3) _ Arapça ilierenin tercümesi şöyled.Pı: ")'erin dihindcn göklerin en · yücesine kadar". Buna göre beytin ifaaesi şöyle olm·: "Yerin dihin­. den: göklerin en yücesine kadar ~emde her ne mevcut ise; hepsini

O. (.Allah) var etti."

(9) A.-..·P.pça beytin tercümesi şöyled.iı· : "Yerin d.i.hindçn. gök yüzünii;n en üst t~bak4sına kadaı· {her canlıya) rızık ver!ln? Ar.ş'ın zirvı:sin-den yerin. altilla kadar (her şeyi) yaratan (AIİah''ÇJ.r)." · . ·•

(ll) .la uıışl "sayaİnayacağım." manasma gelmektedir. Buna. göre ibare· . niı1 yer aldığı birinci ·mısra'm manası şöyle olur: "H~yru'l-beşor

(Hz. Muhammed.) te~hidinde Alliıh'a sayamayacağım kadar ço~ senada (övgüde) bulundu."

. (42) İbarimin doğrusu şöyle~: ~'Küntu 'nebiyye'n . ·ve kiine Ademu beyne>l-ma'i ve>t-tlni." BliUa göre beytin manası şöyle olur: "Hz. Peyga~er-i miirseJ. (Hz. Muhammed), Hz. Adem su ile balçık arasında bir varlık. ike~::ı: ben peygamberid.im, dedi."

(4}>) ibarenin içinde yer alıİ.ığı RUm. sftresinin 50. ayeti ve tercümesi şöy-: · led,lr: Fe'n~ur ila iişari rab.mer.i'llahi keyfe yub.yi'Z-<arze ba 'de . mevti/ıa ·

in.ne ':;alike'l-mui).yl ve huve <ata külli şey'iiı ~adl~un ".A:Uah'l;ll rah­metinin belirtilerine bir J)ak, yer yüzünü ölü.m~den. soİıra nasıl_

, dirilpyor? Şübhesiz · öliileri O diı:iltii. O her şeye kadirdir." ·. ·

(47) İb.arenin içinde yer aldığı ·Hicr sftresi~ 29. ayeti ve te~·cümesi şöy­lediı: Fe'i~a ·sevveytulJ,u ve nefelıtu fihi min ~ü{ıi fe.:~a'ü lehu siic~dl-

. ne.· Fe-secede'.~-mel{iiketü külluh~m ecma''U.ne "Rabbin meleklere: "Ben, ba).çıktan, 'işlenebilen k~ra t opraktan bir ·insan 'yaraUı.cağım. .

. Onu yapıp ruhumdan üflediğimde ona secdeye kap anın, demişti." . . i . . .

(Ş2) Beyi~e yel· alaiı. Ve'l-arze. fereşnalıa "Yeryüzünü biz yayıp döşedlk" . · ibaresi Zariy'at sftresuiliı 48. ay~tmde y~r almaktadıı·. Ve zeyyen­

na's-sema'e ~'Göğü 'ıştklarla donattık" iha~esi ·ise Fussilet sftre&in~n , ız. ayetinAe :yer . al~akt.adır: - . . .

(53) .İkinci m.İsra?da yer. alan hi~ap sözüiıün tercümesi şöyledir : "Ey . .: Rabbimiz, · ey Rabbi~iz, ·ey Rabbimiz, ey Rabbimiz!"

ŞİBANİ HAtJ'IN BAHRU'L-HÜD~ ADLI ESERİ ısı'

(54). Bj.;;iuci mısra'da yer alan ibare Maide sfu:esinin 1. · ayetinde geçmek­tedir. Ayetintamamı ve tercümesi şöyled_ir: Ya eyyühe'll-e;;ine ame-

. nüeııfu bi'l-.<u!;.üdi uhillet Zekilm behimetü'l-en <ami illa ma yutlö <aley- . küm ğayre niu/.ıilli'ş_-şaydi ve.entüm /.ıurumun ~nne'llahe ya~kumu ma yuridu "Ey İnananlar. Akidleri .yerine getiriıl. İhram:d·a iken 'avlan­ma}rı helal 'gö-rmeksizin, si?'e bildi~ilecek olanlar fuşmda, hayvanlar helal ktlındı; ·All_ah dile_~ği hükmü verir."

İlcinci LDJSra'da yel' alan ibare iı:;e tbl'alıim sılreşinin ·21. ayetinde geçmektedir. Ayetin' tamamı ve tercÜmesi Şöyled.ir : · Yuşebittu'lla- . · hu'lle~ine cimenü bi'l-Z.avli'ş-şabiti fi'l·J.~ayati'd-dünya ve fi'l-al~ireti ve yr,ı;;illu~llahu ·~-~iilimi!].e ve yef<alu'llahu ma· yeşa'u "A,lla'!ı ina-

. nanları, dünya hayatmda·ve ahirette sağlam bir söz üzerinde tut~; zalimleri de saptu·u•. Allah dile$li~ yapar." . . .

. (55) "ne güzel bir mükafat" manasıua gelen ibare, Kehf sU:resiuin 31. ayetinde de geçı:iıektedh•. ' .

(57f İkinci mısra'da yel' alan ibare iı-i İmran SUr~sinin 26. ayetinde geç­mektedir. Ayetin ta~amı ve_ tercümesi şöyledir: · ~uli'lliihumme

· malike'i-mülki ·tu'ti'l-mülke men teşa'u. ve tenzi/u'l-mülke inimmen teşii'u ve _tu <izzu men t~şii'u v.e tuziilu . men .teşii'u bi'yedik~'Hıayru

. in!"eke <ala külli şey'in Z.adirun "Ey Muha.mırred, de ki: Mülkün sa­hibi olan Allah'ıml Mülkü dilediğine verirsin, dilediğinden çekip alt:rsın; dilediğini aziz lo lar, dilediğini alçaltırsm, iyilik ' elindediı:. Doğrusu Sen, her şeye Kadir'sinl" ·

. '

(5_9) Bir dua olan·iba:renin tercümesi şöyledir: ''.'Se~ hatalal'ı-Çok ört~n ve günahları çok bağışlayansui. Ey bağışlayıcı, bizi~ ~çük gün~h-larımıoZı ~ffet, bizi bağışla!'' ·

(60). Dua olan ibar-enin te~cümesi şöyl~dit•: "Ey Tanrun, l'ahmet :senden-' ~ .· ' dir ve o bizim i~indir." Bu ibarede ayill_ zamanda Al-i Imran sfuoe· ı;i.ı:un s. ayetine telmih vardır. Ayetintamamı ve ıercüme~i Şöyledir: · Rabbenii la tuzig_ ·z.uiü.ben.ii bai.de iz hedeyteria veheb lenii min ledün­ke ral.ıineten ·in.neke ente'l-vehhiibu "Rabbimiz. 'Bizi doğru y~la er­dirdikten sonra k~leriİni eğriltme, 'katından bize rahmet bağışla;

·şüİ:ıhesiz sen sonsuz bağı,şta bulll;nansm." · ·

(71) Beyitte yer alaı;ı. '' Z.P.be Z.avseyn" ve ••ev edna" ibar~leri Kur'an-ı K.erim,'in Necm sılresinin 9'. · ayetinde geçip Mirac gecesinde Hz. Muhammed'in Allah'a yakınlık dere~esini' ifade etmekteclir. Ay.etin tamamı ve teı:cümesi şöyledir·: Fekane Z.abe Z.avseyni ev ednti 1'Ara- ·. · lan iki yay aralığı kadar belki daha da ya]q.n oldu."

152 KEMAL ERASLAN .

(72) Beyitte yer alan ·~sub{ıane'leF, esra bi-cabdilıi" ibaresi, Kur'an-ı -ICe-. rim'in isı·a biri.pci ayetinde geçmek-tedir . .Ayetin tamamı ve terciimesi şöyledir: Sub/.ıiine'lleei. ~srii bi-Cabdilı{ leylen inine'l-mescidi'l- lıaremi ile'l-mescidi'l-aT.-se'lleF. bareknii (ıavlelı.u li-nüriyelıu min·· iiyiitinii . innelıu huve's~semıcu'l-başiru "Kulu Muha~ed'i bir gece lVIescid-i Haram'­dan, ·kendişin.e .bir kısım ayetleı·imizi göstermek için, çevresini ~ubarek kıldığımiz lVIescid-i Aksa'yf! götüren Allalı'ın şanı yücedi:r. Doğrusu _o işitir ve görfu:."

(73) Beyitte yer alan "subıiiine'lle;i" ibaresi Kur:an-ı Kerim'in biı·çok ayet- . lerinde geçip ".Allah'm şanı yüce.dir" manasma ge~ek-ıedir. "ma~zii- .· ğa'l-başar" ib~resi is~ Kur'an-ı Kerim'in Necm sftrt-sinin ·on yedinci ay~tindo yer alıp ayetin tamamı ve tercümesi şöyledir: Ma-z6ga'l-ba· şar ve. mii-!agii "Muhammed~in gözü --o:ı;adan ne kaydı ve ~e de onu aştı." .

(75) Beyitte' yer alan "elem neşra{ı" ibaresi ~ur'iin-ı KeriıTJ-'in İnşirah sfire-sinin birinci ayetinde yer almaktadır. Ayetintamamı ve terciİ:JDesi Şöy:.

· ledir: Elem neşralı leke şadreke "Ey Muhammed,''senin gönlünü. açmadık mı?" A.yn.ı beyitte .geçen "ve'rl::l}.u/.ıii" ibaresi ise Kur'an-ı Kerim'in Du­ha s tiresinin bil·inci &yetind~ yer a.I.ıp ·~ Kuşluk vaktine and ols,up.." ma­nas:ına gelmektedir.

(76) Bey'itte yer ' alan "caza [ıulu~in . ca~lm" ibaresi Ku.r'an-ı Kerim'in Kalem · s:Ures.inin dördüncü ayetinde geçmektedir. Hz. Muhammed hakkınd.aki . . Ayeti:q. tamamı ve tercümesi şöyledir : Ve inneke ie-caza lıulu!;.in. ca:rlnıin ."Şüblıesiz sen 'büyük bir ahlaka ·sahipsindir." ·

(77) Beyitt:e yer alan "ra/.ımeten wz.ca.lem~n" ibaresi Enbiya sures)llln yüz sekizin.ci ayetinde geçmekte olup ayetin tamamı ve tercümesi şöyle-·

dir: ·ve mii erselniike illa ralımeterı li'l-Calemlne "Ey Muhammed, biz seni ancak . alemiere rahmet olarak gönderdik." Aynı beyitte ·geçen "Sel­limü 0ala fa(Jri'l-beier {ıayri'l-verii" ibaresi ise ."İn<Janlarm övüncüne .ve kainatın eiı hayırlısına (yani Hz. Muhammed'e) salat·ve selam getirin". _manasına geleıi bir du'a. sözüd~. ·

(82) B-eyitte. yer alan. lev denevtu . "Y,aklaşsaydım'; ve ~'şümme denii" ibaresi ile Kur'an-ı Kerim'in Necm SUresinin sekizinci ayetine işaret edilmiŞtir.

' Cebrail hakkındaki ayetin tamamı v:e tercümesi şöyledir: Şümme dena je-ted~lla. ~·so~~ yaklaşriı.ış· ve inmiştir. '·'

(94) Beyitte yer alan "Remeyte ie remeyte l~kinne'lliihe remii" ibaı·es1 Kur.'· ·· .fin-ı Keri'!l''~ .Enfal stiresinin on yedinci ayetinde geçmektedir . .Ayetin

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADLI ESERİ 153

tamamı ve tercümesi· şöyledir : Felem ta/.>tıılühum vş lakinne'llcilıe (iate­lelıum ve ma remeyte . i~ remeyte ve lalcinne'llıihe rema ve liyubliye'l-mü'­minlne. minlıu bela'en .{ıawrien inne'lliilıe semiCzın Callmun "Onları siz öldürmed.i.iıiz, fakat 'Allah öldürdü. Attığın zaman da sen atma~ıştm, fakat Allah atmıştı. Allah ·bunu, insanları güzel bir imtihana .tabi tut­mak için yapmıştı. Doğı·usu O işitir ve bilir."

(96} ·Beyitte yer alan "ra(ımeten li'l-Cıilemln" ibaresi için bk. (77)

(97) Beyitt~· yer ala~ '~kün fe-yekün:.' iba~e~ Kur'an-;ı Kerim'in En'am ;>ıl­

resi.İı.:in yetmiş üçünc.ü ayeti olup ayet~ tam~İnı ve terc.ümesi şöyledir:· Ve huv~'lle!i ~ıaleke's-semüvati' ve'l-arze bi'l-(ıa~~i ve yevme ye~ülu kün fe-y.ekün ~avluhu'l-(ıa~~u ve lehu'l-mülku yevme. yunfehu-fi'ş-şüri cali-mu'l-ğaybi ve'ş-şeluideti 've huve'l-hab.imu~l-f.ıabiru 'tGökleri ve yeri ger­çekte yaratan ,O'dur ki ,Ol' dediği gün hemen olur;· sözü gerçektir. Sıl.r'a üfleneceği güıi hüküimanlık O'ımndiır. Görülmeyeni de, görüleni de bilir. O 'hakiİndir, haberdardır ."

(?8) Beyitt~ ·ye; alan "ciimiCü'l-esmii bi-şey'in" ibaresi "bütün isimleri bir" şeyde toplayan:" manasma gelip ~z. Aııah'a işar~ttir. . .

. (133) Beyitte yer alan "küllu Şey'iTJ. hcilikun illa vechehu" ibaresi Kur'an-ı Kerim'in Ka~as sılresinin seksen sekizinci. ayetinde geçmektedir. Ayetin tamam.ı ve tercümesi şöyledir : Ve la ıedriu ma'a~llahi ilahen a[ıera la ilahe illa lıuve küllu şey'in lıa!ikun illa veclıehu lehu'l-(ıükn:ıu ve ileyhi turce0 üne "Allalı'la beraber başka tanrı tutup tapma. O'ndan.başka tanrı yoktur, O'ndan başka hn şey yok ola~aktır, ·hüküm O'nundw:, O'na döndürü­leceksiniz."

(1~8) Beyitte. y~r ~ "D.ac ma kedir l_ıu; .m.a şafa.':. ibaresi "Üziıntü verenı · bırak safa vereni al!" manasma gelip kelam-ı kibardır.

(141) Beyİtte yer alan cala'lliihi «Aııah'a ~ittjr" ile men. cafa . "affedenin': ibareleri ile Kur'an-ı ICerirn'i.n Şılra sılresinin kırkı.ıi.cı ayetine telmi.hte bulunulmuşt-ur. Ayetin tamamı_ ve ter~Ümesi şöyledir: Ve ceza'u sey­yi'etin sryyi'gtün mişluka fe-men cafa ve aşleha fe-ecruhu ca[a'llalıi innelıu la yu(ıibbu'~-~alimlne "Bir kötülüğün karşılığı, aynı şekilde bir kötülük­tür. Ama kim.affeder ve barışn:sa, onun ecri Allah'a aittir. Doğrusu, o zulmedenleri sevmez.,

(142)-Beyitte yer alan "el-ka~11:ı,ine'l-ğay~e 've'[.cafine" ve "yu.(ıibbu'l~mul.ı-. · sinlne" ibareleri Kur'an-ı J(eıim'in Al-i İmran sılresinin yüz otuz dör­

düncü ayetinde geçmektedir. Ayetin tercümesi ve tamamı şöyledir: ElleF,ne yunfi~üne fi's-serru.'i ve'z-zarra'i ve'l-ka~mlne'l-gay:;e ve~l- · .·· caftne . Cani'n-nasi pa'lliihu yu(ıibbu'l-mu(ısinine'' Onla~ bollukta ve

' '

154 KEMAL ERASLAN

daı·lıkta sa~federler, öfkelerini yenerler: iruanların kusurlarmı affeder-ler. Allah ,iyilik yapanları sever.',. · .' · · . · . . . '

(143) Beyi1<te ye; ~Inn "ve me,.;. ab-ya" ..;e "kiine a~ıya'n-niisc kulleıı" ibareleri Kur'an-ı Kerim'in Maidç sfu·esinin otuz ikinci ayetine telınihte· b_u.lu-

. nulniuştur. Ay.~tin tamamı ve teı:ciimesi şöyledir ; Min ec!i ~alike keteb­na 0alii Beni !srii'ile. cnnehu men T;ıatele nefsen bi' gayri nefsin ev fesiidin fi'l-arii fekeennemii l;atele'n-nii.se ceml0an ·ve' men alı:}alıii f~-keennemii al).ya'n:nase cemıcc.n ve lef;ad cd~ethum . riisülüna bi'l-beyyinati şüm~~ inne kesiren minhum ba0de ~alike fi'l-arii lemii.srifüne "Bunun için İs~ . rail.eığlularma şöyle yazdık: · "Kim bir kimseyi bix kimseye veya yer yü- r

ziinde bozgunc'ij}uğa kaı•şılık olniadan öldfuiirse, bütün insanların öl­dürmüş !W>i olu.c. Kim _ae -.onu .diriltirse (ölümden ku,rtanrsa), bütün 'nsan ları' di..'"İl.t!miş gibi olur." An d olsun ki; onlara beİgelerle peygam­berler;miz geldi, ~onra b~a r·ağ~ei:ı., onların çoğu yeı· yüzünde. taş~ edenler oldu." · ·

(146) Beyitte yer ala~ ''fa'lliiJıu tıayrun Mf. i:;en" ibaresi Kur'dn-ı Kerim'in Yf.isuf silresinin altmış dördüncü ayetinde geçmektedir. Ayetintamamı v-e tercümesi ·şöyledir: J>_iile hel limcnuku~ 0 aleyhi illd kemii. eniintüküm 0a,lii ii(}lhi rrıin f>ablu fa'llö.hu.·(ıayrun (ıiifi:;en ve lıuve edıamu'r-rö./.ıimin_e · "Daha önce kardeşini size emanet ettiğim gibi,_ şUııdi onu emanet e~er miyii:n? Ama 'Allah en iyi koruyandır, O merhametillerin merhametlisi­dir .' dedi." . .

(152) _Acdel!l-'l-baJki miziicen ehlu lıat#'l-istivii "lVIizac bakımından in~aıilarm . en mutedili Ekvator ~ nsanlandır." ~

(158) Beyitte yer·· alan, cAmiye'l-başar hii ciie'l-!;>azii "Kaza gelince göz kö~ . . olur." ibaresi kclam-ı kibardır;

(168) B'eyitte yer ·alan, Teveklcelnii. calii rabbi's~semii. "Semanın R;ı.bbına te­vekkül ettik" ibaresi, Kur'an-ı Kerim'in A'raf sftresinin seksen doku- ·

' . zunc'u ayeti ile . benzerlik taşımaktadir.

• • o • ~ - •

(174) B.eyitte yer alan, Lii l,ıavle velii 1'Allah'tan başlıa hiçbir çevirici yoktur." · . ib~esi bir dua pa'rçasıd.ır. . . .

(177) .Beyit<te yer alan, CAleyke la0ncti !'Llı>.etim seniJl. üzerine olsun" iba~esi . şeytan h~kkmda olup Kur'an-ı ICerim'in Sad surosiniiı yetmiş sekizinc-i

ayetine 1elmih etmeh."tedir. Ayetin tamamı ve teı·cümesi şöyledir : Ve inne 0aleyke ıacneti ilii yevmi'd-dlni "Ceza gününe· kc.dar lanetim senin

. . üzerinedir, . d~di.'~

(199) .CAllemc'l~esmii.'~ küllehii. "(.Allah) isirolerin h6psin{ '(Hz. 'Aaem'e) öğı:et­ti." '

ŞİBANİ liA.NIN BAHRU'L-HÜDA .ADLI ESERİ -· ıs s

(21Ş) Beyitt~ yer alan ib.ıre K_ur'an-ı Kerim'in Ta-ha SUresinin beşinci aye­.. ı~ dir: . Er-Rq].ımanu cala'l-Carşi'steva "Rah.m.an arşa ' hükm.etmek~e~r." ·

· (216) Be}itte yer alan "Ma~ii telcsibu nefsun ğaden" ibaresi Kur'an-ı Kerim'in Lokman sfuesinin otuz dördüncü ayetinde geçmektedir. Ayetintamamı ve tercümesi şöyledir: lnne'llalıe cindelıu Cilmu's-sa~ati ve yunezziliu'l-ğay­§e ve yac[emu ma fi'l-er(ıiinıi ve mii tedri n~fsün ma~ii teksibu ğa~en ve ma tedri nefsün bi-eyyi arzin temutu. inne'll_iilıe caıtmun lıablrun "Kıyamet sa_atini •bjlmek al!-Cak Allah'a İnahsus'tur. Yağmuru O indirir; rahimlerde

.bulunanı O bilir, ·kim.Se yarın ne kazanacağını· J?ilmez ve hiç kimse ner~-

de öleceğini bilemez. Allah şübhesi~ bilendir, her ·şeyden haberdar~ır :•

(218)_ Beyitte yer alan ":((üntu kenzen" ve "erı uCrif" ibareleri ··Küntu k:mzen m,al]fiyyen a_bbebtu en ulrif "Gizli bir hazine idim, tanınmak istedim. me:vzu hadisrn parçalarıdır.

(229) Ya ca~me'[.cafvi yii gafiire enviiCi'~·;unüb

J(ö ilahe'l-f.ıalM ya f.ıallal•a , eşnafi'l~vera

~'Ey affı büyü!s; ve çeşitli günahları ba~şlayan; ey yaı·atıklarm ilahı,' ey çeşitli varlıklR;rı ya~ atan." '

-(230) Ente !Ü'l1azli'l-kebir . "Sen büyiik .(yüce) fazilet sahihisin." Ente ~ü'l­mecdi'l-call "~en yüce şeref sahihisin."

(231) Estağfiru'llahe'l-ca~m "Yüce. Allah'tan mağfiret diliyorum." Bf>yitte yer alan ";alemna Rabbena" ibaresi ise Kur'an-ı J(erim'iıı. A'raf sllre­sin.in yir~ üçüncü ayetiııde geçmektedir. Ayetin .tamamı v:e tercüme~i -§ö.yledir: ~ata Rabbena ~alemnü enfiisena ve .in lem tağfir lena ve ter-­b~mnd zei;ekune.nne mine_'l~Msirine "Her ikisi (Hz. Ade·~ ile Hz. H~v:va),

· R abb_imiz, ··kendimize yazık ettik; bizi bağışlamaz· ve biz.e ı:ıierha.met etmezsen, biz kayhe(!.en~erden olur~z' dediler."

·.

SÖZLÜ K·

A

ıil_ı (F): ~u

ii~-ı ~ayiiı (F): liayat' suyu, ' içen~ ebedi ha-. yat verdiğine inıpulıın efsanevi' su. İnıınışa

göre kllfllJllıklar (zıılumüt) ülkesinde bulu­nan bu· suyu İskender-i Zü'l-karn~yn ile Hızır ve 1Jyiis adlı iki ermiş aramaya koyulmuşlar. Rızır ve İlyas suyu bulup içerek ölümsüz­

lüğe ermişle~, Zü'l-kameyn ise bulomayarak kaybolmuştur.. •

iib ıı· gil (F): su ve balçıl<. İslfuniyet'e göre

Allah. Hı. Ade~'i pis ~ok"Ulu balçık ~aljodeki topraktan. kudret eliyle yoğurup en güzel

. Şekilde biçim.lendirip ~aratmış ve ona kehdi nefesinden üfleyerek hayat vermiştir (bk. Kur'a,;..,, Kerim, Hicr süresi;.26 . . ayet).

üba (~babalar

iibii-yı culııi (F): yüce babalar. Eski tela.kkide

dünyaya uzn.klıki~a göre sıralanaiı. yedi

gezegene verilen nd: Erke)t kobu! edi!~iı bu gezegenler ~asıyle şunlarcm=: Ay, Utarid, Zühre, Güneş,' Merrib, Müşteri, Zühal: Her

gezegen b.ir. gö)>.-tc bulun ıp: ve o gök gezegenin adıyla anılırdı. Bu yedi göl..-t.eıi s~nra burç- · ·

!ann bıilundu.,lftı "Burçlar gö~" yer alır,

ondan sonra da· i~jnde bir şeyin bulunmadığı dqkuıuncu ğök olan "Atlas gö·~, yer· alırdı. Ayn knral.-ıerde qJan. ~e değişik reııklerle temsil edilen bu yedi' ğezegeiı dünyanın yedi .

ayrı bölgesindeki.tabint hadiselerine ve insan · kaderine hükmederdi. ' ·

<ab es (A)~· boş, beyhude· .-~

<acüyib (<' A cacii'ib):. acayip, tuhaf, şn~acak ·

<aceb (A): acep, tuhaf

cacebe ljal-: Şaşmak, şıışırmnl<

<aciz (A): liciz, güçsüz, zavallı

•acizlı~ (< Ciici; +h(>): acizİik; iktidarsız!. güçsüzlük

. ~ ç-: 3Ç1J!Ilk

açıl-: açılmak

Ad em (k.a.): Hz. Adem, ilk insan ve ilk peygnı

her (b". iib u gil) · . Adem Ata: Adem Baba

•adem (A): yokluk, yok olm(l

iidemi (A): insanoğlu

c:ıdl (A): doğruluk

ii ferT n (F}: yarataiı; yara b cı <afy (A): nfv, bağışlama

ağrı]$: a~, acı

agn/f bol-: ağrımak rab_atsız olmak

al.tad (A): ·bir

en h d (A): söz· verme, and,' yc~n; vefa(.' devir İslaıniyet'e göre Allalı Elest meclisindı bütün ruhlara "Ben sizin. rabbiniz deği

miyim?" diye sormuş, ruhlar da." Evet, rab· bimiz~" diye cevap .vermişlerdir. ı\lliılı kıyamet günü inkar etmesinler diye, ruhlan

. hirbirin~ tanık tutmuştur. · Bwia · "Ahd-ı siibık" denilir (bk. Kur'an-ı Kerim, A'~a.f sfu:esi, 171-172. ayetler) cahd baglo-: söz. verinek, and. içmek .

' cahdgo ııefo ~ıl-: sözünde durniak, yeminine

saclık ka~~ · ·

iı~ir (A): son, nibııy~·t, sonunda

aQİii]$ (A): alıliik, huylar

AJ.ımed (A): en çok medhcdilmiş olan, Hz Mu·

hammed

al}mer (A)_: kırmızı·

aif: ak, beyaz

Ş.İBANİ HAN'IN BAHRÜ'L-HÜDA ADLI ESERİ . . 157

<hJpbet (A): sonunda

<aJı:ilii(A): ey akıl sahibi

<aJı;l (A): akıl, insandaki anlıımo, bÜme, ayırt et· me. ve netice çıkarma kabiliyeti. Swılere

göre akıl ilahi bir nıirdur, hak ile hani onun­la ayırt edilir. Esiciler esosta iki türlü aklın varlığını kab~! ederlerdi:

calil-ı küfl (F): tam akıl, herşeyi kavrayan ve bil.en o.kıl; yaratıcı ·ı..-udretin, yani Tanrı'nın a1.'1if tecellisi. Tanrı'dan; ilk meydana gel~n ~kıl olup "Akl-ı evvel'~ veya "RUh-ı a'zam~' gibi adlarla da ·ıın.ıJır.

calil-ı cü:• (F): tam olmayan akıl, insanda bulunan ve günlük yoşoyışımızı düzenleyen akıl.

a]Frıba (A): akraba, yakı.n olan

al-: almak

alar:. onlar

al arsız: onlarsız

<aJiiyı)j; (< A cala'i/.c): aliijmla~, ilgi~çr

<alem (A): alem,·dünya; Rnk'tan gaytı her şey. Eslci düşüncede varlığı kabul edilen alem- · !erin başlıcalari ,Şurılardır:

ciilem-i aşğar: en l..'iiçük alem. iruan

ciilem-i ber=a~ (F): geçit alemi, dünya ile ahiret arasındaki iiem, kabir aleini · .

Cii_[em-i cebeTÜI (F): azıımet ve kudret alemi, Tamı katı . ;

calem-i ekber (F): en büyük_ ôtem, 'kiiinat

Cafem-i emr (F): Allah'ın emriyle herşeyin, var olduğu alem, bu diiJ;ıya

ciifem-i e~ı:ii~ı (F): ~ar alemi

ciil~in-i esbab (F): sebepler i.lemi

ciilem-ifenii {F): Ianilik aiemi, b? dü~ya cafem-igayb {f): gizlilikler i.lemi, Tanrı kan

calem-i kevn ii fesiid (F): var .olma ve bozıiı­mıı alemi, b:ı dünya

calem-i liihüt (F): ulüliiyet i.lem.i

cp.lem-l meleküt (F): melekler alemi

Calı:m•i _niisÜI (F): mnhJukJar, yaratıkJnr ale­mi, madde iilemi, bu dünya

ciifem·i şuhüd (F): göliilen i.lem, b.u dünya

. Ciifem·i nıacnl (F): milıla alemi

Cafem-i ŞÜ;.CI {F): sıiret alemi, alemi, bu dünya

<:ii 1 em • ·für il z (F): aleıiıi aydınlatan

_ altmış: al~

iimirziş (F): afv, bağışlama

ana: ana (hk. tört)

a.ndaJı:: öyle, o şekilde

< a·n ·d e III(A): delilden

andın: ondan

anga: ona

.a'llga-: anlamak .

anı: onu

anııig: onun

a ıfg 1 a.: nnl:ım'ak

cArab (A): Arap kavmi ara: ara, arasında <ürıZT (A): 'geHp geçici

görünüşler

cürif (A): iirif, irfan s~i, Hakk'~ tam miinası ile lıilcn. SUiilere göre irfan All alı' vergisi olup akılla elde edilen ililndeİı fui_tfuı.dür. Axif, AUah'm lutfettiği Ledünn (gayb i.lemine ait bilgi, ilahi sı.ı:larla ilgili bilgi) pilgisiyle Allah'ın varlığını ve bi:rliğini idrlik edip fıini varlığından geçip Tarırı'nm varlığı ile var olan kişidir.

<Arş (A): Kelime miinası "tavan, çatı, dam, örtü, taht" olan Arş, eski telaklcide dol..-uzuncu göl..-tür (bk. iibii-yı culvl). Arş bütün iiiemleri içine alan ntlraiıl bir varlıl..-tır.

. Kur'lirı-ı Kerim'de_ Allah'ı_n yerleri, gökleri ve arasındakileri altı devirde yarat:t:Jğı, sonra Arş'ta karıir kıldığı (bk. Hadid ·sUıesi, 4. ôyet), Arş'ı meleklerin- başları üzerinde taşı­

dığı (bk. Mü'min sıiresi, 7. ayet) bnyıırulmuş­tur. Arş'ı. taşıyan dört ~~~ 'melek "Ha.ınele-i Arş" adını alır. Cebrôii A.iş kap:ndıı mevki sahibidir (bk. Tekvir sftresi, 19--20. ôyetler). Al-ş, Allah'ın · k"'ldretinin tecelli yen oldoğu için ildhl taht 'kabuf edilir ve "Ai-ş-ı n'lô, Ar~-ı Rabmôn, Arş-ı Yezdilıı, Felek-i Jl'zam" 'gibi adlari~ da anılır ..

art·: artmak, çoğalmak

ad (A): arz, dünya, yeryüzü>

158 KEMAL ERASLAN

Aş af Q):ıı.): 4snİ b. Berııhya; Hz. Süleyman'ın ·hikmet ve tedbiriyle tanınan veziri

iisiin (F): kolay

aşfiyii (A): saf, içi temiz olan

asl].ab (4.): sahiibHer, Hz. Muhıımmed'i görüp gil· rüşme şe~efine nail olanlar. Sah3lıÜeri görmüş olanlara da "Tiibün" denilir.

'üşi (A): asi, .isyıın eden, Allııh'm buyruklnrma karŞı gelen

a şi(A): asıl, esas

n s ~ a - : l<oıiımak, himeye etmek

asru: çok, pekçok ·

ıış-: aşmak

'aşıJ.c (A):' nşık, . çok fnzlıı seven, içi Allıılı sevgisi ile dolu olan

iişinii (F): tanıdık, bildik

iişüfte (F): çilgmcasınn seven, bn sevgiyle peri-şan olup divaneye dÖnen ·

at: ııd, isim 1 .

alı ~al-: öldükten sonra hnyırla anılmak at; at, ·binek hayvanı

nt n : ata, cedd, baba

Ata Adeın: ilk ins~ dolayısıyla . insanlığın atası olan Hz. Adem •

'a ~ii(A): bağış, ihsan,

ii yi n (F): adet, usul

iiylne (F): ayna

. ., . .

'ay n (A): göz; bir şeyin aslı. kendisi

cayne'l-ya~ln (A): gözle görillniüş gibi kes

bilgi .

cayh· ı nür.(F); nılıun kendisi ·

ayrıl-: ıı~ak

ayt-: söylemek ·

a'~aiiı (A): en.büyük

< Aziizii (A): AziizjJ, Şeytıın'.m melek iken, A.llııh'ı . la'netine uğram.adan önceki adı .

az d ii d (A)': zıtiar

'a~Im (A): ulu, yüce

B

b'iib (A); bölii:n, fıısıl, kônu

b ii d (F): riiıgiir

biid-ı h.euii (F): hava .a1amı

.bad-ı şabii (F): doğudan ese!l hafif ve tatlı rüzgar

bii.de (F): şarap

biide-i c!ş~ (F): aşk şarabı

b ii ğ (F): bnğ, bahçe

bağışla-: bağışlamak

bağla-: b~ğ!amak . .

bahii (F): b~~· değer, bedel .

caia ~ıZ-: bağışlamak, ilisanda bulanmak

<n ~1 n s (A): üstü ipek, ~o pamuk I.."UUIIaş avuç:· avuç · ·bahŞ.iıe (F): bnhane, sebep

a 'yecii . (A): ay eğri, büğ'rii, ey: ça~pık

aY.: ey · . . ay:· ay~ dünyanın uydnsu oliuı gez~gen: Eski te· ·

Jııkkide ·ay birinci gökte bul~ur. a_v tutul-: güneşin dünya ile ay. ıirasmn gir­·mesiylc. aym görünınez olması hadisesi

aynı ikki yaT·: ayı iki parçaya ayirJ!lak· .Bu. sözle Hz. Muhammed'in kendisine inanma­

yan müşriklere Allııh'm vı,ırlığını ve kudre- · tini, kendisinin Allah'm elçisi oldnğwiu isbat için pnrmağı ile ayı ilciye ayırdığı mucizesine

:.işaret edilmiştir. . . ...... ay~: söylernek

aya·J.c: ayak

ayır-: ayırmak·

. . . . .. bahii.r (F): bahar

bal)r (A): deniz babr u bo,.; (F): deniz ve karıı pnrÇ1lsı, Y.er-yüzü

bal_ıt (F): bağış, ihsan

babş it-: bo~lamak ihsanda bul~llii!ak bı;1_ışiş (F).: bağış

bafışiş iı-: bağışlam~

balpr: bakır

· b a Jı: I · (a): baki, eb edi, dıılm1, ölümsüz. lslô.mi­

. · yct'e göre Allıılı'tan gayrı . her. şey fiini~,

geçicidir,. mutlak d~ğildir:

biilit (F)': Y!~Sok

bar: var

Şq3ANI HAN'IN BAHRU'L-HUDA ~U E~ER.I. 15\1

ar- : varmak, gitmek

~rçn: bütün, hep

arçası: hepsi, tanuuıu

arı: bütün, hep

arınça: Vll! olılukça

_a- şafii (F}: safaiL.. temiz

· ıiş: baş .

. . başdıtf ayalf: baştanbaşa

baştın aya if: baştanbaşa

liiyezld .(k.a.): Birinci tnbn.kn silfil.erindcn· olaİı · . Biıyeı,id'ln .adı :Ebu Ye~d Tayfılr .bin Su­

rıışiın'dı.r.· B.:ıbıısı Suruşôn, ihtida etmiş .bir Zerdü,ş't! iqi. Doğum tarihi pelli' de~dir. Bis­tam'da doğmuş olup m. 874 ~da oraçla vefat etmiştir. Kabri de · orndndı.r. Tıısav-

. vuf'a intisap etmeden önce Hapefi fıkhıyla meşgul olmuştur. Tevhfd il.miiıde şeyhi Ebu

:All ~s-S indi idi. Y ıwlı eser bı.rakmllJD!Ştı.r. Vecd hıılinde söylediği sözler ise bazı mec: mualnjdn yer ıılmıştı.r. ·

ledel!-şan (Y:.B·): Ded~bŞnn, bugün Afganistan . hudutlan içinde bulıman ve ln'l denilen de­

ğerli madeni ile ünl? bir şehir ·

ıediiyi' (A): eşi olmııy~n güzel şeyler .

teden (F): beden, vücut

ıedr (A): nym on dıirdüncü gecesi, dolunay

bedr-i J~l · 't_ljl~ ~): mö.-ziign'l-basiir lıedri. Kur'an-ı Kedm'in Necm siiresinin

17. ôy~ti ~ 1:- J ~~ t_l jl .• ".llfubaıiımed'in gözü oradan n~ ·kaydı ve ne de onu aş~."run bir . parçasıdır.

ı ii <j~ (A): sebep.

ıelfii (A): ebedllik

>elli (~): gnm, kçder, afet

>ende (F): kul, köle

>endeİılf(< be_nds + lıl;;):kull~;kıılelik !ıer-J;ıalf (F): hak üzre

Jeşiiret (A): müjde

ıı ·e,şlr (A):·müjdeci, gü!er )'Ü;Ziü

beşer (A): insan

ber-güzin (F): seçkin

lieyiin (A): açikçn söyleme; bildirme ·

beyiin lj:ıC-: bil~ek, aıilatmak, ifiıde etmek

beyt (A): ·beyt, iki İıı.ısradnn ol~ş:in nn.zun birimi

b I- b n h ii (F): b aha biçilemez, çok değerli

bl-bii <iş (F): sebepsiz

bl-çiire (F): çôresiz, zavallı

bl·çiirerii (F): biçareye, ~vallıya

bldiir (F): uy~

bl-dest ü pü (F): elsiz ayllksız

bigin: gibi, bıonzer

bi-gümlln (F): ' şüphesiz

b_I -!.!aber (F):. habersiz, bilgisi olmayan

.bl-l}aiFl~nt (F): gerçek olıİıayan

bi-I;ı-ny ii (F): hııynsız, edebsiz

bi-l_ıayiilıJı; (< bl-/.ınyii + lı/f): hnyasız olan

bi- )J n y ii yi (F): hay·asız!ık

bi-hisılb (F): hesapsız

bi-hüner (F): hüıiersiz

bl-lfanü<nt (F): kannnts~;kanııat etmeyen

b il-: bilmek

b. il e: birlikte, beraber, ile

bil en: birlikte, ~eraber, ile

him (F): l~orku

blruii;ı: {F): hasta

bi-müntehli (F): sonsuz

binii (A): yapı, yapma, kurm.a ·

bi-niyiiz (F): dua etmeyen, yalvarm~yan

bir: bir, tek, eşi ve benzeri bulıınmaynn

bir nire: birçok

· ·. · bir il bar (F): bir ve viı.r. olan T~

. bir-: vermek

cilii bir· parintmak

devlet bir-: pal>tlı Jalmak·

incilq bir-: parintmak

icıilii bir-: yüksel~ek ·.

. nuşreı bir-: yardım etmek, ba5~lı kılmak

. muriid u ma~üd bir-: isteğine ulaştı.rm~

nür-ı '#yii. bir-: ışık vermek

ra/.ımeı -bir-: . acımak, merhamet etmek

rehii bir-: ~ak

;,:iii bir·: ;azı olmak

rulf bir-: nzığıııı ·temin' etıi:ıek

160 KEMAL ERASLAN

$Ükiln bir-: siikinleştirmek, Jıu.zur vermek

vücüd bir-: vıır kılmak

birge: birlikte

biri: biri

birisi: birisi

bir i e.: birlil~e; b~raber.

· birlen: birlikte, beraber

b irlik: birlik, bir olma

Bis~iim (y.a.): Bistô.ı:ıı, İran hudutlan içinde bu­!unan bir şehir

· hiş: beş

c eli (F): yer

cii·i biilif (F): yatak, döşelc

cühil (A): cahil, bilgiaiz .

elin (F): can, ruh

cii~dın dl;lrüd ile ducii ay-: yürekten 'se ile dua etmek

Cebre'll (A): Cebriiil. H~. Muh1Ull.tl1ed'e Tax don vahly getirmekle görevli, dört büyük ı lekten biri. Diğer üçü ~iiil, Mikiül ·.-e riifil'dir.

b[-taJ.ıommUl (F): tobammiil edilmez, taham- : cehd (A): ~ehd, g~}.'l'e~ Çnlışma mülsüz

bi - ıama' (F): oç gliı!ü olmayan

bi- teviizu< (F): alç'ak gönüllü olmayan

bJ:vefii (F): vefasız

bi- vefiilıJF. ( < ıl·vifci + lı/_<): vefasızlık

biz: biz

b iz e: bize

bizlerni : bizleri

bol-: o,lmıık

boyun: boyun

boyu_n sun-: itaat e.tmelc

. bu: bu

bul arga: bunlara

. B'ü · 'AH (k.a.): Ebu·}~, İbn S_!nii'nı~ 1..-ü.nyesi

B' u' 1-:ı;Iasan (k.a.): Ebu'I-Hasaıi-i Harkani . .A:dı AJi, babasının adı Cıı'fer'dir. Zamaı:Ünllı bü­yük . sUiilerinden idi. T~avvuf'ta m\i.ışidi Biiyezid·i Bistiimi' dir. Doğumu miiııevi· piri Biiyezid-i Bistô.ı:ııl'nin vefatından az ıionra olup h. 425 yılmda vefat etmiştir.

b u rada: burada

·burun: önce; evvel

buruuraJF. : önce,- dabıı önce

bü'.J- 'al ii {A): yücelik sahibi

b~lbüi(A): bil.lbül

bülbül-i bi-çare {F): z.ııvaliı. bülbül .

bülbül-i tabc (F):. y~açlıhş bülbÜ.lü, ruh

bülend (F): yü~sek, ' yüce

ct/ı{ ~_<ı ı.: çabalıımnk, gayort etmek, çalı; m

. cehüi .(A): pek cahil, çok cıiliiı' .cem< (A): toplama, bir araya getirme

. cenüb (A): güney

cev (F): arpa

c.evr {A): eziyet, cefa

cezii (A): karşılık, bedel .

ce:a bir-: karşılığıını vermek. İsliiıııiyet' e göı i~ıınlar bu dünyadaki omellerine göı:_e öbi. dünyada eziyet veya mükô.fiıt gllreceklerdiı

cezm ·_(A): kea.in karar, niyet

ce::m bil-: kesin olıı.rak bilmek

cih:iin ~F): cihan, alem, dünya

cilü (A): pnrlotmn, . p~rlııklık

cilii bir· : pıı.rlatmak

cinn {A): gözle görülmeyen yaratık

cüşlde (F): coşmuş, coşl.-unlnk

cüdii (F}: ayrı

cüdii ~ıl-: ayırmak

ciida bol·: aynimak

cemiidi (A): cansız-vazlıklar

cÜmle {A): bütün, hep

· cörm (A): suç

ç

çii r (F): dö.ı:t

çar cun1ur: dllrt unsur. Eski telakkide var­lığın esasını ieşJ?l eden su, toprak, hava, ate~

ç ii._r e (F): çiire, tedbir

ŞİB~ HAN'1N lJAHRU'L-HÜDA ADLI ESER! 161

çarb (F):_gök

·çar~-ı felek . (F): gÖk kubbe

çerii (F): niçin _--

çeriig (F);_fitil, mum

çeriiğ-ı cömr (F): ömür mumu, hayat

çılj;-: .~.ıkmak, ayrıJmak

çılpır·: çıkarmak, ayırmak

çın: dıığru, gerçek

çi bre (F)": _çehre, yüz

çü (F): "çünkü. ·

çü n (F): çünkü, i·çi~

D

dogı: dahi

Oü~~iin (y:a.): Dimğôn veya Dimeğin §ehri.

diinii (F): bilgili_

diipiş (F): biliş, bilme

dattiş eh'li: bilgi saJpbi

dür (A): ev, yer; yurt

daru'l-gıuii (A): zenginlik· evi . . d.n"vet (A): diivet

d.üyimli (< -'\· dii'im,li): daima, her zaman

dayimü'l-ev~aı (A)· her .yakit

defter (A): defter

debr (A): diinya ·

delil (A): delil

ddnl (:A): bir: delil

dem (F); zaman·

derd (F): dert, keder, kıiygı

dergiib (F): dergiib, tekke

der-~ayiit (F): hayatta

de~miin (~: dermaıi, çiire, ilaç

dermiinde Q.?): aciz, zavallı, güçsüz

deryii (F): deniz · •

derya-yı a.c ;am (F): ulu deniz

derya->:' Kul:um (F): Kızıldeniz

dest (F): el

- desı-gir (F): elden tutan, yardımcı

clesı ii pa (F): el ve ayak

dev ii (~)· · iı??• çare, tedbir

ll ıi;v ~et (A): devlet, i~bal, Jiaht açıklığı

di-: demek, s!lylemek

dik: gibi

d i 1 (F): giinül

din (A): din, Allah'm emir!erinin tamamı, ilôhl ni zam

dös t (F): dost, arkadaş

"du<ü (A): dua, Allah'a yalvarma, niyaz

clucii ·müste~iib iı-: duayı kabiıl etmek, yerine getirmek . ·

clucii-yı ~ayr (F): ~ayr dua

du" ii-yı murlaiii (F): seçkin·dua

diır·: durmak (yardımcı fül olarak bildirme k.ipin.i teşkil eder.)

durüd (F): dua, iivgü. selim

d ü ( < F dü): iki

dü-cihiin (F): . i1d dbiı.n, bu dünya ile Obür

dünya, dünya ve iihiret iilemi

~ünyii (A): dünya

dünya vU cu~bl (F): Jiu dünya ve öbür dünya

dünya-yı fiinl (F): fiini diinya, gelip geçici

dünya, bu dünya

· d ürr (A): inci

clürr-i bti-bohii (F): değerli inci

d ü-serii (F): iki cihan, iki diinya

düşmen (F): düşman

ebr (F): bulut

eczii (A): parçalar

E

ec:ii-yı ciilem (F): _iilemin parçaları, dünyayı

meydana getiren parçacıklar,' u.İısurlar ·

ebriir (A): iyiler, doğrular, öZü ~özü bii olanlar, dindarlar · ·

ed ii (A): yerine getirme

edii ~ıl-: yerine getirmek, ifa ·etmek

efliik (A): felekler, gökler ·

efşiin (F): saçan

ehl (A): salUp, miilik

eh_l·i ciilem (F): nle';D eWi, inaonlar

ehl-i diiniş (F)_: bilgi sahibi, bilen kim.se

·. l62 KErYIAL ERASLAN

ehl-i dil (F}: gönühahibi, ~den a.ıılayan ·

elıl-i ya~ln (F): kesin bilgi .sahibi

ehl-i ,ulmet .(F}: kara.ıılık e!ıli, küfür ebli, . kafi.r .

ejdelıa · (F): ejderha _büyük yılo.ıı .

el est (A): 'AJ!ah'ın ruhları yarattıktan sonra o~-. \

la.r.ı "Ben sizin rabbiniz de~il miyim?" diye

sorduğu ve ruhların da "Evet, rabbimizain." dedikleri . zaman .(bk. ·.ca h. d). ·

emanet (A)i emanet, doğruluk üzre bulunaia .

Kur'an-ı ·_Kçrim'de Allah'ın emaneti önce göklere, yerlere verdiği, onların da korkup

~enme1."teu· ~açındıklan, nihayet ·bu ema­ııeti iusanın yüklen.diği bu yüzden de imanuı

zalim ve cahil oldu.,ıiü buyurul~ (bk. ·Ahzib alireai, 72. ayet).

emiineini kiiıer-: emane.ti yuklenmek

.. e~r (A): iş, emir, b':'yruk

emviit (A): ölüler

enbiya (A): ~eb!ler ·

enc üm (A): yıldızlar

en'var (A}: nurlar, ışıklar

enı:ör-ı Half (F}: Hakk'ın nurlon, ilahl nur· lar, ilahi ışık, aydınlılıc. ..

erğavan (F}: erguvan

e r v iil;ı (A}: ruhlar

. erviil;-=i piik-i enbiya (F): nebilerin tertemiz

rubu

e t er (A}: eser

esrar (A): sırlar

esriir-ı Half (F}: Halck'ın sırları

eoy ii. (A): eşya

e t • : e"ı.nıek, yapmak; Jcrş.

i 't -

.. e fviir (4): tavırlar, tarzlıir e!viir-ı bedii;.c (F): bedialar torı:ı . . .

'ev]ı:iit (A): vakitler

evli yü. (A): veliler, ermi§ler, Al.lab'a yakın olanlar

evvel (A): önce

evvelgı (<evvel+ gıj: önceki

ey 1 e : öyle, o şekilde

ey l e- : eylemek, yapmak ·

ezei '(A): ~aolangıcı o~ayan zaman

· e~kiya (A): 'zeki kimseler . .

F ·

!al~r (A): öğüııme, 9ete!, onur

fıi <i l (A): ~apan

.fiıcil-i mııJla~ (F) : ~utlak fail, lıer§eyi yaı m~ğa kadi.r, Allıili ·

I a ~Ir (A): fakir! zavallı

. Ia!ı;r (A}: ihtiyaç, yoksulluk; kı;J un Allab'a karı · faki.rliğini. bilmesi. Siifilere göre ·rıikr, insaıııı

faru ve ~evhum. varlığından siyrılıp Fen. !i'Uab' mertebesiııe ulaşmasıdır.

!iint (A): Ölümlü, geçici, dapnt olmayan

fa ~1 (A): fnsıl, mevsim

I'azl (A}: !azilet, erdem, üstünl~

· relek (A}: gök. Eski telakkide dokuz kat gök ka·

b'UI edilirdi. İlk yedi gÖkte birer gezegen, se· k.izjnci gökte işe burÇIBi bulunurdu. Doku­zuncu gökte ise bir şeyin bulunmadığı kabıı-l

· edilirdi. Dokuz kat gök iç içe küreler şek­linde tasavvur edili.rdi.

fena (A}: yokluk, yok olına, fıini v~lıktan ıııynl­. ma, nefis ·ba~lanndan kurtulma. Siifilcr fena

· sözüyle, l-ulun kötü sıfatlarından annma_eını,

böylece Allab'a ynklaşma&ml kastederler.

Ferld.ftn (k.a.)': Feridun. İran'~ Pişdiidller sül~.­leainin altıncı htikiimdan. Lakabı Ferrub

olup kıı.hramanlığw ~salicfu. · Feridün-ı ::amiin (F): zamanın FeridOn'u

ferrii.ş (A}: döşeyen, döşemeci, hiaınetçi; Kii·

be'yi s üpüren .

ferru~ (F): uğurlu, kutlu .

fmul;-li~<ô (F): mubııre~ yüzlü

fetii. (A}: genç, dcli.ka.nlı, yiğit fevc (A}: bölük, yıj;ın, kiline

filq (A): fikir,' düşün~e fi ' 1 (A}: fiil,' iş, amel

fü~üz (F): aydııılatan, pıu-Jatan

G

i;n!tlr (A}: riıoğfi.ret ede.n, bağışioyan (All~'m

sıratlanndandır).

ŞİBANİ HAN'IN BA~U'L-HÜDA ADLI ES.ERİ 163

ıh (F): 'zaman -· ı lib. (A): galebe çalan, iliıtün gelen -

m ( < A ğamin): gam, keder,-ta sa, kaygı

· ğain yi-: üzülmek

ıV (F): öküz

ı yb (A): gizli, bilinmez

iyet (A): uç,' son, nihayet, çok fazla

ı zııb (A): kızgmhk, hiddet, öf'J.:e

ı dii (F): dilenci, fakir .

h (F): zaman, bazen

ı nc (F): gazine

genc-i dovlcl (F): mutlııluk bazinesi

r. (F): eğer

r çi (F): ge~ çi, her ne kadar

rdiin (F): dönen, döuücü, gök.l"lilıbe; dünya

na (A): zen'ginlik

ir e (A): mağror, guııırlo

1 (F): balçık

r ®:tutan

tl .(F): ~ünya, cihan

glıl-nümii {F): cilıanı göste~en

yii (F): ot

ıriirl (F): giı.rutlu olma

işe (F): köşe

gü§o lut-: bir köşeye yerleşmek

il (F): gül

giil·i ra.cnli (F): dışı sıı~ı. içi kırmızı renkli. bir güLçeşidi · ·

iİ~en ·{F): gül bBhçesi

iman (F): znn, sanma

inii:h (F): günah, ·şeriate aykırı davranışlar

i~ii (F): vııhlt, delil, tanık

~add (A): had, smır, !!ndut

(ıaddı~ ~ş-: çok fazla olmak

l)afii ~A): _gizlilik

b 0 iih (F): i~~e~ ·

h v ahi (F): ister

l~a)j: (< A lfa~~): ~ak, Allah

J;I~Jı: Ta 'ala (A): Yüce Allalı 9 ii k (F); toprak

1}-'aJı;iJı:n t (A): hakikat, gerçek

J:ıaklm (A): alim, her şeyi bilen

baklm-i ber-l)a~ {F):' hak üzr~ bilen, her şeyi dıiima en doğru tekilde bilen, Allah

l].a]f.Jı: (A): h:ık, doğruluk ·

lı a_J ii ş (A): kurtul u§, kurtulma

~aliiş eylc·: kurtarmak

J:ıiiliit (A): haller, durumJar

lıiilöı-ı şanii.vi.c (F): güzel aan'atlarla 'ilgili durumlar .

galiiyıJı: (<·A bala'~): halklar, insanlar

balels!z (< balel+ai:): yanlıtsız~ lrusursuz

[ı ii lı~: (A}: halkeden, -yaratan, yoktan var eden,

'Allah

lfiilıl!-~ or:i u $em ii (F): yer ve gökün yaratı cm,

.,\llnlı .

g~II (A): boş, te~a

!)allı: (A): yaratma,. yoktan .vıır etme; halk, inıio.n- : far ' . . .

bal~-ı 'kiijiniit (F): kiıinntta bul_unan herkes

'l;tamd (A): Tanrı'ya şükran. ifade' etme, şükretme 1

l)amd ~ §cnii oy·: Tanrı'y!l ş-ükredip övmek

},]Yan: (F): sofra

tıar (F): e,ek

H ·!) v iir (F): bakir, bayağı, ileğeraiz .ı

J:ıii şıl (A}: hosnle geleiı, peyda olan, ortaya çıkan

ılJer (A): haber . · . . l;tiisid (A): hnsed eden, kısk~an, kıskanç 1bib (A): sevgili, Hz.- lıiuhammed AlJQ.b'm sev-· h- id- (A) kısk

gili kulo olduğu için bir ünvanı da · .. ~abi- -~ 0 : ·ey anç

bu'llab"tır. · · tıaşm (A}: düşman, muhalif

' ice(F): bace, efeneli l;ıasret (~): ~et, özleyiş

buiice-i her dü-serii (F): her iki dünyanm efen- · _tıastalıJı: ( < basıa+lıl!): hastalık dis!, Hz. l'ıfoh~mmed_ - - . l}iip r (A): hatır, 'gönül, düşünce

.. . 164- KEMAL ERASİ.AN

lj.a vf (A): korkma, Allah't~ korkup emirlerinden dı.şıırı çıkınama

}].ayii (A): haya, utanm~, ôr

l;ıayii lı~ (< bayii+lı~): hayalı, haya sahibi

}]. a.y iit (A): hayat

bay) (A): zümre, lopluluk

gayr (A): hayır, iyilik, iyi davranışlar.

lJayrıı.'l-beşcr (F): beşerin hayı.rlısı; insanların

en seçkini olduğu için. Hı. Muhaınined'~ ve­rilen ünvau

bayriin (A): hayran, şa~ş; Tasavvuf anlayı­

. ~uidıı "hayret" makamında bulunan

}).ayret (A): hayret, şa.şı.rma; Ta.Savvuf anlayı~da l.'ll.lun Allah'a varmak i~in aŞması gereken kırk mal;!:amdıin biri. Bu makamda bulunan,

Allah'in aıanieti karşısında ne yapacağını bilemez hale girer.

bayviin (A): hayvan (bk. meuiilid·i· §tliiı)

· }].ayviiniit (A): hay_vaalar

ljaıün (F): soı;ıJ>ahar

l,ıa zre t (A): kelime mBııası."k:uı:b" (yak;ınlık) olup hüyüklere saygı makammda !..-ullanılır.'

Ha~cı-i ?eyğamber·i JY[ürsel (F): Allah'ın elçisi olarak gönderilen H z. Muhammed

HtL7et-i Rabbu'l-caw (F): Yüı:e Allah

lıem (F): h_!ml

heme (F): bütÜn, hep

hamln (F): hemen, an, an~

he~·ol: o

her (F): he~

hergiı (F): asla,

hevü (A): heves, istek

bır ed (F): · akıl

l,tikmet. (A): hikmet, özlü söz; 'AJiah'ın birliğini,

varlığını, kndrcıt:in.i ve aıametini, Allah sev·

gisini, ilahi' hakikatleri ifade eden dini ve

ahlaki özlü söz

hilal (A): yeni ay

}).isiih (A): hesap

boş (F): hoş, güzel, iyi

hör·: ulumak

b ii (F): huy, miz~ç, yaradılış

(.ıü. ~ıl-: huy edinmek

Ip~ b 1 ii (A): gebe

ıJtida (F): Huda, Allah

J.ı.ul~ (A): hulk, tabiat, yaradılış

J.ıurmii. (A): hurma ,

h~ş (F): akıl

biişmend (F): alnllı

hüdii (A): doğru: yol gösterme

l;ı ükıı;ı. (A): hüküm

~ükm·i {<aza (F): k~ô hükıılü

h üner (F): hüner, marife t, ustalık, bilgi

)Jurmet (A): hürmet

I

ı d 1 a • : kok.laı:İıak

. ı şpfii (A): seçkinlik .·

ışpliil;ı (A): ıs~ah •. tôhü

•ış~ (A): aşk

·c ış{< e~li: ôşık kim~efer 0ı§~ yolınga kacfenı ljoy-: aşık olmak 0ı§k·ı gili (F): güle duialan aş~.

r i · : olmak, mevcud olmak

u ı- ( ) K Çin'd bul b' bir H - i b ii (A): çekinme, sakınmıı <~~"ı. ıı y.a. : uzey e onan ır şe • ı· . ta şehri edebiyat:ımızdn · üalü olan miskle- · i bt i· d ii (A): başlangıç

riyle. yer ııJır. i ç : iç

}).i c ii b (A): örtü, perde

Rieret (A:): göç; Hz. l'ıfnhammed'i~ m . . 622 )rı. lı.nda Mekke' den Medine'ye göç etmesi ha­clisesi

. hiç (F): biç

hidiiyet (A): Hak yoluna yöneltm~

iç-: içmek

içre: içinde

idriik (A): anlayı~, anlanıa

il;ısiin (A): ihsan, ba~

· ibsiJn lfd·: bağışlamak

. i~tim~ .(A): perbiz

ŞİBANİ HAN'IN BAİIRU'L-HÜDA ADLI .ESERi 165

tiyiir (A):' seçme, tercih

Üıtiyar ~ıl-: seçmek, .tercih etm.ek

ki:· iki · _

iki calem: iki alem, bu dünya ile öbür dün­ya, ve dünya· ahiret iiiemi

iki ı;ihan: bu diinya ve öbÜr dünya

iki düiıya: bu dünya ve ab~ diin_ya

iki düşmen: iki düşman; nefis ve şeytan ·

tidii (A}: tabi olma, uyma

ti.~ii _(A): gereJane

halk

el

ihi (A): ilahi

ı: i,) e,- beraber

' n: ile, beraber

ig: el

.-

ilig ıuı-: yardım etmek

ll et (A): illet, sakatlık

cillet-i ~işyan (F): isyan hastalığı

lm (A): ilim

cdme'l-ya[<ln (A}: kesin olarak elde edilen

bilgi

cilm-i klmiya (F): Kimya ilmi

cilm-i taciim-i lcdünl (F): Ledôn ilm'ini öğretme

:i c ii (A): sığınma

ıiim (A): imam, k~ndisine uyuinn kimse

ıdi: şimdi .

ıtiziic (A): uygQD.luk

.i'!lıi::ac (<ıl-: uyuş~o.~

ıtizacl (F): ..,..uyuşma

-: inmek, nazil olmak, Allah tııro.fından gönderil­

mek

niiyet (A): yardım, lütuf

cilii (-t\.): ciliilanma, parlama

ineila bii-: parlo.tmak, aydınlık hali getirmek

~i Zii ~A): tamam <_>lma, nihayet bulma, sona ei:­

me

in~iiii. tap·: son bulmak

s (A): insıin.

ins ü cin (F}: inııan ve cin

ins~n. (A): insan; göz bebeği · in tifii (A): sönme

·int lfa tap·: . sönmek

intihii (A): ~ayet bulma, sona erme, bitme

intihii bol-: !On bulmak

inzivii (A): bir koşeye çekilme, dünya işlerinden

el etek ,çekip tenh!l kalma

in::iııö tui-: bir köşeye çekilmek

ir-:. olmak, mevcut olmak

lriin (y.a.): İro.n · · .

ir k : güç, ku w et, · iktidar

<fsJ (k.a.): B'z. İsa, dört büyük peygamberden biri olup kendisine vahiy yoluY-le liıcil nii.zil ol­muştur. Hz. İsa edebiyatıı:Wzda körl_erin gö­

zünü açmak, ölüleri diriltmek gibi ,ı:iıucize­

Jeriyle yer alır. Hastalıklan eliyle sıvaziaya­

rak iyileştirdiği. için lô.kabı "~esih"tir. c fsl-nefe.• (F}: Hz. İeô. iıefesli, nefes i Hz.

: · İsa'nın nefesi gibi cansızları dirilten

iski: eski

i s I ii m (A): İslam kelimesinin sözlük mô.naeı "itaat,

bağlnnma, bir şeye teslimiyet, siilim olma"­

dır. Te~im olarak, Allah'ın emriyle Hz. Mu­hammed ta.rafm~an bütün insanlara tebliğ edilen dinin adıdır.

i sm (A): iıllm

<işyiin (A): isyan, itaatsizlik~ Allab'm eınirlerino

karşı gelme

iş: iş

işek: eşek

işik: eşik, kapı

· işit-: işitmek

it: it, köpek

it-: etmek, yapmak; "krş. eı­

i <tidiil (A): ölçiilülük ..

i <tifii(A): yükse~e, yücelik

ıcıi/ii bir-: ~eltmek, yüceltmek

i <timüd (:A): itimat, giivenme

icıimBd !<ıl-: güvenmek '

· iv: ev

i~har (A): gö~terme, meydana çıkarma hi: Rab

166 !<.EMAL ERASLAN

K

lFabii (A): üste giyilen elbise, cübbe

)ı:iibiliyyet-(A): kalıiliyyet '

lFabil (A): olan; olabillı:

ljiibil-i yü_": aferltı (F): ~ aferi_ne._layık 'Jı:aç-: kaçmak

. ]ı:ad (< A Jı:add): boy

]f:adem (A): ·ayak

l;cadem l;ccy-: ayak basmak

]ı: ad hıı (A): eski

ljadlm-i,lem.·ye::el (F): ebedi ~lan. Allah

]ı:adr(A): değer, laymet, paye · .

kiifir.(A): kafir, küfre giren, AUah'ıiı varlığını ' 'c birliğini inkar eden

Jı:ahir (A): kahreden, ezen, yok edeıi

Jı:ahr (A): ezme, yok ~taıe,

]ı: al-: kalmak, nrta knlmnk

l!:amış: kamış

Jı;amuğ: bütii.o! Jıep

ceznlruırlırı:ııa

J:cana ~at (A): kanaat, razı olma, fazlasıııı iste­meme

J:cand (A): şeker, şeker kanıışı

]f:iiıı ii n (A): kanun

~ii.ııüıı-ı şifa (e.n.): İhnSt~~·DlD bckinıliğe dair ünlü ·eseri .

kara: kara, siy:ıb, karanlık . /i4rt; ?,;,., hr.nrtmak

Jı:ara~ğu: "karanlık '

Jı:a rı: ihtiyar, ğüc;sü~

Jı:~rıhJı:: ihti}·arlık, güçsüzlük

kar (F): iş

Jı:aydın: uereden

kayinat (< A kii'iniit): kai~at, var olan şeyleri tamamı ,

kaili (A): Allah tarafından ezelde takdir edile . olacak şeylerin meydana gelmesi

kehrüba (F): kehriha

k el-: gelmek; krş. k i I- ·

kerilmet (A): keramet; . yücelik, ululıık; All_ah',

yakın _. kims~leriıı (velilerin) Allnlı'ın lüt;fı ilc gösterdikleri olağan . ÜStü hnllcr

kerem (A): cöme~tlik

kerim (A): çok cömert

K erlma (A): ey Allah

kerJmi (A): çok cömert ·

Kcrlm:i lem-ye:el (F): sonsuz cömert, Allah

ker r übJ (A): büyük m~lek: Büyük mele~er d~rt tane olup adiari şöyledir: Cebrail, Azrail,,111i· kail, İsrllfil ·.

kevkeb (A): yıldız

~ıl-: kılmak, yapmak

Jpldur-:. kı.l~ak, yaptırmak Jı:ızıl: lazıl, larmızı

ki (F): kimse

ki (F): kim (bağlama ·ednn)

. k ibi: gibi

kibhı: gibi

kibr (A): ululuk taslama

küır bağla:: kihirlennıek .

kib~iya (A): büyilluük; ululuk; Allalı k iç- : geçmek, vnzgeçmE<k; affetmek

ki.çer dünyii: fıin.i diin.ya; ·gelip geçici dün~a ki'çe: gece

kirening ::ülfi: gece Kat!lDİlğı ~ kar_-saz (F): iş işleyen, r:apan

Ka;-s{i:::ı bl-rıiya; (F): k~ndiliğindeıı her iste-' kiçik: küçük

diği:nl yapabÜe~, Allah · kil-: gelmek; la§. k el -

karvan (F): kervan

)ı:aşide (A): övgü maksadiyl~ yazılan vebeyitleri · g~el tarZında kafiyelen~n bir nazım ~

kim: kimse, kişi, (bağlama ednu· oıa~a~ Id)

kimiyii {A): kimya·

kin: son

Jı:a tl a: def~ .... kerre

Jı:a~re (A): katre, 'damla

Jı:ayda: nerede .

kinide: sonunda

.- · .king: geniş

Tting it-: genişletmek kir-.: _girmek

ŞİBANİ HAN'İN BA~P'L-HÜDA ADLI ESERi 167

:irrn {A): ipe}c kurdu

:işi: kişi, kimse .

:i t•: gitmek

:~ter·: gidermek, aradan çıkarmak, eksiltmek

:iydür·: giydirmek ' •,

fOI: el

(;ol tut-: yardım etmek ·

~oş··: bir araya getirmek,. dallll e~ek fOY·: koymak, b11:akmak

ttı Ç·: göçme~

~öküa: göğijs

kök: gök

kilngül: gönül

Mn-gül bağla-: gönül vermek, tutulmak

köngül ivin yarut-: gönül evini p:ırlatmak, ferıihlanmak

köp: çok, faz~ b.

kör·: görmek· 1

körset-: göste~ek ,

köter-: ·yüklenip taşunal.:

k öz: . göz ·

kö:: insanı,: göz bebeği · -' · . ·

~ö; yum up açğunça: göz kapayıp açmcaya kadar, çok kısa zamanda.

közgü: ayna

,k öz I e· : gözle~ek, takip etmek

)fudret (A}: kudi:et, kuvvet güç · .

kudret ili: kudret eli, Allah 'ın kudreti

. {cucfret·i Şanic (F): yaı:au~ Allah'ın kudreti

ku.hll {A): aürme gibi siyah olan, sürmeli

küj (F): kambur_

)f~l: kul,:kjjle, Allah'ın y~atu~ mahJO.klııi, in-sıı.ıılar

~u-lium (y.a:): Kızıldeniz

~ur >.an {A): Kur'ôn·i· Iferim,' Allah'ın valıiy- yo~ Jnyla ye CeJ:miil vasıtaaıyla Hz. Muhıım.ııied'e

sW;eler h~linde gönderdiği . dört · semavi ·ki­taptıuı biri. Diğer üçü Hz. Dnvlid'a gönderilen

Zebıir, Hz. ·Musa'ya gönderilen Tcurat ve Hz. İsa'ya gönderilen lncil'ıfu. Diğe~ üç

kitnı,> .bom bir kavim için gönderildiği halde,

Kur'an, bütün insanlan hidayete. erıfumek için son peygamber Hz. Muhammed'e gön· deriJmiştir, Kur'ôn-ı Kerim, 114 sdre ve alu

bin aluyüz altmış alu ayettir. Sürelerin ba­zısı. Mekke' de, b8ZIJ!l da Medj.ne' de . n azil . ol­mnotur. Kur'ıin, aynen Furkan, Mushaf,

Hüclô, Nur, El-~iıab gihi adlarla da anılır.

l_curb {A): yakınlık

J.c ur~ {A): kurs, daire

l,<_ü t (A): yiyecek., gı~a

{~üı-ı şafô (F): safıi verici );yecek, gıda

ku tu i.': kurtulmak ' . :Jı:uyu: aşağı

küdüret {A): keder, gRm, kaygı

küfr (A): küfür; Allah'ın varlığını, birliğini vı:

emirlerini inkar etme

küfr ehli: küfre giren, kMir

küll (A): hep, bütün

kün: güu

kündüı:: gWıdüı:

küneş: giineş

künh (A): dip, kak, teınel, bir şeyin aslı, eso~ı

K ür sT {A): kürsü, üzerinde oturolan taht, ınakam; Arş-ı ~'zamın alUnda ·Levh-i mab.ffız'Wl bu­

IWlduğu yer. Kur'an-ı Kerim~de ICürsl'Din gökleri ve yerl!!ri kapladığı buynru!ur {bk. Pakara . s~esi, 255. ayet).

, L

liiciverd {A): Iaciverd, koyu mavi .

I iii e (F): lıil~

lale-reng ·{F): !ale renkli

1 acı {A): kırmızı renkli d~ğerli bir toş çeşidi

iacz., BeclebJa!' {F}: Bedehşan'da elde edi­. len la'l

la c net (A): lanet, beddua; Allah'ın mağ{i:retinden · m'ahruın olma '

Jayilf {A): layık

lıiyı~ı yü:ı '!lir/g · fiınö (F): yüz bin övgü ye IQ.yık

ledünnl (A.):.ilfthi sırlarinilgili

leşger {F): asker

leşger-i lsÜim {F):.İslam askerleri, ordusu . . '

168 KEMAL ERAsLAN

l ern-yezel (A): yok. olmaz, cbedi, baki

Levl;ı (A): levba, üst!i düz nesne, üzerinde yazı

yazılan şey: Tann· 1..-ııdretiyle olacak şeylerin üzerine yaZıldığı levha. Kur'ôn-ı Kerim'de,

Kur'ôn'm L~vh-i malıfüz'dıı (hıfzedii!DiŞ lev­hada) tesbit edilmiş ~lduğu bilcfuilir (bk. Bürı1c süresi, 22. ayet) Allah önce Kalem'i,

. daha sonra da Levh'i yaratmış ve olacak şey· le.rin Levh'e yazılmasını buyurmuş, ilahi Kalein de Rıılıma.n .ve Rahim olan Allıili'ın adı ile yazmıştır. Süfilerin .bazısma gör~

Le.v'b, Tanrı bilgisi, Kalem ise Tan.rı'nın ira­· desidir.

1 ey 1 (A): gece

libas (A): elbise

libiiN liile-rcng ·(F): lôle ienkli elbise

l i ]Fa (A): yüz ·

livli (A): boyrak

ı.u (Ç): .ejderha

1 u ~f (A): lütuF, ihsan

luif-ı Kibriyii (F): Allah'ın. lütfu

miicerii :(A): môcero, cereyan eden, olup geçen şeyler

ma <den (A): maden, kaynak

macden-iŞıcll.• ıı şafii (F): doğruluk ve saflık kaypağı ·

mıı<düm (A): yok olll!-uş

magr ib (A): batı

mal;ı.rem (A): mahrcm, şeriatın yasakettiği şey;

gizli olan, herkesçe · bilinmesi · gerckmeY.cn; sırda,

ma~rem·i esriir (F): sırlara maiu:em olan.

kendisine sır söylenen kimse ·

mıı!}.şer (A):· toplanma yeri, ktyıırne~ güniinde ölülerin ilirilerek topla~acaklan yer ve ;aman

m ab zeh (A):· i~inde kı}'metli ş'eyleriıı sııklaoılığı yer

ma~iim (A): makam, d~~· yer; 1;.-ulun kendi gayret ve çabası ile Ülaşı:$' manevi. hal, m er- .

tebe. Tosavvuf elıli'AJloh'ıı vıir~ak için · kıi­lun lark makam _aşması gerektiğini kabul

~.

cderlerdi. Bu kırk makamın onu şeriate,

onu tariknte, onu mo'rifcte, onu do hakikale ait idi.

. . ma{•iimC (F): bir makam

mo~şa~ (A): maksat

ma~şüd (A): maksat

~lil (A): mal, varlık

mo <ı'ıf (A): mana

. macnl-i !N _,J (F): !J'} _,J sözünde saklı bulunan mana

~ongJ.cıla.: alın, yüz

ma'n1;Joy: öncü

ma 'rifet (A): marüet, bilme, bir şeyin aslını bil­. me; Tıısavvuf'ta, insanın Ralıbini ve keıi­

rlisini bilmesi.

ma<rifetsiz ( < macrifet + si.o): bilgisiz: ilıüit·

hokilçııtlerden habersiz

mii-~ivli (A): Allah'tan gayrı her oey, dünya ile

ilgili şeyler

mo.< Ş. i yet (A): itaatsizlik, isyan. gün_ah

maşrı~ (A): doğu

maıJo.< (A): doğuş yeri

matlacu'l-enııiir (A): nnrlnnn doğduğu yer

mo ?,har (A): bir Şeyin_göründtiğü yer; görünen,

beliren; nôil olma

m.a~har-ı . lut.f ıı kercnı (F): AJlolı!ın lütfuna

ve keremine n~l olrnıı

me'.aşi (A): isyanlnr, günahlar

meded (A): meded, yardım . .

m~liiyik (< A melii'ik): melekler

melek (A): .'~elek, nur~on yaratılmış malılük

men i ılg: b~nim

inenzil (A): menzil, kouııklama yeri: _mesafe

merg.(F): aliini

merkez (A)! merkez

m e sa (A): akşam

ı;ııeskenet (A): ôcizlik

ılıeşhür (A): me~ur ·

mevaiJd (A): doğumlar

meviilid-i ~elöş (F): üç çocuk, göklerie dört ~stirun (su, hava, toprak, ateş) birşleşıne­sindeıı meydlli!ıi gelen 'üç varlık şekli olan

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'L-HÜDA ADÜ ESERİ 169

hayVan (cıuılı şeyler), nebat (bitkile~) ve comid (cansız şeyier)

ıevc (A): dalga

mevo ıır-: dalg.al~ak

ıevcüd (A): var olan : ~ \ . ıeyl (A): meyil, y(inelme

ı e fühir (A): mnzharlar, görünen şeyler, belirti-ler -

ıı.ihr (F): ~eş; sevgi

milır-ı tiibön (F): parlak güneş

ııihte!. (ll): büyük, ulu

milıler-i lıer dü-ci/ıiin (F): he.r iki cihnom en

ulus~~;. Hz. Muhammed

nihrübiin (F): vefalı, şe!katlı

ni)ı:diir (A): miktar

nlm (A)~ mim (~) harfi

mlm-i Af}med (F): Ahmed kelimesinde bulu­nan m harfi

nin: ben

min-i ser-gıışte (F): başı dönmüş olıın ben

nin-: binmek

ning: bin

'd: i <ra c(~): Kelime manası "meİ:diven" olan Mi­

rac, Hz. Muhammed'in Receb ayının y:irmi

yedinci gecesi Tann katma Nselme hadi-. sesidir. Hz. Mulı~ed :f?ir gece .Mekke'de

iken Celiriil gelip kendilerine cenıiet atı olan Burik'ı getifiniş, Hz. Peygamber B'urftk'a

biı!erek Kudüs'e vamuş, orada P.eygamber­lerin ruhlarına imamlık · ederek iki ı:ek'at

namaz laldtrmış .ve sonra göğe yükselmiştir.

Sidretü'l:müntelıa'yıı vannca Cebrail, bura­dan ileriye varamayacağmı bildirmiş, bunun

üzerine Ht. Muhammed, Eyağı ~ltına döŞ~-. nen Refref ile yoluna yalııız deyam itmiştir.

_Bir müddet sonra Refref .de aynlınca ~· Peygamber, tek başına devam edip peygam­

berlerin ruhaniyetleriyle karşılaşmış, cennet .ve ceheunemi görm.üş, dıiha sonra da Allah'm bitalıma mazhar olmuştur. Geri dönünce

Cebrail'i melek suretinde Sidre'de bulmuş, birlikte · M~kke'ye dönmüştür. Me~e'de misafir kaldığı Hi. Ali'nin abiası tlmmü­lıini'nin evine gelmiş ve yatağını· sıcak bul-

muştur. çü.n1:ü AJialı'm inô.yetiyle bu yol: · culu.lc Josa bir süre içinde gerçekleşmi,tir.

İslfu;niyet'e göre mü'minlerin lıfuô.c'ı na­mazdtr.

m Ir li ş (A): m.iras

miskin (A): miskin, geçinmek için biçbir şeyi ol­mayan kimse, yoksul, .zavallı

Iıiu};ıarrem (A): Kam~ tal..-vimin.in birinci ayı

mul;ıdeş (A): ihdas edilmiş, s9nradan meydana gelmiş

mul.ısin (A): ilisan eden, bıi~ta bulunıın

muJı:ayyed (A): kayıtlı, b~lı

mu~tedli (A): i1:tida edilen, kendisine uyulan

murlid (A): .murat, istek, dilek

M u~ ta ili (A): beğenilmiş, seçilmiş; Hz. Ali'nin la kabı

mu şli):ıib (A): birbiriyle sohbet eden, arkada~; birbi,riyle uyuşnp bir arııda olan

M!lş~afii (k.a.): Hz. Muhammed'in adianndan . biri

mu~arrii (A): teriitaıe

m u ~i< (A): itaat eden, boyım eğen

mu1lalı: (A): mutlak, kayıtSız şartsız

muviifı]ı: (A:): uygun, yeri;ııde

mübtelii (A): ttıtkun

mü etebii (A): seçilmiş

mü'eıt;o;in (A): ezan o1.-uyan

mükiiŞif (A): mükişefede bulunan, ilahi sırlan

keşfeden

müllıid (A): AJ.Iah'ın varlığını ve birliğini iQ.kir · eden, dinsiz

mülk (A): mülk

mü! min (A): ~ü'min, AJiıı}ı'a iman etmiş olan

mümteni< (A): imtinii eden, çekinen·

münevver (A): nıulandml~, par!atılmış,

münkir (A): ~ir eden . . . mü.ntehil (A): nihayet huhnuş; son, uÇ · mürsel (A): gönderilıni§, ,Allah tarafından ·ilıiht

gerçekleri halka ~ebliğ için gönderilmiş, pey­

gamber mü,r~e!In (A): mürseller

müstaJ:ıa)ı: (A): hakketmiş olan

170 KEMAL ERASLAN

inüata~~ın (A): doğru, düz

ınüateciib (A): kabul olumnuş miisıuiib il-: kabul etmek

·. ınüoiihid (A): ,ınüşahede eden, gören, bakan

niüok (F): ınisk .

m~k-i Jfııa (F): Hıta nı.iski

ın üşkil ii t (A): ınüoküller

ınüttekii (A): dayamincak alet, koltuk, değnek

ıniiyeınınen (-!\):bereketli

• ınüyeuer (A): kol~ylıkla elde edilen, nasib olıın müyesser bol-: n:ısip olınak

ınü ı;nibin (A): günah işleyenler,' günahkarlaı:

N

niid~~ (F): cahil

n ii· ehl (F):_ ehll olınayan n_ii şe_ba (A): nasip olarak

İıii·sez_ii {~'): uygun olmayan, y~maz

ne: ne

nebiitl (A): nebat

ne b I (A): peygaıiiber; Hz. Muhammed

neı;lr (A): birini. doğru yola ~okmak için kork-ut­. ma; Hz. Muhammed'in adlarındandır

nef< (A): fayda · .

ne/s-i kli/ir (F): kafir nefs

neft·i klifir atını min-: kafir nefis isteklerine

_kapılın~ nefse uymak

nefs-i şeyıiin (F): şeytan gibi in&:ını r_oldiın çık~o.n, · kötülÜğe yöneiten nefs

nefs-i şilm (F): ~ğurısuz nefs

nehy (A): yasak etme

nergis (F): nergis çiçeği

nergis-i ser-mest (F): sarhoş nergis. Edebiyatta

süzgün göz nergis çiçeğine beuzetilir. ~N ergi­sin siyah tohuınları. _içinde ,bnlnnan uyuş­

_turucu bir madde bıı benze~e~e sebe_p ol·

ın~ştur.

nesi (A): nesil, kuşak, soy

nesl,_i Yilnus Jjan (.F): Yunus Hıın nesli

(bk. Yünus :tian)

netv (A): büyüme, boy alma neşıı ii nemii (F): yetişip büyüme ·

net·: ne etmek, ne yapmak

· ne vii (F): ses, sada; ahenk, nasip, refah; behre

neuii_ tap-: refaha eri~mek

nev (F)! .yeni .

nev-bahar (F): ilkbahar

nevmld (F): üıniisiz · nefes (A): nefes

nevmld ljoy-; ümitsiz bırakmak nefs (A): nefs, rulı_ . , Öz, \)z varlık. Süfiler nefs sözü ·

ney (F): kamış, kaıri.ıştan yapılan bir fnüzik ôleti ile i..-uJun kötü vasıCiarını knstederle~. Onlara · - - ·

o n~: one, nasıl ~öre nefs kötülüğe, ge~ici istek)ere, dünya ni­ınetlerine yilnelen P:ıane,;yattu. SUiiler yedi

türlü nefs~ varlığım kabul ederler.: 1. Ncfs-i

emrnôro: İnsanı. kötülüğe yöneiten . nefs, 2. ,

Nefs-i levvıime: Yaptı~ kötiilüJ..-ten piş~an ol.up iyiliğe yönelen nefs, 3. ·Nefs-i miilheme:

Kendisine Allah tarafından iyiUkleı: ilhnın

edilıniş, kötülükten annmış nefs; 4. Nefs-i m utmaine: İmanı olgunlaşmış, hatadan uzak­.la§Dllş nefs; s ... Ncfs-i rıi.;;.ye: Tanrıdon gelen

her ş~ye razı_ olan nefs, 6. N~l~-i .m'tmıyye: Tann'nın rızasını kaza'nm.ış n_cf~, 7_. Ne/s-i.

sıifiyye: . K.ötiilükten arırup saf hale ı;tl.ııiiş

nefs. ·Tasavvnf ehlio~. göre .·nefs, insalıı bu · dünraya bağlar ve . }!ak' tan uzaklaştırır.

Onun için nefse hô.klın olmak, isteklerine · kapılın nınale ·gerekir. Nefs ile yapılan mü-·

cadele ciİıad sayılır.

ni üçü n: niçin, ne sebepten

n içe: nnsıl, ne· kadar

nidii (A): ses~ Çağırma, seslcnİıle

nigün (F): t~ı:sine _dönmüş, ters

nihayet. (A): nihayet, son

nihayetsiz (< nibayet+siz): sonsu

nime: şey

ni ~iir (A): saçma ni!iir-ı llfu.}!afii (F): Hz. MuPilllimed-i Mos·

t!'fa'run yolunda saçma

niyiiz (A): yalv~a, dua

n ür (A):· ,;,ii.r, aydınlık, parla)clıJ. nür-ı plik (F): pôk nur

nür-ı ltr'lca ı (F): şeriJit· nuru ntir-ı ~üı (F): zôta ait nur, özde·var olan nur

. ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'L:...HÜDA ADLI ESERi· '1 • • • • •

171

;

DU~Tet (A): yardım, baş~ nuılF (A): konuşma, söz ,

nüzül (A): inme, konaklama

nü::ül ~:ıl-: konaklamak

nüh (F).: do!.-uz

pe st (F).: alçak, aşağı, değersiz puı ~ıl-: değersiz ·ha.Iı: ~üşürmek

peydii (F): ~eydanda, açıkta peyda ~ıf.: ortaya Çıkariııak

peyember (F): pe.yganıh~r

peyğümber (F): peygamber nüh ıaba!P: dokuz kat gök tabakası (bk. yiııi. kök) .. pir (F): yaşlı, ihtiyar, bir tarikatın kurucua•

nümü (F): gösteren

o

oğlan: oglan, çocuk; nesil, soy oğul: oi,'lll, evlat

o IF: (lruvvetlendirme edatı)

ol!:u-: oktımak

ol: o (işaret z~i) o 1 : o (işaret sıfatı)

ol-: olmak

on: on

ot: ateş

ölümlüg: ·ölümlü

'ömr (A): ömür

o

öog: ön. ·önde gelen ·

~t-: geçmek

ö:!!: öz, kendi

özge·: başka, diğe~

p

pii (F): aya!:: ·

padışa·(< F padşiih): padişab

püaışuh (< ;F piidşiih): padişah padtşiihlıg (< piidışiih + lığ): paditahlıfc .piiyımiil (< F piiymiil): ayak altında kalı:oış, çlğ-

n~t

payımal-ı ma~~iyeı (F): . isyan . ve günahları ·

. ayak altına alm~, yok etme

peniih (F): s~ğımxia yeri, koruyucu

pertev (F); ışık, pariRklık p•rleu:i nür-ı şericoı .(F): şeriat nurlliıun ay­

dmlığı

p l ş iv ii (F plşuii): öncü, rehb.er

pu!J te (F): pişmiş, olgnn

p ür (F): çok, fazla

. ·R ·

Rab.{< A: rabb): Rab, Tanrı Rabbenii {A):· Rabbimiz

Rabbıil-cn/ii (A): Yüce Tann

riici < (A): geri .dönen, alçalan

ra.gbet ~A): istekle karşıl~a

riil)at (A): rahat

Ral)Im (A): merhametli, .esirgeyen, koruyan Hz. Allah

Ral)mün (A): herkese merhamet eden Hz. Allah

ral;ımet (A): merhnı:net, aCı.ma

ra'nü (A): ıtüzel

r ii st (F): doğru

riistlıl{; ( < riisı+lı~): doğruJuk

rii.sıl~ın çı~: do~uktan ayrılmak, doğ­ru yoldan· sapmak

· ray (A): rey, fikir

rü:W(A): ra~

rehii (A): kurtuiu, ·

rehii /ıir-:· bırakmıık

reh (F): yol

reh-ber (F): rehber, Jalavuz

reh-nümil (F): yol gösterici'

reng (F): renk

resm (A): iidet, usul, tavtr

Resül (A): Allah'ın el!iisi; Hz. Muhammed. Rcsülu'llah (A): AUah'm· _Resul'ü, Hz. Mu­

hammed

rızü (A): razi olma, poşnud olma; TııSnvvuf'ta· kırk makamdan · biri. Bu makamda aôlik

Al.lnh'tan ·gelen her şeye ta.ıi;ı bir tevekkülle

razı ve hoşnud olur.

172 KEMAL ERASLAN

rı:ii bir·: razı . olmak

rı:iiidın çı~-: razı olmamak

r ııJı: . (A): azı_k, yiyecek, Al!nh'ın herkese · verdiği nimet

rif'at (A): yü~elik

rü (F): yüı

rül} (A): ruh

· rü{ı·ı pök (F): temiz ruh

rü{ı-ı pök-i lYiu.ş!afii (F): Hz. Muhammed'in tertemiz ruhu

rul}§iir (F): yanalt

rüşen (F): parlak

ri!şen bol-: parlamnL:

rüz (F): gün

rii::·ı ele'sı (F): el~sl günü (bk: elcst)

s

: sa 'adet (.A.): saadet, mutluluk

şabii. (A): gün doğusundan esen hafif ve tatlı

1 .. ~abiil,ı (A~: aabah

şadii (A): seda, ses

şadr (A): en önde gelen

1Jafii (A): mutluluk

Şiil}i!>_ (A): sahip

· şö{ıib • livii(F): bayrak sahibi, rehber, yol gösterici

saJı:la-: saklıımak, korumak

sal·: salmak, bırakmak

ş a 1 ii (A}: çağırma, davet

şaliit' (A):,namaz .

sana·: saymak

ş an '•ıt (A): snu'at·

ş~niiyi c (A): san'atler

şiini < (A): yapan, meydana getiren, yaratan, Al· lnh .

sarıg: san

. şay).;:al (A): eilô.

sebeb (A): sebep

'se b ı (F): yeşil, yeşil renkli

secde (A): secde; nama2da hlııı, el nyalnn, dizle:

ve ayak parm:ıklatllll yere . değdirerek yap~ pılan ibad~t

secdehö (F): secdeler

sel~er (A): selıcr, ton yeri ağarma~on az önceki valcil

sehl (A): kolay

s~hl-i mümı~ni" (F): ko.lay ve sade göriindüğü ·.halde söylenınesi çok güç söz

selii.m (A): selam

ael ii§ (A): üç

semii (A): semô, gök

semek (A): bal,ık

senii (A): Ovme

senci di-: övmek

s.e n ing : senin.

s er (F): baş ser-geşte (F): başı dönen, sersem, şaşkııi ser-geşte-i iiveriirii (F): başı dönmüş avRreye

ser·mesı (F): sarhoş ser-nigün (F): başaşağı olmuş, talihsiz ·

1 eva b (A): sevap, hııyır işleme, J\.!lnh kauada molc· bul hareket

s'eyr (A): dolaŞma, gezinme, bakıp ,görme

sezii (F}: uygun, münasip, la_yık .

• t}l d lı: (A}: doğruluk, iç temizliği

. şıf:ıt (A): sıfat, özellik, hal, keyfiyet. Tanrı'~ sıfa~an, zô.Una ve fiilleri~e ait olmak .Üzere

iki grupta toplanır. Tanrı'nın sıfatl~.ziitı

ilc aynı olup olmadığı·husu.sunila değişik gii· · rüşler ileri sürülmüştür. Mu'te?.ile görü.5ünde olaiııar, Ta.nrı'nın Scıfatlannı knhul etmezler.

Onlara göre Tanrı'ya. SJ!at verme, O'nu var" lık mertebesine indirme demektir: Ehl-i sün· . . net inanışına göre, sıfat ziitın ne aynıdır, ne

de gayrıdır. Sılfiler ise sıfôu ziiltaı;ı ayırmaz­lar. Onlaia göre sıfnt ziituı 2llhwııdur, belir·

tisiilir. Bu sebeple kilinalta.ki her ' şey Tan­n'nın sıfatlarıwn zuhurundan, belirtisinden

ibarettir.

şıfii t (:<\.}: · sıfntlar, vasıfla.r, özellikler

şıl}.].ıat (A): 'sıhbat, sağlık

sındur-: kırmak, parçalamak, bölme~ ikiye ayıt· mak ·

ŞİBANİ HAN'IN B~U'L-HÜDA ADLI ESERİ . 173

,ır ii~ (A): "yo~, geniş cndde" miinnlanna gelen kelime lsliinıiyet'te cehenneınlıı lis~de bulnn.an kıldan _in_ce, lo.lıçtaiı keskin köprü­

nün adıdır. Mü'minler bu köprüden kolayca g~çip cenİıete girecekler, k8lırler ise geçe_­meyip cehenneme düşecek.lerdir.

şıriil-ı müstalf{m (F}: doğru yol, Sırat köp­

rüsü

simiyii (A): eski kimya ilmi, değe~siz mııdenleri

değerli maden haline getirfle ilmi

sin: s_en

sipiis (F)i dua: şükretme

sir ii c (A)_:· ışık

siv-: sevmek

siz: siz

sor-: sormak

söz: söz, lalo.rdı

su: su

şu bb. ·(A): sabah

ş;ıbb-dem (F): sabah vakti

şubb,-ı e:el (F): ezel sobııh.ı

sultiiD: (A): sultan . -

şııltiin-ı ~ayl-ı enbiya (F): eubiya topluluğu-nun snltanı, Hz. i\Iuhom.med '

sun-: sunmak

ş un c (A): yapma, meydana getirme

şun~-ı Kerim (F).: Allah'ın yapma, meyı,f.ana

geiirı;ne ko~eti

sur e (A): Kuran'-t Kerimin yüz on dört bölümün­den her biri

süre-i Tiihii vü Yiisln (F): Kur'iin~ın yirminci

süresi olan Taha sur~si ile otuz altınci süresi olau· Y:~in s~esi

~üret (A): silret, r;orünüş, biçim, laiık, tarz. Sıl­

Iiiere göre silret halinde görülen miina'dı.r.

S.ılret geçici, ına~a ise eb~dJdir. Silret'belirti. (araz), mina ise.öz (cevher) dir. i\1iina Tanrı, · sılret ise m~ddedir.

s ur 1.!- (F): kırmızı

·surf.ı-rü (F): kırmızı renkli

sÜkün (A): durma, lamıldaıiıama, har~ket et­meme

sükün bir- hareketsiz halde tutmak

Süleyman (lr.a.): Hz. Süleyman. Kur'an-ı Ke­rim'de ~smi aı:ulan peyg:ımlıerlerdeodir. Ba­

bası Hz. Davı1d'dan . sorıra İsrailoğullarına peygamber olarak gönderilmiŞtir. Allah'ın

kendisine lutfettiği ilim sayesinde hayvanla­

ra ve cansız varlıklara hülaııeder, l"llşların

dilini bilirdi. Saba Melikesi Be.llos ile olan hikôyesi Kur'an'~ yirmi -yedinci sılresi olan Nemi sılresinde anlatılır.

SÜf·: sürmek, kovmak

sürm.e (F): sürme

ş

şah (F): şah, hül-üıod~

şiihlıg ( < şölı+lığ): şahlık Şan (A): şon, şöhret, ün

şiiyeste (F): yaraşır, uygun

ş efi c (i\): şefaat eden şcflcü'l-mü;;nibfn (A): günillikarlara şefaat

eden, suçinnnın bağışlanmasına aracı olon. Hz. 1\Iuham.med

şe b (F): şah, hükümdar

şeh-i ebriir (F): iyilerin hükürndau, Hz. -Mu­hammed

§ek (<·A şeH·): şübhe

şekr (< F ıeku): şeker

şeksiz (< şek+si:): şübhesiz

ş em c (A): müm

. şem.c-i umc-i enbi:>'ii (F): ·enbiya zümresinin

,mumu, Hz . . Mulı~m.med

şems (A): güneş

şem.sü'd-J)ııbii (A): Duhii sılresinin güneşi

ş er c (A): şerint

şeric:ıt (A): "dQğnı yol, düz cadde, ana yol" mô­

nalanııa gelen kelime terim olarak AJJah'~ emir ve yasııkJıın. ile imana ait esasları ve

ınuamelata ait hükümlerin taı:oaı:oını ifade

eder. Şeriat hül'iimlerini ôyetle!, hadisler, icma-ı ümmet .ve kıyas-ı fukahô oluşturur.

Şeriat Allalı'a 1..-ııloğu, -!ıakikat ise Allah'ın varlığını, 'birlii;rini, lıer şeye kadir ve miilik

oldurıuııu. ezeli ve ebadJ bulnndoğqn\1 bilmeyi gerektirk. Şeriat hakikat ile kiıvvetleoir· Su.

174 '. KEMAL ERASLAN

filere göre şeriat dinin dış yüzü, hakikat ise iç

yiizi.idür. Tarikat içe gideiı mi\oevi yol, mm­fet ise insanın Rabbini ve kendisini bilmesidir.

Tasavvuf ehli şeriat, tarikat; mıırifet ve haki­kan Taun'ya ulaşman "dört kapı" şeklinde ta&avvur ederle~.

şerif (A): şereru, mubarek; soylu

şerm (F): utanma

· şerm-sar (F): utaogaç

şeytan (A): şeytan, iblia. Şeytan melek iken de­-recesi yüı:e ve adı .A2ıizil idi. Allah'm emrine karşı gelip Hz. Adem'e secde etmediği için

Allah'in la'netine uğradı ve Allah kahndan . kovuldu, merdOd oldu:

' oifö (A): iyi olma, ~ağaİma

şimiii (A): kuzey

şi<.ı: (~): şür

. ~üm (F): uğıusuz

şümlug (< şüm+lut): uğursuzluk

T

tii (F): kadar, dek

!ii •at (A); Allah'm emirlerini yerine.getirme, iba-

det

tab< (A): tııbiat, huy, yıırad~

ıaba.Jı: (A): tabaka

t iibii~ (F): .pıırlak

ıablb (A): t.abip, ·hekim

tablb:i cilfet-i ~i,yön (F): isyan haatalı~ tabibi

tlic (A): tae

tcic-ı tJ!/iyii (F): içi temiz olaniann tacı, Hz.

Mubımı.rped

töc_·ı ış~ıfii (F): temizlik, seçkinlik tacı ·

tag: dağ

tal)a'mmöl (A): tahammül, katianma

ta~ı: dahi, ve ·

ta <Jim (A~: liğTetme

ta ma c {A): tamah, açgözlülük

tap-: bulmak

. taraf (A): tııraf, yan

tarfetü ' 1- <ayni ' (A): bir·göz açıp kapaymcaya

kadıır olan an

~ariJı:a t (A): hakikatı bilmek ve Allah'a ulaşnial için girilen' manevi yol. SCl!ilere göre tarikal

insanı dinin dış yiizii olan şeriatten, dinin il yüzÜ olan hııicikate götüren m&ııevt yoldur.

tart-: _çekmek

tav: taş

~av)ı: (A): _halka, tasma

tav~-ı lacneı (F): Ilinet halkası

ia vr V\): tavır, halt.gidiş, d~~aniş tedvlr (A): döndikme, yuvarlak şekle sokma

tek'ye (A): dayanrlra, güve~e . .

ıe~ye ~·l-: giivenmek

temenui (A): dileine

. temennl ~ıl-: dilemek

teıi'g: denk

ter klb (A): birleştirııie

terkfb-i bedc.rı (F): ~eden terkibi

tertlb (A): dizme, malııma, dÜ2eoe koyma; dizi, &Ira, düzen ·

ıerllbl (F): düieule'ıne

teviiZu c (A): alçak gönüllülük gösterme

tevbe (A): tevbe, o.fv difeme

tevekkül (A): bcr şeyi Allah'a bıralap kııdere razı

olma

tevfl~ (A): Allah'm yardımına kavuyma

tevl)Id (A): Scızlük mônası "hlıleştirıııe, bir kıl­ma" olan kelime t~rim··olıırak ' "la ilôhe il-

. la'llôh" (Allııh'tan başka tanrı. yoktur.) deme

ve bifylece ~llah'm birliğini ikrar .etmektir.

Tasavvuf'ta tevbid, Hakk'm vıırlığmı ve birliğini ikrar ile zôtını tl!Savvnr ve tııhayyöl

edilebilecek her şeyden tecrid etmektir ..

plii (A): altın yaldız .

tın-: durup dinlenmeiC

pynct (~): yaradılış, mlıaç

· lıYnet·i iitlem (F): insauoğlunnn yııradılışı tig: gijıi

tigrü: kadar, dek

tilceni dike~ · til: dil

til e-: dilemek

i m ür .(k.a.): Büyük Tüxk kumıuıdanı ve devlet ad~ olup Timw-luJar' İmparatorluğu'nun lrorucıısudnr. M. · 1336 . y_ılmda do_ğmuş ve 1405 yılında vefat etmiştir. Kabri Semer-kaııd'dadır. · .

ingri: Tann

pre· : teprenmek, bmıldamak, hareket ~tmek , .

:re {F): karanlık · ·

ıire-reng (F): kara' renKli

'rgüz-: diriltmek

iri l··: dcrilmek, toplanxoıik

~ f~ n-g: toprak .

~fraJı:: toprak

og-: doğmak olfuz: do~

~~~uz efliik: dokuz gök kuJıbesi (hk. abii-p culvf)

oJı:Jı:az: dokuz

io~~ıı: kök: dokuz .gök (bk. iibii-)'1 culvf)

ıı- 1- : dolmıiK

ola: dolu

top-ıola:_ dopdolu

opr11)ı:: toprak

oy-: doymak

oz: toz

oz.':

ört: dört

· tör; ana: dört uusur: su, toP.rak, ateş, rüzgar .

. Eski telakkidc :varı'u.: bu dıirt unsurun biri eş~ mesindeiı oluşnrdu.

tört me] ek: dört büyük melek: Cebrail (pey­

gamhe~!ere Allah'tan emi~ getiİ-meğe ve vab­ye vasıtıi olmaya memurdıir), Azrii!l .(ean almaya memurdur), Mikiii (rızk.ların' taksi-_

mine memurdur), İs~ifil (kıyamet kopaca-

' ğını, sıir a!lı v'erilen borusutın öttüxerek ha­'her. vermeye, memurdur). .

törı faşl: dört mevşim

tör cunşur: d~rt eleman ~.k. tii~ı anaJ

ur-: dllilll:ak (yard~cı fül olarak bildirmeyi teşkil

ed_er)

rüriin (y.a.).: Ortaasya

tut~: tutmıik, elde etmek

tütiyii (A): çinku, rurme

tutul-: tutuJinak, kapıuım~

tü b: ılip; alt taraf .

tüken-:. tü.kenmek, bitmek

tü n: gece

tür I ü: türlü, çeşit ~

tüŞür-: düşüxmek, koymak

175

tü;ı:-: düzmek, düzen vermek, nizama koymak,

düzenlemek

u, ü, vü (F):. ~e

u çJı:u n: lavılcıaı

ulu(!: bü~ yüce

<uJvl (A): yüce

<i:ı n ş ur (A): u us ur, elem~

· ur-: VW'lDak

iıruşçı: snvnşçı, vurucu

uş: işte

uş-bu: işte ' bu

. uş-ol: işte o

u ya t lı Jı:: hay alı, edepli

nyJı:u: uyku

ııy~unı /foy-: u>;kuyn terketmek, uyumam~

üçü n: .için

üft ii. de (F): düşkün, zavallı

. üftiidelıJı: ( < üftiide+lı(<): düşl'iinlük, zavallılık ümid (F): ümit, umut ·

ümfd iuı-: ümit bes}emek

üst: üst, üst taraf.

üzre: üzeri.İıe, üzerinde.

V

v5. · ~asretii (A): eyvah, Y.~ ... . . va~ş (A): yabani hayvan

vaJı:t (A): vakit

vaşf _(A): vasıf; ôzellik

ve (F): ve .

·.

176 KEMAL ERASLAN

yef'1i (A): vefa, söıünde dunna, sad~<ot

vefa lı~(< ı,fo+ll/f): vefahlık

veliiy'et (A): vel~lik, ermişlik

vesviis (A): şeytaiı

vifeı1d (A): weut, varlık

vücüd bir-: yar kılmak

y

yii (A): ey, hey

yiid (F): anma, hatırlama '

y n!ı.şı: iyi, güzel, hoş •.

. . ya!ı.şılı~: iyilik, güzellik, hoşluk

y'aJ:ışıra~: çok gü.zel, çok iyi

' ya~-: yakışmak, i.ıygwı gelm!)k

ya]ı:ln (A): kesin bilgi, kesin, sağl_am

yiilj:ı1 t (A): değişik r~nklerde olan deierli bir taş yö~üı-ı cı~mer {F): kırmızı yakut

y.albar-: yalvarmak

yolguz: yalnız

yop:ıan : kötü, fena

ya~onlıJı;: kötüliik, fenalık

yon: yan, yon taraf

yan-: yanmak, alevlenmek ­

yana: yine, tekrar

ya-~ı: yeni

yangıl-: yonılmak, aldanmak

ya'nl (A): yani

Yl!nglıg: gibi ·

ya~•: yıırınak, ikiye ayırmak' . . yorat-: yaratmak, yoktan var etmek, Vücut ver-

mek '

yaruJı:l u Jı:: parlaklık

yar u t-: parlatnıiik, aydııilatmok

yar u tğuçı: parlatıcı, aydmJatıcı

yiisemln (F): yasemin

yaş: gl!z yaşı

yaşı!: yeşil

yaşur-: gizlemek

yaz-: yazm~

Y,az-: yoldan sapınak, doğru yoldau ayrılmak, ·günah işiemek

·.·

ynzug: günııh

y et-: yetmek, ulaşmak, erişmek

yetiş-: yetişme],;. erişmek

y etl<ür-: ulaştırmak ·

yevm (A): gün

yewinü'l-ce:ii (A): ceza günii, kıyamc:ı. güni

yığaç: ağaç

yıl: yı.l

yi-: yemek

yll,: yel, rüzgiir

yir: yer .

yi tti: yedi

yi tti kök: yedi gök (b k. abii-yı 0 u!vl) ·

yoğur-: yoğurınak

yol!:: yok

yoJı:l!:arı: yukıın

yol: yol

y-ör-: yürümek

yürü-: yürümek

yulduz: yıldız·

. yum-: yııınmak, kapamak

y ı1 D us l!a n (k.a.):' Cengiz'in ro. göbek-ten torun o

Veys ~nn'ın oı;Iu, Babur'un annesi Kutluli Nigô.r Hotun'un 'babasıdır. M. 1477 yı.lında Yefat etpıiştir.

yüreklig: yürekli, cesur

yüz: yüz-

yüz: yüz (100)

z ~iihir (A): zubıir ede~, gcırünen, meydana,_ varlı-

ğın dış yüzü

zamiin,(A): zamlin

ziir (F): inley~n; güçsüz

~ii t (A): öi; cevher, öz :Varlık. Sıi.filere göre varlık, T!tDfi sıfatlarının zuhuru (h~lirmesi), s~atlnr dıı Tanrı zatının belirmesH:Iir.

;iiı ıt şıfiiı· {F): öz varlık ve- öze!İ.ikleri. Zat

varlığın görünmeyen 'iç yapısı., özü, sıfatlar

ise var· olduğunu belirten ve ins.ıının duyu organlarıyliı algıladığı dış yapısı ve öze~ükle­ridir.

ŞİBANİ HAN'IN BAHRU'İ:.-HÖDA ADLİ .ESERİ 171

:öı-ı pak (F): temiz zat

iiyi' (~}: k:ıybol~, yok olan

ii yi d ( < A zii'id): ıırtan

:iiyidü'ıt-nGr (A)! ışığı fnzlnlnşan, çok parlak

eı: (F): ıılb.n

::er-efşiin (F): ıılb.n saçan

. eı:ı:e (A): zerre

;erre-i. devlet (F): en .küçük bir ikb:ıl pıırç:ısı, en küÇük bir b:ıbtlılık

·ıev~ (A): zevk

zinhiir (F): s:ıkı.ıı, asla, kntiyYeıı

ziyün (F): zarar, kayıp

~u.Jmet (A): kar~

~uhım (< A. ~lm): haksızlık, eziyet, kötülük

· zülf (F): saç

zümürrüd (A): zümrüt, değerli bir taş cinsi