ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԱՄՍԱԳԻՐ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱ Թ ՈՂԻԿՈՍՈՒԹ ԵԱ Ն

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՑ ԷԶՄԻԱԾ ՆԻ

Ъ - з Ъ г ' Г р У ц ֊ * գ \ г \ ? է -1 »

2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 253

Բ Ո Վ Ա ՜ Ն Ղ - Ա Կ Ո Ւ Թ - Ց Ո Ւ ՜ Ն

Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն - Հո գ և որ ճեմա րա նը ե Հա յոց Հս ւ յր ա պ ե տ ը .............................. 3

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի

Ս րբա տ ա ռ Կ ոնդա կը Գևորգ յա և Հոգևոր ճեմա րա նի հիմնման

130-ամյւսկի ա ո ի թ ո վ ...................................................................................................... 6

Տ. Տ . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Գ Մ Ե Ծ Ա Գ Ո Ր Ծ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ս րբա տ ա ռ Կոնդա կը

Սուրբ էջմիա ծնի Հոգև որ ճեմա րա նի հիմնադրման մա սին .................................. 9

Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Ռոբերտ -Քոյարյաևիշնորհա վորա կա ն ուղերձը Գևորգ յա և Հոգև որ ճեմա րա նի հիմնադրման

130-ամյակի առիթով .............................................................................................. 12Հա յա ստ ա ն ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն վա րյա պ ետ Անդրա նիկ Մ ստ գա րյա նի

շնորհա վորա կա ն ուղերձը Գևորգյսւն Հոգև որ ճեմա րա նի հիմնաղրման

130-ա մյա կի ա ռիթով .................................................................................................. 13

Պ Ա Շ Տ Ո ՜ Ն Ա Կ Ա Ն - Ք

էստ ոնիա յի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նախ ա գահը Մ ա յր Աթոռ

Ս ուրբ է ջմ իա ծն ո ւմ ........................................................................................................ 14

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թողիկոսն ընդունեց

Վ ր ա ս տ ա ն ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն ա ռա ջին տիկին Սա նղրա

Եղիսա բեթ Ռ ո ւլով սիև ................................................................................................... 15

Հա ղ որդ ա գրութ յո ւն ............................................................................................................. 16

Հ ա ղ որղագրու թ յո ւն ............................................................................................................. 18

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա ՛ Ն Կ Ո ՜ Ն Դ Ա Կ ՜ Ն Ե Ր Ե Վ Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Գ Ր Ե Ր

Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսի Օրհնության գիրը

Հա յկա կա ն Բ ա րեգործա կա ն Ընղհա նուր Միութ յա ն Բրսւգիլիա յի

մա սնա ճյուղի հիմնման 40-սւմյակի ա ռիթով ........................................................ 19

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնղակը

էղուա րղ Իսա բեկյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շրա նշա նով

պ ա րգնա տ րե[ու մ ա ս ի ն ..................................................................................................21

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնղակը

Կ ա ր պ իս Սոտ ենյա նցին «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով

պ ա րգևա տ րելու մ ա ս ի ն ............................................................................................... 23

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնղակը

Ս են Ա րևշա տ յա նին «Ս. Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ » շբա նշա նով

պ ա րգևա տ րելու մ ա ս ի և ................................................................................................ 25

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը

Վիւեն Հա կոբյա նին «Ս . Ս ա հա կ ֊ Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով

պ ա րգնատրեւու մ ա ս ի ն ..............................................................................................27Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը

Պ ետ րոս Բեդիրյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով

պարգևա տրելու մ ա ս ի ն ................................................................................................. 29գ ա ր ե գ ի ն բ ա մ ե ն ա յ ն հ ա յ ո ց կ ա թ ՜ո ղ ի կ ո ս ի կոևդա կը

Պ ետ րոս Հովհաննիսյա նին «Ս. Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ևով

պա րգևատրելու մ ա ս ի ն ..................................................................................................31Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Մ Ի կոնդակը

Սիմոն Կրկյա շա րյա նին «Ս. Ս ա հ ա կ ֊ Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով

պարգևատրելու մ ա ս ին ................................................................................................. 33

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Մ Ի կոնդա կը

Խ որեն Պսւլյա նին «Ս . Ն երս ես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու

մասին.................................................................................................................................. 35Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Մ Ի կոնդա կը

Պ ա րգ և Շա հբա գյա ևին «Մ. Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով

պ ա րգևա տ րելու մ ա ս ի ն ..................................................................................................37

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնահատություն ................................................................................ 39

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսի խոսքը

Խորեն Աբրա հա մյա նի մահվան ա ո ի թ ո վ ................................................................. 40

Ն ո ր նշանակում Մ ա յր Ա թոո Սուրբ է ջմ իս ւծև ո ւմ ..........................................................41

Տ. Զոհրա պ ա բեղա Կ ո ս տ ա ն յա ն ...................................................................................... 41

Ն որա օծ 19 քա հա նա ներ ա յսուհետ և իրենց հոգևոր սպասա վորությունը

կբերեն Հա յոց Ե կ ե ղ ե ց ո ւմ .............................................................................................. 42

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսը

«Ս. Ս ա հ ա կ - Ս . Ս եսրոպ » շքա նշա ններ հա նձնեց

էդուա րդ Իսա բեկյանին, Ս են Արևշա տ յա նին, Վ ի լե ն Հա կոբյա նին և

Կա րպ իս Ս ոտ են յա նցին ................................................................................................. 43

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսը

«Ս. Ս ա հա կ ֊ Ս . Ս եսրոպ » շքա նշա ն հա նձնեց Ի ոս ի ֆ Կոբգոնին .....................45

Հա յա ստ ա նի Թ եքեյա ն մշակութային միության բարձրագույն

ադամանդա կուռ «Արա րա տ » շքա նշա նը Ամենա յն Հա յոց

Կ ա թ ող իկոսին ...............................................................................................................46

- Ք Ա Ր Ո Զ Խ Ո Ս Ա Կ Ա Ն

Տ. Գրիգորիս ա րքեպ իսկոպոս Բունիա թյա նի քա րոգը 'խ ոսվա ծ

Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճարում Գ ևորգ յա և Հոգև որ ճեմա րա ևի

հիմնադրության 130-ամյակին նվիրվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին .............................47

254 Ժ Ա - Ժ Բ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 255

Տ. Խ սւժսւկ ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ա րսա մյա նի քւսրոգր' խոսված

Ս- էջմիա ծն ի Մ ա յր Տա ճա րում մատ ուցված Ս. Պ ա տ ա րա գին

Գ ա ր եգ ին Բ Կ ա թ ողիկոսի գա հա կա լութ յա ն հինգերորդ տ ա րեդա րձիս ւո ի թ ո վ ........................................................................................................................... 52

Տ. Արշեև ա րեդա Սա նոսյա նի քա րոզդ 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի

Ս՜այր Տ ա ճա րում մատ ուցված Ս. Պ ա տ ա րա գին ................................................ 57

Տ. Ն ո ր ա յր ա րեդա Սիմոեյա նի ա նդրա եիկ քա րոզդ 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի

Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին ................................................ 59

Տ. Ա րիստ ա կես քա հա նա Հովհա ննիսյա նի ա նդրանիկ քա դոգդ' խ ոսվա ծ

Ե րևա նի Ս . Գ րիգ որ Լուսա վորիչ Մ ա յր եկե ղ ե ցո ւմ ............................................. 62

Տ. Ն ա ր ե կ ա րեդա Ա վա գյա ևի քսւդոզդ'խ ոսված Ս . էջմիա ծնի

Մ ա յր Տա ճա րում Թ սւդեոս և Բա րդոպ իմևոս ա ոաքյա լնեդի տոևին

մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա ր ա գ ի ն .................................................................................. 66

Տ. Տիրա ն ա րեդա Պ ետ րոս յա ևի քսւդոգդ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի

Մ ա յր Տ ա ճա րում մատ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին ................................................ 69

Տ. Մ ոմ իկ վա րդա պ ետ Սա րգսյսւնի քսւրոգդ խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի

Մ ա յր Տ ա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին .................................................71

Տ. Ն ե ր ս ե ս ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ոգա պ ա լյսւնի քա րոգդ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծևի

Մ ա յր Տ ա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին ....................................................74

Տ. Ե գ րա ս եպ իսկոպ ոս Ն ևրսիսյա նի քա րոգը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի

Մ ա յր Տ ա ճա րում Ս . Ստ ևփ ա ննոսի տոնին մատուցված

Ս . Պ ա տ ա րա գ ին ........................................................................................................... 77

Տ. Վ ա ր դ ա ն ա րեդա Ն ա վա սա րդ յա ևի քարոզդ խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծևի

Մ ա յր Տ ա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գիև .................................................. 79

Գ - Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Հ Ո Գ Ե Վ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն - 130

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թոդիկոսի

հա նդիսա պ ետ ութ յա մր Մ ա յր Ա թոռ Սուրբ էջմիսւծևում նշվեց

Գ և որ գ յա և Հո գ և ո ր ճեմա րա ևի 13 0 -ա մ յա կր .......................................................... 81

Տոնա կա ե հա մերգ Արսւմ Խ ա չա տ րյա նի ա նվաև համերգա սրա հում'

նվիրվա ծ Գևորգ յա և Հոգև որ ճեմա րա նի 130-ա մ յա կին ..................................... 85

Հա յա ստ ա ն ի Ա զգա յին Ա րխ իվի պ ա տ մա շուն յ հա րկից և ե ր ս .................................. 87

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Գևորգ յա ն ճեմա րա ևի ա նցա ծ ո ւղ ի ն ............ 90

Տ . Ե 'Լ Ի Շ Ե Ա Վ Ա Գ -Ք Ա Հ Ա Ն Ա Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն - Գ ևորգ յա ն Հո գ և որ

ճեմ ա րա և ......................................................................................................................... 93

Տ . Ա Ս Ո Ղ Ի Կ - Ք Ա Հ Ա Ն Ա Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն - Գևորգ յա և Հոգևոր

ճեմա րա ն դ խ նկամա ն է ................................................................................................. 98

Ա Ր Շ Ա Կ Ս ՜Ա Գ Ո Յ Ա Ն - Լինելության ճա ն ա պ ա դ հին ............................................. 100

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն ֊ Տիրա յր ա րքեպ իսկոպ ոսՏեր-Հովհաննիսյանի հուշերը Գևորգ յա ն ճեմա րա նի մասին ...................... 106

Տ Ի Ր Ա Յ Ր Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Տ Ե Ր - Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Հուշեր

Գևորգյա ն ճեմա րա նի մասին ................................................................................. 111Վ Ա Հ Ա ՛Ն Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն - Հա յ Եկեղեցու պատ մության վա վերա գրերի

նոր հա տ որը ................................................................................................................. 118

՜ Ն Վ Ի Ր Վ Ո Ւ Մ Ւ Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի

Գ Ա Հ Ա Կ Ա Լ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ Ի Ն Գ Ե Ր Ո Ր Դ Տ Ա Ր Ե Դ Ա Ր Ձ Ի Ն

Ս ա յր Ա թոո Ս . էջմիա ծնում նշվեց Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ

Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսի օծման և գա հա կա լության

հինգերորդ տ ա ր ե դ ա ր ձը ............................................................................................ 121Վ Ա Հ Ա Ն Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն ֊ Ամենայն Հա յոց Հա յրա պ ետ ը

Ս ա յր համալսարանում ............................................................................................ 122

Թ Ո Ր Գ Ո Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Տ Ո Ն Ի Կ Յ Ա Ն - Ն որա ն որ իրագործումների

ճա նա պ ա րհին .............................................................................................................. 126

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն ֊ Մ ա յր Ա թոռի միջեկեղեցա կա ն

գործունեությունը Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց

Կա թողիկոսի գա հակալության շր ջա ն ո ւմ ............................................................ 129

Ե Ղ Ի Շ Ե Ա Վ Ա Գ - Ք Ա Հ Ա Ն Ա Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն - Գ ևորգ յա ն Հոգև որ ճեմա րա նի

մեր Վ ե հ ա փ ա ռ Ո ւսո ւց չա պ ետ ը............................................................................... 137

Ա . Ա . Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Գա րեգին Ա Ա ստ վա ծա բա նա կա ն-հա յա գիտ ա կա ն

կենտրոնը և Մ ա յր Ա թոոի գիտ ա կա ն ձեռնա րկումները .................................. 141

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի գա հակա լությա ն

շրջանում Հա յա ստ ա նյա ն թեմերում կառուցվել և օծվե լ են հետ ևյա լ

եկեղեցիները ............................................................................................................... 146

Հա տ վա ծներ Գա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի կոնդակներից և

գա հակա լությա ն շրջա նի քարոզներից ու խ ո ս ք ե ր ի ց ....................................... 148

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ Ե Վ Թ Ե Մ Ե Ր Ո Ւ Մ

Ա Ս Ո Ղ Ի Կ Ք Ա Հ Ա Ն Ա Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն - Լույս Հա յրա պ ետ .............................. 172

Ս ա յր Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծնում ձեռնա դրվեցին 17 նոր սա րկա վ ա գ ն եր .................. 175

«Հա նրա կրթությա ն ա րդի իրա վիճա կը Հա յա ստ ա նում և Եկեղեցու դերը

կրթա կա ն հա մա կա րգում» թեմա տ իկ քննարկում Մ ա յր Ա թ ո ռ ո ւմ ...........180

Բիոէթ իկա յի ա րդի խնդիրների դա սընթա ց «Կա նա չ

Աստվածաբանություն» ծրագրի շրջանակներում........................................... 182

256 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 257

Կ ա տ ա րվ եց Ե րևա նի Ս . Երրորդություն նորա կառույց եկեղեցու

խ ա չերի օ ծ ո ւմ ը ........................................................................................................... 183

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ս տ ե գ ի և Р Ամեևա յև Հա յոց Կա թ ողիկոսի ձեոա մր օծվեց

Գ ո ւգ ա րա ց թեմի Ա րևա շող գյուղի ևորակաոույց Ս . Ա ստ վա ծա ծիև

եկեղեցիև ...................................................................................................................... 184

Մ ոսկվս ւյի Սուրր Հա րութ յուն եկեղեցում կա տ ա րվեց հոգեհա նգստ յսւն

ա րա րողութ յուև Մ ե ծ ևրկրաշսւրմի գոհերի հ ի շա տ ա կ ի և ................................ 186

Լուրեր Գերմ ա ն իա յի հա յոց թ ե մ ի ց ................................................................................ 187

Ա Մ Ն հ ա յո ց Ա ր ն ւմ տ ե ա ն թ ե մ ա մ

Ս ուրբ Ծևևղեա ն րա ցա ոիկ տ օնա խ մբութ իւև .............................................................. 189

Ա Մ Ն հ ա յո ց Ա րն ւն |ես ւև թ ե մ ո ւմ

Ե րջա ն կա յիշա տ ա կ Վագգ1.և Ա. Ամեևայև Հա յոց Կա թ ողիկոսի

վա խ ճա ևմսւև 10-ա մեա կը ևշուեցաւ վայև| շուքով ............................................... 191

Հա յա ստ սւևի Գ1ւտութիւևներա Ագգսւյիև Ակա դեմիա յի բա րձրա գոյն

պա րգևւը Գ ևրշ. Տ. Խ ա ^ա կ ա րքեպ իսկոպոս Պ ա ր ս ա մ ե ա ն ի ն ........................ 194

Վ Ա Ր Դ Ա Ն Մ Ա Տ Թ Է Ո Ս Ե Ա Ն - Գա |իֆ որնիոյ հա մա ւսա րա նի

Երուսսւղ1:մին նուիրուած գիտ ա ()ողովր ............................................................... 196

Մ Ի Ջ Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ա Կ Մ Ն

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա ՜Ն ֊ Քրիստ ոնյա Սւսրդկւսնց Եվրոպ ա կա ն

Ֆ որումի Ե վրոպ ա կա ն Կ ո ն ֆ ե ր ա ն ս ր ........................................................................2004 -Ա Ց Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա ՜Ն Յ Ա ՜Ն - Մ իջա զգ ա յին կոնֆերա նս 'նվիրվա ծ

Վ ա տ իկս ւն ի Բ ()ոդովի'1.կումենիգմի մասին հրա մա նա գրին .............................203

«Խ ա ղա ղութ յուն , Ա նվտ ա նգութ յա ն և Հա շտ ութ յուն» ա շխ ա տ ա նքա յին

խմբի հա նդիպ ումը Բ ր յո ւսե |ո ւմ ..................................................................................204

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա ՜ Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ո-ուս Ո ւղ ղա փ ա ռ Եկեղեցու

ներկա յա ցուցիչները Մ ա յր Ա թ ոռ Ս . է ջմ ի ա ծ ն ո ւմ ................................................. 205

Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ Ք Ե Ս Ա Բ Լ Յ Ա Ն - «էկումենիկ շա րժմա ն

վերա կա գմա վորումր» ..................................................................................................206

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ա Պ Հ երկրների Մ իջկրոնա կա ն

խ որհրդի գործա դիր կոմիտ եի ա ոա ջին նիստ ը .....................................................207

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Լ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ո - Ո Ւ Մ

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամեևա յև Հա յոց Կա թ ոդիկոսև ընդունեց

հա յկա կա ն «Կիփ կիւս» ա ռա գա ստ ա նա վի ա ևձևա կա գմիև ..............................208

С / & & & յ

1 Ս О Տ Տ Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց«Ռա սա ստ ա նյա ն երկաթուղիներ» ընկերության նա խ ա գա հին ...................... 209

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց

մի խումբ թուրք մտ ա վորա կա նների............... ...................... ...................................209Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսն ընդունեց

Ռ Դ Պետ ա կա ն Դումա յի նախ ագահ Բ որիս Գ ր ի գ ւո վ ի ն .................................... 210

Եկեղեցա կա ն բեմ. լո ւր ե ր ..................................................................................................211

ձա ն կ «էջմիա ծին» ա մսագրում 2004 թվա կա նի ընթացքում

տ պ ա գրվա ծ ն յո ւթ երի ....................................................................................... ........ 213

“ Э ч м и ад зи н ” оф ициальны й ж ур н ал Э ч м и а д зи н ско го К а то л и ко са та ....... 236

“Е й Ь п й а Д й п " оШспа1 т о ш Ы у օք Но1у ЕкгЬгш асЫ п ................................................. 242

“ЕкЖ пйайгш е” ог§апе 0Й1с1е1 ճս БалИ^ ё^ е ժ ՏէօհաւՅճշտ6 .................................24Տ

258 ԺԱ-ԺԲ Ы « т» х№ 2004

Գ Լ Խ Ա Վ Ո Ր Խ Մ Բ Ա Գ Ի Ր ՝ Վ Ա Ր Դ Ա Ն Դ Ե Վ Ր Ի Կ Յ Ա Ն

Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ Ա Ս Ց Ե Ն Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

« Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն » Ա Մ Ս Ա Գ Ր Ի Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Республика Армения, Эчмиадзин. Редакция журнала "Эчмиадзин"

К ёйа сйо п с1е 1а геуие "Е ю Ь п н а ё гт е " , Е ы Ь г т а ё г т е , А г т ё т е

Դ Ա Մ Ի Չ ' 77764

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս . Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Պ Ա Ր Ա Ն

ՀՐԱՄԱՆԱՒ

Տ. Տ. ԳԱՐԵԳ՜ՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵՒ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

ՄԱ

ՅՐ

ԱԹ

ՈՌ

Ս

ՈՒՐ

Բ

ԷՋ

ՄԻ

ԱՇ

ՆԻ

Գ

ԵՎ

ՈՐ

ԳՅ

ՍՆ

ՀՈ

ԳԵ

ՎՈ

Ր

ՏԵ

ՍԱ

ՐԱ

ՆԸ

. Հ

ԻՍ

ՆԵ

Լ է

ԳԵ

ՎՈ

ՐԳ

Դ

ՍԵ

5Ա

ԳՈ

Ր6

Կ

ԱԹ

ՈՂ

ԻԿ

ՈՍ

Ը

Ն . Ս . Օ . Տ . Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Խ Մ Բ ւ ա Ր Ա Կ տ *

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն ՃԵՄԱՐԱՆԴ Ե Վ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏՔ

Ո յւ մա հկա նա ցու ծևևա լ

ա Ամա հ զիւբև յիշւս ւրա կ հթ ող :

Մ Ո Վ Ս Ե Ս Խ Ո Ր Ե Ն Ա Ց Ի

Մ եր պատմությունը, բարեբախտաբար, հարուստ է նման անմահ հիշատակներով,

որոնց թվին պետք է դասել և Հայոց Եկեղեցու պատմության նոր շրջանի պայծառ և նշա­

նավոր դեմքերից Գնորդ Դ Կաթողիկոսի (կթղ. 1866-1882 թթ.) գործունեությունը, որի հա­

մար նա իրավամբ վաստակեց «Մեծագործ» անունը: Այս գործունեության մեջ առանձնա­

նում են հատկապես Գնորգյան Հոգնոր ճեմարանի հիմնադրումը և «Արարատ» ամսագրի

հրատարակությունը: Երկու իրագործումներ, որոնք հրամայական անհրաժեշտություն էին

1870-ական թթ. հայ կյանքում ե, հայ ժողովրդի մտավոր վերածնությանը ծառայելուց բա­

ցի, նպաստեցին նաև համահայկական համախմբվածությանը:

Այս շրջանում թեե հայ լրագրությանն արդեն զարգացման մի նոր շրջան Լ՜ր թևակոխել,

սակայն Հա յոց Ընդհանրական Աթոռի ամսագիրը ոչ միայն ողջ հայությանն էր ուղղված,

այլև համահայկական ընդգրկում ուներ:

Նույն ձնով թեե այս շրջանում գործում էին ժաոանգավորաց մի քանի վարժարաններ և

վանական կենտրոնների դպրեվանքեր, սակայն նրանք հիմնականում սաներ էին ընտրում,

ապա ե հոգնորականներ պատրաստում իրենց վարչական իրավասության շրջանակում

գտնվող եկեղեցական վիճակների համար: Եվ բագմւսփեղկված աշխարհասփյուռ հայութ­

յան համար Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանը դարձավ ոչ միայն մի նոր, իր դասավանդման

4 Ժ Ա - Ժ Բ է ջ մ ի ա ծ ի ն —

որակով և աստիճանով նմանը չունեցող հոգևոր ուսումնական. այլև ^ '^ ա ե ^ ւ ս յ ա ^

հաստատություն, ոտ ի մի հավաքվեցին աշակերտներ ր 1) հեուսվորտաններից, հայ գա զավա յրերից Ն որ Նախիջևա Ից ա ^ N “^9 ^Կատիեա (Քյոթսւհիա). որը ջնարակության իր արվեստից Փ П

վելու էր 12 տարեկանում ճեմարան եկած ապագա Կոմիտաս վստղապ

Պարույր Սևակի գեղեցիկ բեորոշմամբ

ճեմարանի բակում արձակ.

Որտեղ էլ որ աչք ես ածում

Զարմանալի հավաքածու

Խոսվածքների, տարազների...

Եվ ահա միմյանցով հարստացած և միմյանցով հայ աշխարհին ու հայ գաղթաշխարհի

հոգսերին հաղորդ էին դաոնսղու և Ս . էջմիածնի լույսով լցվելու այնուհետև այ ՜ղ ց

իրենց սպասավորությունը բերելու համար պատրաստվող սաները.ճեմարանի հիմնումից կարճ ժամանակ անց նրա հետագա ընթացքը միահյուսվելու .ր

Մայր Աթոռի կյանքին և Հայոց Հայրապետական Աթոռի գործունեությանը: ճեմարանը

նախ կիսելու էր Ս. էջմիսւծեին բաժին ընկած հարվածները, իր գոցված Ո ճե ր ո վ ասես

ավելի լսելի էր դառնալու Մայր Աթոռի պարտագրված առժամյա լռությունը, և ապա ճ ե ­

մարանի վերստացումը ազդարարելու էր նոր վերհսւոնումը Հայոց Հայրապետական Աթոռի.

Գևորգյան ճեմարանը, սկսյսղ իր մեծ հիմնադրից, իրենում կրում է և անցնող ժամա­

նակների, և' այս ընթացքում գահակալած Հայրապետների շունչը որպես մի համաձուլվածք

Խրիմյան Հայրիկի առաքելական ոգու և ջերմ հայրենասիրության, Գևորգ Հինգերորդ Կ ա ­

թողիկոսի անկոտրում ոգու ու վշտաբեկ սրտի. Գևորգ Վեցերորդի խոհեմության և Վազգեև

Վեհափառի պայծառության ու իմաստնության, Գարեգին Առաջինի հոզհմտավոր ճառա­

գայթումների ն Հայոց Հայրապետական Աթոռի այժմյան գահակալ Գարեգին Բ Ամենայն

Հայոց Կաթողիկոսի նախաձեռնող ոգու և կառուցողական իրագործումների, որոնք խա-

րըսխվսւծ են Հայրենիքի բարօրության և հզորացման ու աշխարհասփյուռ հայության ազ-

զւսյին-հոգևոր դիմագծի պահպանության մեր Մեծագործ Հայրապետների տեսլականի վրա:

Եվ այսօր խորհրդանշական է, որ իրար միահյուսված ենք նշում Գևորգյան Հոգևոր ճ ե ­

մարանի հիմնադրման 130-ամյակը ե Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգիև Р Ամենայն Հա յոց Կաթողիկո­

սի գահակալության հինգերորդ տարեդարձը: Վեհափառ Հայրապետը մեր այն Կաթողի­

կոսներից է, որոնց կյանքն ու հոգևոր գործունեությունը սերտորեն կապված է ճեմարանին:

Դեռևս դպրոցական՝ ապագա Հայրապետը ուսանելու է զալիս ճեմարան, այնուհետև դառ­

նում ճեմարանի դասախոս և վերակացու:

ճեմարանը զորացնելու և հայ հոգևորականության նոր սերունդ պատրաստելու մտահո­

գությամբ' Նորին Սրբությունն Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փո­

խանորդ եղած շրջանում՛ 1989 թ., հիմնում է Սնանի Դպրանոցը, որն այնուհետև, ի հիշա­

տակ Վագգեե Առաջինի, վերանվանվելու էր Վազզեեյան:

2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 5

Կաթողիկոսական ընտրություններից անմիջապես հետո Նորին Սրբությունը ձեռնամուխ

եղավ ճեմարանական կրթության վերակազմակերպմանը' համաձայն ժամանակի սւռսւջա-

դրսւծ խնդիրների, ե այսօր Գեորզյան ճեմարանը մի անդաստան է, որի հունձքը Ս. էջմի­

ածնում կատարվող ձեռնադրություններով Հայոց Եկեղեցու միջոցով ընծայվում է հայ ժո­

ղովրդին:

ճեմարանական հիմնում ասվում է.

Մ ե ծ էրևսիւքի մեհք զա վւսկևևբ:

Եվ Վեհափ առ Հայրապետը' որպես ճշմարիտ ճեմարանական, այղ մեծ տեսիլքը իր գա­

հակալության այս հինզ տարիներին բոլորանվեր կերպով իրականացնում է մեր ազգային

եկեղեցական կյանքի ամենատարբեր բնագավառներում կատարվող իրագործումներով,

որոնցից շատերի թվարկումը կարող ենք սկսել «պատմության մեջ առաջին անգամ» բառե­

րով:Այսպես, պատմության մեջ առաջին անգամ Հայաստանի հանրակրթական դպրոցնե­

րում սկսեց դասավանդվել «Հայոց եկեղեցու պատմություն» առարկան: Բանակում կանո­

նակարգվեց Ս. էջմիածնի միջոցով իրականացվող հոգևոր սպասավորությունը, որը սկսվել

էր երջանկահիշատակ Գարեգին Առաջինի գահակալության շրջանից: Բարձրագույն ուսում­

նական հաստատության կարգավիճակ ստացավ Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանը: Ընթա­

նում է եկեղեցակաե-թեմական ներքին կյանքի վերակազմակերպումը, աննախադեպ եկե­

ղեցաշինությամբ նորաօծ եկեղեցիների շուրջը ձևավորվող համայնքներով: 1700-ամյսւկի

շրջանակում և հաջորդող տարիներին անցկացվեցին իրենց ծավալով և ընդգրկմամբ մինչ

այդ նախադեպը չունեցող միջոցառումներ:

Միջեկեղեցակաե հարաբերությունները ևս նշանավորվեցին իրադարձություններով,

որոնք վերստին բնորոշվում են նույն արտահայտությամբ' պատմության մեջ առաջին ան­

գամ: Այս շարքում հիշատակելի է հատկապես Հռոմեական Եկեղեցու Սրբազան Քա հա նա -

յապետ Հովհաննես Պողոս Երկրորդի այցը Հայաստան և Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածին,

ինչպես նաև' քույր եկեղեցիների հոգևոր առաջնորդների' մինչ այդ նմանը չունեցող համա­

խմբումը Ս. էջմիածնում 1700-ամյակի եզրափակիչ հանդիսությունների շրջագծում, միջ­

եկեղեցակաե հարաբերությունների աննախադեպ աշխուժացումը, որի արտահայտություն­

ներից է և բազմաթիվ ճեմարանավարտների' իրենց ուսումնառությունը արտասահմանյան

հոգևոր-ուսումևական հաստատություններում շարունակելը:

Որքան շատ է կատարվածը, նույնքան առավել են և այն ծրագրերը, որոնք կյանքի են

կոչվել Վեհա փ ա ռ Հայրապետի կողմից այս հինզ տարիների ընթացքում և որոնց արդյուն­

քը աստիճանաբար կերևա աոաջիկա տարիներին:

Նորին Սրբությանը ի խորոց սրտի շնորհավորելով գահակալության հինգերորդ տարե­

դարձի առիթով' մաղթում ենք, որ առաջիկայում ևս Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի ու Գա րե-

գին Երկրորդ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի գահակալության իրար միահյուսված հոբել­

յանները հաջորդեն միմյանց' ճեմարանի նորանոր հաջողությունների արձանագրմամբ ե

Վեհա փ ա ռ Հայրապետի կատարած նոր իրագործումների թվարկմամբ:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՍՐԲԱՏԱՌ ԿՈՆԳԱԿՐ ԳԵՎ.ՈՐԳ6ԱՆ

ՀՈԳԵՎ ՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՀԻ Մ Ն Մ Ա Ն 130-ԱՄՅԱԿԻԱ Ռ ԻԹ ՈՎ

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ծ Ա Ռ Ա Յ Ց Ի Ս Ո Ւ Ս Ի - Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի ,

Ո Ղ Ո Ր Մ Ո Ւ Թ Ե Ա Մ Բ Ն Ա Ս Տ Ո Ւ Ծ Ո 6 Ե Ւ Կ Ա Մ Օ - Ք Ն Ա Զ Գ Ի Ս

Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Պ Ե Տ Ե Ւ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց ,

Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ ւԱ Տ Ր Ի Ա Ր -Ք Հ Ա Մ Ա Զ Գ Ա Կ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Մ Ե Ծ Ա Ր

Ա Թ Ո Ո - Ո Յ Ա Ր Ա Ր Ա Տ Ե Ա Ն Ա Ռ Ա Ք Ե Լ Ա Կ Ա Ն Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ւ Ո Յ

Ս Ր Բ Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Ւ Ւ Ց Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

-Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ա Ւ Ա Ն Դ Ս Ի Ր Ո Յ Ո Ղ Ջ Ո Յ Ն Ե Ւ Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն

Մ Ե Ծ Ի Տ Ա Ն Ն Կ Ի Լ Ի Կ Ի Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ո Ւ Թ Ե Ա Ն , Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր - Ք Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Ց

Հ Ա Յ Ո Ց Ս Ր Բ Ո Յ Ե Ր Ո Ւ Ս Ա Ղ Ի Մ Ա Յ Ե Ւ Կ Ո Ս Տ Ա Ն Գ Ն Ո Ւ Պ Ո Լ Ս Ո Յ ,

Ա Ր -Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Ց , Ե Պ Ի Մ Կ Ո Պ Ո Ս Ա Ց , Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ Ա Ց , -Ք Ա Հ Ա Ն Ա Յ Ի Ց

Ե Ւ Ս Ա Ր Կ Ա Ւ Ա Գ Ա Ց , Թ Ե Մ Ա Կ Ա Ն Ե Ր Ե Ս Փ Ո Խ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ժ ֊Ո Ղ Ո Վ Ո Ց ,

Թ Ե Մ Ա Կ Ա Ն Ե Ւ Հ Ա Մ Ա Յ Ն Ք Ա Յ Ի Ն Խ Ո Ր Հ Ր Դ Ո Ց Ե Ւ Պ Ա Շ Տ Օ Ն Է Ի Ց Ե Ւ

Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Հ Ա Մ Ա Յ Ն Հ Ա Ւ Ա Տ Ա Ց Ե Ա Լ Ժ Ո Ղ Ո Վ Ր Գ Ե Ա Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Աստծուց շնորհն ունենք ի Հայաստան եւ ի Սփիաս նշանաւորելու 130-րդ յոբելեսւնա-

կաե տարեդարձը Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի Գեարզեսւն Հոգեւոր ճեմարանի եւ այդ

սաիթով ոգեկոչելու պարծանքով լեցուն նրա ճանապարհի նաիրական յիշատակները,

որոնք այսօր ազգային մեր կեանքի վերագարթօնքի մէջ գափս են նորոզելու հաւատի լոյսը,

իմացաթեան սէրը, նոփրումի ու հաւատարմութեան յսւղթանակող ոգին:

Այսօր մեծարումով ենք յիշում երանաշնորհ Գեւորգ Դ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսին'

հիմեադրին Հոզետր ճեմարանի, ով հսոատաց ճեմարանի աոաքե[ութեաեը' իր հոգում

կրելով մեր ժողովրդի հոզետր վերածեաթեան ու ազատ կեաեքի տեսլականը: Աստուած

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 7

արդիւեսւտրեց Իր Սուրբ Սեղանի անդուլ սպասատրի եւ Իր հօտի քաջ հովոփ, կրթաթեսւն

մեծ ջատագովի ծրագրերն ու ջսւնքերը. «...յոր գործ եւ յօժարեցուցաեէր զինքն, թէպէտ եւ

վարի ի ղժուարինսն'Տէր յսւջողէր ի ձեոս նորա» (Ղ . Փարպեցի): ճեմարանի հաստատումը

իր ժամանակին մեծ ոգեւորութիւն աոաջ բերեց հայ ազգային կեաեքում, եւ Գեւորգ Դ Կ ա ­

թողիկոսն ունեցաւ խւսնղավաո ու նուիրեալ համախոհներ ու աջակիցներ եւ մանաւանղ' յե-

տեւորդներ, ովքեր հոգի ու ջանք ներդրեցին, որ հասակ աոնի եւ ուսումնական եռուն կեաե-

քով լցուի հոզեւոր կրթօջախը: Արդարեւ, Հայոց Հայրապետը միայնակ չէր իր յոյսերի ու

հւասւտի մէջ: Սուրբ էջմիածնի աստուածահայեաց հովանու ներքոյ' Մա յր ճեմարանը

դարձաւ կրթութեաե ու լուսաւորութեան կենտրոնը հայրենի հողում՛ ծանօթ ու սիրելի ժողո-

վըրղին իր հիմնաղրի անունով' Գ ե ՒՈ Ր Գ Ե Ա Ն :

Գոհութխն ու փառք Աստուծոյ, որ իր խնամքի ներքոյ առաջեորդեց ընթացքը Գեւորզ-

եան ճեմարանի եւ առատօրէե օրհնեց հունձքը հոգեւոր մշակների: Բազմաթիւ մեծարելի

անուններ են կապուած ճեմարանի պատմութեան հետ: Այստեղ դասաւանդել են ակնառու

հոգեւորականներ, հայ գիտութեան ու մշակոյթի մեծեր: Այստեղից իրենց ճանապարհն են

սկսել նշանաւոր եկեղեցականներ, կրթութեան ու գիտութեան, պետական ու գինուորական

գործիչներ, անուանի արուեստագէտհեր: Հայոց նոր պատմութեան կերտողներ են նրանք՜

եկեղեցական կեաեքի, հայ հասարակական-քաղաքական մտքի, հայ մշակոյթի առաջա­

տարներ, ովքեր որտեղ էլ ծառայութեաե կոչուեցին եւ ինչ զործունէութեամբ գբաղուեցին,

գործեցին Գեւորգ Դ Հայրապետի տեսլականով՝ հաւատով ու Հայրենիքի սիրով: Նա խ ա ­

խնամական էր, որ հայ իրականութեաե մէջ բագմապատկուեցին ու զօրացան մտաւոր ու

հոգեւոր ուժերը՜ հանդիման գալիք փորձութխնների' հայկական դպրոցների փակման փոր­

ձերի, համիդեան ջարդերի, Մ եծ Եղեռնի, խորհրդային բոնութիւնների: Գեւորգեան ճեմա­

րանի հարկից ներս կրթուած հոգեւորականաց աստղաբոյլը կրեց տագնապով լի այն ժա­

մանակի դժուարութիւնները, երբ վերստին հարցականի ներքոյ էր ղրուած հայ ժողովրդի

ապրելու իրաւունքը եւ Հա յ Եկեղեցու գոյութխնը Հայաստանում: Նրանք Ղեւոնդեան ոգին

եւ Աւարայրի սուրը պարգեցին Մարդարապատում ու մնացին «հաւատով ուղիղ, յուսով

համբերողական, սիրով անկեղծաւոր, ուսուցանելով աեձանձրոյթ», նրանք քանդուող եկե­

ղեցիների վղատակների տակ Յարութեան յոյսը անթեղեցին' հաւատալով, որ նորից պիտի

բացոփ ազատաբեր առաւօտը խաղաղ, եւ կրկին իրական պիտի դառնան Ագաթանգեղոս

պատմիչի մարզարէաշուեչ խօսքերը' «եւ երեւեսցիե ձեզ առաջնորղք, քսւհանայապետք,

տեսուչք եպիսկոպոսք եւ երիցունք եկեղեցական կարգի լուսաւորութեան սիրոյն Աստուծոյ»:

Եկաւ այդ օրը, երկնային ոդորմածութեամբ փլուեցիե արգելքները բռնութեան: Տեւական

դադարից յետոյ Գեւորգ Զ երախտարժան Կաթողիկոսի ձեռքով վերաբացուեց ճեմարանը

եւ Վազզէե Ա ու Գարեգին Ա երջանկայիշատակ Հայրապետների բարեխնամ հոգսւծու-

թեաե ներքոյ՛ հոզեւոր սպասաւորութեան ճանապսւրհեց հարիւրաւոր եկեղեցականների:

Այսօր Հա յ Եկեղեցու անդաստանում, նրա հայաստանեան եւ արտերկրեայ տարբեր թեմե­

րում նուիրումով ծառայում են ճեմարանի աւագ եւ կրտսեր սերնդի շրջանաւարտները, ով­

քեր սիրով ուսանեցին ու հաստատուեցին հոգեւորականի իրենց կոչման մէջ: Մենք նոյնպէս

երախտապարտ շրջանաւարտը Մա յր Աթոռի Հոգեւոր ճեմարանի՝ նոյն խնամքով ու նա-

խանձախնդրութեամբ պիտի հոգանք, որ ճեմարանը գործի լիաշունչ եւ, ինչպէս 130-ամեայ

իր պատմութեամբ է, շարունակի լինել անբաժան մասը հայոց հոգեւոր կեաեքի եւ ողջ հայ

8 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Տ ա ^ ա Ա « Ч - մևաւպաեողն ու վտխանցողը Սահակ-Մեսրոպեան դպրոցի Դ հոոհե մեո ժոոու|րոի

արարչագործ ու հանճարածնուէպ ոգին եւ անեղծ պահեցի քրի Ր , հոս-

Հ Հ Ս ^ կ ն ք ո ւ մ վաո պ ա յ!»» էս յա էՓ փ ա յ* ЦшЬрЬЩ. ա օ *ւարացիր իր զօրութեամբ մթութեաե ու խութերի միջից սաաջնորդի դէպի խաղաղ օրհ-

նեալ ափեր եւ լուսատրի ագատ կեաեքի յսսլթանակները. т г „ „ „ п - ппՄեր Հայրենիքի ու աշխարհասփիա մեր նոր կեաեքի յասաոատւսթհամբ Մ ա յր Աթոռ

Սուրբ Էջմիածեից Գետրգեան Մայր ճեմարաեի 130-ամեայ յոբելեաեի առիթով շեորհատ-

րում ենք համայն մեր ժողովրդին եւ բերում Հայրապետական Մ եր օրհեութիւ ը:Իջման Սուրբ Սեղաեի աոջեւ սւղօթում ենք վասն հոգւոցն հանգստութեւսն ճեմարա ի

հիմնադիր Գետրգ Դ Մեծագործ Հայրապետի, իրենց հայրական հոգածութեան ներքոյ ճ ե ­

մարանը պսւհպանած Շնորհազարդ մեր հոգելոյս Հայրապետների եւ նրա յարկը շ1.ն ու

լոաաար պսւհպանած բոլոր հայորդեաց:Հայրապետական Ս եր օրհնութիւեն ու գնահատանքն հեք բերում Գեւորգեան ճեմա րա­

նի երախտսոորներին, ճեմարաեի յաւերժ բարերարներ Գեւորգ եւ Սիրվարղ Յովեաեեաե- ներին, նրա բազմաշխատ զործունէութխնը հոգացող տեսչութեահը, ճեմարանում դասա-

ւանդած ու այսօր դասաւանդող մանկավարժներին եւ սիրասուն բոլոր ուսանողներին, որ

ընտրել են Աւետարանի կենաց խօսքը քարոզելու. Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցուն ծա­

ռայելու ճանապարհը:Թ ող Տէրը հաստատուն ու լուսառատ պահպանի նաիրական յարկը Մ ա յր Աթոռ Սուրբ

էջմիածնի Գեւորգեան ճեմարանի էո դուրս բհրի առատ հունձքի ժրաջան մշակներ' իմա­նալի լոյսը սերմանելու մեր ժողովրդի կեաեքում վասն Փառացն Աստածոյ, ի շինութիւն հայ­

րենի մեր երկրի եւ ի պայծսաութիւն Հայաստանեայց Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու:

Շևոյւհք էս սէյւ Տեւսոն. մհյւո յ Յ իսուսի Ք յւիա բոսի . եղիցիև ըև ղ մևզ եւ ըԱղ ւսմե-

ևևսևա և ամէև:

Օրհնութեամբ'

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 3-ե Նոյեմբերի

Տսւմի Տեաոե 2004 եւ ի թոփն հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Մայր ավանս Սրբոյ էջմիածևի

ըեդ համսւրաւ 264

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 9

Տ. Տ. Գ Ե Վ Ո Ր Գ Դ Մ Ե Ծ Ա Գ Ո ՐԾ ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ ՍՐԲԱՏԱՌ ԿՈՆԴ-ԱԿՐ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄ ԻԱ ԾՆԻ ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր

ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՀԻ Մ Ն Ա Դ ՐՄ Ա Ն Մ Ա ՍԻՆ

Գ Է Ո Ր Գ Ծ Ա Ո - Ա Յ - Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի Ե Ւ Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ն Ե Լ Ի Կ Ա Մ Օ Ք Ն

Ա Ս Տ Ո Ւ Ծ Ո Ց Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Պ Ե Տ Ե Ւ Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն

Հ Ա Յ Ո Ց

Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր - Ք Հ Ա Մ Ա Զ Գ Ա Կ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Մ Ե Ծ Ա Ր

Ա Օ - Ո Ռ Ո Յ Ա Ր Ս Ր Ա Տ Ե Ս Ն Ա Ռ Ա Ք Ե Լ Ա Կ Ա Ն Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ւ Ո Յ

Ս Ր Բ Ո Յ Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Կ Է Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

■Քր/ատոասկէսԱ ողջուեիւ եւ Հսւյյաւպետակաէւ օրհեուբեա մբ ծսւեուցսւեեմք ԱստոпидшиԼր եւ մեծսւհէաատ սիրելեաց ամենից հստսպսւտ որտ ոց Մայր

Այօոոոյս եւ Մ եյւորոց սւկնարկեև յսւյս կոնդակ եւ մաւրԼան:

Երջանիկ էր Եկեղեցին Հայաստաեեայց եւ ի պարծաես փաոաց փայլէր մինչ սւոաջնոր-

Դէին նմա սւնձնուէր բարեկիրթ եւ ուսեալ հովխք եւ կրօնսւգէտ վստդապետք, որք գեղապսւ-

ճոյճ գստդստեալ զՀայաստաե յամենայն տեղիս հաստատէին գեկեղեցիս եւ զդպրաեոցս,

յորս աստուածպաշտաթեան արփիական լոյս բոցաճաճանչ փայլէր եւ ծաւսւլէր ի սիրտս եւ

ի միտս ամենից Հայազանց, Մայրենի լեզու մեր Աստուածաշնորհ սքանչելի կսւտստելա-

գործութեամբ հայկական աբուբայիցն եւ զրականութեան Ազգիս ի ձեոն երանելի Թսւրգ-

մանչաց, օր քան զօր պերճացեալ բեղմնաւորէր յաեդաստսւնս մտաց Հա յ մանկտտյն

զմտատրական եւ զբարոյական բոյսս զիտութեանց եւ առաքինութեանց. բոտն ջանք ոխե­

րիմ թշնամեաց Եկեդեցտյ եւ Ազզի եւ զանազան որոգայթ լարեալք ի նոցունց ինքնին խոր-

ւրսւկեալ փշրէին աոաջի նոցիե առաքինութեանց, եւ Նաւն Ազզաթեաե մերոյ առաթուր

զլեռնակուտակ ամեհի ափս կեեցաղոյս արարեալ ընդ փրփրադէզ կոհակս յօզնախուռն

արկածից եւ փորձանաց ապահով իմն ժամանէր ի ղէմ եղեալն նպատակ ի Նաւսւհանզիստ

փրկութեան, մանկունք նորոյս Սիօնի պճնագարդեսւլ լասով գիտութեան մակաղէին ի վայ­

րի դալարւոջ երկնապատգամ Աւետարաեական վարդապետութեանց եւ առ ջուրս հան-

գըստեան երջանկաւէտն խաղաղութեան:

Արդստեւ, եղեն դառնագին ժամանակք յորում հակառակորդք Եկեղեցւոյ մերոյ սպառ-

նւսյին քանդել, կործանել եւ գւսւերակսն անգամ անհետ առնեւով բառնալ զյիշատակս Հա -

յորերոյն յերկրէ, այւ սակայն բարեխնամ Աջն Անեղին պաշտպան կացեալ Առաքելական

Եկեղեցւոյ մերոյ եւ Ազգիս հասնէր ի թիկունս ի ճեռն անձնուրաց եկեղեցականաց, որք յա ­

մենայն դէպս պաշտպան հանդիսացեալ իրաւանց Եկեղեցւոյ մերոյ ընդ ջերմեռանդ իշ­

խանս ժողովրդեան' արեամբ չափ շահատակեա] զմահ սիրէին առաւէլ քան զկեանս, որով

եւ յաջոդեալ իսկ պահպանել անարատ զկրօնս մեր եւ զսոտբ Եկեղեցի եւ ազատել զԱզզն ի

կորստական իաոիարափից Ы ահա յաշորդար»,. рЫ>Ьш, յաԿՏհհցիէ, մ * Կ հ ր կ ա * » ա ա ֊

ց ա Հ ո վ Լ ի ւա կ ա ւ իտհա1ց յահտն աոէաւլ հ կատար!, զ»ր»րտի» պաշտամահ ահրէտի

յսւնձնել հաւատստմութեամբ մերոց յսւջորդաց յսւպագայ սերունդս.Այլ արդ աւաղ. քանի' անհամեմատ տստբերութիւն անցելոյն ընդ ներկայիս. զի Р .

որղիք Հայկայ ի զանազան կալմանս աշխարհի յւսնհնարինս տազնապհԱԱ ի խոր խաւարի

տզիտութեսւն ակնապիշ եւ անհամբեր հայցեն զօգնութիւն. աղաղակեն աո համազգայինս

հասանել ի թիկունս, ե. սւսկաւք են որ լսեն, մի>Է արժան իցէ անտարբեր հանդիսատ ս լի-

նել աղիողորմ հեծեծաեաց եւ սրտաճմլիկ տստապանաց հւսմւսրիւն եղբարց. զի ՜թէ ըստ

բերման հանգամանաց ժամանակիս ւսյլ եւ մնասցեն որղիք Հայկայ ի խւսւարի տգիտու-

թեան, քօղարկեալ վտանզաց եւ կորստեան վերահաս ժամանումն անխուսափելի է, քանզի

Ազգայինք մեր ընդ ոլորտս տիեզերաց ցրուեալք. վտստանդիք եւ ըստ Փրկչական Բւսեի

հունձք բազումք, այլ մշակքն սակաւք, որ մարթայցեն օգնել Հօտիս. նսւ' մւսնաւանդ մեծսււ

մասամբ տկարք եւ տգէտք, անհամաձայնք բոլորովին ընթացից ներկայ ժամանակիս, յո-

րոց յոյս փրկութեան Եկեղեցւոյս ակնկալելն յաւէտ տարակուսելի, եւ յապազայե Ազգու-

թեան մերոյ նսեմ եւ կարի վտանգասւր, եթէ ոչ գէթ այժմէն փութասցուք զարժանն հոգալ.

Եւ ո՞րպէս. ոչ այլովք իփք մարթ է հոգալ գյսաաջադիմութենէ Ազգիս, եթէ ոչ պատրաստե­

լով զարժսւնաւոր հովիւս եւ հմուտ վարդապետս ի պաշտպանութիւն Եկեղեցւոյ մերում

Սրբոյ:Ապաքէն քաջ իսկ գիտացհալ մեր զայսոսիկ ըստ սեպուհ պարտուց պւսշտւսման մերոյ

սւհաւասիկ բազում ճգամբք եւ դսւոն աշխատութեամբ պատրաստեւսլ զճեմարւսն ժաոան-

զաւորաց ի Մայր Աթոոոյս աստ ի Սուրբ էջմիածին, զոր յուսամք Տէրամբ ամենեփմբ

աւարտել գշինութիւնն եւ բանալ յսաաջիկայ ամին: Ա յլ քանզի անձեռնհաս գտանիմք

յարդեանց Աթոռոյս հոգալ զամենայն նիւթական պէտս Նորին եւ զհարկաւորեալ ծախս,

վասն որոյ վտւթամք դիմել օգնութեան եւ ձեոնտուութեան սիրելի որղւոց Մ ա յր Աթոռոյս

Հայաստանեայց եւ մեր, եւ խնդրել զի որք կարողք իցեն ըստ խբաքսւնչիտ բաղձւսեաց եւ

ձեռնհասութեանց ընկալցին զմէն մի կամ առաւել որդեգիրս հատուցանելով զտարեկան

ծախս նոցա, որոց թիւ բոլորեցունց ունի լինել առ ստաւելն ի վաթսուն ժաոանգաւորս ընտ-

րեալս եւ ժողովեալս յամենայն կողմանց աշխարհի, ուր Հա յք իցեն. եւ խրաքւսնչխրոցն

ծախք տարեկան սահմանեալ են երեք հարիւր բուբլի, որպէս զի նուիրօք եւ նպաստիւք բա­

րեպաշտ Ազգայնոց մերոց սատար մեծ գտեալ եւ զպակասոբդն լրացուցեալ այլովք եղսւ-

նակօք հնար փցի մեզ բանալ զճեմարանն, որոյ բարոյական արդեամբ մարթասցուք սրբել զարտօսր աչաց որդւոց Հայաստանեայց:

Ո չ աւելորդ համարիմք յիշել աստանօր, զի որք միանուագ կամիցին նոփրել զգումար

ինչ, որոյ տոկոսիւքն բաւական իցէ վճարել զտարեկան ծախս միոյ որդեգրի, անուանք այն-

պիսեաց արձանագրեսցին ի թիւս մշտնջենաւոր բարերաբաց ճեմարանիս, եւ յաւէտ հրա-

տւսրակեսցին ի վերջ իւրաքանչիւր մատենից ի լոյս եկելոց ի տպարանէ Մ ա յր Աթոռոյս սկսեալ յօրէ բացման ճեմարանի:

Արդ փայոյս ակնկալութեամբ յանձն սանեմք զայս կոնդակ մեր եւ գմատեան ի ձեռն

պարոն Նիկողայոսի Տէր-Ցովսէփեանց, որպէս զի եկեալ առ բարեպսւշտութիւն Ձեր խընդ-

րեսցէ օգնել բարենպատակ գործսանութեանց մերոց, եւ դուք Ազզասէր եւ ուսումնասէր որ-

200410 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 11

դիքդ մեր սիրելիք, սիրով Ազգիս խոնսւրհեալ ի հրսււէր մեր ստորւսգրեսջիք սիրով ի եմին

ըստ խրաքանչխր բաղձսւնաց եւ կւսրողութեանց Ձերոց, իսկ մեք ոյ յետնեսցուբ ի ժամանա-

կին ուղղել յանուն իւրաքանչիւրոցդ զկոնդակս օրհնութեսւն եւ զոհունակութեսւե:

Մսւղթեմք ի Տեսւոնէ մերմէ եւ Փրկյէ Ցիսուսէ Քրիստ ոսէ փոխարինել օժանդակողացղ

բստերարաց լրութեան Ազգիս յԵրկնից անսպառելի գանձուց խրոց գհարխրապսւտիկե եւ

զհագստապատիկն րստ չափու ջերմեուսնդութեան Ձերում աստ եւ ի հանղերձելումն, եւ

զարդւսրեսցէ զՁեգ ամենայն բարեմասնոտեամր հոգւոյ եւ մարմնոյ շնորհելով յաջողութիւե

ամենայն գործւսոնաթեանց Ձերոց:

Ո ղ ջ լերութ ի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս:

Գ Է Ո Ր Գ Դ

ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆԱ ՅՆ ՀԱ ՅՈ ՑՍ. էջմիածին

Տ դեկտեմբերի 1872 թ.

Մ սոբևեա դստ էսև , Կէսբ. ■դիվան, թղթ. 222, վւսվ. 44, բ . 1-2, ձեոա գի՛ր, րեա գ իր :

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱ՜Ն ՆԱ Խ Ա ԳԱ Հ Ո-ՈԲԵՐՏ -ՔՈՉԱՐՅԱՆԻ ՇՆՈՐՀԱՎՈՐԱ ԿԱ Ն ո ւ ղ ե ր ձ ը ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ՀՈԳԵՎ ՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՀԻ Մ Ն Ա Դ Ր Մ Ա Ն

130-ԱՄ311ԿԻ Ա Ռ Թ Ի Վ

Ջերմորեն շնորհավորում եմ Գնորգյաե Հոգնոր ճեմարաեի սաներին, դասախոսներին և

ղեկավարությանը ճեմարաեի հիմնադրման 130-րդ տարեդարձի կապակցությամբ.

Հայաստանում գործող ամենահին բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը բա­

ցառիկ է իր հարուստ տարեգրությամբ: Նրա էջերը արտացոլումն են մեր ժողովրդի վերջին

130 տարվա հոգևոր, կրթամշակութայիե կյանքի պատմության:Գևորգյան ճեմարանը կրթել և ասպարեզ է հանել հայ հոգևորականության և մտավո­

րականության բազմաթիվ սերունդներ: Նրանց անձնվեր ծառայությունը և հայրենանվեր

գործունեությունը վեր է ամեն մի գնահատականից:

ճեմարանի պատերից ներս ձևավորվել է մեր ժողովրդի հպարտությունը կազմող հո­

գևորականների, գիտնականների, արվեստագետների, քաղաքական գործիչների մի երևե|ի

բանակ: Դա մի առաքելություն էր, որ ճեմարանը կատարեց պատմական ծսւնրագույն ի-

րավիճակներում:

Կրկին շնորհավորելով Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի սաներին, դասախոսներին և ղե­

կավարներին՜ մաղթում եմ հաջողություններ ազգանվեր գործունեության մեջ: Մաղթում

եմ, որ նոր շրջանավարտներն արժանի լինեն նախորդների անվանն ու գործին:

Երևան,6 նոյեմբերի 2004 թ.

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 13

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՌՒԹ-ՅԱՆ ՎԱՐՉԱ ՊԵՏ ԱՆԴՐԱ՛ՆԻԿ Մ Ա ՐԳԱ Ր6Ա Ն Ի ՇՆՈՐՀԱ Վ ՈՐԱ ԿԱ Ն ՈՒՂԵՐՁԸ Գ ԵՎ Ո ՐԳ Ց Ա Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱՆԻ

ՀԻ Մ Ն Ա Դ Ր Մ Ա Ն 130-ԱՄ6ԱԿԻ Ա Ռ Թ Ի Վ

Հսւրգելի բարեկամներ.

Անչափ ուրախ եմ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և անձամբ իմ

անունից Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությանը, էջմիածնի Գեորգյան ճեմարանի դասախո­

սական կազմին, բոլոր աշխատողներին և ներկա ու նախկին սաներին հաստատության

130-ամյա հոբելյանի կապակցությամբ շնորհավորանքի և գնահատանքի ակնածալից

խոսք հղելու պատեհության համար:

Գեորգյան ճեմարանը մեր ժողովրդի եզակի կրթամշակու թային օջախներից է, որը

Սուրբ էջմիածնի հովանու ներքո տասնամյակների իր բեղուն գործունեությամբ, ըստ ամե­

նայնի, վաստակել է հայոց ազգային արժեքների շարքը դասվելու պատիվն ու իրավունքը:

Հա յոց մեծերի բազում սերունդներ իրենց մկրտությունն ստանալով սրբություն սրբոց այս

կրթօջախում' նվիրումով ու տքնանքով են ծառայել մեր դպրությանն ու մշակույթին:

Հա յ իրականության մեջ ճեմարանի բացսաիկ դերի գիտակցումով էլ Հա յաստանի Հա ն­

րապետության կառավարությունն այս կրթօջախին շնորհեց բարձրագույն ուսումնական

հաստատության կարգավիճակ' դրանով իսկ արձանագրելով ճեմարանի նախընթաց վաս­

տակը' ակնկալելով, որ այն առավել հաջողությամբ կշարունակի իր ազգանվեր գործունե­

ությունը:

Վերստին շնորհավորում եմ պատկառելի հոբելյանի կապակցությամբ, մաղթում քաջա­

ռողջություն, ձեր առաքելությանն այսուհետ ևս անխոտոր ծառայելու կորով:

Երևաև,6 ևոյեմբերի 2004 թ.

Է Ս Տ Ո Ն Ի Ա Յ Ի Հ Ա ՜Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ ՜Յ Ա ՜ Ն Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ Ը

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ո Ւ Մ

Նոյեմբերի 16-ին Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ « ^ Հա ­

յոց Կաթողիկոսն ընդունեց էստոնիայի Հանրապետության նախագահ Առնպդ Ո-յույտ |ի

ս նրա գլխավորած պատվիրակությանը:Վեհափստ Հայրապետը. ողջանելով էստոնիայի Հանրապետության նախագահի այցը

Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածին, ներկայացրեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու սւոաքեւությու1 ը

մեր ժողովրդի կյանքում, ներկայիս եկեղեցական կյանքը: Նորին Սրբությունը մասնավո­

րաբար անդրադարձավ օրեցօր զարգացող հայ-էստոնական հարաբերություններին, երկու

ժողովուրդների ջերմ կապերին, որոնց հիմքում ընկած են քրիստոնեական բարձր արժեքները:

Ամենայն Հայոց Հայրապետը նաև իր գոհունակությունն ու շնորհակալությունը հսւյւր-

նեց էստոնիայի Հանրապետության իշխանություններին տեղի հայ համայնքի նկատմամբ

ցուցաբերվող հոգածության համար'ուրախությամբ արձանագրելով, որ բարելավվում 1. էս-

տոնիսւյում բնակվող հայերի ազզային-հոգնոր կյանքը:Շնորհակալություն հայտնելով Ամենայն Հայոց Հայրապետին ընդունելության համար

Աոնոլդ Ռյույտելե իր ուրախությունը հայտնեց, որ գտնվում է հնազույն քրիստոնեական

երկրռւմ, որի ժողովուրդը շատ հյուրասեր է: Նա նշեց այն ընդհանրությունները, որ կան մեր

երկու ժողովուրդների միջե' հույս հայտնելով, որ ապագայում է՛լ ավելի պիտի զորանան ու

զարգանան տնտեսական և մշակութային կապերը մեր երկու երկրների միջե:

Հանդիպմանը ներկա Էին Մա յր Աթոռի Միջեկեղեցական հարաբերությունների բաժնի

պատասխանատու Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյանը, Ն որ Նախիջևանի և Ռուսսւսւրանի

հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Եզրաս եպիսկոպոս Ներսիսյանը, դիվանապետ Տ. Արշակ եպիս­

կոպոս Խաչատրյանը, Բալթյան երկրներում Հ Հ արտակարգ և լիազոր դեսււլւսն Աշոտ Հո- վակիմյանը:

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Մ Ո ՒՐ Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն 4 1 Մ Ա Կ Ա Ր Գ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 15

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Ս ՜ Ե Ն Ա Յ ՜Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ն

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց Վ Ր Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Ռ Ա Տ Ի Ն Տ Ի Կ Ի Ն

Ս Ա Ն Դ Ր Ս Ե Ղ Ի Ս Ա Բ Ե Թ Ռ Ո Ւ Լ Ո Վ Ս Ի Ն

Դեկտեմբերի 3-ին Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա ­

յոց Կաթողիկոսն ընղանեց Վրաստանի աոաջին տիկին Սանղրա Եղիսարեթ Ո-ուլովսին:

Օղջանե|ով վրաց աոաջին տիկնոջ այցը Ս. էջմիածին'Վեհափւսո Հայրւսպետն անդ­

րադարձավ հայ-վրացական դարավոր հարաբերություններին, երկու հարևան ժողովուրդ­

ների բարեկամությանը:

Շնորհակւս|ության հայտնելով ընդունելության համար' տիկին Սանղրա Եղիսաբեթ

Ռուլովսը Հա յոց Հայրւսպետին ներկայացրեց իր այցի մանրսւմասները և այն բարեդործա-

կան ծրագրերը. որոնք նա իրականացնում է Վրաստանի Հանրապետությունում: Ն ա հատ­

կապես կարևորեց այն ծրագրերը, որոնք ուղղված են ժողովրդի սոցիալական կյանքի բա­

րերարմանը, առողջության պահպանությանը և կարիքավորներին օգնելուն:

Վերջում Նորին Սրբությանը հաջողություն մաղթեց Վրաստանի առաջին տիկին Սանդ-

րա հդիսաբեթ Ո-ուլովսին իր առաքելության մեջ:

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Մ Ո ՒՐ Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ

հ ա ՂՕՐԴ-ԱԳՐՈՒԹ-ՅՈՒ՜Ն

иг 1Г„.,П П впп Սուրբ էջմիածնում, նախագահությամբ Սույն թվականի նոյեմբերի 16-ին Մ յր Р , գումարվեց Գերագույն Հոգևոր

Ն .ս.օ.տ.տ. ^ Р

* * > հաէ" ւհս ’ ա| հհտևյաւ հայ4,ա,,ա-

^ Ь № А * * “ ա ս ա ^ է է Ի -ո է Ւ т ш * « я и * է * ա է * * -

ք ը ' իբրև քրիստ ոնեա կա ն հիմնա կա ն ա րժեք: Մ իա ժա մա նա կ ա նհա նդուրժելի Է

հա մա րում, ո բ Հա յա ստ ա նում գրա նցվա ծ են կրոնա կա ն կա զմա կերպ ութ յուններ

որոնց գործունեութ յունը ' հոգեորսա թ բսն նպ ա տ ա կա ուղղվա ծա բյա մբ միջոցնե-

բ ո վ ու կեբպ եբով, ոտ նա հա րումն Է խ ղճի ա զա տ ությա ն իրա վունքի : Հա յ Ե կեղե­

ցին ի բ մտ ա հոգութ յա նս Է հա յտ նում, ո բ պ ետ ա կա ն պ ա տ կա ն մ ա բ մ ին ն ե բի կող ­

մից կրոնա կա ն կա զմա կերպ ութ յունները գրա նցվում են ա ն բա վա րա ր ուսումնա ­

սիրութ յունների ա ր՛դյունքում և օրենքի հա նդեպ ոչ նա իա սնձա խ նղիբ վ եր ա բեր ­

մունքով: Տոտ ա լիտ ա ր կրոնա կա ն կա զմա կերպ ություններխ ա յդ բ վ ո ւմ «Ե հովւս յի

վկա ներ^ ի գործունեութ յունը հա կոտ նյա Է մ եր ժ ող ով րդ ի ա զգա յին ու պ ետ ա կա ն

շա հերին ու ձգտ ումներին, քրիստ ոնեութ յա ն փ րկա գործա կա ն վա րդա պ ետ ութ յա ­

ն ը ե լր ջորե ն հա կա սում Է միջա զգա յին օրինա կա նութ յա ն, Հ Հ Սա հմա նա դբութ ֊

յա ն, Հ Հ «Խ ղճի ա զա տ ությա ն և կրոնա կա ն կա զմա կերպ ութ յունների մա սին» օ-

բենքի ա յնպ իսի սկզբունքներին, որո ն ք պ ետ ա կա ն ա նվտ ա նգութ յա ն, հա նրույթ

յա ն բա րքերի, բա րոյա կա նութ յա ն, մա րդկա նց ա ՛ռողջությա ն, ա յլոց իրա վուն քն ե ­

րի պ ւսշտ պ ա նուբյա ն և ա յ/ հիմքերով կա րգա վ որումն եր են ա մրա գրում ՛

«Եհովա յի վկա ներ» ա ղա նդը գրա նցվա ծ Է «քրիստ ոնեա կա ն», ե ր բ ա ռնչութ­

յո ւն չունի քրիստ ոնեութ յա ն հետ և իբրև քրիստ ոնեա կա ն չի ճա ն ա չվում ա վա նդա ­

կա ն Եկեղեցիների, Ե կեղեցիների Հւսմէսշխ ստ հա յին Խ որհր դ ի , Ե վրոպ ա յի Եկեղե­

ցիների Միությա ն, Հա մա շխ ա րհա յին Ա ստ վա ծա շնչա յին Ը ն կերութ յա ն և ա յ/ կագ֊

մա կերպ ութ յունների կողմից: Ո ւշա գրա վ Է, ո ր «Ե հովա յի վկա ներ» կա զմա կերպ ու­

թ յունը քրիստ ոնեա կա ն ա նվւսն ներքո հա նդես Է գա լիս միա յն ք ր իստ ոն յա միջա ­

վա յրում ու քրիստ ոնեա կա ն երկրն երում և ոչ օրինա կ ' մա հմեդա կա ն երկրն երում :

Հա յա ստ ա նում կրոնա կա ն իրա վիճա կն ա ոա վե/ ա ն վերա հսկե լի Է դա ոնում,

երբ գրա նցվում են նաև հա սա րա կա կա ն կա զմա կերպ ութ յուններ, ո ր ո ն ք ա յդ ա ն­

վա ն տ ա կ իրա կա նա ցնում են հա տ կա պ ես կրոնա կա ն գործունեութ յուն :

Ա յսպ իսի իրա վ իճա կը չի կա րող նպ ա ստ ել հա սա րա կա կա ն գիտ ա կցությա ն

ա ռողջութ յա նը, հոգևոր բա րոյա կա ն ա րժեքների ա նա ղա րտ պ ա հպ ա նմա նը մ ե ր

ե ր կ ր ո ւմ մա նա վա նդ, ե ր բ մ եր Հա յրենիքն ու ժ ող ո վ ո ւրդ ը գտ նվում ե ն տ նտ եսա ­

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 17

կա ն և ըն կերա յին 1լյանքի բա զմա թ իվ դժվա րութ յունների, վերա փ ոխ ութ յունների

բեթ ա ցքնեբի մեջ:

Հա յ Ա ոա քե/ա կա ն Ս ուրբ Եկեղեցին, հետ ևողա կա ն ի ր ա ռա քելութ յա ն մ ե ջ և զի֊

էբակից ի բ պ ա րտ ա կա նութ յուններին ի բ զա վա կների հա նդեպ , վճռա կա ն. Է ի բ հո­

տ ի ա մբողջա կա ևութ յուևԱ ու ա նվտ ա նգութ յունը պ ա շտ սբււնեւու ասեն, ոտ նձգութ ­

յո ւն ից : Գ ևբսպ ույն Հոգնոբ Խ ոբհոտ ղ ը ա կնկա լում Է, ո բ պ ետ ա կա ն սբստ կւսն մա ր­

մ ին ն երը հետ ա մուտ կլինեն հիշյա լ խ ն դ ի րն երի վերա նա յմա նն ու կա րգա վ որմա ­

նը: Ա նհրա ժեշտ Է վերա ն ա յե լ նաև «Խ ղճի ա զա տ ությա ն և կրոնա կա ն կա զմա կեր­

պ ութ յունների մա սին» Հ Հ օրենքը, որպ եսզ ի ւսյն լիա բժեք ոբեն նպ ա ստ ի Հա յա ս­

տ ա նում կրոնա կա ն կա զմա կերպ ութ յունների գործունեութ յա ն կա րգա վ որմա ն ը և

ծէսոա յի խ ղ ճի ա զա տ ութ յա ն պ ա շտ պ ա նութ յա նը' հւսկա ոա կ ա նա րխ իա յի և սւն-

հսկողութ յա ն: Ա սվ ա ծ Է ' «Ա զա տ ութ յունը մի դ ա րձրե ք չա րիքի պ ա տ րվա կ» (Ա

Պ ե տ Բ 16):Գ և բսպ ույն Հոգևոր Խ որհո ւրդ ն ա ոսւվել նա խ ա նձա խ նդրութ յա ն Է կոչում մ ե ր

ժ ո դ ո վ ր դ ի ն ' տ եսնե/ու մ եր հոգևոր կյա նքը և խ ղճի ա զա տ ութ յա ն մ ե ր իրա վ ուն ք ը

վտ ա նգող իրող ո ւթ յո ւն ն երը և հա վա տ ա րիմ մնւպ ա մ եր նա խ նյա ց ժա ռա նգութ յա ­

ն ը ' Ա ոա քերսկա ն մ եր ս ո ւր բ հա վա տ քին»:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա Ր Գ

ՀԱ Ղ ՈՐԴ -Ա ԳՐՈՒ13-6ՈՒՆ

Ս՜այր Սոտբ է յմ ի ա Փ Կ Դամասկուփ հայոց р Ь ф ի ա „, ИФ ш-

« - Г - * А - * « - » հ^ ակմա1 են ե 1 , ,Տ ս տ № լ լ պ ա յ՜

, ա г

վտանգվում Է քրիստոնյա ե իսլամ ժողովոտդեերի դարավոր խաղաղ համակեցությանը,

Ն Ս О Տ Տ. Գսւրեցին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը կոյ Է ուղղում Իրւսքի թրԻԱ41ռ յա ո|

իս,ամ հոգեոր աոաջեորդներին ու ժողովողներին 'կա մք և գիտակցություն դրսևորելու և

կանխելու Իրաքում ստեղծված քաղաքական ճգնաժամին կրոնական բնույթ հւսղորդելու

վտանգը ե միասնական ջանքերով ու եղբայրական սիրով ձեոնամուխ լինելու երկրռւմ միջ-

կրոնական և ընկերային բնականոն կյանքի վերահաստատմանը:

Ս . Էջմիածին,

8 դեկտեմբերի 2004 թ.

Գ-ԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՑՈՑ ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ ՕՐՀՆ ՈՒԹ ՅԱ Ն ԳԻՐԸ

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ԸՆ Դ ՀԱ Ն Ո ՒՐ Մ ԻՈՒԹ ՅԱ Ն ԲՐԱԶԻԼԻԱՅԻ ՄԱՍՆԱՃՅՈՒՂԻ ՀԻ Մ Ն Մ Ա Ն

40-ԱՄՅԱԿԻ ԱՈ-ԻԹ-ՈՎ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Հ Բ Ր Մ Բ Ր Ա Զ Ի Լ Ի Ա Յ Ի Մ Ա Ա Ն Ա Ճ Ի Ւ Ղ Ն ,

Ո Ր Ի Ա Ա Ն Պ Ա 0 Ւ Ա 1 , Բ Ր Ա Զ Ի Լ Ի Ա

Միածնաէջ Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից ողջունում եւ Հայրապետական Մ եր օրհնու-

թխնե ենք յղում Հայկական Բարեգործական Ընղհանուր Միութեսւն Բրագիլիսւյի մասնա-

ճխղի անդամներին, հիմնադիրներին ու նրա գործանեութեանը իրենց սւջակցութխնը բե­

րած մեր ժողովրդի բոլոր գսււակներին եւ շնորհատրում մսւսնաճխղի 40-ամեայ յոբելեանի առիթով:

Մեր յիշողութեան մէջ տակափն թարմ են այն տպաարաթիւնները, որ ստացել ենք

Բրագի|իոյ հայոց թեմ կատարած Մ եր Հայրապետական այցելութեան ընթացքին, որոնց

մէջ նաեւ' Հ Բ Ը Մ Բրագիփայի մասնաճխղի կողմից կագմակերպուած սիրալիր ընդանելու-

թեան ջերմ յուշերը: Մենք ականատես եղանք մասնւսճիւղի 40-ամեայ գործունեութեան

արղիւնքներիե, բայց մանաւանղ՜ ւսգգասէր ու եկեղեցսւսէր ոգուն, որով գործում է մասնա- ճխդր իր հիմնաղրութեան օրերից:

Մ եր գնահատանքն ենք բերում, որ յոբելեանական այս հանգրուանին դուք հաւաքուել

էք արժեւորելու Մասնաճիւղի վաստակը Բրագիփայի հայոց կեանքում' հայ համայնքի հա­

մախմբման, ագգային-եկեղեցական կեաեքի գօրացման նաիրական գործում, հաւաքուել էք

մեծսւրելա անձանց, որոնց ծառայանուէր ջանքերով քայլ աո քայլ ուղենշուել է բարեգործու- թեան օրհեեալ ճանապարհը Մասնաճխղի:

Կ ;« Ն Դ 1 |)է .Կ Ն !է ?Ր

20 Ժ Ա -Ժ Բ __________ է&ՄԻէա^^ ------------- —, , Ւ ո ո Հ Բ Ը Մ Բ ր ^ է ^ ՄասնԱ,ճէ11ղԸ հՈ4" 1մ ե Ոձ յա տ ՜Մեգ համար մխիթարական է. որ Հ Բ Լ Р ^ ինչԱւէԱ աշիոԱրհի շատ

կապէս երիտասարղութխնը մասնակից ւԻ И &ախ աաախնւԱ|0րէս կազմակերպում է

երկրներում Բարեգործա կանի մւ“ “ նաճ^ ^ , որպ էսզի „սկեղէեիկ մեր մա յրենին

ամենօրեայ հա յկական վարժստա ի գոր ա ոնելով մեր պ ա տ մութհա ե ու մշա -

Տ Տ 2 Տ Տ Տ 5 5 5 5 »

դաոնայ Բրագիլիայի հայոց կեսւնքում. զօրւսց նուհոուււով ու հոգւստարութեամբ՝ ի

սէր ազգի եւ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու, ի խսդՈՐ

“ - * ■ Մեր ադօթքն . հայցն է ո„ З Дնութեաե մէջ պահպանի աշխարհը համայն, միշտ բարօր ու Բարզավաճ Բրազիլիան

եւ պահպանի Ձեզ ամեեքիդ՛ շնորհելով ազգաշահ ու եկեզեցա-

նպաստ ձեռքբերումներով լեցուն քաջառողջ կեանքի արղխնւպից տարիներ եւ աոաքիեի

զործոց մշտանորոգ յաջողութխններ:Շևոբհք Տեսան, մ եբ ո յ Յ իսուսի Ք ր ի ս տ ո ս ի եղիցին ըԱդ Ձեզ եւ ըևւյ ւսմևհես-

եաև. Ամէն:

2004

Օրհնութեամբ՝

Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜ Ն Բ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆԱ ՑՆ ՀԱ ՑՈ Ց

Տասս Գիրս Օրհևութեսւե ի 11-ե Նոյեմբերի

յամի Տեսւռե 2004 եւ ի թոփն հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Ս՚այրավաես Սրբոյ էջմիսւծևի

ըեւ) հսւմարաւ 500

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ21

Գ-ԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿյԸ ԷԴ-ՈՒԱՐԴ ԻՍԱԲԵԿՅԱՆԻՆ

«Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՍՐՈՊ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԱ1Ւ Մ Ա ՍԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Օ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - П Ш 1 3 Ա Ր Բ Ո Յ Է Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Է Դ Ո Ւ Ա Ր Դ Ի Ս Ա Բ Ե Կ Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Մեծապէս ուրախ ենք համւսյե հայութեան հոգեւոր կենտրոն Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմի-

սւծնում ոււջունելու Ձեզ՜ մեր ժողովրդի եւ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու տաղանդա­

շատ զսււակիդ, եւ բերելու Ձեզ Հայրապետական Ս ե ր օրհնութխնն ու բարեմաղթանքները:

Ցարգարժսւն պրն Իսաբեկեան, Ձեր ողջ կեանքը Դուք նոփրել էք զեդանկստչութեանը:

Ձեր վրձնսւծ բազմաժանր սքանչելի նկարները, որ առանձնանում են մտածումի եւ զգացու­

մի խորութեամր ու բարձր վարպհտութեսւմբ, արղեե տասնեակ տարիներ զարդարում են

բազում հռչակսււոր թանգարաններ, պատիւ բերելով ինչպէս Ձեզ, այնպէս եւ աստուսւծա-

սԼ՜ր մեր ժողովրդին: Ձեր արուեստը լաւազոյնս զնահատուսւծ եւ Ձեր անունը ճանաչուսւծ է

համայն աշխարհում, որի վկսւյութխնը Ձեզ շնորհուած բազմաթխ պարզեւներն ու կոչում­

ներն են: Առանձնակի գոհունակութխն է Ս եզ համար, որ Ս ա յր Աթոռիս նկարների հաւա-

քսւծուն եւս հարստացած է տաղաեդաւոր հայորդուդ զեղեցիկ կտաւեերով: «Պատասխան

Ցազկերտին» եւ «Գարուն» Ձեր ստեղծազործաթիւեները տարիներ շարունակ հմայել ու

հմայում են Վեհարանի այցելուներին:

Ս եծ ու զեահւստելի է նաեւ Ձեր վաստակը նկարիչների նոր սերունդ պատրաստելու

գործում: Այսօր ճանաչուսւծ շատ ու շատ ստեղծազործողներ երախտապարտ են Ձեզ, ով­

քեր Երեւանի Գեղարուեստի պետական ինստիտուտում Ձեզ աշակերտելու պատիւն են

ունեցել եւ Ձեր առաջնորդութեամբ առաջին քայլերը կատարել նկարչական արուեստի աս­

պարեզում:

Ցարգարժան պրն Իսաբեկեան, բարձր զնահւստելով ստեղծագործական ու մանկա­

վարժական Ձեր գործունէութխնը եւ հաւատաւոր մեր ժողովրդին մատուցած ծառսւյութիւն-

եերը. Ձեր ծենդեաե 90-ամեակի առիթով Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք

Ձեզ Առաքե|ական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ - Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պատուոյ բարձր շքանշանը:

22 Ժ Ա -Ժ Բ2004

------------------------------- 0 հն Ասւոուած հանապազ աջակից ու օգնականԻ խորոց սրտի Մեր մաղթանքն է ր քաջառողջ արեւշատութխե եւ երկ-

լինի Ձ ե զ ու Ձ ե ր ընտանեաց անդամներին պարզ I 4

նապարգհւ ամենայն բարիք: й< յա ի ր օրհՈ Խ պ ի ՄԷԱջ.Ո ղ ջ [եբուք ի Տէր, զօբացհսԱ շհոբհօք Սւսւ լ

Ամէև:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 1-Ա Նոյեմբերի

յամի Տեաոն 2004 եւ ի թոփե հայոց Ռ -ՆԾԳ

ի ՄայրավաԱս Սրբոյ էջմիսւսեի

ըևդ համարաւ 261

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 23

ԳԱ ՐԵԳԻՆ Բ ԱՄ ԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂյԻԿՈՍԻ ԿՈՆ ԳԱ ԿՐ ԿԱՐՊԻՍ ՍՈՒՐԵՆՅԱՆՑԻՆ

«Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՍՐՈՊ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ Մ ԱՍԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Օ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Գ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Կ Ա Ր Պ Ի Ս Ս Ո Ւ Ր Է Ն Ե Ա Ն Ց ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Համազգային մեր նաիրական սրբավայր Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից յղում ենք Ձեզ '

Աուսքեւակաե մեր Սուրբ Եկեղեցու արժաեաւոր զաւսւկիդ, Հայրապետական Մ եր սէրն ու

օբհնութիւնը:

Յարգարժան պրն Սուրէնեանց, Ձեր անունն ու գրական գործունէութխնը հանրաճսւնաչ

են, սիրելի ու գնահատելի ըեթերցասէր լայն շրջանակներում: Աթէնքի ազգային եւ Կիպրո-

սի Մե|քոեեաե վարժարաններում ուսումնաոութխնից յետոյ Դուք դասսոանդել էք Կիպրո-

սի կրթական հաստւստաթխնամ՛ գովելի եախանձաւորութեամբ Ձեր սաներին փոխանցե­

լով Ձեր հոգում մշտավառ հայրենանուէր ոգին ու ջերմ սէրը հանդէպ հայոց հոզեւոր ու

պատմական հարուստ ժառանգաթիւնը:

Հայրենադստձաթեաե առաջին շրջանում Դուք հարազատների ու հազարաւոր հայոր­

դիների հետ եկաք Հայաստան՝ Ձեր հոգում ծրարած Մա յր Հայրենիքի շինութեանն ու բար­

գավաճմանը Ձեր մասնակցութիւնը բերելու ազնիւ փափագն ու երազանքը: Այսօր Աստու-

ծոյ ողորմած կամօք մխիթարուած եւ գոհունակ լինելու շնորհն ունէք, քանզի արուեստի այլ

գործիչների հետ միասին Դուք Ձեր ուրոյն նպաստն էք ներդրել մեր երկրի մշակութային

կեաեքի վերազարթօեքի եւ պայծառացման գործում՝ աստուածատոտ շնորհներով հաեղէս

գալով նախ երգի ու երաժշտութեան եւ ապայ գրակաեութեան ասպարէզում: Ձեր գրական

ստեղծագործութխնները յատկանշուում են խոհափիլիսոփայական իւրայատուկ ոճով եւ

քնարական շնչով, որոնք ընթերցողին հաղորդ են դարձնում մարդկային բարձրագոյն ար-

ժէքներին: Մ եզ համար առանձնակի ուրախաթխն է հաստատել, որ նաեւ ականաւոր հեղի­

նակների յայտնի աշխատութիւնների թարգմանութխններով մարդասիրութեաե վեհ գաղա­

փարների կարեւորութեան զիտակցութխնն էք արմատաւորել հայորղեաց հոգիներում:

Մեծարգոյ տիար Սուրէնեանց, հայ զրականութեան եւ արուեստի անդաստանում Ձեր

վաստակի բարձր գնահատանքով Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք Ձեզ

Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ - Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պատուոյ բարձր շքանշանը:

24 Ժ Ա -Ժ Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն2004

Վտ1,ահ Я * մԻյտ “ ,ЬШ 'Ф !սփ տ իփ ն իգ ոա վ ա ս^ ո լս էա րեա մ բփ ^ ոա Դ ^ Ր “4 " ^ ի Խ եի

ս , ^ ենք վ ե , , ™ ^ ա» а ^ а д .Ьдп.Ь2 Ь , էս պ ստ ցեփ երջանկութէամք ու Ա ջի եովա [ա , 1հ„ պ ա հի ե,

քաջառողջ կեանքի տարիներ. Թող ՏԷր Ր л1]ШПШф պարգեւներով անպակասպահպանի Ձեզ. Խ թոդ Բարձրեալիօրհնութիւնը իր ա մեսա ոատ պ 14

П Г Г Г . п т а ш ф й տ ետ ոս т - յ * * * * * * * »

Ձեզ եւ ըևդ ա մեԱեսեւսև Ամէհ:

Օրհնութեամբ՝

Գ Ա Ր Ե Գ - Ի Ն Բ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 1-ն Նոյեմբերի

յամի Տեաոն 2004 եւ ի թոփն հայոց Ո Ն Ծ Գ

ի Ս՛այր ավանս Սրբոյ էջմիսւծնի

ընդհամարաւ 263

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 25

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄ ԵՆԱՅՆ ՀԱՑՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԸ ՄԵՆ ԱՐԵՎՇԱՏՑԱՆԻՆ

«Ս. ՄԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՄՐՈՊ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Ւ Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Ս Է Ն Ա Ր Ե Ւ Շ Ա Տ Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Ուրախութխնն ունենք Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից Հայրապետական Մ եր օրհնու-

թխնը յղե|ու Ձեզ եւ գնահատանքի Մ եր խօսքր բերելու Աոաքե|ական մեր Սուրբ Եկեղեցու

արժանւաոր ու տաղանդաշատ զաւակիղ տարիների ստդխնաշատ զործունէութեանը:

Շուրջ երկու տասնամեակ Դուք տնօրէնն էք Երեւանի Մաշտոցի անուան Մատենադա­

րանի եւ Ձեր հոզու ողջ նուիրումով ու եռանդով ջանքեր էք ներդնում, որպէսզի զիտակւսն

հևդինսւկաւոր հաստսւտութիւնը յաջոդութեամբ իրականացնի իր առաքելութխնը: Խնամ­

քով պահպանելով սրբազան մասունք դարձած հազարաւոր մեր ձեոագիր մւստեանները.

ուսումնասիրելով եւ ներկայացնելով մեր դրաւոր հարուստ ժաոաեզութխնր, Դուք եւ Ձեր

շնորհաշատ աշխատակիցները սերունդներին էք փոխանցում նսւեւ մեր նախնեաց իմւսցու-

թեան սէրը, հաւատն ու արժէքները: Պահպանուող հոզեւոր գանձերով Մատենադարանը

եղել եւ շարունակում է հւսրազատօրէն կապուած մնալ Հա յ Եկեղեցուն, եւ այսօր առանձ­

նակի գնահատանքով ենք անդրադառնում, որ Ձեր նախանձախնդրութեամբ աոաւել բւսզ-

մապսւտկաում ու զօրւսնում է Մատենադարանի դիտական հւսմագործակցութիւնը Մա յր

Աթոռ Սուրբ էջմիածնի ու մեր Եկեղեցու թեմերի հետ:

Մեծարզոյ պրն Արեւշատեան, մեծ ու զնահատելի է Ձեր զիտական վաստակը: Մա յր

Հայրենիքում ու նրա սահմաններից հեռու լայնօրէն ծանօթ են հայ հին եւ միջնադարեան

փիւիսոփայւսկան մտքի պատմութեանը նոփրուած Ձեր մէնագրութիւնները, գրքերն ու հրա­

պարակումները: Տասեամեակների Ձեր եոփրեալ ու ջանադիր աշխատանքով ընդարձակ

ծաեօթսւգրութխններով ու մեկնւսբանութխնեերով, հայերէն ու ռուսերէն րարգմանութխն-

ներով միմեանց յաջորդեցին Դա փթ Աեյադրի «Սահմանք Իմաստասիրութեան», «Մեկնու-

թիւն «Ստորոգութեանցն» Արիստոտէլի» եւ այլ աշխատութիւեների հրապարակումները,

որոնց շնորհիւ գիտական հանրութիւնը ծանօթացւսւ հայ փիլյւսոփայական մտքի ռահվի­

րայի ստեղծագործութխններին:

Մենք քւսջատեղեակ ենք նսւեւ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու հանդէպ Ձեր անմնա­

ցորդ սիրուն ու նոփրումին, որը գնսւհատել են տակափե Վազզէն Ս եւ Գարեզին Ա երջան-

կայիշատակ Մ եր նախորդները:

26 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

№ ա № յ - 1 տուցած Ձեր ծա ռա յա կա նների ա տարիների վաստակի,

կով շնորհում ենք Ձեզ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ ֊ Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պատուոյ բարձր շքանշանը: „աօաոոոյ>ութիւն. նոր եռանդով աԱղօթում ենք. որ Բարին Աստաած Ц արդխնաշատ ծա-

ներշեչամներով լեցուն կեաեքի երկար ա Աոաքելակաե մեր Սա րԲ

Տ Ջ Թ ող 5 Ж - « Ը անպակաս լինի ընտանեկան Տեր յարկից ա

ՏեքՀ Հ Լ ի Տէ*. т ьш 12и ^ Н о е и ш „ Р Հ ո * ո յս է ս յա է * о р н а и ш ц .т и ։ .

էսմէև:

Օրհնութհամբ'

գ ա ր ե գ ի ն բ

Կնա-ՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

Տասււ Կոնդակս ի 15-ն Նոյեմբերի

Ցամի ՏեաոԱ 2004 հւ ի թոփն հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Մայրսւվանս Սրբոյ էջմիածնի

ընդ համարսո 265

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 27

ԳԱ ՐԵԳ ԻՆ Բ ԱՄԵ՛ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԸ Վ ԻԼԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԻՆ

«Մ. ՄԱՀԱԿ ֊ Ս. ՄԵՄՐՈՊ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ա Թ - Ո Ռ Ո Յ Ա Ր Բ Ո Յ Ւ Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Վ Ի Լ Ե Ն Յ Ա Կ Ո Բ Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Ամենայն Հայոց Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից Հայրապետական Մ եր օրհնութխնն ենք

բերում Ձեզ՜ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու հաւատաւոր ու նոփրեալ զսոակիդ:

Յարգստժան պրն Ցակոբեան, երկար տարիներ անձնապէս ճանաչելով Ձեզ, քաջածա-

նօթ ենք Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու եւ Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի հանղէպ Ձեր

անկեղծ սիրոյն ու նոփրումին: Մ եզ համար ոտախութխն էր, որ Դուք Մ եր շքախմբի կազ­

մում ուղեկից եղաք Մ եզ Հարաւային Ամերիկայի հայոց թեմեր Հովուապետական այցելու-

թեան ընթացքին, եւ Մենք վերստին ականատես եղանք հաւատաւոր ու ազնխ Ձեր հոզու

դրսեւորումներին, որոնք նսւեւ հոզեւոր զօրացմաե, ներշնչանքի ու քաջալերութեան առիթ­

ներ դարձան Հայրենիքից հեոու ապրող հայորղեաց համար:

Այսօր գնահատանքով ու գոհունակաթեամբ ենք անդրադառնում այն աւանդին, որը գի-

տամանկավստժական բեղուն գործունէութեամբ բերում էք Դուք մեր ժողովրդի ու Հա յրենի­

քի կեանքին: Աւեփ քան չորս տասեամեակ Դուք ծառայում էք Երեւանի Մ . Հերացու ան-

ուան պետական բժշկական աւանդւսշատ համալսարանում’ անցնելով վերընթաց ու վաս-

տակեալ ճանապարհ աւագ լաբորանտից մինչեւ Ամբիոնի Վարիչի եւ ապա նսւեւ՜ Ռ եկտ ո­

րի պատասխանատու պաշտօնը, որը վարում էք ահա արդեն տասնեօթ տարիներ: Ձեր բա­

րեջան ղեկավարութեամբ բժշկական համալսարանը առատ հունձք է մատուցում մեր ժոդո-

վըրդին' գիտութեան ու ճանաչողութեան լոյսի հետ մէկտեղ իր սաների հոգիներում ամրա­

գրելով մարդուն ծառայելու աստուածահաճոյ սւռաքելութխնը:

Ձեր հեղինակած բագմաթիւ աշխատութիւններ՜ մէնսւգրութխններ, դասագրքեր եւ գի­

տական ուսումնասիրութխններ, որոնք հրատարակուել են ինչպէս Հայաստանում, այնպէս

եւ մեր երկրից դուրս, ընդունելութեան են արժանացել մասնագէտների կողմից: Ձեր գիտա­

կան հեւփնակութեան վկայութխններն են նաեւ բագմաթիւ միջազգային զիտաժողովներին

Ձեր մասնակցութիւնը, թեկնածուական եւ դոկտորական տասնեակ աշխատանքների ղե-

կավարութիւնը, հայրենական եւ միջազգային բարձր պարգեւները: Այսօր Դուք Հա յաստ ա­

նի ու նաեւ այլ երկրների Գիտութիւնների Ակադեմիաների անդամ էք, որն արժանիի մա-

2 8 С Г и -С Г Р __________________ ^ ս ^ _ ֊ _ - ======^ ^

տ„ 1ցո11ա է э » ЬШЬ' * " ՞ 1” ՜

շ տ ^ տ ս տ տ տ տ տ տ տ տ տ տ տքելական մեր Մայր Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ ֊ Ս Ո Ւ ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

щшь Т ;:а г ™ П4 ՏԻ№ .***». Т ш ~ ենԲհայցում Ձեգյհտ ա յսա ե.ս շարունակեի Ձեր ծաոայաթխեը հայրենի մեր երկրի . ւսւա-

տաւոր ժողովրդին եւ Առաքերսկան մեր Սուրբ Եկեղեցուն: Մ եր մաղթանքն Է նահւ որ Բա ­

րին Աստուած Իր Հայրական հովանու ներքո, միշտ քաջառողջ ու երջանիկ պահի եւ պահ­

պանի Ձեզ ու Ձեր ընտանեաց անդամներին'յարանորոգ յաջողաթիւններ պարգեւելով Ձեր

բոլոր գործերին ու ծրագրերին: ,Ո ո ւ ւ № Ւ ՏԽ. ,оршցԱա, շև^հօէ, Ս»ՓԲ Հոт * °1,հևէւա1 Ի ՄԷևջ.

ամէև:

2004

Օրհնութեամբ'

Գ - Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 15-ն Նոյեմբերի

յամի Տեսան 2004 եւ ի թոփն հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Մայրավանս Սրբոյ Էջմիածնի

ընդ համարաւ 266

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 29

ԳԱ ՐԵԳԻՆ Բ ԱՄ ԵՆԱ ՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԳԱ ԿԸ ՊԵՏՐՈՍ ԲԵԳԻՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ՄԱՀԱԿ - Մ. ՄԵՍՐՈՊ» Շ-ՔԱՆՇԱՆՈՎ. ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ո - Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Գ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Ւ Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո 3 Տ Ի Ա Ր Պ Ե Տ Ր Ո Ս Բ Ե Գ Ի Ր Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Համայն հայութնան հոգեար կենտրոն Լուսոյ Խորան Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից

բերկրսւնօք սրտի Հայրապետական Մ եր օրհնութխնն ու բարեմաղթանքներն ենք բերում

Ձեզ'Առաքելական մեր Սուրբ եկեղեցու արժանաւոր զսււակիդ:

Ցարգարժան պրն Բեդիրեւսն,Հոգեւոր ճեմարանում Ձեր դասաւանդեւու աոաջին տարիներից ւսնձնապէս ճանաչում

ենք Ձեզ եւ այսօր մեծաւ ոտախութեամբ գնահատանքի Մ եր խօսքն ենք բերում Ձեզ ' մեր

ժողովրդին ու Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցուն մատուցած Ձեր արդխնաշատ ծսւոայու-

թխնների համար:Հայրենապաշտ ու եկեղեցասէր Ձեր ոզին մանկավարժական արգասաւոր զործունէու-

թեւսն առաջնորղող ուժն է. որը Ձեր զիտելիքների ու կարողութխնների հետ բանասիրու-

թեւսն դոկտորի ու պրոֆեսորի բազմամեայ փորձառութեսւմբ աւելիով վերադարձրել էք մեր

ւսզզին ու Եկեղեցուն՛ կրթելով շնորհաշատ ուսուցիչներ Երեւանի պետական Մանկավար­

ժական համալսարանում եւ կարոդ ու ծւսռայանաէր հոզեւորականներ' Մ ա յր Աթոռ Սուրբ

Էջմիսւծնի Գեւորզեան եւ ՎազզԷեեան հոզեւոր կրթօջախներում: Մ եզ համար առանձնակի

ուրախութխն է. որ յատկապէս զրաբարի նկատմամբ Ձեր ջերմ սէրը փոխանցուում է հոզե­

ւոր հաստւստութիւնների Ձեր սաներին, որոնցից շատերը, ունենւպով Ձեր ջանադիր ու պա­

տասխանատու օրինակը, արդէն ուսանողական տարիներից յաջողութեւսմբ կատարում են

թարգմանական աշխատանքներ:Մ ա յր Հայրենիքում ու նրա սահմաններից հեռու լայնօրէն ծանօթ են ընդհանուր լեզուա-

բանաթեսւն տարբեր հարցերին վերաբերող եւ հայերենի ուսուցման մեթոդներին նոփրուած

Ձեր մէնւսզրութխնները, զրքերն ու հրապարակումները, բառարանները, դասագրքերն ու

հւսրցաշարերի ժողովածուները: Հասցէազրուած ընթերցողների լայն շրջանակների՛ Ձեր

սւշխատութխնները փոխանցում են ոչ միայն իմացութխն, այլեւ մայրենի մեր լեզոփ հան-

դէպ սԼր, նրա մաքրութեան ու խօսքի զեղեցկութեաե հարցում վարակիչ նա խ ա նձա խ նդի­

ր ի ս :

30 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾ՜ԻՆ

, ПК ь.,г. Հոոեւոո ճեմարանի հիմնադրման 130-ամ- Յարգարժան պրն Բեդիրեան ճեմարանի տէաաչ Տ. Եղիշէ ասսգ քահանայ

եայյոբելեանի առիթով, սիրով ընդւսռ ջ լ վ Կոնդակով շնորհում ենք ՁեզՍարգսեանի ազնիւ խնդրանքին. Հայրապետակա յ

Առաքելական Մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ ֊ Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

^ш рШ гш ф Г# .!,. Ш П Ч Я Ш Ф Ф М Р Й Ы р ա խ ն ա կորով, որպէսգի Դ ա * շարոլկակէր Յհր նպաստը բերել Հայոց գիտութեանը, դպրութեանը. Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցուն ու

հաւատաւոր ժողովրղին: . . г . . .Շևոբհք Տեւսոե մերոյ Ցիսուսի Քրիստոսի ըե'1 ձ1ւԳ հւ ԸևՈ ամեեեսեաև սււէէե:

Օրհնութեամբ'

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 3-ն Նոյեմբերի

յսւմի Տհառն 2004 հէ ի թոփն հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Մայր ավանս Սրբոյ Էջմիածնի

ընդ համարաւ 267

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ31

Գ Ա ՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱ Թ Ո ՂԻ ԿՈՄԻ ԿՈՆԴԱԿԸ ՊԵՏՐՈՍ ՀՈ Վ ՀԱ Ն Ն ԻՍ Յ Ա Ն ԻՆ «Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՄՐՈՊ» Շ-ՔԱՆՇԱՆՈՎ

ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э -Ո Ո -Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Ւ Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Պ Ե Տ Ր Ո Ս Յ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Համայն հսւյութեան հոգեւոր կենտրոն Լուսոյ Խորան Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից

Հայրապետական Մեր օրհնութխնն ենք բերում Ձեզ ծննղեան 60-ամեայ յոբելեանի առի­

թով. որը Դուք դիմաւորում էք նոփրեալ մանկավարժի եւ անխոնջ գիտնականի երախտւսր-

ժան վաստակով:

Մ եծ գոհունակութիւն է Հայրապետիս համար գնահատանքի խօսք յղել Ձեգ Աոաքելա-

կան մեր Սուրբ եկեղեցուն եւ հաւատաւոր մեր ժողովրդին մատուցած Ձեր արդիւնաւոր ծա-

ռայութեաե եւ Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի հսւնղէպ մշտապէս դրսեւորած Ձեր որղիակաե

սիրոյ համսւր:

Մենք ճանաչեցինք Ձեգ եւ ականատես դարձանք Ձեր հաւատաւոր ոգուն ու անձնուէր

գործին, երբ Մ եր հրաւէրին ընդառաջ, Դուք յանձն առաք դսւսաւսւնդե[ Սեւանի Վագգէն-

եան Հոգեւոր Դպրանոցում, իսկ ապա նաեւ' Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի Գեւորգեան Հո-

գեւոր ճեմարանում: Տեղեւսկ ենք, թէ հոգեւոր կրթօջախների ուսանողները ինչպիսի սիրով

ու ոգեարութեամբ են յետեսսմ Ձեր դասերին: Այսօր Ձեր սաներից շատերը ձեռեադրուած

հոգեւորակաեներ են եւ ծառայում են մեր ժողովրդին տարբեր գաղթօջախներում: Նրանք

երախտւսգիտութեամբ գնահատում են ի նպաստ իրենց կրթութեաե ներդրած Ձեր ջանքերը

եւ իրենց հոգիներում առանձնակի ակնածանք ու սէր տածում Ձեր անձի հսւնղէպ: Վերջերս

Համւպսարանի դասախօսական կազմի եւ ուսանողութեան հետ Մ եր հանդիպման ընթաց­

քին Մենք ականատես եղանք նաեւ համւս|սւսրանական ուսանողների ջերմ ու սիրալիր վե­

րաբերմունքին Ձեր նկատմամբ, որը լաւազոյն վստձատրութխնն է տարիների Ձեր նուիր-

եալ աշխատանքի: Դուք, արդարեւ, երջւսնկութխնն ունէք հպարտ լինելու, որ եղել էք սիր-

ւած ու բարձրօրէն գեահատուած ուսուցիչ եւ Տիրոջ բարեխնամ օրհնութեամբ այսօր էլ շա ­

րունակում էք անմնացորդ սիրով Ձեր գիտելիքները, փորձն ու հմտութխնները ի սպաս դնե|

նոր սերնդի կրթութեաե ազգօգուտ գործին:

Բեղուն է նաեւ Ձեր գիտական զործունէութիւնը: Երկարամեւսյ անյոգնաբեկ աշխատան­

քով Դուք հեդինւսկե| էք բագմաթիւ ուսումնասիրաթխններ, որոնք լոյս են սփռում մեր ժողո-

վըրղի բազմադարեայ պատմութեւսն էջերին: Մասնաւոր գոհունակութիւն է Մ եզ համար.

3 2 Ժ Ա - Ժ Բ _______________ է ջ մ ի ա ծ ի ն ...............

, հ ,ո ո ո հ ^ հ ք հ ա ^ ԱԿ ո Ր տ Կա11 Դ 4 1 տ 9 № Ր ի 5 ՜ 10՜ր '1ո ր Դուք ա մ ե ն ա յն ս ի ր ո վ Ձ ե ր աջակցաբիւ ը բ Ր . դասագրքերի պատրաստման

դասարանների «Հայ Եկեղեցու պատմոտխ » ^ ծանօթաեան քրիստոնեական մերաշխատանքներիս. որով պատանի հ ա յո ր ^ ր ը յ 4 ւ ին ահաւատի պւստմութեաեը, նշաեաւոր եկեղեցականները Ր1

գործերին: հհհոեօանւսէո Ձեր վաստակի, սիրով ընդաոաջելով Ար-

___1 Г Ы 1 Ո Ո Պ

2004

ս ո ւ ր բ ս ա հ ս կ - ս ո ւ ր բ ս ՜ ե ս ր ո պ

ь.в աօ Ршрарьшц « ռ . Д О » ». սաա,ատոմութիւնր հայցելով Ձեզ ու Ձ ե ր ըն տ ա ն ես ւց անդամներին.

Թ ո ղ բա րին Աստուած Ի ր Ամենախնամ Աջով հովանի լինի Ձեզ պարզեւելով քա ջսա ոդջ

ա ր ե ւ շ ա տ ո ւթ խ ե .գ ո ր ծ ո ց յա ջ ո ղ ո տ խ ն ն հ ր հ ւ ամենայն բարիք:

Ո ղ ջ լերուք ի Տէր. զօրւսցևւսլ շհոյւհօք Ս ա րբ ՀոգւոյԱ Ւս յս ս ե ո օրհևևա լխ Մ էհջ

ւսմէև:

Օրհնութեամբ՝

Գ Ա Ր Ե Գ - Ի Ն Բ

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 3-և Նոյեմբերի

8ամի Տեաոև 2004 եւ ի թոփն Հա յոց Ո -Ն Ծ Գ

ի Մայրավանս Սրբոյ էջմիածնի

ընդ համարաւ 268

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ֊ԺԲ 33

Գ Ա ՐԵ Գ ԻՆ Բ ԱՄ ԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԸ ՍԻՄ ՈՆ ԿՐԿՅԱՇԱՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՍՐՈՊ» Շ-ՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Ռ Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Ւ Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ս 3 Տ Ի Ա Ր Ս Ի Մ Ո Ն Կ Ր Կ Ե Ա Շ Ա Ր Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից Հայրապետական Մ եր սէրն ու օրհնութխնն ենք բերում

Ձեզ ' Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու եւ հայ ժողովրդի արժաեաւոր զաւակիդ:

Սիրելի Պրե Կրկյաշարեսւե, մեծ զոհունակաթեամբ ենք անդրադառնում տարիների Ձեր

բեդմնաւոր վաստակին եւ մանկավարժական ու զրական զործունէութեանը: Երիտասարդ

հասակում Դուք հազարաւոր յունահայերի հետ հարազատներով եկաք Մ ա յր Հայրենիք,

որտեդ ուսումնատենյ ու խանդավառ ոզով կրթութխն ստացաք Խաչատուր Աբովեւսնի ան-

ււսն մանկավարժական ինստիտուտի պսսրմութեան ֆակուլտետում: Ձեր գիտելիքներն ու

աստուածատոտ շնորհները Դուք աոաւել զարզւսցրեցիք Գիտութիւնների Ակադեմիայի

պատմաթեաե ինստիտուտում եւ Սանկտ-Պետերբոտզի համալսարանում' հարթելով գի-

տսւկան-ստեդծազործական Ձեր ուղին դէպի մեծ զիտութեան ճանապարհ: Անուանի հա­

յագետների հետ Դուք նոր թափ հաղորդեցիք հայազիտութեան եւ ադբիտազիտութեաե վե­

րելքին՛ հեղինսւկեւով մի շարք արժէքաւոր ուսումնասիրաթխննհր եւ գիտահետազոտական

փայլուն աշխատանքներ: ճշմարտապես արժեւորելով յունա-հռոմէական սկզբնաղբիւրնե-

րի կւսրեւորութխնը հայոց պւստմութեան հիմնովին ուսումնասիրման կարեւոր գործում'

արւփ և հին յունարէնի քաջիմացութեան շնորհիւ Դուք նոր ձեռքբերումներ էք արձանագրել

պւստմագիտութեան ասպարէզում' աոաւել լուսաբանելով հին Հայաստանի պւստմութեան

կարեւոր ժամանակահսւտուածներ:

Մ եգ համար առանձնակի ուրախութխն է հաստատել, որ արդխնաշատ Ձեր կեանքի ըն­

թացքում տքնաջան աշխատանքով թարգմանել էք նաեւ յոյն անտիկ հեղինակների' Հոմե­

րոսի, Հերոդոտոսի, Պլուտարքոսի եւ այլոց մեծարժէք գործերը, ինյպէս նաեւ քրիստոնէու-

թեւսն վաղ շրջանի ուսումնասիրման համար կարեւոր Յովսէփոս Փլափոսի երկերը: Այս

գրական օգտաշատ աշխատանքների համար Դուք ընտրուել էք Հա յաստանի գրողների

միութեան անդամ' արժանանալով տարբեր մրցանակների: Ձեր անունը հանրաճանաչ է,

սիրելի ու գնահատելի գիտական լայն շրջանակներում:

Երկար տարիների բագմստդխն ուսուցչսւգործաթեամբ անսպառելի կորով ու եռանդ էք

ներդրել նաեւ նոր սերնդի կրթութեաե շնորհակալ գործում՛ դասաւանդելով Երեւանի պե-

34 Ժ Ա -Ժ Բ3-* и ս .—и г _ լ „ ւ 1 ւււ ւ 1ք|||ււ и Р пп Սո1րր է շ՜

փ ա կ ա ն հ ա մ ա լս ա ր ա ն ո ւմ եւ յա տ կ ա պ է ս „ ա ս տ ո ւ թ ե ա ն ա ս տ ո ւա ծ ա հ ա ճ ո յ

միսւծնի Հ ո գ ե ւո ր ճ ե մ ա ր ա ն ո ւմ ՛ հ ո գ ե ա ր ա կ ա ն ա ց 4

գ ործո ւմ : ь . п т и Ь и Л եւ մ ա ն կ ա վ ա ր ժ ո ւթ հ ա ն ս ւն դ ա ս տ ա -Մ ե ծ ա ր գ ո յ Տ ի ա ր Կ ր կ ե ա շա ր ե ա ն . հ ա յա գ ի փ յ ե կ ա ն ա յա ս Կ ո ն դ ա կ ո վ շն ո ր -

նում Ձ ե ր մեծ վ ա ս տ ա կ ի բ ա ր ձ ր գ ն ա հ ա տ ա ն ք ո վ Հ ա յր ա ц

հ ո ւմ են ք Ձ ե զ Ա ռ ա ք ե լա կ ա ն մ ե ր Ս ո ւր բ Ե կ ե ղ ե ց ո ւ

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ ֊ Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

՜ Հ Տ Տ Տ Տ ,- ■- 5 - Г ֊ Г - ™ "■ ■ ■з . ' г Х л ' г г г ы — « — * ֊ ՝՛-րե ն իք ին ու ժ ող ո վ րդ ի ն :

2004

Օրհնութեամբ՜

գ ա ր ե գ ի ն բ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

Տուաւ Կոնդակս ի 3-ն Նոյեմբերի

յամի Տեսան 2004 եւ ի թուին հայոց Ռ Ն Ծ Գ

ի Ս՜այրավանս Սրբոյ էջմիածնի

ընդ համար աւ 269

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 35

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԸ Խ ՈՐԵՆ ՊԱ ԼՅԱ ՆԻՆ

«Ս. Ն ԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ ՄԱՄԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ - Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Ւ Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Խ Ո Ր Ւ Ն Պ Ա Լ Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Համայն հայութնան հոգեւոր կենտրոն Մա յր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից յղում ենք Ձեգ

Հայրապետական Մ եր օրհնութխնը, սէրն ու բարեմաղթանքները:

Ոտախութխն է Մ եգ համար գնահատանքի գիր ուղղել Ձեգ ' հաւաստնլով, որ բագում են

Ձեր մատուցած ծսաայութիւնները Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու անդաստանում:

Ցարգւսրժաե պրն Պալեան, երկար տարիներ ճանաչում ենք Ձեզ եւ ծաեօթ ենք առ

Աստուած հաւատով լեցուն Ձեր հոգու անկեղծ սիրուն ու նուիրումին' հանդէպ մեր Սուրբ

Եկեղեցին: Պա տա նի հասակում ներգաղթելով Հայրենիք եւ ուսանելով Մ ա յր Աթոռիս Հ ո ­

գեւոր ճեմարանում, Դուք Ձեր կեանքը կապեցիք Սուրբ էջմիսւծնի աոաքելութեան հետ:

Հոգու եւ մտքի Ձեր կարողութիւնները, երգելու աստուածպարգեւ մեծ շնորհը անմնա­

ցորդ կերպով ի սպաս էք դրել մեր ժողովրդի, Եկեղեցու եւ Հայրենիքի ծառայութեանը: Մ եր

ժողովրդի զաւակաց յիշողութեան մէջ տակափն թարմ են Ձեր եւ Ձեր բարեյիշատակ Տիկ­

նոջ' Լուսինէ Զաքարեանի հոգեւոր եւ ազգային երգերի անմոռաց կատարումները եկեղե­

ցիներում ու տարբեր բեմերում, որոնք խորհրդային տարիներին հաւատի լոյսն էին զօրաց-

նում հայորդեաց հոգիներում եւ սէրն ստ հայրենին ու մեր մշակոյթը: Ձեր բարձրարուեստ

կատարումներով հայ հնագոյն երգը իր աեսպարտութեամբ ու գեղեցկութեամբ հեչել է ու

տստփողուել նաեւ Սփիւոքի մեր գաղթօջախներում' ծանօթ ու սիրելի դառնալով Հայրենի­

քից հեռու ապրող հայորդեաց հոգիներին:

Դուք երկար տարիներ ղեկավարում էք Շողակաթ եկեղեցու դպրաց դասը' նախւսեձա-

խնդրօրէն ու սիրառատ ոգով ջանքեր ներդնելով ծիսական արարողութեանց հանդիսաւո-

րութեսւմբ ու պատշաճ վսւյելչաթհամբ կատարմանը:

Մ եծ եւ բազմարդիւն է Ձեր մանկավարժական վաստակը: Տասնամեակներ շարունակ

Գրաբար եւ Հա յոց լեգոփ պատմութիւն էք դասաւանդում Երեւանի պետական համալսա­

րանում եւ Շստականագիտութխն ու Հոգեւոր երգ' Մա յր Աթոռիս Գեւորգեաե եւ Վսւզգէե-

եան հոգեւոր կրթօջախներում: Ձեր սաներին Դուք ոչ միայն գիտելիք էք փոխանցում, այլեւ

ոգեշնչում նրանց Ձեր եկեղեցասիրութեամբ, Սուրբ էջմիսւծնի հանդէպ որդիական նախան-

ձախնգրութեամբ:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ2004

ծ < յս.-օ\Ւ՜_______________ ՜՜ ------------------------------

аьп — 0,ոանի հիմնադրման 130-ամեայ յոբելնանի աոիՐ 4

շնորհում ենք Ձեզ Աոաքելական մեր Սոտբ Եկեղ ցու

Ս Ո Ւ Ր Բ ՜ Ն Ե Ր Ս Է Ս Շ Ն Ո Ր Հ Ա Ւ Ւ

պատոտյ բարձր շքանշանը: , է բ ար3րեալ Տէրը հանապազ զօրւսվիզԻ խորոց սրտի Մեր աղօթքն ա մաղթանքն է որ Ո Ր

ու աջակից լինի Ձեզ պարզվելով քաջաոողջ երկար կեանՔ րջ

չսւնքներ եւ ազնիվ ու բարի գործոց մշտանորոգ յաջողութի

Ո Ո Լ Ա ^ Ի Տ * զ Պ ա ^ 1շ Ա ո ^ ս ™ ^ * յ ^ ° * * ե “ ։էի

սւմէԱ:

Օրհնութեամբ'

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 5

Տուաւ Կոնդակս ի 3-ն Նոյեմբերի

Ցամի Տհաոե 2004 եւ ի թոփե Հա յոց ՌՆԾԳ-

ի Ս՜այրավաես Սրբոյ Էջմիսւծնի

ըեդ համարաւ 271

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 37

ԳԱ ՐԵԳ ԻՆ Բ ԱՄ ԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԳԱԿյԸ Պ Ա Ր Գ Ե Վ ՇԱՀԲԱԶՅԱՆԻՆ

«Ս. ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ» Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ո Վ ՊԱ ՐԳԵՎԱ ՏՐԵԼՈՒ Մ Ա ՍԻՆ

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Ե Ւ Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ա Ն Ա Ց

Ա Ռ Ա Ի Ր Ե Ց Ե Ա Լ Ո Ր Դ Ի Ն Մ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Զ Ա Ւ Ա Կ Ն

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Մ Ե Ծ Ա Ր Գ Ո Յ Տ Ի Ա Ր Պ Ա Ր Գ Ե Ւ Շ Ա Հ Բ Ա Զ Ե Ա Ն ,

Ո Ր Յ Ե Ր Ե Ւ Ա Ն

Համայն հայութեան հոգեւոր կենտրոն Լուսոյ Խորան Մ ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից

Հայրապետական Ս եր օրհնութիւնն ենք բերում Ձեզ՛ մեր ժողովրդի եւ Առաքելական մեր

Սուրբ Եկեղեցու հաւատաւոր գաւակիդ:

Յարգարժան Պրն Շսւհբագեան,

Ուրախ ենք Հայրապետական Մ եր գնահատանքի խօսքը յղել Ձեզ ' Մ ա յր Աթոռ Սուրբ

էջմիածնի հսւնդէպ մշտապէս դրսեարսւծ Ձեր անկեղծ սիրոյ ու նոփրումի եւ մատուցած

բազմարղիւն ծառայութիւնների համար: Շուրջ չորս տասեամեակ Դուք Հա յոց լեզու եւ Հա յ

զրականութիւն դասսսանդեցիք Մ ա յր Աթոռիս Հոգեւոր ճեմարանում, ստանձնեցիք վարչա­

կան պատասխանատուութիւններ' անմիջական աջակից լինելով երջանկայիշատակ Վա գ-

զէն Ա Ամենայն Հա յոց Հայրապետին, ով Ձեր կուրծքը զարղարեց «Սուրբ Սահակ - Սուրբ

Մեսրոպ» պատուոյ բարձր շքանշանով: Մենք սիրով ենք յիշում Հոգեւոր ճեմարանում Մ եր

ուսումնառութեան տարիները, երբ աշակերտելով Ձեզ, ականատեսն էինք մանկավարժա­

կան Ձեր նոփրեւսլ ջանքերին եւ մայրենի մեր լեզուի նկատմամբ Ձեր նախսւնձախնդրու-

թեանը, մեր Սուրբ Եկեղեցու հսւնդէպ Ձեր որդիական սիրուն, ինչը ներշնչող եւ քաջալերող

էր կրթօջախի սաներիս համար:

Որպէս հմուտ լեզուաբան, Վազզէն Ա Հայրապետի հրաւէրով Դուք կարեւոր մսւսնակ-

ցութիւն բերեցիք Ն որ Կտակարանի արեւելահայերէն թարգմանութեան եւ Աստուածաշնչի

թարգմանութեան խմբագրման աշխատանքներին: Ձեր եւ Ձեզ գործակից մտաստականնհ-

րի արդխնւաոր ծաոայութեամբ Ն որ Կտակարանը, իսկ յետոյ նաեւ Սուրբ Գիրքն ամբող-

ջութեամբ առաջին անգամ հրատարակուեցին արդի արեւելսւհայերէնով' հոգու մխիթարու-

թխն պարգեւեւով հաւատաւոր հայորդիներին եւ նպաստեւով նրանց հաւատքի զօրացմանը:

Ձեր ծառայութեանց ու վաստակի բարձր գնահատանքով Գեւորգեան Հոգեւոր ճեմա րա­

նի հիմնադրման 130-ամեայ յոբելեանի առիթով Հայրապետական այսու Սրբատառ Կոն­

դակով շնորհում ենք Ձեզ Առաքեւական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ն Ե Ր Ս Է Ս Շ Ն Ո Ր Հ Ա Լ Ի

պատուոյ բարձր շքանշանը:

38 Ժ Ա - Ժ Բ _____________ --------------------------------„ х . Հհ1Ո հանապսպ գօրավիգ ու աջակից լինի

* ■ * - ՞ * -

ծ ո ց մշտանորոգ յաջողութխններ: ՀՈոլոմւ եւ յսսԵբ օբհևհսղ ի Մէևջ.Ողջ լևբուք ի Տէբ, զօբացեաւ շևոբհօք Սուրբ Հոգւոյս յ

ամէև:

2004

Օրհնութեամբ'

Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜ ե ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

Տուսււ Կոնդակս ի 3-ն Նոյնմբհրի

յամի Տեսան 2004 հւ ի թուին հայոց Ո -Ն Ծ Գ

ի Մայրավանս Սրբոյ է ջ միաձևի

ընդ համարսս 270

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 39

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԳՆԱ ՀԱ ՏՈՒԹ ՅՈՒՆ

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կոնդակով նոյեմբեր-դեկտեմբեր

ամիսներին

«Ս. Ն ե ր ս ե ս Շնորհա լի» շքանշանով պարգևատրվել են.

Հակոր Հակոբյան (Արարատյան Հայրապետական թեմ)

էլիզ Թսւշճյան (Ա Մ Ն հայոց Արևմտյան թեմ)

Հաուըրտ էմիրհանյան (Ա Մ Ն հայոց Արևմտյան թեմ)

Սոտեն Մանուկյան (Ա Մ Ն հայոց Արևմտյան թեմ)

Օ րհնութ յա ն գիր է տրվելՋիմի և Շաքե Փիլաֆյաններ (Ա Մ ե հայոց Արևելյան թեմ)

Ձարուհի Վարդանյան (Ա Ս Ն հայոց Արևմտյան թեմ)

Պողոս քահանա Տերտերյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Սարգիս քահանա Չոփուրյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Նորա յբ քահանա Բաթանյան (Ավստրալիայի հայոց թեմ)

Տիգրան սարկավագ Թսւհթապուրունյան (Ա Մ Ն հայոց Արևմտյան թեմ)

Խաչատուր Ավետիսյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Պետ րոս Հաճյան (Արգենտինայի հայոց թեմ)

Սամվել Ադամյան (Գուգարաց թեմ)

Վանաձորի Մանկավարժական ինստիտուտին (Գուգարաց թեմ)

Լա նջա խ աչ կրելու իրա վունք է տրվել

Մաղաքիա քահանա Օհանյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Տիրան քահանա Ավագյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Գաոնիկ քահանա Լոռեցյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Խոսրով քահանա Ստեփանյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Մարտիրոս քահանա Բերբերյաե (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Կիրակոս քահանա Աղոսյան (Ռուսաստանի և Ն որ Նախիջևանի հայոց թեմ)

Զեեոն քահանա Բարսեդյաե (Եգիպտոսի հայոց թեմ)

- Լ .Օ .Օ .Տ .Տ . « « м л . Р ш т ы - и з ъ Խ Ո Ս Ք Ը Խ Ո Ր Ե Ն Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Ի Ս ՜ Ա Հ Վ Օ Ն Ա Ո - Ի Ս - Ո Վ

Սիոեւի սգսւկիր Աբրահամյան ընտանիք հ բարեպաշտ հայորղիներ.

Տ , հ Д ф Ч այսօր մենք հայ մե6երի Պանթեոն ենք ուղեկցում հրա ^ ք վ ոո Տ Հ . 1 ա մ յ ա ն Ին: Աղոթքն է այս պահին մեր „ ո ր , , շարթերին Ա նրա

հ է Հ յ ձ եաշերն նն մեր հոգիներում: Արղարն. սիրվս* ա Տանա!վա6 1* Խորհն Աբ­

րահամյանը: 0 անատՎա5 էր իր կերպավորս* հերոսներով. իր բեմաղրաթյոլնննրով, որոնք

վկայություններն նն նրա մեծ ա ազնիվ Ьпф,. հ անսքող ա անուրանալի տաղանդի.Հայ բեմարվեստի մի ող* ղարաշրշան Է ներկայացեոսՏ Խորեն Աբրահամյանը: Դա րա ­

շրջան, երբ Հայրենիքին ա մողովրղին սաոայաթյան ոգով. բարՏը արվեստի փնտրտուքով

օրավուր զարգանում ու վերնլք էր ապրում հայ թատրոնն ու կինոն: Այղ վհրըհթաց ա լայ. եահուե ճանապարհին ինքնահաստատվեց ու աստվածատուր իր շնորհքն ու կարողութ­

յունները շռայլորեն հայ բեմարվեստ բերեց Խորեն Աբրահամյանը: Ն ա ե իր ս ե ռ ա կ ի ց ն ե ­

րը երջանկությունն ունեցան ուսանելու և պատկառելու մեր թատերական արվեստի դասա­

կան մեծություններից, բայց նաև վստահորեն կա նգնեի նրանց կողքին. Վսպ ա րշ Վ ա -

ղարշյան, Վահրամ Փափսւզյան, Հրաչյա Ներսիսյան, Ավետ Ավետիսյան և պանծալի այլ

անուններ: Խորեն Աբրահամյանի ողջ կյանքը նույնպես ծառայություն, անդուլ ջանք ու

նվիրում եղավ արվեստին, որպեսզի արվեստի միջոցով մարդկային բարձր արժեքները

մշտապես կարևորվեն մեր կյանքում:Արդարև, հայ թատերական արվեստը կորցրեց իր մեծ գործիչներից մեկին, սակայն մեր

ժողովրդի կյանքում անկորնչելի են այն ամենը, ինչ ստեղծել ու մարմնավորել Է Խորեն Աբ­

րահամյանը' տաղանդավոր արվեստագետը, դերասանն ու բեմադրողը: Ն ա կերտել Է հա­

վատ մարդու հանդեպ, հավատ կյանքի հանդեպ, բարու հաղթանակի հանդեպ:

Վերջին հրաժեշտի այս պահին հանուն Մա յր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբանության և

Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի' Մ եր խորին ցավակցությունն ենք բերում հանգուցյալի ըն­

տանիքին, բոլոր հարազատներին ու մերձավորներին:

Աղոթում ենք, որ Ողորմած Աստված երկնային իր երանական բարձունքներում խաղա­

ղության ու լույսերի մեջ ընդունի հանգուցյալի հոգին և Սուրբ Հոգու շնորհով մխիթարութ­

յուն պարգևի նրա հարազատներին և նրա կորուստը սգացող գործընկերներին:

Խունկ և օրհնություն Խորեն Աբրահամյանի բարի և անմահ հիշատակին:

«Յիշատակն արդարոյն օրհնութեամբ եղիցի»: Ամեն:

Ս. Էջմիածին,

11 դեկտեմբերի 2004 թ.

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 41

՛Ն Ո Ր Ն Շ Ա Ն Ա Կ Ո Ւ Մ Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ա Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ո Ւ Մ

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Հայրապետական բարձր տնօրի­

նությամբ Հոգեշնորհ Տ. Զոհրապ աբեղա Կոստանյանը, ագատ արձակվելով «Շողակաթ»

հհռուստաընկերության փոխտնօրենի պարտականություններից, նշանակվե[ է համալսա­

րանական ուսանողների հոգևոր հովիվ ե Հւսյաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու Երի-

տասարղաց Կենտրոնի տնօրեն:

* * *

Տ . Զ Ո Հ Ր Ա Պ Ա Բ Ե Ղ Ա Կ Ո Ա Տ Ա Ն Յ Ա Ն

(ա վա գա նի անունը' Հրա նտ )

Ծնվել 1 1978 թ. Էջմիածին քաղաքում:

1984-1994 թթ. սովորել Է Էջմիածին քաղաքի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան համար 1 միջ­

նակարգ ղպրոցում:

1994-2000 թթ. սովորել Լ Գեորգյան Հոգևոր ճեմարանում:

2000 թ. մարտի 2-իև, ձեռամբ Տ. Նավասարղ եպիսկոպոս Կճոյանի, ձեռագրվել Է սար­

կավագ:

2000 թ. հունիս-ևոյեմբեր ամիսներին աշխատել Է ՔԴ-ՔԿ-ում որպես մշակութային բաժ­

նի պատասխանատու, ապա «Շողակաթ» հեռուստաստուդիայում:

2000-2001 թթ. Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանում հետևել Է «Կաոավարմաև

դասընթացներ ճեմարանականների համար» ծրագրին:

2001 թ. սեպտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին սովորել Է ժնեի համալսարանի աստվա­

ծաբանական ֆակուլտետին կից ԵՀԽ -ի «Բոսսե» Էկումեեիկ ինստիտուտում:

2001 թ. պաշտպանել է ավարտաճառ «Գևորգ Սկևռացիե և նրա «Գործք Առաքելոցի

մեկնությունը»» թեմայով:

2002 թ. նշանակվել է Մա յր Աթոռի ներկայացուցիչ «Շողակաթ» հեռուստաստուդիայում:

2002 թ., ձեռամբ Տ. Նավասարդ եպիսկոպոս Կճոյանի, ձեոսւդրվել է կուսակրոն քահանա:

2002-2004 թթ. սովորել է Ա Մ Ն -ի Մստկեթ համալսարանի աստվածաբանության ֆ ա ­

կուլտետում: Պաշտպանել է «Հովհաննեսի Ավետարանի քրիստոսաբանությունը» թեմայով

մագիստրոսական թեգ'ստանալով աստվածաբանության մագիստրոսի աստիճան:

2004 թ. օգոստոսին նշանակվել է «Շողակաթ» հհռուստաընկերության փոխտնօրեն:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ -ՈՌ Ս Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ

ъ и О Տ Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց ^ ո ղ ի կ ո ս ի տնօրինությամբ 19 էարաօծ քա- Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳարնգիԱ յ ն լյ Եկեղեցու բեմերում և կաոույցեերում:

■ տ ^ տ տ տ տ տ տ տ տ ^ շ ~ - » , * - ֊պետ Տ Արշակ եպիսկոպոս ւսաչատրյանի: В Д М - Ч В ^ « Л И В Д 1 4С,օր յա պահեցողության շրջանը Մայր Աթոռում. նորընծա քահանաները В Д В Д 21-ին իրենցանղրանիկ Մ Պատարագը մ ա տ ո ւց ե ց ի ն Հայաստանի տարբ ր կեղ ցի ՚ '

Հայրապետական տնօրինությամբ Տ. Նորայր քահանա Սիմոնյանը նշանակվել բա­

նակի հոգևոր սպասավոր. Արարատյան Հայրապետական թեմում իրենց ծաոայությունը

կմատուցեն Տ. Ղազար քահանա Պետրոսյանը (Բյուրեղավան). Տ. Բաբկեե քահանա Հա յ-

րապետյանը (Նուբարաշեն). Տ. Թովմա քահանա Անդրեասյանը (Դալար). Տ. Հուսիկ քա­

հանա Նուրիջանյանը (Խոր Վիրապի վանք). Շիրակի թեմում՝ Տ. Եզնիկ քահանա Գա -

լըստյանը (Աիատյան). Տ. Փավստոս քահանա Սարգսյանը (Արթիկ). Արագածոտեի թե­

մում՝ Տ. Մուշե քահանա Վսւհանյանը (Չքնաղ). Տ. Մանուել քահանա Սկրտչյաեը (Աշտա­

րակ). Արցախի թեմում' Տ. Առաքել քահանա Ղազարյանը. Տ. Գյուտ քահանա Ղահրաման-

յանը. Տ. Մատթեոս քահանա Դրավանցը, Գուգարաց թեմում' Տ. Սիմեոն քահանա Առա-

քելյանը (Իջևան), Տ. Վրթանես քահանա Բա լա սա նը (Վանաձոր), Գեղարքունյաց թեմում՝

Տ. Ներսես քահանա Շահնազարյանը (ճամբարակ), Կոտայքի թեմում' Տ. Մաշտ ոց քահա­

նա Բաբայանը (Աբովյան), Տ. Սմբատ քահանա Սարգսյանը (Առինջ), Ն որ Նախիջևանի և

Ռուսաստանի հայոց թեմում' Տ. Անանիա քահանա Բաբայանը' (Ռոստով), Տ. Արիստա-

կես քահանա Հովհաննիսյանը (Սոսկվա):

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Ա Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա Ր Գ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 43

Ն .Ա .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ի Կ Ո Ս Ր

« Ա . Ս Ա Հ Ա Կ - Ա . Մ Ե Ս Ր Ո Պ » Շ - Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ն Ե Ր Հ Ա Ն Ձ Ն Ե Ց

Է Դ - Ո Ւ Ա Ր Դ Ի Ա Ա Բ Ե Կ Յ Ա Ն Ի Ն , Մ Ե Ն Ա Ր Ե Վ Շ Ա Տ Յ Ա Ն Ի Ն , Վ Ի Լ Ե Ն

Հ Ա Կ Ո Բ Յ Ա Ն Ի Ն Ե Վ Կ Ա Ր Պ Ի Ս Ս Ո Ւ Ր Ե Ն Յ Ա Ն Ց Ի Ն

Նոյեմբերի 15-ին Մա յր Աթոռ Ս. էջմիածնում, հանդիսապհտությամբ Գարեգին Բ Ամե­

նայն Հա յոց Կաթողիկոսի, տեղի ունեցավ շքանշանների հանձնման հանդիսավոր արարո­

ղություն: Նորին Սրբությունը, ի գնահատություն մեր ժողովրդին, հայ գիտությանն ու մշա­

կույթին մատուցած իրենց ծառայության. Հայ Առաքելական Ս. Եկեղեցու «Ս. Սսւհակ - Ս. Մես-

րոպ» բարձր շքանշանով պարգևատրեց գեղանկարիչ էդուարդ Իսաբեկյանին, Մատենա­

դարանի տնօրեն Սեև Արևշատյանին, Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ռեկ­

տոր Վիլեն Հակոբյանին և գրող Կարպիս Սուրեևյաեցին:

Բացման խոսքով հանդես եկավ Տ. Ներսես արքեպիսկոպոս Պոզւսպալյանը' նշելով, որ

Հա յ Եկեղեցին միշտ էլ իրեն լծակից է ունեցել արժանի գավակներ, որոնք իրենց մշակու­

թային գործունեությամբ բարձր են պահել մեր Հայրենիքի ե Եկեղեցու պատիվը հաևուր

մարդկությանը ծանոթացնելով հայ հոգու և մտքի անմոռանալի գանձերին:

Այնուհետև «էջ Միածինն ի Հօրէ» շարականի երգեցողության ներքո ներս բերվեցին

Հայրապետական Սրբատառ Կոնդակները, որոնցով Նորին Սրբությունն իր գնահատանքն

էր հայտնում նվիրյալ հայորդիներին: Հայրապետական կոնդակներից հատվածներ ընթեր­

ցեց Տ. Ասոդիկ քահանա Կարապետյանը (Հայրապետական այս կոնդակները տեն էջ 21-28):

Պարգևների հանձնումից հետո շնորհակալական և երախտագիտության խոսքով հան­

դես եկան օրվա մեծարյալները' ընդգծելով, որ ինչպես անցյալում, այնպես էլ այսօր Հա յ

Եկեղեցին դարավոր հայ մշակույթի և այն կերտող գործիչների կողքին է. Մ ա յր Աթոռ

Սուրբ էջմիածինն է այն անմար լույսը, որ, չնայած մեր ժողովրդին վրա հասած բազում

դժվարություններին ու փորձություններին, կարողացել է հային հայ պահել:

Անվանի մտավորականներին շնորհավորեցին նաև Գ Ա Ս նախագահ Ֆա դեյ Սարգըս-

յանն ու Ե Պ Հ ռեկտոր Ռադիկ Մարտիրոսյանը ուրախություն հայտնելով, որ այսօր մեր

մտավորականությունը ամուր կապված է Հա յ Եկեղեցու և նրա շնորհազարդ Գահակալի

հետ. Ո վ ամեև իևչ անում է մեր մշակույթի և գիտության ծաղկման համար:

Ներկաներին իր օրհնությունն ու գնահատանքը բերեց նաև Ամենայն Հայոց Հայրապետը:

« Վ ե հ ա ր ա ն ի հա և դ իսոտ յո ւև և եբի ա յս դա հ/խ ճում հա մա խ մբվեց եև ևվիբյւպ -

և հբ մևբ ա զ գի 'իրեն ց մ՛տ երիմներով, ի ր ե ն ց հա բա զա ւբևեբով 'գոհութ յո ւև ա ո Ս ա ր­

վա ծ բա բսրա ցեեւու, ո ր ա յսպ իսի օ ր ե ր եևք ա պ րում, ո ր ա նց յա լում Սև մա սյւ ու

մութ, ցրւրւսշուևչ ժա մա ևւսկևևրը: Բ ա յց աևհւսվւսւրու-թյւսև ցբտ ա շուևչ ժւսմւսնւսկ-

և և րո ւմ մ ե ր էսրժւսևւսվոր հա յորդ իք ջերմէսցևում Էիև ա յս հա րկը զորա վ իգ լիևե-

ւով Հա յոց Հւս յրւսպ ետ իև ի ր ա ոսւքելուբյւսև մեջ: Մ եև ք հիշո ւմ եևք ևրա ևցից յո ւր ա ­

քա ն չյո ւրին ո ր ո և ք ի ր ե և ց քա յէերև ո ւղղվա ծ էիև պ ա հում դեպ ի Մ ա յր Ա բ ո ո Ս ո ւրբ

էջմ իա ծին ը , և մեևք ի բ ր և ուսա ևող , պ ա ւրա ևի հա յո ր դ ի ն ե ր ևերշև չվում էիևք

նրա նցով , խ ա նդա վա ռվում , գուրեպ ևդվում: Ն րա ևց կյա ևքև ու գործը , ո ր ո և ց հա-

Գ 4 օ ՚Ս ւ - ս - ո _— — ------------------------------------------------ո„ „ , . ,1ւա[ւ նստ ա րա նների ետ ևում, խ ւսնդա վա -

ղորդ էինք դա ոնա մ մ *ք ո ւ ս ա Ա պ ա րգևների ա յս հա ն ձն ում ով մենք ոչ ոում էբ մեզ և մեզ օրինա կ ծ ս ա ս յո ւմ ^ „ զ ^ ի լ ա յլ ևաև

միա յն գ ն ա հ ա տ Ի Բ եսց Ս ուրբ Եկեղեցուն, Մ ա յր Ա թ ոռ Ս ուրբգնահսւտեցինք նրա ւց ա ոս հնա րա վորութ յունները ա ջա կից լիևեւուէջմխ սծնին: Ռ եև ^ աշիւատաքէք[ւերով

ն ^ ս Լ ^ է ^ ո ր ս ^ ե ն հա յոց մեջ հ ա վ ա տ դ ա մ ր ա ց ր ե ք Հ ^ ս յ ա ս -

տ Լնյա յ̂ ուրԲ Եկեդեցու հա յոր,щ ш д Ա զ ի ն ե ր ի ց ն երս ։սյԴ Ա վ ա ր ի ն ն մ ա ն ա կ ֊

ььщ ш ц л « ф ш ф ч ь ^ . ь - Л ч И

...,.т : , „ н г р ч й р ш и ф Ц б ш Ь հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ն ե ր , մ շ ա կ ո լյր ի և գ ի տ ո ւ ն ն ա ն վ ա ն ի գ ո ր ծ ի տ-

^Հանդիսությանն անհատական կատարումներով հանդես եկան Շուշան Պետրոսյանը.

1կլա Լեոնյանը, ինչպես նաև հնագույն երաժշտության «Տաղարան» համույթը:

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Ս Ո Ւ Ր Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա Ր Գ

ԷԴՈ

ՒՍՐԴ

Ի

ՍԱ

ԲԵ

ԿՅ

ԱՆ

Ը

ԻՐ

ԵՎՍ

ՄԵԿ

ԿՏԱ

ՎՆ

է Ն

ՎԻՐ

ՈՒՍ

Ս.

Է

ՏՄ

ԻԱ

ՕՆ

ԻՆ

. ՀԱ

ՆԴ

ԻՍ

ՈՒԹ

ՅԱ

Ն

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒՄ

ԿՏ

ԱՎԸ

Ն

ՈՐԻՆ

Ս

ՐԲ

ՈՒԹ

ՅԱ

ՆՆ

է

ՀԱՆ

ՁՆ

ՈՒՄ

Ն

ԿԱ

ՐՉԻ

Ո

ՐԴԻՆ

ԱՐ

ԱՄ

ԻՍ

ԱԲ

ԵԿ

ՅԱ

ՆԸ

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏ

Ը

«Ա.

ՍԱՀ

ԱԿ

- Ս.

Մ

ԵՍ

ՐՈ

Պ»

ՇՔ

ԱՆ

ՇԱ

ՆՈ

Վ

է Պ

ԱՐ

ԳԵ

ՎԱ

ՏՐ

ՈՒԱ

ՍԵ

Ն Ա

ՐԵ

ՎՇ

ՍՏ

ՅԱ

ՆԻ

Ն

ԵՎ

ԷԴՈ

ՒԱՐԴ

Ի

ԱԱ

ԲԵ

ԿՅ

ԱՆ

ԻՆ

ԹԵ

ՔԵՅ

ԱՆ

Մ

ՇԱ

ԿՈ

ՒԹԱ

ՅԻ

Ն

ՄԻ

ՈՒԹ

ՅԱ

Ն

ՇՔԱ

ՆՇ

ԱՆ

Ի

ՀԱՆ

ՁՆՄ

ԱՆ

Ժ

ԱՄ

ԱՆ

ԱԿ

■С.

=3от

2 отС ГГ

2#= С от |

Ո " ? С

■ р ГГ Ձс е= со э © (2 © спр = 3 с: Ц гг по

2 5 ^

յ յ = з 1 3

I I I

§ | С1 -3ёё-Т«Яг .3с :х .

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 45

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ - Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ր

« Ս . Ս Ա Հ Ա Կ - Ս . Մ Ե Ս Ր Ո Պ » Շ - Ք Ա Ն Շ Ա Ն Հ Ա Ն Ձ Ն Ե Ց

Ի Ո Ս Ի Ֆ Կ Ո Բ Զ Ո Ն Ի Ն

Մեկ տարի առաջ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Սրբատառ Կոնդակով Ռ Դ պետական ե հասարակական գործիչ Իոսիֆ Կոբզոնին շնորհվեւ էր Հայ Առաքելական Եկեղեցու «Ս. Սահակ - Ս. Սեսրոպ» շքանշան' Հայաստանին և հայ ժողո- վըրդին մատուցած ծառայությունների համար:

Դեկտեմբերի 3-ին Ս. Էջմխսծեամ Գստեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը Սրբատառ Կոնդակը և շքանշանը հանդիսավորապես հանձնեց մեծստյւպին:

«Դուք շատ անգամներ եք եղել Հայաստանում, սակայն միշտ էլ սպասված ու ցանկալի հյուր եք բիբւիական Արարատի Երկրռւմ: Սեծ է մեր ժողովրդի հարգանքն ու համակրանքը Ձեր նկատմամբ՛ թե' որպես տաղանդավոր երզչի ու արվեստագետի ե թե' որպես պետա­կան ու հասարակական գործչի: Հայաստանում սիրով են հիշում Ձեր բոլոր այցելությունեե- րր ե երախտագիտության զգացումով’ ի նպաստ մեր ժողովրդի կազմակերպած բարեգոր­ծական համերգներն ու իրականացրած ծրագրերը: Ձեր վերջին այցելությաե ընթացքում նույնպես Ձեր օգտակարությունը բերեցիք մեր ժողովրդին՝ դեկտեմբերի 7-ին, 1988-ի երկ- րաշարժի հիշատակի օրվա առիթով, վերստին լինելով աղետյալ շրջաններում և դժվարու­թյունների մեջ ապրող նրա բնակիչներին նոր հույսեր ու քաջալերություն հսւվելելով»,- աս­

վում է Հայրապետական Սրբատառ Կոնդակում:Իոսիֆ Կոբգոնը շնորհակալություն հայտնեց Վեհափառ Հայրապետիե իրեն նման

բարձր պարգևին արժանացնելու համար' խոստանալով ամեն ինչ անել' է՜լ ավելի ամրա-

պնդելու համար ռուս-հայկական դարավոր բարեկամությունը:Շքանշանի հանձնման արարողությանը ներկա էին թեմսւկւպ առաջնորդներ. Սայր

Աթոռի միաբաններ, հյուրեր Սոսկվայից:

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Ս Ո Ւ Ր Բ է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Թ Ե - Ք Ե Յ Ա Ն Մ Շ Ա Կ Ո Ւ Թ Ա Յ Ի Ն Մ Ի Ո Ւ Թ Յ Ա Ն« « д п г ь ' ь т ш и - й - . н г ш ' н з - . м ^ е и ъ с

ա մ ե ն ա յ ն հ ա յ ո ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ն

Նոյեմբերի 26-ին Մայր Աթոո Ս. էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Ա րեգին Բ Ամենայն Հայոց - Կաթո^ոսն ընդունեց Հայասւրանի Թեքեյան մշակութային միության ենփրոնական վարչության անդամներին- աոաջնորդությամբ միության նախագահ Գուբեն Միրգախան-

յ1ԱնԼ ւթ յա ն նախագահ Ռ. Միրգախանյանը շնորհավորեց Վեհափառ Հայրապետին գա­հակալության 5-րդ տարեդարձի առիթով' անդրադառնալով Նորին Սրբության եկեղեցա­շեն ու ազգանվեր գործունեությանը: Նա հատկապես շեշտեց եկեղեցաշինության, մատաղ սերնդի քրիստոնեական դաստիարակության, ժամանակին համահունչ հոգևորականների նոր սերնդի պատրաստությանն ուղղված Հայոց Հայրապետի ջանքերի կարևորության մասին' երկար և արդյունաշատ օրեր մաղթելով Նորին Սրբությանը:

Ի գնահատություն Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ազգային-մշակութային գործունեության և հնգամյա արգասաբեր գործունեության' Ռուբհն Միրզախանյւսնը Հա­յոց Հայրապետին հանձնեց Թեքեյան մշակութային միության բարձրագույն ադամանդա­

կուռ «Արարատ» շքանշանը:Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, բարի գալուստ մաղթելով ներկաներին հայոց հոգևոր

կենտրոն, շնորհակալություն հայտնեց ստացած պարգևի համար' հորդորելով ամենքին մեծ բանաստեղծ Վահան Թեքեյանի նման Հայոց Եկեղեցին դարձնել հոգու ծննդավայր' առավել ջանասիրությամբ ու նախանձախնդրությամբ լծվելով ազգին ու մեր ժողովրղին ծառայելու պատասխանատվության բարձր զգացումով: Վեհափառ Հայրապետը բեղուն գործունեություն մաղթեց Թեքեյան մշակութային միության անդամներին' հորդորելով հե­տևողը ն շարունակողը լինել թեքեյանական ոգու և ավանդույթների:

«Այդ ոգին Էական ու կարևոր Է, որպեսզի ոչ միայն պահպանվի նախանձախնդրորեն մեր հայրերի սիրով կերտված դարավոր մշակույթը, այլ նաև որպեսզի մեր նոր ժամանակ­ների մշակույթը, որ ծնունդ Է առնում, լինի հայաշունչ, հայաբույր, լինի ազգային մեր մշա­կութային ավանդների լավագույն շարունակականությունը»,- նշեց Հայոց Հայրապետը:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս Ո Ւ Ր Բ Ւ Տ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ

I

վ է Ա Ր Օ Զ Խ Օ տ Ս Օ Օ և

Տ. ԳՐԻԳՈՐԻՍ Ա ՐՔԵՊ ԻՍԿՈՊ ՈՍ ԲՈՒՆԻԱԹ-ՅԱՆԻ ■ՔԱՐՈԶ С ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄ ԻԱ ԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ԳԵՎ ՈՐԳՅԱ Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՀԻՄՆԱԳՐՈՒԹ-ՅԱՆ 130-ԱՄՑԱԿԻ ԱՌԻԹ-ՈՎ

Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ (3 նոյեմբերի 2004 թ.)

«Տոոսւ ի և ձ ա մհհա յհ իշխ սւԱուբխ և յե ր -

կխևս եւ յե բկ բխ որպ էս ա ուսքեա ց զիս Հա յր եւ

Ե ս ւսոա քեմ զ&եզ: Գևա ցէք ա յսու հետ և ' աշա-

կեբտ եցէք զա մեևւսյև հևթ ա ևոսս. մկբւրևցէք

զ և ո սա յւսևուև Հօբ եւ Ո ր դ ւո յ եւ Հոզւոյև Ս ըր -

բոյ: Ուսուցէք ևոցւււ ս/ահՒց զ ւս մ եև ա յև 'զ ո ր իևչ

պ ա տ ոփ րեցի սեզ: Եւ ահւսււսսիկ Ես ըէւդ Ձեզ

ե մ զւսմևևայԱ ս սո ւրս սիևչեւ ի կա տ ա րա ծ աշ­

խ ա րհի»:

(Սսււրթ. ԻԸ 18-20)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Շնորհազարդ Վեհափառ Հսւյրապետ, Ձերդ Սրբություն Տ.Տ. Գստեզին Բ Կաթողիկոս

Ամենայն Հայոց,Գերաշնորհ սրբազան եղբայրներ, բարձրապատիվ և հարզելի ներկայացուցիչներ հայ

մտավորականության, գիտության, մտքի և մշակույթի, ուխտյալ և զինվորյալ միաբանութ­

յուն Սայր Աթոո Սուրբ էջմիածնի, սիրելի տեսչական ն դասախոսական կազմ Գեորզյան Հոզևոր ճեմարանի, սիրելի սաներ ե սիրելի ժողովուրդ.

Նախ փաոք եմ տալիս Աստծուն և երախտագիտություն եմ հայտնում Վեհափառ Հւսյ- րապետին' այս կարեոր տարենշումի առիթով կատարվող Ս. Պատարագի մատուցումն ինձ վերապահելու համար: Ապա' ողջունում եմ բոլորիդ ներկայությունը: Արդարև, բազմանշա­նակ ու բազմախորհուրդ է Գևորզյւսն ճեմարանի 130-ամյա տարեդարձի այս հանդիսավոր նշումը, և այս պահին, համախորհուրդ ու միաբան, բոլորս եկել ենք Ս. էջմիածնի Սայր Տա­ճարի այս սրբազան կամարների ներքո մեր հարգանքի տուրքը մատուցելու այս վեհ հաս­

տատությանը ա նրա կատարած նվիրական գործին:Ինչո՛՞ւ ուզեցի որպես բնաբան հիշեցնել Քրիստոսի վերջին պատգամը: Այն պատճառով,

որ աշխարհով մեկ սւիռված բոլոր քրիստոնյա Եկեղեցիներն ունեն հոզևոր դպրոցներ, որոնց բոլորի հիմնական նպատակն ու աշխատանքն է' իրականացնել աստվածային այդ պատ­գամը: Քրիստոս Իր աշակերտներին առաքեց աշխարհով մեկ' տստածեւու համար Իր աստվածաքարոզ ճշմարիտ ուսմունքը և վեհ հավատքը: Նրանցից երկուսը' Ս. Թադեոս ե Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալները, եկան Հայաստան, և զույգ առաքյալների քարոզչությամբ

л я ш и н * ___________

ս и. Գրիգոր ԼոաավորտԻ Կաթափկոսական Աթոռի Ս.կ ա զ մ ա կ ե ր պ վ ե ց Հ ա յա ս տ ա ն յա յց ն ա և Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ս տ ա ն ի ե կից .

"րս -հայրապետական հոգածո թյ Г • գործունեությունը: Այսօր այդ դպրոցիայս0ր շարունակսւմՎիր է որն ավելի Քան 1700 տարի-

Ջ ճ Ջ Ջ « * - « - : Т Ь* Т „ 2 Т հո,ս" ՞ ս պ ա ՜

Щ Ь ^ Г п 1 ч “ ш Г т Հայ И М * » „ . ^ И - ^ Հ Հ ? № > ‘"№ք шЬ “ ^тГш фшВД: Իսկ հոգԼոր Ц ц Ш шрашфМфшЬ т հկհղհցակակ ասպար , о ™ կ - Зш» №! Д ш Ч ш РфЬЬР шВДшкшфЬ,* Ь ш т ц д а Л Ы, մատուցել ОЬр О Д р Д О ЬЩШд 1 , и „ р ш Г ш Л т в ш а в զ ո ւգ ա հ ե ռ կ ա կ ա զ ո վ հ ա հ ^ կ ա վ ա ր հ ս կ ա Լ т и ш й ш п и ш ф -

արակյակահ աշխափակ., էւպաստելովհայ դաոհցի ամուր т ЦДитЬшЦ պ ա հ պ ա ա ր և

ս պ ա ս ա վ ո ր ե լո վ հ ա յ մշա կույթ ին :

Բոլոր ժամանակներում կրոնական բոլոր դպրոցները նույն հավատքով ու սեեոամով միևնույն գործն է, որ կատարել ու շարունակում են կատարել, այն է' պատրաստել եկեղե­ցական նվիրյալ գործիչներ: Պետք է մշտապես մատակարարվեն սուրբ գործի նվիրյալներ սկսած Եկեղեցու գահակալից մինչև նրա ամենախոնարհ սպասավորը, որպեսզի Քրիստո­սի անկորնչելի պատգամը հնչի անընդհատ շարունակականությամբ:

Ս. էջմիսւծնի ավանդական հոգևոր դպրոցի նոր վեոակազմակերպմամբ և նրա Գեորգ- յան Հոգևոր ճեմարան վերանվանումով սկսվեց Հայ Եկեղեցու մայր կրթարանի մի նոր շրջանի վերանորոգված գործունեությունը: Դա տեղի ունեցավ, որովհետև այդ պահին մեր Եկեղեցու առաջնորդ գործիչներն արդեն վաղուց գիտակցում և զգում էին ճեմարանի առա­վել ևս զորացման պահանջն ու կարևորությունը նրա բուն առաքելության կատարման'Ավե­տարանի քարոզիչների և եկեղեցական գործիչների պատրաստման համար: Անհրաժեշտ էր, որ ճեմարանական հարկից դուրս գային ավելի թվով և աոավհլ հմուտ, առաքելության բարձր գիտակցություն ու կոչում ունեցող եկեղեցականներ' մատակարարելու համար հայ հավատացյալների հոգևոր կարիքները:

Չնայած որ առաջին տասնհինգ տարվա ընթացքում ճեմարանի շրջանավարտներից և ոչ մեկը չընդգրկվեց եկեղեցական ասպարեզ և չստացավ հոգևոր աստիճան, սակայն սկսած 1890-ական թթ. ընղհուպ 1917 թ., շուրջ երեք տասնամյակ, արդյունավետության իմաստով. Մայր Աթոռի և Գևորգյան ճեմարանի պատմության մեջ արձանագրվեց հազ- վադեպորեն վերելքային ու առաջընթացի մի շրջան: Հոգևոր ասպարեզ չընդգրկված ճեմա­րանականները, հակառակ դրան, մեծ ծառայություն մատուցեցին հայ կրթական կյանքին' ուսուցչական պաշտոնի անցնելով մանավանդ Հայաստանի, Կովկասի և Ռուսաստանի թե­մական, ծխական կամ մասնավոր վարժարաններում: Իսկ եկեղեցական աստիճան ստա­ցողների մեջ եղան այնպիսի ականավոր դեմքեր, որպիսիք են Կոմիտասը, Կարապետ

-2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 49

I եպիսկոպոս Տեր-Սկրտչյանը, Գստեզին Կաթողիկոս Հովսեփյանը, Գևորգ Զ Կաթողիկոս ՚ Չորեքչյւսնը, Մեսրոպ Մագիստրոսը, Երվաեղ Տեր-Մինասյանը և շատ ուրիշներ: Աստվա- ւ ծւսբաեեերի, Ս. Գրքի մասնագետների, հայագետների, կանոնագետների, արվեստաբան­ների. ձեռագրագետների. պատմաբանների, բանասերների մի հույլ, որոնք նպաստեցին գի­տական րոլոր այս բնագավառների աննախընթաց զարգացմանն ու վերելքին:

Այսպիսով, 1890-ական թվականներից Գեորզյան ճեմարանը մինչև իր փակվելը գերա­զանցորեն է կարողանում կատարել իր բուն առաքելությունը, քանի որ հոգևոր-գիտական

տարբեր բնագավառներում հմտացած ու հռչակ նվաճած այդ եկեղեցականները նվիրվում են եկեղեցակագմակերպչական և զիտամանկավարժական գործունեությանը: Իսկ դարձ­յալ ճեմարանավարտ բազմահարյուր քահանաներ մեկնելով Հայոց աշխարհի ամենախուլ գյուղերը, փայլուն կերպով իրականացնում էին ծխական հոգևոր հովվի երախտաշատ ու աստվածահաճո սպասավորությունը:

Արժան է հիշատւսկել, որ այդ նույն ժամանակահատվածում Հայ Եկեղեցին բախտ ունե­ցավ Կ. Պոլսո հայոց Պատրիարքության հովանու ներքո հիմեադրելու Արմաշի հոգևոր դպրանոցը, որի շրջանավարտ լուսամիտ և հավատավոր եկեղեցականները մեծ հաջողութ­յամբ կարողացան նույնանման առաքելություն կատարել ողջ Արևմտահայաստանի տա­րածքում: Նրանց մեծ մասը մինչև վերջ մնալով ժողովրդից անբաժան, զոհ դարձավ Մեծ Եղեռնին: Իսկ վերապրողներից շատերը բախտորոշ դերակատարություն ունեցան հետ­եղեռնյան Սփյուռքի եկեղեցական կառույցների ստեղծման ու կազմակերպման գործում՜ համախմբվելով նախ Երուսաղեմի հայոց Պատրիարքության շուրջ, ապա ըեդարձակելով իրենց գործունեությունը Սերձավոր Արևեւքի երկրներում, Ամերիկայում և Եվրոպայում՜ Սայր Աթոռ Ս. էջմիածնի և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրհնության ներքո:

Վերադառնալով Գեորզյան ճեմարանի գործունեությանը, ասենք, որ ճեմարանն այն­պես էր թրծում հոգիները, պատրաստում ու կազմավորում մտքերն ու սրտերը, որ նրա շրջանավարտ սաներն անմնացորդ նվիրումով էին կատարում իրեց ստանձեած առաքելու­

թյունն ու աշխատանքը:Հայտնի է, որ Գեորզյան ճեմարանի շատ շրջանավարտներ հայ ազատագրական ողջ

շարժման ընթացքում իրենց մատաղ կյանքը ընծայաբերեցին Հայրենիքի զոհասեղանին: Նրանցից շատերն էլ գործուն մասնակիցներից ու կերտիչներից հանդիսացան Սարդարա­պատի հերոսամարտի և 1918-1920 թթ. Առաջին Հանրապետության, ապա Խորհրդային շրջանի պետական կառույցների ձևավորման և գործունեության:

Ունենալով Սայրավանքում գտնվելու պատեհությունն ու երջանկությունը, ճեմարանն աոաջնսւհերթորեն է միշտ վայելել Հայոց Հայրապետների մշտասևեռ ուշադրությունն ու գուրգուրանքը: Որպես գլուխ Եկեղեցվո' Հայրապետները միշտ եպատակադրել են մեր ժո­ղովրդին ու հավատացյալներին պարգևել լավ պատրաստված, հավատավոր ու նվիրյալ հոզևոր գործիչներ ու քարոզիչներ: Այս հանձնառու մոտեցումն ու կեցվածքը շարունակվում է նաև այժմ:

Նման մտորումներով ինչպե՞ս կարող ենք այս պահին համագումար ներկաներս, այն­պես, ինչպես մեր ողջ Եկեղեցին ու ժողովուրդը, չխոնարհվել Գևորգ Դ Կաթողիկոսի հիշա­տակի, նրա թողած գործի ու վաստակի առաջ: Չգնսւհատել, շնորհակալ ու երախտագետ

. П Н - П - ^ Р _______ _ 2 0 ° 4

ևԿատմամՐ КШЦЬЧ Հայ'" “՜տանյայց Եկեղեցու այս թոծարլնը^ ^ եմ հիշատակել երկո. երախտաշատ

Առանձնահատուկ ը դգ|ծվ ^ Ա Վազգեն Ա Կա թողիկոսների վճռորոշ

մեծանուն Հայրապետների Ր4 .„ .„„ք ոուէաւննեոհ վերելքի գործում:

Է *Հագար փառք Աստու Ա Ի վերսփին Գեորզյան անվանյալ Հոզևոր ճե-

Եվս մեկ հանգամանք: Եթե ժամանակին Հայաստանում Գեորզյան ճեմարանը միակն էր. աաա այսօր նրա հետ միասին գործում են Սևանի ու Շիրակի նրա կրտսեր հոգևոր դպրոց­ները֊ Նրանք ևս պատված են հայրապետական նայն խնամքով ու հոգածությամբ.

Հոզևոր-կրթակաե նման նպատակսասլղված գործունեությունը նրա համար է. որ մեր

Եկեղեցին ո, եկեղեցական ղասը կարողանան հավատարիմ գտնվել Քրիստոսի սրբազան պատգամին, սիրով ստանձնել ու սրբությամբ կատարել այղ պատգամը, որպեսզի հոզևոր դպրոցների ուսումնական հարկերից դուրս եկած, հավատքով ու գիտելիքներով զինված ու թրծված եկեղեցականներ, բոլորս, պատրաստ լինենք տարածվելու մեր ժողովրդի մեջ մին­չև ամենսւհեոու վայրերը, լույս-հավատք տանել-բաշխելու այնտեղ: Որպեսզի Ս. էջմիած­նի, Հայաստանյայց Եկեղեցու, քրիստոնեական մեր սուրբ հավատքի սիրո շաղախով շա­ղախված հավատարիմ նվիրումով հնարավոր լինի կրթել և ուսուցանել, մխիթարել ու միա­

վորել մեր ժողովրդին Ավետարանի ու նախնյաց այդ սուրբ հավատքի մեջ:Ուրախություն է նաև, որ մեր Եկեղեցու կրթական հաստատություններ կան ոչ միայն

Հայաստանում, այլ նաև Հայրենիքից դուրս, որոնց մեջ պատրաստվում են նույն նպատա­կին նվիրված լուսավոր, մատաղ հոգիներ: Դրանց անդրանիկը Երուսաղեմի Ս. Հակոբյանց ժաոանգավորացը և ընծայարանն է: Անթիլիասի դպրեվանքը և Կոստանդնուպոլսո Պատ­րիարքության փոքրիկ, բայց նույնքան կարևոր հոգևոր դպրանոցը: Իսկ Ամերիկյան ցամա­քամասում իր ժրաջան աշխատանքն է կատարում Սիացյալ Նահանգաց Արևելյան թեմի Ս. Ներսես Շնորհալի ընծայարանը:

Այս բոլորն անվերապահ իրավունք են տափս մեզ ասելու, որ Հայ Եկեղեցին գերազան­ցորեն գտնվում է իր առաքելության վավերական կոչման մեջ, քանի որ հավատարմութ- , յամբ է կատարում Հիսուսի ավանղած աստվածային պատգամը:

Գեորզյան ճեմարանի հոբելյանական տոնակատարության այս պատեհ առիթով ոտա- - խության, գոհունակության ու հպարտության հետ մեկտեղ մեզ մնում է վերագիտակցել ու վերարժեվորել այս բոլորը: Ապա վերահաստատել մեր համոզումը, որ Հայ Եկեղեցին հայ « ժողովրդի ու հավատացյալների համար հանդիսանում է հոգևոր ու հայրենասիրական այն ապահով նավը, որն ընթանում է աստվածային ծրագրի ու տնօրինության համաձայն: Իսկ ՚

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ51

եկեղեցականներս կրողներն ենք Ավետարանով Աստուծո նախասահմանած ճշմարտութ­յունների, որոնց իրականացմանը պիտի շարունակենք ծառայել անշեղորեն:

Ահա այս մտածումներով ցանկանում հեք մեր խոսքը ուղղել Գեորգյան ճեմարաեի և բո­լոր հոգեոր կրթարանների մեր սաներին:

Սիրելի ուսանողներ, շնորհ ու պատեհությունն է, որ, արձագանքելով Աստուծո տնօրի­նությամբ ձեգ շնորհված կոչման ձայնին, դուք ընտրել եք հոգևոր ասպարեզում ծառայելու դժվարին, բայց օգտակար ու պատվավոր առաքելությունն ու ճանապարհը: Կրթական ձեր օջախներում դուք այսօր պատրաստվում եք, որպեսզի վաղը դառնաք քարոզիչներ, հովիվ­ներ: Այսինքն' ժողովրդի սպասավորներ ու հոգևոր լուսատուներ: ժողովուրդն այսօր մեծ կարիքն ունի հոգևոր մատակարարման թէ/ Հայաստանում, թե' Հայաստանից դուրս: Նա պահանջում է հոգնոր սնունդ: Վաղը դուք է, որ պիտի ստանձնեք դարերով սերնդեսերունդ փոխանցվող հավատի ջահը, պիտի փորձեք դիմագրավել Եկեղեցու առջև ծառացող մար­տահրավերներին ու ձեր կյանքով ու գործով պիտի պատասխան գտնեք այդ հարցադրում­

ներին:Ուրեմն ձգտեք ուսումնառության տարիներն օզտւսգործե| ամբողջական արդյունավհ-

տությամբ և ձեր անձերը պատրաստել Աստուծո Սուրբ Սեղանի առաջ կատարյալ սպա­

սարկության համար:Թող Աստված օրհնի ձեգ և ձեր անձերի ընծայաբերումը ընդունելի դարձնի Իր Սուրբ

Գործի համար:Թող Աստված ապահով ու հաստատուն պահի Ս. էջմիածնի Գևորգյաև Հոգևոր ճեմա­

րանը՝ իր տեսչական, դասախոսական և ուսանողական կազմով ստաջնորդելով այն դեպի նորանոր բարձունքներ:

Թող Աստված անսասան պահի Սայր Աթոռ Ս. էջմիածինը և Հայաստսւնյայց Առաքե­

լական Ս. Եկեղեցին' արևաշատ ու երջանիկ գահակալական առաջնորդությամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի'ի փառս Սուրբ Երրորդության և ի վայելումն մեր ժողովրդի:

«Շ և ոբհք , սԼյւ եւ խ ա ղ ա ղուբխ և Տեւսոև մԱյւոյ Ձիսուսխ Ք ր ի ս տ ո ս ի ևղիցխ ըէւղ

ճևզ, ըևղ ա մևԱ ևսևա Ա դ ամէև»:

52 Ժ Ա -Ժ ԲԷՋՄԻԱԾԻՆ

2004

« հ 11гМ, ь ԱՐյ>լՊ ԻՍԿ ՈՊ ՈՍ ՊԱՐՍԱՍ՜ՅԱ-ՆԻ -ՔԱՐՈՏԸ' Տ ՛ “ Տ м и л - т л * ш д а г з ш ш г п н г

ւա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻԴ Գ-ԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԿԱւՏ-ՈՂԻԿՈա- Գ-Ա ՀԱ Կտ ա ֊Օ ֊ՅԱ ^

^ ь ъ а д г п р о - з и г ь - ш г ^ и м м ^

(7 նոյեմբերի 2004 р.)

„ Ես ա մ հովի ւհ քա ջ. հտԱււ քա ջ զա նճև խ բ

դ ս է ի վեբսւյ ոչխսւրաց... սա յեի խ Խ ւմ /ուիցեև,

Էս հղիցիհ սի հօւր հւ մի հուԱս»:'(Հովհ. ժ 11, 16)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»Հո վ հ ս ւն ն ա Ավետարանեն ա ո ն վ ա ս ա յս խ ո ս ք ե ր ը ա յս ա ո ա վ ա ր ա ե զ ա մ մ ը ե ս կ հ ե Տեե

„ ո ր հ ա յ ե կ ե ղ հ ց ի ե ե ր ո ւ կ ա մ ա ր ն ե ր ն ներքե. ե№ հ ա մ ա յն հ ա յ ^ ո վ ա ր գ լ Հ ա յ ա ս գ ա ն -

յա յց Առաքելական է կ խ լե ց ի ն ի Հ ա յա ս տ ա ն հ ի Ս փ յա ա ա շխ ա ր հ ի հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն մ ա ս ­

ն ա վ ո ր մ ւա յթ ա ն ք ով օ ր հ ն ա բ ա ն ա ^ ն կ մ ա տ ո ւց ա ն հ Ա ս տ ո ւՏ ո ա զ գ ի ս 4 ե հ ա փ ա „ Հ ա յր ա -

պ ե տ ի գ ա հ ա կ ա լո ւթ յա ն ե ի ն զ հ ր ո ր , տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ն ա ռ թ ի վ : Հ ո վ հ ա ն ն ո , Ա վ ե տ ա ր ա ն ի ն ա յս

խ ո ս ք ե ր ը ա ն գ ա մ մ ր հ ս մ ե ր սա ջն կ պ ա տ կ ե ր ա վ ո ր ի Ք ր ի ս տ ո ս ի ս ւե ս ը ի ր ր ե հ ո վ ի վ ք ա ջ , որ

«գանձն իւր դնէ ի վերայ ոչխստաց»:Կհիշենք անգամ մը ես, թե ինչպես Քրիստոս մեր Տերը և մեր Փրկիչը, իբրն քաջ հովիվ

իր անձը գոհեց, չարչարհց և իւաչի ծանր բեոը իր ուսերուն վրա շալկեց մեգ համար, մարդ­կության փրկության համար: Քրիստոս այդ զոհողությունը կատարեց, որովհետև կսիրհ մեգ, կսիրե մեգմե ամեն մեկը իբրև իր գավակները: Քրիստոսի օրինակին հետևելով իր աշակերտները ևս եղան քաջ հովիվներ և անոնք ևս իրենց անձը գոհեցին մարդոց համար և գսւցին աշխարհի զանազան կողմերը' տարածելու փրկության վարդապետությունը, աոաջ- նորդելու մարդոց դեպի Աստված, դեպի երկինք, ուրկե մարդը ծագում առած էր:

Քրիստոսի և ստաքելոց օրինակին հետևելով' Հայ Եկեղեցվո սրբազան Հայրերը և Հայ- րապետները ևս եղան նույն առաքելության ծաոաները և սպասավորները: Մեր ավելի քան հազար յոթ հարյուր տարիներու պատմությունը իբրև Հայ Եկեղեցի, լավագույն փաստն է ցույց տալու համար, թե մեր Եկեղեցին որքան մեծ թիվով ունեցավ Հայրապետներ, քաջ Հովվապետներ, որոնք իրենց անձը գոհեցին Հայոց Հայրենիքի և հայ ժողովուրդի բարօրու­թյան համար:

Այսօր, սիրելիներ, մենք Աստուծո փաոք կմատուցանենք, որ մեր այդ սքանչելի ավան­դությանը կշարունակվի, երբ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցին այս օրհրուն ունի արժանավոր Հովվապետ մը' հանձին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Հայրապետի Ամենայն Հա­յոց: Մենք բոլորս հայ ժողովուրդի զավակներ ի Հայաստան և ի Սփյուռս աշխարհի կըզ- գանք, թե Հայրապետը, Հովվապետը Հայ Եկեղեցվո քաջ է իր գործունեությաեց մեջ: Իր

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 53

կյանքին մեջ մենք կզգանք, թե ինչպես Հայոց Հայրապետը կսիրե իր Հայրենիքը, կսիրե իր ժողովուրդը ի Հայաստան և ի Սփյուռս աշխարհի ն թե ան նվիրված 1; իր Հայրենիքի և իր ժոդովուրղի, Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցվո աոաքեյության շարունակ­ման նվիրական գործին: Վեհափառ Հայրապետի հինգ տարվա զահակւպության արդյուն­քը ցույց կուտան կորովի և երիտասարդ Հայրապետի մը անխոնջ աշխատանքը Մայր Աթոռը մեր ժողովուրդի բոլոր դասակարգներան սիրելի դարձնե|ու ձգտումը Հայաստանյայց Եկե­ղեցին և Սուրբ էջմիածին իր նախկին փառքին վերադարձնելու և նույնիսկ առավել ես զո­

րացնելու թե'Հայրենիքի մեջ և թե'ալ ամբողջ Սփյուռքի տարածքին:Այսօր, այս տասը-տասնհինզ րոպեներա ընթացքին կարելի չէ խոսիլ, ցույց տալ այն

բազմազան գործունեությաեց արդյունքը, որ Վեհափառ Հայրապետը անցնող հինգ տարի- ներու ընթացքին կատարեց, հաջողությամբ պսակեց: Եվ սակայն հիշենք անոնցմե ոմանք: Այսպես, այս անցնող վերջին տարիներուն գրեթե հաճախակիորեն մենք ուրախությամբ կյսենք, կկարդանք, թե նոր եկեղեցիներ կօծվին հայրենի հողի վբա, փլատակ դարձած հին եկեղեցիներ, հին տաճարներ կվերաեորոգվին ե այդ եկեդեցիներու, վաեքերա, տաճստնե- րու դոները կբացվի մեր ժողովուրդի սաջն, կտեսնենք, թե քրիստոնեական դաստիարակու­թյան մեծ զարկ կտրվի, ուրախությամբ տեղեկացանք, թե ինչպես անցնող տարիներուն հայրենի կառավարությունը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության հետ համաձայնություն կնքեց, որպեսզի հանրային դպրոցներու մեջ կրոնք, հավատք դաստիարակվի: Նոր դիրքեր կհրատարակվին Ամենայն Հայոց Վեհափառ Հայրապետի ջաեքերով, կտեսնենք բազում հրատարակություններ քրիստոնեական դաստիարակության մարզեն ներս և ուրախութ­

յամբ ականատես կըլլանք, թե Մայր Աթոռը Վեհափառ Հայրապետի գլխավորությամբ կօգտագործե նոր ժամանակակից մոտեցումներ քրիստոնեական դաստիարակությունը

ավելի դյուրացնելու, ավելի մատչելի դարձնելու մանավանդ մեր երեխւսներան, մեր երի­

տասարդներով:Ուրախությամբ ականատես կըլլանք, թե ինչպես Մայր Աթոռը «Շողակաթ» հեռուստա­

տեսիլի իր ծրագիրեերով հավատքը կքարոգե, կքարոզե Քրիստոսի վարդապետությունը և Հայ Եկեղեցվո սրբությունը և առաքելությունը, եաե ձայնասփյուռ ևս կօգտագործվի և նաև կսպասենք այս հստաջիկա օրերուն, ամիսներուն Մայր Աթոռի ինտերնետի սքանչելի ծրագրի գործածության, որ ահավասիկ առիթ պիտի ընծայե, որպեսզի աշխարհի վրա ցըր- ված հայ ժողովուրդի բոլոր զավակներ այդ միջոցավ ևս դաստիարակվեն, գիտնան, թե ով են իրենք, հասկեան և ըմբռնեն, թե անոնք բոլորը Հայ Եկեղեցվո հարազատ զավակներ են:

Երիտասարդական շարժումը Վեհափառ Հայրապետի ամենեե կարեոր գործունեութ­յուններն մեկը եղած է անցյալեն սկսյալ, երբ ինքը երիտասարդ առաջնորդական փոխա­նորդ Արարատյան թեմի, իր շուրջը հավաքած էր բազմահարյուր հայ երիտասարդներ: Այ­սօր ուրախությամբ ականատես կըլլանք Հայրենիքի մեջ մեր երիտասարդ սերունդի առողջ կրթությանը, քրիստոնեական դաստիարակությանը և այդ շատ հիմնական է, շատ կարևոր է մեր ապագայի համար իբրև Հայաստան, իբրև հայ ժողովուրդ, իբրև Հայ Եկեղեցի, որով­հետև հայությունը այսօր կարիքը ունի ազնիվ, բարի, գիտակից հայորղիներու, որոնք խղճի մաքրությամբ պիտի կարողանան մեր ժողովուրդը և մեր Հայրենիքը սւռաջնորղե|:

2004է с т - с г ^ _______ ՜ ---------------------

,г Սոոռհ 7П1П9 հավաքվւս ̂հայրենի մեր երիտասարդու- Ահավասիկ Հայ Եկհղեցվո Մայր Կ»ոոի 2 ПФ2 н ̂^ կհավատանք Ա կհուսանք.

թյաեը մեր սրտերը հայսով ե հավ^տ̂ Վ ̂ լ աարդությամբ. երիտասարդական, որոնք թե Հայրենիքի ապագան փայլուն է ^ ր ՈԻՓ հավաքված են և գիտեն, թե իրենքՀայրապետի շուրջ հավաքված են. այ Կ Դ ն սմր խանդավառված պատրաստ կպատկանին անցյալին ն սակայն այսօրվա Ի ^ Սոտբ Էջմիածինը Վեհափառ

են վաղվա դժվարություններով դի ագր , առավհւ կապեր հաստատած Է. կապեր.

երկիրներ, զանազան թեմեր կխանդավառեմեր դ Վ աբփասահմաեի Հա յ

Վեհափսա կ ա ր Ա ^ յ ! . ™ ք հ լ„ լ-

թյուններեն մեկն Ե Այս անցնող մի քանի օրերան Մայր Աթոռի Գևորգյան ճեմարանի 1.0-րդ տարեդարձն է, որ կտոնախմբենք: Այդ առիթով անգամ մը նս կանդրադսանանք, թե անց­նող 130 տարիներու ընթացքին Մայր Աթոռի Գեորզյան ճեմարանը ինչպիսի մեծ ծառայու­թյուն մատուցած Է Հայրենիքին և հայ ժողովուրդին, ե ուրախ ենք, որ Ամենայն այոց Վե­հափառ Հայրապետի գահակալությամբ Գեորզյան ճեմարանը նոր շրջան մը սկսած Է, վերանորոգման, վերածաղկումի շրջան մը և Գեորզյան ճեմարանի կողքին մենք կտեսնենք ծաղկումը Սևանի Դպրանոցին ն այլ հոգևոր-կրթական հաստատություններու ևս, որոնք հաոաջիկա տարիներուն պիտի զորանան և այդ ճեմարաններու մեջ երիտասարդներ, ժա­ռանգավորներ պիտի սորվին իրենց առաքելությունը և պիտի դառնան քաջ հովիվներ: Հո­վիվներ, որոնք պիտի կարողանան այսօրվա մեր ժողովուրդի հոգևոր կարիքներուե հոգալ

թե՜ Հայաստանին մեջ և թե՛ ալ արտասահմանի տարածքին:Սենք արտասահմանի մեջ հոգեկան մեծ ուրախությամբ, մեծ խանդավառությամբ

կկարդանք ն կլսենք, թե Սայր Աթոռի մեջ գրեթե ամեն քառասուն օր անգամ մը ձեռնա­դրություն տեղի կունենա: Վերջերս Երևանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկհղեցվո մեջ տասնի­նը նոր հոգևորականնհրա ձեռնադրությունը արտասահմանի մեջ մեծ խանդավառություն ստեղծեց և կտեսնենք, թե Հսւյաստաեյայց Առաքելական Եկեղեցին վերելք կապրի, նահա­տակ դարձած մեր հոգնորականներու տեղ այսօր կծսսլկին նոր հոգևորականներ մեզ հի­շեցնելով Ավետարանի խոսքը, թե երբ ցորեեի հատիկը գետին իյնա և մեռնի, անոր տեղ նորը կծփ, և այսպես կտեսնենք, թե նահատակված ավելի քան հինգ հազար հայ հոգևորա- կաեներու այսօր կհաջորդե նոր հոգնորականներու սերունդ մը Ամենայն Հայոց Վեհափսա Հայրապետի ղեկավարությամբ, իր իմաստուն հայրապետությամբ:

Սուրբ Էջմիածինը իր գահակալով այսօր լրիվ ստանձնած Է իր դերը՝ որպես մայր եկե- ղեցյաց հայոց և իր նվիրապետական բարձրագույն դիրքեն կկատարե իր ծնողական պար- տականությունննրը մեր համայն քրիստոնյա ժողովուրդի համար: Վեհափառ Հայրապետի հնգամյա գահակալության ամենափայլուն գոհարեերեն կհանդիսանա Սուրբ Էջմիածնի

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 55

Ոստավոր վանքը: Ուրախությամբ կտեսնենք, թե ինչպիսի փոփոխություններ կկատարվեն մեր Մայր Տաճարի, Հայոց Մայր Եկեղեցվո շուրջ: Արդեն Մայր Աթոռին վերադարձված են և կվերադարձվին վանքապատկան հոդերը, կալվածները ե այդ կւպվածներու վրա կկանզ- նին նոր շենքեր, շենքեր, որոնք ոչ թե միայն շենք ե շինարարություն պիտի մնան, այլն շեն­քեր, որոնք պիտի նպաստեն վեհափառ Հայրապետի երագեերու իրականացման: Մեր ժո­ղովուրդը դարեր շարունակ իր Եկեղեցվո ձայնը |սեց, իր Հայրապետիե ձայնը լսեց և այդ ձայնին սւնսւպով մեր ժողովուրդը միշտ միասնական մնաց, կարողացավ պատմության դժվարություններով թևակոխել: Սիրելիներ, այսօր ալ մենք բոլորս հոգևորականներ և աշ­խարհականներ, իշխանավորներ և կամ գյուղացիներ, պարտավոր ենք Հայ Եկեղեցվո ձայ­նը լսելու. Հայոց Հայրապետի ձայնը լսելու, որովհետև այդ ձայնն է, որ մեգ պիտի միացնե, այղ ձայնն է, որ մեգ պիտի գորացնե, այղ ձայնին անսալը մեր բոլորին պիտի կարողանա դեպի հառաջ մղել: Գիտենք, թե այսօր ձայները շատ են. արևմուտքեն ձայներ կուգան, արևելքեն ձայներ կուգան, հյուսիսեե ձայներ կուգան, հարավեն ձայներ կուգան: Թերևս այդ ձայները լավ ձայներ են, բայց և պիտի գիտակցինք, թե այդ ձայները մեր ձայնը չեն, կհարգեեք այդ ձայներուն, բայց պետք է գիտակցինք, թե մենք իբրև ժողովուրդ, իբրև Եկե­ղեցի ունինք մեր ձայնը:

Այդ ձայնը 1700 տարիներու ձայնն է մեր ժողովուրղիե, այդ ձայնը լսեցին վարդանանք և այդ ձայնին անսալով անոնք պատասխանեցին, թե մեգի մեր հավատքեն, մեր Եկեղեցի- են, մեր Ավետարանեն ոչ մեկ ուժ կրնա բաժնել: Այդ ձայնը լսեցին 1915-ի մեր նահատակ­ները: Անոնք նսւհատակվեցաե ե սակայն անոնք հավերժական են, կհավատանք, որ ա- նոնք երկնքի արքայության արժանի դարձած են այսօր: Եթե արիշ ձայնի անսային, թերևս կրնային ֆիզիկապես բարեկեցիկ կյանք ունենալ, բայց այսօր անոնք ևս գերեզմաններու մեջ պիտի կորսվեին և սակայն մեր նահատակները կմնան հավերժական, որովհետև հայու ձայնին. Հայ Եկեղեցվո ձայնին, Հայոց Հայրապետի ձայնին անսացին:

Սիրելիներ, այսօր վեհափառ Հայրապետի գահակա|ության հինգերորդ տարվան առի­թով եկեք, հոգևորականներ և աշխարհականներ, ուխտենք կամ ավելի ևս մեր ուխտը վե­րանորոգենք, որ այդ ձայնին, Ամենայն Հայոց վեհափառ Հայրապետի ձայնին հավատա­րիմ պիտի մնանք: Այդ ձայնը Քրիստոսի ձայնն է, այդ ձայնը այս սուրբ եկեղեցիին. Սուրբ Աթոռին ձայնն է, այդ ձայնը մեր պատմության Հայրերով և Հայրապետեերուն ձայնն է: Հոգևորականաց դասով մենք այսօր, սիրելի Վեհափառ Հայրապետ, կանդրադառնանք, որ երբեմն մարդկային մեր տկարության մեջ չենք լսեր ձեր ձայնը, երբեմն այդ ձայնին հավա­տարիմ չենք, և, սակայն. Վեհափառ Տեր, արտոնեցեք, որ մենք' հոգևորականներս հայտ­նենք մեր երախտագիտությունը, որ Դուք, սիրող և գուրգուրացող Հայրապետ Հայոց, կդի­տեք մեգ իբրև ձեր գավակները, ինչպես որ Քրիստոս Պետրոս առաքյալին դիտեց, երբ Պետրոս առաքյալը երեք անգամ ուրացավ. Քրիստոս գիտեր, թե Պետրոս առաքյալ անի կարողությունը Եկեղեցին զորացնելու, Եկեղեցվո առաքելությունը շարունակելու:

Մենք երախտապարտ ենք, որ Դուք ալ'մեր Հայրը, մեր հոգևոր Հայրը, այդ նույն մոտե­ցումով մեգ կքաջալերեք, մեգ կներեք և մեզ կխրախուսեք, որպեսզի մենք կարողանանք միշտ անդրադարձ ունենալ, կարողանանք ձեր ձայնը լսել, որովհետև ձեր ձայնին լսելով մենք պիտի զորանանք, ձեր ձայնին լսելով Հայ Եկեղեցին պիտի զորանա, ձեր ձայնին լսե-

56 ԺԱ-ԺԲԷՋՄԻԱԾԻՆ

Ս Ц Ե^Վեհափաո Տեր. մենք այսօր անգամ մըи այ» 4»ո»5 Մայր նսա լով. » ր տայնը լսելով ЮЬр բղորս պիտի կարո-Աս կանդրադառնանք, որ ձեր ձ յ ի . և կանդրադառնանք. որ այդ միասնա-

զաեաե, ստեղծել. իրազործե ա ե ո . ^ է Ь рЬ կազհե* մեալ Ա 2ա-

" ի ի » ե 1 ” զա* զավակներ Հայ է կեզեցվ„. պարտավոր եեր այԴ «այկիե

ШЬХ ф ш п Հայրապետ. *

բոլորս անգամ մը ես մեր հավատար թյ Ը ̂կ ոթենք. Որ Աստված Ձեգ զորավոր

Տ Տ Տ ս : ձեզ հրկար առողջ տարիներ շնորհն, որպեսզի ձեր հովա-

Լ վ ս մեր ̂ մա սնա կցութ յա մբ հոգեորականներ ե աշխարհականներ Ձեր երազները հանով Հայ^եիքի. հանոՎ հայ ժողովուրդի Ի Հայաստան Ա ի Սփյուռս աշխարհի, հանով մասնավորաբար Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցվո իրագործվի: Բոլոր հոգնորա- կանաց դասու, աշխարհական մարմիններու ներկայությամբ այստեղ. Վեհափառ Տեր. մերորդիական սերը և շնորհակալությունները կհայտնենք Ձեզի:

Աստված անսասան պսւհե այս Աթոռը. Աստված երկար առողջ տարիներ շնորհե ազ­գիս Վեհափառ Հայրապետին և մենք բոլորս որպես հայ ժողովուրդի զավակներ հետևինք քաջ Հովվապետին, լսենք իր ձայնը, անսանք այդ ձայնին և այդ ձայնին անսալով կարողա­նանք ստեղծել ավետարանական այն ճշմարտությունը, թե մենք բոլորս ալ նույն հոտի զա­վակներն ենք. նույն Հայրապետի զավակներն ենք: Այս գիտակցությամբ այսօր, սիրելիներ, օրհնենք և բարեբանենք անունը Սուրբ Երրորդության, այժմ և միշտ ե հավիտյանս հավի-

տենից. ամեն:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 57

Տ. ԱՐՇԵ՜Ն ԱԲԵՂԱ ՍԱ՜ՆՈՍՑԱ՜ՆԻ ՔԱ ՐՈ ԶԸ ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜եԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Մ Ա ՏՈՒՑՎ Ա Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն(14 նոյեմբերի 2004 р.)

«Ոբ փ ոքրիկս է յւս մ և հ հ ս ի հ ի ձ ե զ ' հա հղիցի մհծ»:

(Ղուկ. /Э- 48)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն».

Սիրելի հավատացյաւ քույրեր և եղբայրներ, ահա այս է մեր Տեր Հիսուս ֊Քրիստոսի այսօրվա ավետարանական թելադրանքը մեզ. Ով որ ձեր բոլորի մեջ փոքրազույնն է, նա 1; մեծը: Հիսուս Իր քարոզությունների ժամանակ հաճախ էր առսւքրսլներին ասում, որ Ինքր հեռանալու է նրանցից: Գալու է մեկ օր, երբ թողնե|ու է աշխարհը. բաժանվե|ու է Իր սւոաք- յսդներից, ն կանխասացություններ էր անում Իր մահվան ե Իր հարության մասին: Առաքյալ­ները հաճախ չէին հասկանում Հիսուսի ասածները ե հոգևորապես չընկալելով' մտածում էին, որ եթե Հիսուս բաժանվի իրենցից, հեռանա իրենցից, արդյոք ո՞վ պետք է Նրա գործը շարունակի, ո՞վ պետք է այն քարոզությունները, այն ուսուցումները, որ Հիսուս սկսել էր և Իր առաքյալների հետ իրականացնում էր, ո՞վ պետք է փոխարինի աստվածային այդ գոր­

ծում, ավետարանական այդ գործում Հիսուսին, և հաճախ վեճեր էին ունենում միմյանց հետ, ինչպես Ավետարանն է ասում՛ պարզաբանելու, թե ով է լինելու այն առաջնորդը և Հի- սուսին փոխարինողը:

վիճե|ու տեղիք էր տալիս հատկապես Հիսուսի' Պետրոս առաքյալին ասված այն խոս­քը, թե դու վեմ ես և այդ վեմի վրա պետք է կառուցեմ Իմ Եկեղեցին: Ահա նման մտահոգութ­յուններով էին տարված աոաքյսւ|ները, և Հիսուս իմացավ, հասկացավ նրանց մտքի խոր­հուրդը և մի պատասխան տվեց նրանց, հստակ մի պատասխան, որը և դարձավ քրիստո­նեական բարոյականության հիմնասյուներից մեկը, ձեր միջից ամենամեծը թող լինի ամե­նափոքրը և առաջնորդը սպասավորի պես:

Սիրելի քույրեր և եղբայրներ, հիրավի մեծության, առաջնորդության, գլխավորության ամենաուժեղ օրինակը և ամենամեծ գաղափարը, որ Հիսուս պատգամեց Իր առաքյալնե­րին, Իր առաքյալների միջոցով' իրեն հավատացողներին: Ձեր միջից առաջինը թող նա լի­նի, ով պատրաստակամ է ծառայելու մյուսներին, ով հանձն է առնում մյուսների սպասավո- րությունը, ով հանձն է առնում մյուսների խնամքը և նրանց է խնամում, ովքեր իրեն ենթա­կա են: Եվ այսպիսինը արժանի կլինի երկնքի արքայությունում առաջինը կոչվելու, այսպի- սինը արժանի կլինի երկնքի արքայության մեջ երանության վիճակի մեջ լինելու, եթե իր կյանքում ծառայությամբ, ծառայասիրաթյսւմբ, սպասավորությամբ իր կյանքն է ապրել, իր կյանքն է բերել որպես մարդ, որպես անհատ:

2004Ս Լհ-Ս Г * ______________ ___________ _____:----- -----------------

■ ,Ւո ոո մհսոն խոսքեր էր ասում, որ միայն զադա- Հիսուս Քրիստոս պարզ մի քարոզիչ .էՐ- ՚ գաղափարները ապրող Էր և

փարներ ԷՐ տարածում: Հիսուս ^ փաստհլա. եկավ մեզ ցույց տալու խո-ապրեցեող Էր ե նախ Ինքը Իր կյա ք Վ Կ կարելի Է ծաասյելով ծւսոա-

ь * * , * , 4 4 - ք * . - “ Г — 2̂ Տ 1|,ЬЬ141խա4պլ ,1,ьь'յին՝ լինել առաջնորդ, ծառայելով պ փնելով Վարդապետ. եկավ ծունկի ևմեծ: Ինքը, լինելով Աստվածորդի. ԼԻ I ն սպասավորության զերազույե օրի-

Ա փոխանցեց եենց նո,յն ս ո յա ս ա ^ յա ն . հենց նայե

ч— ̂ յ է՚Հ * " 5սփաեձնամ հանկարծ աշխարհ դ կոչված են միայն Л ч ծառայելու, իսկ մենք կոչում

№ ЩШРФШПРЦШ. ЧШЬШЬЙШ. սակայն ավետարանական

աա օ ն ա կ յ Աս ̂ ա Ա ւ հիշեցնում է մեգ֊ իշիոսնաՓտր. Р Ч Ш « սյարտակոր է խը- Յ ք է ա Հ եախ Լ , ԻՐ ենթակայի նկատմամբ, սյարտակոր է եոկս ,- и - տաԼհյ հոգածություն ցուցաբերել իր սպասավորի նկատմամբ: Հիսուս հարցնում Է «Ո՛վ է արդյոք մեծ. սհղանապետը. թե՛ սպասավորի, անշուշտ սեղաեապետը որովհետև նստում Է սե­ղանի գլխին, իսկ սպասավորը նրան սպասարկում Է: Սակայն սեղանապետը ավեփ Է մե­ծանում. ավելի Է վեհանում, եթե գիտի հարկը իր սպասավորի, և եթե գիտի սիրել, խնամել իր սպասավորին: Եվ սա առավել ևս պարտավորեցնող Է սպասավորի համար, որ ինքն Էլ առավել սիրով, առավել նվիրվածությամբ, առավել ուժով, նվիրումով ծառայությունը բերի

իր տիրոջը, ծառայությունը բերի իր իշխանավորին:Ահա, սիրելի հավատացյալներ, այսօրվա ավետարանական օրինակը մի գեղեցիկ դա­

սավանդում Է մեզ բոլորիս համար, որ մենք Էլ մեր կյանքում, մեր շրջապատում, մեր ընտա­նիքներից ներս, մեր աշխատանքի վայրերում իմանանք ճշմարիտ առաջնորդության, ճշմա­րիտ մեծության գաղափարը: ճշմարիտ մեծությունը, նորից կրկնեմ, իր սպասավորին սպա­սավորել գիտնալու մեջ Է և ոչ թե այդ մեծությունը, այդ պաշտոնը, այդ ղիրքը օգտագործել իր նպատակների համար, իր անձնական հաճույքների համար կամ մարդկանց հրամաններ արձակելու համար: Հետևաբար, մենք պետք Է խոնարհաբար, սիրով, հարգանքով լցված այս գաղափարներով, լցված Հիսուս Քրիստոսի ուսուցմամբ, սիրենք, հարգենք և միմյանց նկատմամբ ծառայություն բերելով, միմյանց խնամք տանելով կարողանանք երկնքի ար­քայության դռները բացել մեր առջև:

Ահա այս Է այսօրվա խորհուրդը, որ փորձեցինք վտխանցել ձեզ, սիրելի հավատացյալ­ներ, և մաղթում եմ, որ Տերը զորացնի ամենքիս, ուժ տա, որ իրապես կարողանանք այդ առաջին հայացքից ծանր, դժվար թվացող արարքը, ծառայությունը բերենք մեկս մյուսիս, բերենք մեր ժողովրդին, բերենք մեր ընտանիքներին, բերենք մեր հայրենիքին, մեր Եկեղե­ցուն և ի վերջո մեր Տիրոջը մեր Արարչին, լինենք Նրա հավատարիմ սաները, լինենք Նրա հավատարիմ աշակերտները և կարողանանք իրապես Տիրոջ արքայության ճանապարհ­ներով քայլել: Թող Տերը զորացնի ամենքիս այժմ և հավիտյանս, ամեն:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 59

Տ. ՜ՆՈՐԱՑՐ ԱԲԵՂԱ ՍԻՄՈ՜ՆՑԱ՜ՆԻ ԱՆԴՐԱ՜ՆԻԿ ՔԱ ՐՈ ԶԸ ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՚ՆԻ Մ Ա 6Ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՛Ն(21 նոյեմբերի 2004 թ.)

«Շնո յւհեա ի ն ձ քա հա նա յա կա ն փ ա ոօք մը֊

ւբւսևեւ ի պա շտ օն սրբ ոտ հա և ց Զ ո ց ըն դ այնո-

սիկ, ոբք ա նմէպ ութևա մբ պ ա հեցին զպ ա տ ֊

ւիբւսնս Ք ո » :

(Պ ա ւդա բա զա մա տ ոյց)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:

Սիրեփ հավատացյաւ քույրեր և եղբայրներ, շուրջ քառասուն օրեր աոաջ ես և իմ տաս­նութ օծսւկից եղբայրները ծունկի եկանք ե ուխտեցինք ցկյանս լինել սպասավոր Հայաս­տանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն և ապա ձեռնադրվեցինք և օծվեցինք քահանա, որին հաջորդեց մեր հայրերի կողմից հաստատված քառասնօրյա պահեցողության շրջա­նը: Ինչպես Սավուդը, Դավիթն ու Սողոմոնը քառասուն տարիներ թագավորեցին, այնպես ն մենք այս քառասուն օրերի ընթացքում թագավորում էինք մեր անձերի և հոգիների վրա: Եվ ի ւրումն այդ քառասուն օրերի' իմ անդրանիկ Պատարագն եմ մատուցում ահա այսօր այս պահին: Գոհություն և փստք եմ մատուցում առ Աստված և ասում. «Փառք Քեզ, Աստ- ւած, փառք -Քեզ, յաղագս ամենայնի, Տէր, փառք ֊Քեզ»:

Փառք -Քեզ, որ ինձ' անարժանիս ընտրեցիր Քեզ սպասավոր և դարձրիր խոսքիդ դես­պանն ու տարածողը, ինչպես նան աղոթում եմ, որպեսգի Աստված ինձ շնորհի սրբություն, որպեսգի պաշտեմ Իրեն նրանց հետ, ովքեր սրբությամբ են պահել Իր պատվիրանները: Լինել քահանա, առաջին' նշանակում է լինել ծառա և սպասավոր, բայց և մեծագույն պա­տիվ է միևնույն ժամանակ, քանգի քահանան է, որ սպասավորում է Աստծուն, ապաշխա­րության կոչում ժողովրդին, մկրտություն անում և Սուրբ Հաղորդության միջոցով թողութ­յուն տալիս ժողովրդի մեղքերին:

Սիրելիներ, այսօր Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին տոնախմբում է Ս. Աստվածածնի երից ամաց տաճար ընծայման տոնը: Համաձայն սրբազան ավանդության, սուրբ կույս Աստվածածնի ծնողները' Հովակիմն ու Աննան, չունեին զավակներ և ամեն օր աղոթելով'Աստծուց խնդրում էին մի զավակ և իրենց սրտում ուխտ էին արել, որ եթե Աստ­ված իրենց մի զավակ պարգևի, ապա այդ իրենց զավակին կնվիրեն տաճարին, կընծայեն տաճարին ի սպասավորություն: Եվ երբ լրացավ Սուրբ Աստվածածնի երեք տարին, նրա ծնողները, համաձայն իրենց ուխտի և երդման, հանձնեցին Սուրբ Աստվածածնին տաճար ի սպասավորություն:

Համաձայն սրբազան ավանդության, շուրջ տասներկու տարիներ Սուրբ Աստվածածի­նը մնաց և սպասավորեց տաճարում: Չպետք է մոռանալ, որ Ամենասրբահի Կույսը մարդ-

60 ԺԱ՜ԺՔԷՋՄԻԱԾԻՆ

Ո,ոո,աան համար Աստծու կողմից ընտրվելով' դարձել է կային ծնունդ է. բայց ամենամեծ պարգևն է. որին կարոդ է արժանանալաստվածային, սուրբ և ընտրյ I- Աստվածածնի փառքը Քրիստոսինմարդկային էաԿՕ- ւԻնե' անԱկի4Բ . ապհս տառապել Որդու բացակայությանհղանալը չէ միայն, նա ացր ■ №իԱտոնեակալւ վարդապետության տսւ-

օրերին. երբ Նա Իրեն Կատա!Լ 1 կան ^ փաստ ես. մեր Տիրոջ և Փրկփ' Հիսասրածմանը և հաստատ ^ աղերսվո,մ են Սուրբ Աստվածածնի հետ: ԵրԲ մերՔրիստոսի սաաջի Վ Ր2 բ եթղեհեմի մսուրում. Նա տեսավ Սուրբ Աստվա-

Տերն աոԼԱ2ին “ նգա ԲնաԼմա նա կ Գողգոթայի վրա Տիրոջ երկրային կյանքն ավարտվեց ծածնին-նխաչ լաթյա^ Ասվածը եթե հարաբերենք մեր այսօրվա կյանքի հետ.

ապա հկեդՏ ն մեր մայրն է և մենք' պարգ հավատացյալներս ծնվում ենք Եկեղեցուց 1 Г 2 ա ո ա 1աե ժամանակ և տեսնամ մեր Եկեղեցու սարԲ ավազանը, և երԲ հեռանում

անաշխարհից Ա հրամեշղ, ЬЬр *ա,իս. որպհսցի ̂ հավիփհեակահ ш Ъ т եկեղեցու միջոցով է. որ րամաեվամ եեր: Այ» ղահր մեղ ոովորհցեամ է ծաոայա- սի ւսոթ յո ւհ , ծաոայաոիրությաե հ ավելի իաեարհ լիեելո, իարհուրղր: Խոհարհոտյահ Ա Ьш-

ոայասիրաթյուն նշանակում են սեր և աղոթք:Սիրելի հավատացյալներ, խնդրում եմ մի պահ բոլորդ բարձրացրեք ձեր աչքերը և նա­

յեք այս որմերին, ի՞նչ Է, կարծում եք սրանք լոկ քարեղեն իրողությո ւն են. ոչ, երբեք: Սրանք մեր նախնիների աղոթքն են. որոնք քարեղեն են դարձել, որպեսգի պահեն ա պահպանեն մեգ որպեսգի մշտապես բարեխոսները լինեն մեզ համար, և այսօր մենք ամեեքս կարիքն ունենք նաև այդ աղոթքի, որպեսզի մենք ինքներս ևս աղոթենք: Խնդրում եմ, մի պահ աղոթենք բոլոր մեր այն եղբայրների ու քույրերի համար, որոնք այսօր մոլորված են, որոնք շեղվել են իրենց Մորից' Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուց իր Էջմիածին կենտրոնով և այսօր դարձել են ինչ-ինչ պատճառներով աղանդավորներ: Նրանք մոլորված են: Խնդրում եմ աղոթենք բոլոր նրանց համար, որպեսգի շնորհաբաշխ Սուրբ Հոգին շնորհազարդի նրանց և տա իմաստություն, որպեսզի հասկանան, թե իրենք մոլորված են և

վերադառնան աո Մայր Եկեղեցին:Սիրելի հավատացյալներ, հայցում եմ, որպեսզի բոլորդ աղոթեք նաև ինձ համար, քան­

զի. ինչպես ասացի, սա իմ անդրանիկ Պատարագն Է, և խնդրեք, որպեսգի ինձ' նվաստիս, ում այսօր շնորհվել Է այս քահանայական պաշտոնը, Աստված ուժ և կարողություն տա, որպեսգի միշտ և հավետ լինեմ Նրա սպասավորը և ոչ մի գայթակղություն չշեղի ինձ

Իրենից:Ավարտելով խոսքս'չեմ կարող երախտագիտության խոսք չուղղել Ամենայն Հայոց Կա­

թողիկոսին, որովհետև դեռ մեր ուսանողական տարիներից Վեհափառ Հայրապետը մեզ ուղղորդում Էր դեպի այս օրը, և այսօր ցանկանում եմ իմ որդիական խոնարհությունն ու սե­րը հայտնել Նորին Սրբությանը' ասելով, որ այսօր Պատարագի ընթացքում պատարագում եմ նաև սերս ու նվիրումս և երդվում, որ ցկյանս հավատարիմ կմնամ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջ- միածնին և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին: Աստված թող երկար և բարեբեր հայրապետա­կան տարիներ շնորհի Նորին Սրբությանը: Նաև ցանկանում եմ երախտագիտության խոսք ուղղել Գերաշնորհ Տ. Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանին' իմ հոգևոր ծնողին, քանզի

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 61

Սրբազան Հոր աջով է, որ օծվեցի ե դարձա քահանա: Թոդ Աստված երկստ ե ծաղկյալ գավազան շնորհի Սրբազան Հորր:

Սրդիւսկաե անկեղծ սիրով խոսք եմ ուղղում նաև առ Գեորզյան Հոզնոր ճեմարանի տեսչությունն ու դասախոսական կազմը, քանզի վեց տարիներ ուսանելով այնտեղ, տեսե| եմ, թե ինչպես տեսչական և դասախոսական կազմը միշտ անձանձիր կերպով ուսուցանել են մեզ, որպեսզի մի օր ավարտելով դաոնանք հոզևոր սպասավորներ: Շնորհակւպւսկան խոսք եմ ուղղում նաև Սայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի |ուսարարապետությանը' հանձին Հո­գեշնորհ Տ. Արտակ վարդապետ Տիզրանյանի. քանզի այս քառասուն օրերի ընթացքում Հո­գեշնորհ Հայր Սուրբը մեզ սովորեցնում էր, թե ինչպես կատարենք արարողությունները, ինչպես նաև մասնավոր շնորհակալության խոսք Հոգեշնորհ Տ. Արշեն աբեղա Սանոսյանին և Հոգեշևորհ Հայրեր Տ. Մուշեղ և Տ. Վարդան աբեղաներին, քանզի իրևնք ևս այս քառա­սուն օրերի ըևթացքում անձանձիր կերպով մեզ հետ էին և մեգ սովորեցնում էին թե' Եկեղե­ցու ծհսը, թե'սպասավորությունը և այն ամենը, ինչը կապված է Եկեղեցու հետ:

Նաև շնորհակւպությունս իմ ծնողներին ն ընկերներին, քանգի նրանց շնորհիվ է և նրանց խորհուրղներով, որ ես եկա և ընդունվեցի ճեմարան ն ընդունեցի կուսակրոն քահա­նայության ուխտս: Շնորհակալություն նաև Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածևի ողջ միաբանութ­յանը, ի մասնավորի սւվագ միաբանությանը, քանի որ ավագ միաբանությանը տեսնելով, միաբանության ավագ անդամներին տեսնելով՝ սովորում ենք Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի հնամենի ավանդությունները և ընձյուղվում Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի անդաստանից ներս:

Շնորհակալություն նաև ձեզանից, սիրելի հավատացյալներ, որ քառասուն օրեր առաջ Սուրբ Պատարագի ընթացքում, երբ օծվում էինք, վկայեցիք, թե արժանի են: Վստահ եղեք,

որ միշտ կարդարացնեմ ձեր բոլորի հույսերը, և թող Աստված վերստիև ուժ և կարողաթյուև շնորհի մեգ ամենքիս, և թող երկիրը Հայոց միշտ լինի խաղաղ ու երջանիկ:

Աղոթենք արդ, որ Աստված շնորհի խաղաղություն Հայաստան աշխարհին և ժողովըր- դին հայոց ի Հայաստան և ի Սփյուռս աշխարհի, և Սուրբ Հոգին լինի մեգ բոլորիս հետ այժմ և միշտ և հավիտյաևս հավիտենից. ամեն:

г

2004

ԱՐԻՍՏԱԿԵՍ ՔՄՀԱ՜Նն ՀՈՎ .ՀՕ Ն Ն ԻԾՅՄ №

(21 նոյեմբերի 2004 թ.)

Մարմնի և Արյան ծառայության: Սիրելիներ,Սրանից շուրջ տասը տարիներ առաջ ես իմ քա|երե ուղղեցի ղեպի Սևանա Վազգեն-

յան Հոգևոր Դպրանոց, որ եղավ իմ կյանքի, իբրև հոգևորական անձ. ձևավորման այն հո­գևոր դարբնոցը, ուր ես դեռ պատանեկան մտածումներով և հայգերով ու կենսախնդութ­յամբ մուտք գործելով, որպես նոր մարդ վերագտա ինքս ինձ' տեսնելով ինձ մեր Տիրոջն ան­

մնացորդ ծառայելու նվիրական գործի մեջ միայն:Ուստի ես իմ որդիական երախտագիտության ու շնորհակալության խոսքն եմ ցանկանում

ասել Նորին Սրբությանը. Ով իմ տկար անձի մեջ տեսավ Առաքելական մեր Մայր Եկեղե­ցու ծառայությանը պատրաստ անարժան սպասավորիս, դեռևս իմ ուսանողության տարի­ներից լինելով ինձ համար հոգևոր ծնող, ուսուցիչ, դաստիարակ, իր անձով դառնալով մեգ բոլորիս համար անմնացորդ նվիրումով հոգևորականի այն առաջնորդող կերպարը, Ում մեծապես պարտական ենք թե' մեր ուսման և թե' այսօր արդեն որպես հոգևորական լինելու

համար:Իմ որդիական սերն ու գնհատանքն եմ ուզում բերել նաև մեզ ձեռնւսդրող Սրբազան Հո­

րը՝ Գերաշնորհ Տ. Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանին, որ սիրահոժար կերպով հանձն առավ իր եպիսկոպոսական օծումից դեռևս մյուռոնաբույր աջով կատարել իր անդրանիկ ձեռնադրությունը տալով քահանայական աստիճան, դառնալով մեզ համար Աստվածային Ս. Շնորհների վտխանցողը, մեր Հոգևոր Ծնողը:

Իմ խոնարհումը և սերն եմ ուզում արտահայտել հանդեպ երկու Հոգևոր ճեմարանների' Վագգենյան ե Գևորզյան, որոնց հարկի ներքո ամբարեցինք այն հոգևոր գիտելիքները և կյանքի փորձառությունը, որի բարի պտուղն նմ քաղում հիմա իբրև հոգևորական:

Ես իմ երախտագիտությունն եմ հայտնում նաև Երևանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցու ողջ պաշտոնեությանը' ի դեմս եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տ. Անուշավան վրղ. ժամ- կոչյանի, որ, համատեղ Ս. էջմիսւծնի Մայր Տաճարի լուսարարապետության, մեծ վայել- ք չությամբ կազմակերպեց ոչ միայն մեր ձեռնադրության Ս. Խորհրդի ողջ արարողությունը, այլ նաև արտոնեց ինձ իմ առաջին այս Ուխտի Ս. Պատարագը մատուցել'ի նշանավորումն

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 63

քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյսւկի կառուցված այս փառահեղ եկեղեցում:

Իմ սերն ու շնորհակալությունն եմ ոպում հայտնել նաև Մայր Աթոռի ողջ միաբանութ­յանը, որ մեր քառասնօրյա պահեցողության շրջանում մշտապես զորավիգ և աջակից ե- ղաև մեզ իրեևց աղոթքևերով և բարի իւորհուրդներով' կիսելով մեզ հետ իրեեց հոզևոր կյանքի անձնական փորձառությունները:

Իմ որդիական սերն ու խոնարհումը նաև ծնողներիս, ովքեր երբ իմ առաջին քայլերն էի ուղղում դեպի վանք, դեպի հոզևոր կյանք, երբեք իրենց մարդկային ցանկություններով առաջնորդված որևէ կերպ չմիջամտեցին իմ որոշումներին, այլ իրենց ծնողական օրհնութ­յամբ ինձ իբրև ընծա նվիրաբերեցին Աստծուն և մեր ժողովրդի ծառայությաևը:

եվ, ի վերջո, իմ շնորհակալությունն ու սերը Ձեզ, սիրելի բարեպաշտ հայորդիք, որ մեր ձեռեադրության ժամանակ աղոթակից և զորակից եղաք մեզ' հավաստելով Աստուծո և մարդկաևց առջև, թե'«Արժանի են»:

«Սհւս մայր քո»:(Հովհ. Ժ Թ 27)

Սիրելիներ, այսօր Առաքելական մեր Սայր Եկեղեցին տոնում է երեքամյա Ս. Կույս Սարիամի' տաճարին ընծայման հիշատակությունը: Աստվածամայրը, ինչպես քաջ գի­տենք, զավակն էր Հովակիմի ու Աննայի, որոևք երկար տարիևեր գավակ չէին ունենում և իրեևց հոգիևերում ախտ էին արել Աստծո հետ, որ եթե զավակ ուևեհսւն, նվիրելու եե Աստ-

ծուև: Հիևկտակստանյան ընկալմամբ, եթե որևէ ամուսնական զույգ զավակ չէր ունենամ, համարում էին, որ նրանց մեղքերի պատճառով է, որ Աստված զրկել է նրանց որդեծնությու­նից, և համարվում էին մերժելի հրեական շրջանակներում: Նույնն էր պարագան նաև Հո­վակիմի և Աննայի: Սակայն Աստված մեկ այլ ծրագիր ուներ իրականացնելու այղ երանելի սուրրերի կյանքում: Աստված ևրաեց առաջացած տարիքում մի դուստր պետք է պարզևեր,

ով պետք է դառնար «Անարատ տաճար, բնակարան անբաւ Բանին Աստուծոյ» (Շարական): Եվ այդպես էլ լինում է, երբ ծնվում է Սարիամը, ծնողները նրան բերում եե Զաքարիա

քահանայապետի մոտ'հրեք տարեկան վտքրիկ Սարիամին նվիրաբերելու Աստծուն: Ավան­դությունը պատմում է, որ երբ փոքրիկին ներս եե տանում տաճար, աղջնակը, առանց դըժ- վարության կամ որևէ մեկի օգնության, բարձրանում է Տաճարի տասնհինգ աստիճաննե­րով, որ տանում էին դեպի Ավազ Սեծ Սեղան: Այս դեպքը մևծ զարմաևք է պատճառում բո- լորիե:

Սիրելի բարեպաշտ հավատացյալներ.

Ո՞րն է այսօրվա խորհուրդը, որ զալիս է դեպի մեզ Ս. Աստվածածնի անձի միջից: Սիրելիներ, ցաևկաևում եմ, որ մի պահ Ձեր հոգու աչքերով վերհիշեք եորկտակարաև-

յաե բոլոր պատումևերը, ուր առկա է Ս. Տիրամայրն իր կենդանարար ներկայությամբ: Սեր Տերր երբ ծնվեց Ս. Կույսից, երբ իր աստվածային աչքերը բացեց' մարդկային աչքով տես- նե|ու համար աշխարհն ընդհանրապես, առաջինը, որ տեսավ, Ս. Կույսն էր'Իր մայրը: Սեր

20046 4 Ժ Ա - Ժ Բ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

, , ո,ո„ „ հն ալսոագաներում. ինչպես Ավետարանն ուՏիրոջ աշխարհային կյանքի բոլոր ա ջ. սմորը Նրա կողքին կանգնած ենք տես-Սրբազան Ավանղաթյանն եե 4 ^ քա[տզելիս, рЬ' հրաշագործհլիս ե. մանավանդ,

նամ թե' պարզ ժողովրդի տ 2Ր2 օրերին. երբ մատնվեց, տանջվեց, խաչվեց.Քրիստոսի երկրային կյա քի Վ̂ Ր2Ի վ ո ւմ եմ հիշհլ մեր Տիրոջ խաչելու-

սաջն

^ Т ш Х Х Т р Ь д 2 ոչ այնքան հնազանդ չեղավ, որքան

« " № аьр հ ա յա ց ի т п а т а ь ь е , Н 1 , шрь-

4ЬШ, Л и . ոտ ширижршщьи №рЦш է Ա»տվս*. Ա В Д фЬЫшЛ , Ս. հ,„-րտ գ V » ЬГШ2 Ш,ЬППРЫ, рШфЙ* Տ|տ»»1որ0. ո, Լորից ЬРР „тр и Ы,Е ,ш ф и Լկհղհցաց.մեր վերջին հայացքը դարձյալ ուղղված է Տիրամորը:

Քրիստոս խաչի վրա. մահվան ահավոր չարչարանքների մեջ ևս անտես չարեց Իր «նոր ժողովրդին», նորակազմ Եկեղեցուն, այլ նորից ու նորից ներելով մեզ. Աստծուց թողություն հայցելով մեզ համար, հաստատեց «Հայր, ներիր նրանց, քանզի չգիտեն, թե ինչ են անում» (Ղուկ ԻԳ 34) և իր այս ներողամտության ու թողության որպես գրավական Իր մորը հանձնեց իր սիրելի աշակերտներից Հովհաննեսին՝ ասելով. «Ահա մայր քո»'ի դեմս Հով­հաննես Ավետարանչի հաշտվելով մարդկային ցեղի հետ: Քրիստոս Իր ամենանվիրական զգացումները, որ ուներ, ամենասւռատ սերը, որ Տիրոջից հորդում էր դեպի ոդջ մարդկութ­յունը և առավել' դեպի Աստվածամայրը, հանձնեց աշակերտների պահպանությանը: Որդի­ական խոր հարգանքի և ակնածանքի վառ այս դրսևորումը մեր աչքերի սաաջ և մեր հոգում պարզում է, մեր սրտերում վերստին հնչեցնում աստվածային պատգամը, թե' «Պատուեայ

զհայր քո եւ զմայր քո» (Ելք Ի 12):Սիրելի բարեպաշտ հավատացյալներ.Մեր Տիրոջ Հրաշափառ Հարությունից հետո Նրան աշակերտած քրիստոնյաների հա­

մար իբրև աներևույթ հոգևոր գանձ մնացին Քրիստոսի պատգամները և աստվածային ճշմարտությունների ուսուցումները, իսկ իբրև տեսանելի հիշողություն' Աստվածամայրը: Տիրամոր նկատմամբ այսպիսի մեծ սերն ու ակնածանքը քրիստոնեության ողջ կյանքի ըն­թացքում իր արտահայտությունը գտավ արդեն քրիստոնեական Ս. Տաճարների և Տիրա­մորը նվիրված շարականների միջոցով: Ինչպես քաջ գիտենք, մեր վաղ շրջանի բոլոր եկե­ղեցիները նվիրված են եղել Ս. Աստվածածնին, այսինքն' Աստվածամայրը իր տեսանելի կերպարի մեջ մեզ' քրիստոնյաներիս համար միշտ եղել է մեր Տիրոջ տունը' Ս. Եկեղեցին: Եվ պատահական չէ, որ մեր բոլոր եկեղեցիների Ս. Սեղանները զարդարում են Տիրամոր պատկերները' մանուկ Հիսուսը գրկին:

Սիրելիներ, Տիրոջ խոսքը' «Ահա մայր քո», ժամանակային սահմանափակում չի ճանա­չում. ուղղված չէր միայն Ս. Հովհաննես Առաքյալին, այլ այն նաև երկու հազարամյակի

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 65

խորքից եկող հորղոր է յուրաքանչյուր մեկիս, որ Տերը պատգամում է' ասե|ով. «Ահա մայր քո», այսինքն'որդյա՜կ, այս Եկեղեցին է քո մայրը, հոգ տար նրա համար:

Սիրելիներ, ինչպես մեր Տերը սիրեց իր մորը, նույն այդ սիրով նան մեգ պատգամեց սի- րե[ Իր Ս. Եկեղեցին, իբրև սիրասուն մոր, որ ամեն վայրկյան մեր աչքի առաջ տեսնում ենք: Ինչպես Աստվածածինը Քրիստոսի կյանքում, այնպես էլ Եկեղեցին ներկա է մեր կյանքի յուրաքանչյուր պահին, քանի որ ծնվում ենք Եկեղեցու Ս. Ավագանում, մեր կյանքի յուրա­քանչյուր հանգուցային պարագա առանց Եկեղեցու կենսական ներկայության չի անցնում, և ի վերջո մահանում ենք'նորից Եկեղեցուց ճանապարհվելով աո Աստված: Ուստի Ս. Եկե­ղեցին Աստվածամոր նմանությամբ ներկա է մեր կյանքերից ներս:

Սակայն մեեք ոչ միշտ է, որ մեր Տիրոջ օրիևսւկով հևագաեդ ու հոգատար եևք մեր մոր հանդեպ, որ աստվածակաոայց Հայոց Եկեղեցին է: Արդյոք մենք գավակի այդ խոնարհու­թյամբ սիրո՞ւմ եևք մեր Սորը:

Ուստի, սիրելիներ, իմ հորդորն է ու պատգամը' Տիրոջ խոնարհությամբ և հևագաևդութ- յամբ սիրեեք մեր Սայր Եկեղեցիև, դուրս չմղեևք մեր կյաևքերից մեր ծևողիև, այլ մշտապես անառակ որդու օրինակով վերադառնանք մեր մոր գիրկը'հաստատելով Ս. Եղիշեի'դարերի հպովույթով ու պատմության քառուղիներով մեր ազգային հավաքականությունը առաջ- ևորդած խոսքը. «Սենք իբրև Հայր ճաևաչում ենք Ս. Ավետարանը, իսկ իբրև Սայր' Առաքե­լական Ս. Եկեղեցիև» (Եղիշե):

«Շևոյւհ, սէյւ ևւ իսւսղւսդուբխև ևղիցիև ը կ ձևզ. ըևդ ասեևէսեւսևսդ սււէէԱ»:

г

■

(4 դեկտ եմբերի 2004 թ.)

«Եւ կոչհցեսզ ա ո իէւքԱ զհբկոտ ա սսւևեսիև

սւշա կեբտ սև Իւբ. ետ ևոցա իշխ ւսսութիմւ այ-

սոց պղծոց հ ա ս կ զևոսա , եւ բժշկեց զա մհևա յև

ցա ւս եւ զա մհևա յև հխ ա ևտ սբխ հս» :(Մսւտթ. ժ 1)

Սիրելի բարեպաշտ հավատակիցներ, անհուն վայելքի, հոգեկան ցնծության, հոգեզը- Սաոճ օոհունակության. անկողոպտելի երջանկության, անանցանելի բերկրանքի, անպար- փակելի ոտաիաւթյան. անբավ երախտագիտության, անկորնչելի խոնարհության և անմա­րելի սիրո պահ է այսօր մեզ համար, քանի որ օրվա խորհուրդը ողջ հավատացյալ ժողո- վըրղին ի մի է բերել Հայաստան աշխարհի բոլոր եկեղեցիներում, որովհետև տոն է համայն հայության համար, «Տօն Սրբոց առաքելոցն և աոաջին լուսաւորչացն մերոց Թադէոսի ե

Բսւրղուղիմէոսի»:Քրիստոս ոչ միայն ընտրեց Իր աշակերտներին, նրանց վերածելով ստաթյալեերի, ոչ թե

ունեցավ առաքյալներ Իր շուրջը, այլ Ինքն իսկ եղավ Առաքյալը: Ինքն էր առաջին առաք­յալի տիպարը և տիպարը բոլոր առաքյալների, որովհետև ո՞վ կարող է լինել քրիստոնյա և առաքյալ չլինել: Քրիստոնյա լինել և առաքյալ չլինել, կնշանակի քրիստոնյա չլինել: Ուս­տի, եկեղեցին առաքելություն չունի, Եկեղեցին ինքն առաքելություն է, ոչ թե նրա համար, որ իր պարտավորություններից մեկն է քարոզելը, այլ Եկեղեցի լինել նշանակում է քարո­զություն լինել կյանքով, խոսքով և մանավանդ գործով, ըստ առաքյալի խոսքի. «Ինչպես որ մեռած է մարմինը առանց հոգու, այնպես էլ մեռած է հավատը առանց գործերի» (Հակոբ. Բ 26):

Հիսուս ոչ թե առաքելությունը որպես բարեպաշտական զգացումի իբրև արտահայտու­թյուն տվեց Իր առաքյալներին, այլ թե Իրենից հետո Իր առաքյալներն ինչ պիտի անեին, ճշտեց նրանց ուղեգիծն ըստ Իր հետևյալ խոսքի. «Ով որ ձեզ լսում է, Ինձ է լսում, և ով որ ձեզ է մերժում, Ինձ է մերժում, և ով որ Ինձ է մերժում, Ինձ ուղարկողին է մերժում, և ով որ ՚ Ինձ է լսում, լսում է նրան, ով Ինձ ուղարկեց» (Ղուկ. ժ 16): Ուրեմն առաքյալը նա է, ում երբ որ լսենք, լսած կլինենք Քրիստոսին, եթե Քրիստոսին անարգենք, Հայր Աստծուն անար­գած կլինենք, իսկ եթե Աստծուն անարգենք, մենք մեզ անարգած կլինենք, քանի որ մենք Աստծո ձեռքի գործն ենք: Ահա այսպիսի խորությամբ Քրիստոս ընդգծել է առաքելության գաղափարն ու տիպարը և մանավանդ առաքելության ուղին է գծել մեր բոլոր առաքյալնե­րի համար: Հետևաբար, Հիսուս առաքելությունը տվել է որպես իշխանություն, ոչ թե միայն * իբրև պարտականություն. «Առեք Սուրբ Հոգին: Եթե մեկի մեղքերը ներեք, նրանց ներված ԿեԻնի. եթե մեկի մեղքերը չներեք, ներված չի լինի» (Հովհ. Ի 22):

Տ ՜ՆԱՐԵԿ ԱԲԵՂԱ ԱՎԱԳՅԱՆԻ -ՔԱՐՈԶԸЬ Д и < ш х ս. է ջ մ ի ա ծ ն ի Ս՜այր տ ա ճա րում

Թ-ԱԳԵՈՍ Ե Վ ԲԱՐԴՈՒՂԻՍԵՈՍ ԱՌԱ՛ՔՅԱԼՆԵՐԻ ՏՈՆԻ՜Ն ՄԱՏՈՒՑՎԱԾՍ. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 67

Բայց առաքյալը նա է, ով նշանակված է Քրիստոսի Ավետարանը քարոզելու ըստ Տի­րոջ հետնյալ խոսքի. «Տիրոջ Հոգին իմ վրա է, դրա համար իսկ օծեց ինձ, ինձ ուղարկեց աղ­քատներին ավետարանելու, սրտով բեկյալներին բժշկելու, գերիներին ազատում քարոզե­լու...» (Ղուկ. Դ 18):

Առաքելության զադափստը ուրիշ բան չէ, եթե ոչ' գաղափարն այն անձի, ով գիտի իր հավատացած ճշմարտության հաղթանակի համար ինքնիրեն տալ որպես զին: Ոչ կայսե­րական բանակը և ո'չ էլ հռոմեական լեգեոնները չկարողացան այդ ուժը խորտակել: Հռոմե­ական կայսրության կրկեսների մեջ երբ քրիստոնյաներին նետում էին գազանների սաջն, երբ հոշոտվում էին նրանց մարմինները, և ժողովուրդը տեսնելով հրճվում էր, երբ կայսրն այղ տեսարաններով ժողովրդին գոհացում էր տափս, որպեսզի քաղաքական հարցերով չզբաղվեն, այդ բոլոր երևույթների ետեում չնկատվող մի շող կար: Շատ-շատերը երբ տուն էին վերադառնում, իրենք իրենց ասում էին. «Այս ի՞նչ բան է, որ մարդ կարող է նույնիսկ գա­զանի բերանի մեջ հոշոտվել, բայց այդ հավատքը չուրանալ»: Եվ սա ամենևին զարմանալի չէ ե ոչ էլ րևավ տարօրինակ, քանի որ քրիստոնյան պետք է ապրի իբրև մեկ աևգամ մեռևոդ և պետք է մեռնի իբրև հավիտեևակաև ապրող:

Սիրելիևեր, հույն այս աեքաևքարաթաքույց կերպով նվիրումի և եահատակաթյաև ատակ Ս. Թսւդեոս և Ս. Բարդաղիմեոս առաքյալները հետևելով համրաոնալուց առաջ տասներկուսին ուղղած մեր Տիրոջ պատգամին, թե՝ «Գնացեք... և բոլոր մարդկաևց քարո­զեցեք Ավետարաևը» (Մարկ. ԺԶ 16), իրեևց հավատքի ու սիրո սերմերը եկաև ու ցանեցիե հայոց հոդում և այն իրենց նահատակության արյունով ոռոգեցին՝դառնալով Հայոց Եկեղե­ցու հավերժահաստատ սյուևերև ու հայ ժողովրդի հավիտեևակաև կյաևքի ռահվիրսւևերը: Իրեևց քարոզչությամբ և մաևավաեդ նահատակությամբ լուսավորեցիև մեր ազգիև' ցրելով հեթանոսության խավարը և մեզ ավանդեցին Քրիստոսի հավատքի ճշմարտությունը, որով է| հեղաշրջվեց հայի կյանքը:

Հայ ժողովուրդը, որի այսօրվա զավակները լինելու պատիվն ունենք բոլորս անխտիր, միշտ իր կյանքն ապրեց քայլելով առաքյալների գծած ճանապարհով: Պարզ խոսքով' մեր ազգն իր մեջ կենդանի, ներգործոն պահեց առաքյալների քարոզած և իրեևց իսկ արյուևով սրբագրած ու մեգ ավաևդած հավատքը: Բայց այդ ճաևապարհիե հետևելով մեր ազգը մի­այն նահատակություևևեր չարձանագրեց իր կյանքի շրջագծից ներս: Այլև, շևորհիվ քրիս- տոևեության, ունեցավ նաև բազում հադթաևակների ձեռքբերումներ: Այլ խոսքով' Հայոց աշխարհը միշտ «Գեթսեմանի» ու «Գողգոթա», «Խաչ» ու «թաղման պարտեզ», «փշե­պսակ» ու «պատանք» չեղավ: Այդ բոլորը լինելով հանդերձ'նա եղավ ևաև «Թսւբոր լեռ» ու «Գսւլիլիա», ուր մեր ազգն ունակությունն ունեցավ պայծառակերպվելու և իր ծանր ու խոր վերքերից հարություն առնելու...:

Եվ մեևք, որպես ազգ, հավատարմորեն քայլեցինք այդ ճանապարհով և ամուր պահե­ցինք Քրիստոսի հավատքը, որ կյաևք ևերշևչևց գերեզմաևվևլու պայմաևեերին հաճախ են­թարկված մեր ժողովրդին, հույս հոսեցրեց մահվան վտանգից այնքան հաճախ այցելված մեր սրտերիև, լույս ցնցուղեց հայոց «մթևած երկեք»ից' Լուսավորչի կանթեղի շոդսւկաթու- մով, Օշակաեում հավերժահաեգիստ գտած Սուրբ Սաշտոցի պարգևած գրերով և Ավա- ՐայՐԻ դաշտում նույն այդ հավատքի համար մարտնչած Սուրբ Վարդանի հաղթանակած սրով:

8 Ժ Ա Ժ Ռ _____________ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն _______________ -

68 , _ լլ ււլ| ЦП I ...... Т и'Т ■Т" - 11 ,ЯТ ■ ՛̂՞­Սիրելի հավատացյալ քույրեր ե եղբայր • եց..................... նրաեց փ տ ա -

յալի, մեր հայրերի կատարած գործերը " ՝ ւ

վորմաե և նրանցով մխիթարվելու հոգ Р " . Հստաստ ենք մենք մեր աեցյալով՝ պերճի- Անցյալի փաոքն այսօր կյանք զ ^ որպհս Հայոց Առաքեւակաև ՍոտԲ

մաստ դրվագներով ու հուշակոթող ր Վ- տստածված հնամյա պատմության ու-Եկեղեցի. անցյալ չենք: Հազար յ կ Պատմության ամենախոր ըեդերքեերի

աք, Р™ С ’Л !ЬЬе:մեջ արմատներ նետած ժողով րղ Ք- ստեղծագործություններով սւմե-Սեր ամբողջ երկիրը ^

նաճոխ թանգարանի տ ր Դ 4 աս]լսգայիե նայող ու ստեղծագործող ժողովուրդՄենք ներկայի 2 ապրող ապրում: Համաո, անտեղիտալի պայքարով

ենք: Հուշերով ու իշատսւկ ր լնք այսօր ա ամրակուռ կամքով պըրկ-

ճ դ Տ ճ վ ա է ւ - պ ա գ ա յի Й Р լուսավոր. 4 4 1 * » ЬЬашЩ шрВДЛ: 1ГЬР հայացի

հատախ նաաւ№ М. -ЛЛ.Ф»* բայց այՕտէզ սԱէավա». Щ Й РМ !№ ,ավվամ և

У — В Д Ч И կրակ ո. « ս . Փ1աի.է - “Կ 7 ? 1"1- " “ ' ”* ՝*ներկան լուսավորելու և մանավանդ ապագան ոտվազծելու համար.

Սիրելի հավատակիցներ, այսօր մեր ազգի լուսավորության տոնն Է, մեր հավատքի պանցածման տոնն Է. Ա ես շնորհավորում եմ բոլորիղ այս ուրախ ե աննկարագրելի մեծ ո, ազգային տոնի աոիթով: Սիրելի կրոնի ոաուցիչնհր և րաուցչահիներ. այսօր մեծ ո, անգնա­հատելի Է նաև սեր անսակարկ նվիրումն ու անխոնջ ծառայությունը, ուստի շնորհավորում եմ նաև ձեզ, այսօր եաե ձեր տոնն Է, այսօր ձեր կատարած աշխատանքի արժեվորման ու

գնահատանքի օրն Է:Թալ առաքյալների նվիրումի ու ծառայության ոգին մշտարթուն փնի ձեր հոգիներում

ձեր քարոզչությունն էլ ավելի պտղաբեր դարձնելով: Այսօր մենք արյան նահատակության պետք չունենք, այսօր ձեր նվիրումի նահատակության կարիքն ունենք, առաքյալների քա­րոզած ճշմարտությունների պահպանման ու հետագա սերունդներին փոխանցման պետքն ու անհրաժեշտությունն ունենք ձեր պարագային մասնավորապես, իսկ մեր ազգի պարա­գային սուրբ առաքյալների բարեխոսության կարիքն ունենք ընդհանրապես:

Եկեք, ուրեմն, միասին աղոթենք, որպեսզի նրանց բարեխոսությունը մշտահունչ լինի մեր ազգի ու ժողովրդի համար, որպեսզի նրանցից ստացած մեր սուրբ հավատքը երբեք չսասանվի հայի մեջ, այլ զորանա, այլև զորեղացևի մեր ազգին այժմ ե հավիտյան:

Շևոբհք, սէր եւ խ ա ղա ղուբխ և եղիցիև ըն դ ձեզ եւ ը ն դ ա մեևեսեա ևււ Սմէև:

2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 69

Տ. ՏԻՐԱՆ ԱԲԵՂԱ ՊԵՏՐՈՄՅԱ՜ՆԻ ՔԱ ՐՈԶԸ ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՚ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Մ. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ(9 դեկտ եմբերի 2004 թ.)

«Ա յսօր լցսս խ ոս տ ում ն Ա ստ ուծո յ ա ո նա֊

հսւպ ևտ սն ի զա ւա կէ նոցին օրհն ի / ամենայն,

ազգաց»:

(Շարակնոց)

Ահա այսպիսի սրտաբուխ պատկերներով ե հոգեթափանց հուզականությամբ է արտա­հայտվում սրբազան շարականագիրը այն մեծ իրադարձության մասին, որ մեկ բառով կոչ­վում է խոստում: Ի՞նչ էր աստվածային այդ խոստումը, սրանից երկու հազար և ավելի տա­րիներ առաջ, ինչպես մեզ վկայում է մեր եկեղեցական սրբազան ավանդությունը, հրեական փոքրիկ մի քաղաքում բարին Աստված, անսալով հավատարիմ իր ծառաների'ամոլ Հովսւ- կիմի և Աննայի թախանձագին խնդրանքներին. Իր ամեեաոատ ողորմությամբ այցելում է նրանց:

Եթե ետադարձ մի հայացք նետենք Հին Կտակարանի վրա, ապա դարձյալ կհանդի­պենք նմանատիպ շատ ու շատ պատմությունների: Նույն խոստումն է տրվում նաև Աբրահամին և Սառային, Սսւմվհլ մարգարեի ծնողներին. Եղկանային ու Անևայիև: Ինչպես տեսնում ենք, թվարկված բոլոր պարագաներում էլ ամուլ ծնողներն Աստծուց խոստացված գավակներ են ունենում, սակայն մեգ' քրիստոնյաներիս համար մանավանդ անբաղդատելի է Տիրոջ' Հովակիմին և Աննային տրված անգերագանց խոստումը, քանզի, ինչպես կասեր շարականագիրը, ամուլ երկրից այսօր մեզ համար աճեց բարեբեր բույսը բարի, հովիտների շուշանը և դաշտերի ծաղիկը'Ամենսւսրբուհի Կույսը:

Սիրելի հավատացյալներ, անշուշտ այս այն մեծահրաշ ու եզակի ծնունդն էր մարդկութ­յան պատմության մեջ, որ արմատապես հեղաշրջեց այն'դնելով մի նոր բարձրության վրա: Այս ծնունդն էր այն բաղձալի հուսո, այն խոստման անխորտակելի գրավականը, որ տրվել էր Աստծու կողմից մեր հայրերին: Այս ծնունդն էր, որ ունեցավ և առատապես բաշխեց այն բոլոր հատկություններն ու առաքինությունները, որոնք անհրաժեշտ են սրբության հասնե­լու համար: Սուրբ Կույսի աշխարհ գալով էր, որ համբերությունը և Աստծու կամքին համա­կերպությունն իրենց ողջ ուժգնությամբ արտահայտում են իրենց:

Աստվածորդու մարդեղացումից հետո Քրիստոսի տնօրինական և քավչարստ գործու­նեությանն իր գործուն մասնակցությունն է բերում Սուրբ Կույսը: Դա անշուշտ բխում է նրա մայրական իրավունքներից, և վերջապես հավատացյալի ցսւվև ու ակնկալությունները Տի­րոջը հասցնող, աղոթողի ձայնին ունկնդիր, նրա համար Տիրոջը բարեխոսող էակ է Ամեևա- սրբուհի Կույսը: Մայրական իր անսահման գթով ու քնքշությամբ նա Տիրոջից ոդորմություն է հայցում յուրաքանչյուրիս համար:

70 ԺԱ-ԺԲ

ները

г,հո հնսսես հայ. այնպես Լղ մյաս քրիստոնեական Եկեղեցի-

" ■ г ж т а — - , ա “ ՞ ьь հ" ոի№ւ՝յտվաօաօնրււ ր պա4 ւ ч Ոծության լավագույն արտահայտություննե-շատ-շատերը մեր հոգ ր Բ լ[ |1հո ,1))1пЛЬи լ$ՈՕՈւմ են իրար հետ' Սուրբ Կույ-

„ „ „ ս հովանավոր: Այո, щ ъ т է ь7 Г 1 1 “ шрш Г ш л р п т в ч ч В Д * փա հավա - դաների բաժանում Ա ագդնրի ցրում “ ^ ^ Г ш Г п » ! ձ ^ ո ր է. յա նի ոբ երկնավոր

™ դդացին: Ամպ է „Ы Л , ոբ հովանավոր եղավ ե անդադար շարունակում հովանավո- ^ ™ ա ն 44 : 4 ակ բոլոր հոգիներին. ինՏսլե» կասեր Ս֊ատթե„ս ավեՓարանիՏր.ինչպես հավն Է հավաքում իր ձագերին թևերի տակ.

ՏՎ արդ. սիրելիներ, այս գովությունը ոչ այլ ինչ Է. եթե ոչ իր իսկ ամենօրհնյալ սրբուհու մարգարեությունը. «ՅայսմհետԷ երանիցհն ինձ ամենայն ագգՔ» (Ղուկ Ա 48):

Սիրելիներ, այսօր տոնն է Սուրբ Աստվածածնի'Աննայից հղացման: Ծանոթացանք գե­ղեցկագույն այս տոնի պատմությանը, մանրամասներին, սակայն ի՞նչ ղաս և օրինակ է տափս մեզ այն: Շատեր գուցեև ասեն, երկհազարամյա իր հնությամբ ինչպևն կարող է այն աղերսվել մեր այսօրվա կյանքին: Սակայն պիտի հաստատեմ և ասեմ, այո, այս տոնը շատ մեծ աղերսներ ունի այսօրվա աշխարհայնական մտայնությամբ թաթախված կյանքի հետ: Եվս մեկ անգամ կրկնելով պիտի հիշեցնեմ, որ խոստացված զավակը պարգև էր Աստծուց, վաստակած պարգև ծնողների հավատի, անկեղծության, նվիրումի, աստված- պաշտությսւն ղիմաց, որոնք, ցավոք, հետզհետե դադարում են ընտանեկան հատկանիշներ

լինելուց:Սուրբ Կույսի ծննղյամբ խոստում էր տրվել բոլոր ազգերին անխտիր, իսկ այսօր մենք

թե'որպես ազգ, թե'որպես անհատ, ականջալուր ենք այդ խոստմանը, ինչո՞վ ենք մեր մաս­նակցությունը բերում այդ աստվածօրհնյալ խոստմանը: Աստված ինչպես երեկ, նույնպես և այսօր այս տեսակ առաքինություններ ունեցող Հովակիմներ և Աննաներ է փնտրում Իր հա­վիտենական ծրագրներն իրագործելու համար: Ուրեմն մեգ ի՞նչ է պակասում: Ահա այս բա­ցը, պակասը լրացնելու ու լցնելու հրավեր է այսօրվա տոնը, տոն, որ, չնայած իր պատմա­կան վաղեմության, այսօր առավել ևս զգոնության, ինքնամաքրման և Տիրոջ խոստումները քովնտի չթողնելու հրավեր է: Մեր Եկեղեցին այսօր մեզ հորդորում է ուխտել այս տոնի մի­ջոցով ներգործուն դարձնելու մեր սաօրյա կյանքում կարծես թե կրավորական դարձած այն բորտ պատճառներն ու միջոցները, որոնք Աստծո խոստման պարգևին արժանանալու ան­խորտակելի գրավականներն են:

Ուրեմն, սիրելիներ, եկեք այս վստահությամբ մոտենանք այս խոստմանը և յուրաքանչ­յուրս, որպես առ Տեր հուսացյալ հոգիներ, դույզն-ինչ կասկածի տակ չդնենք ազգերին տըր- ված խոստումը և մեր աղոթքն ուղղենք ամենօրհնյալ Սրբուհուն՝ հայցելով նրա հանապազ բարեխոսությունը:

«Փառաարեալ եւ օրհնեալ միշտ Սուրբ Կոյս Աստուածածին, Մարիամ՜ Մայր Քրիստո­սի, մատո' զաղաչանս մեր Որդտյ քռյ եւ Աարուծռյ մերոյ» այժմ և միշտ և հավիտյանս հա- ՚ վիտենից. ամեն:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 71

Տ. Մ ՈՄ ԻԿ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ՍԱՐԳՍՑԱ՜ՆԻ ՔԱ ՐՈԶԸ ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜եԻ Մ Ա 6Ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն(12 դեկտ եմբերի 2004 թ.)

«Բւսյց աոանց հավատի աևհնսւր է հաճև/ի ւիԱե/ Աստծուն, քանի որ նա, ով մոտենում է Աստծուն, պետք է հավատա, ո՛ր Աստված կա և վա՛րձահատույց է /ինում նրանց, ովքեր փնտրում են Իրեն»:

(Եբր. Ժ՜Ա 6)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Սիրելի հավատացյալ ժողովուրդ, այսօր աոիթն ունենք մեկ անգամ ևս հիշատւսկելու

Պոդոս առաքյալի' եբրայեցիներին ուղղված եշաեավոր թուղթը, որի առանցքը քրիստոնյա հավատացյափ ուշադրությունը հավատի բովանդակության վրա սևեռելն է: Ով ցանկանում է մերձենալ Աստծան,պիտի հավատա, ասել է, թե պետք է գիտակցի, որ առ Աստված ճա­նապարհը հավատի միջով է անցնում և հավատով է քրիստոնյան հաղթահարում այդ ճա­նապարհի բոլոր խոչընդոտները:

Հավատի մասին խորհելիս մենք երբեմն մեգ իրավացիորեն հարց ենք տալիս, ի՞նչ է հա­վատը: Առաջին հերթին մենք' քրիստոնյաներս, հավատով ընդունում ենք, որ աշխարհը ստեղծվել է Աստուծո խոսքով: «Ի՞նչ է հավատը,- ասում է Պոդոս առաքյալը,- եթե ոչ Խո­սացված բաների հաստատումը, և ապացույցն այն բաների, որոնք չեն երևում» (Եբր. ԺԱ 1): Հավատով է, որ Նոյը Աստծուց պատգամ ստանալով կառուցեց փրկության տապանը և ժառանգորդ եղավ այն արդարությանը, որ հավատից էր:

Հավատի մեջ մարտիրոսվեցին Եկեղեցու բոլոր նահատակները: Հավատքի զորացնող ուժն այսօր անհրաժեշտություն է մեզ համար, որպեսզի հեռու մնանք գայթակղություննե­

րից և զանազան փորձություններից: Հիշենք' ինչ է ասում Եսայի մարգարեն. «Ահա ես Սիո- նի հիմքում մեծագին քար եմ դնում, պատվական ու ազնիվ անկյունաքար' նրա հիմքում, ե ով որ հավատա նրան, չի ամաչի» (Եսայի ԻԸ 16): Այո, Տերը սիրում է մեզ, ուղղում է մեր ճանապարհը, մտահոգ է մեգ համար և ուզում է չարից փրկել իր զավակներին: Տերը բոլո- րինն է, հասնում է բոլորին, ովքեր կանչում են Նրան: Ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում. «Ամենայն ոք, որ Տիրոջ անունը կանչի, կփրկվի» (Հռոմ. ժ 13):

Արդարև, մենք կանչում ենք Նրան, Ում հավատում ենք, հույս ենք կապում Նրա հետ, Ումից ակնկալում ենք մեր փրկությունը: Հավատն այն անսասան վեմն է, որի վրա խա-

* րըսխված է քրիստոնյայի ողջ հոգևոր կյանքը: Որքան ամուր է վեմը, այնքան հաստատ է քրիստոնյան իր հավատի մեջ: Եկեք, երբեք չերկմտենք, չտարակուսենք, հուսանք Աստծուն' հայտնապես իմանալով, որ Տերը եղել է մեգ հետ երեկ և այսօր և լինելու է միշտ:

двдшЬ " - " * Տ 5 Տ 2 « Տ » ++հավատ և աշխարհի ̂ապաշխարության կոչ չի. Դ Ր , ք Տե սհրում է բոլորին և փրկության ձեռք

խ ա է ի ց * * և կ ա յ " 1 ս Փ ՜

մեկնում յուրաքա չյուր шрш ինչպես ասում է Հովհաննես ավետարանիչը «Եվ ով

ճա1ա է « . Տհր % » « м ь с

ьХ Т ^ р X *հավատոփ Խ4'ս խ"№ից р17 Г Т ' Т 4 ՜™ ЬП Ч *■“ ” » ա^ լ ՚,ի3 մս4!,տղ' Ք 'փ" տա1Ի2 3 ^ 1 , „արՏհող հավատով. որի Վրա է կառուցվում աշխարհ,, , „ ^ п , Ա

Х ? ьш7 ф « «*9"1№9 ̂ ե1,ե1“ а,Т ? Г 7 7 7 ? ,ատ'ի ո ս կ հ հավատի զորությունն աոաշին հհրթին վաատվո.մ է ցորցով.- Հավատն ա-

ոանց գործերի մեոած է. ճիշտ ա յն պ ե ս , ինչպես մարմինը աոանց հոգու.

Հաագ հալը ի սկգբանե եղել է սրբագործությունների, հավատի հաղթանակի, «մահ իմացեւպի» ոգեկոչման աստվածընտրյալ վայր: Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի երկու աշա­կերտները Ս Թադեոս և Ս. Բարղուղիմեոս սաաքւսղեհրը, լույսի սերմեր ցանհցիե Հայոց աշխարհում, եկան Հայաստան աշխարհ՝ քարոզելու, ավետարանելու Հիսուս Քրիստոսին. Նրա սրբագործող վարդապետությունը: Այսինքն'եկան Հայոց աշխարհը զորացնելու սուրբ

հավատով աո Փրկիչ, սա Նրա խոստացած փրկությունը:Եվ այսօր մենք'երբորդ հազարամյակ ոտք դրած Հայ Եկեղեցու սպասավորեերս և հա­

վատավոր ժողովուրդս հայոց, պետք է մեր գիտակցության մեջ եորոգենք քրիստոնեական կենսատու լույսը: Հավատն աո Քրիստոս, քանգի միայն այդ հավատով է մեզ տրվում կյանք ճշմարտության և փրկության ճանապարհ, ինչպես Հիսուս Ինքն ասաց, թե' «Ես եմ ճանապարհը, և ճշմարտությունը և Կյանքը, ոչ ոք չի գա Հոր մոտ, եթե ոչ'Ինձանով»: Տերը ոչ միայն ընդունում ու գնահատում է իսկական հավատացյալին, այլև դատապարտում է և զայրանում հավատի ձևական դրսևորումների դեմ: Հիշենք Տիրոջ խոսքերը. «Այս ժողովուր­դը Ինձ շրթներով է մեծարում, բայց նրանց սրտերը Ինձանից հեռու են, զուր են Ինձ պաշ­

տում»:Սիրելի բարեպաշտ ժողովուրդ, հավատը սկիզբ է ծառայում մարդկային ընկած բնութ­

յան բարձրացման և աստվածության բնակարան դառնալուն, քանզի Աստված սուրբ է և սրբերի մեջ է բնակվում: Այսօր մեր բոլորի նպատակը պետք է լինի'քարոզել մաքուր հավա­տի գաղափարը, որի հիմքը սերն է, սերը առ Աստված և սերը դեպ Աստուծո ստեղծագոր­ծությունը' մարդը: ժամանակակից աշխարհն իր շրջապտույտի մեջ մեգ ներկայանում է կեղծիքով, անհավատությամբ, անարդարության այլևայլ դրսևորումներով, բռնությամբ և դրամապաշտությամբ: Մենք մեգ պիտի կարողանանք այս աշխարհի աղտերից հեռու պա­հել' ի սեր մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի, ի սեր նոր կյանքի ու փրկության: Եվ դարձյալ պիտի հզորանանք հավատով, քանզի Աստված հավատի միջոցով Իր հետ միավորվածներին Իր նման է դարձնում:

Այո, որտեղ հավատ չկա, այնտեղ հոգի չկա, հետևապես մեր հոգին պետք է զորացնենք հավատով, որ կարողանանք դիմագրավել բոլոր դժվարություններին, մեր խոնարհության

н-и -с-р _____ 2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 73

մեջ լինենք ոչ միայն վսւյելուչ, աստվածասեր, այլև աստվածավախ: Մենք միշտ պետք է հսւվատաևք, որ մեր բոլոր անհաջողությունների, մհղաևչմաե կամ թողության պահերիև մեևւսկ ու ւքված չեևք, պիտի հավատանք, որ երկևայիև բարձունքներում մեր պաղատանքը լսող կա, և պիտի հավատաևք, որ ամեեագութ և բազումոդորմ Աստված սիրում է մեղ ու եր­բեք չի վարանում օզևել մեզ: Հիսուս զրկարաց կանչում է Իրեև հավատացողի և հուսացո­ղին'խոստանալով հավիտենական կյանք ու խաղաղություն:

Եկեք, վերստիև զորացնենք մեր հավատը, խոնարհվեևք Աստծու աոաջ' ընդունելով, որ մեր Հայրը մեզ կարեկից է և լուսավորում է մեր հավատքի ճահւսպարհը: Ոտեմև հավատ­քով հասանք, որ մեր Տեր Հիսուս բարեխոս կլինի մեզանից յուրաքանչյուրի համար, որ լցվենք աստվածայիև շևորհներով և մեր հարատև աղոթքն ուղղենք աո Աստված, որ երկևքից ասում է մեզ. «եթե ըստ իմ հրամաևի ըևթաևաք, իմ պատվիրսւեեերը պահպաևեք ու կատարեք, ապա անձրև կուղարկեմ ձեզ իր ժամաևակիև, հողե իր բերքը կտա. իսկ դաշ­տերի ծառերը կտաև իրենց պտուղները, ձեր հիևզ հոզին հալածական կանի հարյուր հոզու, իսկ ձեր հարյուրը' բյուրավորների, ձեր թշնամիները սրի հարվածներից կընկնեն ձեր աոաջ. Ես բարի աչքով կնայեմ ձեզ, կաճեցևեմ ու կբազմացեեմ, Ես պիտի քայլեմ ձեր մեջ ու պիտի լինեմ ձեր Աստվածը, իսկ դուք պետք է լիներ Իմ ժողովուրդը»:

Դիմում եմ ձեզ, հավատացյալ բարեպաշտ ժողովուրդ, որպես զրահ ձեզ հետ միշտ ուևև- ցեք Աստվածաշոէևչ մատյաևը. թող ևրաևով նորոզվի ձեր ներքին մարդը, հանապազ զո­րացրեք ձեր հավատը, փնտրեք ու անպայման կզտնեք Աստծուե, հուսացեք մեր Տիրոջը'Հի- սուս Քրիստոսին, որ իր երկրայիև կյաևքով մեզ օրիևակ տվեց ապրելու Աստծո խոսքի մեջ, գործելու Աստծո խոսքի համեմատ:

Եթե մեր սրտում Հիասսին որպես Տեր խոստովաեեեք և հավատաևք, որ Աստված Նրաև հարություն տվեց մեոելներից, ապա, աևշուշտ, կտեսնենք նաև փրկաթյաև, հարութ­յան և հավերժությաև ճաևապարհը: Ուրեմն եկեք, մեր սուրբ հավատով արժանի փնեեք Աստծուն, ուղղենք մեր գործերը ի սեր Քրիստոսի, յուրաքանչյուրս խորհենք այս մասին մեր հավատի չափով, փնեեք զգաստ և աչալուրջ և նաև հավատաևք, որ Աստված աևպայմաև կվարձատրի Իրեն հուսացողին:

Թող հույսի Աստվածը լիացնի ձեզ ամեևայն ուրախությամբ և խաղաղությամբ, ձեր հա­վատի իսկ համաձայե, որպեսզի Սուրբ Հոզու զորությամբ այդ հույսով աոաջաեաք դեպի Սուրբ Խորանը լուսո այժմ ե միշտ և հավիտյանս հավիտեեից. ամեն:

2004

- ъ ь г и ш

(19 դեկտեմբերի 2004 թ.)

Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգտյե Սրբոյ. ամէն»:

Մովսեսի: “ ւսւրթսսպաս ըս4ւաս1.^.9 - - -քրիստոնեական ընդհանրական Եկեղեցո. ամենահայտնի Հայրապետեերից մեկն է եղած:Մեծն Կոնստանդին կայսրը Բյուզաեդիոնի իրավամբ ասել է, որ երեք սուրբ անձեր եե, որոնք կապում են երկինքը երկրիե: Նրանցից աոաջինը Անտոն Անապատական Եգիպտա­ցի սուրբն էր, երկրորդը' Բյուզանդիայի սահմանների մեջ ապրող Սեղբեստրոս Հայրապե- տը, ե երրորդը' Միջագետքի մեջ ապրող Մծբնեցի Հակոբ Հայրապետը:

Ո՞վ էր Մծբնեցի Հակոբ Հայրապետը: Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի' մեր հավատքի Հոր հորաքրոջ որղին էր: Երբ Անակը դավաճանորեն սպանեց Հայոց Խոսրով արքային, Անակի ընտանիքը սրի անցկացվեց հայ իշխանների կողմից և Սոտեեը ու Հակոբը փախցվեցին դայակների կողմից դեպի Կապադովկիա և Կեսարիա: Այնտեղ քրիստոնեական դաստիա­րակություն ստացան և հետո որպես արքայական ընտանիքից սերածներ տարվեցին Պարսկաստան' այնտեղ արքայավայել ապրելու համար, սակայն Հակոբը քրիստոնեական ոգով մեծացած և ճգնողական կյանքը լավ ճանաչող մեկը չուզեց արքայավայել ապրել, այլ թողեց և գնաց Սծբինի մոտերքը, այնտեղ անապատների մեջ, անտառների մեջ ապրելու

համար ճգնողական կյանքով:Վարքագիրը Սծբնեցի Հակոբ Հայրապետի կըսե, թե նա ճգնավոր էր, նա սքաեչելսւ-

զործ էր, հրաշքներ էր գործում, նաև կարողանում էր կանխագուշակել մարդկանց կյանքում՛ ինչ էր պատահելու ապագային: Նա բազում հրաշագործ արարքներ է գործել, որի համար հրաշագործ ե սքանչելագործ է համարվել ժողովրդի կողմից, շատ սիրված անձնավորու­թյուն է եղել և ծառայել է մարդկության քրիստոնեական, բարոյական զարգացմանը' իր կյանքի օրինակը ծառայեցեե[ով նրանց որպես ճշմարիտ քրիստոնյայի կյանքի ուղի ե կա­րողացել է շատ-շատերիե համոզել և քրիստոնեական հավատքի բերել' ճանաչել տալով նրանց զՔրիստոս:

325 թ. նա Նիկիայի Տիեզերական ժողովին է մասնակցել: Հավատո հանգանակը նաև * իր մասնակցությամբ է կազմվել: Սուրբ Հակոբը նաև Քրիստոսը մարդ դավաեող Արիոսի

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 75

վարդապետության ընդդիմադիրներից մեկը եղած է' չընդունելով, որ մեր Տերը Հիսուս Քրիստոս, սոսկական մարդ էր, ոչ ասե[ով նման մոլար և թյուր ըմբռնումներին:

Ս. Հակոբը մեծ հրաշագործ էր. կըսեն, թե երբ իր աղոթավայրից'ճգնարանից իջնում էր դեպի Մծբին քաղաք երթսւլու համար, ի միջի այլոց նա երբեք գրաստ չէր օգտագործած. ШЛ միշտ ոտքով է ճամփորդած, և գետի եզերքին ձկնորսներին հարց է տափս, թե որտեղ է ծանծսւդ մասը այս գետի, որպեսգի կարողանա անցնիլ, նրանք ծւսդրանքով ասում են. «ճգնավոր, դու կարոդ ես ջրի վրայով քայլել և գնալ»: Նա իսկապես իր վերարկուն է փռում ջրի վրա, գետի վրա և վերարկուի վրա նստած անցնում է գետի մյուս կողմը զարմացնելով ձկնորսներին և նրանց, որոնք ծաղրանքով էին վերաբերվում իրեն:

Մի օր, քաղաքից դուրս մեկնած ժամանակ, ավազակների մի խումբ է հանդիպում ե նրան ուզում են կողոպտել: Նրանցից մեկը մեռյալ է ձևանում և պառկում է գետին և մյուս ավազակները մոտենում են և ասում. «Ով ճգնավոր, մահացած ունենք, սակայն թաղման

համար դրամ չունենք, եթե մեզ կարողանաս օգնել, մենք նրան կտանենք, կթաղենք»: Նա ազնիվ մարդ էր, խաբում են, խաբվում է ե իր ունեցածը տափս է այդ ավազակներին, որ­պեսզի իրենց սուտ մեռել ձևացած ընկերը տանեն-թադեն: Բայց երբ գնում են սուտ մեռեփ մոտ, տեսնում են, թե նա իսկապես մեռյալ է, մեռած է, զարմանում են և անդրադառնամ են իրենց ասածին և մոտենամ են ճգնավորին և նրան վերադարձնում տվածը և խնդրում, որ աղոթքով իրենց ընկերոջ կյանքը ետ պարգևի, ե նա այդպես էլ անում է:

Հակոբ Հայրապետը հայ ժողովրդի կողմից շատ սիրված մի անձնավորության է եղած: Այն ժամանակ հայությունը տարածված էր Մծբինի, Ամիդի, Պարսկաստանի տարբեր կողմերը: Մծբնա Հայրապետը տեսնելով մարդկանց անհավատությունը, տեսնելով մարդ­կանց' Ս. Գրքի հանդեպ ունեցած հավատքի պակասը և չհավատալը Նոյյան տապանով մարդկության փրկվելուն, գալիս է Արարատյան աշխարհ'այստեղ Արարատ լեռը բարձրա­նալու համւսր: Փորձում է քանիցս, սակայն ամեն անգամ, որ Արարատին մոտենում է, դեպի վեր բարձրանում է, գիշերը երբ հոգնած ննջում է, առավոտյան իրեն գտնում է Արարատի ստո­

րին փեշերին: Նորից է փորձում բարձրանալ, բազում անգամներ փորձում է, բայց չի կարո­ղանում գագաթին հասնել և Նոյյան տապանից մի մասունք իջեցնել: Այս տեսնելով Աստծո հրեշտակը' մի առավոտ նրա բարձի տակ է դնում Նոյյան տապանի մասունքը և ասում իրեն. «Ով Մծբնեցի Հայրապետ, եկուր, մի բարձրացիր Արարատի գագաթը, ահավասիկ ես բերել եմ քեզ Նոյյան տապանի մասունքը, որ հանձնում եմ ահա քեզ»:

Գիտեք, սիրելի հավսւտացյա|ներ, որ մեր Գանձատանը Նոյյան տապանի այդ մա­սունքը պահված է մինչև հիմա անաղարտ կերպով և այդ մասունքը փայտի քարացած վի­ճակով պահում ենք վրան մի խաչ դրած, ինչպես հին աշխարհը փրկվեց Նոյի միջոցով'

Արարատի գագաթին Նոյյան տապանը հանգչեցնելով, նույն ձևով այդ տապանի մասուն­քի վրա աստվածատուր, երկնատուր խաչն հեք դրած որպես փրկության միջոց, որպեսգի ով որ այդ խաչին մոտենա, փրկություն գտնե:

Ահավասիկ մի սուրբ, որի հիշատակը երեկ Հայաստանյայց Եկեղեցին կատարեց: Հայ ժողովրդի համար նա շատ պաշտեփ անձնավորություն էր դարձած և այդ պատճառով էլ միշտ գնահատված է եղել և բազում եկեղեցիներ իր անունն են կրում այսօր'նվիրված լինե­լով Մծբնեցի Սուրբ Հակոբ Հայրապետին:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Այսօր մեր կյանքի մեջ. մեր կյանքի թոհուբոհի ընթացքիե. ЬРР մեր Կ ե ն ո ւ մ է դեպի ա ^ ա կ ա ն ա ց ո Տ ինչքը. հւսրսՓո,թյունԸ. մեքենաներր ն Այանքի վայե,քներր մեզ հրա­

պուրում են. մեզ կանչում են իրենց հեՓեից. երբ մենք մեր աղոթքը մոռացած գնամ ենք աշ- խարհսւյնացման եւրեից. ով արդյոք մեզ ցույց, պիտի տա ճշմարիտ ճանապարհը աստ- վածզիտության. մարդասիրության, զոհոդության. բարեկամության, սիրո ճանապարհը, ով Լ ցույց փա: Սեր սուպերը անսխալական մարդիկ չեն եդած բայց նրա ք իրենց կյանքը բոլորով սրւրով նվիրած են Աստռւծո պաշտամունքին և Աստուծո խրատն րից եր­բեք հեռու չեն փախչել, այլ հավատարմորեն իրենց կյանքն սկզբից մինչն վերջ նվիրել են Աստուծո պաշտամունքին'աղոթքով, զոհողությամբ, մարդասիրությամբ ե կարողացել ենիրենք իրենց սրբա ցնել այդ ճանապարհի ընթացքին:

Խառնաշփոթ մեր կյանքը նմանվում Է փոթորկոտ, ալեկոծ մի օվկիանի, և մենք նավար­կողներ այդ օվկիանի մեջ. մեր սուրբերու կւաեքերը Մծբնհցի Հայրապետից սկսած. ՍոտԲ Ստեփաննոսից սկսած. Դավիթից սկսած. Սողոմոնից սկսած մեզ համար կյանքի փոթոր­կոտ, ալեկոծ նավավարության ընթացքին լուսեղեն փարոսներ են. որ ցույց են տալիս մեզ

ճշմարտության, խաղաղության նավահանգիստի ուղին:Մի' մոլորվեք կյանքի շռայլություններից, մի' սպասեք, որ ձեր սեղանները միշտ ճոխ լի­

նեն համադամ կերակուրներով. Մծբնեցի Հայրապհտը սնվել Է պտուղներով ե խոտով, միս երբեք չի կերել և հազել Է այծի մազերից շինված, մարմինը ծածկող հագուստներ: Ես չեմ ասում, որ մենք այսօր պետք Է հրաժարվենք կյանքի բոլոր բարիքներից, բայց մեր կյանքի ճանապարհին պետք չէ ուրանանք զԱստված, պետք չէ մոռանանք այն խաչյալը, որ Գող­գոթայի բարձունքին իր անմեղ արյունը թափեց մեր մեղքերը քավելու համար, մեր փրկութ­յան համար: ճանաչենք Նրան և հետևենք Նրա կյանքին:

Այո, Մծբնեցի Հայրապետի կյանքը մեգ համար թող օրինակելի մի կյանք լինի, մենք էլ զոհողություններ հանձն սանենք, աշխարհի շռայլությունները թող չհրապոտհն մեզ, աշ­խարհականացման բոլոր ձգտումները հեռու պահենք մեզանից, մեր հեռուստացույցների վրա ցուցադրվող անբարոյական ֆիլմերը չդիտենք, այլ ըսենք ցույց տվող մարդկանց, որ դա ազգի նկարագիրը խաթարող, ամենավատ անբարոյական երևույթներից մեկն է այս աշխարհի վրա: Մաքրենք մեր հոգիները՝ սուրբերի ճանապարհին հետևելով, որպեսզի կա­րողանանք փրկության թագին ու պսակին արժանանալ և Սուրբ Հակոբի հիշատակով ապ­րելու այս կյանքի մեջ այժմ և հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

76 ԺԱ-ԺԲ __________

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 77

Տ. ԵԶՐԱՍ ԵՊ ԻՍԿՈՊ ՈՍ Ն ԵՐՍԻՍ6Ա Ն Ի -ՔԱՐՈԶԸ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄ ԻԱ ԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Ս. ՍՏԵՓ Ա ՆՆՈՍԻ ՏՈՆԻՆ Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

(25 դեկտ եմբերի 2004 թ.)

«Հաստատուն հւ սուրբ սրսհհա զսոսա ի կոչումս, յո ր կոչևցսւր».

«Հաստատուն ե սուրբ պահիր սրւսևց ի- րեէւց կոչումի մհջ, որին կոչևցիր»:

(Ձեռնադրության Մաշտոց)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. սւմէե»:Սիրելի բարեպաշտ հավատացյալ հայորդիներ, հոգեզվարթ այն զգացմունքները,

որոնք այս պահին համակել են մեր սիրտն ու հոգին, մդում եե մեգ աղոթք բարձրացնել, գո­հություն ե փառք վերառաքել աո Բարձրյալն Աստված, Ով բարի կամոք մեզ շնորհ ւսրեց Ս. Ստեփաննոսի հիշատակի ոգեկոչման այս նվիրական տոնին Ս. Հոգա շնորհաբաշխ զորու­թյամբ ձեոնադրել Գեորգյան Հոգևոր ճեմարանի և Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցի յոթա­նասուն սաների' դպրաց. ուրարակրաց և սարկավագաց' այս տասնյոթ նորընծա սարկա­վագների ձեռնադրության սրբազան խորհուրդը կատարել Հայոց սրբություն սրբոց Միած-

եւսէջ Սուրբ Սեղանի լույս խորանի վրա:Ուրախ է այսօր Հայոց Եկեղեցին, ուրախություն, որի ընդմեջեե գալիս եեք շնորհավորե­

լու եախեւսռաջ և շնորհակալություն հայտնելու ազգիս Վեհափառին'Հայոց Հայրապետիե. որի իմաստուն առաջնորդության ե հայրական սիրո ներքո հավատքի վկաների և առ հայ­րենին սիրո մարտիրոսված նահատակների արյամբ ձեռքբերված աեկսւխացյալ ագատ Հայրենիքում այսօր հոգևոր զարթոնք ու վերածնունդ է ապրում մեր Սուրբ Եկեղեցին և ազգս հայոց: Ոտախություե, որ մղում Լ մեզ այսօր մեր շնորհակալությունը բերել Գեորգ- յաե և Վազգենյան ճեմարանների տեսչությանը'ի դեմս Եղիշե ավագ քահանա Սարգսյա- նի և Մկրտիչ աբեղա Պռոշյանի, ողջ դասախոսական կազմին, բոլոր նրանց, ում ջանբերով ե հոգածությամբ այսօր շեե եե Հայ Եկեղեցու սիրտը հանդիսացող կրթական հաստատութ­յունները մեր Եկեղեցվո, որի մեջ իրենց հոգևոր, մտային, իմացական գիտելիքներն ու կըր- թությանն եե ձեռք բերում աո Աստված հավատքով կանչված հայորդի մեր զավակունք:

Գափս եմ նույնպես իմ ուրախությունը կիսելու ե իմ շնորհակալությունը բերելու ձեզ, սի­րելի ծնողներ, որ Աստծո օրհնությամբ շնորհն եք ունեցել ծնելու ազգիս ե մեր Սուրբ

Եկեղեցուն պարգևելու եման զավակներ, որոնք այսօր նորատունկ իբրև տուեկեր դաոնում են պտղաբեր ծառեր մեր Եկեղեցու հոգևոր անդաստանի մեջ' վկայությամբ իրենց

հավանի, հ ա ց 41» . հ**9 1 Փ Ր " > Փ ա" * * ■ աօ,1շա1ւայ№պատմությունը մեր սուրբ նախնյաց: . г

Խորհրդանշական է և միանգամայն տեղին, որ սարկավագների ձկնա գ րո ւթ յա ն նվի­

րական խորհարղը կատարում ենք Սուրբ Ստ եփ ա ենոս Ն ա խ ա վկա յի 'ա ոա ջին սա րկա վա ­

գի վասն Քրիստ ոսի Սիրույն ն հավատքի անղրանիկ նահատակի հիշա տ ա կի օրը այն հա ­

վատքով. այն համոզումով, որ եթե երկու հագար տարիներ ա ոա ջ ժամանակի անօրենները,

չընդունելով Տիրոջ բհրած փրկա րա ր վարդապետությունը և այն քա րոզող առաքյալներին,

քարկոծեցին Սուրբ Ստեփաենոսին, որը որպես ա յր իր զորությամբ ե «շեորհօք Տեսան»

կենդանի քարոզիչն էր. վկան էր Տիրոջ սիրո և զորության:

Ինչպես մեր Հայրերն են անվանել, եա արդարության արեզւսկի ճառագայթն էր երկրի վրա: Քարկոծեցին, բայց արդյո՞ք սպանեցին Սուրբ Ստեփանեոսիե, ոչ երբեք, սիրելի հա­րազատներ: Ինչպե՞ս կարելի է սպանել ճառագայթին, արեգակին, ինչպե՞ս կստեփ է եսւ- հատակել աստվածային սերը որպես զորություն իր հոգում կրող հավատացյալին, նվիրյա­լին, որն ինքն էր' Սուրբ Ստեփաննոսը: Հավատքը անկարեփ է սպանել և ոչ մեկին չի հա­ջողվել երկու հազար տարավա պատմության մեջ այն մեռցնել: Վկւսն այդ կենդանի ապ­րող հրաշագործ հավատքի մարմնավորված եկեղեցին է մեր սուրբ, որ բոլոր ժամանակնե­րի խավարների մեջ եղել է ցրիչը մեգ ու մշուշի, որ բոլոր դժվարին, ալեկոծյալ կյանքի պայ­մանների մեջ մոլորված մեր գավակների համար եղել է մշտապես կանթեդ անմար, փարոս դեպ իրեն կանչող, դեպ իրեն բհրող իր զավակներին:

Այո, ինչպես ասել հհ մեր իմաստուն Հայրերը, ծանր է եղել թշհամու լուծը, սուր է եղել թշնսւմու սուրը, բայց առավել սրագայն է եղել հայոց հավատքը, ամուր ու անսասան է եղել նրանց ոգին: Եվ այսօր, սիրելի հայորզիք, այս ոգին, այս հավատքը, այս սերն ու նվիրումը մենք տեսհում ենք մեր ըեծայյալների կյանքի մեջ, ուսման մեջ, ծառայության մեջ' որպես հավատքի բուրվառ, որպես Աստծո տապանակ, որ գափս եե իրենց ամբողջական նվիրու­մով լծվելու Տիրոջ Ավետարանի քարոզությանը, գափս են դաոնալու մշակը մեր ժողովրդի հոզևոր անդաստանի մեջ, և մենք այս նվիրական պահին աղոթք բարձրացնելով հայցում ենք, որ Տիրոջ ամենակարող զորության ներքո հաստատուն և անսայթաք անցնեն իրենց կյանքի ուղին և իր ժամանակին ստանձնեե քահանայական, վարդապհտակաե պաշտոն­ներն ու աստիճանները մեր Եկեղեցուց ներս:

Սեր ողջ ուրախությունը միաբանությունն է, որ դուք հաստատ և սուրբ մնաք այս կոչու­մի մեջ, որին կոչված եք ի վերուստ, և ձեր ծառայությամբ, ձեր կյանքով դաոնաք կենդանի վկաները Սուրբ Ստեփանևոսի, որով պայծառացնեք, բարեզարդեք, հզորացնեք մեր Սուրբ եկեղեցին և վանեք մեր ազգի կյանքից այն բոլոր մոլորությունները, այն բոլոր «վարդապե­տությունները», որ ւիորձում եե հեռացնել ճշմարիտ Քրիստոսից: Թող Աստված հովանի լի­նի ձեզ Սուրբ Հոզու երկնառաք շնորհներով, այժմ և միշտ և հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 79

Տ. ՎԱ ՐԴԱ Ն ԱԲԵՂԱ ՆԱ ՎԱ ՍԱ ՐԴՅԱՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ' Խ ՈՍՎ Ա Ծ Ս. ԷՋՄ ԻԱ ԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Մ Ա ՏՈՒՑՎԱ Ծ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ(26 դեկտ եմբերի 2004 թ.)

«Ազհիւ ծաուս եւ բստի. գի ի փոբոպ հէսոս- ւրարիմ եղեր, ւիջիր իշխաևուբիւև ուևեց ի վե- րա յ ւրասև քաղաքի»:

(Ղուկ. Ժ Ռ 17)

Ամավերջի այս կիրակին, որ դեպի Քրիստոսի հայտնություն տանող ճանապարհի վրա մի խորհրղավոր հանգրվան է, ևս մեկ անգամ մեգ թե|սւղրում է ւրջորեն անղրսւղառնալ մեր ապրած կյանքին, ներկային ե մանավանդ ապագա հույսերին: Երբեմն այնպես I թվում, որ ժամանակի առաջասլաց ընթացքը շարունակվում է ղեպի աեցավորություն, ամեն բան փոխվում Է իր բնական ընթացքի մեջ, ոմանք ծնվում են, ոմանք հեռանում այս աշխարհից, այս նույն աշխարհում ոմանք բարձրանում, ուրիշներ խոնարհվում, ոմանք փորձում են տես­նել այն, ինչ արդեն չկա, կամ այն, ինչ ղեռ պիտի |ինի, նոր շինություններ, նոր ղեպքեր, նոր ղեմքեր մեր անձնական և ընկերային կյանքում: Իսկ շատերի համար' նույն սովորական կրկնությանը, որ տանում Է դեպի դատարկություն: Այլ խոսքով'ամենայն ինչ անցավոր Է և անիմաստ: «Ունայնություն ունայնությանց»: Ի՞նչ օգուտ ունի մարդն իր ողջ չարչարանքից, որ տանջվում Է արեգակի ներքո,- ասաց իմաստուն ժողովողը:

Մեր Տիրոջ հետ հաղորդության այս խորհրդական պահին եկեք միասնաբար լսենք մեր Փրկչի' Հիսուս Քրիստոսի' Ղուկաս ավետարանչի շոտթերով պատմած առակը, որի միջո­ցով Տերր նոր իմաստ Է ներշնչում և նոր տեսիլքով առաջնորդում մեգ բոլորիս կյանքը, քրիս­տոնեական հասկացողություններն ու ընկալումները վերարժեվորելու մեր ջաեքերի ընթաց­քին:

Մի ագնվական մարդ հեռու երկիր Է գնում թագավորական իշխանության ստանալու, և մեկնելուց առաջ իր ծաոաներիե շահեցնե|ու համար դրամ Է տափս, և երբ վերադառնում է, կանչում Է ա հաշիվ պահանջում:

Աոաջինը մեկի դիմաց տասը շահած Է ներկայանում, և տերն ասում Է. «Կեցցես, բարի ծառա, քանի որ այդ փոքր բանի մեջ հավատարիմ եղար, քեգ տասը քաղաքների վրա կա­ռավարիչ եմ նշանակում»:

Երկրորդը ներկայանում Է' մեկի դիմաց հինգը շահած, և հինգ քաղաքների վրա կառա- վարելու իշխանություն ստանում: Գափս Է երրորդը և ասում «Տեր, ահա քո տված դրամը, այն պահե[ Էի մի թաշկինակի մեջ ծրարած: Վախենում Էի քեզանից, որովհետև խիստ մարդ ես, վերցնում ես, ինչ քոնը չէ, և հնձում, ինչ որ չես սերմանել»: Տերը երան ասաց. «Չար ծառա, քո խոսքով եմ դատելու քեգ»:... Եվ սպասավորներիե ասաց. «Վերցրեք սրա­նից դրամը և տարեք, նրան տվեք, ով տասնապատիկն է շահել», և շարունակում է. «Իմա-

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

տ ե ք ^ ^ փ ո վ ս փ տ ի ՜ ^ ^ ց ո ղ ի ց պիտի Փ ր ց վ ի իր ունեցած ամենա­

փոքր բաժինն էլ»: իշխանություն ստ ա ցսւծների ե աստ-

ս ™ — Р ^

,ШЬФЬГ ^ РГ 1 Г Й 5 С Д " 1Ж п թագավորությունն ա յ, աշիոսր-

հից * իբ առաքելությունն Է երկրի վրա հասՓ ա Փ ել հոգեոր թագավորության, որն հեքը

ս 2 ա « ձ ց ԻՈ ՓոԿա ՓՓ» » И “ * և Փ Ի ^ ա կ ա ն լի ն ե լո վ ս ի ր ո ն ե ^ ւ թ յ ա ն հ ! ^ ա կ ա ն ո վ Է Գմբեթված ա այդ ներդաշնակ միասնությունն ա ճա մ ե դաոնում Է Տիրոջ

սեփական Ս . Տաճար (Եփես. Բ 21): Ահա վա սիկ նյութի և հոգևորի հա նդիպ ա դիր տարբե-

՞՞՚Հո՞գՏոր թագավորաթյունը. որ թեև սահմանափակ իր տ վա ծ մնասներով. բա յց և այն­

պես մեզ փացնում Է աոա տ իր քանքարներով' սեր. խոնարհություն, լավատեսություն, խո­

հեմություն. հնազանդություն, համբերատարություն, զոհողություն, նվիրաբերություն ե հա ­

վիտենություն. ուր ոչինչ չի մեռնում կամ կորչում, щ ц ամեն բան հարություն Է սանում.

զարթնում ու շնչավորվում:Սիրելի հավատակից եղբայրներ և քույրեր, այսօր մեր հաշվետվության կիրակին Է.

անցյալ տասներկու ամիսների' մեզ տրված, արդյունավորած և շահած քանքարների դա­տաստանը: Ընթացիկ տարվա աոաջին ժամերին, երբ միասին այստեղ աղոթքի Էինք կանգնած քրիստոսաբաշխման այս սեղանի շուրջ, նկսորեգինք, որ մեր կյանքի ընթացքը բաժանված Է ժամանակային հատվածների' տիրելու նպատակով, և միացանք Պոդոս առաքյալին, ով Գադատացիներին ուղղված իր թղթի վեցերորդ գլխում ասում Է. «Քանի դեռ ժամանակ կա, բարին գործենք բոլորի հանդեպ, մանավանդ հավատի մեջ մեր հարա­զատների հանդեպ» (Գաղ. Զ 10):

Այսօր, այս հաշվետվության պահին, որքանով ենք արձագանքել Տիրոջ թագավորութ­յան հրավերին, մնասներն ո՞ւր Էին և հիմա ոտ են. որքանով շահեցինք մեր շնորհները, որ­քանո՞վ մասնակից եղանք Աստծո երկրավոր թագավորության հաստատման ընթացքին, որքանո՞վ ազնվացանք ե սրբվեցինք մեր սայթաքումներից ե, ի վերջո, որքանո՞վ փրկութ­յան տնօրինությունն իրագործող եղաեք: Այս նյութական երեելին. որ ժամանակի մեջ Է մտնամ, երկրային թագավորիեն Է, սակայն «... հոգին Է կենդանարար»,- ասում Է Քրիստոս, ն սա հավիտենական բաժինն Է երկնավոր թագավորի, որը մշտնջենապես մեգ հաղթանա­կի Է առաջնորդում:

եվ ահա րւեցեք ժողովողի խոսքերի վերջաբանը. «Աստծուց վախեցեք և նրա պատվի­րանները պահեցեք,... որովհետև Աստված բոլոր արարածներին պիտի դատաստանի բերի նրանց կատարած բոլոր թաքուն գործերի համար' լինեն դրանք բարի, թե չար» (ժող. Ժ Բ 14):

Բայց բյուր երանի մեզ բոլորիս, երբ դատաստանի այդ օրը մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս, իր խոսքը մեզ ուղղելով, ասի. «Կեցցես, բարի ծառա և հավատարիմ, քանի որ այդ փոքր բանի մեջ հավատարիմ եղար, քեզ տասը քաղաքների վրա կառավարիչ եմ նշանակում»:

Շեոբհք,սէբ, խաղաղուբխև և։ ևեբկայաբխե մջւբամևայ Տեսւոև Ասւդուծոյ եւ Փբկչիև մեբոյ Ցխսուսի Քրիստոսի. եղխցխև ի կեսւևս ձեբ, այժմ, եւ յաւիտևաևս յաւի- տեևից, ամէև:

80 ԺԱ-ԺԲ_______

ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՀԻՄ ՆԱԴԻՐ Գ Ե Վ Ո Ր Գ Դ ՔԵ Ր Ե Ս Տ Ե Ճ Յ Ա Ն ԿԱԹ ՈՂԻԿՈԱԸ (ԿԹ Ղ. 1 866 -1882 Թ Թ .)

Գ - Ե Վ Ո Ր Գ ֊ Յ Ա Ն Հ Ո Գ Ե Վ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ս Օ և -ա

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄ ԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ՜ՈՂԻԿՈՍԻ ՀԱՆԳԻՄԱ ՊԵՏՈՒԹ ՅԱՄ Բ ՄԱՅՐ Ա Թ Ո Ռ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄ ԻԱ Ծ Ն Ո ՒՄ Ն Շ Վ Ե Ց Գ Ե Վ Ո ՐԳ Յ Ա Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր

ՃԵՄԱՐԱՆԻ 130-ԱՄՅԱԿԸ

Նոյեմբերի 3-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հաևդիսապետաթյամբ, մեծ շուքով նշվեց Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի հիմ- եադրմսւե 130-ամյա հոբելյանը:

130 տարի աոաջ, 1874 թ., Միածնաէջ Ս. էջմիածնում. Ամենայն Հայոց Գևորգ Դ Կոս- տսւնդնուպոլսեցի Կաթողիկոսի ջսւնքերով իր ղոները բացեց հոգևոր ճեմարանը'դառնալով ժամանակի ամենահեղինւսկավոր կրթօջախը Հայաստանում: Այսօր էլ, որպեսբարձրագույն հոգևոր հաստատություն, այն շարունակում է իր առաքելությանը' կրթելով հոգևորականների ևոր սերուևղ:

Տոնական հանդիսություններն սկսվեցին Մայր Տաճստոււք Ամենայն Հայոց Կաթողիկո­սի հանդիսապևտությամբ մատուցված Ս. Պատարագով: Պատարագիչն էր Ուկրաինայի հայոց թևմի առաջնորդ Տ. Գրիգորիս արքեպիսկոպոս Բունիսւթյանը: Հընթացս արարողու­թյան Սրբազան Հայրը հավուր պատշաճի քարոգ խոսեց՛ անդրադառնալով 130-ամյսւ հաստատության անցած ուդուն և առաքելությաևը (տե՜ս էջ 47):

Սրբազան արարողությանը ներկա էին Հայաստանի և Սփյուռքի թեմակալ առաջնորդ­ներ ու Մայր Աթոռի միաբաններ. Հայ Կաթողիկե եկեղեցու ներկայացուցիչ Վարդան արքե­պիսկոպոս Քեշիշյանը, ՀՀ Ա ժ պատգամավորներ, ԳԱՍ նախագահ Ֆ. Սւսրգսյանը, ԵՊ Հ ռեկտոր Ռ. Մարտիրոսյւսեը, Հ Հ գրողների միության նախագահ Լ. Անանյանը, հւսյւսս-

տանյան տարբեր ԲՈՒՀ-երի պատասխանատուներ, մշակույթի և գիտությաև ևշւսնավոր գործիչներ:

Ս. Պատարագի ավարտին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հանդիսապևտությամբ Մայր Տաճարի բակում տեղի ունեցավ հոգեհանգիստ'երանաշնորհ այն Հայրապետների հոգինե­րի հանգստության համար, որոնց անմիջական հոգածությամբ ավելի քան մեկ դար գործել է ճեմարանը:

Երեկոյան Վեհարանում տեղի ունեցած հանդիսությունը ևս նվիրված էր Գևորզյաև Հո­գևոր ճեմարանի հիմնադրման հոբելյանին:

Մայր Աթոռի երիցագույն միաբաններից Տ. Ներսես արքեպիսկոպոս Պոգապալյաևը բացելով հանդիսությունը' անդրադարձավ Գևորգ Դ երանաշնորհ Հայրապետի տեսիլքին ե մեկ անգամ ևս արժեվորեց Հոգևոր ճեմարանի առաքելությունը:

Այնուհետև ճեմարանի անցած աղու և այսօրվա գործաևեությաև մասին խոսեց Գևորգ- յան Հոգևոր ճեմարանի տեսուչ Տ. Եղիշե ավագ քահանա Սստգսյանը (տես էջ 93):

ճեմարանի «Հայոց պատմություն» առարկայի դասախոս Պետրոս Հովհաևեիսյանի զե­կուցումը ևս նվիրված էր ճեմարանի պատմությանը (տես էջ 90):

82 ԺԱ-ԺԲԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

------------------------- էս , ւ,ոոո1Ա,աե ե գիտության նախարար Սերգո Երիցյսւնը:Ներկաներին ալջու ց “ որ ճեմարանի 130-ամյակի կապակցությամբ'

^ Д в д , Տ^ՈԻԱոս№ պարգևատրեց »»№ հաշա^արսւ. իսկ Ш щ * т &»֊

' - Տ Տ Տ Տ « գ տ ւ եախա ,ա ե • * » и м * * ոլկ

Փոր Ո-ադիկ Մարտիրոսյւսնը, որը ճեմարանի տեսա* Տ. Եղիշե ավ. ՔհԼ Սարգսյանին պարգևատրեց համալսարանի բարձրագույն' ոսկե մեդալով, Բժշկական համալսարանի ռեկտոր Վիլեն Հակոբյանը: Գեորգյան Հոգևոր ճեմարաեի 130-ամյակի առիթով ելայթեեր ունեցան նաև Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյանը, ճեմարանի դասախոսներ Տ. Ասողիկ

քահանա Կարապետյանը (տեն էջ 98) և Պետրոս Բեդիրյսւնը.Վերջում ներկաներին իր օրհնությանն ու գնահատանքը փոխանցեց Նորին Սրբությա­

նը- հույս հայտնելով, որ այսահետ ևս ճեմարանականները փառք ու պատիվ պիտի բերեն մեր նորանկախ պետությանն ա մեր լասավորչահաստատ Սուրբ Եկեղեցուն՛ անմնացորդ նվիրումով լծվելով իրենց առաքելության կատարմանը մեր ժողովրդի կյանքում:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Խ Ո Ս - Ք Ը

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Հ Ո Գ Ե Վ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն Ի 1 3 0 - Ա Մ Ց Ա Կ Ի

հ ա ն դ ի ս ո ւ թ յ ա ն ը

Գերաշնորհ, Հոգեշնորհ և Արժանապատիվ Հայրեր, կրթության և գիտության շնորհակալ գործի պատվարժան մշակներ, հյուրեր ե սիրելի սաներ.

Փաոք և գոհության ենք վերառաքում'■ երկինք, որ Տերը մեգ Հովվապետ, հովիվ և հար, արժանի դարձրեց միասնաբար տոնախմբե/ու 130-ամյա հոբելյանը Գե- վորգյան Հոգևոր ճեմարանի: «Փաոք -Քեզ, Աստոււսծ, փաոք Քեզ, յա ղա գս ամե­նայնի, Տէբ, փաոք Քեզ»:

Այսօր մենք արժեվորում ենք ւուսւսվորչահաստատ հոգևոր կրթական հսւս- տատության աոաքելությունը մեր ժողովրդի կյանքում նոր զարթոնքը' կապված Մեծագործ Գևորգ Դ Հայրապետի անվան հետ, և վերջին 130 տարիների գործու­նեությունն ու հարուստ վաստակը: Մեծ ու անփոխարինելի ժաոանգություն ունի Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանը, լուսավոր ճանապարհի բարի արդյունքներ, որոնց մասին ևս մեկ անգամ լսեցինք Վեհարանի այս հարկի ներքո բանախոս­ների պատմական անդրադարձումներով ու գնահատականներով: Հիշվեցին գործեր, անցյալի մեծ գործիչների անուններ, ում նվիրումը, ազգասիրությունն т հայրենասիրությունը մեզ հետ են այսօր աննյութական, բայց իրական ներկայու­թյամբ:

Մեր հոգիները լեցուն են բերկրանքով, ցնծությամբ և հպարտությամբ, բայց նաև ծանրորեն իջնում է մեր ուսերի վրա պարտականությունը'արժանավոր շա-

ՀՈԳ

ԵՀԱ

ՆԳ

ԱՏ

ՅԱ

Ն

ԿԱՐԳ

ՀԱ

ՅՈ

Ց

ՀԱՅ

ՐԱ

ՊԵ

ՏՆ

ԵՐ

Ի

ՇԻ

ՐԻ

ՄՆ

ԵՐ

Ի

ԱՈ

ՏԵ

Վ

ԳԵ

ՎՈ

ՐԳ

ՅԱ

Ն

ՀՈԳ

ԵՎ

ՈՐ

Ճ

ԵՄ

ԱՐ

ԱՆ

Ի

130-

ԱՄ

ՅԱ

ԿԻ

Ն

ՆՎ

ԻՐ

ՎԱ

Ծ

ՀԱՆ

ԴԻ

ՍՈ

ՒԹՅ

ՈՒՆ

ՆԵ

ՐԻ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

ՃԵ

ՄԱ

ՐԱ

ՆԻ

13

0-Ա

ՄՅ

ԱԿ

ԻՆ

Ն

ՎԻ

ՐՎ

Ա6

ՀԱՆ

ԴԻ

ՍՈ

ՒԹՅ

ԱՆ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 83

բունւսկողները ւիևելա մեր հայրապետևերի թւսամիտ փսբղապետևերի նվիր­յա լ հոգևոբ ու ազգային գործիչների ւսզևիվ նպատակների, գոբծի ու գործունեութ­յա ն և թողած ժառանգության: Այսպիսի մեծ պատասխանատվության ւսոջև մնում Է Մեզ աղոթք բարձրացնել երկինք և խնդրեց, որ դուք Էլ ձեր աղոթքները միացնեք աղոթքիս հայցելով, որ Տերը օգնական ւինի մեզ հաջողությամբ իրականացնելու այն, ինչ որ մեր պարտքն Է մեր հայրերի առջև, մեր պատմության աոջն, մեր գւս- 1իք սերունդների ու ժամանակների ւսոջև:

Մեր Եկեղեցին այսօր իր աուսքեւության ճաևապարհիև բազմաթիվ խևդիրևեր ունի ծառացած, որոնց հաղթահարումով հավատն ու քրիստոնեական ճանաչո­ղությունը, մեր հոգևոր արժեքները, մեր հայրերի ժառանգությունը պիտի անբա- ժւսևելի դաոնան մեր ժողովրդի կյանքից, որպեսզի այև ւիևի աստվածահաճո, լի ֊ ևի շաղախված առ Քրիստոս սիրով, որպեսզի արդարությունը, ճշմարտությունը, միաբանություևև ու եղբայբսիրություևը տիրապետող ու գերւսկա արժեքները լի- ևեև հասարակական կյաևքի: Արդարև, ավե/ի դժվարիև ժամաևակևեր Է տնսե/ մեր Եկեդեցիև և Գևորգյաև ճեմւսբաևը: Գերաշևոբհ Տ. Եզևիկ Սրբազանը հիշեց­րեց, որ եղե/ եև 35 տարիևեբ, երբ 35 եկեղեցականներ կային Հայաստանում: Այ­սօր մխիթարված ենք ասելու, որ միայն անցևող հիևգ տարիևերի ընթացքին ւսվե- էիքաև 120 եկեղեցականներ ենք ձեոևադրել, ւսվե/ի քան քառասուև եկեղեցական­ներ իրենց կրթությունև եև ստաևում արտերկբի աստվածաբանական բարձրա­գույն հաստւստություևևերում: Նրանցից յոթև արդեև որպես աստվածաբանութ յա և պսակավորներ, մագիստրոսներ վերադարձել են և ծառայության եև կոչված եկեղեցական տարբեր բևագավառներում:

ժամաևակի խևդիրն Է, և մեր ժողովրդի պահւսևջն Է որ Գևորզյւսև Հոգևոր Ճ1ն- մարաևում պսւտրաստվեև արժանավոր եկեղեցականներ, Աստծո Սուրբ Սեղա­նի նվիրյսււ սպասավորներ, ովքեր գան զորացնելու, անառիկ դւսրձնելու մեր ժո­ղովրդի հոգևոր աշխաբհև ու հոգևոր կյանքը: Մեզ համար մեծ ուրախություն ու մխիթարություն Է նաև, որ Գևորզյւսև Հոգևոբ ճեմւսրաևի հոբելյւսնը տոևսւխըմ- բա մ եևք կրթությաև ու գիտությաև մեծաևուև ու ւսրժաևավոր գործիչևերի հետ մի- ւսսիև: Աոավոտյաև միասևաբար աղոթքի կաևգևեցինք ձեզ հետ Սուրբ Էջմխսծևի Մայր Տւսճւսրում, մխսսևաբար խոևսւրհում բերեցիևք, հարգւսևք մւստուցեցիևք ւուսամիտ մեր Հայրերի, մեր Հայրապետևերի հիշատակիև և ահա միևչև եբեկո- յւսև այս ուշ պւսհև ամփոփում եևք հաևդիսությունների շարքև այև վստւսհութ- յւսմբ, որ համատեղ ջանքերով պիտի կարողանանք իրակաևացևե/ մեր բո/որ սպասումևերը, ծրագրերը, մեր աոաքե/ությունը:

Հոբելյաևակաև այս առիթով, սիրելիներ, գնահատւսևքի Մեր խոսքև եևք բե­րում ւսմեևքիդ ձեր նախաևձախևդրությաև ու պատրաստակւսմությւսև համար, այն բո/որ ազնիվ խոսքերի, այն բո/որ գնահատականների որ հնչեցիև այստեղ ձեր ելույթներում, նաև այնշևորհավորաևքևերի որ ուղղվեցին Մեզ'ինչպ ես Գե- վորգյաև Հոգևոր ճեմարաևի 130-ամյակի այնպես և Մեր գահակալության հևգամյւսկի առիթով: Մեր շևորհակէպաթյուևև ենք բերում պարգևների համար,

о “է Հյ ̂• ^_^^^^==========̂ լ -------------------------. , ...հ.„սք,հոհե Գևոոգյան ճեմարանի տեսչությւս-

գնսւհատանքը Սեր սիբւՓ կազմակերպող հանձնախմբի անղամ-* „ հոբելյաեւսկահ /,,* % *►

ййлАЛ «ДОէւբ ատ11է , , ՄԷւ„ գնահատանք ն ենք բերում նաև ճեմարանիգևոր կրթօջախի ար 11 ՚ ՜ «ւսւքաճ հանդեպ դրսևորած նախանձս։-

= 5 & 5 Տ տ տ տ տ = տ հ ֊ .մ ե ր 2 ր բ 1 կ ե ղեՏԻե. աոատորեն արգասավորի մերՏ ̂ րոԻ < « » * * м я а » ш г .и и ь т т ш ь Հ Հ ա * « չ > » *Շ լ ս Լ ^ ո վ : Ա ս ^ օ գ Ա ա կ ա Ա մեզ Ա ո ^ Ր շ և ո ր հ ր . ,,եՈ , խաղա-

ո ա * յ ա Թ ո № < * ■“ * “ * ա յժմ և ’Ч Т " Т Г Т ,ճ ձ ձ ս » ս ա Щ Ш * հոՓԿա ւ աՐախ ո ,„ ա ա ш а ш е ф ш н ш щ и т աո-

ժ ա /Լ ս տ ս Գևորգ,աԱ Հոգևոր ճեմարանի դասախոսներին կրթօջախի հարկի ներքո իրենց ազնիվ *սա սյո,Ո ան ու վաստակի համար: Այսօր .Ս ռ ր ր ՆԱրսա ՇԱորհսզխ շքաեշաևի Կոևդակր պիտի հանձնեք *ա և ԳԱոբգ/աԱ Հոգևոր ճեմա­րանի ,րեսո,է սիբեւի Տեր Հորր Տեր Եւփշե ավագ քահանա Սաբգսյանին. ամ շքանշանով պարգհատրե, ե կ , երբ նշում էինք իր ԵԱԱղ/աԱ 75-ամյա հոբեԱաԱր:

Մեր Եկեղեցու բարձր պարգևով' «Սուրբ Սահակ - Սուրբ Մեսրոպ» շքանշա­նով պարգևատրում ենք տիար Պետրոս Բեդիրյանին, տիար Պետրոս Հովհան­նիսյանին և տխսր Սիմոն Գրքւսշարյանին: «Սուրբ Ներս ես Շնորհւսփ» շքանշա­նով պարգևատրում ենք տիար Պարգև Շահբազյանին և տիար Խ որեն 'Ղալյանին: Նրանց ձեռքերում կրթվել են ճեմարանականներ և շարունակում են կրթվել:

Վերստին Մեր գնահատանքն ենք բերում բոլոր նրանց, ովքեր ներդրում, մաս և բաժին ունեն հոգևորական նոր սերնդի պատրաստության նվիրական գոյւ- ծում: Ռող Աստված օրհնի ձեզ, ս/ւսհի, պահպանի ձեզ քւսջաոոդջ և երջանիկ և ձեր աշխատանքում պարգևի ձեզ հոգա բերկրանք և ուրախություն: Այժմ աղոթքով փակենք այսօրվա մեր երեկոն:

Վեհափառ Հայրսւպետը Գեորզյան Հոգևոր ճեմարանի 130-ամյակի կապակցությամբ, ի գնահատություն ճեմարանին և Հայ Եկեղեցուն մատուցած իրեեց ծառայության, «Ս. Սա­հակ - Ս. Սեսրոպ» շքանշաններ հանձեեց ճեմարանի ներկա և նախկին դասախոսներ Սի­մոն Գրքաշարյանին, Պետրոս Բեդիրյանին, Պետրոս Հովհաննիսյանին և «Ս. Ներսես Շնոր­հալի» շքանշան՝ Պարգև Շահբազյանին ու Խորեն Պալյանին:

Հանդիսությանը ներկա Էին բարձրաստիճան հոգևորականներ, գիտության և մշակույ­թի ճանաչված գործիչներ:

Հանդիսությանը գեղարվեստական հայտագրով հանդես եկավ Գևորզյան Հոզևոր ճե­մարանի երգչախումբը:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՄՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 85

ՏՈՆԱԿԱՆ ՀԱ Մ Ե Ր Գ ԱՐԱՄ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ Ա Ն Վ Ա Ն ՀԱ Մ ԵՐԳԱ ՍՐԱ ՀՈՒՄ ' Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Գ Ե Վ Ո ՐԳ Յ Ա Ն

ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱՆԻ 130-ԱՄՑԱԿԻՆ

Նոյեմբերի 6-իե Գեորգյան Հոգնոր ճեմարանի 130-ամյակիե նվիրված հանդիսություն­ները եզրափակվեցին Արամ Խաչատրյանի անվան համերգասրւսհում տեղի ունեցած տո­նական համերգով:

Հանդիսության ընթացքում «էջ Միածինն ի Հօրէ» շարականի երգեցողության ներքո բերվեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Սրբատառ Կոնդակը' նվիրված ճեմարաեի 130-սւմ- յակին, որն ընթերցեց Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդ Տ. Նավասարդ եպս. Կճոյանը:

«Տևական դադարից հետո Գևորգ Զ երախտստժաե Կաթողիկոսի ձեռքով վերաբացվեց ճեմարանը և Վազգեն Ա ու Գարեգին Ա երջանկահիշատակ Հայրապետների բարեխնամ հոգածության ներքո՛ հոգևոր սպասավորության ճանապարհեց հարյուրավոր եկեղեցա­կանների: Այսօր Հայ Եկեղեցու անդաստանում, նրա հայաստսւնյան և արտերկրյա տար­բեր թեմերում նվիրումով ծառայում են ճեմարաեի ավագ և կրտսեր սերեդի շրջանավարտ­ները, ովքեր սիրով ուսանեցին ու հաստատվեցին հոգևորականի իրենց կոչման մեջ: Մենք նույնպես երախտապարտ շրջանավարտը Մայր Աթոռի Հոգևոր ճեմարաեի' նայն խնամ­քով ու նախանձախնդրությամբ պիտի հոգանք, որ ճեմարանը գործի լիաշունչ ե, ինչպես 130-ամյա իր պատմությամբ է, շարունակի լինել անբաժան մասը հայոց հոգևոր կյանքի և ողջ հայ իրականության: Շարունակի փնեւ ու մնալ բագմադարյա ավանդների անխաթար պահպանողն ա փոխանցոդր Սահակ-Մեսրոպյան դպրոցի և դարերի մեջ գործած վանա­կան մեր բոլոր դպրոցների, որ կրթեցին աստվածասեր ու հայրենասեր հոգին մեր ժողո- Վըրդի. արարչագործ ու հանճարածնանդ ոգին և անեղծ պահեցին քրիստոնեական մեր հավատը՝ որ հայոց երկնքում վառ ու պայծառ և հավետ փայլի կանթեղի լույսը Սուրբ Լու- սավորչի, խավարացիր իր զորությամբ մթության ու խութերի միջից առաջնորդի դեպի խա­ղաղ ա օրհնյալ ափեր և լուսավորի ազատ կյանքի հաղթանակները»,- ասվում է Հայրա­պետական կոնդակում (տեն էջ 6):

Նշանակալից այս իրադարձության առիթով իրենց շնորհավորական ուղերձներն էին հղել Հ Հ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյաեը և Հ Հ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը:

«Հայաստանում գործող ամենահին բարձրագույն ուսումնական հաստատությունը բա­ցառիկ է իր հարուստ տարեգրությամբ: Նրա էջերը արտացոլումն եե մեր ժողովրդի վերջին 130 տարվա հոգևոր, կրթամշակութային կյանքի պատմության:

Գևորգյան ճեմարանը կրթել և ասպարեզ է հանել հայ հոգևորականության և մտավո­րականության բազմաթիվ սերունդներ: Նրանց անձնվեր ծառայությունը և հայրենանվեր գործունեությունը վեր է ամեն մի գնահատականից»,- ասվում է Հ Հ նախագահի շնորհավո­րական ուղերձում (տեն էջ 12):

1 Հաեդիսությանը^գեղարվեստական հայտագրով հանգես եկան Գեորգյան Հոգևոր ճե­մարաեի, Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցի սաները, «Հովեր» երգչախումբը. Կոմիտասի

անվան քսայակը և ՀՀ պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ԱՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 87

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐԽ ԻՎԻ Պ Ա ՏՄ Ա ՇՈՒՆ Չ ՀԱՐԿԻՑ ՆԵՐՍ

Գեորգյան Հոգևոր ճեմարանի 130-ամյակի հոբելյանական հանդիսությունների շրջա­նում, դեկտեմբերի 3-իե, Հայաստանի Ազգային Արխիվում բացվեց «Գեորզյաև ճեմա­րան» արխիվային ֆոնդի ցուցադրությունը, որը Հայաստանի Ազգային Արխիվի և Մայր Աթոռի Արխիվի համագործակցության երախայրիքն էր:

Բացման խոսքով հանդես եկավ Գևորգյան Հոգևոր ճեմարաեի տեսուչ Արժանապատիվ Տ. Եղիշե ավագ քահանա Սստգսյանը, ով Հայաստանի Ազգային Արխիվի տնօրինությանն ու աշխատակիցներին փոխանցելով Նորին Սրբություն Տ. Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Սրբազնազույն Կաթողիկոսի օրհնությունն ու բարձր գնահատանքը անդրադարձավ Գե- վորգյաե ճեմարանի անցած ուղուն, նշանավոր ճեմարանականների գործունեությանը, ինչ­պես նաև այսօր ճեմարանում կատարվող բարեփոխումներին և մերօրյա ճեմարանական­ներից' հավատավոր հայ ժողովրդի ու Մայր Եկեղեցու ունեցած ակնկափքեերիե: Խոսք ասացին նաև Հայաստանի Ազգային Արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյաեը, ցուցադրու­թյան բացմանը մասնակից պաշտոնատար սւյլ անձինք, ինչպես եաե նախկին ճեմարանա­կան, Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի դասախոս, երգիչ Թովմաս Պո- դոսյանը: Այնուհետև Հայաստանի Ազգային Արխիվի Փաստաթղթերի օգտագործման, հրատարակման և աշխատանքների կազմակերպման բաժնի վարիչ Մարինե Մարտիրոս- յանը ներկայացրեց Ազգային Արխիվում պահպանվող «Գևորգյան ճեմարան» արխիվային ֆոնդը' նշելով, թե երբ և ինչպես է այն բերվել Ազգային Արխիվ, ինչպիսի արխիվային նյու­թեր եե առկա այդ ֆոնդում, անդրադառնալով նաև ցուցադրված ևյութերիե, որոնք արտա­ցոլում եե Գեորգյան ճեմարաեի գործունեությունը' 1870-ական թվականներից մինչև մեր օրերը: Ցուցադրված նյութերը եզրափակում էին Գևորգյաև Հոգևոր ճեմարաեի ևորօրյա առաքելությաև վերաբերյալ վավերագրերն ու լուսանկարները:

Ցուցադրության բացմանը մասնակցում էին եկեղեցակաեեեր, Գևորգյաև ճեմարաեի ե սւյլ ուսումնական հաստատությանց դասախոսներ, մշակութային գործինչներ, ուսանողներ:

Ներկայացված արխիվային նյութերը դիտելուց հետո Հայաստանի Ազգային Արխիվի հանդիսությաեց սրահում տեղի ունեցավ համերգ' Գևորգյաև Հոգևոր ճեմարաեի սաեուց երգչախմբի և Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի ուսանողուհի' չինուհի Ու Մեյի մասնակցությամբ: Համերգից առաջ խոսք ասաց Մայր Աթոռի Արխիվի տնօրեն Ար­ժանապատիվ Տ. Ասողիկ քահանա Կարապետյանը.

«Ամեհից աոսւջ գւպիս հևք մեր շևոբհւսկա/ոբյուևհ ու երախտագիտությունն, արտահայտելու Հայաստանի Ազգային Արխիվի տնօրինությանն ու աշխատսւ- կէսզմին, որ այսօր, ամենայն սիրով, բաց եք արել այս պատմաշունչ հւսբկի դոնե­րը և, ի նշանավորումն Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի 130-ւսմյւս հոբե/յւսնխ կւսզ- մակեբպել հայոց Հոգևոր Կաճաոի էսբխիվւսյին փաստաթղթերի ու նյութերի ցու-

2004

‘ Մ ա յ" Ա Բ ՞ " Ի

ևոււԼ Ինձ է ընդուսոսւ» (ս ատյ* и -~л •» ■Р я д е Եկեղեցու հինավուրց այս կրթօջախի հետ: Այո. քսմփ որ եթե հա ,/„պ ա սիր

. . о Г ... ք_. Г..оаГ«1 «| (щи /и>л/ | 1 1 1111//|ւ1|/| /̂ք 111111111 Гй 4 1հայս ընդունում է իր հոգիև սնուցանող ու խնամող հայ հոգևորականիս, ապա հա և,սև ընդունում է Արան իբրև «հոգու մարդ» կերտած հաստատությանը, որ օրհ- Այաւ էքրիարոեեակաե ուղղափառ հավատքի դավանությամբ և մեր սուրբ հարց ավանդույթներով: Հաստատություն, որ ամեն մի ճեմարանականի 1Աանքում Մեծ Վարդապետի'մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի սուրբ առաքելությունն է իրականաց­նում գինում է հւսվաւրագործության հոգևոր սպառազինությաւէբ և ի հայս առա­քելության կոչում Հետևաբար, ինչպես մեր Տիրոջ երկրավոր կյանքի ու Նրա Սուրբ Եկեղեցու պատմության իմացումն ու ճանաչումը չափազանց Էսւկան Է յու­րաքանչյուրիս համար, այնպես և, կարծում ենք, հոգեմտավոր նկարագիր կեր­տող այդ սուրբ հարկի'Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի պատմական ընթացքի մա­սին քաջատեղյակությունը կարի անհրաժեշտ Է որպեսզի իրապես ճանաչելով նրան՜ի զորու լինենք ճա նա չեի նրանից ճաոսւգող և հայոց 1լյւսնքում /ույս սփռող հայ եկեղեցականներին' մերազնյա սւմենւսվավերական բարի և քաջ հովիվնե-

Հոգևոր այդ կաճառի մասին քաջիմացությունը, մանավանդ, կարևորվում Է հայ իրականության մեջ գոյություն ունեցող մյուս բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համար, որոնք իրակւսնում ոչ այ/ ինչ են. եթե ոչ հայոց կրթական հաստւստությւսնց մսւյր պանծափ. Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի հա­րազատ զավակները: Աոէսքե/ության քաջիմացություն, որպեսզի մերօրյա ԲՈՒՀ երը ոչ մխսյն գիտելիքներ ու գիտություն ավանդեն, ւսյ/և իրենց նվիրական գըր- կում ուսանող երիտասարդներին Մայր Եկեղեցու սուրբ հավատքով սնուցանե/ու բարեպատեհություն ընձեռեն. «...ճանաչենք Քրիստոսի սերը, որ գերազանց Է, քան ամեն գիտություն, որպեսզի լցվենք Աստծո լրիվ ամբողջությամբ», - պատգա­մում Է Սուրբ Պողոս առաքյալը (Եփես. Գ 19):

Ահավասիկ, հարգարժան ներկաներ, այս առումով, ինչպես ամեն մի ժողո- ՎԸՐԴԻ. կառույցի ու հաստատության, սույնպես և Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի պատմության լիարժեք իմացման համար մեծ կարևորություն ունի այդ կրթօջախի (ոսոայությամբ գոյացած ամեն մի վավերագիր: Հետևապես, հարկ Է միշտ հիշել այն ճշմարտությունը, որ անցյա/ից մեզ փոխանցված գեթ մեկ պատառիկը'սուրբ մասունք Է, փոքրիկ ճրսւգ որը լուսավորում Է տվյաւ պատմության մեծածավալ կտավի թեև փոքրսւգույն, բայց գրեթե միշտ արժեքավոր մանրամասնություններ բացւսհայտող մի կտորը: Ահա թե ինչու անցին արժեք Է Գևորգյան Հոգևոր ճեմա-

րին:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 89

բանի արխիվային, հավաքածուն, որ այ/ես մի բանի տասնյակ տարի խնամքով պահպանվում Լ Հայւսստւսնի Ազգային Արխիվում և այսօր, ի դնմս մի քանի վա­վերագրերի հսւնվհ/ է ի տ ես մեգ ամենհցուս: Լիահույս ենք, որ աոսւջիկա տար­վա ընթացքում, Հայաստանի Ազգային Արխիվի հետ համատեղ, /ույս կընծսւյհնք Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանի արխիվային վավերագրերն ու նյութերը հւսմա- /րե/ով Հայոց Եկեղեցու վավերագրերի հատորւսշարքը: Առաջ Աստված:

Այս մտածումներով կրկիև մեր շևորհակւպություևև ենք հւսյտևում Ազգւսյիև Արխիվի տևօրիևությաևը այս ցուցաղրությաև համար: Մեծահույս եևք, որ բո/որ այցե/ուները թե'այսօր և թև'ցուցաղրությաև աոսւջիկա օրերիև այս սրահից ղուրս եև գա/ու ազնիվ հպարտությամբ և գոտևպևղվսւծ, քաևզի Տիրոջ ողորմաթյավբ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի հոգևոր կրթօջախը ևույև ևվիրամով և նույն ևւս- խաև&ւսխնդրոտյամբ հայոց կյանքում շարունակում է կյանքի կոչել իր բացաոիկ աուսքե/ություևը՝ ի ւիաոս Աստծո, ի /ուսսւվորություև և ի փրկություն հավատա­վոր հայ ժողովրղխ>:

Այնուհետև Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնի միաբան, Գևորգյսւն Հոզևոր ճեմարանի դա­սախոս Հոգեշնորհ Տ. Վարդսւն աբեդսւ Նավասարդյանի խմբավարությամբ ճեմարանա­կանները կատարեցին հոզևոր երգեր: ճեմարանական երգչախմբի կատւսրմամբ հնչեց նաև Արժանապատիվ Տ. Թովմա քահանա Անդրեասյանի հեղինակած «Ձոնը», որն ընծւսյել էր Գևորզյւսև Հոզևոր ճեմարանի 130-ամյւս հոբելյանին: ճեմարանի սանուց հոգեզմայլ երգե­ցողությունից հետո հանդես եկավ չինուհի երգչուհին' բարձրարվեստ կատարելով Կոմի- տաս Վարդապետի, Արմեն Տիգրանյանի և Բարսեղ Կանաչյանի երաժշտական ստեղծա­գործություններից:

Համերգային այս ծրագրով էլ եզրափակվեց «Գևորզյան ճեմարան» արխիվային ֊ֆոնդի ցուցադրության բացմանը նվիրված արարողությունը:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌԻ ԱՐԽԻՎԱՅԻՆ ԲԱԺԻՆ

Պ ԵՏՐՈ Ս ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ՊաւբսսւկաԱ գիտությունների թեկնածու

գ -ե վ ո ր գ ց ա ՜ն ճեմա րա նի ա նցա ծ ո ւղ ի ն ՛

Ա.ԱՕՈ հավաքվել ենք հայոց նվիրական այս վայրում՜ նշելու X IX դ. վերջերի և X X դ. սկցոների հայ մշակույթի ամենանշանավոր կենտրոններից մեկի'Ս. էջմիածնի Գևորզյան Հոգեոր ճեմարանի հիմնադրման 130-ամյակը: Մտովի գնահատեւով Գևորզյան ճեմարա­նի խաղացած դերը հայ կյանքում՜ կարեփ է անվարան ասել, որ տվյալ ժամանակաշրջանն անհնարին է պատկերացնել առանց ճեմարանի գործունեության: Այն ըստ էության արևե- լսւհայ ողջ մշակույթն է, մանկավարժությունն ու դպրոցը, հայագիտությունն ու հասարա- կական-քաղաքական կյանքը, ազատագրական շարժումը. Եկեղեցին ու հոգեոր կյանքը:

Այսօր, հոբելյանական այս խանդավառ մթնոլորտում, անհրաժեշտ է արժանին մատու­ցել ու հիշել բոլոր այն անձանց, որոնց անդող ջանքերի գնով հաոնեց լույսի ու գիտության այս տաճարը: Վաղուց էր հասունացել Ս. էջմիածնի հովանու ներքո բարձրագույն հոգևոր ուսումնական հաստատություն հիմնելու անհրաժեշտությունը: էջմիածնում գործող ժա- ասնգավորսւց դպրոցն այլևս չէր բավարարում Եկեղեցու օրավուր աճող պահանջները: Եկել էին նոր ժամանակներ, և Հայոց Եկեղեցուն անհրաժեշտ էին նոր, ժամանակակից գի­տությամբ զինված կարող հոգևորականներ, ուսուցիչներ: Նման մի ուսումնական հաստա­տության անհրաժեշտության մասին բազմիցս նշել էին Ստ. Նազարյանցը, Մ. Նալբաեդյա- նը, Ս. Շսւհազիզը, Րաֆֆին, Գր. Արծրունին և ուրիշներ: Սակայն այդ վիթխարանշանակ գործը հնարավոր եղավ իրականացնել միայն Ամենայն Հայոց երկու Հայրապետների' Գե- վորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցու և Սակար Ա Թեղուտցու տիտանական ջանքերի շնորհիվ:

Գևորգ Դ Կաթողիկոսը Լուսավորչի գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո ձեռնամուխ եղավ հոգևոր բարձրագույն ուսումնական հաստատության հիմնադրման աշխատանքնե­րին: Այն դարձավ նորընտիր Կաթողիկոսի ամենօրյա մտածումների հիմնական առարկան և հետագա գործունեության գլխավոր ուղենիշը, կյանքի նպատակը: Ահա թե ինչու ռուսաց Ալեքսանդր II ցարի հետ հանդիպման ժամանակ (1866 թ.) Հայրապետը խոսեց նաև ճեմա­րանի հիմնադրման մասին, որին հավանություն տվեց կայսրը: Այսպիսով, ճեմարան բացե­լու հարցը վճոված էր: Սակայն կարևորվում էին առաջնային հետևյալ հարցերը' որտե՛ղ պետք է կառուցվեր ճեմարանը ն նյութական ինչ միջոցներով:

Թեև եղան բազմաթիվ առաջարկություններ, սակայն Գևորգ Չորրորդը վճռականորեն պնդեց, որ ճեմարանը չպետք է հեռացնել Մայր Աթոռից, այն պետք է կառուցել նրա հա­րևանությամբ ու հովանու ներքո: Իսկ նյութական միջոցները հավաքվեցին տարբեր կտակ­ների և նվիրատվությունների հաշվին: Անհրաժեշտ է շեշտել, որ ճեմարանի կառուցման համար զգալի գումարներ տրամադրեց մոսկվաբնակ մի ազնվագույն հայորդի' ազգային

• Որպես ցևկուցամ կարդացվեց I. Գ4յորդյաե Հոցեոր ճեմարանի 130-ւսմյակիե նվիրված միյացսւոմաեր Ս. ե?մի- ւսծեում նոյեմբերի 3-իե:

2004 Գ եվ Ո Ր Գ 8Ա Ն ԺԵՄԱՐԱՆԻ ԱՆՑԱԾ ՈԻՂԻՆ ԺԱ-ԺՌ 91

բարերար Հովհաննես Հովեանյւսնը: Մի զարմանալի ու գեղեցիկ զուգադիպությամբ ճեմա­րաեի այսօրվա վերակառուցումը հնարավոր դարձավ մեկ այլ ագզայիե բարերարի'Գեորգ Հովեանյանի ազնիվ նվիրատվության շնորհիվ: Թեե այս երկու Հովնանյաններր միմյանց ազգական չեն, սակայն երկուսն էլ |եցուե են ւսգգին ու եկեղեցուն անշահախնդրորեն ծառայելու ոգով:

Գեորգյան ճեմարանի շինարարությունն սկսվեց 1869 թ. մայիսին և ավարտվեց 1873 թ. վերջերին: 1874 թ. ամռանը տեղի ունեցավ սաների ընտրությունը և, ի վերջո, 1874 թ. սեպ­տեմբերի 28-իե' Ս. Գեորգ Զորավարի տոնին, տեղի ունեցան հաստատության բացման հանդիսավոր արարողությունները: Կանոնավոր պարապմունքներն սկսվեցին սեպտեմբե­րի ՅՕ-ից: Թեև ճեմարաեի պաշտոնական անվանումն էր «Ս. Գևորգյաև ճեմարաե Սրբոյ էջմիածևի», սակայն ժամանակի ընթացքում այն փոխարինվեց «Գևորգյան ճեմարաե»-ով: Այս անվանումը, որն այնքան սահուն ու աննկատ մուտք գործեց մեր գրավոր ու բանավոր խոսքի մեջ, լավագույն հուշարձանը եղավ բազմերախտ Կաթողիկոսի հիշատակին, թեև իևքը դյուզն-ինչ չափով տոև չտվեց նման անվանման հաստատմանը:

Չափազանց կարևոր էր եաև ճեմարանն ուսուցչական բարձրորակ կադրերով ապահո­վելու հարցը, ո՞ւմ պետք է վստահվեր այդ պատասխաևատու գործը: Հենց սկզբից տեսչի պաշտոնի համար հրավիրվեց հայտնի հայագետ Գաբրիել եպիսկոպոս Այվագովսկիև, իսկ ուսուցիչներ'Հովհաննես վարդապետ Երեմյաեը, Սուքիաս վարդապետ Պարզյաեցը, Արիս- տակես վարդապետ Սեդրակյաեը, Գևորգ վարդապետ Սոտեեյաեցը (ապագա Գևորգ Ե Կաթողիկոսը): 1878 թ. ճեմարաե են հրավիրվում ուսուցչական նոր, կարող ուժեր'Խորեն Ստեփաեե, Վահան Բաստամյան, Վարդան Աբովյան, Կարապետ Կոստաեյանց, Մկրտիչ Պալյսւն: 1881 թ. տեսուչ նշանակվեց հայտնի մանկավարժ Արշակ Նահապետյանը, որը ճեմարաե եկավ համախոհ մի խումբ ընտիր մտավորականների հեւրՍեդրսւկ Մանդիեյան, Ստեփանոս Պալասանյան, Հովհաննես Հովհաննիսյան, Փիլիպպոս Վարդանյան. Սարգիս Գաբրիելւան և արիշներ:

ճեմարանն իր առաջին շրջանավարտները տվեց 1882-1883 ուսումնական տարում: Մտահոգիչն այն էր, որ նրանցից և ոչ մեկը ցաեկություն չէր հայտնել հոգեորակաև դառնա­լու, իսկ, ինչպես եշվեց, ճեմարաևի գլխավոր խևդիրեերից մեկը այդ էր ւինելու: Պատճառն, անշուշտ, ճեմարանում կրոնագիտական և աստվածաբանական առարկաների դասա- վաևդման անբավարար մակարդակն էր: Անհրաժեշտ էր ճեմարաե հրավիրել որևէ հմուտ աստվածաբանի: Ահա այս խնդիրները պետք է լուծեր նորընտիր Կաթողիկոսը' Մակար Ա Թեղուտցին: Նրա առաջարկությամբ նշված առարկաների դասավանդմանը ձեռնամուխ

եղավ Կարինի թեմի առաջնորդ, հայտեի աստվածաբան Մաղաքիա եպիսկոպոս Օրման- յանը: Նրա շնորհիվ է, որ 1889 թ. հունիսին ճեմարանի տեսուչ Արշակ Նահապետյսւհը և երեք սաեեր Կարապետ Տեր-Մկրտչյանը, Գևորգ Չորեքչյաեը (ապագա Գևորգ Զ Կաթո­ղիկոսը) և Գարեգին Հովսեփյանը (Մեծի Տանն Կիլիկիո ապագա Կաթողիկոս Գարեգին Ա Հովսեփյանը), ստացան սարկավագության աստիճան:

Ձեռնադրությունները շարունակվեցին կանոնավորապես, և գզալի թվով ճեմարանա­կաններ իրենց եվիրեցին Հայոց Եկեղեցու սպասավորության վեհ գործին: Հայոց Եկեղեցին համալրվեց երիտասարդ, կարող ուժերով, որոնք դարձան մեր հոգևոր զարթոնքի սերմեա-

92 ԺԱ-ԺՌՊԵՏՐՈՍ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ 2004

ք. ոոօահւսԱաոտնհոհց շատերն ուղարկվում էին Եվրոպա ցսւնները: ճեմարանի ճեմարանականների մի զգալի մասը

այ1տեդ 2̂ Հ շ №“ ձ " “ “ ի4յ „ ա1, ս մշակա* Ի Д О * *գնաց դեպի դպրոցները, մի հո,ակվեց հայագիտությանն ու մշակույթին իր РЬ-

Սակայն ճեմարանն սա աջինհհ^ինհչ Щ ^ աարոնյանը, ա . Բակունցը< Դ .

րսւծ ավանդով: ճեմարա ի ս կամ Մ Խերւսեյանը. Կւսրա-Դերվիշը. Դ. Մե-դ եմիրճյաեը_Ավ; սաակ Մկրւրչյանը> Լևոն Շանթը ե ոտիշեեր. գրականագետներ' Մ.

Ն^ԱդբալյանԸ- Ь. Մադաթյանը, Ա Զամինյանը. Պ. Մակինցյանը ե ուրիշներ. Աբեղյանը. ո ^ Ս յանը> Խ Կանայանը. Ս. Կանայանը, Ս. Հարությունյանը. Ա.

Տեր^Միքելյանը, Ստ. Աալիւասյանցը. Ե. Տեր-Մինասյանը ե ուրիշներ, պատմաբաններ֊ Ն Ադոնցը Ա Աբեդյանը. Ա Աբրահամյանը. Ա. Ակասանը, ^ ա ր յա ն ը . Գ. Գյուգալյա- նը Ա Խաչատրյանը, Վ . Ոստունին ե ուրիշներ, երաժշտագետներ Ա Բրուտյանը Կոմի- տասը, Ս. Մհփքյանը, Ա. Շահմուրաղյանը, Ա. Պաւրմագրյանը. Գ. Սյունին ե ուր շներ, ազ- ոաւին-ազատագրական շարժման գործիչներ' Կ. Գուլակսըզյաեը. Գ. Խաժակը, Ա. Կու-

կունյանը, Ա Վռամյանը. Փարամազը ե ուրիշներ, հասարակական-բաղարական ո. պե- աական գործիչներ' Ա. Դարբինյանը, Ա. Թորոսյանը. Ա. Խանջյաեը. Ա. Խոնդկարյանը, 4 . Խորհնին. Խ. Կարճիկյանը, Ա. Սիկոյանը, Ա. Սոավյանը. Ս. Վրագյանը և ուրիշներ, նշա­նավոր հոգևորականներ' Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գևորգ Զ, Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Գարեգին Ա, Նհրսես արքեպիսկոպոս Մելիք-Թանգյանը, Տիրայր արքեպիս­կոպոս Տեր-Հովհաննիսյանը. Հուսիկ արքեպիսկոպոս Զոհրաբյանը, Բազրատ արքեպիս­կոպոս Վարդազարյանը, Գալուստ Տեր-Ս1ւրտձ|աեը, Կարապհտ եպիսկոպոս ՏերՎՈւըրտ- չյանը, ՍՆսրոպ արքեպիսկոպոս Տեր-Մովսիսյանը (Մագիստրոս), Ռարեն արքեպիսկոպոս

Մանասյանը և շատ ուրիշներ:ճեմարանի շրջանավարտներից է եղել նաև ինքնուս գյուտարար, ատոմի միջուկը ու­

սումնասիրող Վահագն Դեմիրճօղլյանը, որը տեսականորեն աոաջինը հիմնավորեց ատո­

մային ռումբի ստեղծման հնարավորությունը:ճեմարանի արդյունաշատ գործունեությունն ընդհատվեց 1917 թ. վերջերին, երբ ընթա­

ցող առաջին աշխարհամարտի պայմաններում նրա շենքը տրամադրվեց զինվորական հրամանատարությանը: Հետագայում՜ 1918-1920 թթ., ինչպես նաև խորհրդային կարգերի բարդ ու դժվարին տարիներին ւիորսհր արվեցին ճեմարանը բացելու ուղղությամբ, սակայն' ապարդյուն: Եվ միայն 1945 թ. Գեորգ Զ Չորեքչյսւնի հետևողական ջանքերի շնորհիվ հնարավոր եղավ վերաբացել ճեմարանը: Անհրաժհշտ է նշել, որ Գևորզյան ճեմարանի ու­սումնական բազայի հիման վրա և ուսուցչական կազմով ու սաննրով է ձևավորվել Երևանի պետական համալսարանի դասախոսական կազմը (1919-1920 թթ.), որով ճեմարանական լավագույն ավանդույթներն այնուհետև շարունակվեցին Երևանի պետական համալսարա­նի միջոցով:

ճեմարանի հիմնադրումից անցել է 130 տարի: Եվ այսօր, երբ դարձյալ հայացք հեք ձգում նրա անցած ուղուն, մեր առջև հառնում են ճեմարանի ուսուցիչների ու սաների, մաս­նավորապես նրա վերատեսուչ կաթողիկոսների անզուգական կերպարները:

Բյուր օրհնություն նրանց արդար հիշատակին:

2004 Տ. ԵՂԻՇԵ Ա Վ Ա Գ ՔԱ ՀԱ Ն Ա ՍԱՐԳՍՑԱՆ ԺԱ֊ԺՌ 93

6’. Ե Ղ Ի Շ Ե Ա Վ Ա Գ Ք Ա Հ Ա Ն Ա Ա Ա Ր Գ Ա Յ Ա Ն

Գ ե ո բ գ յւ ս և Հ ո գ և ո ր ճ ե մ ա ր ա և ի ւբևսուչ

ԳԵՎՈՐԳՑԱ՜Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱ՜Ն*

Սիրե|ի ներկաներ, մենք հավաքվել ենք այս դահլիճում՜ նշելու Գևորզյւսն Հոգևոր ճեմա­րաևի 130-սւմյակը: Ուրախություն է այսօր բոլորիս համար, որ Հւսյաստաե աշխարհի պատմության, մշակույթի և հոգևոր վերսպարթոնքի մեջ մեծ և իր չափով եգակի գեր ունե­ցած Սուրբ էջմիածնի Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանն այսօր ստգհն 130 տարեկան է և շուրջ մեկ ու կես գար իր կոչմանը հավատարիմ իր մեծ ներգրումն է ունենում մեր Եկեղեցու, Հայ­րենիքի ու ժողովրդի կյանքում:

Մեր ժողովրդի լավագույն գնահատանքն է արտահայտվում հանդեպ այս նվիրական հաստատությունը նրանով, որ «Գեորգյան ճեմարան» արտահայտությունը վաղուց արղեե մի առանձնակի զգացում ե հիշողություն է արթնացնում ամեն մի հայորդու հոգում, որն ան­գամ հպանցիկ կերպով է ծաեոթ մեր ժողովրդի պատմությանը:

Գևորգյան Հոգևոր ճեմարաեի ենթսւհողն այն բազում արմատներն են, որոնք տարած­վում են պատմության խորքերում թաղված մեր հռչակավոր դպրության կենտրոնները' սը- նունդ տալով այսօր արղեե նորովի շեչող մեր նվիրական ճեմարանին: Գևորգյաև ճեմարա­նի ակունքները հասնում են մինչև հայ դպրոցի և մանկավարժության պատմության մեջ պատվավոր և անգնահատելի տեղ զբաղեցնող Ե դարի սկիզբ' Ս. Սահակ Հայրապետի, հայոց Վոամշապուհ մեծագործ արքայի ե հաևճարեդ Ս. Մեսրոպ վարդապետի կողմից հիմեաղրված Վսւղարշապատի առաջին ղպրոցր, ոտ, ինչպես Ս. Մեսրոպի կենսագիր Կորյուն վարդապետն է նշում, «ի կողմահց Խ ի զաւաոսւց Հայաստան աշխարհի հոր1]Ասււբ և щщкшц» հաասսէիևբւսցեալ սպբԱւրև զիտ ոտ եա ևն Աստուծոյ»:

Հենց այս դպրոցն էր հայոց քրիստոնեական նոր և բարձր ւսրժեքևերի, ւսգգայիե հայա­լեզու ուրույն մշակույթի կրողն իր մեծ շրջանավարտներով և հարուստ մանկավարժական ավանդույթներով, որ դարձավ թթխմորր ապագա մեր բոլոր վարդապետարանների և դըպ- րության կևետրոնների մինչև այսօր:

Սկսված եոր հազարամյակում ևս Գևորգյաև Հոգևոր ճեմարանը հոգեոր և իրավական ժառանգորդն է մեր դարավոր ասումևագիտակաե կեետրոևեերի, վարդապետարանների և հռչակավոր համալսարանների:

Հայաշունչ մեր դպրանոցներում կերտվեցին ու զարգացան ուսումնական-կրթական այն ավանդներն ու արժեքները, որոնց լիիրավ կրողը և շարունակողն այսօր մեր նվիրական ճե­մարանն է:

Նախորդ դարերում Աստվածընտիր ե հոգատար Հայոց Հւսյրապետներն իմաստնաբար մտահոգվեցին հատկապես մեր ուսումնական կենտրոնների արդյունավետ գործունեութ­յամբ ե դրանց զւսրգացմամբ, ինչպես մոտ ժամանակներում Գեորզյւսև Հոգևոր ճեմարաեի

* Որպես ցեկույյում կւսրւ]աէ|վև| I. ԳՀւորզյսւե Հույևոր ճեմսւրւսեի 130-ամյակիե նվիրված միյաւյսւոմանր Ս. ^ մ ի ­

աձևում նոյեմբերի 3-իե:

աշիոսյժ ա եռանդուն ոաումնական ընրաց^վ մերօրյա աաոսսասօր. ™ յ-

ՈաՏ ր ա ա ն Հոգևոր ճեմարանում կիրաովող ա վ ա ն դ ն ե ր ի Ա անեցա» յհևոաեգարյաե « և ա Հ ն ե ր ի ց են եղել Տարեի համալսարանը' իր մեծանան վա րպ ետ ներով Հովհաե п “ . Д Գրիգոր Տաթևացի. Գլաձորի համալսարանը' էոաց» նտևցի Վանական վար-

վանքի ուսումնական կենտրոնը' Թովմա Մնծաիհցի. Մխիթար Սասնե- ցի Անիի ուսումնական կենտրոնը' Ս^Իթար Անեցի. Մարեեյաց վանյը' Սողոմոն Մարե- նա,ի Հսւդպաւրի և Սանահինի վան6եըը' Անանիա Սանահնեցի. Հովհաննն» Սարկավագ վարդապետ և Գրիգոր Մագիստրոս, Գօշավանրը' Ս>Իրար Գոշ. պատմական Կիլիկիա- ,ում 4ոմկւայի Հայրապհտանոցի դպրոցր, Տավրոսի լհոեաշդբայի մի թևը համարվող Սև եռան ասումնագիտական կենտրոնները. Արքակաղնի երաժշտագիտական դպրոցը. Սաշ-

կեորի ուսումնագիտական կենտրոնը' Բարսեղ Մաշկեորցի կամ Բարսեղ ճոե վարգապետ

ե այսպես շարունակ:Պատմական գժնի ժամանակների բերումով եկավ մի շրջան, երբ մեր վահրերը խո­

նարհվեցին, ուսումանակսւն վառ լույսը սկսեց մարմրել, անթեղվել, ե մեր վաեակաե համսւ- փրների ուսումնագիտական, աստվածաբանական կենտրոններում առժամանակյա ծանր լռություն տիրեց: Հայ վանական համալսարաններում ու գպրոցեերում տիրող այս լռության մեջ կարծես արձագանքում էին Պատմահոր ողբի խոսքերը. «Ողբա մ զքհզ, Հայոց աշ­խարհ, ողբամ զքեզ, հանուրց հխսիսակււմւաց վեհսւգոյս. զի բստ ձսս բսպ սսորեւ քահաեայ, խորհրդական եւ ուսուցող ..... Ո՞վ այսուհետեւ զմերս յա րգեսցէզուսումև. ո՜վ ուրախասցի ըեղ յաոէսջաղիմուբխե աշակերտիս, ո՜՛վ զհայրսւ- կսւևհ բարյոսոեսցի զուարճութիւհ, մասամբ ինչ յաղյՅսւհարեալ յո րտ ոյս »:

Աստված սակայն Հայոց ագգի միջից վեր հանեց Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի ե նրա ազ­գից սերած Սրբազան Հայրապետների աստվածասեր ա ազգաեվեր ոգիե կրող եոր Հայ­րապետների, ովքեր մինչև այսօր փութաջանությամբ և նախանձախնդրությամբ գործում եե թէք մեր ագգի ու հայրենիքի և թՄ մեր վանական կենտրոնների վերականգնման ու դրանց ուսումնագիտական ավանդները շարունակող կրթական հաստատությունների պայծառաց­ման ու բարգավաճման համար:

Այդ կաթողիկոսներից էր Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցին: Ամենայն Հայոց Կաթողի­կոս ընտրվելով 1866 թվականին' նա նույն թվականի մայիսի 27-իե հրապարակհց իր անդ­րանիկ կոնդակը, որից արդեն երևում էր նորընտիր Հայրապետի նախանձախնդրությունը և մեծ հոգատարությունն ազգայիե, հոգևոր-մշակաթային մեր արժեքները պահպանելու և նորանոր նվաճումներով հարստացնելու գործում:

Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի Ամեեայե Հայոց Հայրապետն իր կաթողիկոսության տարիներին ձեռեարկեց արևելսւհայ դպրոցների ուսումնական գործի կարգավորումը ե նույնիսկ 1867 թվականին էջմիածնում կազմակերպեց ուսումնական հանձնաժողով, որը որոշեց դպրոցներ բացել հայաբնակ բոլոր քաղաքներում և գյուղերում: Այս ժամանակա­շրջանում տեսանելի էր այն բացը, որն առաջացել էր եաև եկեղեցական անդաստանից ներս ուսումնագիտական ոլորտում: Կրթությունը, գիտությունն ու ազգային մշակույթը կա­րևորող Կաթողիկոսը, անշուշտ, չէր կարող չմտածել նաև մեր վանական հռչակավոր դպրոցների հետևողությամբ Սուրբ էջմիածնում ուսումնական մի հաստատություն հիմնելու մասին, մանավանդ որ նախկինում այդ դպրոցների առաջնահերթ խնդիրն էր Վսպարշա-

2004 Տ. ԵՂԻՇԵ Ա վ Ա Գ Ք Ա ՀԱ Ն Ա ՍԱՐԳՍ8ԱՆ ԺԱ-ԺՌ 95

պատում Կաթողիկոսարանի կողքին հիմնադրված մեր աոաջին բարձրագույն դպրոցի սւ- վւսնդներին հավատարիմ մնալը: Այս միտքը հավանաբար դեռ վաղուց էր հղացել Գևորգ Դ Կաթողիկոսը: Իր ընտրության աոաջին տարում' 1866 թվականին, ընտրության աոիթով նա տեսակցության է ունենում Ա|եքսանդր Բ ցարի հետ'հանդիպման ընթացքում արծարծե- |ով և ճեմարանի հարցը:

1869 թվականի մայիսի 25-ին Կաթողիկոսը փութով սկսեց ճեմարանի շենքի շինարա­րությունը, որի բացումը կատարվեց 1874 թվականի սեպտեմբերի 28-ին: Նորաբաց ճեմա­րանը, որը կոչվում էր Ս. Գեորզյան, ուներ արդեն ուսանող դւսռնւպու պատրաստ վաթսուն պատանիներ, որոնք Ս. էջմիածնի ժաոաեզավորաց դպրոցի սաներն էին (ճեմարանն ավե­լի ուշ վերանվանվեց հիմեադրի անունով՛ Գեորզյան Հոզևոր ճեմարան): Բացման օրվա­նից երկու օր անց' սեպտեմբերի 30-ից սկսվեցին ուսումնական պարապմունքները:

ճեմարանն ուներ դպրոցական և |սարանակւսն բաժիններ: Դպրոցական բաժնում ավանդվում էր Սուրբ Գիրք, Հայոց պատմություն, աշխարհագրություն, հայ մատենագրու­թյուն, հայոց և օտար լեզուներ (ռուսերեն, ֆրանսերեն, զերմւսեերեե). բնագիտություն, տիե­զերագիտություն, մաթեմատիկա, եկեղեցական երաժշտություն, տրամաբանության և այյե: Լսարանական բաժնում ավանդվում էր եկեղեցակաե մատենագրություն. Հայ Եկեղե­ցու պատմություն, հայոց լեզու և գրաբար, հայոց պատմություն, հայ գրականություն, ընդ­հանուր եվրոպական գրականություն, փիլիսոփայություն, հոգեբանություն, մանկավարժու­թյուն. ծիսագիտություե, հին հունարեն և այլն:

Թվարկված առարկաներից երևում է, որ ճեմարանի նպատակն էր նախեառաջ հայ դպրոցները բարձրագույն կրթությամբ զինված, ազգային ավանդությունները պահող, հա­յեցի դաստիարակություն ստացած ուսուցիչներով ապսւհովե|ը:

Գեորզյան ճեմարանը հոգևորականներ պատրաստելուն նպատակաուղղելու գործում մեծ դեր ունեցավ հատկապես Սակար Ա Թեղուտցի Կաթողիկոսը: Նա ուժեղացրեց դասա­խոսական կազմը' հրավիրեւով նոր ուսուցիչներ ու բարձրակարգ մասնագետներ: Հոգևոր առարկաների դասավանդումն առավել արդյունավետ դարձնելու նպատակով Սակար Կա­թողիկոսը ճեմւսրաե հրավիրեց Սաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմահյանիե՛ երան հաեձնե- լով Գևորգյսւհ ճեմարանի աստվածաբանական առարկաների ղասավանդումր: Օրմաեյան Սրբազանի ազդեցության շնորհիվ էր, որ 1888 թվականին չորս ճեմարանավարտներ ձեռ­նադրվեցին կուսակրոն քահանա և այդպիսով թարմություն մտցրեցիե Սայր Աթոռի և Հա- յաստանյայց Եկեղեցու կյանքում’ իրենց ետևից բերելով նորանոր ճեմարանավարտների:

Գևորգ Դ Կաթողիկոսի նպատակն իրականացած էր:

Երբ 1903 թվականի հունիսի 12-իե ցարական կառավարությունը որոշում կայացրեց հայկական դպրոցները փակելու ե եկեղեցական գույքը բռնագրավելու վերաբերյալ, Գե- վորզյան Հոզևոր ճեմարանի սաներն ու դասախոսական կազմը գործուն մասնակցություն ունեցան այս որոշման դեմ կազմակերպված ցույցերին ու ելույթներին:

1917 թվականին քաղաքական ու ռազմական անբարենպաստ պայմանների պատճա­ռով Գեորգ Ե Սուրենյանց Կաթողիկոսի որոշմամբ դեկտեմբերի 21-ից ժամանակավորա­պես ճեմարանում դադարեցվեցին պարապմունքները՝ դրանք վերստին սկսելու վճռակա­նությամբ, իսկ ճեմարանի շենքը տրամադրվեց զինվորական հրամանատարությանը:

96 Ժ Ա ֊ Ժ Բ ԳԵՎՈՐԳՑԱՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆ 2 0 0 4

~ ա ն ա ո ա կ « Ш М Ե Կ ա րա փ կոեի Р Ш Л ցա եկա րյա եր Լ , ^ ա խ տ ա ր ա ր ե Տ

“ * Կ 1” ^ “ յին » “ Ь“ И“ Ь " Г №Р№ “ 3 ? 4 0է՜и ,» 1 » ф Հայրապետի ցանկարյանր էականացավ Ա այսպես մինտե 1945

^"քառասուներեք տարվա հր «ա րյա ն րնրացցամ ճեմարանն արկեն տ վկ էր մի յանի հարյուր շրջանավարտներ ն հկնդեցականների մի ամրա* Փաղան,. որոնքան,ահատե- ф Լ ա բ ա ն ն ե ր մատուցեցիե պետականարյանից 4ո.րկ մեր մողովյպին. եկեղհցան. հայ դպրոցին, մշակույթին, գիտությանը և այլ կարևոր բնագավառների.

1945 թվականի հունիսին Գևորգ արքեպիսկոպոս Չորեքչյաեե ըետրվեց Ամեեայև Հա- та Կաթողիկոս և նույն տարում խորհրդային իշխանություններից կարողացավ ճեմարանը վերաբացելու թայլտվություե ստանալ: Կաթողիկոսի անմիջական հոգածությամբ ճեմա­րանում դասավաեղելա հրավիրվեցին լավագույն մասնագետեեր. որոեց մի մասը եախկիև

ճեմարանականներ Էին:1954-ի մայիսի 9-ին ի տեր հանգյավ Գևորգ Զ Կաթողիկոսը: Մինչև 1955-ի կաթողի­

կոսական ընտրությունը Հոգևոր ճեմարանը մնաց մի տեսակ ուշադրությունից դուրս, և նույնիսկ պաշտոնից հրաժարեցվեց բագմամյա վաստակավոր մանկավարժ Մ. Միեասյա- նը, որի տեսչության իննամյա տարիներից հետո ճեմարանն արդեե համարվում Էր կայա­ցած հաստատություն: Այս դեպքերից հետո Հոգևոր ճեմւսրաեը կանգնեց քայքայման եգ- րին, և կարճ ժամանակամիջոցում ուսանողների թիվը իջավ մեկ ու կես տասնյակի:

1955-ին Լուսավորչի գահ բարձրացավ Վագգեն Ա Կաթողիկոսը: Նորըետիր Հայրւսպե- տը հաստատությունն անմխիթար վիճակից հանեյու համար տիտանական ջանքեր գոր-

ծադրեց:Փառք Աստածո, Գևորգյաե ճեմարանն այսօր իր նախկին բարձրության վրա Է, որում

անասելիորեն մեծ Է Գարեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ավանդը: Նորին Վեհափա­ռության ջանքերով հիմնադրվեց ե Սևանի Վագգեեյաե Դպրանոցը, որի սաները եերկւս եե այստեղ: Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարանի և Վագգեեյաե Դպրանոցի վերելքը հատկապես կապված Է բարձրակարգ դասախոսների ընտրության և եոր միասնական ուսումնական ծրագրի մշակման հետ, որն իրականացվեց Գարեգիե Բ Հայրապետի անմիջական ղեկա­վարությամբ ե գործոն մասնակցությամբ: Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարանի նորացված ուսում­նական ծրագիրը նկատի ունենալով. Նորին Սրբության դիմումին ի պատասխան' Հ Հ կա­ռավարությունը 2004 թ. հունիսի 13-ի N 833 որոշմամբ Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարաևը պե­տականորեն ճանաչեց Աստվածաբանական համալսարան: Այն Հայ Եկեղեցու միակ գըլ- խավոր աստվածաբանական համալսարանն Է:

Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարանի վերատեսուչը ճեմարանի հիմնադրումից մինչև այժմ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն Է: ճեմարանի տեսուչներ են եղել' Խորեն եպիսկոպոս Գալ- ֆայանը, Գաբրիել եպիսկոպոս Այվագովսկին, Կարապետ վարդապետ Տեր-Սկրտչյաեը, Բագրատ եպիսկոպոս Վարդագարյաեը, Գարեգիե վարդապետ Հովսեփյանը և այլք: ճե­մարանում դասախոսել եե այնպիսի ականավոր մտավորականներ, ինչպիսիք եե' Ս. Աբեղյանը, Հ. Աճաոյանը, Ե. Թ-սւդեոսյաեը, Լեոե, Ս. Լիսիցյանը, -Ք. Կարա-Սարգւսն, Կո- միտասը, Կ. Կոստանյանը, Հ Հովհաննիսյանը, Լ. Շանթը, երաժշտագետներ Ա. Բրուտյա- եը, Ա. Շահմոտաղյաեը և ուրիշներ:

2004 Տ. ԵՂԻՇԵ Ա Վ Ա Գ ՔԱ ՀԱ Ն Ա ՍԱՐԳՍՑԱՆ ԺԱ-ԺԲ 97

Այսօրվա Գևորգյւսն Հոգեոր ճեմարանը, 1945-ի վերստացումից հետո, 55 տարիների ընթացքում ունեցել է 14 տեսուչներ, որոնցից ոմանք մեզ հետ են այսօր, և որոնց ի պաշտո­նն շնորհակալություն եմ հայտնում, նրանք արդեն պատմություն դարձած քաղաքական ծանր ժամանակներում աոավևյազույնն արեցին մեր հաստատության պահպանման ն առաջընթացի համար:

ւյ՜եծ 1; Գնոզյան ճեմարանի ավանդը ոչ միայն եկեղեցական անդաստանից ներս հո­գևորականների պատրաստման գործում, այլ նաև գրականության, գիտության, հասարա- կական-քադաքական մտքի, մանկավարժության զարգացման բնագավառներում:

Այսօր Ս. էջմիածնի Գեորգայն Հոգևոր ճեմարանն ունի 160 ուսանող: ճեմարանում կան տասը լսարաններ, որոնցից յուրաքանչյուրում սովորում են 15-18 սաներ: Այստեղ դասա- խոսում են 42 հոգևորական և աշխարհական դասախոսներ: Նորին Սրբությունը մշտապես մեծ ուշադրություն է դարձնում ճեմարանում կրթական գործի լավագույնս կազմակերպմա­նը՜ կստևորե|ով ևաև արժանավոր ճեմարանավարտների կրթության շարունակումն այլ երկրների բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում: Այժմ շատ ճեմարանավարտ­ներ իրենց կրթությունն են շարունակում ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, Անգլիայում, Գերմանի- այում, Ֆրանսիայում, Հունաստանում, Իտափայում, Սիրիայում և այլուր:

Այսօր, երբ մենք հավաքվե) ենք հանդիսավորապես նշելու Աստվածաբանական մեր համաւսարաեի 130-ամյակը, վեր հանելու նրա չխւսմրող փառքը, հանրագումարի բերելու արվածը, գնահատևլու անցածը և կանխորոշելու գալիքը, պիտի մեկ բան հստակ նկատի ունենանք, որ Գևորզյան Հոզևոր ճեմարանն անգնահատելի մնայուն արժեք է Հայսւստան- յայց Եկեղեցու և մեր ժողովրդի համար:

Մեր եկեղեցական արժեքներն ազգային հարստություն ու գանձ են, և մեր ազգային բո- |որ արժեքների կենտրոնում առանձնահատուկ փայլով վեր է խոյանում Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածինը իր Հայրապետական Աթոռով և երա հովանու ներքո գործող Գևորզյան Հոզևոր մեր ճեմարանով:

Սատար կաևգևենք Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանին, քանզի այն ամուր պարիսպ I; ընդ­դեմ օտարամուտ խավար ուժերի, որոնք, ներթափանցելով մեր սրբազան հայրենիք, պա­ռակտում են մեգ' սկսած մեր ավանդական ընտանիքներից:

Սիրելի ներկաներ, մի քաղցր պարտականություն ևս ունեմ, որն է՝ տեղեկացնել Ձեզ, որ տանում Ւ; ազգիս Սրբազնագույն Հայրապետի գահակալության հինգերորդ տարեդարձը:

Վեհափառ Տեր, թույլ տվեք մեր հոգևոր հաստատությունների ողջ ուսանողության, դա­սախոսական կազմի և պաշտոնեության, ինչպես նաև' Գևորզյան ճեմարանի հին և նոր բո­լոր շրջանավարտների, մեր ողջ եկեղեցակսւնաց դասի անունից ի սրւրե շնորհավորել Զերդ Սրբությանը և մաղթել քաջառողջություև և եկեղեցաշեն գործոց հաջողություն' ի փառս, ի շինության մեր Սուրբ Եկեղեցու և ի բարօրություն մեր հավատավոր ժողովրդի:

Ձերդ Սրբության, ի դեմս Գևորզյան Հոզևոր ճեմարանում գործող դասախոսական կազմի, այս հանդիսավոր առիթով դարձյալ նորոգում ենք մեր ուխտը' ծառայելու մեր Սայր Եկեղեցուն և երա շնորհազարդ Հայրապետին հոգսաշատ այս օրերում:

տ. ԱՍՈՂԻԿ ֊ՔԱՀԱՆԱ ԿԱՐՍՊԵՏՅՄՆ Մւսյյւ Աթոոի Աբխիվայիէ քաժ&Ի վարԻէ

գԵՎյՕՐԳ-ՅԱՆ Հ Ո Գ Ե Ո Ր ՃԵՄԱՐԱՆԸ Խ ՆԿԱ Մ Ա Ն է*

Արդարև. ցնծության ЧшЬ է ացցային-նկԽւնցական կյա ն ,™ !. զի լրոէ™ ! №ր Հա յա ո-

տանյայց Աոաքելակսւն Սուրբ էկնզնցո. ե Հա յոց պհզայթյան Փ ա կ բարՏրազայԿ հոցկոր

հաստատության'Գևորզյան Հոզևոր ճեմարանի

130-ամյա հոբելյանը:130 տարի: Մակընթացության ու տեղատվության ժամանակամիջոց:

130 տարիներ, որոնք ազգային ու եկեղեցական կյանքում առանձնանում են իրենց ծա յ­

րաստիճան հուսահատեցնող դժվարություններով ու անհաղթելի թվացող փորձություննե­

րով, միևնույն ժամանակ'տարիներ, որոնք արժանահիշատակ են հուսառատ իրագործում­

ներով ու ձեռքբերումներով և փառապանծ ու ցանկալի հաղթանակներով...

Ինչևէ, մեր նպատակից դուրս Է պատմական քննության ու վերլուծության կատարելը: Հոբելյանաձոն սրտաբուխ այս խոսքով ցանկանում ենք խոնարհաբար անդրադառնա, Էա­կան մի հանգամանքի, այն Է' 130-ամյա հոբեԱսւնը մեզ ամենքիս, մանավանդ ճեմարանա­վարտներիս համար, ուրախության ու գոհունակության հաճելի զգացումով համակելուց առավել և առաջ' մտսւհայեցողության ու անդրադարձումի բարեպատեհություն Է: Առիթ, որ կոչված Է կամքը զորեղացնելու, նվիրումն ամրապնդելու և ծառայասիրության ուխտը նորո- գելու, որպեսզի ճեմարանի պատմության մեջ բացված այլևս նոր Էջերում շարունակենք արձանագրել մեր նվիրական հաստատության հինավուրց առաքելության նորանոր իրա­

գործումների ու հաջողությունների մասին վկայությունները:Այս տեսանկյունից չափազանց կարևոր Է արժեվորումը Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանին

շնորհված կոչման, ինչն արդյունքն Է ազգիս շնորհազարդ Վեհափառ Հսւյրապետի իմաս­տուն ու մեծարժեք նախաձեռնության: Կոչում, որ երկու տարի առաջ Հայրենի Կառավա­րության օրհնյալ վճռով շնորհաբերվեց մերազնյա Հոգևոր Կաճառին: Կարգավիճակ, որն իրավամբ, ինչպես ասվում Է Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Սրբա­տառ Կոնդակում, «Հայոց պետության արժանի գնահատականն Է մեր ժողովրդի հոգևոր կրթության, գիտության ու մշակույթի ասպարեզներում Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանի բե­րած սւնվւոխարինելի ավանդի, 130-ամյա հարուստ ժառանգության ու վաստակի, մեր ժա­մանակներում օրավուր նորոգվող ու ընդարձակվող գործունեության ն ներկա գիտա-կրթա- կան ու հոգևոր ներուժի»:

Հա յոց պետության վճիռը, ըստ Էության, փաստն Է այն իրողության ու ստուգության, որ

Հայրենի պետությունը ճանաչում Է ու վերաձայնում Առաքելական մեր Մ ա յր Եկեղեցու

* 1ипир‘ ասված ԳՀւորզյաԱ Հոգեոր ճեմարսւե|ւ 130-ամյակիե եվիրկած միջոցաոմւսնր Ս. Էյւմիածնում նոյեմ­բերի 3-ին:

2 0 0 4 ԳԵՎՈՐԳՑԱՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆԸ Խ ՆԿԱՄԱՆ է Ժ Ա - Ժ Ռ 99

րստձյոսցույե հոգեոր հաստատության'հայ իրականության մեջ իրագործող ոգհղեե առու­մով բացառիկ ու բեավ ոչ փոխարինելի ազգաշեն ու հայրենակերտ առաքելությունը:

Հիրավի, եթե Հայաստանի բոլոր Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններն ի- րեեց գործունեությամբ կոչված եե մասնավոր գիտեփքեեր ավաեղելով' ւսյւազաե ոլորտնե­րի համար մասնագետներ պատրաստելու, ապա Գեորգյաե Հոզեոր ճեմարանը, որ շտե­մարանն է, գանձարանը 1700-սւմյա Լուսավորման դպրոցը հեղեղած իմանալի |ույսի, ոգե­կանության, քրիստոնեական բարոյականության ու հայրենասիրական իղեալեերի, յուրա­ծին զավակների' հոզեորակաեեերի ծառայագործությամբ ու քարոզչությամբ երեկ, այսօր ե ցկւստարած աշխարհի կենսագործում է իր սուրբ առւսքե|ություեը: Առաքե|ություե, որ ար­տահայտվում է այսպես' միշտ բարձր պահել աշխարհի ու պատմության առջե ջահը հայ­կական ոգեկանության, միշտ կենդանի ու պայծառ պահել մեր մայրենի հարազատ լեզուն, հայ հոգիները միշտ սնեւ ու ազեվացնե| հայ ինքնությանը հարազատ մերազնյա հոգևոր մշակույթի սուրբ ւսրժեքեերով, ըեդմիշտ ամեե բանից թանկ դավաեել Տիրոջ ողորմությամբ վևրածեվւսծ արղի մայր երկիրը մերհավիտեեակսւե Հայաստանը հանուր հայության:

Միով րսւեիվ, Գեորզյան Հոզևոր ճեմարաեը մեր ազզայիև ու եկեղեցակաե կյանքում մի տապանակ է. խեկամաև. որտեղ մայր ժողովրդից վերցված ազևիվ խեժը, խմորվելով քրիս- տոեեակաե լույս հավատքով ու հայ սպզայիե ոգեկաեությամբ, այլևս որպես անուշահոտ ու սուրբ խուեկ խեկարկվում է Հայոց Եկեղեցու բուրվառում՛ի Հայս տարածե|ով իր աեուշա- հոտություևը, այսինքն' կերպարանափոխում, լուսավորում ու բյուրեղացնում է հայ ազգի հոգին, իմացականությունը, կամեցողությունն ու ստեղծագործ հանճարը: Այլև սւմրապըե-

ղում է այե գիտակցությունը, որ աստվածաստեղծ մարդու հոգում իբրև բարոյական տեն­չանք արտսւցպում է Երկնքի արքայությունը:

Հոբելյանական այս հանգրվանում հարկ է նաև բարձրաձայևել, որ. իբրև ընթացավարտ սաներ, մեգ համար եղել, մեում և շարունակելու Է մնալ անժխտելի ճշմարտություն ու դա­վանություն, անսասաեելի իրողություն ու անբեկանելի սկզբունք, ինչպես Հայաստաեյսւյց Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու գերագահ Աթոռը -Քրիստոսւսկերտ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինն Է, այնպես և Հայոց Եկեղեցու կրթակաե միակ բարձրագույն հոզևոր հաստա- տաթյուեն ու աստվածաբանական համալսարանը Գևորզյաև Հոգևոր ճեմարաևե Է' իր պատմական անցյալով, ժառանգորդի իր իրավասությամբ և Ամեևայն Հայոց Հայրապետի ուսուցչապետությամբ:

Եվ թող Բարձրյալ Տիրոջ ամենազոր Սուրբ Աջը հավետ պահի-պահպւսեի Իր իսկ հիմ­նած Սայր Աթոռը, և թող ազգիս Վեհափառ Հայրապետի մյուոոևաօծ ու շնորհաբաշխ Սուրբ Աջը երկա՜ր-երկսւ՜ր տարիներ բարեխնամ հովանի լինի հայոց ուսումնական հաստւս- տությւսնց մայր պանծալի Գեորգյաե Հոգևոր ճեմարաևիե:

Եվ ուրհմև'

«Կեցցե՜, կեցցե՜, կեցցե՜ հավետ Հայրեեիքը մեր առհավետ.Կեցցե՜, կեցցե՜, թող անսասան'Սեր Հոզևոր այս ճեմարան»:

Ա Ր Շ Ա Կ Մ Ա Դ Ո Յ Ա ՆԲ ա եա սիրա կա և գխ բությոմւևեբի դոկտ որ

Լի-ՆԵԼՈՒԹ-ՅԱ՜Ն Ճ Ա Ն Ա Պ Ա ՐՀԻՆ

Տառ Մեսրոպեան եւ ուսումս տսմւ կեսմւս հսւ- յուե հաստատուն:

ԳԷՈՐԳ Դ. ԿԱԹ՛ՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

1866 թ սեպտեմբերի 17-ին էջմիածնում գումարված համազգային (հպովը միաձայն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս ընտրեց Գեորգ «չեպիսկոպոս Քերեստեճյանին. որ հայտ­նի էր արևմտահայ իրականության մեջ ծավալած ազգօգուտ մեծ գործունեությամբ: Նրա ուշադրությունից երբեք) չի վրիպել ոչինչ, որ կապված էր ազգային կյանքի կազմակերպու­թյան հետ: Երջանկահիշատակ Հայրապետը, սակայն, առանձնահատուկ վերաբերմունք է դրսևորել մշակույթի և մասնավորապես ուսումնական բնագավառների նկատմամբ: Գև­որգ Դ Կաթողիկոսի համոզմունքն էր, որ ոչ միայն Եկեղեցու, այլև ընդհանրապես ազգի ապագան կերտողը դպրոցն է, ոատիև պիտի լինի ուշադրության կենտրոնում: Հւստկանը- շական է, որ Նոր Նախիջևանի Նիսութա գյուղի պատվիրակները Կաթողիկոսին տեղե­կացնում են իրենց գյուղում նոր եկեղեցու հիմնադրման մասին, և Վեհափառը հետաքըր- քըրվում է' իսկ դպրոց ունե՞ն: Ստանալով բացասական պատասխան' նա խորհուրդ է տալիս նախ դպրոց բանալ, նոր միայն շարունակել եկեղեցու շինարարությունը1:

Գահ բարձրանալուց տասը տարի անց, 27 հոկտեմբեր 1876 թվակիր կոնդակով վեհա­փաոը Աղեքսանդր Մանթաշյանին խոստովանում էր, թե ինքը բարձր և պատասխանա­տու պաշտոնն ստանձնելու պահից հոգ է տարել «բարեկարգութեան դպրոցաց և յամե- նայն տեղիս, յորս ցրուեալ են հայազնեայ որդիք մեր», հորդորել է «յաճախել զթիւս դպրո­ցաց' իբրև կարևորագոյն տեղեաց ե. հաստատութեանց, յորոց հնար է ակն ունել այժմ Ա աո յապայն զճշմարիտ յաոաջադիմութիւն ազգիս ի ծանօթութիւն ազգային պարտուց իւր- եանց ե յանվճար պահպանութիւն լեզուի և կրօնի Հայաստանեայց» (էջ 712):

ժամանելով Մայր Աթոո' նա խորապես ուսումնասիրում է իրադրությունը բոլոր բնա­գավառներում, ինչպես սպասելի էր' աոաջնահերթություն համարելով դպրոցական աս­պարեզը: Իսկ ժամանակը դժվարին էր, կարիքն ու պակասությունը բոլոր բնագավառնե­րում ակնառու էին. բնական-տարերային աղետներ, գաղթականություն, սով... Բայց նա անվկանդ դիմագրավում է բոլոր դժվարություններին, հետամուտ լինելով նախ արդյունա­վետ կրթական համակարգի ստեղծմանը: վեհափառին անբավարար է ներկայանում էջ­միածնի ժաոանգւսվորաց դպրոցը, մտահոգում է վերջինիս բարեկարգության խնդիրը:

1 Տեն «Վսււերս«|ր1ւր Հա յ եկեղեցու պատմաբեաե. <Нпрч Դ», Կսպմեց' Ս . Բեհրուղյա ե, Երեաե, 2004, 1.р

40. այսուհևւրե սույե ցրբի հղումները՛ ?արսՄ|րսւն|փ մե?, փակագծերով:

2 0 0 4 ԼԻՆԵԼՈԻԹ 8ԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 101

1867 թ. հունիսի 2-ին Կոստանդնուպոլսո Պատրիարքին հղած նամակում գրում է..... կւս-միմք բանալ ի կողմանս յայսոսիկ ուսումնարանս հոգևորականս, և կերպարանափոխ առ­նել զտպարւսնն... նոյնպէս ե զժաոանգսոորացն վարժարան սրբոյ Աթոոոյս դնել ի պսւտ- շաճաւոր կարգի» (110)...

Շուրջ չորս տարի անց ճեմարանի շենքի հյուսիսային ճակատին Հայոց Հւպրսւպետն արձանագրելու էր. «Ողորմութեւսմբ Աստուծոյ ազգասէր Կաթողիկոսն Ամենայն Հայոց Տ.Տ. Գէորք Դ. Կ-Պոլսեցի յոգնաջւսն աշխատութեամբ կաոոյց զայս ճեմարան վասն ժա- ոանզսւտրաց Մայր Աթոոոյ Սրբոյ էջմիածնի ւսրդեամբք վիճակին Աստրախանայ եւ օժանդակութեամբ Հայոց բնակելոց ի սահմանս Ռուսաստանեայց յամի Փրկչի 1871, Հա­յոց 1>9Ի»: Այս հակիրճ խոսքի ետևում աներևակայելի ծավալի ամենօրյա ջանադիր հոգա­ծությունն է: Ինչպես շեշտված է «Արարատ» ամսագրի' երջանկահիշատակ Կաթողիկոսի մահախոսականում. Մեծագործ Հայրապետի «ձեոնարկած բարի գործոց մէջ ամենից ազ­գօգուտն ու բարենպատակը այս ճեմարանն է, բայց պէտք է ասել, որ Հանգացեսղը սորա սկզբնատրութեան և իննամեայ գոյութեան համար զոհեց ամենայն ինչ» (էջ 963): Դրա նշանակությունը դժվար է գերագնահատել, և ժամանակակիցների պատկերացմամբ կա­րևորագույն հանգամանքներից մեկը արձանագրված ենք գտնում ճեմարանի բացման հանդեսին կարդացված ներբողի մեջ.

...Զի եթէ ի հնումն դեգերէին յար ՑԱթէնս, Բիւզանդիոն, յԱղեքսանդրիա,Հայ մանկտին այսօր ի հայրենիս գայ: (532)

Աոաջին իսկ հնարավորությունն օգտագործելով' նա որոշում է դպրոցական շենք կա­ռուցել, աոձեոն ունենալով Աստրախանի Սերովբե եպիսկոպոս Արարատյանի դրամա­գլուխը, Ամստերդամի հայոց լքյալ եկեղեցու և Զմյուոնիսղի կալվածների վաճաոքի հա- սույթը, կալկաթայից Գեորգ Մանուկյանի, Մոսկվայից, Կարինից, Տփղիսից ստացած գու­մարները2, որ, սակայն, բավարար չէին ավարտին հասցնելու շինարարությունը: Իր նա­խաձեռնությանն ամենօրյա համազգային հոգածություն էր անհրաժեշտ: Հետևաբար պետք էր դիմումներ կատարել, և' ոչ միայն ազգայիններին:

Առաջին հոգսը շինափայտի հայթայթումն էր: Կաթողիկոսը դիմում է Թուրքիայի ար­տաքին գործոց նախարարության պաշտոնյա Ֆուատ փաշային (28 հունիս 1867), և շու­տով (սեպտեմբերի 7-ին) ստացվում է դրական պատասխան, և անվճար ստանում են ակն­կալած 1000 կաղնի գերանը, տարեվերջին (30 դեկտ.) նա հայտնում է իր շնորհակալութ­յունը: Այնուհետև իր հերթին ռուսական կառավարությունը թույլ է տալիս անտառանյութը ներկրել առանց մաքսատուրքի: Առաջ անցնելով հիշենք, որ հետագայում ևս Կաթողիկո­սը դիմել է կառավարությանը համանման հարցերով: Մասնավորաբար 1870 թ. օգոստոսի 19-ի գրությամբ խնդրում էր թույլատրել առանց մաքսավճարի ստանալ 19 արկղ թուղթ

(էջ 344):

2 Ս՜ւսղաբիա արբնպս. ՕրմաԱևւսն, Ացցսւսլատամ, հատ. Գ , Պ1յրութ, 1961,1.? 4240:

ԱՐՕԱԿ ՄԱԴՈՑԱՆ 2 0 0 4

186Տ » ապրիլին Գեորգ դ-ը համայն яиц ժռղռվրդին հորդորում էր ամեն կերպ աջակ­ցել մեծ ԼէսսԱո պահանջող հայրենանվեր գործին, որովհետև .չէ հնար ի գըսխ հանելН а » а*рп8. »»»Ի Ш1и т ^ Ո 4 Հայրապետական

и « В д . օրհնոլրեամբ и,Шр>п աափՕ ЯшЛцрЩ м, ЯршфрЬ,

զսիրելիսղ մեր ի գործ հանգանակութեան կամատր և առատ տրովք և ողորմութեամբ ձե-

РП^869 թ հունիսի 8-ին նոր կոնդակով դիմում Է Հայ Եկեղեցու' աշխարհասփյուռ բոլոր դեմերին ....Ի 26 ամսոյս սկիզբն կալաք հիմն արկանել նոր ի նորոյ շինութխն ուսումնա­րանի Մայր Աթոոոյս - վայելուչ Ա կանոնաւոր ձևօք... յորդորեմք զսիրելութիւն ձեր կրկնա- պատկել Ա զաշխատութիւնս ձեր, զի ըստ յորդորական կոնդակի մերում հաւաքելով ի փութ զկամաւոր նուէրս բարեպաշտ ժողովրդոց մերոց աճապարիցէք հասուցանել ի

Մայր Աթոռս աո մեզ»:Ընդունելով Մակար արքեպիսկոպոս Մամիկոնյանի' Ամանորի շնորհավորանքները'

Գեորգ Դ-ը նաև գործնական հանձնարարություններ է անում, ի շարս որոց խորհուրդ է տալիս փոխառության տոմսերի «զտոկոսին միայն զոր յատկացուցեալ եմք եկամուտ ու­սումնարանի Մայր Աթոոոյ, տնօրինել զարժանն... որպէս զի ամ ըստ ամէ տոկոսիքն

եկեսցեն յէշմիածին յանուն ճեմարանի»3:Ս. էջմիածնում հոգևոր ուսումնական հաստատություն հիմնելու այս նախաձեռնությու­

նը համընդհանուր խանդավառությամբ ընդունվեց ամենուրեք, որովհետև կոչված էր իրա­կանացնելու ազգի դարավոր երազանքը: Եվ չուշացան բարերարներն ու նվիրատուները: Օժանդակությունն իրականացվում էր ամենատարբեր եղանակներով: Թերևս աոաջին արձագանքը վրաստանի ե Իմերեթի թեմի աոաշնորդ Մակար արքեպիսկոպոսինն էր, որ հունիսի 22-ին պատվիրում է Թիֆլիսի բոլոր եկեղեցիներին, որպեսզի հայտարարեն «ի լուր ժռղովրդեսւն զսկզբնաւորութենէ այսր կարևոր ե օգտակար գործոց, յորդորելով զնո- ցին Բարեպաշտութխնս յաոատատուր նուիրաբերութիւն յօժանդակութիւն մեծածախ շի- նութեանն» (էշ 310): Սրան հաջորդում են' Թիֆլիսից' Սարդիս արքեպիսկոպոսի, Արցա­խից' Հովակիմ վարդապետ Տեր-Գրիգորյանցի հայտարարությունները: Արձագանքում են աոանց բացառության բոլոր հայահոծ գաղութներից, բնականաբար գլխավոր օգնությունը գալիս է մերձակա ոուսաստանյան թեմերից: 1869 թ.մայիսի 25-ին սկսված շինարարութ­յունն ավարտվեց 1874-ին, և բացման արարողությունը տեղի ունեցավ սեպտեմբերի 28-ի(Ր Սուրբ Գեորգի տոնին:

«Մեղու Հայաստանի» լրագիրը 1874 թ. օգոստոսի 24-ի համարում (33) զետեղում է հա­տուկ հոդված, որով իր հերթին հորդորում Է օժանդակել Մայր Աթոռի և ճեմարանի կա­րիքներին: Նրա օրինակին հետևում են և այլ թերթեր' դրանով իսկ նպաստելով քարոզար­շավին:

Անկասկած, նվիրաբերություններ անում Էին ուխտավորներն ու այցելուները, բայց ամեն ինչ չէ, որ այսօր հնարավոր է վերականգնել: 1878 թ. Հայրապետին այցելում է Պարսից Նասրէդդին շահը և նվիրաբերում 1000 ռուբլի' 700-ը ճեմարանին, և 300-ը' ւսղ-

3 ՀՀ ԱԱ,ֆ. 57.ց.2,4. 17, р. 33:

2 0 0 4 ԼԻՆԵԱՈԻԹՑԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ Ժ Ա - Ժ Բ 103

քսւտներին (52):Թիֆլիսւսբնակ Ազնվուհի Մելիք-Բեգլարյանն իր երկհարկանի տունը Ա 1000 ո. ար­

ծաթ է նվիրաբերում «յօգոսո Ա ի յափտենակւսն սեփականութիւն նորակաոոյց ուսումնա­րանին, որպէսզի տան արդեամբ» ե դրամի տոկոսներով այնտեղ սովորեն «երիս ման­կանս» (էշ 356-357): 30.000 արժողությամբ իր անշարժ գույքն է նվիրաբերում քիշնեցի Կա- րապետ Թիլքեյանցը (էջ 457-458):

Արտաշես Քարտաշյանցը ե նրա տիկինը կատարելով իրենց հոր' Սարգիս Յուզբաշ- յանի վերջին կամքը' 500 ո. են նվիրում ճեմարանի շինարարությանը (1877 թ.): 1874 թ. հուլիսի 20-ին Արցախի թեմի աոաջնորդ Սարգիս արքեպիսկոպոս Ջալալյանը գրում էր Կաթողիկոսին. «Ցայտ առնեմ խոնարհաբար, թէ զխոստացեալն մեօք զհազար րուբլիսն արծ. ի վիճակային արդեանց թեմիս ի նպաստ ճեմարանի Մայր Աթոոոյ Սրբոյ էջմիածնի արդէն ընդ յայտարարութեան յ7ն ամսոյս համար 63, մատուցեալ եմ վտստայիւ Ձերում Սրբութեան, խոստանալով ամի ամի նպաստամատոյց գտանիլ յաոաջադիմութեան ազ­գաշահ նպատակի Ձերում գումարաւ» (էշ 505): Նույն ժամանակ Արցախի վիճակային կոնսիստորիան հայտնում էր, որ հոգացել է ճեմարան ուղարկվող չորս աշակերտների ճանապարհածախսը (էջ 511): Կզլարցի Ա կարգի վաճաոական մահտեսի Եսւսյի Իզմիր- յանցը պատրաստակամություն է հայտնում որդեգրելու մեկ ճեմարանականի (23 դեկտ.

1871):1873 թ. Նոր Նախիջևանից Գասպար Մարկոսյանը, ի հիշատակ իր ծնողների, վտխւս-

ոության տոմսեր է նվիրում ճեմարանին, իսկ նրա համաքաղաքացի Խաչատուր Պւսխչի- սարայովը' 1500 ո. արծաթ (1876): Բւսքվի Հայոց մարդասիրական ընկերությունն առա­քում է 300 ո.. Աղ. Իսահակյանցը' 50 ո. (1877), Նատալիա Զարաճյանցն ու որդիները 1000 ո. են տրամադրում ճեմարանի ննջարանի շինարարությանը (1879) և այլն: Նվիրատվութ­յուններն սպասելիքները գերազանցեցին: Սկզբնապես նախատեսված էր ունենալ 50 աշակերտ, բայց ճեմարանի բացումից մեկ-երկու տարի անց (1876 թ.), ննջարանն ու սե­ղանատունը կառուցելիս նկատի ունեին 200 սան (27 նոյեմբերի 1876 թ. կոնդակը Ման- թաշյանին):

Սակայն միայն հանգանակություններն ու համեստ նվիրատվությունները չէ, որ պիտի զլուխ բերեին ճեմարանի կառուցումն ու գործարկումը: 1872 թ. դեկտեմբերի 5-ի կոնդակով Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը դիմում էր «աստուածասէր և մեծահարուստ սիրելեաց ամե­նից հարազատ որդւոց Մայր Աթոոոյս», որպեսզի «որք կարող իցեն ըստ իւրաքանչիւր բաղձանաց եւ ձեոնհւսսութեանց ընկալցին զմէն մի կամ աոաւել որդեգիրս' հատուցանե- լով զտարեկան ծախս նոցա, որոց յամենայն կողմանց աշխարհի, ուր Հալք իցեն, եւ իւրա- քանչիւրոցն ծախք տարեկան սահմանեալ են երեք հարիւր րուբլի, որպէս զի նուիրօք եւ նպաստիւք բարեպաշտ Ազգայնոց բանալ զճեմարանն, որոյ բարոյական արդեամբ մար- թասցուք սրբել զարտօսր աչաց որդւոց Հայաստանեայց» (էջ 439):

Եվ, իսկապես, համազգային այս մեծ գործին առավել նշանակալից եղավ հայ մեծա­հարուստների ներդրումը: Աոաջիններից մեկը և թերևս ամենաառատաձեռնը Հովհաննես Հովնանյանն էր, որ նախանձախնդիր էր լուսավորության հարցում և բազմիցս աջակից ու նախաձեռնող է եղել դպրոցաշինության, ուսման գործը կազմակերպելու, կանոնավորելու

104 Ժ Ա ՜ Ժ ՔԱՐՇԱԿ ՄԱԴՈՑԱՆ

համար՜~1874 р . հոկտեմբերի 15-ին նա գրում էր Գ ր ա պ ե տ ի В .. .կ ա ս եղև ինձ Ի հաւաս-

„ Г Г л л Ь О ւաոգանաց իմոց ա ո ամենայն ձեռնա րկս վ ե հ ի դ և իբրև նս,աստ դուզնաքեայ

ա ! անվթար իրագործութիւն ա զգա շա հ նպատակաց ձերոց նուիրել նախ' րուպ լիս ար-

Լ * ե ա յե ր ե ք հազար ճեմարանի' սա կս կ ր ^ ո , ի նմա տ ոկոսեօք ա 1նր գումարին զորդե-

Գիր մի երկրորդ տալ երկու հազար րուպ լիս Ի վ ե ր ա ն ո ր ո գ ո ղ ի ն սրբոյ Տա ճա րին Էջմի­

ածնի որում կարօտի մեծապէս և երրորդ զտուեալն ինև փոխ արինաբար զհինգ հազար

մեց հարիւր յիսուն Ա չորս րուպլիս Ա վաթսուն ութն կոպ էկս ի զին եոա տ եսա կ թղթոց. միոյ

փոքրադիր արագատիպի Ա տպարանական մամլոյ բա շխ ել յօգուտ տ պ ա րա նին Ա յարդիւ-

նաւոր յաոաջսւդիմութիւն նորին»:Մեծահարուստների օժանդակությունը միայն դրամով չէր արտահայտվում: Նույն

թվականին է վերաբերում Մկրտիչ Սանասարյանի նվերը ճեմարանին: Նա Եվրոպայից ստանում և ճեմարանին է ուղարկում բնագիտական առարկաներ' դասավանդման ժամա­նակ օգտագործելու համար: Այս կարգի նվիրատվությունները շարունակվում են նաև հե­

տագա տարիներին:1879 թ. սեպտեմբերի 22-ի հաշվետվության մեջ Խորեն վարդապետ Ստեփանեն հայտ­

նում էր. «Ի Նախիջևանայ գնացի ի Մոսկոսս, ուր հայազն ժողովուրդ ամենայն պսւտրաս- տութեամբ մատոյց զիւր նուէրս յօգուտ Գէորգեան ճեմարանի ե պարագլուխ նորին եղև Մեծ. Պ. Ցովհաննէս Ցովնանեան, որ նոփրեց զ1500 մ[ւսնեթ]: Հասարակութիւնն Մոսկ- ւայի նոփրեց զՅՕՕՕ մ: Ի Մոսկուայի անդ աոանձին իմն զոհունակութեամբ ցանկալի է ինձ յիշել աոաջի Վեհափաոութեան Ձեր զհայրենասէր ե զհայրապետասէր Պ. Ցովհաննէս

Ցովնանեան...» (էջ 866):Դրամահավաքին ամեն կարպ աջակցող մեծահարուստներից հիշենք Մկրտիչ Սանա-

սարյանին, Աղեքսանդր Մանթաշյանին, Հովհաննես Ձիթախցյանին, Մելքում Լոմիձեին, բժ. Հարություն Հովհաննիսյանին: Գնահատանքի խոսքերով դիմելով նրանց' վեհափառ Հայրապետը 1879 թ. սեպտեմբերի 28-ին գրում էր. «Դուք յօրէ ձեոնարկութեան մերոյ որ­պէս յարդիւնաւորութիւն տպարանի' նոյնպէս եւ հաստատութիւն ճեմարանիս եւ ի բսւրե- կարգութիւն հանելոյ զՄայր Աթոոս' ոչ կասեցայք երբէք յամենայն դէպս օժանդակ լինել մեզ» (էջ 870): Նույնպիսի գնահատականի է արժանանում թիֆլիսահայ Աղեքսանդր Թա- յիրյանցը Կաթողիկոսի 1875 թ. մայիսի 8-ի կոնդակով:

Ինչպես հայտնի է, նոր-նոր շահագործման հանձնված' այրվում է ճեմարանի շենքի արևմտյան թևը' հանդիսարանը, խոհանոցը: Դա 1874 թ. հոկտեմբերի 16-ն էր:

Կաթողիկոսը ստիպված էր դարձյալ դիմելու հայ հասարակության օգնությանը: Աշ­խարհի բոլոր ծագերից եղան արձագանքողներ, կամավոր նվիրատվություններ էին ստաց- վում անընդհատ, այդ թվում' Ռուսաստանի ներքին գործոց նախարարությունից: Այստեղ ևս աոաջիններից մեկը Հովհ. Հովնանյանն էր: 1875 թ. հունվարի 20-ին նա առաջարկում է իր ծառայությունը' ջրցան-հրշեջ մեքենաներ տրամադրել Մայր ԱթոոիՕ: վեհափաո Հայ- րապետի ինքնամոռաց, անձանձիր աշխատանքը չվրիպեց ժամանակակիցների հայաց­քից: Մակար արքեպիսկոպոսը 1875 թ. փետրվարի 19-ի նամակում գրում էր. «...զեուսն- դուն ջանացողութիւն և զմշտնջենական հոգածութիւն վեհիդ Մեծի, զոր տեսի աչօք իմովք, զուն գործէք զցայզ և զցերեկ հնարատր միջոցօք ապահովել զհաստատուն եղանակ կա-

2 0 0 4 ԼԻՆԵԼՈՒԹ ՅԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 105

ոավստութեան ճեմարանի սրբոյ Աթոոոյն» (586):1872 թ. դեկտեմբերի 5-ի կոնդակով, որից քւսղումներ արվեցին վերևում, Գեորգ Դ-ը

հայտնում էր, թե միանվագ բավական մեծ գումար նվիրաբերողների անունները «արձւս- նսւգրեսցին ի թիւս մշտնջենւստր բարերարաց ճեմարանիս և յաւէտ հրատարակեսցին ի վերջ իւրաքանչիւր մատենից ի լոյս եկելոց ի տպարանէ Մայր Աթոոոյս սկսեալ յօրէ բաց­ման ճեմարանի»: Կարծում ենք' Մայր Աթոոի հրատարակություններից (այդ թվում և պարբերականներից) կարելի կլինի քաղել անհրաժեշտ շատ տեղեկություններ: Բայց դա հավանաբար չի կարող սպաոիչ պատկերացում տալ մեզ հետաքրքրող երևույթի մասին, քանի որ անցած 130 տարիներին բազմապատկվել են տարբեր կարգի նվիրատվություն­ները և հասել հազարների: Եվ թե հիշյալ սկզբունքը միշտ չէ, որ հնարավոր կլիներ պահ­պանել: Թերևս աոավել գործնական կլինի ճեմարանում Ոսկեմատյան պահել և ժամանա­կագրական հերթականությամբ գրառել նվիրատվությունները' բարերարների վերաբեր­յալ տեղեկություններով: ժամանակ անց դա կլինի կենսագրական յուրօրինակ բառարան, ուր համառոտ գծերով կներկայացվեն նվիրատուների կենսագրությունները, հակիրճ բնու­թագրերը, լուսանկարները

Սույն անդրադարձն անհամեմատ համեստ նպատակ էր հետապնդում, համառոտ ներ­կայացնել ճեմարանի գոյության առաջին տարիներին ժողովրդի և մեծահարուստների ցուցաբերած ուշադրությունը: «վսսերւսգրեր Հայ եկեղեցու պատմութեան» մատենաշարի 11 հատորներից կարելի է քաղել շատ հետաքրքրական տեղեկություններ նաև հետագա շրջանի վերաբերյալ: Ի դարում ևս հայ ժողովուրդը, հոգևորականները, մտավորականութ­յունը մշտապես ուշադիր են եղել դպրոցական գործի և մասնավորաբար ճեմարանի նկատմամբ:

Ճեմարանն ամբողջ հայ հասարակության համար նվիրական մի ձեռնարկում էր և մնաց այդպիսին տասնամյակներ շարունակ: Նույնիսկ խորհրդային առաջին տարիներին, երբ դադարեցվել էր համազգային այդ հաստատության գործունեությունը, այս ու այն վայրից ստացվում էին օգտակար լինելու պատրաստակամության հավաստիացումներ, նվիրատվություններ: 1925 թ. հոկտեմբերի 12-ին Գարեգին եպիսկոպոս Հովսեփյանը հայտնում էր, թե լենինգրադաբնակ Ստեփան Սերեբրակյանն իր անձնական գրադարանը նվիրում է Գևորգյան ճեմարանին: Մայր Աթոռում որոշում են այն «կցել Հայրապետական մատենադարանին, մինչև որ կբացոփ Ս- էջմիածնի Հոգևոր ճեմարանը», և 1925 թ. հոկ­տեմբերի 12-ին նրան հայտնում էին, թե գրադարանը «կդաոնւսյ [ճեմարանի] նոր կազմը- ւելիք մատենադարանի հիմնական մասը»' պահպանվելով նվիրատուի անունով4:

4 ՀՀ ԱԱ. ֆ. 409. 9. 1. Ч- 2303. р. 9:

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Հ Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա ՆՊատմական, գիտությունների թեկնածու

ՏԻՐԱ6Ր ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԵՐ-ՀՈՎՀԱ՚Ե՜ՆԻՄՑԱ՜ՆԻ ՀՈՒՇԵՐյԸ ԳԵՎ.ՈՐԳ6ԱՆ ՃԵՄԱՐԱ՜ՆԻ ՄԱՄԻ՜Ն

Լրացավ էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի 130-ամյակը: Դժվար Է պ ա ր ա ց ն ե լ Սեկ « Ո կրթական հաստատություն, որ Х1Х-ХХ դարերի սահմանագծին այնքան կարևոր դեր (սաղացած լինի հայ մտավոր կյանքի ծավալման ասպարեզում, որքան Գևորգյան ճեմա­րանը: Այն ոչ միայն դպրոց էր. ШЛ * * հայագիտական մտքի. մանկավարժության, հայոց լեզվի т գրականության զարգացման Ա կազմակերպական կենտրոն: ճեմարանի շրջանա­վարտներից շատերը դարձան եկեղեցական կյանքի ու հայ մշակույթի նշանավոր դեմքեր:

ճեմարանի շրջանավարտ ների մեշ իր ուրույն տեղն ունի նաև հայտնի եկեղեցական գործիչ, հայագետ Տիրայր արքեպիսկոպոս Տեր-Հովհաննիսյանը: Չնայած իր հանրաճա- նաչությանն ու խաղացած նշանակալից դերին, որ ունեցել Է Տիրայր Սրբազանը, ինչպես Եկեղեցուց ներս, այնպես Էլ հայագիտության բնագավաոում նա անարդարացիորեն դուրս Է մնացել հետազոսւողների հետաքրքրասիրությունների շրջանակից:

.Էջմիածին», «Սիոն» և այլ պարբերականներում Սրբազանի հիշատակին տպագրված մահախոսականները վիճակը չեն փոխում, մանավանդ դրանցում կենսագրական շատ տվյալներ շփոթված են ու չեն համապատասխանում իրականությանը:

Այսօր ընթերցողին ներկայացնելով Գևորգյան ճեմարանի մասին Տիրայր Սրբազանի անտիպ հուշերից մի հատված, պարտք ենք համարում համաոոտակի անդրադաոնալ նաև ճեմարանի ավագ սերնդի այդ ինքնատիպ ներկայացուցչի կյանքին ու գործունեութ­

յանը1:Տիրայր արքեպիսկոպոս Տեր-Հովհաննիսյանը (Տիգրան Հովսեփի Մելիք-Մուշկսւմ-

բարյան) ծնվել Է 1867 թ. ապրիլի 21-ին Արցախի այժմյան Նորաշեն գյուղում (ԼՂՀ Մարտունու շրջանում): Նախնական կրթությունը ստացել Է ծննդավայրի ծխական վար­ժարանում, ապա սովորել Օուշիի թեմական դպրոցում: 1879 թ. ընդունվել և 1885 թ. ավար­տել Է Գևորգյան ճեմարանի դպրոցական բաժինը: Այնուհետև ուսումնառությունը շարու­նակել Է ճեմարանի լսարանական բաժնում (1885-1888): 1890 թվականից Մայր Աթոռի մի­աբան Է: Դասավանդել Է Գևորգյան ճեմարանում և Երևանի թեմական դպրոցում, ապա վարել Ղարաբաղի թեմական դպրոցի տեսչությունը: 1894 թ. Կոմիտասի, Հուսիկ Ջոհրաբ- յանի, Եզնիկ Գյանջեցյանի և Բենիկ Տեր-Եղիազարյանի հետ Ս. Գայանե վանքում ձեռնա­դրվել Է աբեղա:

1895 թ. նշանակվել Է Բեսարաբիայի և Նոր Նախիջևանի թեմի առաջնորդական փո­խանորդ և միաժամանակ Ս. Պետերբուրգի ու Մոսկվայի հայկական եկեղեցիների, քարո-

1 Տիրայր սւրբեպիսկոպոս Տևր-Հովհաեեիսյսւնի կենսագրական տվյւպեերր բււպև| ևնբ Չարենցի անվան

Գրականության ն արվեստի թանգարանում պահվող նրա արխիվի նյութերից (ֆոնղ 161):

г _

2 0 0 4 ՏԻՐԱՅՐ ԱՐՔԵՊՍ. ՏԵՐ-ՀՈվՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՀՈԻՇԵՐԸ... Ժ Ա - Ժ Ռ 107

զիչ Ա տեսուչ: Նույն’ 1895 թ. ընդունվել է Ս. Պետերբուրզի համալսարան, որտեղ սովորել է պատմա-բանասիրւսկան Ա իրավագիտության ֆակուլտետներում: Միաժամանակ սովո­րել է նաև Օուսական բարձրագույն Հոգևոր սեմինարիայի եկեղեցական իրավագիտութ­յան ֆակուլտետում: Համալսարանն ավարտելուց հետո, 1899 թ., ուսումը կաւոարելագոր­ծելու նպատակով, մեկնել է Եվրոպա, որտեղ հետևել է Օքսֆորդի և Սորբոնի համալսա­րանների արևելագիտական և աստվածաբանական դասընթացներին:

Ուսումնառությունն ավարտելուց հետո նշանակվել է Բեսարաբիայի և Նոր Նախիջե- վանի վիճակային հոգևոր խորհրդի (կոնսիստորիա) փոխնախագահ և թեմի առաջնորդա­կան փոխանորդ: Շուրջ 15 տարի (մինչև 1895 թ.) հաջողությամբ վարելով թեմի գործերը' Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գևորգ Ե-ի բարձր կարգադրությամբ նշանակվել է Թիֆլիսի Ս. Սարգիս եկեղեցու քարոզիչ, ապա կանչվել է Մայր Աթոռ: 1915 թ. հոկտեմբերի 19-ի թիվ 1804 Հայրապետական Կոնդակով նշանակվել է Կաթողիկոսարանի դիվանի դիվա- նապետ2: Պաշտոնի բերումով գործուն մասնակցություն է ցուցաբերել «Եղբայրական օգ­նության» գլխավոր կարգադիր հանձնաժողովի աշխատանքներին, ընտրվել հանձնաժո­ղովի փոխնախագահ (1915-1916 թթ.): Նշանակվել է նաև «Արարատ» ամսագրի խմբագիր (1916-1918)3:

1916 թ. մարտի 9-ին Ս. Հոիփսիմե վանքում Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հրամանով Ատրպատականի թեմի առաջնորդ Ներսես արքեպիսկոպոս Մելիք-Թանգյւսնը ծայրա­գույն վարդապետական աստիճան է շնորհել Տիրայր և Գարեգին վարդապետներին4:

1917 թ. ապրիլի 11-ին Գևորգ Ե-ի կողմից ձեռնադրվել է եպիսկոպոս' Գևորգյան ճե ­մարանի տեսուչ Գարեգին Հովսեփյանցի, Ղարաբաղի թեմի առաջնորդ վահան Տեր- Գրիգորյանի և Սինոդի անդամ Գևորգ Չորեքչյան վարդապետների հետ միասին: Նույն

թվականին նշանակվել է Սինոդի անդամ: Մի խումբ բարձրաստիճան հոգևորականների հետ միասին (Խորեն եպիսկոպոս Մուրադբեկյան, Գևորգ եպիսկոպոս Զորեքչյսւն, Մատ- թեոս եպիսկոպոս Մաթևոսյան, Գյուտ վարդապետ Տեր֊Ղազարյան) մասնակցել է այն հանձնաժողովին, որ ձեռնամուխ է եղել քաղաքական նոր իրադրության պայմաններում «Положение—Ի փոփոխման, թեմական ժողովների և խորհրդակցությունների գումար­

ման, առաջնորդների ընտրության նոր կանոնադրության մշակման աշխատանքներին: 1917 թ. ընթացքում նրա գործուն մասնակցությամբ են ստեղծվել «Թեմական ժողովների ժամանակավոր հրահանգների ծրագիրը», ինչպես նաև միաբանական ուխտի ներքին կա­նոնադրության նախագիծը:

1918 թ. մարտ-մայիս օրհասական ամիսներին Տիրայր Սրբազանն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողքին էր: Հայտնի է նրա անխոնջ մասնակցությունը գաղթականներին տե­ղավորելու, որբահավաքի գործի կազմակերպման, ինչպես նաև Մայր Աթոռի տնտեսա­կան վիճակը բարվոքելու ուղղությամբ ձեռնարկված քայլերին: Նա մասնակցություն է ու­նեցել նաև նոր տոմարն ընդունելու խնդիրը քննող կոմիտեի (1918) և հատկապես Գևորգ- յան ճեմարանի վերստացման կապակցությամբ ստեղծված հանձնաժողովի (1919-1920 թթ.)

2 «Արարատ», 1915,1.յ> 722:

3 Ա(Ո), 1916,1.})23, 39:

4 ԱԽ], 1.р 210:

“г7 7 Л 7 Д է Հ>"ս" ’սաւ,’ ն йич" 9 թ7ս - ֊ - - ' - - — ~ Г ^ С — С*

г л : г : — « ■ - — т г :Հ Հ Հ Հ Հ ^ ձ * * » ™ *ւալի "Ш2" Т Л м !Г Г^ л ч З а -™ = — ,»*= „ .ш а р л ш « ы аЧ ш ш л* է <ь.Р հ ^ տ Ի օ ^ Ի «իմ-

նադրման ու հայանպաստ գործունեության ծավալմանը:Ա Ո . անցնելով վաստակած հանգստի՝ Տիրան Սրբազանն իրեն ամբողջությամբ

նԱիոպ Է հայագիտական ու թարգմանական աշխատանքներին: Ազատորեն տիրապեւոե­լով ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն Ա վրացերեն լեզուներին, ունենալով փայլուն վերլուծական միտք Ա կուռ տրամաբանություն՝ Սրբազանը զբաղվել Է նաև գի­տահետազոտական աշխատանքներով: Մասնավորապես նրա աշխատանքները վերա­ծ ո ւ մ են երեք հիմնական բնագավառների՝ հայագիտություն, թարգմանական աշխա­տանքներ և աստվածաբանություն: Ցավոք, նրա ստեղծած վիթխարի գրական ժառանգու­թյունից քիչ բան Է հայտնի: Մեծի մասամբ այն անտիպ Է և գտնվում Է Սրբազանի թողո­նում, որը հիմնականում հանգրվանել Է Զարենցի անվան Գրականության և արվեստի

թանգարանում:Տիրայր արքեպիսկոպոս Տեր ֊Հովհաննիսյանի աստվածաբանական ժառանգությունն

ամբողջովին անծանոթ Է, քանզի այս թեմայով գրված նրա բոլոր երկասիրություններն Էլ անտիպ են: Ինչպես, օրինակ' «Սուրբ Գիրքը- ծագումը, աղբյուրները, կազմությունը», «Պատմություն քրիստոնեական Եկեղեցու» (մինչ 461 թվականը) և այլն: Նա աշխարհա­բար Է թարգմանել և, ուսումնասիրությամբ ու մեկնաբանություններով հանդերձ, տպա­գրության պատրաստել «Գործք առաքելոց», «Թուղթ առ Գաղատացիս», «Թուղթ աո Հոո- մայեցիս» բնագրերը, ինչպես նաև «Սաղմոսները»: Սրբազանը հայերեն Է թարգմանել հա­յոց հին և միջնադարյան պատմության համար չափազանց կարևոր արժեք ներկայացնող այնպիսի գործեր, ինչպիսիք են Ցուստինոսի «Քաղվածքներ», «Աստվածային Օգոստոսի գործերը» (Գայոս Օկտավիանոս Օգոստոսի «Կտակը»), Ամմիանոս Մարկելլինոսի «Գոր­ծունեություններ», Աբդուլ Ֆարաջի «ժամանակագրություն» և այլ երկասիրություններ:

«Արարատի» Էջերում տպագրվել են եվրոպական հայագետների հետաքրքրություն ներկայացնող մի շարք ուսումնասիրությունների նրա թարգմանությունները, ինչպես, օրի­նակ' Ֆրեդերիկ Կոնիբերի «Հովսեպոսի հին հայերեն թարգմանությունը»5, Մաքս վան Բերխնենի «Մոսուլի աթաբեկ Լուլուի հիշատակին կանգնեցված մահարձաններն ու նոցա արձանագրությունները»6, Ռընե Բինոնի «Հայերի բնաջնջումը, գերմանական մեթոդ - թուր­քական գործ»7, Կ. Ցվետկովի «Այց Քեմբրիջի համալսարան»8 և այլն:

Տիրան արքեպս. Տեր-Հովհաննիսյանը հայտնի Է նաև անզւերենից, ֆրանսերենից և

5 ԱԽ]. 1908, 1.Р 781-791:

6 Ա1ս), 1915,1.? 616-633:

7 Աեո, 1916.1® 65-86. 233-260:

8 ԱԽ]. I:? 393-404: 1917,1.? 129-147:

2 0 0 4 ՏԻՐԱՑՐ ԱՐՔԵՊՍ. ՏԵՐ-ՀՈվՀԱՆՆԻՍՑԱՆԻ ՀՈԻՇԵՐԸ... ԺԱ֊ԺՌ 109

ռուսերենից կատարված գեղարվեստական մի շարք երկերի թարգմանություններով: Արև- մըտաեվրոպսւկան Ա ռուսական գրողներից շատերի ստեղծագործություններին հայ ըն­թերցողներն աոաջին անգամ ծանոթացել են նրա բարձրարժեք թարգմանությունների մի­ջոցով: Հայկական պարբերական մամուլի տարբեր օրգաններում՜ Տ.Վ., Տ.Ծ.Վ.., Տիրայր Ծ.Վ.. Տիրայր Ծ. Վարդապետ, Տիրայր Եպիսկոպոս, Տիրայր Տեր-Հովհաննիսյան ստորա­գրությունների ներքո լույս են տեսել Մ. Գորկու, Ջ.Գ. Ռայրոնի, Վիկ. Հյուգոյի, Հ. իբսենի, Ռ. Թագորի, Մ. Կորելիի, Ֆր. Կոպպեի, Ֆր. դը Կիրելի, Ա. Կոնան Դոյլի, Լ. Ուելլեսի, Գւսբր. Դ՚Անուցի, Իվ. ժիլկենի և այլոց բազմաթիվ երկասիրությունների նրա թարգմա­

նությունները:Տիրայր Սրբազանը զգալի ավանդ ունի հայագիտության բնագավառում: Անհրաժեշտ

է առանձնացնել Բւսբզեն վարդապետ Աղավելյանցի հետ համատեղ Մանվել Կյումուշ- խանեցու մեծ հետաքրքրություն ներկայացնող երկասիրության լույսընծսւյումը4, իսկ ավե­լի ուշ' բյուգանդական ու հայագիտական հետաքրքրություն ունեցող մի շարք հոդվածնե­րի հրատարակումը «Հայրենիք»10 և այլ ամսագրերի էջերում: Անտիպ են մնացել Տիրայր Սրբազանի «Գավառական բառարան», «Ուղղումներ Րաֆֆիի «Խամսայի մելիքություննե­րը» գրքի», քառահատոր «Հռոմեական պատմությունն աղբյուր յուր մշակույթի» և այլ աշ­

խատություններ:Հատկապես նշանակալից է նրա դերը Արևմտյան Եվրոպայի տարբեր ձեռագրապա­

հոցներում գտնվող հայկական գրչագրերի հայտնաբերման և ուսումնասիրության բնագա­վառում: Նա հրատարակության է պատրաստել Օքսֆորդի Բոդլեյւսն գրադարանում պահվող հայերեն 132 ձեռագրերի11 և Մանչեստրի Ջոն Ռայնոլդսի գրադարանի հայերեն 24 ձեռագրերի12 նկարագրությունները13:

Այնուհանդերձ, Տիրայր արքեպիսկոպոս Տեր-Հովհաննիսյանի կյանքի գործը եղավ XIII դարի ականավոր բանաստեղծ Ֆրիկի ստեղծագործությունների Դիվանի հրատա­րակությունը: Ֆրիկի երկերի ուսումնասիրությանը նա ձեռնամուխ էր եղել դեռևս 1907 թվականից: Գիտական պարբերականներում նա հրատարակել է մի շարք ուշագրավ հոդ­վածներ, որոնցից կարելի է առանձնացնել «Մոռացված մի հայ երգիչ» ուսումնասիրությու­նը14: Աշխատանքը, հանդերձ ընդարձակ ուսումնասիրությամբ, պատրաստ էր տպագրու­թյան դեռևս 1912 թ., որն, ի դեպ, հրատարակության էր երաշխավորվել Ռուսաստանի Գի­տությունների կայսերական ակադեմիայի կողմից և արժանացել մրցանակի: Տարիներ շարունակ Ֆրիկի Դիվանը սպասում էր իր հրատարակչին, և միայն 1952 թ. Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միության Մելքոնյան հիմնադրամը լույս ընծայեց այդ նշա-

9 Կիւմիշիոսնեցի Մ ա ն ո ւկ Շսւհինեան. Համսաստաթխե ծննզեսւն եւ ղիպաածոց Մանուկ Շսւհինեան

Կխմի;փաւնևէփ ս|ատմարւսեիս 1835 ի Սուրր 1ասյ փսնս Ղրիմոյ. տն'ս «Արարատ», 1915, 1916, 1917:

10 Տիրայր եպ իսկոպ ոս, Չմ?կիկ կայսեր նամսւկր Ա;ոտ թագավորին, տեն «Հայրենիդ», ամսագիր. Բոստոն.

1937, \.9 123-127:

11 Т1 г«уге \У»г<1арс1. Сспсга! са1а!оуис օք էհօ агтпсшап ասոստօորետ ւո էհօ И о Л а а п НЬгап а! ОхГоп!, 2 167 1.р:

12 Т1г»угс \Уаг(1аре1, Са1а1оцис оП Н с а гтсш ап ւաոստշորԼտ ւո 1Ис *1Г 1օհո К у Ь п с к НЬпиу а! МапсЬсМсг. ЗЗХ 1.у:

13 Երկու սեուսցրացուցակներն կ անտիպ նն, ղրան^ գտնվում են Մ՛աշտոցի անվան Մատենադարանի ւսրխի-

փսյին րւս(1ևի Տիրայր Տեր-Հովհւսննիսյաևի ֆոնդում (բոթապանսւկ 118-122, նկարագրություններ հայերեն են):

14 «Արարատ», 1918,1յ> 64-88. 171-204:

110 ԺԱ-ԺԲ ՊԵՏՐՈՍ Հ.. ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ 2 0 0 4

^ ^ ^ ^ տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ' ՖՈԻԿԻ երկերի ա մ բ ո ղ ջ ա կ ա ն ;ՕաԳբոՎ ո ա ո ^ ն ա ս ի ո ո ^ ա Ա բ .

21й հաԱԽՕածնեոով ու բառարանով15: Գիտական քննա դա տ ով-

щ л а « т Ъ կատարված «г^шшшои,- ш,а т м ш р ь м

* » — —,956 թ մարտի 29-ին, Նյու 8որքի Սեյնտ Լյուքս հիվանդանոցում: Մահից քիչ առաջ իր հարուստ գրադարանն ու արխիվը նվիրել Է Ш цр Աթ*ո Ս. Էջ^ածնին:

Տիրայր Սրբազանն ուր որ փներ, ինչ պաշտոն էլ որ զբաղեցներ, միշտ էլ սերտ, բարե­կամական կապեր է պահպանել համակուրսեցիների, ընդհանրապես ճեմարանականների ու համախոհ մտավորականների հետ: Դեռևս պետերբուրգյան պաշտոնավարության շըր- օանում նա հոգատարությամբ է շրջապատէղ ապագա ականավոր պատմաբան Նիկողա- յոս Ադոնցին (Նիկողայոս Տեր-Ավետիքյան, 1871-1942 թթ.), որն այնքան 1,արիք էր զգում նյութական ու բարոյական աջակցության: Հետագայում էլ. երբ Ադոնցն արդեն հայտնի պատմաբան էր և զբաղեցնում էր Բրյոաելի Ազատ համալսարանի հայագիտության ամ­բիոնի վարիչի պաշտոնը, շարունակել է մեծ հայագետին հնարավորինս օգտակար լինե­լու իր պատրաստակամ ընթացքը: Խոսքը 1940 թ. Բելգիայի գերմանական ոազմակալման պայմաններում հիվանդ ու միայնակ Ն. Ադոնցին Ա Մ Ն տեղափոխելու նրա թափած ջան­

քերի մասին է, որն, ավաղ, հնարավոր չեղավ իրականացնել:Այսու ընթերցողներին ենք ներկայացնում Տիրայր Սրբազանի' Ն. Ադոնցին նվիրված

հուշերից մի պատառիկ, որ գրվել է պատմաբանի մահվան լուրն ստանալուց անմիջապես հետո' 1942 թվականի ամռանը՛7: Բերված հատվածը վերաբերում է Գևորգյան ճեմարա­նի նիստուկացին, առօրյային, ուսումնական պարապմունքներին, այնպես, ինչպես ընկա­

լել է Սրբազանը և որ մնացել է նրա հիշողության մեջ:Տիրայր արքեպս. Տեր-Հովհաննիսյանի ձեռագիր-անտիպ հուշերից այս հատվածն ըն­

թերցողին ենք ներկայացնում աննշան կետադրական և ուղղագրական միջամտություն­

ներով:

** Ֆրիկ, ԴխսւԱ,Նյու Нпрр, 1952, 756 I.?:

16 Մասնավորապես տե՜ս Ա.Գ-. Աբրահամյան, Ֆրիկի «Դխաեի» հրատարակության առթիվ, «էջմիածին»,

1954, հունվար, I.? 32-43: Հ. -Քյուրտյսւն. «Շողակաթ», ամսագիր, 1953,!$ 139-141: Р. Եոիսւյան, «Հասկ» ամ-

սսւցիր, Բեյրութ. 1954,1.? 65-67 և այլն:

17 Տնն Չարևնցի անվան Գրականության ն արվեստի թանց արան, Տիրսւյր սւրբեպիսկոպոս Տեր-Հովհան- նիսյանի ֆոնւ], 1 6 1 :

2 0 0 4 ՀՈԻՕԵՐ ԳԵվՈՐԳՑԱ Ն ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ ԺԱ֊ԺՌ 1 1 1

Տ Ի Ր Ա Յ Ր Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Տ Ե Ր - Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն

Հ Ո Ւ Շ Ե Ր Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն Ի Մ Ա Ս Ի Ն

Ս. էջմիածնի Գեորգյւսն Հոգևոր ճեմարանի գոյությունը հայոց երկրի սրտում պատ­մական մի մեծ շարժման նախակարապետն էր: Հայի համար դպրոցը միշտ էլ մի աոան­ձին մագնիսական գրավիչ ուժ է եղած, իսկական ավազանն այն նոր հոգեկան ապրումնե­րի, ուր ամեն հայի ներքին ձգտումն է եղած յուր զավակը մկրտել կրկին և «մարդ շինել»: Թեմական հոզևոր դպրոցներն այդ ձգտման ավելի բարձր թռիչքների օրրան էին և ամեն հայ հայր, ամեն ինչից իսկ զրկվելու հեռանկարն աչքի առաջ ունենալով, աշխատում էր այդ «յուսումնատունը» դնել տալ յուր զավակը, որ «մարդու շարքն անցնի»: Գեորզյան ճե­մարանը յուր առանձնահատուկ դիրքով, ուսման լայն ու խոր չափերով, կարող ու հմուտ ուսուցիչների կազմով, որ միշտ էլ նախանձն է շարժել մեր հոգևոր դպրոցների վարչութ­յունների, ամեն ինչ ձրի տալու պատրաստականությամբ' ուսում, ապրուստի ու հագնելիքի բոլոր պիտույքների մատակարարությամբ, դարձած էր կովկասյան հայության վերին ձգտումների կենտրոն, մանավանդ աղքատիկ դասի և միջին դասակարգի ծնողների և հո­գու զավակների համար: վերջինների անհագ փափագն էր «ճեմարան մտնել»:

Այդ շրջանի մեջ ունեինք երկու ճեմարաններ' Արևելյան լեզուների Լազարյան ճեմա­րանը Մոսկվայում, որի դպրոցական առարկաների դասավանդությունը կատարվում էր ռուսերեն, բացի հայոց լեզվի դասերից, և որից ելնողների առաջ, ըստ նախնական ծրագ­րի, բաց էին կամ պիտի լինեին դիվանագիտական ծառայության ասպարեզը' մեծի մա- սավ Ռուսաստանում և Մերձավոր Արևելքի մեջ: Այդ ասպարեզի անձերը դառնում էին պետական ծառայողներ' ռուս աստիճանավորներ, այսինքն' չինովնիկներ, ինչ որ նախնա­կան շրջանում այնքան մեծ, առինքնող ուժ էր հայ քաղքենու կամ գյուղացու աչքին, որով­հետև յուր տղան «թագավորի ղուլլուղում էր և չինովնիկ»:

ժամանակները, նոր մտքերի հեռանկարները փոխեցին այդ արտաքին գրավչության մագնիսը, «չինովնիկ» լինելը կորցրեց իր մագնիսական ուժը և մնաց մյուս գրավիչ կողմը' ուսում ստանալու ցանկությունը: Այդ ցանկությունն իրագործելը բավականին դժվար էր: Ամենից առաջ, որ Լազարյան ճեմարանի ուսումն ու ապրուստը ձրի չէր, այլ պիտի վճար­վեր: ԺԹ դարի կեսերից սկսած և դեպի դարավերջ տարեկան 400-600 թոշակ վճարելը կովկասյան հայության կողմից, մեծ գումար էր նկատվում ծնողների աչքին: Երկրորդ' Մոսկվայի հեռավորությունը և կլիմայական դաժան պայմանները, որոնք հաճախ ողբեր­գական վախճան էին ունենում Կովկասից գնացող հայ տղաների համար' մի դրություն, որ ծնողներին, մանավանդ մայրերին, տասը չափել, մի կտրելու հարկ ու պահանջի տակ է

դնում: ճշմարիտ է, Լազարյան ճեմարանը ուներ նաև ձրի թոշակառուների որոշ քանակ, հատկապես հայ տղաների համար, Կովկասի և Հարավային Ռուսաստանի հայության հատկացրած' Աստրախան, Մոզդոկ, Թեոդոսիա, Նոր Նախիջևան, Սիմֆերոպոլ, Արմա- վիր և այլն, թոշակներ, որոնք հատկացված էին Լազարյան ճեմարանի հիմնադիրներից իշխան Հովակիմ և Խաչատուր աղաներից, դյուրացնելու հայ ժողովրդի կրթության հար-

ь г ь .П աոանտւ Ա աաահովվէղ, շա տ դժվա րին գործ էր. հա ճա խ ե ցը: Սակայն այդ թոշակ ր „ ա իտ ի շա տ լա վ քա ղա քա կա ն ե հա-

- Т Г Д С Г Г Д и . էք ԿաիվաՏ 1»"2ակԻ «աակաց„„1ն ա,սГ Г ն ւ ւ Լ ծ ո փ ն - Եվ կամ թեկնածոփ հայրը պետք Է մոտ. սերտ հարաբերություն

Տ Հ \ Կան пшьажр ա,լ կաաեր- րարՏրաաոիՏան ս «անախ ս ա լա տ ս # а дԼոտ ո ԴիՐՕի եկեղեցականների վրսւ ագդե,™ 6Վ ա ո դժվարավունները «անախ անլոլ-

6ելի Լ Տ Ա ե ր էի». " Г ^ -Ի "« Ի * — Iկարող լինեին իրեն, վերշնական « ф тЫ Г * ո ն կ Արենան լեղների Լաղսզղան ЙМш-

"“ Տ դ իր ն ւսւլԷրՍ. էշնիաՏնի սրաի Վոա կաւտլցվաՏ նոր կրրարանի. Տպարանի Տկաա- մամբ֊ իր մեծ հիմնադրի՝ Գևորգ դ -ի էա կա ն նպատակն էր եղա ծ' տ ա լ ուսում և գիտութ­

յուն իր ժողովրդին և այդ ուսումն ու գիտությունը մա տ ա կա րա րել կա տ ա րելա պ ես ձրի,

աոանց թոշակի պարտադրության: ճեմա րա նի վարչությունն ինքն էր ընդա ռա ջ գնում յուր

սաների ուսման ծարավին: Դժվարություններ չկային, հա րթվա ծ էին, միա յն մի պահա նջ

կար' ունենալ ուշիմ, մտ ացի, քա ջա ոողջ և սովորելու ընդունակությամբ սա տ ա րուն թ եկ ­

նածուներ:Եվ այս կայծը պարզված էր ամեն մի աչքաբաց, խելացի, ուսման ծարավով պապա­

կան տղայի: Եվ այդ տղաները գալիս էին գունդաոգունդ, պարսերով ու երամներով էջմի­ածին' սկսած դպրոցական տարեմուտի նախորդ երկու շաբաթներին, սկսած օգոստոսի 15-ից, որովհետև օգոստոսի 24-ից սկսվում էին նորեկների քննությունները, մինչև օգոս­տոսի 29-30-ը, որպեսզի սեպտեմբերի 1-ից դպրոցական տարին սկսվեր' ավանդական

անխախտ կարգով:Եվ Հայոց աշխարհի ո՞ր մասից, անկյունի մեջ կորած գյուղ ու քաղաքից, լեոների գա­

գաթներից, անտառներում ու ձորերի խորքում թաղված վայրերից թոչում-գալիս, էջմիա­ծին էին հասնում ուսման ծարավ, կրթության կարոտ այդ հոգիները, ստանալու աոատ ու լիաբուոն հայրենի կրթություն' լայն, խոր, անսահման չափերով, գիտության նոր եղանակ­ներով, մանկավարժական վերջին պահանջներով, կարող ու ձեոնահաս ուսուցիչների

ձեռքով:Հայոց աշխարհի տարազների, արդ ու կապուստի, շարժ ու ձևերի, նրբին ու կոշտ

երևույթների, կապույտ ու սև աչքերի, արծվի ոունգի ու կճատ քթերի, բարձրահասակ, ու­ղիղ պատանիների մի բնական, գրավիչ, զվարթ հետաքրքրական մի ցուցահանդես էր օգոստոսի այդ վերջին օրերը ճեմարանի «կարմիր դոնից» ներս և նրա լայն պարիսպների մեջ ծվարած բակում: Այդ օրերին ճեմարանի բակում կհանդիպեիք պոլսեցուն, զեյթուն- ցուն, ապարանցուն, երԱանցուն, կարնեցուն, խոյեցուն, թավրիզեցուն, ղարաբաղցուն, ախալցխացուն, գյումրեցուն, մաստարեցուն, օշականցուն, թիֆլիսեցուն, թելավցուն, մոզ- դոկցուն, իգդիրցուն, հին ու նոր նախիջևանցուն, ղրիմցուն, արմավիրցուն, ախալքալակ- ցուն Ա մանավանդ վաղարշապատցուն, անգամ հեոավոր հաճնցուն ու մարաշեցուն:

Եվ այդ հարյուրավոր թեկնածուներից ընտրում, զտում էին միայն մի քանի տասնյակ

1 ,^ 1 Ա րՒԲ ՏԻՐԱ6Ր ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԵՐ-ՀՈՎՀԱ Ն Ն ԻՍ 6Ա Ն 2004

2 0 0 4 ՀՈՒՇԵՐ ԳԵվՈՐԳՑԱ Ն ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ ԺԱ֊ԺՌ 1 13

ընտրյալների, երջանիկների մի փոքր բանակ, որոնց առաջ բացվում էին գիտության տա­ճարի լայն դոները, սրբության տաճարի հովանու տակ մաքրվելու, զտվելու, հասունանա­լու Ա պիտանի լինելու հայության ամեն խավերին' պիտույքի ու կարիքի համաձայն' հոգե- վոր պաշտոնյա, գիտնական, մանկավարժ, մտավորական Ա ընդհանրապես կրթված քա­ղաքացի:

... ճեմարանի մեջ աշակերտների դասերի պատրաստության ժամերը չորս ու կես ժամ էին' երեկոյան: Մինչ այդ' ժամը 2.00-ից մինչև 4.30-ը, աշակերտներն ազատ էին' նվիր­ված խաղերի, զբոսանքի, ծաղկանոցների ու մարգերի մշակության, վազելու, ցատկելու, ծառեր մագլցելու կամ ճեմարանի ընդարձակ պարտեզի և կամ ճեմարանի մեծ և փոքր' հարավային ու հյուսիսային բակերի մեջ հանգիստ շրջագայելու: Աշակերտությունը, ըստ ամենայնի, բնական միտումով ձգտում էր որքան հնարավոր է այդ ազատ ժամերը դարձ­նել օգտակար:

... ճեմարանի կյանքի մեջ «սերտության ժամերը» նույնքան սրբազան պահեր էին, որ­քան դասերի ժամերը: Եվ եթե այս վերջինները մտքի սնունդ հոգևոր «կաթի ջամբման (կե­րակրման - Պ. Հ.)» պահերն էին, որի մատակարարները ճեմարանի նույն ժամանակի ամենից պատրաստված և կարող ուսուցիչների խումբն էր: Ստ. Պալասանյան' «Հայոց պատմության» այդ անզուգական և հմայիչ պատմաբանն ու ուսուցիչդ, Կ. Կոստանյւսնց' «Հայոց լեզվի և գրականության» հմուտ, առինքնող, հեղինակավոր աղբյուրը, Փ. «Հար- դանյանց' «Հին ու նոր պատմության», «Ընդհանուր գրականության պատմության», իսկա­պես անսպառ գիտության և հետաքրքրության մղող վհուկը, Նիկ. Խոսրովյան' «Ռուսաց լեզվի և գրականության» աոսւտահուն ակնի ուսուցիչը, Սեդ. Մանդինյանց' փիլիսոփայու­թյան, մանկավարժության առարկաների վարպետը, Արշ. Նահապետյանը' տիեզերագի­տության, բնալուծության չորուցամաք դասերը բանաստեղծական շնչով ու գիտականո­րեն հմայիչ բացատրողը, Աղեք. Սիմոնյան' թվաբանության, գրահաշվի, երկրաչափութ­յան, եռանկյունաչափության, բարձր մաթեմատիկայի տարրերի գիտությունը հետաքըրք- րությամբ վարող-ավանդողը և այլն: Ահա այս կարող ուսուցչական խումբը գիտեր այդ կաթը ջամբել (կերակրել - Պ. Հ.) ուսման ծարավ մտքերին ու հոգիներին' «դասերի ժամե­րին»: Այդ ժամերի ջամբածն ու տվածը յուրացնելու, սեփականություն դարձնելու, ամբա- րելու և շտեմարանի զենքերը պատրաստելու պահերը «սերտողության ժամերն» էին:

ճեմարանի երկրորդ հարկի հյուսիսային երկու մեծ սրահները «սերտարան—ներն էին: «Սերտողության ժամի» զանգակը հնչելուց հետո ճեմարանի աշակերտության մի մասը' Ա, Բ, Գ դասարանները, ժողովվում էին սրահներից մեկի և մյուս մասը' Դ, Ե, Զ դասա­րանների աշակերտությունը, մյուս սրահի մեջ, իսկ լսարանցիներն' իրենց Ա, Բ, Գ լսա­

րանների մեջ: Հազիվ երկու րոպե անցած, ամբողջ ճեմարանը խորասուզվում էր խոր լռու­թյան մեջ, դադարում էր ամեն շարժում, տիրում էր մեռելային մի վիճակ' ձայն, շշուկ, շար­ժում դադարում էր: Ամենքը նստած խոշոր գրասեղանների շուրջ' 20-ական հոգի, տար­ված էին միայն մի էական նպատակով' պատրաստվել հետևյալ օրվա դասերի պատրաս­տությամբ, շարադրություն գրելու, խնդիրներ լուծելու, օժանդակ գրքերի ընթերցանության մեծ գործով: Ոչ ոք իրավունք ուներ շարժվել տեղից, խոսել իր մոտ նստածի հետ, նույնիսկ շշուկով: Նույնիսկ տետրակի թերթերը, գրքի թղթերը թղթատելու պահին իսկ ամենա-

1 ո ւ անհանդուրժելի խանգարման հեղինակի վրա . և խ եղճը չէր իմանում, որ ծակը մըւո-

Տ , - Ինքնարդարացման ամենափոքր իսկ փորձ՝ ո 'չ տանելի էր Ա ո՜չ է լ ներելի: Ամենից

Г ш ընկերը, աոանց խղճահարության, դատապարտության քվե ւոա լու պ ա տ րա ստ էր իր

ոնկեոոջ, որովհետ և սրբազան լոությունը, հոգևոր մատ ակարարության պ ա հի վեհությունըխանգարված էր ի վնաս ուշիմ աշակերտի, մտքի ծա րա վով տ ա րվա ծ հոգու.

Բառարաններ, օժանդակ մատյաններ, տեղեկատու աղբյուրների գրքերը դարսված

էին մեծ. լայնշի (լայնածավալ - Պ. Հ.) սեղանների վրա, որից օգտվելը պահանջ էր, ար­տոնություն, իրավունք՝ առանց ուրիշի իրավունքը խանգարելու: Եվ այդ խոր, պատանե­կան տարիներից պատրաստված գիտակցությունը սովորույթային էր, ոը այնքան շեշտ­

ված էր ճեմարանից ելած յուրաքանչյուր աշակերտի բնավորության մեջ:

114 Ժ Ա - Ժ Բ ՏԻՐԱ6Ր ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՏԵՐ-ձՈՎՀԱ ՆՆԻՍՏԱՆ 2 0 0 4

ճեմարանի այդ շրջանի մեջ դասական լեզուներ չէին ավանդվում: Այդ առարկաները մտան ավելի հետո: Այդ օրերից իսկ Նիկողայոս Տեր-Ավետիքյանը զգում էր իր մեջ իր ապագա կյանքի ուղղության հետևելու հակումը և հաճախ էր գանգատվում, թե պարսկե­րենի և տաճկերենի կողքին ինչո՞ւ պիտի չավանդվեին և լատիներենն ու հունարենը, ո- րոնցից մանավանդ վերջինը, որ այնքա՜ն խոր ազդեցություն էր ունեցած հայոց լեզվի քե­րականության և շարահյուսության կազմի վրա՝ մի կողմ թողնելով բառամթերքի կազմը:

Եվ դեռևս ճեմարանի 4-5-րդ դասարանների մեջ Նիկողայոսը սկսեց ազատ ժամերին սովորել երկուսը ևս' ավելի ժամանակ հատկացնելով հունարենին: Բայց ինքնուսուցման եղանակը նրան չգոհացրեց և մտադրվեց ճեմարանն ավարտելուց հետո պատրաստվել ռուսական գիմնազիայի քննության, որովհետև վերջնական իր որոշումն էր մտնել համալ­սարան և հետևել Արևելյան լեզուների գիտության:

ճեմարանի լսարանական բաժինն ավարտելուց հետո նա անցավ Թիֆլիս' պատ­րաստվելու գիմնազիական քննության: Գևորգյան ճեմարանը թեև իր գիտության չափով շատ ավելի բարձր էր ռուսական գիմնազիայի տված ուսման ծրագրից, սակայն և այնպես ճեմարանի դպրոցական շրջանն ավարտողները, որոնք ուսման չափով համահավասար էին գիմնազիական գիտության, պետական օրենքով իրավունք չունեին, իբրև իսկական ուսանողներ, համալսարան մտնելու: Նույնիսկ լսարանական մասնագիտական բաժինն ավարտողները զրկված էին այդ իրավունքից և կարող էին համալսարան հաճախել լոկ իբրև ազատ ունկնդիրներ, չնայած որ գերմանական համալսարաններն անխտիր ընդու­նում էին Գևորգյան ճեմարան ավարտողներին, նույնիսկ դպրոցական շրջանն անցածնե­րին, իբրև իսկական ուսանողներ:

Ադոնցն անցնելով Թիֆլիս' կարող եղավ մի տարվա մեջ պատրաստվել և պետական

2004 ՀՈԻՇԵՐ ԳԵվՈՐԳՅԱ Ն ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ ԺԱ-ԺՌ 1 15

գիմնազիայի քննությունները հանձնել' կրելով նյութական ծանր նեղություններ: Բայց նա վհատվողներից չէր' նեղությամբ, չարչարանքով, զրկանքներով, սակայն ժպիտը մշտա­պես շրթունքներին, դժվարությունները ոտքի տակ տալով կամ, ինչպես ինքն էր սիրում արտահայտվել' «քարին քացի տալով», ձեոք բերեց ոուսական գիմնազիայի ավարտական վկայական:

Եվ այն, ինչ որ այնքան դժվարին էր թվում նրա աչքին' ո'չ ուսման դժվարությունները հաղթահարելու տեսակետից, այլ չարքաշ կյանքը կրելու աոաջ խոնարհվելու կքումով, այժմ այդ բաղձալի վկայականն իսկ ձեոք անցնելով, զգաց, որ իր աոաջ ծաոացած է մի շատ ավելի ծանր խնդիր, որի հաջող լուծումից էր կախված իր ապագան, իր երազանքնե­րի իրագործումը ե կյանքի վերջնական նպատակին հասնելու միջոցներ գտնելը:

Այդ հարցը՝ թոշակ ունենալու խնդիրն էր: Մի հարց, որ չունևոր տան զավակների հա­մար դյուրությամբ չէր վճովում այդ օրերին:

Անցել էին ճեմարանի կյանքի' ամեն ինչ ընձեոող շրջանի օրերը, երբ ուսանողը և ո'չ մի հոգ ուներ, ամեն ինչ պատրաստ ձեոքի տակ: Բավական էր, որ ուսանողը ունենար՝ «ОДатс օսугс աւ» (ֆրանսերեն' «Սեզամ, բացվի'ր» - Պ. Հ.) ասելու, հրամայելու կարողութ­յունը և ամեն բան պատրաստ էր նրա աոաջ՝ հանգիստ կյանք, խնամքի ու գուրգուրանքի միջավայր, ուսում, ամեն ինչ ձրի, մեծ ու ճոխ գրադարան, խնամքով ընտրված ուսուցիչնե­րի կազմ, և այդ բոլորը միայն մի պայմանով' ուսման սեր և սովորելու փափագ սրտի ու մտքի մեջ:

Ճշմարիտ է, ճեմարանի աշակերտությունը երբեմն մոոանում էր այդ բոլոր պատրաս­տի առավելությունները և հաճախ ևս դրսի քաղաքական նկատումների հովերով տարված,

ըմբոստանում էր ներքին կարգ ու կանոնների դեմ և «ապստամբություն» կազմակերպում' աոաջ բերելով հաճախ տղայական խղճուկ պատճաոաբանություններ, թե «ազատություն չկա», «կերակուրները վատ են», «վանական մթնոլորտը ճնշող է», «կոշիկները վատ են», «գուլպաները հաստ» և այլն: Ամենքը ևս դրսից թելադրված դասերի թութակային կրկնութ­յուններ էին, բայց երբ պայմաններն այնպես էին դասավորվում, որ այդ չհավանողները զրկվում էին այդ «ողորմելի» բարիքներից, այն ժամանակ էին միայն անդրադաոնում, թե ինչպիսի լայն, ազատ կյանքի պայմաններից էին զրկված' հաճախ մտովի վայելելով ճե­մարանի աոատ փլավը, այգու խորովածը, հարիսան, խաշլաման, խճողակների (լցոն' մանր կտրտած մսի, բանջարեղենի և այլնի խառնուրդ - Պ. Հ.) տեսակները, խոզի տապա­կած մսերը, պտուղները, բանջարեղենը, տաքուկ մաքուր անկողինը, պատրաստ հիվան­դանոցն իր բոլոր հարմարություններով, ուսումը, զբոսանքները, ամառային արշավները և այլն:

Մի ամառ Լազարյան ճեմարանի հայ աշակերտությունը, կովկասյան և հայկական մշակույթին ի մոտո ծանոթանալու համար, Երևան էր եկած 20-30 հոգի, որոնց ղեկավար­ները խնդրեցին ճեմարանի վարչությունից մի երկու օր հարմարություններ տալ ճեմարա­նի մեջ, որ ծանոթանան Ս. էջմիածնի և շրջակայքի հայկական պատմական հիշատակա­րաններին: Գևորգյան ճեմարանի վարչությունը սիրով ընդունեց այդ առաջարկը: Ե՞րբ և ո*ր օրը պիտի զային' հայտնի չէր: Եվ հանկարծ մի օր, ճիշտ ճաշի ժամից մի կես ժամ առաջ, նրանց կառքերը կանգնեցին ճեմարանի դրսի «Կարմիր դռան» առաջ: Լազարյան

1 Г а Щ ь - ' е р * * * * м м < * * » « " г ° ՞ " “ * — ■հա .տ ն ի չէ ր Ա ն բ ա վ ա կ ա ն ա ն ա յ ի ն ա յն հ ա մ ե ս տ ճ ա շ ո վ , ո ր ո ւն ե ի ն

Т а д ш а «мшГш^ — р 1 М » « I* — Կ Հ Հտ ի ^ „и . № * -4»»*Ի« օթ1օաե-ը (Фгшаиьрш- ի օ ^ ա վ ս ա -ո ^ - լ * , Ճ Լ վ шпшгапрлчад" иьпшашгпта: Մ ** .* »|™ց®|Փ. 1ГЧЧИЛ. պՕակՕէփի. ^ грпч լԻ Կ-լաա^Ի -^ аш ртр. илпта, - » и т ъ կաօա^ատևոի տաակՕհոի Տ„խո1№ւ0ը փքալով, մի ՏԻ! ,ոաւա,ւ,վւ.ցիտ. ,,1, ,ո№ ա ց ա կ ա ր տ ո վ կկզա ­նան- Սւղաօւաոի շուրջը րոլ»ՐՎ4"4 ™”»" դաստիարակ-ղեկավ֊™ սկսկ, 4ա ,„մեր որ ւհրկինս ես»: իրենց հետ եկած մի քանի ասս աշակերտներից մեկն ապա սկսեց «0'տչէ նաշէ .» Ա սեղանն օրհնելուց հետո միայն նստեցին ճաշելու: Գեորգյան ճեմարա­նի աշակերտության «լուսավոր աոաջադիմական»-ների համար այս պարագան զարման­քի և ապշության մի րոպե էր, որովհետև «դրսի» ազդեցությունը նրանց թելադրած էր. որ սեղան օրհնելը «հին կյանքի օրերի վանական մթնոլորտի անտանելի» վիճակ էր: Ավելի ևս մեծ զարմանք պատճաոեց նրանց ոուս աշակերտի «0'տչէ նաշէ»-ն («Հայր մեր»-ը):

Այդ օրը, հիրավի, ճեմարանի սովորական օրերի լավ ճաշ էր պատրաստված, ապուր՝ բրնձով, մեջը խոշոր եփված համեղ միս. տապակած միս, խճողակ կամ «իման զայըլդի» և

կանաչեղեն ու պանիր և ապա ձմերուկ:Լազարյան ճեմարանի աշակերտության աչքերը բաց մնացին բերանների հետ՝

տեսնելով այս «համեստ ճաշը» և գոհ սրտով, գոհունակությամբ կերան և «կշտացածի»

արտաքինով ելան սեղանից:ճաշից հետո մեր «լուսամիտ դժգոհներն» աշխատեցին նորեկներին «զարգացնել»' գըր-

գոելով ճեմարանի վարչության և կարգերի դեմ: Լազարյանցիները համբերությամբ լսե­ցին և ապա հանգիստ ու անխոով պատասխանեցին.

- Աստծուն պիտի փաոք տայինք, որ մեր ամենամեծ տոների օրերին այս «համեստ ճա­շը» վայելեինք: Հապա ի՜նչ կանեիք, երբ ամեն օր բորշչ ու կաշա, ըշչի ու կաշա և թթու կաղամբ ուտեիք, իսկ երբեմն ևս հազվադեպ եզան տապակած միս... Հիմարներ մի' լինեք:

Լավն եք տեսել ու գազազվել:Եվ երբ հետևյալ օրը նրանց անտաոի մեջ նախաճաշ տվին, իսկ այգու մեջ՝ ճաշ' վան­

քի պատմական փլավով և ոչխարի խորովածով, աոատ' ամեն տեսակ մրգեղենով, նրանք չէին հավատում, թե այդ բոլորը կարող են հնարավոր լինել և որ դա ճեմարանականների ամենօրյա սովորական ուտելիքն է: Եվ դեո այս բոլորից հետո «խելոքներ» կլինեն աշխար­հի մեջ, որ կարող են դժգոհ լինել:

2 0 0 4

Թիֆլիսի մեջ Ադոնցի համար այդ անցյալը «գեղեցիկ հուշեր» էին և հիշելն իսկ ցավ

2004 Հ.ՈԻՇԵՐ ԳԵՎՈՐԳ8Ա Ն ՃԵՄԱՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ Ժ Ա - Ժ Բ 117

էր, որովհետև «թուք պիտի կուլ տար»: Եվ այդ բոլորի հետ հարկավոր էր թոշակ գտնել: Որտեղի՞ց: Ինչպե՞ս: Ո՞վ էր ճանաչում նրան, որ վստահեր:Այղ այն շրջանն էր կովկասյան հայության համար, որ մեր մեծ ու փոքր հարուստները,

ընկերությունները, հաստատությունները տարված էին մի մեծ, կարևոր գաղափարով' սե­րունդ պատրաստել, վաղվա մարդը, հասարակական գործիչը, ուսուցիչը, քահանան' կրթված, գիտությամբ զինված և գալիք կյանքի պայքարին պիտանի և ունակ:

Բւսքվի և Թիֆլիսի հայ հարուստներն ամենքը ևս ունեին թոշակավոր ուսանողներ ար­տասահմանի և ոուսական համալսարանների մեջ: Ամոթ էր և փոքրություն, երբ աչքի ընկ­նող հայ հարուստը իր թոշակավոր ուսանողը կամ ուսանողները չունենար: Եվ այդ անձե­րը, որոնք բախտի հաջող բերումով հարստացած, սակայն մեծագուն մասավ իրենք ուսու­մից և կրթությունից զուրկ էին, գիտեին, հավատում էին և խորապես համոզված հոգիներ էին, թե դրամը միջոց է միայն շուրջը մշակույթ տարածելու համար և այդ մշակույթի վաղ­վա դրոշակակիրները շուրջը վխտացող ուսման ծարավով տարված հայ ուսանողությունն էր: Գիտեին նաև, որ ոմանք «փուչ դուրս կգան», շատերը «մարդ չեն դաոնա», ոմանք ևս «аПепвс կուլին», բայց եթե «հարյուրից մեկն» իսկ պիտանի լիներ, էն էլ «խոմ ուփրոց (վրա­ցերեն' էլ ավելի - Պ. Հ.) լավ կուլի»:

Այդպիսի մտածողների մեջ ամենից ականավորը հայ աոևտրական աշխարհի մեջ հայտնի և' սրտով, և' գրպանով հարուստ Ալեքսանդր Հ. Մանթաշյանն էր: Ինքը միայն չէր հայ երկնակամարի համաստեղության մեջ: Այդ աստեղատան մյուս փայլուն աստղերից էին Աոաքել-ապեր Ծւստուրյանը, Ավետիք Բալ. Ղուկապսւնը, Թումայան եղբայրները, Մ. Դոլուխանյանը, Նաբաթյան եղբայրները, Միքայել Ց. Արամյանը, Աոաքելյան եղբայրնե­րը, ժամհարյան եղբայրները, Լիանոզովը, Համբ. Մելիքյանը և այլն: Բայց այդ բոլորի մեջ աոաջին տեղն էր բոնում Ալ. Մանթաշյանը՝ գիտակցական ըմբոնումի բարերարն ամեն շրջանի, միջավայրի, պետքի ու կարևորության ժամանակ:

Ալ. Մանթաշյանը բարեգործ էր, բարերար, նպաստող, տվող, բայց այն տեղի ու նպա­տակի համար, որին հավատում էր, որի մեջ համոզված էր անհատաբար և կամ որևէ ան­ձի ազդեցությամբ, որի նկատմամբ խոր ու անխախտ հավատք ուներ' թե նրա աոաջարկն ու աոաջարկած անձը կարևոր են և պիտանի ազգի ու Եկեղեցու համար: Մանթաշյանը թեև մեծահարուստ էր և միջոցները լայն ու աոատ, սակայն «յամպէտս դրամ ծախսելու, դրամը քամուն տալու»-ն ո'չ հավատում էր և ո'չ գործադրում: Հազարներ չխնայող այդ անձը հաճախ կոպեկների հետևից էր ընկած, շատ հեոու լինելով «կոպեկանոց մարդ» լի­

նելուց:

վ ա հ ա ն մ ա ղ ա լ յ ա նԲաևասիրակաԱ գխրությոմմւեբի թեկնա ծու

ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՏՄՈՒԹ՜ՅԱ՜Ն Վ Ա Վ Ե Ր Ա Գ Ր Ե Ր ԻՆ Ո Ր ՀԱՏՈՐԸ

Հրապարակի վրա է «Վավերագրեր Հա, Եկեղեցու պատմութեան» մատենաշարի ք№ր- „ական֊ ԺԱ հատորը*, որը նվիրված Է Ամենայն Հայոց 122-րդ Հայրապետի Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցի Քերեստեճյանին (կթղ. 1866-1882 թթ.): Այս հատորում ի մի են բեր­ված երջանկահիշատակ կաթողիկոսի անձին ու գործին վերաբերող վավերագրերն ու փաստաթղթերը, որոնք դասավորված ու ներկայացված են գիտական պատշաճ մակար-

Դաձատորի հիմնական բաժինը բացվում Է Մ. Աբեղյանի «ԳԷորգ Դ Մեծագործ Կաթողի­կոս Ամենայն Հայոց» վերնագրով աշխատությամբ Ա եզրափակվում «Արարատ» հանդեսի 1882 թ. վերջին համարից քաղված «Հանգիստ Տ.Տ. ԳԷորգ Դ Ծայրագոյն Պատրիարք կա­թողիկոսի Ամենայն Հայոց եւ Աստուածընտիր Հայրապետի Հայաստանեայց Առաքելա­

կան Ս. Եկեղեցւոյ» մահագրությամբ:Փաստորեն այն ժամանակ դեո Գևորգյան ճեմարանի ուսուցիչ, հետագայում ակադե­

միկոս Մ. Աբեղյանի գրչին պատկանող հիշյալ համառոտ կենսագրականը և «Արարատ» ամսագրից վերցված մահագրականը, որոնցով բացվում և փակվում է ներկա մեծածավալ հատորը, ցայժմ մնում են գրեթե միակ ամփոփ ուսումնասիրությունները' նվիրված Գևորգ Դ Քերեստեճյանի կյանքին ու հոգևոր-մշակութային և եկեղեցական-հասարակական գոր­ծունեությանը: Չնայած դրանցից շուրջ երեքուկես տասնամյակ անց' 1933 թ. Փարիզի Նուպարյան մատենադարանի վերատեսչության ջանքերով «Վէմ» ամսագրում հրատա­րակվել է Վահրամ արքեպս. Մանկունու գրաբար հոդվածը' դարձյալ նվիրված Գևորգ Դ Կոստանդնուպոլսեցու մեծագործություններին: Նրա մասին մեկ այլ հակիրճ հոդված ժա­մանակին տպագրվել է «էջմիածին» հանդեսում (1959 թ., թիվ 7), որի հեղինակն է ներկա հատորի կազմող, այն ժամանակ դեռևս էջմիածնի Հոգևոր ճեմարանի սան Սանդրո սար­կավագ Բեհբուդյանը: Անհրաժեշտ է նշել, որ իր կոթողային «Ազգապատում» գործի երկ­րորդ հատորում Գևորգ Դ-ի գործունեությանը հանգամանալից անդրադարձել է նաև Մա- ղաքիա Պատրիարք Օրմանյանը:

Ներկա հատորի մեջ զետեղված նյութերը վերաբերում են Գևորգ Դ Հայրապետի կա­թողիկոսությանը և ներկայացնում են Եկեղեցու բարեկարգմանն ու պահպանությանն ուղղված նրա ձեռնարկումները: Հատկապես նշանակալից են շինարարական, մշակութա­յին նախաձեռնություններին վերաբերող վավերագրերը: Դրանցից իմանում ենք, որ եր­

* «վսսևրւսգրնր Հայ Եկեղեցու պատմութեան». Գիր|յ Ժ Ա Գէպպ Դ Կոստանղնապպսնցի •ՔերևստեճյւսԱ,

Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց (18Ճ6-1882), փաստաթղթերի եւ նխթերի ժողովածու, կաց մեց Սւսնղրո Բեհրուղյա-

նը. Երևան. «Մուղնի» հրատ., 2004, 1024 1$:

2004 ՀԱՑ ԵԿԵՂԵ8ՈԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳՐԵՐԻ... ԺԱ֊ԺԲ 1 19

ջանկահիշատակ Հայոց Հայրապետն իր գահակալության աոաջին իսկ օրերից նվիրվում է հայրենաշահ գործունեության: Նրա անմիջական ջանքերով հիմնադրվում է Մայր Աթո- ոի աոաջին պաշտոնական պարբերականը' «Արարատ» հանդեսը, կարգավորվում են Սսի և Աղթամարի կաթողիկոսությունների հետ աոկա խնդիրները, վերահաստատվում են կու­սակրոն հոգևորականների ունեցվածքի ժառանգական իրավունքի հին կանոնները, իրա­գործվում է Օշականում Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շիրմի վրա եկեղեցու կառուցումը, բա­րեկարգվում են մի շարք դպրոցներ և, վերջապես, 1874 թ. հիմնադրվում է էջմիածնի Հո­գևոր ճեմարանը, որը, փաստորեն, Ե դարում հայոց մայրաքաղաք վաղարշապատում Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի հիմնադրած Մայր ուսումնարանի' ժաոանգավո- րաց դպրոցի ավանդույթների շարունակողը եղավ նոր ժամանակներում: Մի դպրոց, որի շրջանավարտները քրիստոնեության, գիտության և հայրենասիրության լույսն առնելով իրենց ուսուցիչներից' տարածել են հայ ժողովրդի մեջ: Այդ դպրոցը միշտ էլ գտնվել է հա­յոց կաթողիկոսների ուշադրության կենտրոնում: Նրանցից մեկն էլ եղել է Գևորգ Դ Մե­ծագործ Հայրապետը, որի ջանքերով և հայ մեծահարուստների սիրահոժար նվիրատվութ­յամբ վերաբացվեց հիշյալ ճեմարանը, որը և հետագայում արժանիորեն կոչվեց հիմնադը- րի անունով' Գևորգյան: Ուսումնական այդ հաստատության շնորհիվ հայ ժողովուրդը կրկին մտավ լույսի և իմաստության ճանապարհը:

Գևորգ Դ Կաթողիկոսի ջանքերի արդյունք են նաև էջմիածնի տպարանի հիմնադրումն ու եկեղեցական թանգարանի ստեղծումը: Նրա այս գործերը ոչ միայն Հայ Եկեղեցու, այլև նոր շրջանի հայոց պատմության կարևորագույն նվաճումներից էին, որոնք ձեռք բերվե­ցին տնտեսական-քաղաքական դժվարին պայմաններում: Մեծագործ Հայրապետին հա­ջողվում է իր գահակալության շատ կարճ միջոցում համախմբել և կենտրոնացնել հայոց տնտեսական ու հոգևոր ներուժը և լուծել ժողովրդի համար կարևորագույն նշանակություն ունեցող խնդիրներ:

Հատորում ընդգրկված փաստաթղթերն ու վավերագրերը բազմաթիվ են ու բազմա­զան: Դրանց մի մասը պատկանում է երջանկահիշատակ Հայրապետի գրչին, որոնք կոն­դակներ, Օրհնության գրեր, որոշումներ, զեկուցագրեր, հրահանգներ, ուղերձներ ու այլ բնույթի նյութեր են: Մի զգալի մասն էլ կաթողիկոսին ուղղված նամակներ, դիմումներ, խնդրագրեր ու հեռագրեր են, որոնց հեղինակները' գրողներ, խմբագիրներ, հրապարակա­խոսներ, դրանցում արծարծում են իրենց հուզող հարցերն ու ցանկությունները: Շատ են նաև այն վավերագրերը, որոնք կաթողիկոսի և Կովկասի փոխարքայության և ռուսական

կայսրության միջև կատարված գրագրություններն ու թղթակցական փոխանակություններն են: Եվ դրանք ցույց են տալիս, թե ինչ մեծ խանդավառությամբ ու ջերմությամբ են Հայոց Հայրապետին դիմավորել Ռուսաստան մտնելիս և կայսրին ներկայանալու գնալիս, հայա­շատ քաղաքներում շրջագայելիս ու հանդիպումներ ունենալիս:

Քիչ չեն նաև նշանավոր հոգևորականների, մտավորականների, ազգային երևելի գոր­ծիչների, բարերարների դերն ու նշանակությունը վերհանող փաստաթղթերը, որոնցով ամբողջական պատկերացում է տրվում Գևորգ Դ կաթողիկոսի, նրա ապրած ժամանակի ու ժամանակակիցների մասին: Հիշյալ փաստաթղթերը ներկայացնում են նաև տվյալ ժա­մանակաշրջանի Հայաստանի և Հայ Եկեղեցու ողջ պատկերն ու Հայրապետի գործունե­

120 ԺԱ֊ԺՌՎԱՀԱՆ ՄԱՂԱԼ9ԱՆ

ության ժամանակագրական ընթացքը, քանի որ ԴՈանք գրքում ներկայացված են խիստժամանակագրական կարգովս գիտական պատշաճ մակարդակով:

ԳրքՈ1մ ձւովված նյութերը կազմում են 740 միավոր: Հատորի կազմողը դրանք Ի Սի է տարբեր արխիվներից ու ժամանակի մամուլի Էշերից, նշանավոր անհատների,

եկեղեցական ու մշակութային գործիչների, գրողների ու գիտնականների անձնական թո- ոոններից որոնք պահվում են Մաշտոցի անվան Մատենադարանի Ա ՀՀ Ազգային արխի-1 պահոցներում: Ամեն մի փաստաթղթից հետո տրված են արխիվի, ֆոնդի, ցուցակի, գործի թղթապանակի և փաստաթղթերի անվանումն ու-համարը: Բոլոր վավերագրերը վերնագրված Ա համարակալված են: Իսկ գիտատեղեկատու բաժինն ընդգրկում Է հաշ­վառման ցանկերն ու անձնանունների բառարանը' գրքում հաճախակի հիշատակվող 60-ից ավելի նշանավոր գործիչների կենսագրություններով ու շուրշ 1000 անուններով: Հատորն

ունի նաև խմբագրի ու կազմողի կողմից առաշաբաններ:Ս. Բեհբուդյանի կազմած «Վավերագրեր Հայ Եկեղեցու պատմության» ինչպես ներկա,

այնպես Էլ նախորդ տասը ստվար հատորներն իրենց մնայուն տեղը կգտնեն մեր գիտա- մշակութային կյանքում: Այդ ժողովածուների պատրաստման նրա մտահղացումը ժամանակին խրախուսել Է երջանկահիշատակ Վազգեն Ա Հայոց Հայրապետը, իսկ հա­տորների մեծ մասը տպագրվել Է բարեհիշատակ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանի հո­գածությամբ: Ս. Բեհբուդյանի կատարած աշխատանքը բարձր Է գնահատվել մամուլում ե գիտական հասարակայության կողմից: Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետը նրան պարգևատրել Է «Սուրբ Սահակ - Սուրբ Մեսրոպ» շքանշանով, իսկ Բնական և հասարա­կական գիտությունների միջազգային ակադեմիայի հայկական բաժանմունքը նրան շնոր­

հել Է պատվավոր դոկտորի գիտական աստիճան:Սույն վավերագրերի տասնմեկ հատորներում ամբարված հարուստ նյութերը, որ ընդ­

գրկում են X IX դ. սկզբից մինչև X X դ. կեսերի տարեգրությունը, կարող են հիմք հանդի­սանալ Հայ Եկեղեցու նոր և նորագույն շրջանի պատմությունը շարադրելու համար: Դրանց միջոցով կարելի Է լուսաբանել նաև բազմաթիվ անհայտ Էջեր, գտնել շատ հարցե­րի պատասխաններ, նորովի ընկալել ու գնա հատ ել հայոց պատմության տվյալ ժամանա­կահատվածը: Այդ հատորներում կուտակված են մեր գիտության, գրականության, արվես­տի, հասարակական-քաղաքական ու հոգևոր շատ նշանավոր գործիչներին վերաբերող արժեքավոր փաստաթղթեր, որոնք նոր և հետաքրքիր տեղեկություններ են պարունակում նրանց մասին ու նոր լույս սփռում նրանց կյանքի ու գործունեության վրա: Ուստի, սույն մատենաշարը կնպաստի նաև գրականության, արվեստի, գիտությունների պատմության ուսումնասիրության գործին:

Հուսանք, որ եղած հատորներին կավելանան նաև Գևորգ Ե Կաթողիկոսին, Մաղաքիա Պատրիարք Օրմանյանին նվիրված հատորները, որոնք վաղուց հրատարակության Է պատրաստել կյանքից անժամանակ հեռացած Ս. Բեհբուդյանը: Ինչպես ներկա, այնպես Էլ նախորդ հատորների խմբագիրն Է բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆ. Ա. Մադոյանը, որի կա­տարած աշխատանքը նույնպես հույժ կարևոր Է:

Այսպիսով, ամփոփելով ասենք, որ հրապարակի վրա Է մի կոթողային ժողովածու, որը վեր Է հանում Հայ Եկեղեցու պատմության մի կարևոր ժամանակահատվածը:

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏ

Ի

ԳԱ

ՀԱԿ

ԱԼՈ

ՒԹՅ

ԱՆ

ՀԻ

ՆԳ

ԵՐ

ՈՐ

Դ

ՏԱ

ՐԵ

ԴԱ

ՐՁ

ԻՆ

Ն

ՎԻ

ՐՎ

ԱԾ

ՀԱ

ՆԴ

ԻՍ

ՈՒԹ

ՅԱ

Ն

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒՍ

ԻՋՄ

ԱՆ

Ս

ՈՒՐԲ

Ս

ԵՂ

ԱՆ

Ի Ա

ՈՋ

ԵՎ

Ն Վ Ի Ր Վ Ո Ւ Մ է Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Գ Ա Հ Ա Կ Ա Լ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ Ի Ն Գ Ե Ր Ո Ր Դ ՝ Տ Ա Ր Ե Դ Ա Ր Ձ Ի Ն

ՄԱՅՐ ԱԹ՛ՈՌ Ս. ԷՋՄ ԻԱ Ծ՜ԼՈՒՄ ՜ՆՇՎԵՑ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱ ՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

ԿԱԹ ՈՂԻԿՈՍԻ Օ Ծ Մ Ա Ն Ե Վ ԳԱՀԱԿԱԼՈՒԹ ՅԱՆ ՀԻ Ն Գ Ե Ր Ո Ր Դ ՏԱՐԵԴԱՐՁԸ

Կիրակի, նոյեմբերի 7-ին, Հայաստւսնյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցին նշեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օծման ե գահակալության 5-րգ տարեդարձը: Հայոց բոլոր եկեղեցիներում հւսվարտ Ս. Պատարագի տեղի ունեցավ Հայրապետական մաղթանք:

Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում Ս. Պատարագ մատուցվեց'հանգիսսւպետությամբ Ամե­նայն Հայոց Հայրապետի: Պատարագիչն էր Ա ՍՆ հայոց Արևելւան թեմի ւսոաջնորղ Տ. Խա- ժակ արքեպիսկոպոս Պստսամյանը: Արարողության ընթացքում Սրբագան Հայրը հավուր

պատշաճի ներկայացրեց Հայոց Հայրապետի հնգամյա արդյունաշատ գործունեությունը' այն բնորոշելով որպես հոգևոր վերագարթոնքի ու արթնության մի շրջան (տեն Էջ 52):

Ս. Պատարագից հետո Իջման Ս. Սեղանի մոտ կատարվեց Հայրապետական մաղթանք: Արարողությանը մասնակցում Լին Սայր Աթոոի միաբաններ, ագգայիև բարևրարևեր,

հյուրեր և բազմաթիվ հսւվատացյլանհր, որոնք եկել Էին իրենց նվիրումն ու սերը հայտնելու Սայր Աթոռին ու նրա արժանըևտիր Գահակալին:

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

ժ ^ ս ի հ ա ս է լ ս ա ր ա ս » թ ե ր թ ի գ լխ ա վ ո ր խ մ բ ա գ ի ր

ա մ ե ն ա յ ՜ն հ ա յ ո ց հ ա յ ր ա պ ե տ ը

ՄԱՅՐ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆՈՒՄ

հոսանի պետական համալսարանի պրոֆեսորադասախոսական կազմը ն ասաեողութ-

յունը նոյեմբերի 18-ին բարեբախտություն ունեցան սեփական հււտկի ներքո հյուրընկալելու յ ' у о Տ Տ գաըեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին: Աոիրը Վեհափաո Հոր զւսհակա- ւաթյան 5-րդ տարեդարձն էր: Հանդիպմանը մասնակցում էին նաև բարձրաստիճան հո­գևորականներ ո, եկեղեցական գործիչներ. մամուփ, ոադիոյի Ա հհասստատհսուրյան րըղ-

թակիցներ, հյուրեր:ԵՊՀ ռեկտոր, ակադեմիկոս Ռ. Մարտիրոսյանը. իր բացման խոսքում ջերմորեն ոդջու-

նե,ով Վեհափառին մայր համապարտն այցելելու առթիվ և հաեզամանորեն անդրադառ- նալով նրա գործունեությանը զահակալաթյան հինգ տարիների ընթացքում, մասնավորա­

պես ասաց.«Վերջերս լրացավ Նորին Սուրբ Օձության Տեր Տեր Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կա­

թողիկոսի օծման ե գահակալության հինգ տարին: Այդ ւափթով խնդրեցինք Վեհափառ Հայրապետին՝ այցելելու Երևանի պետական համալսարան: Թույլ տվեք բորտիս անունից

ջերմորեն ողջունել Վեհափառ Հորը հայոց մայր կրթօջախում:Միանգամից նշեմ,- շարունակեց ռեկտորը,- որ Վեհափառ Հայրապետի գահակալութ­

յան անցած հինգ տարիների ընթացքում մեծածավալ աշխատանքներ են կատարվել: Ահա­վասիկ ղրանցից մի քանիսը: Ամենայն Հայոց 132-րդ Կաթողիկոսի գահակալության սկիզ­բը համընկավ մեր Եկեղեցու գործունեության ամենապատասխանատու շրջանին: Ամենից աոաջ դա Հայաստանում Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակն էր, մի հոբելյան, որն ուներ բարդ և ընդգրկուն միջոցառումների հարուստ ծրագիր: Այնուհետև' բազում նախաձեռնություններ և միջոցառումներ, որոնցից են' միջեկեղեցական կապերի ընդլայնում, հովվապետական ատելություններ, հոգևոր և ազգային խնդիրներին նվիրված գիտաժողովներ. Քրիստոնեական դաստիարակության կենտրոնի ստեղծում, երջանկահի­շատակ Գարեգին Ա Կաթողիկոսի անվան գիտական կենտրոնի հիմնադրում, ուսումնա­կան գործունեություն, նոր պարբերականների հրատարակության ձեռնարկում և այլն, և

այլն:Վեհափառի նախաձեռնությամբ և աջակցությամբ իրագործվեցին ազգանպաստ բա­

զում ծրագրեր,- շարունակեց ռեկտորը,- իրականացվեցին 25 նոր եկեղեցիների կառուցման և հնհրի վերանորոգման աշխատանքները, ընդլայնվեցին Մայր Աթոռի տարածքները, ավարտվեց Սևանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցի համալիրի շինարարությունը, հիմնո­վին վերակառուցվեց և վերականգնվեց Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանը: Ձեռնարկումների շարքում ուրույն տեղ ունեն բարեգործական ճաշարանների հիմնումը, մանկական ճամբար­ների, նոր հիվանդանոցի կառուցումը, «Շողակաթ» հեռուստաստուդիայի ստեղծումը և այլն:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 123

Շատ ենք կարևորում Վեհափառ Հայրապետի գործունեությունը հատկապես ուսումնա­կան ն գիտական ասպարեզում: Ինչպես գիտեք,- շեշտեց ռեկտորը,- Ամենայն Հայոց Կա­թողիկոսի նախաձեռնությամբ Հայաստանի հանրակրթական դպրոցներում իրականաց­վում 1; «Հայոց Եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասավանդումը համապատասխան շքեղ դասագրքերով:

Կրթության հանդեպ Վեհափառ Հայրապետի նախանձախնդրության արտահայտութ­յուններից է նաև այն.- ավելացրեց ե|ույթ ունեցողը,- որ երիտասարդ հոգևորականների մասնադիտական բարձր պատրաստվածությւսն նպատակով կազմակերպվում է նրանց գործուղումը աշխարհի տարբեր համա[սարաննհր, ինչպես նաև մեր համալսարան: Շատ կարևոր նախաձեռնություն է հոգևոր սպւսսավորների շարքերն արագ համալրելու նպա­տակով քահանայական երկամյա լսարանի ստեղծումը, ուր ուսումնառության են գալիս բարձրագույն կրթություն ունեցող երիտասարդներ: Կարևոր իրադարձություն է Գևորգյաև Հոգևոր ճեմարանի նաև Աստվածաբանական համալսարանի կարգավիճակ ստանալը»:

Անդրադառնալով հայագիտության զարգացման գործում էջմիածնի խաղացած դերին' ռեկտորը նշեց, որ այդ գիտաճյուղը միշտ էլ եղել է Հայոց Եկեղեցու հոգածության առար­կա: Այդ բնագավառում լուրջ և հետևողական ուսումնասիրությունների կազմակերպման ուղղությամբ հիմնավոր քայլեր էր ձեռնարկել երջանկահիշատակ Գարեգին Ա Կաթողիկո­սը: Դրանք ավարտին հասցվեցին Գարեգին Բ-ի գահակալության օրոք: Ստեղծվել Է «Գա­րեգին Ա» հայագիտական և աստվածաբանական կենտրոնը, որի գրադարանն այսօր ունի ավելի քան 30.000 կտոր գրականություն, որից 200-ը'հնատիպ:

Գւսրեգին Բ Կաթողիկոսի գահակալության անցած հինգ տարիների ընթացքում բարձր մակարդակով կազմակերպվեցին մի շարք գիտսւժողովներ, ինչպես, օրինակ, 2000 թ. հրա­վիրված «Քրիստոնեություն և իրավունք» թեմայով գիտաժողովը, Քրիստոնեությունը Հա­յաստանում պետական կրոն հռչակելու և Սուրբ Էջմիածնի հիմնադրման 1700-ամյակնևբին նվիրված միջազգային գիտաժողովը, Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պո­եմի 1000-ամյակի առթիվ հրավիրված գիտաժողովը, 2003-ին անցկացված «Հովհաննես Օձնեցին և իր ժամանակը» թեմայով գիտաժողովը:

ՎեհափաոՀայրապետի օրհնությամբ ե աջակցությամբ Էր դարձյալ, որ Երևանում 2003 թ. սեպտեմբերին Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի և Երևանի պետական հսւմլսարանի համատեղ ջանքերով կազմակերպվեց Հայագիտական միջազգային աոա­ջին համաժողովը, որտեղ կարդացված զեկուցումներն ընղգրկող մեծածսւվսւ| հատորը լույս կտեսնի մոտ օրերս: Գիտական աշխատանքների հրապարակման առումով մեծ դեր ունի նաև «Էջմիածին» ամսագիրը, ավելացրեց ակադ. Ռ. Մարտիրոսյանը: Նա նշեց նաև, որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի և ԵՊՀ-ի միջև եղած կապերն ու համագործակցությունն ար­դեն 85 տարվա պատմություն ունեն: Այդ ընթացքում հայ գիտության ու մշակույթի երկու կենտրոնները միշտ աջակցել ու սատարել են միմյանց' ի փառս մեր ժողովրդի հոգևոր ար­ժեքների պահպանման ու հարստացման:

«Հարգելի ներկաներ,- դիմելով դահլիճում գտնվողներին, ակադ. Ռ, Մարտիրոսյանն ասաց,- Վեհափառ Հայրապետը վերջին տարիներին լայնորեն բացել Է Սուրբ Էջմիածնի դռները մեր մտավորականության առջև, որի վառ ապացույցը Վեհարանում հաճախակի

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

“ ; ՜ ո,,ոո„,ոումնեոն են' նԱիրված հայ մշակույթի, գիտության ու կրթության

^ ‘™ “1փ 2№ *.1Ш Ы Ф № : Տ հայ մտավորակա^յս-հր ո,». հավսոյ,. Ա ,վ ս տ ա հ ս ,^ հ 1 , ԱԼ„-

2 ^ 1 Ь Ф г А , ւ»ահփ.վ » հաստատակամությամբ փտՏեր» ի փ ա ™ մհր հայո№իՏի т

“ Ч " ա4ա գ ռ Մա^ ք ^ ն4 հա յտ ա րա րեց մա յր կրթ „-

օահ,հ □իտխորհրււի որոշումս' ա ե ե ա յե Հա յոց Կա թա փ կոսիե. իր եա յրհեա սիրա կա ե. հա -

սաոակւոկան-մշակութայիհ ցորսոլււհոլթյաԼ և ք ր ի ս տ ո ն յ ա ս քա րոզութ յա ն ասպարհ-

ցոլմ ձեոքբերած ակնսաու նվաճումների համար. ԵՊ Հ պատվավոր դոկտորի գիտական աստիճան շնորհելու մասին: Ապա նա Գարեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին հանձ­

նեց դիտական այդ բարձր տիտղոսի վկայագիրը:Շնորհավորելով Վեհափառին' ԵՊՀ դասախոսներ' Հայոց պատմության ամբիոնի դո­

ցենտ Պետրոս Հովհաննիսյանը. Աստվածաբանության ամբիոնի վարիչ, պրոֆ. քԱսֆիկ Վարդանյանն ու Հայ գրականության ամբիոնի վարիչ, պրոֆ. Սամվել Մուրադյանը նշե­ցին. որ հայոց դպրությունը միշտ էլ գտնվել է Եկեղեցու հովանու ներքո, և նրա Հովվապե­տին ԵՊՀ պատվավոր դոկտորի գիտական աստիճան շնորհումը կնպաստի Եկեղեցու և համալսարանի կապերի Հ[ ավելի ամրապնդմանը, ազգանպաստ խնդիրների լուծման ճա­

նապարհին համատեղ գործունեության ծավալմանը:Այնուհետև հանդիպմանը ներկա համալսարանականներին իր օրհնության խոսքն ու

պատգամը հղեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը: Նորին Սրբութ­յունն իր ուրախությունը հայտնեց Երևանի Պետական Համալսարանում գտնվելու և բարձր պարգևի շնորհման համար: Վեհափառ Հայրապետն իր գնահատանքը հայտնեց դասա­խոսներին իրենց նվիրյալ ծառայության համար, որ իրականացնում եե հայորդիների կըրթ- ման ու դաստիարակման սրբագան գործում:

Հայոց Հայրապետն անդրադարձավ Հայ Եկեղեցու ներկայիս առաքելությանը, իրակա­նացվող գործունեությանը, Եկեղեցու առջև ծառացած խնդիրներին ու մարտահրավերնե­րին. երիտասարդների մասնակցությանը եկեղեցական կյանքին. «Այսօր սոր ժամանակ- Աեր է ապրում Հայ Եկեղեցիև Հայաստանի աևկւսխ պետության հովանու ներբո: Եկեղեցին հընարավորություն է ստացել վերակազմակերպելու և շարունակելու իր աոաքե/ությունը մեր կյանքից ներս, որպեսզի վերանորոգված կյանքով կարո­ղանա լիարժեք իր ծա՛ռայությունը մատուցե/ մեր ազգին ու Հայրենիքին: Բայց եկեղեցին քարեղեն կաոույց չէ, եկեղեցին հավատացելոց համախմբումն է, Քրիս­տոսի հավատքով միաբանված հայ ժողովրդի ամբողջականությունն Ե

... Մեր ու մեր եկեղեցականության ջանքերը նպւստակաուղղված են հիմնակա­նում եկեղեցական կյանքի ավանդական կա՛ռույցների վերակերտմանը, որոնց շնորհիվ Եկեղեցին պիտի կարողանա վերստին իր ամբողջական մասնակցութ­յունը բերել մեր ժողովրդի կյանքին, ներկայություն դաոնալ հայորդիների հոգխ ներից ներս, որպեսզի նորանկախ պետության կյանքը զուրկ չլինի հոգևոր շաղա- խից, որպեսզի մեր պետության հիմերը ամրորեն հաստատված ւինեն հոգևոր բարոյական արժեքների վրա, որոնք երաշխիքն են մեր գոյության, մեր լինելութ֊

124 ԺԱ֊ԺԲ

ԵՐ

ԵՎ

ԱՆ

Ի

ՊԵ

ՏԱ

ԿԱ

Ն

ՀԱՄ

ԱԼՍ

ԱՐ

ԱՆ

Ի

ՌԵ

ԿՏ

ՈՐ

Ռ

ԱԴ

ԻԿ

ՄԱ

ՐՏ

ԻՐ

ՈՍ

ՅՍ

ՆԸ

Վ

ԵՀԱ

ՓԱ

Ռ

ՀԱՅ

ՐԱ

ՊԵ

ՏԻ

Ն

է ՀԱ

ՆՁ

ՆՈ

ՒՄ

ՀԱՄ

ԱԼՍ

ԱՐ

ԱՆ

Ի

ՊԱ

ՏՎ

ԱՎ

ՈՐ

Դ

ՈԿ

ՏՈ

ՐԻ

Վ

ԿԱ

ՅԱ

ԿԱ

ՆԸ

ՀԱՆ

ԴԻ

ՊՄ

ԱՆ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 125

յա ն և հարատևության: 1700 տսցփևևբ ապրել և հարատևն/ ենք շնորհիվ քրիստ ո ֊ ևեկւսև մևր հավատի, այղ հավատից ծևունղ ստած և ևույև այդ հավատքով կերտ­ված հոզևոր արժեքներխ

...Ըևտ բհ/ եք Հւսէէէպսսւրաևի սևջ ուասևևլու այս մեծ հնարավորությանը, որ­պեսզի սեր օգտակար ծառայությունը բերեք մեր սպզիև т Մայր Հայրեեիքիև, որ­պեսզի հայորդին ունենա երջանիկ ու ապահով 1Աաևք, հայրենին փևի շեև. բար­գավաճ ու հզոր: Մեր առաքելությունը ևայևպես ևպատսւկսւուղղված Է այս զա ղա ֊ վւարևեբի իրագործմանը ազգային սեր կյանքից ներս: Ի՜նչը կարող Է մեզ բաժա­նել, որպեսզի մեևք մեկտեղեևք մեր ջաևքերը, վերստիև համախմբվենք ազզայիև մեր ևվիրակաև հաստատության' Հայոց Աուսքելակաև Սուրբ Եկեղեցու հարկի ներքո ու աո Աստված ապավինած' մխսսևաբար դարս գանք հաղբւսհարելու այև բո/որ մարտահրավերները, որոնք այսօր ծառացած հև մեր Հայրենիքի ու մեր ժողովրդի ւսոջև: Եկեղեցին մխսյև եկեղեցականությունը չէ. Եկեղեցին հավատաց­յա լ հայորդին է, հայ ժողովրդի ամբողջությունն է: Ուրեմն Հւսյրապետիս հոր­դորն ու պատգամն է, որ սեր հայացքը դարձնեք դեպի ևվիրակաև սուրբ օջախը հայոց, մասևակցհք, որ սեր տեղև ու դերը ունենաք հսւյ եկեղեցական կյանքից ևերս ե ձեր աուսջևորդի ու հովվի հետ բանաք նոր ճանապարհը Հայ Առաքելա­կան Եկեղեցու սպասավորությաև մեր սւզգիև և Հայրեևիքին»:

Հայրապետական իր պատգամի ավարտին Վեհափառ Հայրը Ե Պ Հ ռեկտորին նվիրեց Ս. էջմիածնի հիմնադրման 1700-ամյակի հոբելւանակաե հուշսւմեդսւ| ե Մսւղաքիա Օր- մանյանի «Ազգապատում» աշխատության քառահատորը: Ապա Հայոց Հայրապետը պա­տասխանեց համւպսստանականների բազմաբնույթ հարցերին: Իսկ այն հարցին, թե ինչ կարծիքի է Վեհափառն ինքը ժամանակակից հայ երիտասարդության մասին. Նորին Սրբությունը պատասխանեց'«Ես սիրում եմ ձեզ»:

Հանդիպումն ավարտվեց Տերունական աղոթքով ե Հայրապետական օրհնությամբ ու

մաղթանքով:

ռ ո ր գ ո մ ա բ ե ղ ա տ ո ն ի կ յ ա ն

Ա ր ա գ ա ծ ո տ և ի թ ե ս ի ա ո ա ջ Ա ո ր դ ա կ ա հ փ ո խ ա ն ո ր դ

ն ո ր ա ն ո ր ի ր ա գ ո ր ծ ո ւ մ ն ե ր ի ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ն

լիակատար ինքնիշխանության հաստատման առաջին տարիներին, երբ բազմաթիվ հարցականներ հսանեցին մեր երկրի ու ժողովրդի աոջն. Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկե­ղեցին իր աստվածադիր կոչմանն ու հազարամյա ավանդույթներին հավատարիմ, իրա­դարձությունների հոլովույթի բոան կիզակետում էր: Կոմունիստական տիրապետության տասնամյակներին հաջորդելու էին նոր ժամանակներ, և Մայր Եկեղեցին իրեն պարտա­դրված պարփակ շրջանակներից պետք է զնար դեպի հոզևոր սնուցման ծարավի իր զա­վակները, դեպի իր ժողովուրդը նրան սատար կանգնելու, նրա ոգին ամրապնդելու մշտա­

նորոգ առաքելությամբ:Անկախության Ա պետականության ամրապնդման և նոր մարտահրավերներին դիմա­

կայելու վերջին տարիներին հետևեցին ոչ պակաս դրամատիկ, քաղաքական ու ընկերային իրապես աննախադեպ զարգացումներ: Հայ հասարակության ընդերքում տեղի ունեցող բազմաշերտ խմորումների այդ բոտն ժամանակներում էր, որ Աստծո և հայության կամոք. Լուսավորչի գահին կոչվեց Ամենայն Հայոց ազգընտիր Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ Գարեգին

Երկրորդը:Նոր հրամայականները, բնականաբար, պահանջում էին նոր մոտեցումներ: Եվ Հայոց

ազգընտիր Հայրապետի նախաձեռնությամբ էր, որ դրանք կյանքի կոչվեցին: Եկեղեցին թանգարանային մասունքից պետք է վերստին ամբողջապես դառնար գործուն և Աստծո օրհնաբեր խոսքով' իր զավակների հոգիները ամոքող, մաքառումերի մեջ ոգորող հսւյորդ- յաց սրտերում քրիստոնեական բարոյականությունն ու համապարփակ սերը վերահաստա­տող կառույց: Այս խնդիրների լուծումն, անշուշտ, օրերի հարց չէր, այն պահանջում է երկա­րամյա, եռանդուն և անդադրում ջանադրության, որին բոլորանվեր նվիրվեց եորօծյալ Վե­հափառ Հայրապետը:

Շարունակելով իր իմաստուն նախորդների գործն ու ավանդույթը. Նորին Սուրբ Օծութ- յունը փարված է մեր հավատքի անխառն մաքրության պահպանության ջատագովությա­նը' լինի դա ներեկեղեցակաե կյանքում, թե միջեկեղեցական հարաբերություններում: Առա- քելսւհաստատ հայ հավատքի սերմանումն ու պաշտպանությունն ավանդապահության արտահայտություն չէ միայն: Եկեղեցին հզոր է գիտակից, համակողմանիորեն կրթված, բազմակողմանի գիտելիքներով օժտված ու նվիրյալ հոգևոր սպասավորներով, որոնց շնոր­հիվ միայն հնարավոր է հոգեզարթոնքը դարձնել առավել ամբողջական ա լիարժեք: Այս ճշմարտության խոր գիտակցությամբ, ապագա հոգևոր վերազարթոնքի' միայն մեծերին հատուկ կանխազգաց ողությամբ էր, որ դեռևս 80-ական թվականների սկզբից, լինելով Արա­րատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդ, Նորին Ս. Օծությունը բա­զում դժվարությունների դիմակայելով ու արգելքներ հաղթահարելով, 1990 թ., երբ դեռևս չէր ընդունվել Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակագիրը, հիմնեց Վազ-

2 0 0 4 ՆՈՐԱՆՈՐ ԻՐԱԳՈՐԾՈՒ՛ՄՆԵՐԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ Ժ Ա ֊ Ժ Ռ 127

գեեյսւե Հոգևոր Դպրանոցը: Այսօր ստդեե Սևանա կդգու յքվսւծ մեևաստաևը վերածվել է կրթական ա վանական հզոր համալիրի' կապտաջինջ ծովակի զմրուխտե ակից իր լույսը միախառևելով Լոաավորչի կանթեղի անմարելի լույսին: Հետագայում մեր մյուս հոգևոր կրթարանների'Գևորգյան Հոգևոր ճեմարաևի ե Գյումրու ընծայարանի հետ Սևաևի Դըպ- րաևոցր ևերաովեց նայն համակարգի մեջ, հւսմւպրվեց գիտա-մանկավարժակւսն կարող ուժերով' Հայոց Եկեղեցին համալրելով հոգևոր սպասավորևերի ևոր սերնղով, որը զինված լ խորը և հաստատուև գիտելիքներով, ի գորու'իր փարախը զերծ պահել հոգեկուլ հարձա-

կումևերից:Մեծ թափ ու աննախաղեպ ծավալ ստացավ եկեղեցւսշինաթյուևր. հևգամյա հովվապե­

տության ընթացքում Գարեգին Բ Հայրապետի ձեոամբ օծվել է երեք տասնյակից ավելի եկեղեցակաև կառույց: Արղեն տեսանելի է այն ապագան, երբ Հայոց աշխարհի բոլոր բնա­կավայրերում քաղցրաձայն կղողանջեն եկեղեցիների գանգերը: Վեհափառ Հայրապետի աևվաև հետ է կապվում մեր դպրոցներում Հայ Եկեղեցու պատմության ուսուցման վերա­հաստատումը: Վերադառնալով իր ակունքևերին' մեր Մայր Եկեղեցին կրկին դաոնում Լ՜ գի­տության ու մշակույթի խնամարկու, իր անփոխարինելի նպաստն է բերում ժամանակակից հայ մարդու կերպարի ձևավորմանը, նրաևց գիտակցությաև մեջ կրոևասիրության և հայրե­

նասիրության ամրակայմանը:Անհնար է չնկատել հինգ տարիների ընթացքում հայրենի թեմերի առաջընթացը, որոնք

դառնում եե դինամիկ զարգացող կառույցներ, մեր կյանքը հագեցնում հոգևորի մշտագո ներկայությամբ ու քրիստոնեական առաքինություններով: Հոգևոր հովվություևևերը ծաև- րսւկշիո դեր են խաղում համայնքների կյանքում, ապաքինումի ու մխիթարության իրենց ամենօրյա կոչման իրականացման հետ միաժամանակ օժանդակելով նաև համսւյևքևերիև հուզող այլևայլ խևդիրևերի լուծմաևը: Եկեղեցական տոներն ա տոնախմբություններն ամենուրեք ստանում են զանգվածային բնույթ, վերականգնվում են մոռացության մատնը- ված ւսվաևդույթևերը, արմատավորվում է բարեպաշտությունը'որպես ապրելու և ստեղծա- գործելու կերպ: Նկատելի վերելք է արձանագրվում նաև Սփյուռքի թեմերում, ուր հայա- պահպանության խնդիրներին զուգահեռ նոր կարևորություն է ստանում հայրենիքի հետ ւսմենաբազմազան կապերի հաստատումն ա ամրապնդումը, մի բան, որի լուծման գործում

հաջողություններն արդեն ակնառու են:Հայաստանյան իրականության մեջ աննախադեպ էր հայորղյւսց տների գործունեութ­

յունը, որր հնարավորություն տվեց հանրապևտությաև տարբեր քաղաքևերում ու մարզե­րում մատաղ սերևդիև կապելու ոչ միայն Եկեղեցու, այլև այդ ևույև ճաևապարհով' արվես­տի ու մշակույթի հետ: Այժմ հայորդյաց տեերը հանրապետության ողջ տարածքում կազ­

մում եե մի կոտ մանկակրթակաե համակարգ, որտեղ հաճախում են շուրջ 5000 երեխաներ, սովորում ու դաստիարակվում արվեստի, արհեստագործության, մարզական և գիտատեխ-

ևիկակաե տարբեր դասարաններում:Արմատական տեղաշարժ կատարվեց և Եկեղեցուն կից կառույցների գործունեության

մեջ: Իրենց ողջ կազմակերպական ունակություններն ու կարողակաեությունը բացահայ- տեցին եկեղեցասեր տիկնանց ու երիտասարդաց միությունները: Եկեղեցու ձիրում իրենց գործունեությունն եե ծավալում բարեսիրական տարբեր կազմակերպություններ, որոեք շո-

— Г ^ ^ 7 ь л п . а սոցիալական հարցերի ւաՏմահր. մարղկահց ստեդՏսպորէ, կա- Լ ա Լ տ է հ ր հ բացահայւրմահ համար տտէւոլււեուրյաե տարրեր «ապարհզեեր եաիաւ-

Е ա լն ^ ա կի հոգսւծաթյուհե եե վայերսմ Օհր հաասրակոլրյահ այհ ահ-ոամէեոո »Ա տ կարոտ եե օգհաթյաե ու ի,եամքի՝Տերերր. ո№ երեխաեերր. հաշմաեդամ- Լ „ . լյապիսով' վերահաստատվում է մհր Աարբ Եկեղեցու ԲաԳմաԳարյա ավաևտսյրը լի- նել հոգևոր ամոքողն ա սփոփիչը մարդկային ամեն տեսակ հոգսերի, տաոապանքեերի ու

Ո ^ ե Սուրբ Օձության ղերը մեծ Է միջեկեղեցական կապերի և Էկումեեիկ շարժմաե աշխուժացման գործում ևս: Բազմաթիվ ատելությունները, աշխարհի տարբեր երկրեերի կրոնական ու քաղաքական գործիչների հետ արգասավոր հահղիպումեերե անուրանափ ձեռքբերում եե փոխհամագործակցությաե ու փոխհարստացման ճանապարհին, ինչն, ան­

շուշտ. բխում է մեր բազմադարյա Եկեղեցու, մեր անկախ պետականության շահերից: Նախախնամության կամոք Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին երկրորդի գահա­

կալության տարիներին հայ Ժողովուրդը հայրենիքում և ի սփյուռս աշխարհի 21-րդ դար մուտք գործեց տոնախմբելով իր պատմության ամենակարևոր ու մեծագույն իրադարձութ­յունների հոբելյանական հիշատակությունները'Քրիստոնեությունը պետակւսե կրոե հռչւս-

կելու 1700, Հայոց գրերի զւուտի և Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության 1600-ամյսւ տարեդարձները: Շնորհիվ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի և մեր անկախ պետականության պատասխանատուների անմնացորդ ջանադրության և իմաստուն տնօրինումների'հնարա­վորություններ եե ստեղծվում աշխարհին մեկ անգամ ևս ներկայացնելու քրիստոնեական մեր քաղաքակրթության նվաճումները, արժանի տեղ գրավելու մարդկության առաջընթա­ցին իրենց անուրանափ ավանդը բերած ժողովուրդների շարքում:

Նոր հազարամյակը նոր մարտահրավերներ է բերում: Իրենց նախադեպերը չունեցող բազմաթիվ նոր իրողություններ այսօր խնդիրներ նն առաջադրում ողջ մարդկությանը, քրիստոնյա աշխարհին, հետևաբար նաև մեր ժողովրդին: Դրանց դիմագրավելու և լուծելու կամք, հաստատակամություն, լայնախոհություն, աստվածատուր բազում շնորհներ' ահա բնութագծեր, որ, ի բարեբախտություն մեր Եկեղեցու, ներհատուկ են նրա այսօրվա Հովվա­պետին: Կասկած չկա. որ Նորին Սուրբ Օձության իմաստուն առաջնորդությամբ հայ հա­վատացյալ հոտը պատրաստ է ընդառաջ գնալ այդ մարտահրավերներին, իր ավանդը բե­րել խաղաղ ու աշխարհաշեն կյանքի արարմանը' պսւհել-պահպանհլով, անշուշտ, իր անա­ղարտ դիմագիծն ու հազարամյակների փորձություններով անցած մեր հայրերի ճշմարիտ հավատքը:

109. гМ к- Ժ Բ ԹՈՐԳՈՄ Ա Բ Ե Ղ Ա ՏՈՆԻԿՑԱՆ

2 0 0 4 ՀՈվԱԿԻՄ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 129

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն

Մ ա յ՛ր Ա ՛թ ոռի Մ ի ջ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի բա ժին .

ՄԱՅՐ ԱԹ ՈՌԻ ՄԻՋԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹ ՅՈՒ՜ՆԸ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱ ՐԵԳ ԻՆ Բ

Ա Մ ԵՆԱ ՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԳԱՀԱԿԱԼՈՒԹ ՅԱՆՇՐՋԱ Ն Ո ՒՄ

«Ս՜իութիւն ի կսւրնւորս, սւզատութիւն յերկրայականս, սէր յամեեսւյեի»

Հսւյոց Հւսյրապետեերի միջեկեդեցական գործունեությունը միշտ կարելի է բնութագրել Հայ Եկեղեցու երանաշնորհ Հայրապետներից Ս. Ներսես Շնորհալու (կթղ. 1163- 1175 թթ.) կողմից սիրված և վերը բերված տողերով: Այն բնորոշ է նան Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամե­նայն Հայոց Կաթողիկոսի ծավաւած միջեկեղեցական գործունեությանը1:

Արդյունաշատ գործունեությամբ լեցուն հինգ տարիներ են անցե| Վեհափառ Հայրապե­տի գահակալության օրվանից'հարուստ փաստերով ե իրադարձություններով ու բերկրա­լից պահերով:

Անհնար է Հայ Եկեղեցում տեղի ունեցող ցանկացած միջեկեղեցական-էկումեեիկ գոր­ծունեություն առանձնացնել ն առանձին դիտել Վեհափառի անձից, կամ Վեհափառի գոր­

ծունեությունն առանձնացնել Հայ Եկեղեցում տեղի ունեցող միջեկեդեցական իրադարձութ­յուններից: Այս ամենը փոիւշադկապված եե: Սա Հայ Եկեղեցու դարավոր ավանդությունն է ե ունի իր պատմական հիմքն ու շարունակությունը:

Ուստի հարկ եմ համարում ընղհանուր գծերով ներկայացնել Հայ Եկեղեցու ծւսվալած միջեկեղեցական գործունեության վերջին հինգ տարիների ընդհանուր համայնապատկերը, ուր արտացոլվել է նաե Նորին Սրբության գործունեությունն այս բնագավառում:

Նախ ասենք, որ Հայ Եկեղեցուն ես բաժին եե ընկել այն մարտահրավերները, որոեց դի­մակայում է թերես ամբողջ քրիստոնյա աշխարհը: Հայ Եկեղեցին, Օրմանյանի բնորոշ- մամբ փնելով հանդուրժողական ոգով լեցուն, մղված Քրիստոսի սիրուց ու ավետարանա­կան պատգամներից և միշտ ղրական հարաբերություններ ունենալով քույր Եկեղեցիների հետ, փորձում է ղիմագրավել արղի աշխարհի մարտահրավերներին'նան համագործակցե­լով քույր Եկեղեցիների հետ, հավատարիմ մնալով Հայ Եկեղեցու Սրբագսւն ավանդութ­յանն ու ազգւսհիմն արժեքներին:

Վերջերս նշեցինք Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վագգեն Ա (1955-1994) երջանկահիշատակ Հայրապետի մահվան 10-ամյակը: Վազգեե Ա Ամենայն Հայոց Հայրապետին հաջորդեց Գարեգին Ա Սարգսյանը (կթղ. 1995-1999 թթ.), ով, ի շարս իր բագում արժանիքների, Հայ Եկեղեցու քսաներորդ դարի խոշորագույն էկումենիստ աստվածաբաններից էր:

լ Այս մասին փե՜ս նան' Վսւրղգես սա րկա վա գ Մա նուկյա ն, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Р -ի էկումենիկ գործու­

նեությունդ «էջմիածին». 2001 թ.. Թ-, 1.р 35:

- ^ ^ փակ երկու Հայրապետները Հայ Եկեղեցուն թողնեն

ոե9ական 4 Ч И Л հսկայական ժառանգության. որի Տ 1 ս Հ ի ն Р Վեհափաո Հայրապետի գործունեությունում* այժմյան խնդիրներին հա-

մւ1^ ? ե կ ե ղ ե ց ւ ս կ ա ն հ ա ր ց ե ր ո ւմ Գ ա ր ե գ ի ն Բ Վ ե հ ա փ ա ռ ի դ ի ր ք ո ր ո շո ւմ ը լա վ ա գ ո ւ յն ս ա ր -

տ ա հ ա Լ վ ե , է ի ր Հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն ա ն դ ր ա ն ի կ կ ո ն դ ա կ ի հ ե տ ե յա , տ ո ղ ե ր ո ւմ . « Գ ո ր ծ ո ւն

մ ա սն ա կցո ւթ յո ւն ո ւնեն ւպ մ ի ջ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ե կ յա ն ք ո ւմ ՛ հ ա վ ա տ ա ր ի մ հ ա մ ա յն ա շխ ա ր հ ո ւմ

Խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա ն պ ա հ պ ա ն մ ա ն , ժ ո ղ ո վ ո տ դ ն ե ր ի ' ե ղ բ ա յր ա կ ա ն ս ի ր ո վ հ ա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւթ յա ն

մ ե ր Ե կ ե ղ ե ց ո ւ ա վ ա ն դ ն ե ր ի ն : Ն ո ր ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի տ ա ր ա բ ն ո ւ յթ մ ա ր տ ա հ ր ա վ ե ր ն ե ր ի ա ո ջ ե

ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն ք ո ւյր Ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի հ ե տ մ ե ր ջ ա ն ք ե ր ը մ ի ա վ ո ր ա ծ , հ ե տ ե ո ղ ա կ ա ե ո ր ե ե

իր ա կ ա ն ա ցն ե լո ւ ե ն ք հ ո գ և ո ր ի լո ւ յս ո վ մ ա ր դ կ ո ւթ յա ն կ յա ն ք ի ի մ ա ս տ ա վ ո ր մ ա ն ս ո ւր բ ա ռ ա ­

ք ե լո ւթ յո ւնը ՝ հա նո ւն Ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն ս կ զ բ ո ւն ք ն ե ր ի կ ե ն ս ա գ ո ր ծ մ ա մ բ բ ա բ ա հ ա ղ թ ա ն ա կ ի

և հա մ ը ն դ հ ա ն ո ւր ե ր ջա ն կ ո ւթ յա ն » 2:

Հ ա յ Ե կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա տ մ ո ւթ յա ն Մ ի ջ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն է ջե ր ն ի ր ա պ ե ս ա ռ ա վ ե լ ե ն ս տ վ ա ր ա ն ո ւմ

1 999 թ վ ա կ ա ն ի ց ի վ ե ր և հ ա տ կ ա պ ե ս 2 0 0 1 թ վ ա կ ա ն ի ց :

1 7 0 0 -ամյակի տոնական օրերից հրեք տարի անց այս մասին նշում է և Վեհափառ Հսւյ- րապհտը Ֆինլանդիա կատարած իր այցի ընթացքում. «Ավելի քան 35 քույր Եկեղեցիների ե կրոնական կազմակերպությունների առաջնորդներ մասնակցեցին Ս. էջմիածնի հոբելյա­նական տոնակատարություններին: Նրանց մասնակցությունը մեկ անգամ ևս հաստատեց, որ մի յուրահատուկ կապ գոյություն ունի քրիստոնյա Եկեղեցիների ընտանիքում, վկայեց, որ Ս. էջմիածնի տոնը տոն է համայն քրիստոնեության համար ն մեկ անգամ նս վկայեց այն ճշմարտությունը, որ «Այդպես ե մենք, թվով շատ, մի մարմին ենք Քրիստոսով, բայց յուրաքանչյուրս միմյանց անդամ ենք» (Հոոմ. Ժ Բ 5)3:

Նշենք նաև, որ հանդիսությունների օրերին պատմության մեջ առաջին անգամ Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում էին գտնվում գրեթե բոլոր ավանդական Եկեղեցիների գահակալները, որոնց թվում Ալեքսսւնդրիայի ն Համայն Աֆրիկայի Հույն Ուղղափառ Եկեղեցու Պատրարք Նորին Ամենապատվություն Պետրոս Յոթերորդը, Հնդիկ Մալանկարա Եկեղեցու պետ Բասիլեոս Մար Թովմա Երկրորդը, Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու պետ Նորին Սրբություն Ալեքսի Երկրորդը, Ռումին Ուղղափառ Եկեղեցու պետ Թեոկտիստ Աոաջինը, Անգլիկան Եկեղեցու պետ, Քենթրբհրիի Արքեպիսկոպոս Ամենապատիվ դոկտոր Ջորջ Քերրին, Դա­նիայի Լյութերական Եկեղեցուց Կոպենհագենի Եպիսկոպոս էրիկ Նորման Սվենդսենը, ԵՀԽ գլխավոր քարտուղար դոկտոր Կոնրադ Ռայզնրը, ներկայացուցիչներ Ուղղափառ, Կաթոլիկ և Բողոքական մի շարք Եկեղեցիներից և էկումենիկ կազմակերպություններից4:

1700-ամյակին իրապես Հոգեգալստյան խորհուրդ էր հաղորդվել, և այն զարդարվեց Հռոմի Սրբազան Քսւհանայապհտ Հովհաննես Պոդոս Երկրորդի5 և ևույն թվականի նոյեմ­

130 Ժ Ա - Ժ Բ Ս՞Ա9Ր ԱԹՈՈՓ միտ եկեղ ե յա կ ա ն - 2 0 0 4

2 Տեն Հայրապետական Անղրանիկ կոնդակ, «էջմիածին», 2000 р., Р:

3 Տեն «էջմիածին», 2004 р., Ե:

4 Դավիր սարկավագ Ս՜իբայելյսւն, 1700-ամյակի տոնակատարություններ Ս՛այր Աթոռ Ս. էջմիածնում, «էջմիածին», 2001 р., Թ. Լջ 32:

5 Արթուր սարկավագ Հովհաննիսյան, Հոոմի Սրբազան Քահանայւսպետ Հովհւսննս Պույոս Р -ի այցելու-

Բյո՚ևր Հայաստան ե Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին, «էջմիածին», 2001 р., Թ, |.ջ 53:

2 0 0 4 ՀՈվԱԿԻՄ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱ Ն Ժ Ա - Ժ Բ 1 3 1

բերին Կոստսւնդնուպպսի Տիեզերական Պատրիարք Նորին Ամեեասրբաթյուե Բստդուդի- մեոս Աոաջինի այցելություններով6:

Հետագայում այս խորհրդով Հայաստան այցելեցին' 2002 թվականին' Ասորի Ուղղա­փառ Եկեղեցու պետ Նորին Սրբություն Իգնատիոս Առաջին Տաքքսւն7 ն Ֆինլանդիայի Լյութերական Եկեղեցու պետ. Արքեպիսկոպոս Ջուկկա Պւսարման8, 2003 թ.' Ղպտի Ուղ­ղափառ Եկեղեցու պետ Նորին Սրբություն Շեեուղա Երրորդը9, Վրաց Եկեղեցու պետ Նո­րին Սրբություն Իփա Երկրորդը10:

Բնական է, որ, չնայած այլեայլ արձագանքների, լինեն դրական ե թե բացասական, այս ատելությունները Հայ Եկեղեցու միջեկեղեցական հարաբերությունների կյանքում խթան հանդիսացան որակական նոր հարաբերությունների ձևավորման համար: Յուրաքանչյուր այցելություն արձանագրվում էր փոխադարձ հուշագրերի և հռչակագրերի ստորագրութ­յամբ. վստահության մթնպորտի ամրապնդմամբ և բանակցային նոր գործընթացների սկսմամբ:

Այս ամենի հիման վրա մենք կարող ենք առանց վարանելու հաստատել, որ սա խթանիչ ուժն է միջեկեդեցական հարաբերություններում ե նոր մեկնակետ'փ նորանոր հնարավորու­թյուններով, որի շարունակությունը պիտի տեսնենք ինչպես Հայրապետի, այնպես էլ նրա կողմից փսպորված հոգևորականների գործունեությունում: 1700-ամյակի հանդիսություն­ները միջեկեղեցական հարաբերություններում իրապես դարձան Գարեգին Ա երջանկահի­շատակ Հայրապետի խոսքերով'մեր Եկեղեցում «մի նոր Հոգեգալուստ»:

Հարկ I: ավելացեեւ նաև, որ Հայրապետը ևս իր գահակալության աոաջին շրջանից իսկ իր էկումեևիկ այցելություեևերև է կատարում քույր Եկեդեցիևերին' հանդիպելով նրանց գա­հակալներին, ընդհանուր Եկեղեցու շահերից բխող. Հայ Եկեղեցու դիրքորոշմանը համա­պատասխան, փոխընդունեփ համաձայնագրեր ստորագրում և համատեղ հայտարարութ­յուններ կատարում՛ ի խնդիր եղբայրության, սիրո, աշխարհում խաղաղության և քրիստոե- յաեերի միջե համագործակցության11:

Գարեգիե Երկրորդի' իր գահակալության առաջին տարում քույր Եկեղեցիների պետե­րին տված աոաջին ւսյցելությունը հատկանշական է, որ այցելությունն էր Ռուս Ուղղափառ

6 Հովւսկիմ արեղւս Մանուկյան, Կոստանղնուպո|սի Տիեցևրակւսն Պատրիարք Բարդողիմնոս Առաջինի

այցր Հայաստան և Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին'Քրիստոնեություևր Հայաստանում սլևտական կրոն հռչակման ևց-

րւսվսսկի; տոնակատարություններին մասնակցելու համար, «էջմիածին», 2001 թ., Ժ -ԺԱ , |.ջ 5:

7 Վաղ ղ են սարկավագ -Քեսարլյսւն, Անտիոլփ և Համայն Արևև|[փ Ասորի Ուղղափառ Եկեղեցու պետ Նո­

րին Սրբություն Իցնատիոս Ա йшррш Իվսւսի այցր Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին, «Էջմիածին». 2002 թ., ժ . 1.ջ 3:

8 Արթուր սարկավաղ Հովհաննիսյան, Ֆին|ւսնղիայի Ավևտարանական-Լյութնրակաև Եկեղեցու Արրե-

պիսկոպոս Ջուկկա Պաարման Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնում, «էջմիածին», 2002 թ., С, 1.ջ 3:

9 <к Ա|եբսւսնյլսն, Ա|երսանղրիւսյի Պապ ն Ս. Մարկոսի Աթոռի Պւստրիարբ Նորին Սրբություն Շեեուղա Գ-ի

այցր Հայաստան և Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին, «էջմիածին», 2003 թ.. Ե, 1.ջ 3:

|Ս Վւսղղեն սարկավւսղ -Քևսարւյան, Վրաց Ուղղափառ Եկեղեցու պետ, Համայն Վրաստանի Կաթողի­

կոս- Պատրիարք» Իփա Р-ի այցր Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին, «էջմիածին», 2003 թ., Ե, 1.ջ 12:

11 Տե՜ս օր. Վեհավւառ Հայրապետի ւսյցե|ությանր Եցիպտոս ն Եթովպիա, «էջմիածին», 21ХХ) թ., ժ , 1.ջ 4.

Մուշեղ սարկավաղ Հովհաննիսյան, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարնցին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի պաշտոնական սւյ-

ցե|ությունր Մոսկվւս, «էջմիածին», 2(КХ) թ., Գ , 1.ջ 3:

Տ յա « օ ա հարաբերություններում կարևոր դեր է կատ ա րում Ռ ա սա հա յոց հա-

г ք ^ տ աոածքամ գտ եվող Ն ո ր Նա խ իջևա նի և Ռուսա ստ ա նի հա յոց թհմը

ի է Տ . կենտրոններով'Մոսկվա և Սա նկտ -Պետ երբուրգ, ինչպես նաև Հա րա վա յին Ռ ա -

“ “ ^ ա Տ ե ^ փ շ ա տ բան է պայմանավորված երկու եկեղեցիների գահակա,նհրի ներկայիս ջերմ հարաբերություններով, որոնք արտահայտամ եե ըե^ւսեուրի ոգին: Щ. ,шпр բանակցային գործընթացներից և համագործակցությունից գատ Հայոց Հայրապետր 2 0 0 0 թվականին ներկա գտնվեց Ոօւսիայի Հոգևոր հզորությունը և վերածնությունը խոր-

հոողանշող Ս. Ամենափրկիչ եկեղեցու օծման արարողությանը1 :Ի հաստատումն Հայ և Ռուս Եկեղեցիների բարեկամական հարաբերությունների, վեր­

ջերս Ալեքսի Բ Պատրիարքը Գարեգին Բ Վեհափառ Հայրապետիե պագևատրեց Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու «Ս. Աեղրեաս Առաքյալ» բարձրագույն շքանշանով:

Անհրաժեշտ է նաև նշել, որ Պետերբոտգի կենտրոնում գտնվող, Ալեքսանդր Նեվսկա անվան պողոտայի վրա վեր խոյացող հիասքանչ Երկնագույն Մարգարտի'Ս. Կատարինե եկեղեցու վերստացման արարողությունը կատարվեց Նորին Սրբություն Ալեքսի Երկրորդի պատվո մասնակցությամբ: Այս հարաբերություններում, ըստ երևույթին, իր դերն է խաղում և այն հանգամանքը, որ Վեհափառ Հայրապետե իր վարդապետության շրջանում մեկ տարի անցկացրել է Մոսկվայի Հոգևոր Ակադեմիայի ասպիրանտուրայում, Սերգիև Պոսա- ղում (նախկինում՜ Զազորսկ), ուր մինչև այժմ հիացմունքով նրան հիշում եե այսօրվա դա- սախոսները'Նորին Սրբության ժամանակի դասընկերներից շատերը:

Կարևոր է նան այն հանգամանքը, որ 2000 թվականի փետրվարի 29-ից մարտի 3-ը կա­տարված Հայրապետական հիշյալ այցելությաե ընթացքում համաձայնություն է ձեռք բեր­վել, որպեսգի Հայ Եկեղեցու միաբաններն ուսանեն Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու աստվա­ծաբանական հաստատություններում:

Այս ոգով էր մղված նաև այն բանակցային գործընթացը, որ Ռուս Եկեղեցու հետ սկսվեց 2000 և 2001 թվականներից13: Բանակցային գործընթացներից ու երկու Եկեղեցիների միջև երկխոսությունից բացի. Վեհափառը Մոսկվա է այցելում և Անդրկովկասի կրոնական առաջնորդների հանդիպումներին մասնակցելու, որոնցից վերջին քառակողմ բանակցութ­յունները Հայաստանի, Ռուսաստանի, Վրաստանի Եկեղեցիների պետերի և Ադրբեջանի կրոնապետի միջե տեղի ունեցավ 2004 թվականի մարտին Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու Սուրբ Դանիլիովյան վանքում14:

1ՈԼ8Ր ԱԹՈՌԻ Մ ԻՋԵԿԵՂԵ8ԱԿԱՆ-_______________ 2 0 0 4

12 Տե՜ս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գսւրեցին Р Ամեեայե Հայոց Կաթողիկոսի և Մոսկվայի Ա Համայն Ռասիո Պատրիարք

Ն.Ս. Ա|եբսի Р -ի ևախսւցահությամր տեղի ունեցավ վերասրրացործամր Սանկտ Պետևրրուրցի Ս. Կւստարիեե

եկեղեցու, «էջմիածին», 2000 р., է, է յ 3, ն Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Р Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցր Ս՜ոսկվւս,

«էջմիածին», 2000 թ., Թ-, էջ 3 :

13 Գ-. Ա|եբսաևյան, Ռուս Ուղղավսսո և Հայ Աոաբն|սւկան Եկեղեցիների միջն ուղղակի րանակցություններր

իրականություն են ղառնում, «էջմիածին», 2000 թ., է, էջ 107:

14 Գ. Ա|եբսսւնյան, Ա Պ Հ երկրների միջկրոնւսկան խաղսւղարարական ներկայացուցչական երկրորղ համա-

2004 ՀՈվԱԿԻՄ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈԻԿ9ԱՆ ԺԱ-ԺԲ 133

Հարաբերությունները գևսւլով ընդլայնվում են և մնացյալ Ուղղափառ Եկեղեցիների հետ: Վեհափառ Հայրապետը Բուլղստիա և Ոումիեիա կատարած իր հովվապետակսւն այցելությունների ընթացքում առանձին հանդիպումներ է ունեցել Ոումիե15 և Բուլղար16 Եկեղեցիների պետերի հետ:

Հայ Եկեղեցուն դավանակից Ղպտի, Ասորի, Եթովպիայի Թեահեդո և Հնդիկ Մալան- կարա Ուղղափառ Եկեղեցիների հետ հարաբերություններում ևս առավել աշխուժացում է ևկսւտվում, որի կարևոր արտահայտություևներից է Հայոց Եկեղեցու երիտասարդ միա­բանների' Եգիպտոսի և Սիրիայի վաևակսւհ-հոգևոր ուսումևակաև հաստատությաևևերում ուսաևե|ը: Ավեփև, մեր Եկեղեցու հավատավոր զավակներից մի քաևիսը եզիպտակաև վաևքերում ձեռք եև բերում վաևակաև փորձառություն' ևպատակ ունեեւպով իրենց ուսանա­ծը ներղևել մեր Եկեղեցում վաեականության վերազարթոեքի գործին:

Այս հարաբերություևների համար հիմքերն ամրապնդել է Հայոց Հայրապետը, և բոլորն էլ հեռանկարային են: Այս ոգին դրսևորված էր Վեհափառ Հայրապետի այև խոսքերում, որոնցով նա ողջունում էր Ս. Սարկոսի Աթոռի'Ղպտի Եկեղեցու 117-րդ գահակալին. «Ձերղ Սրբություն, մեր երկու Եկեղեցիների փոխհարաբերությունները նոր որակ ստացան հատ­կապես վերջին հիսնամյակում, մեր երջանկահիշատակ նախորդների' Ալեքսանդրիայի Կյուրեդ և Վագգեն Ա ու Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Հայրապետեերի օրոք: Այդ գործում մեծ է հատկապես Ձերդ Սրբությաև դերև ու ևերդրումը: Այսօր մեր Եկեղեցիները և մեր ժո­ղովուրդները կանգնած են նոր խնդիրների առջև, աշխարհը փոխվում է օրեցօր, փոխվում է արժեքների համակարգը, գլոբալիգացիայի և գիտակաև նոր նվաճումների հհտևաևքով փոխվում է շատ ժողովուրղևերի ու ևաև որոշ Արևմտյաև Եկեղեցիևերի աշխարհայացքը: Քրիստոսի վարդապետություևը, սակայև ևույնն է երեկ, այսօր և հավիտյան:

Ինչպես, սակայն, անել, որ մեր հավատքը դիմագրավի աշխարհի այսօրվա մարտա­հրավերներին: Սա մի հրամայական է, որ թելադրում է մեզ էլ ավելի սերտացնել մեր հա­

մագործակցությունը:Հռոմեակաթոփկ, Օրթոդոքս, Անգփկան և այլ Եկեղեցիների հետ երկխոսությունների

ընթացքում մեր երկու Եկեղեցիներն արձանագրել եե փայլուն համագործակցություն:

Ձերդ Սրբություն,Վստահ ենք, որ Ձեր այցը Սայր Աթոռ Ս. էջմիածին մի նոր լիցք պիտի հաղորդի մեր

երկու Եկեղեցիևերի և մեր երկու ժողովուրղևերի դարավոր եդբայրությաևը'մեր Տիրոջ'Հի- սուսի Քրիստոսի գլխավորությամբ մի հոտ և մի հովիվ գիտակցությամբ:

Աոդովր, «էջմիածին». 2004 р., Р , 1.ջ 5: Աոաջինը տե'ս Գ . Ալեբսւսևյւսն, Ռուսաստանի, Հայաստանի,

վրաստւսնի ն Աղրրեջանի հոցնոր առաջնորդների հանդիպումր և Ռուսաստանի, Հայաստանի, Վրաստանի և

Ադրրևջանի կրոնւսսլնտնրի խաղաղ ար ւսր ւսկան Ուղերձր, «էջմիածին». 2003 р., Ժ՜-ԺԱ, 1.ջ 18.25:

15 Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարնցին Р Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցր Ռումինիա, «էջմիածին». 2000 թ.. Թ. 1.ջ 12:

16 Արթար սարկավագ Կարապետյան, Ն.Ա.Օ.Տ.Տ. Գարնցին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցր Рпц-

դստիա ն Բու պարիայի թեմ, «էջմիածին», 2002 р., Й-է, 1.ջ 3:

՜ Տ Լ փ տիւտջը. որ Ս»4Փ Տաճա'տւմ ^ 7 прп1 ЬЬр Г иЬ աշ՜խախփ խաղաղության Ա մեր ժողովա տ ների բարօրության ու հա վա տ ա վոր անսայթաք

^ Շ ե ն ո ւո ա Երրորդ Պ ա պ ի 'Մ ա յր Աթոո Ս . էջմիածին կա տ ա րա ծ ա յցկութ յա ն ընթացքում,

եամարտ պաշտոնական միջոցաոումների, երկու Հա յրա պ հտ երի կողմից ստորադրվեց մի

հռչակագիր, որով ամրագրվում էր մինչ ա յդ ձեռքբերվածը ե մատնանշվում համագործակ­

ցության այն ուղին, որով առաջնորդվելու են քույր Եկեղեցիները:

Ինչպես համատեղ այս հոչակագրում է ասվում «Մենք պարտավորվում ենք առավել տեսանելի ե շոշափելի ձևով սերտացնելու Արևելյան Ուղղափառ Եկեղեցիների ընտանի­քին պատկանող մեր երկու Եկեղեցիների համադործակցությունը' ներդրավվելով տեղա­կան շրջանային և համաշխարհային մակարդակներում կազմակերպված էկումենիկ շարժ­ման մեջ. ակտիվ գործունեություն ծավալել' դիմագրավելու մարտահրավերները այնպիսի հերձվածների, ինչպիսիք են Եհովայի վկաները. Ադվենտիստները, Նեստորականները. Մորմոնները և այլ հերձվածներ, որոնք վտանգավոր են Եկեղեցու համար: Մեր ընդհանուր խնդիրն է նան դիմագրավել ժամանակակից աշխարհի նոր մարտահրավերները, որտեղ կյանքի ծայրահեղ տենդենցները խորապես ազդում են մարդկանց հոգևոր, բարոյական և

հասարակական կյանքի վրա:

Ղպտի Ուղղափառ Եկեղեցին ջերմորեն շնորհավորում է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն Սուրբ էջմիածնի Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյակի հանդիսությունների առիթով:

Մենք խրախուսում ենք առավել մեծ համագործակցություն սկսելու գաղափարը քրիս­տոնեական դաստիարակության, կիրակնօրյա դպրոցների, երիտասարդական հանդի­պումների և գործունեության, ինչպես նաև աստվածաբանական կրթության ասպարեզնե­րում՛ ուշադրության կննտրոնում պահելով մեր երկու Եկեղեցիների կենդանի ավանդութ­յունները: Ուսանողների և աստվածաբանության դասախոսների փոխանակումը մեր աստ­վածաբանական դպրոցների հրատապ առաջադրանքներից մեկն է: Որպես ապացույց, եր­կու հայ հոգևորականներ պատրաստվում են մեկնել Եգիպտոս' մի քանի տարի վանական կյանքով ապրելու, ուսումնասիրելու ղպտհբեն ե արաբերեն, ինչպես նաև Ղպտի Ուղղա­փառ Եկեղեցու կենդանի ավանդությունը:

Նորին Սուրբ Օծություն Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը ցանկություն հայտ­նեց ներկայացուցիչներ հրավիրել Արևելյան Ուղղափառ Ընտանիքի Եկեղեցիներից' հան­դիպելու Ս. էջմիածնում ե միասին քննարկելու համագործակցության եզրերը' որպես միև­նույն քրիստոնեական ուղղափառ հավատքն ունեցող Եկնղեցիներ ... »18:

Կաթոլիկ Եկեղեցու հետ հարաբերություններում ևս մեծ առաջընթաց է նկատվում: Վե­հափառի 2000 թվականի այցհլությունը Հռոմ19 և Հռոմի Սրբազան -Քահանայապետի փո-

1 ֊ս * Ա - Ժ Բ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ մ ի ջ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն .

17 Գ. Ա|ևբսանյա1ւ, Ա|ևբսաեղրիսւյի Պապ Ա Ս. Սստկոսի Աթոռի Պատրիարբ Նորին Սրբություն Շենոպա Գ-ի

այցը Հայաստան և Ս՛այր Աթոռ Ս. էջմիածին, «էջմիածին», 2003 р., Ե, էջ 3:

18 Տն'ս նույնը, էջ 9-11:

19 Տհ'ս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Р Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցր Հռոմ ն Ս. Գրիգոր Լուսավորի մասունբ-

ննրի ւ|նրւսղարՏր Հայաստան (Զետեղված է նան «Միացյւպ հսւղորղսերության Հովհաննես Պոդոս Р Պապի և

Գւսրևղին Р Կաթողիկոսի միջն»), «Էջմիածին», 2000 р.. ԺԱ , 1.ջ 4:

2 0 0 4 ՀՈՎ.ԱԿԻՍ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈԻԿՑԱՆ Ժ Ա ֊ Ժ Բ 135

խսւդարձ այցելու թյունը Հայաստան 2001 թ. խթան հանդիսացան լուրջ համագործակցութ­յան հիմքեր ստեղծելու նաև թեմերում և Սփյուռքում:

Պաշտոնական Հոոմի հետ հարաբերություններում Հայ Եկեղեցու, նրա դարավոր պատ­մության և ներկայիս հանդեպ, որպես հարգանքի դրսևորում, կառուցողական հստաբերութ- յուեներին իր նպաստն է բերում Անդրկովկասում Պապական Նվիրակ, հայագետ-աստվսւ- ծաբաև Գերաշնորհ Կլաադիո Արքեպիսկոպոս Գուջերոտին:

2003 թվականի օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի սկգբիև Սայր Աթոռի հյուրն էր ԱՍՆ Կաթոլիկ Եկեղեցու Եպիսկոպոսական Խորհրդի նախագահ Կստդիևւպ Քելլերի գւխավո- րած ևկեդևցակաև պատվիրակություևը, որին ուղեկցում էին Հայ Եկեղեցու ԱՍՆ Արևեւյաև թեմի ևերկայացուցիչևերը20: Այս առիթով ևաև հիշատակեփ է 2002 թվակաևի օգոստոսիև Ա ՍՆ Եկեղեցիևերի Ազգային Խորհրդի պատվիրակության այցը Սայր Աթոռ' այս կազմա­կերպության նախագահ Ռ. էղգարի և Կաթոփկ, Հայ, Եպիսկոպոսական Եկեղեցիևերի ներկայացուցիչների հետ միասին, որոնց դերը հատկապես մեծ էր Երուսաղեմում Հայ Եկե­ղեցու կալվածքեերի հետ կապված 2002 թվականի խնդիրները |ուծելիս, ի նպաստ որի ար­ձագանքել են գրեթե բոլոր Եկեղեցիևերը21:

ԵՀԽ-ի և ԵԵԿ-ի հետ զարգանում են հարաբերություններ, որոնք ընթանում եե բնակա­նոն հունով: Վեհափառ Հայրապետն այցելել է ԵՀԽ-ի ժեևյաե էկումեեիկ կեևտրոն: Նա­խադրյալներ են ստեղծվել ավելի արդյունավետ համագործակցության, որոնք տակավին մևում եև հեռաևկարայիև, և որոնք պիտի ամրապնդվեն Հայ Եկեղեցու ներկայացուցիչների գործունեությամբ22:

Աեգլիկան Եկեղեցու հետ ևս Հայոց Հայրապետի օրհևությամբ պահպանվում եե բարե­կամական հարաբերություններ: Այս Եկեղեցու հետ Հայ Եկեղեցիև զտևվում է բաևւսկցութ- յուեեերի մեջ, որպես անդամ Հին Արևելյաև Ուղղափառ Եկեղեցիների:

Հայ Եկեղեցիև, ի թիվս այլ Բողոքական Եկեղեցիների, վերջերս սկսել է հարաբերութ­յունները ըեդլայնել Ֆիևլաևդիայի Լյութերական Եկեղեցու հետ, համսւհուեչ 1700-ամյա տոնակատարությունների միջեկեդեցական ոգուև, որև արտահայտվեց 2002 թ. Ֆին Եկեղե­ցու պետ Արքեպիսկոպոս դր. Ցուկկա Պաարմայի և 2003 թվակաևիև Վեհափառի փոխա­դարձ այցելություեներով: Ընդհանուր համայնապատկերի մեջ սա առաջին դեպքն է Հայ Առաքելական և Ֆիև Ուղղափառ Եկեղեցիների պետերի ևման փոխայցելության:

Փոխադարձ այցելությաե ընթացքում Վեհափառը ևշեց. «Սեևք երջաեիկ ենք, որ Ֆին- լւսեդիայի Ավետստաևակսւև-Լյութերսւկսւն Եկեղեցու Արքեպիսկոպոս Գերաշնորհ Ցուկկա Պաարմայի հրավերի միջոցով Բարձրյալն Աստված Սեգ այս շնորհն ընծայեց' Սեր հոգևոր եղբայր և Ֆինլանդիայի Ուղղափառ Եկեղեցու առաջնորդ Գերաշնորհ Ա յ ո Արքեպիսկոպո­սի և իր հավատացյալ հոտի հետ գտնվելու այստեղ այս պատմական Տաճարում և Սեր

20 Տես Հ. Մկրտչյսւն, Կաթոփկ Եկեղեցու Ա Մ Ն բարձրաստիճան հոգևորականների այցր Մայր Աթոռ Ս. էջ­

միածին, «էջմիածին», 2003 р., Օ-, 1.ջ 3:

21 Տես Հովսւկիմաբեղա Մանուկյան, ԱՄն Եկեղեցիևերի Ացցւսյին Խորհրղի և Կւսթոփկ Եպիսկոպոսների

Կոնֆերանսի ևևրկայացուցիչնևրր Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնում, «էջմիածին», 2002 р.. С, 1.ջ 13:

- - Գւսրեցիև Р Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցր Շւ|եյցարիա և Անցլիա, «էջմիածին», 2001 р., Р:

136 Ժ Ա -Ժ Բ ՄԱՑՐ ԱԹՈՌԻ ՄԻՏԵԿԵՂԵ8ԱԿԱՆ... 2004

— Տ| , ™, ш Ь ф ՍաեստսաԼ чиЛЬ, Ьр Ш ,РР

Ы М я № Ա 2ЬЧ*Ы աշխարհին խ ա ղ ա ղ ո վ к մաոդկաՈց հղբայրոփյաէ,.:Այս հոդվածի շրջանակում կցանկանայինք անդրադառնա, նաև միջեկեդհցական և

էեամենիկ այն ժոդովներին. որոնք տէպի են ունեցել Մայր Աթոռում:Վեհափառ Հայրապետի օրհնությամբ. Մայր Աթոռի Միջեկեդեցակաե հարստերութ-

,ունների բաժնի գործուն մասնակցությամբ ե քույր Եկեղեցիների ա էկամենիկ կազմակեր­պականների հետ համաձայնությամբ իրականացվել են հետևյալ միջոցառումները:

1. 2000 թվականի Սեպտեմբերին «Քրիստոնեություն և Իրավունք» խորհրդաժողովը:2՛ 2001 թվականի մայիսի 28-ից հունիսի 4-ը Ծաղկաձորում տեղի ունեցավ Եվրոպա­

կան Եկեղեցիների Կոնֆերանսի «Եկեղեցիները երկխոսության մեջ» հանձնախմբի Ա ԵՀ1ս «Հավատք և Կարգ» հանձնախմբի հանդիպումը:

3. 2001 թվականի հունիսին Ծաղկաձորում տեղի ունեցավ «Կորած Մարզարտի որո­նումներում» թեմայով Արևմտյան ու Արևելյան վանականների հանդիպումը:

4. 2002 թ. նոյեմբերի 5-10-ը Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում տեղի ունեցավ Անգլիկան- Արևելյան Ուղղափառ Միջազգային Հանձնախմբի առաջին հանդիպումը Քրիստո­

սաբանության վերաբերյալ:5. 2002 թվականի նոյեմբերի 11-13-ը Ծաղկաձորում տեղի ունեցավ երիտասարդական

մի խորհրդաժողով, որի թեման էր «Եկեղեցին և երիտասարդությունը Արևելյան Եվ­րոպայի և նախկին Խորհրդային Միության երկրներում»:

6. 2003 թ. սեպտեմբերի 8-13-ը Ծաղկաձորում տեղի ունեցավ «Կովկասի Եկեղեցիները և նրանց իրավունքը» միջազգային գիտաժողովը:

Այստեղ կցանկանայինք վկայակոչել նաև Վեհափառ Հայրապետի գործունեությանը և ըմբռնումներին այնքան բնորոշ հետևյալ միտքը՝ հայտնած բանավոր մի զրույցում Սևանի Վազգենյան Դպրանոցում 1996 թվականին, ուսանողների հետ ոչ պաշտոնական մի հան­դիպման ընթացքում, Հռոմից Հայ Եկեղեցու պատվիրակության վերադարձից հետո:

Ասված այդ խոսքերը հանգում էին այն մտքին, որ մենք հարգում ենք բոլոր Եկեղեցինե­րին' հարգում ենք փոխադարձաբար ակնկալելով պատասխան հարգանք, վստահություն, համագործակցության ոգի, և չենք հանդուրժում այն երևույթները, որ ոտնահարում են մեր արժեքները:

Յուրաքանչյուր պաշտոնական այցելության ավարտին, Հայաստան և Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին այցելած ամեն հոգևորական և օտար Եկեղեցու պետ բաժանվում է որպես բա­րեկամ" տպավորված հայկական հյուրընկալությունից. Հայ Եկեղեցու գահակալի բարի, ջերմ, մտերիմ և քրիստոնեավայել ընկերակցությունից և ավետարանական մաքուր ոգու դրսևորումից:

2 0 0 4 ԳԵՎՈՐԳՑԱ Ն ՀՈԳԵՎՈՐ ՕԵՍԱՐԱՆԻ ՄԵՐ ՎԵՀԱՓԱՌ... Ժ Ա - Ժ Ռ 137

Ե Ղ Ի Շ Ե ԱՎԱԳ Ք Ա ՀԱ Ն Ա ՍԱՐԳՍՅԱՆ Տեսուչ Գ ևորգյա ն Հոզևոր ճ եմ ա ր ա ն ի

ԳԵՎՈՐԳՅԱ՜Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր ՃԵՄԱՐԱ՜ՆԻ Մ ԵՐ Վ ԵՀԱ Փ Ա ՌՈՒՍՈՒՑՉԱՊԵՏԸ

Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի մանկավարժական և ուսումնակրթական գործունեության մասին հավանարար ճիշտ կլիներ խոսել և Նորին Սրբության իրագործում­ների արժանի գնահատականը տալ նս մի բանի տարիներ հետո, մանավանղ, որ այս մա­սին աո այսօր համարյա թե չի գրվել, բայց նույնիսկ այսօր իր հնգամյա Հայրապետական իրագործումները, աոանց չափազանցության, արդեն բավական են, որ նա Հայոց Եկեղեցու պատմության մեջ ունենա իր պատվավոր ե անգնսւհատեփ տեղը:

Այս տողերը շարադրելիս միտքս է գափս Նորին Սրբության' Հոգնոր ճեմարան ընդուն­վելու ն ուսանելու տարիները: Վեհափառը 14-ամյա պատանի էր, երբ, հոր ձեռքը բռնած, եկավ ճեմարան ընդունվելու: Սա հիշեցնում է ինձ ժ է դարի մեր երկու մեծագործ Հայրա- պետներիե՛ Սովսես Տաթևացի (կթղ. 1629-1632 թթ.) և Փիփպոս Ադբակևցի (կթղ. 1633- 1655 թթ.) Կաթոդիկոսևերին, որոնք նույնպես հոգևոր դպրոց են մտել 14-15 տարեկանում ե հետագայում ագգայիև-եկեղեցակաե բեդուև գործուևեությամբ իրեևց արժանի տեղը գը- րավել մեր Եկեղեցու պատմությաև մեջ:

Իսկապես որ, աստվածայիև ևախախեամությունը հայոց քրիստոնեադրոշմ ագգին պարգևում է շևորհուևակ Հայրսւպետևեր, որոնց մեծության մասին նախաձայնում է նրանց պատանեկությունը:

1971 թ. Նորին Սրբությունը երբ ավարտեց Հոգնոր ճեմարանը, 20 տարեկան էր: Նրա սւռաջադիմություևն այնքան բարձր էր, որ երանաշնորհ Վագգեն Վեհափառի կողմից նշա­նակվեց Հոգևոր ճեմարանի՝ Նոր Կտակարաև առարկայի դասախոս ե զուգահեռաբար տեսչի օգևակաև:

21 տարեկան էր, երբ Ա ՍՆ հայոց Արևելւաև թեմի բագմաշևորհ առաջնորդի՝ երջանկա­հիշատակ Տ. Տիրան արքեպս. Ներսոյաեի ձեոամբ Հայոց ապագա Հայրապետը կոչվեց աբեդայությաև աստիճաևի:

Տիրան արքեպիսկոպոսի նման մեծությանն արդեն նկատել էր իր հոգեզավակի ընդու­նակություններն ու ձգտումները և ձեոևադրությամբ Գարեգիև աևունը տվեց ապագա Հայ- րւսպետին:

Երանաշնորհ Վագգեն Ա Վեհափառը, մոտեն ճանաչելով իր սանին և բարձր գևահա- տելով Գարեգիե Հայր Սուրբի ուսումնատենչ ձգտումները, երան ուղարկեց Ավստրիա, ապա մի քանի տարի հետո՝ Գերմանիա, և երկու երկրևերում էլ Հայր Սուրբն ստացավ հա­մալսարանական կրթություն' միևևույն ժամանակ կատարելով նաև հովվական ծառայութ­յան:

֊ ՜ ; „ եօհն Հայր Սուրբը Մայր Աթոռ վերադառնալուց հետո նշանակվեց Արարատյահ Հայ^պեէական թեմի առաջնորդական փոխանորդի օգնական, իսկ կարճ ժամանակ հև-

Հսսոաահաանան թեմի առաջնորդական փոխանորդ:հոանսոնորհ Վազգնն Վեհափառը, բարձր գնահատելով 32-ամյա Գարեգին Հայր

ՍոլոբԻ հոգևոր և մտավոր կարողությունննրը հարստացած գերմանական համալսարա­նական գիտելիքներով, ձեռնադրությամբ նրան բարձրացրեց եպիսկոպոսական աստիճանի:

Նորին Սրբությանն ի մոտո ճանաչողները շատ յավ գիտնն. թե նա ինչ հսկայական աշ­խատանք կատարեց Արարատյան Հայրապետական թեմում՝ թեմը բոլոր տեսակետեերից

դարձնելով օրինակելի:Իսկապես որ. աշխատանքները կատարվում էին բացառիկ հմտությամբ և կազմակերպ­

վածությամբ, այնպես որ, այն տարիներին. եՐԲ մեր Եկեղեցին ե ժողովուրդը գտնվում էին Խորհրդային Սիության մուրճի ե սափ արանքում՝ ավելցրած 88-ի երկըաշարժն ա ար- ցախյան պատերազմը, իսկ Մայր Աթոռը' նյութական դժվարին պայմաններում. Գարեգին Սրբազանը կարողացավ իր աշխատասիրությամբ ու հեղինակության շնորհիվ ոչ միայն կայունացնել ու միջոցներով ապահովել թեմի տնտեսությունը, այլե Մայր Աթոռի իրավի­

ճակը շոշափելիորեն բարելավել:Լուսահոգի Վագգհն Վեհափառից, որը սովորություն ուներ Նոր տարվա նախօրեի

հանդիսության ընթացքում մի տեսակ հաշվետվություն-գրույց անցկացնելու Մայր Աթոռի ողջ միաբանության հետ ե ներկայացնելու Մայր Աթոռի տնտեսական վիճակի հետ կապ­ված հարցեր, հաճախակի ականջալուր եմ հղել հետնյալը խոսքերին. «Ես հպարտ հա­ստում էր Վազգեն Վեհափառը,- որ այսօրվա մեր եկեղեցականների շարքում կան անհա­տականություններ, որոնցից է Գարեգին եպիսկոպոս Ներսիսյանը, որն իր քրտնաջան աշ­խատանքով կարողանում է նպաստավոր պայմաններ ստեղծել մեր Եկեղեցու նյութական միջոցներն անհամեմատ ավելացնելու համար, ե կարող եմ ասել, որ հակառակ այն հան­գամանքին, որ Մայր Աթոռի ծախսերն ավելացել են. Մայր Աթոռի ներքին թեմերից ստաց­ված միջոցները' հատկապես Արարատյան Հայրապետական թեմի, Գեղարդավանքի ն Մայր Տաճարի եկամուտները բավարար են Մայր Աթոռը նյութապես ապահովելու, բաց ստյալ շինարարական աշխատանքների ծախսերը»:

Վազգեն Վեհափառի խոսքը հիմնականում վերաբերվում էր Արարատյան Հայրապե­տական թեմի այն ժամանակվա առաջնորդական վախսւնորդին՛ Գարեգին Սրբազանին, որը ոչ միայն կարճ ժամանակում կարողացել էր ապահովել հոզեոր կյանքի առաջընթացը, այլև կառուցողական նորանոր իրագործումներ էր կատարում:

Այստեղ հատկապես կցանկանայինք ամփոփ ներկայացնել Նորին Սուրբ Օծության գործունեությանը՝ կապված Գևորգյան Հոգևոր ճեմարաեի հետ:

վեհափառ Հայրապետն իր ընտրությունից հետո արդեն' 2000 թ., Գևորգյան ճեմարա­նի դասախոսական կազմը նոր դասախոսներով համալրեց'իր շուրջը հավաքելով վաստա­կավոր, ճանաչված մանկավարժների մի մեծ խումբ:

Այնուհետև ձեռնամուխ եղավ ճեմարաեի համար նոր բարձրագույն հաստատությանը պատշաճ ուսումնական ծրագրի կազմմանը: Հիշում եմ, թե ինչպես դասախոսական ողջ կազմին հրավիրեց Բյարակաեի Հայկաշեն կաթողիկոսական ամառանոց և ներկաներին

138 ԺԱ-ԺԲ ԵԴ.ԻՕԵ Ա ՎԱ Գ *1 Ա Ա ն Ա ԱԱՐԳԱ6ԱՆ 2004

2 0 0 4 Գ Ե վ Ո Ր Գ Ց Ա Ն ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն Ի Մ Ե Ր Վ Ե ՀԱ Փ Ա Ռ ... Ժ Ա - Ժ Բ 1 3 9

մանրամասն բացատրեց ճեմարանի նոր ուսումնական ծրացիր ունենալու անհրաժեշտութ­

յունը՛ նույնիսկ սւսե|ով, որ՜ եթե հարկն է, Հայկաշենում պիտի մնանք այնքան ժամանակ,

մինչև վերջնական տեսքի բերեևք ուսումնական ծրագիրը:

Մեր աոջև դրված խնդիրն իրսպործե|ուց հետո վերադարձանք՜ մի քիչ հպարտ գդալով, որ Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի համար կագմվել էր նոր ուսումնական ծրագիր, բայց, ինչ­պես պարգվեց. Վեհափառը ևս իր կողմից վերջնական խմբագրության էր եևթարկե| նորա­կազմ ծրագիրը: Նոր ուսումնական ծրագիրը 2000 թվականից իսկ դրվեց գործադրության Գեորգյւսն Հոգևոր ճեմարանում:

Գործադրության դրվելուց երկու տարի հետո, երբ Նորին Սրբությունը համոզվեց, որ ծրագիրը ոչ միայն գործող է, այ| նան լիովին համապատասխանում է համալսարաևական չափանիշներին, և ավելին՜ ուսումնառության մակարդակն զգալիորեն բարձրանում է, դի­մեց Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը' Գևորգյան Հոգևոր ճեմւսրաևին Բարձրագույն ուսումնական հաստատության կարգավիճակ շնորհելու: Արդյունքում արդեե 2000 թ. մեր ճեմարանը պետականորեն ճանաչվեց որպես Բարձրագույն ուսումնական հաս­տատություն:

Այս իրողությունն ուրախություն էր բոլորիս համար, առավել ևս՝ Նորին Սրբության, գնահատված էր Գևորգյան ճեմարանի պատմական փառավոր վաստակր հայ ւսգգային- եկեդեցական կյանքում, քանզի 1874 թվականին հիմնված ճեմարանր 2004 թվականին իր 130-ամյա համազգային հանդիսությանը ներկայացավ արդեե ճանաչված որպես Բարձ­րագույն ուսումանական հաստատություն, մի բան, որ եղել էր մեր Եկեղեցու բոլոր նախորդ երջանկահիշատակ Հայրապետների երազանքը՝ չնայած որ նրանց կողմից ճեմարանը միշտ էլ ւսյդպիսին էր ընկալվել' առանց պաշտոնական հաստատում ունենալու:

Գևորգյան ճեմարանի ուսանողներից լավագույնները Վեհափառ Հայրապետի գործուն աջակցությամբ գրեթե պարտադիր կարգով կրթությունը շարունակում են նաև արտասահ­մանի ճանաչված աստվածաբանական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում:

Այսօր հպարտորեն կարող եմ ասել, որ մեր ճեմարանի շրջանավարտներից ոմանք, վե­րադառնալով եվրոպական համալսարաններից. Նորին Վեհափառության կողմից նշա­նակվում են Սեր հաստատությունում կրոնական ու աստվածաբանական առարկաների դասախոսներ: Վեհափառի ջանքերե ունենում են իրենց շոշափելի արդյունքները: Կարող եմ վկայել, որ այսօր արդեն մեր շրջանավարտ սաների մեջ ունենք ապագա հայագետ-հո- գևորականներ:

Համոզված եմ, որ Նորին Վեհափառության գործունեության ոսկե շղթայի առաջին և կարևոր օղակը Գևորգյան Մեր աստվածաբանական համալսարանն է, որի առաջընթացի համար ոչինչ չի խնայում Վեհափառը, և հեռու չէ այն օրը, երբ Գևորգյան ճեմարանը բարձ­րակարգ հոգևոր և աշխարհական դասախոսների միջոցով իր սաներին կտա ինքնաբավ կրթություն, և մեր Եկեղեցիև այլևս կարիքը չի ունենա իր սաներին ուղարկե|ու արտասահ­մանյան այլևայլ համալսարաններ:

Այսօր Վեհափառ Հոր կողքին է գիտնական մտավորականների մի ամբողջ փաղանգ' ի դեմս Գևորգյան և Վազգենյան ճեմարանների հոգևոր ե աշխարհակաև դասախոսների.

^ ^ ա փ ո ա ս փ են Նորին Սրբության- ճեմա րա նի հնւր կա պ վա ծ ուսումնական ծրազրե-

Ր° Ն կ ա ր վ ա ծ ը Նորին Սուրբ Օծություն Գարեգին Բ Վեհափառի մանկավարժական ե ուսումնակրթական ուղղվածությամբ իրականացրած գործերի մի փոքր մասն է միայն:

Նոոհն Սրբությունն Էր. որ ղհռես փոխառաջնորղության տարիներին Սեանա կղզու աաամակաե վանական համափրին կից հիմնեց Սնանի Վագգեեյան Հոզևոր Դպրանոցը, ոոն իր քառամյա դասընթացով այսօր համարվում Է Գևորգյաե Հոգևոր ճևմւսրաեի մասեա- ճ ուդը֊ Այստեղ հոգևոր դպրոց հիմնելու երազանք ժամանակին ունեցե. Էր նաև մեծն Սխի- թար Սեբաստացի աբբահայրը, որը 17-րդ դարավերջին գտնվում Էր Սևաևավաևքում. նրա երազանքը սակայն իրականության դարձավ միայն հեռավոր Իտալիայի ափերին:

Վեհափառն Էր, որ Խորհրդային Սիության փլուզումից հետո Երևաևի գրեթե բոլոր հա­մայնքներում քանդված ու թարսնված պիոներական տները նախանձախնդրորեն ամբող­ջությամբ նորացնելով' գրանցում հիմնեց Հայորղյաց տներ, որտեղ այժմ ասանում ու կըրթ- վամ են բազմահազար մանուկներ, որոնք, բացի տարբեր արվեստներից ու արհեստներից,

ստանամ են նան հոգևոր դաստիարակություն:Վստահ եմ, որ նրանք, ովքեր մտահոգված են մեր եկեղեցու և ժողովրդի ապագայով,

մեծ հույսեր են կապում Նորին Սրբության հետ, որի անխոնջ ջանքերով պիտի բարգավա­ճի մեր Եկեղեցին, իսկ մեր նվիրական հաստատությունը' Գեորզյան Հոգևոր ճեմարանը, իր վերատեսչի' Նորին Սրբություն Գարեգիե Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետի անմիջական առաջնորդությամբ ու ղեկավարությամբ պիտի կատարի իր առաքելությունը' Հայւսստան- յայց Եկեղեցուն տալով ճեմարանական ու համալսարանական հավատավոր ե մտավոր բարձր մակարդակ ունեցող նվիրյալ եկեղեցականներ:

Աղոթում ն մաղթում եմ ազգիս Սրբազնազույն Հայրապետին համերամ ժամանւսկոք ապահով և անխռով գահակալություն և իր Վեհափստական հոգում ծրարված նվիրական իղձերի իրականացում' ի փառս Աստծո և ի շինություն Հայաստանյայց Սայր Եկեղեցու:

Թող Տերը շեն ու անսասան պահի Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցին իր ■Քրիստոսսւհիմն Սայր Աթոռով և իր ընտրյալ Գահակալով:

2004 ԳԱ ՐԵԳԻՆ Ա ԱՍՏվԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ-ՀԱՑԱԳԻՏԱԿԱՆ ... ԺԱ-ԺՌ 141

Ա Ա. Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն

Գ ա յւե ց ի և Ա կ և Ա ւբ յա հ ի ւրԱօյւևԱ

Պ ա տ մ ա կ ա ն . գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի դ ո կ տ ո ր

ԳԱ ՐԵԳԻՆ Ա ԱՍՏՎԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ-ՀԱՑԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԸ Ե Վ ՄԱՑՐ ШЭ-ՈՈ-Ի ԳԻՏԱԿԱՆ

ՁԵՌ Ն Ա ՐԿՈՒՄ Ն ԵՐԸ

Հայոց Եկեղեցին, բացի իր հոգևոր աոսւքեւություևից, իրսւկսւնացրե| է նան ուսումնամսւնկավարժական ե գիտական |սւյեածավսւ| գործունեություն: Մայր Աթոռի գիտական առաքելության ամենավառ վկայությանը էջմիածնի հայագիտական ղպրոցի հրատարակած բազմահատոր աշխատություններն են. որոնք իրենց ուրույն տեղն ունեն հայ պւստմաբանասիրական հետազոտությունների անղաստաեում:

Գարեգին Բ Վեհափառ Հւսյրապետն իր գահակալության առաջին տարում իսկ ձեռնա­մուխ եղավ Հայաստանում և Մայր Աթոռում հայագիտական հետազոտությունների հովա­նավորությանը ու գիտական հետազոտությունների կենտրոնի հիմնադրման գործին: Այղ քայլով Նորին Սրբությունն իր սաջն աոաջին հերթին նպատակ ղրեց տպագրության միջո­ցով աջակցել հասարակագիտության բնագավառում արժեքներ ստեղծած գիտնականնե­րին և նրանց ներգրավել Ս. էջմիածնի գիտակրթակաե ծրագրերի մեջ: Հայոց Հայրապետը մեծ ուժեր ներդրեց Մայր Աթոռում կրթական գործը բարձր մակարդակի հասցնելու աշխա­տանքներում՜ դասախոսական համապատասխան կադրերով համւպրելով Ս. էջմիածնի Գեորզյան Հոգեոր ճեմարանը, Սևանի Վազգեեյան և Գյումրու հոգևոր-կրթական հաս­տատությունները, միևնույն ժամանակ հիմնելով և քահանայից լսարանը: Հիշյալ հաստա- տություևեերը պիտի խթաևեին Սայր Աթոռում գիտակրթական գործը, նոր լիցք հադորդե- իև հոգևորականության պատրաստման բարդ ու պատասխանատու աշխատանքին: Այ­սօրվա հրամայականների թվում Եկեղեցու կողմից կարևոր տեղ հատկացվեց նոր սերնդի հոգևոր դաստիարակությաևը, որն իր կարևոր ևպաստը բերեց ուսումնական գործի խթան­մանը հանրապետության հանրակրթական դպրոցներում և Բուհերում: Վեհափառ Հայրա­պետի գսւհակալությաե հիևգ տարիների րեթացքում ավելի ինտենսիվ սկսեց գործել նաև Օշականի դպրանոցը, ուր կազմակերպվում են զանազան գիտաժողովներ' նվիրված հայա­

գիտության և մեր մշակույթի զանազան խնդիրներին:Ս. էջմիածինը նաև խթանեց հայագիտական գիտւսժողովների կազմակերպմանը' հա­

մագործակցելով Հ Հ ԳԱԱ-ի հասարակական ինստիտուտների գիտաշխատողների և ԵՊՀ- ի պրոֆեսորադասախոսակաև կազմի հետ: Աոանց Ս. էջմիածնի ներդրումի անհնար Լ՜ պատկերացնել Քրիստոնեության 1700-ամյսւկին նվիրված գիտաժողովները Հայաստա­նում ե նրա սահմաններից դուրս (Հռոմ, Ս. Պետևրբոտգ, Միփգան), ինչպես նաև Հայագի- տությաև հարցերիև ևվիրված միջազգայիև առաջին Համաժողովը: Բազմաթիվ նոր հրա­տարակություններ սկսեց իրականացնել Մայր Աթոռի Քարոզչական կենտրոնը: Մեր Եկե-

ԱԶԱՏ ԲՈԶՈՑԱՆ 2 0 0 4

Т 7 Ш հհմնած նման հաստատությունների շարքում կարևոր ձեռքբերումներ ունի Նյու Յոր- քինկփգոր Տոհրւսպ» կենտրոնը: Համապատասխան արդյունք է ակնկալվում նաև Նյու

Հոորում վերջերս բացված «Գարեգին Ա» կենտրոնից:Գիտակրթական գործն ավեփ կայուն հիմքերի վրա դնելու համար. Մայր Սթափ Ալեք

Մանուկյան թանգարանում տեղ հատկացվեց «Գարեգին Ա» հայագիտական-աստվածա- բանական կենտրոնի ստեղծման համար: Կենտրոնը պաշտոնապես հիմնվեց 2000 թ. հու­նիսի '՛ծ՜ին: Այս ծրագրի հիմնական բաղկացուցիչն էր դեռևս Վագգեն Ա Հայրապետի գա­հակա՜լության շրջանից Մայր Աթոռում կազմավորված գրադարանը, որը եզակի էր Հայաս­տանում իր աստվածաբանական և եկեղեցագիտական գրականությամբ:

Գարեգին Բ Վեհափառը, հիմնսպրելով այս Կենտրոնը, իր առջև նպատակ էր դրել էջ- միածնում ստեղծել հայազիտական-աստվածաբանական հետազոտություններով զբաղ­վող գիտական կենտրոն, որը կնպաստեր Հայաստանում դեռևս նոր ձևավորվող որոշ գի­տաճյուղերի (Աստվածաբանություն, եկեղեցագիտություն. վավերագիտություե և կանոնա­գիտություն) զարգացմանը Հայաստանում: Վեհափառ Հայրապետի նպատակներից էր նաև Եկեղեցու հովանու ներքո զարկ տալ աստվածաբանական, միջնադարագիտակսւն. կանոնագիտական և հայագիտական կրթությանը Մայր Աթոռում, դրանով իսկ նպաստեւ վերը թվարկված ուսումնական հաստատություններում կրթություն ստացած երիտասարդ­ների առաջընթացին եկեղհցսւգիտության տարբեր բնագավառների և հասարակական գի­տությունների ասպարեզում: Ծրագրի բաղկացուցիչ մասերից մեկն էլ այն էր, որ արտա­սահման կրթության մեկնող հոգևորականները, որոնց թիվն արդեն հասնում է շուրջ երեք տասնյակի, ավելի մոտից ծանոթանային համաշխարհային հասարակագիտության և եկե- ղեցագիտության նվաճումներին, շփվեին Հայոց Եկեղեցու առջև կանգնած հիմնահարցերի ու դրանց շուրջ առկա գրականության հետ:

Հայտնի է, որ Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինն իր գիտական ներուժով Ի դարի սկզբին առաջ­նակարգ տեղ է զբաղեցրել հայագիտության խնդիրների լուծման ասպարեզում: Դրան նպաստում էին հարյուրամյակների ընթացքում Մայր Աթոռում հավաքված տպագիր և ձե­ռագիր գրքերի եզակի հավաքածուները: Գիտական այդ հսկայածավալ ներուժը Հայաս­տանի խորհրդայնացման տարիներին ազգայնացվել էր: Խորհրդային պետությանը. Եկե­ղեցուն զրկելով հոգեոր-կրթական իր հաստատություններից, պետականացող էր հարյու­րամյակների ընթացքում էջմիածնում կուտակված հոզևոր-մշակութային արժեքները: Ան­ցած 80 տարիների ընթացքում կրթությունն ու գիտությունն ամբողջովին առանձնացվել էին Հայոց Եկեղեցուց, թեև Գևորգյան ճեմարանի նախկին շրջանավարտները գործուն մաս­նակցություն էին ունեցել Պետական համալսարանի և Գիտությունների Ակադեմիայի հիմ- նըման աշխատանքներում:

Նրանց ավանդը հատկապես մեծ է եղել խորհրդային իշխանության աոաջին տարինե­րին Հայաստանում գիտական օջախներ կազմակերպելու գործում:

Խորհրդային տարիներին Եկեղեցին զրկվեց գիտական կենտրոններ ունենալու հնարա­վորությունից: Այդ է պատճառը, որ, չունենալով իր կենտրոնները, Ի դարի Հայոց Վեհա­փառներն ամեն կերպ աշխատեցին օժանդակել Հայաստանի Հանրապետությունում գի­տակրթական գործի զարգացմանը: Վսպգեն Ա Վեհափառի կողմից ԳԱԱ-ին նվիրվեց

142 ԺԱ֊ԺԲ

2 0 0 4 ԳԱ ՐԵԳԻՆ Ս, ԱՍՏՎՍ.ԾՍ.ԲԱՆՍ.ԿԱՆ-ՀԱՑԱԳԻՏԱԿԱՆ ... Ժ Ա - Ժ Ռ 143

տպարան, բազմաթիվ արժեքավոր գրքեր և ձեռագրեր հանձնվեցին ի պահպանություն Մատենադարանին ե գիտական մյուս կենտրոններին: ԳԱՍ ե Մաշտոցի անվան Մատե­նադարանի գիտաշխատողների ներգրավումով իրականացվեցին Եկեղեցու համար կարե- վոր մի շարք գիտահետազոտական ծրագրեր (Կանոնագրքի ե Աստվածւսշնչի գիտական բնագրերի հրատարակություն են.): Անհրաժեշտ է նշել, որ այնուամենայնիվ վիճակր որոշ չափով փոխվեց Գեորգ Զ Հայրապետի գահակալության շրջանից, երր սկսվեց Մայր Տա­ճարի նորոգությունը, Գեորգյան ճեմարանը: Այս գործրնթացի շարունակման մեջ հսկայա­կան դեր կատարեց Վազզեե Ա Վեհափառը, միաժամանակ օգտակար փնելով Հայաստա­նում ստեղծված քաղաքացիական նոր գիտական հիմնարկների ե մշակութային օջախների կւսյացմաեը:

Երջանկահիշատակ Հայրապետը վերականգնեց նաե Գեորգյան ճեմարանի ուսումնւս- կրթական գրադարանը' այն ծառայեցնելով հոգևորականության նոր սերեղի պատրաստ­ման գործին: Այդ շրջանի կարևորագույն ձեռնարկումներից դարձան Աստվածաշենի բնա­գրի նոր աշխարհաբար թարգմանությունը և Մայր Աթոռի շուրջ համախմբված գիտնա­կանների (Հ. Անասյան. Ս. Քոլանջյան, Պ. Հակոբյան և ուրիշներ) հայագիտական հրապա­րակումները Մայր Աթոռի պաշտոնաթերթ «էջմիածնում»:

Վսւզզեն Ա Վեհափառը Ա|եք Մանուկյանի նյութական աջակցությամբ կարևոր քայխր կատարեց էջմիածնի թանգարանային համալիրի վերականգնման գործում, ե 1982 թ. Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում բացվեց Ալեք և Մարի Մանուկյան թանգարանը'շարունակելով այդ գործում երանաշնորհ Գեորգ Դ և նրան հաջորդած Կաթողիկոսների ավանդները: Գևորգ Զ, ապա և Վագգեե Ա Հայրապետների գահակալության տարիներին Մայր Աթոռում հավաք­վեցին նաև մեծ թվով ձեռագրեր, որոնց հիմքի վրա ստեղծվեց Մայր Աթոռի Նոր Մատենա- դարաևը:

էջմիածնում Ի դարի ընթացքում, հատկապես Վազգեն Ա և Գարեգին Ա Կաթողիկոսնե­րի գահակալության տարիներին, հավաքվել էր բավականին թվով գրականություն, որը հիմնականում մատչելի էր միայն Մայր Աթոռի միաբանության մի մասին և լիարժեքորեն չէր ծառայում իր նպատակին:

Գարեգի Ա-ը ճեմարանական կրթությանր բավարար մակարդակի վրա դնե|ու իր ջսւն- քերիե զուգահեռ քայլեր ձեռնարկեց Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում հայագիտւսկան-աստվա- ծւսբանական կենտրոն ստեղծելու առաքելության մեջ: Հայաստանի անկւսխւսցման առա­ջին տարիներին, գիտական մի կենտրոն ստեղծելու նպատակով, Օշականամ 1998 թ. բաց­վեց Ս. Մեսրոպ Մաշտոց Դպրատունը, որտեղ Արագածոտնի թեմի հովանու ներքո իրա­կանացվելու էին գիտական աշխատանքներ ե կազմակերպվելու էին գիտաժոդովներ ու ցուցահանդեսներ1:

Ի ւրումե այս նախաձեռնության, ինչպես ասվեց, 2000 թ. հունիսին Գարեգին Բ-ը Վազ- գեն Ա-ի հիմնադրած և Գարեգիե Ա-ի կոոմից համալրված գրադարանին տեղ հատկացրեց Ալեք և Մարի Մանուկյան թանգարան-«Գանձատան» շենքի աջ թևի աոաջին ե երկրորդ հարկերում: Ստեղծվեց գրադարանային գործին տեղյակ մասնագետների մի խումբ, որր

1 Տևս «էջմիածին», 1998, Ժ -ԺԱ , 1.ջ 147-149:

ԱԶԱՏ ԲՈՋՈՅԱՆ 2 0 0 4

Աոնամուխ ե՜ վ ԳՐՔԵՐԻ դասակարգման ե քարտագրման աշխատանքներին: Միաժա­մանակ, աոաջիկայում կկսաացՎԻ Կենտրոնի նոր շենք, ուր ե կգործի գիտահետազոզսս- նան կենտրոն' համապատասխան աշխատասենյակներով, լաբորատորիաներով ն ընթեր­ցասրահներով. որոնք ապահովված կփնեե ժամանակակից տեխնիկայով: Գրադարանի համաւոման աշխատանքներին գագահեո. գրադարանի աշխատակագմը սկսեց սպասստ- եել Մայր Աթոռի հոգևորականներին և ճեմարանի ոաանողներիև ու շրջաևավարտներիե: գրադարանին են տրվում աշխարհի տարբեր կողմերից Վեհափառի անունով ստացված գրքերը ինչպես նաև գրքային ֆոնդը համալրվում է նոր ւայս տեսնող գրականությամբ:

2000 թ- շուրջ 20 ООО Գիրք ունեցող Գարեգին Ա կենտրոնի գրադարանի ֆոնդերում այ­սօր հաշվվում է շուրջ 30000 միավոր գրականություն: Կենտրոնն ունի շուրջ 200 կտոր հնա­տիպ գրականություն: Վերջին մեկ տարվա ընթացքում կենտրոնը համալրվել է շուրջ 4000 միավոր գնված գրականությամբ: Եթե այսպես շարունակվի, ապա մեկ տասնամյակ հետո այն կարող է լինել Հայաստանի լավագույն միջեադարագիտական և եկեղեցագիտւսկան

գրադարաններից մեկը:

Կենտրոնն ունի աշխատանքի երկու ուղղություն.

ա) Գրադարան: Կենտրոնի աշխատանքները մինչև ա յժմ հիմնականում ուղղվել են

գրադարանի գրքերի քարտագրմանն ու հաշվառմանը, քարտարանների ստեղծմանը:

Կենտրոնի մատենագետներն ավարտում են գրքերի դասակարգումն ու քարտագրումը:

Այժմ քա յլեր են ձեռնարկվում գրադարանում ներդնել գրքերի նկարագրման համակարգչա­

յին ծրագիր և կապեր հա ստ ա տ ել աշխարհի համանման ա յլ գրադարանների հետ: Գ ր ա ­

դարանի ապագա ծրագրերի մեջ է մտնում գրադարանային ողջ ֆոնդի թվայնացումը և օպ ­

տիկական կապի հաստատումը ցանցի մեջ եղող աշխարհի կարևորագույն գրադստսւննե-

րի հետ:բ) Գիտական կենտրոն: Այս կառույցում քայլեր ձեռնարկվեցին գիտական կննտրոնի

գործունեությանը մասնակից դարձնել նաև Գևորգյան ճեմարանի շրջանավարտներին: ժամանակի ընթացքում կենտրոնը փորձեց իր նպաստը բերել Մայր Աթոռում գիտական հետազոտությունների և գիտաժողովևերի կազմակերպման գործին: Կենտրոնում ընդգըրկ- ված աշխատակիցները մի շարք հոդվածներ են հրատարակել «էջմիածին» ամսագրում, նպաստել Ս. էջմիածնում «Աստվածաշնչի գրքերի հայ մեկնությունների գրադարանի» շարքի առաջին երկու գրքերի լույսընծայմանը: Այժմ կենտրոնի առջև խնդիր է դրվել' ստեղ- ծե] հայ միջնադարյան կանոնական գրականությունը և Հայոց կաթողիկոսական վավերա­գիր ժառանգությունը հետազոտող գիտական կառույց: Այս նպատակով Կենտրոնը ձեռնսւ- մուխ է եղել Ժ Թ դարի հայ կանոնագիտական մտքի ամենամեծ տեսաբան Վահան Բաս- տամյաեի գիտական ժառանգության հավաքման և հրապարակման գործին: Կենտրոնի հովանու ներքո աշխատանքներ կատարվեցին հրատարակերս հայագիտական-եկեղեցա- գիտական այն աշխատությունները, որոնց լույսընծայումը ձգձգվում էր տպագրության հա­մար անհրաժեշտ միջոցների բացակայության պատճառով: Հրատարակվեցին Հ Հ ԳԱԱ-ի Պատմության ինստիտուտի գիտաշխատակից, պ.գ.դ. Վրեժ Վարդանյանի «Հայ Առաքե­լական Եկեղեցին պատմության քաղաքական խաչուղիներում (Դ-Ը դարերում)» ե Հ Հ ԳԱՍ

144 ԺԱ-Ժ՚Ռ

2 0 0 4 ԳԱ ՐԵԳԻՆ Ս, ԱՍՏվԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ-ՀԱՑԱԳԻՏԱԿԱՆ ... Ժ Ա ֊ Ժ Բ 145

Արվեստի ինստիտուտի գիտաշխսւտակից, արվեստագիտության դոկտոր Վիգեե Ղազսւր- յանի «Խորանների մեկնության» աշխատությունները ե մի շարք այլ գործեր:

Կենտրոնն իր նպաստն է բերել նաև Մայր Աթոռում գիտաժողովների կազմակերպման գործում, աշխատելով Օշականում գտնվող Մաշտոցյան Դպրատան կազմակերպած Մսւշ- տոցյան ընթերցումների հետ միասին համակարգել մեզանում հայագիտական ե եկեղեցա- գիտակաե հետազոտությունները: Գարեգին Բ-ի գահակալության տարիներին հրավիրվե­ցին մի շարք գիտսւժոդովներ, որոնք նպատակ անեին համակարգելու եկեղեցագիտաթյւսե մի շարք խնդիրների բնագավառում մեր գիտելիքները: Այդ տեսանկյանից ուշագրավ էին էջմիածնում հրավիրված «Քրիստոնեություն ե իրավունք» միջազգային խորհրդաժողովը (էջմիածին, 2000 թ.), Վիեննայի կանոնագիտական կենտրոնի հրավիրած գիտաժողովը (Ծաղկաձոր. 2003 թ. սեպտեմբեր), Ս. էջմիածնի հիմնադրման 1700-ամյակին նվիրված զի- տաժողովը (էջմիածին, 2003 թ. սեպտեմբեր), Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան Ողբերգու- թեաե» երկի գրության 1000-ամյսւկին նվիրված գիտաժողովը (էջմիածին, 2003 թ. դեկտեմ- բեր):

«Գարեգին Ա» կենտրոնի և Գագարաց թեմի նախաձեռնությամբ 2003 թ. հունիսին տե­ղի ունեցավ «Հովհան Օձնեցին ե իր ժամանակը» գիտական կոնֆերանսը, որի նյութերը2004 թ. սկզբին լույս տեսան առանձին հատորով, Կենտրոնի հրատարակությունների շար­քում: 2004 թ. «Գարեգին Ա» կենտրոնը Մայր Աթոռի Տեղեկվատական համակարգի հետ համատեղ կազմակերպեց «Հայ մեկնողական գրականության դպրոցները» միջազգային գիտաժողովը, որի նյութերը շուտով լույս կտեսնեն: Ապագայում Կենտրոնը ծրագրում է մե­նագրությունների ե պարբերականի հրատարակություն, գիտական սեմինարների կազմա­կերպում:

Գիտական կենտրոնը փորձում է իր աշխատանքները համակարգել Հ Հ ԳԱԱ հումանի­տար ինստիտուտների և գրադարանի հետ: Քայւեր եե ձեռնարկվում Երևանում ԱՄՆ-ի դեսպանության միջնորդությամբ Կոնգրեսի գրադարանի հետ գրքերի փոխանակության սկսե|ու համար:

«Գարեգին Ա» Կենտրոնի աշխատանքներին աջակցում եե Գևորգյան ճեմարաեի ուսա­նողությունն ու տնօրինությունը, Մայր Աթոռի միաբանությունը:

Կենտրոնի կարևոր ձեռքբերումներից է բարեհիշատակ հայագետ, Գևորգյան ճեմարա­նի պրոֆ. Պողոս Խաչատրյանի անձնական գրադարանի հայագիտական հատվածի նվի­րատվությունը «Գարեգին Ա» կենտրոնին:

Կենտրոնի գրադարանը ծառայում է Մայր Աթոռի միաբաններին և ճեմարանի ուսանո­ղությանը: Նոր շենքի կառուցումից հետո կենտրոնից անկասկած կսկսեն օգտվել Հայաս­տանի Հանրապետության և արտասահմանի հայագետներն ու միջնադարագետեերը:

Կենտրոնն այժմ ունի ավելի քան 200 ընթերցող:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գ-ԱՐԵԳ-ԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԳԱՀԱԿԱԼՈՒԹ ՅԱՆ ՇՐՋԱ Ն ՈՒՄ

հ ա յ ա ս տ ա ն յ ա ն Դ ԵՄ ԵՐՈ ՒՄ ԿԱ Ռ ՈՒՑՎԵԼ Ե Վ Օ ԾՎԵԼե ն հ ե տ ե վ յ ա լ ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ը

՜Նոր կառուցված եկեղեցիներ

1 Սպիտակի Ս. Հարություն եկեղեցի (օծվել է 1999 թ. դեկտեմբերի 23-ին)2 Ներքին Դվինի Ս. Հարություն եկեղեցի (օծվել է 2000 թ. մայիսի 3-ին)3. Վայոց Ձորի Վայք քաղաքի Ս. Տրդատ եկեղեցի (օծվել է 2000 թ. օգոստոսի 6-ին)

4 Տաշիրի Ս. Սարգիս եկեղեցի (օծվել է 2000 թ. հոկտեմբերի 3-ին)5. Երևանի Ս. Սարգիս եկեղեցու զանգակատուն (օծվել է 2000 թ. նոյեմբերի 2-ին)6. Սսղիշկայի Ս. Աննա եկեղեցի (օծվել է 2000 թ. նոյեմբերի 4-ին)7. Վանաձորի Ս. Սարգիս եկեղեցի (օծվել է 2000 թ. դեկտեմբերի 28-ին)8. Սյունիքի Աղավնաձոր գյուղի Ս. Աստվածածին մատուռ (օծվել է 2001 թ. հուլի­

սի 7-ին)9. Չարենցավանի Ս. Փրկիչ եկեղեցի (օծվել է 2001 թ. հուլիսի 21 ֊իե)10. Երևանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Սայր եկեղեցի (օծվել է 2001 թ. սեպտեմբերի

21-ին)11. Սայր Աթոռի բաց խորան (օծվել է 2001 թ. սեպտեմբերի 20-ին)12. Սպիտակի Շենավան գյուղի Ս. Ամենափրկիչ եկեղեցի-մատուռ (օծվել է 2001 թ.

հոկտեմբերի 14-ին)13. Ալավերդու Ս. Գրիգոր Նարեկացի եկեղեցի (օծվել է 2001 թ. նոյեմբերի 11-իե)14. Ջավախքի Արգավա գյուղի Սրբոց Կուսանաց եկեղեցի (օծվել է 2001 թ. հոկ­

տեմբերի 28-ին)15. Կապանի Ս. Սեսրոպ Սաշտոց եկեղեցի (օծվել է 2001 թ. դեկտեմբերի 1-ին)16. Կոտայքի Առինջ գյուղի Ս. Աստվածածին եկեղեցի (օծվել է 2002 թ. հունիսի 1-ին)17. Գյումրիի Ս. Հակոբ Սծբնեցի եկեղեցի (օծվել է 2002 թ. օգոստոսի 29-ին)18. Արարատի Սարմսւշեն գյուղի Ս. Գևորգ եկեղեցի (օծվել է 2002 թ. նոյեմբերի 4-ին)19. Նինոծմինղայի Սաթխա գյուղի Ս. Սեծն Ներսես եկեղեցի (օծվել է 2002 թ. դեկ­

տեմբերի 15-ին)20. Կոտայքի Թեղենիք գյուղի Ս. Նսւհատակաց եկեղեցի (օծվել է 2003 թ. հուլիսի

5-ին)21. Հրազդանի Ս. Թուխ Սանուկ եկեղեցի (օծվել է 2003 թ. օգոստոսի 23-ին)22. Գուգարաց թեմի Վարղենիկ գյուղի Ս. Հրեշտակապետաց եկեղեցի (օծվել է

2003 թ. նոյեմբերի 8-ին)23. Արազածոտնի Չքնաղ գյուղի Ս. Ստեփաննոս եկեղեցի (օծվել է 2004 թ. հունի­

սի 20-ին)

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 147

24. Խստկովի Ս. Հարության եկեղեցի (օծվել է 2004 թ. օգոստոսի 24-ին)25. Գուգարաց թեմի Բագրատաշեն գյուղի Ս. Աեեա մատուռ (օծվել է 2004 թ. սեպ­

տեմբերի 28-ին)

Վերանորոգված եկեղեցիներ

1. Կեյաոիսի վանական համափրի Ս. Գրիգոր եկեղեցի (վերաօծվել է 2000 թ. հոկ­տեմբերի 8-ին)

2. Մուղնու Ս. Գեորգ եկեղեցի (վերաօծվել է 2000 թ. հոկտեմբերի 8-ին)3. Սպիտակի Արջահովիտ գյուղի Ս. Գեորգ եկեղեցի (վերաօծվել է 2001 թ. հուլիսին)4. Սսպմոսավանքի վանական համալիրի Ս. Գրիգոր եկեղեցի (վերաօծվե[ է 2001 թ.

օգոստոսի 5-ին)

5. Ծաղկաձորի Կստմրավանք զյուղ]ւ Ս. Աստվածածին եկեղեցի (վերաօծվել է2001 թ. դեկտեմբերի 1-ին)

6. Ապարանի Ս. Խսւչ եկեղեցի (վերաօծվել է 2002 թ. մայիսի 5-ին)7. Սարմաշենի վանք (վերաօծվել է 2002 թ. օգոստոսի 3-ին)

8. Տավուշի Ոսկեան գյուղի Ս. Գայանե եկեղեցի (վերաօծվեւ է 2003 թ. դեկտեմբե­րի 4-ին)

9. Գուգարքի Մարգահովիտ գյուղի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (վերաօծվել է2004 թ. ապրիլի 17-ին)

10. Աշտարակի Կարմրավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցի (վերաօծվել է 2004 թ. սեպտեմբերի 12-ին)

< № Վ . ա * Ն Ե Ր Ч Л И Ч Л К Ь А

է ? № Ց Ծ Վ

գ ^ Ա ^ լ Կ Ա Լ № Թ Յ ? № Շ Ր Տ Ա № Ի

^Щ *Ш ПЛ?№ 3 № М И М «?№ 5

Սա պահին փաոք Ա գոհություն եմ ոպում աո Աստված բարձրացնել, որ արժանի դստձ- ոեց ինձ այս մեծ շնորհին. Սրբագումար ժողովի պատգամավորների վստահության բվեով ն ո Լ շարունակելու Հայոց Հայրապետների շարքը որպես 132-րղ գահակալ Լւսսավորչի Սոռսաան Աթոռի: Ինքնամատուցումը անձիս այս գահին, խոնարհումը պարանոցիս Հայ­րապետական ծանր լուծին երբեք չի եղել այն զգացումով, թե ունեմ համապատասխան լի­արժեք արժանիքներ, այլ եղել է հավատքս ե վստահությունս Աստուծո զորակցաթյան ե օգնականության նկատմամբ, եղել է վստահությունս իմ ժողովրդի սիրո հանդեպ, սիրո հանդեպ դեպի Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցին: Եղել է վստահությանս իմ աոավել փորձառու հոգևոր եղբայրների նկատմամբ ի գլուխ այնոցիկ հայոց նվիրապետա­կան Աթոռների գահակալները Մեծի Տանն Կիլիկիո միաբանությանը Կաթողիկոս Արամ Ա Հայրապետով, Երուսաղեմի Սրբոց Հակոբյանց միաբանությունը Թորգոմ Սրբազան Պատրիարքով, Կոստանդնուպոլսո հայոց Պատրիարքությունը իր եկեղեցականս^ դասով' ի գլուխ Մեսրոպ Սրբազան Պատրիարքով, որոնց հետ եղբայրաբար, ծառայության ոգով, նվիրումով, հավատքի գործերով պիտի գանք վերստին Հայոց Եկեղեցին հսւյու հոգում կերտելու, հաստատելու, զորացնելու և պայծառացնելու, որպեսզի Հայ Եկեղեցին'Լուսավոր­եի Աթոռը, դաոնա օրհնություն մեր ողջ ժողովրդի համար ի Հայաստան և ի Սփյուռս աշ­

խարհի:Նոր հանգամանքի մեջ իմ անդրանիկ աղոթքն ուզում եմ բարձրացնել լուսահոգի Հայ­

րապետների, առանձնապես Վազգեն Վեհափառ Հայրապետի և Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի համար, որոնց հոգեզավակն եմ եղել և որոնց երախտընկալն եմ այ­սօր: Ես հավատում եմ, որ Հայոց Հայրապետների լույս հոգիները ուղեկից եե լինելու ինձ գործունեությանս ողջ ընթացքին: Ու անսսղու եմ նրանց խորհուրդներին, խոսելու եմ նրանց հետ, ստանալու եմ օրհնություն, ուղղություն մեր Եկեղեցու ղեկավարման, մեր հավատաց­յալ ժողովրդի առաջնորդության ճանապարհին: Իմ աղոթքս ուզում եմ բարձրացնել նան հանգուցյալ մորս հոգվույն համար, հորս համար, որ ապրում է, որովհետև աստվածճաեա- յոդության, հոգևոր կյանքի առաջին սերմերը նրանք է, որ դրել եե իմ հոգու մեջ' ծնրադիր առաջնորդելով ինձ դեպի այս Սուրբ Սեղանը Միածնաէջ, որի առջև աղոթում էի մի «Հայր մեր», որ հայրս տակավին այսօր առ Աստված է բարձրացնում, ոչ այն, որ ինքս եմ սովորել, ինքս եմ աղոթում, այլ այն, որ իր սրտի ինքնաբուխ խոսքն էր «Հայր մնր»-ի տարբերակով ն որը որպես աղոթք ուսուցանել էր մեզ' Աստծո հետ հարաբերվելու, Աստծո հետ հաղորդա- կըցվելու, Աստծո օրհնությունը հայցելու: Իմ աղոթքն աո Աստված ես ուզում եմ իարձրաց-

՚ Բոլոր ևյութևրր վերցված են «էջմիածին» ամսագրից:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 149

նե| մեր Եկեղեցու, Նվիրապետական մեր Աթոռների և մեր ողջ եկեղեցականության ու հա­վատացյալ ժողովրդի համար, որպեսզի Աստծո ամենազոր հովանու ներքո ապրեն Հայոց խաղաղ-խաղւսղ երկնքի տակ. իրենց արղար քրտինքով |ծված շինարարական աշխատան­քի հայրենիքը շենացնելու, երկիրը զորացնելու և մեր բարօր, երջանիկ կյանքը կերտելու:

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Կ Ա Ն Ը Ն Տ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ի Ց Հ ե Տ Ո

ԻՋՍ ՜Ա Ն Ս. Ս Ե Ղ Ա Ն Ի Ա Ո -Ջ Ե Վ Ա Ս Վ Ա Ծ Ո ՒԽ Տ Ի Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(27 հոկտեմբերի 1999 р.)

1999, Ժ -ԺԱ , էջ 6-7

Լավատես եմ որպես Հայոց Հայրապետ: Հավատում եմ մեր ժողովրդի ստեղծարար ու­ժին, հանճարեղ մտքին ու կառուցող բազկին, հպարտ եմ նրա կենսահաստատ ոզով, զոհա­բերելս համբերելու, հաղթահարելու և հաղթելու կամքով, լի եմ մխիթարությամբ, քանզի նեղությունների ա հոզսերի մեջ ւցված ենք հույսով, և ամուր է գալիքի հանղեպ մեր հավա- տը'խարսխված աստվածային Սիրույն, որ ոչ երբեք անկանի:

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն Հ Ե Ռ Ո Ւ Ս Տ Ա Տ Ե Ս Ո Ւ Թ Յ Ա Մ Բ Տ Ր Վ Ա Ծ

Տ Ա Ր Ե Մ Ո ՒՏ Ի Պ Ա Տ Գ Ա Մ Ի Ց

(31 դեկտեմբերի 1999 թ.)

2000, Ա, Լջ 4

Առաջին տարին է, որ որպես Հայրապետ Հայոց Սայր Աթոռ Սուրբ էջմիածեում, Իջման Սուրբ Սեղանի աուսջ, աղոթք եմ վերառաքում առ Տերն մեր ե հավատում եմ, որ մեկամսյա ձեր աղոթքները, մեր հայցն ու խնդրվածքը կամար պիտի կապեն Նոր տարվա շեմին, որի միջով անցնող յուրաքանչյուր հայորդի պիտի սրբի, մաքրագործի իր զգացումները ե, որ­պես բարի հատկություններով առլեցուն անձ, անհատ ե Աստուծո արարած, պիտի մուտք գործի Նոր տարուց ներս բարի զգացումներով շաղախելու հոզու և մտքի, սրտի և ձեռքի իր բոլոր գործերն ու արարքները, որոնք պիտի շենացնեն հայրենիքը մեր, որոնք պիտի զո­րացնեն ե'Եկեղեցին Հայոց, ե'համայն հայ ժողովուրդն ի Սփյուռս աշխարհի: Նոր տարվա առաջին այս աղոթքը թող թն առնի ե մուտք գործի յուրաքանչյուր հայ օջախից ու ընտանի­քից ներս՝ լույսով ու ջերմությամբ լեցնելու հայոց հարկերը, որպեսզի Տիրոջ ողորմությունը, սերը և խաղաղությունը բնակություն հաստատեն՝ աղոթք, խաղաղություն և երջանկություն բերելով այդ հարկի տակ կայք ե բնակություն հաստատած ժողովրդի զավակաց:

Մ Ա Յ Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո Ւ Մ Տ Ա Ր Ե Մ Ո Ւ Տ Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(1 հունվարի 2000 թ.)

2000, Ա, էջ 6

Ա ստ ծո յ եւ սուրբ նախնեաց հետ հայոց համսւհաւաք հանդիպման խորախորհուրդ Սիածնաէջ Տաճարից խօսք «աոեսւլ ի ձայն օրհնութեան հայրենի բարբառով»՝ Հայրապե-

անդրանիկ Մեր Կոնդակն հեք յղում համայն Օալովրդեանն հայոց ի Հայաստան.

յԱՐք 1ոաոատի ̂ մաքոտ հայեացքի դիմաց Եոագոյնի վեհատեսիլ նոր ծածանումով Հայոց Ոստանում վերստին պատմական յոաաոատ օրեր է ապրում Հայաստանեայց Առաքելա­կան Սուրբ Եկեղեցու Մայր Աթոռը 1700-ամեայ յիշողութեամբ, աշխարհասփիւռ մեր ժողո­

վողին ի հոգետրս միսււորելու նաիրական աոաքելութեամԲ:ձեթղեհէմեան կենարար աստղալոյսով վառ է Հայոց երկնքում էոաաւորչի Կանթեղը,

որ իրմշտաղօթք լոյսով հորիզոնից հորիզոն կանչում է հայ հոգիները դէպի հայութհան հա-

ւսսրքի օրրան' Սրբութիւն ՍրԲոց Մայր Աթոռ ՍոտԲ էջմիածին:է-րուսաղէմի Սուրբ տհղհաց մէջ. Մարդհղացհալ Փրկչի Ծննդեաե Այրում. Ցարուցհալ

Տիրոջ թաւիուր գերեզմանի լուսեխորան սրբարանում, եւ այսօր վերստին Միածնի Իջման Սուրբ Սեղանի սւոջեւ ծսաայութեան Սեր ուխտը նորոգւսծ Աստծոյ. ժողովրդիս ու Հայրե­նիքիս առաջ. Հայրապետական սաաքելութեան Սեր ճանապարհն ենք սկսում Հայ Եկեղե­ցու Նուիրապհտութեան Աթոռների Գահակալների. Թեմակալ Առաջնորդների եւ ծաուսյա- նուէր Քահանայից դասի հետ Բստձրեալն Աստծոյ ողորմութեանն ու աոաջնորդութեանը ապաւինած, քաջալեր եւ յուսսւդիր մեր ժողովրդի հաւատի նոր արթնութեամբ, անկախ մեր Հայրենիքի գոյութհամբ. Հայ Առաքելական Մայր Եկեղեցուն հայրենի պետութեան գօրակ- ցութեամբ: Բիտ փառք Երկնաւորին, որ Հայաստանի անկախութեամբ ազատ գործունէու- թեան նոր հնարաւորութիւն պարգեւեց Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն իր

Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնով:

-^Յրիսսւոսհ որղեգրեալներն ենք երկու հազար տարիներ ի վեր, սուրբ ընձիւղը' «խա- ղաղութեան աւետարանիչնեբի» ձեռքով հայրենի մեր հողում սերմանուած հունդերի: 1700 տարիներ առաջ երկնքի դռները բացուեցին Հայոց երկնակամարում: Նահատակների ար- համբ սրբացեալ մեր երկրի սրտում Միածին Որդու աստուածային էջքով «եկն անանցանե­լի լոյսն առ առկայծելի ճրագն», ու Լուսատրչի հաւատի հիմերի վրայ բարձրացաւ հրաշսւ- կերտ Տաճարը Սուրբ էջմիածնի' ինքնութեան եւ գոյութեան խորհուրդը Թորգոմական տան, Հայկեսւն մեր զարմի: Ցարութեան յադթական հաւատքը դարձրած արարող զօրու- թիւն, սպօթաբոյր մատեան, ծաղկեցինք, գիտութեան կաճառ վանքեր հիմննցինք, դարերի մէջ մեզ բաժին ընկած փշոտ ճանապարհներին երգ ու բառով, գոյն ու քարով երկնեցինք զարմանահրաշ մշակոյթը մեր: Արդար Արեգակի լոյս այգաբացի վստահութեամբ մեր իրա- ւունքը պաշտպանեցինք Աատսւյրում, Սարդարապատում, Արցախի նորօրեայ հերոսա­մարտում: Աւետարանի կենսապարգեւ Խօսքին ապաւինած' եղեռն վերապրեցինք, ահեղ երկրաշարժ:

X Աշխարհասփիւռ մեր ժողովրդի համար ցեղասպանութեամբ սկսուած դարն աւարտ- տւմ է արցախեան ազատամարտի յադթական շնչով, հայրենի հոդի փոքրիկ մի հատուա- ծում Աստծոյ շնորհով ու ողորմութեամբ, մեր արի կամքով հաստատուած նոր անկախու­թեամբ: Տասնամեայ մաքառումների, զոհողութիւնների ու թանկ կորուստների գնով իրա­կանացել է դարաւոր մեր իղձը: Արդ, ինչպէ՚ս կարող ենք նահանջել ժամանակսսոր դժուա- րութիւնների առջեւ, ինքնակամ տրուել ահագնացող մահաբեր արտագաղթին: Ինչպէն կա­րող ենք հեռանալ ագատութեան լոյսով արժետրուած, անկախութեամբ զօրութիւն սանող

150 Ժ Ա - Ժ Բ _____________

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 151

եւ կնտեք պարգետղ Հոդ-Հսւյրենիից. երբ ղսւրերի մէջ բազմիցս հիմնիվեր վերաշինել ենք մևր տանը, որպէս փիւնիկ յստնել մոխիրներից: Արիանանք յոյսով ու հաւատքով, գօտե- պնղաեեք վճոականութեամբ' մեր պատմութեան բեկումնային շրջսպւսրձր ապրելու: Զին- ւենք լաւատեսութեամբ, որ ի լրումն ժամանակաց, ի ,րումն դարի' Աւետարաեի լոյսով սիրոյ, խաղադութեաե, ստղստութեան ու հաշտութեան նոր աոաւօտ է բացուեւու աշխարհի վրայ, մեր Հայրենիքում:

Հա յրա կա ն պատզսւմ ու կոչ ենք ուղղում մեր ժողովրդի բոլոր զաւակներին «հաւատի բարի մարտը» մղելու եւ նորոգելա հոզիներում «սուրբ սրտից, Բարի խղճմտանքից, անկեղծ հաւատից» բխած Սէրը: Սէրը աո մեր հայրերի Աստուած, սէրը աո Հայրենիս, սէրը առ հսւ- ւատքի անսասան վէմ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին'մեր հոզու ծննղավայրն ու տսւ- պանր փրկութեան, մեր միութհան ակունքը եւ յարատեւութեան շնորհը մեզ: Երկխղածու- թեամբ պահպանենք մեզ աւանդուած 2000-սւմեայ սրբազան ժառանգաթխնը: Նոր ճանա­չումով, նոր արժեւորմամբ, նոր ներշնչանքով կեանք դարձնենք'«զի ժամանակ է սկիզբն լի- ննլոյ» հայոց նոր դարձի: Ազգային արդար իղձերի իրագործման ճանապարհին լինենք հիմնամոտ կամուրջ'հայոց անցեալը, ներկան ու գալիքը կապող:

Տիրա ՚ա նդ սիրոյ ոդջունիւ Հայրապետական հրւսւէր եւ յորդոր ենք ուղղում մեր Սայր Եկեղեցու Նոփրապետութեան Աթոռների Գահակալ հոգեւոր եղբայրներին, ուխտապահ միաբանութեանը. Հայրենիքում ու հայոց Սվփւռքում հովուական անսակարկ սպսւսաարու- թեան կանչուած առաջնորդ հայրերին ու քահանաներին'լինել Տիրոջ այգու արի ու ժրաջան մշակներ: Երկնային մեր Վարդապետի խօսքին հաւատարիմ՜ կենաց ճանապարհով անվա- րան ու անսայթաք առաջնորդել մեր ժողովրդի զաւակներին' «հաւատովք սրբեալ զսիրտս նոցւս»: Հայրենի սրբութխններով, քրիստոնէական համամարդկային արժէքներով գօրաց- նել ազգային մեր կեաեքը, խօսքին համարժէք գործերով բարձրացնել մեր միութեաե Տա­ճարը' կենսատու սսիշ առնող Քրիստոսի Աւհտարանից եւ ներշնչման սպբխր ունենալով Սայր Աթոռ Սուրբ էջմիածինն ու նոյնքան սուրբ Հայրենիքը մեր:

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ի Ց

(5 փետրվարի 2000 թ.)

2000, Բ, էջ 3-9

Երանելի է ղարձդ. Զորավար, երախտագետ մեր ժողովրդի սիրո խնկարկումով, հաղ­թանակած հայ զինվորների թևերի վրա Սուրբ էջմիածնի Սայր Տաճարից Հայոց Հանրա­պետության ղեկավարության ուղեկցությամբ'գլխավորությամբ Հանրապետության նախա­գահի, Հայրապետիս և գինվորյալ միաբանությանս աղոթքով, հպարտ Եռագույնի ներքո ճանապարհվում ես դեպի բարձունքը անմահների, ուր հայրենաբաղձ, տենչավառ հոգուդ հրճվանքով ընդառաջ եե գալիս լայս հոզիները բյուր գավակներիդ, որ նոր նահատակներն են վասն Հայրենյաց, վասն հավատի' մաոտի ելած նաև քո անվամբ, հայացքի առջև քո թանկ պատկերը' կրծքիդ շողացող Սուրբ Լուսավորչի շքանշանով:

«Գործս կիսատ մնաց» խոսքդ նոր արժևորմամբ ու հնչողությամբ վերստին արձագան­քում է հայ հոգիներում: Գործիդ շարունակման վկան է այսօրը, որով, խոսքիդ համաձայն, «հավատքով մխրճվում ենք ղեպի ապագան»: Այսօր Զորավարիդ աճյունը չէ միայն, որ ամ­փոփում հեք հայրենի հողում, այլև կոթող ենք կանգնեցնում անթաղ ու անշիրիմ հայրենյաց

152 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

— - մեր երկրի սրտում ու մերհոգիեերում անթեղելով ձեր սերը

ա մ ե ն ի ն . ազատատենչ ոգիե ո, հավաՓըհայոց գալիքիհանդեպ:Հր ա պ ս ա կ սուրդ, սիրելի Զորավար, որ բազմիցս շողացել է ազատության ու արտս-

ոոա,անհույսի ցոաերով. խաղաղ ու շինարար կյանքի երազի փայլով, քո ւսմոտ ձեոքամ ոսւոՁել է հրավեր ու կոչ հայոց միության, արարումի իր այս խորհրդով հայոց արեին է աաոզվել այսօր երազ քո Հայրենիքում. ՍարԲ էջմիածնում. ուր 80 տարիներ աոաջ պւստ- սսն որեօիր ու այն հանձնեցիր լոաահոզի Գեորզ Ե Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին: Թող եոբր ' ի խաղաղության անամպ կապույտը անդրադարձնի Մայր Հողին առմիշտ ե հևր-

ևհ հայոց հոզին ստեղծագործ ու հողը պտղաբեր հայորղյաց մտաց ու ձեոքի արգասիքների արևագույնը բազմապատկելով հայրենի երկնքում: Թող լեռնանիստ մեր Հայրենիքի բարձր երկնքից Հույսի. Հավատի. Սիրո լույսերի արտացոլանքով կոչնակսւնչ սուրդ միավորի հայ

հոգիները ի սփյուռս աշխարհի:Թող Զորավարիդ հոգնատանջ մարմինն ու անմահ հոգին հանգիստ գտնեն ազատ Հայ­

րենիքի մեր սուրբ հողում. Մասյաց փեշերին հավերժախոս բազմած Սուրբ էջմիածնի հսւ-

ւսաքի առջև' Եռաբլուրի փառքի բարձունքին:Զ Ո Ր Ա Վ Ա Ր Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Ի Ա Ճ Յ Ո ՒՆ Ի Ա Ո -Ջ Ե Վ

Մ Ա Յ Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո ՒՄ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(20 փետրվարի 2000 թ.)

2000, Բ, էջ 11

Այսօր մեր ժողովուրդը աշխարհական ե հոգևորական դասերով. Մայր Աթոո Սուրբ էջ­միածնի լուսեխորան Տաճարից խնկաբույր աղոթքով դեպի Ապարանի հաղթական բար­ձունքն է ճանապարհում իր գավակին: Երկարամյա հարկադիր բացակայությունից հայրե­նի տուն դարձավ ազատության և հայոց անկախության ջահակիրներից ես մեկը իր ե իր սերնդակիցների սերը, հաղթելու կամքը, հայոց գալիքի հանդեպ աներկբա հավատը փո­

խանցելու մեզ:Արդարև, կյանքը Զորավարի վկայություն էր, որ «Բանք միայն դատարկ եե, այլ գործ

պիտոյ է ընդ բանին»: Վերադարձը նրա թող արթնացնի այս ճշմարտության արժեորումը հայորղյաց հոգիներում: Թող Դրաստամատ Կաեայանի ե իր զինակիցների անմար հիշա­տակը հայրենյաց ծառայության բոցավառ ոգով հաղթանակների նոր հավատ պարգևի հայրենաբնակ մեր ժողովրդին ե նորոգի ազգային մեր միաբանությունը ի սփյուռս աշխար­հի: Հայրենիքը միշտ կանչում է: Հայրենիքը հավերժական կանչ է: Հայրենիքի ազատութ­յան և բարօրության համար նրա մշտավառ սիրով կյանքը գործ դարձրած զավակունք շա­րունակ վերադառնում են:

Թող Բազումողորմն Աստված հայրենի ազատ հողում, Արագածի սեզ փեշերին, Սուրբ Լուսավորչի աղոթախոս Անմար Կանթեղի ներքո հանգստություն պարգնի Զորավարի հոգնած ոսկորներին և մխիթարություն' հայրենակարոտ նրա հոգուն:

Զ Ո Ր Ա Վ Ա Ր Դ Ր Ա Ս Տ Ա Մ Ա Տ Կ Ա Ն Ա Ց Ա Ն Ի Ա Ճ Յ Ո ՒՆ Ի Ա Ռ Ջ Ե Վ Մ Ա Յ Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո ՒՄ

Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց Հ Ո Գ Ե Հ Ա Ն Գ Ս Տ Յ Ա Ն Կ Ա Ր Գ Ի Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ

(22 մայիսի 2000 թ.)

2000, Ե, էջ 40

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Բ 153

Գարեգին Ա լուսահոգի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը ապրեց իր սպզի ու Եկեղեցու մի­ասնության երազով, որպես ճշմարիտ հոզնորական' իր անձով ա անանձնական գործունե­ությամբ եկավ մեկ անգամ ես հաստատելու ն իմաստավորելու հայ եկեղեցականի կոչումն ու առաքե|ությունը. բարձրացնելու Հայ Եկեղեցու ղերը ազգային կյանքում: Քրիստոնեա­կան հավատքն ու ազգային ապրումը դաշնորեն ու հարազատորեն շաղախված էին իր մեջ որպես կյանք'արդյունավորելով իր օրն ա ժամը հոգնոր գործունեության բոլոր հանգրվան­ներում* տեսչություն, առաջնորդություն, թե կաթողիկոսություն: Խոհի ու մտածումի ամբող­ջության մեջ գեղաճաշակ և շարակսւնաբույր նրա խոսքը արարչագործ ուժականությամբ բացում էր հույսի, հավատի դռները, հայկական կերպ ու դրոշմ, շունչ ու ոգի հաղորդում հայ հավատացյալին:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Ա Ռ Ա Ջ Ի Ն Ի Վ Ա Խ Ճ Ա Ն Ս՛ԱՆ Տ Ա Ր Ե ԼԻ Ց Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(25 հունիսի 2000 թ.)

2000, Զ, էջ 4-5

Արդարն, «ձայն փառաբանութեան ի շրթունս առեալ» կատարեցինք օծումը Մայր Տա­ճարի խաչերի' հավատքով անսասան, որ քառաթև նշանները Աստծու զորությամբ հանա­պազ խաղաղություն ե օրհնություն են բաշխելու հավատավոր մեր զավակներին' վանելով հայրենական մեր կյանքից հոգս ու տրտմություն, անորոշության մեգ ու անվստահություն ն ազգային հավաքական մեր ընթացքը հաստատելով սիրո, բարության ու ճշմարտության ճանապարհներում:

Քրիստոսի կենարար Խաչի վեհապսւց բարձրացումով հայոց վանքերի ն եկեղեցիների գմբեթներին' դարեր ի վեր մահեր ենք ոտնակոխել, հաստատել ապրելու և ստեղծագործե- լու մեր կամքը արիական: Քրիստոնեական մեր հավատքը ապրե[ ենք «իբրեւ զգոյն ի մոր- թոյ»: Խաչի սրբազան խորհրդով ինքնություն ենք առել, Աստծու հոյակերտ տաճարներ մարմնավորել հայրենի մեր ոստանի լերանց լանջերին, Մեսրոպւսդրոշմ աղոթք հրաշա­զարդի մագաղաթի սրբախոս էջերում, Խաչով զինավառ գոյատևեւ ենք:

Ե Ր Ե Վ Ա Ն Ի Ս. Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Վ Ո Ր Ի Չ Մ Ա Ց Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ

Խ Ա Չ Ե Ր Ի Օ Ծ Մ Ա Ն Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(26 հունիսի 2 0 М թ.)

2000, Զ, էջ 17

Անշուշտ մեգ համար էականն ու կարնորը, մեր կյանքի առանցքը աղոթքն է, որը ձևա­վորում է մեր հավատքը, իմաստավորում ձեռք բերված գիտելիքները: Եթե մենք աղոթքով սնվսւծ, աղոթքով պարուրված հավատք ու հավատքի գործեր չունենք, անիմաստ են դաո­նալու. առ ոչինչ եե նկատվելու ուսուցիչներից ստացած կամ աշխատանքով ձեռք բերած մտավոր այն արդյունքները, որոնք ամբարեւու ենք այս հաստատությունից ներս: Մեր սպա­սումն ու մաղթանքն է, որ կյանքը Հոգևոր ճնմարանում խարսխված լինի աղոթքի վրա, որ­պեսզի հավատքը դառնա մեր էության շաղախը, որպեսզի Գևորգյան Հոգնոր ճեմարանի

154 Ժ Ա ՜ Ժ ՔԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

կ ս լա ն ա ոոսսոովել Օհո պահվածքում. Օհո կյանքում

գործերում: գ Ե Վ Ո Ր Գ Ց Ա Ն Հ Ո Գ Ե Օ Ո Ր Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն Ի 2000-2001 0-0-. Ո Ւ Ս Ո Ւ Ս Ն Ա Կ Ա Ն

Տ Ա Ր Ե Շ Ր Ջ Ա Ն Ի Բ Ա Ց Մ Ա Ն Հ Ա Ն Դ Ի Ս Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ը Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(23 սեպտեմբերի 20(Х) թ.)

2000, Օ-, էջ 62-63

301 թասւկանին Ս. Լուսաւորչի աեմէգ հայեացքով մեր ժողովուրդը արժանացաւ տեսեե- ■ոլ Յարուցեալ Փըկչի լուսհղէն էջքը հայրենի իր հողում: «էջ Միածինն ի Հօրէ եւ լոյս փա- ոաց ընդ նմա» փաոաբանութեամբ աշխարհը Հայոց աոաջի Աստծոյ կանգնեց խոստովա- եաթեան ու տեառնագրեց երկիրը իր հին' աշխարհում առաջինը հոչակհլով քրիստոնէաթ- իւնը որպէս պետական կրօն: Համայն ժալովրղով հաւատացիէւք համակ Սէր, Միակ ճշմա­րիտ Աստծուն. Ս. Ծննդեսւնն ու Մարղեղութեան փրկչական աոաքելութհանը Նրա: Հաւա- տսւցի՜նք Գողգոթայի վրայ Խսւչեալի յադթական Ցարաթհանը: Եւ Ցարաթեան յոյսին խա- րըսխուած կեանքն արփիացաւ Հայոց աշխարհում. Հաւատի. Ցոյսի, Սիրոյ գոյներով ղրոշմ- ոլեց մեր լեռեերիե, երկինք նայող մեր վանքերին, խաչքարերին, ծաղկեց աղօթախօս մատ- եաններին, տիեզերքը լուսերգութեամբ ազնուացնող տաղին, շարականին:

Քրիստոնեսւյ առաջին պետութիւնն ու ազգը լինելու իրողութիւնն այսօր սոսկ հպստտու- թեան առիթ չպէտք է լինի մեզ համար, այլ ւտարասխսւնատուութեաե քաջալերող ու ոգե- ղէն կՈչ: Պարտք ունենք մեր Հաւատն ու Հայրենիքը պսւհպանած ու մեզ ժառանգած մեր նախնեաց, այս հողը մեզ շնորհած ու Միածնի էջքով այն սրբացրած Աստծոյ աոջհւ: «Եւ մի' լիցի մեզ» տկարանալ ու ընկրկել մեզ վիճակուած հրամայականների սւոջնւ, թերանալ առ Հայրենին մեր պարտքի ու պատասխանատոաւթեան, առ Աստուած մեր սուրբ ուխտի մէջ: Թող մեր եռանդը կորովի փոխոփ, ու մեր սէրը անձնազոհութեան, թող հոգու, մտքի ու ձե­ռաց մեր հաւատաւոր ու հայրհեաշէն գործերը լայնահուն բացեն հայութհան կհանքի նոր հազարամեակի ոպին եւ անցաւոր ժամանակի մեր այսօրը կապեն յաւերժին:

Փա՜ռք քեզ, հայրենաբնակ իմ ժողովուրդ, որ, հակառակ կրածդ վտրձութիւնների եւ ներ- կայ կեանքիդ բազում դժուարութիւնների, ձեռնամուխ ես հայրհնաշինութհան սուրբ ու նաի­րական գործին: Փառք քեզ, Սփիտքի իմ ժողովուրդ, որ հաստատուն ու ամուր կամքով սա­տար ու զօրավիգ ես Մայր Հայրենիքի վերակառուցմանը, հկեղեցաշինութհանը, քաղաքնե­րի բարեկարգմանը, բանակի զօրացմանը, կրթութհան ու գիտութեան առաջընթացին՝ ար­դար քրտինքդ շաղախելով Հայաստանի ու Արցախի հարազատ քոյրերի ու եղբայրների մաքառումներին ու ազնիւ աշխատանքին: «Եկայք շինեսցուք սուրբ գխորանն լուսոյ»' հա­յոց նոր ուխտի, ամենայն հայոց գալիքի:

Բհթղհհէմեան Աստղն է պայծառ շողում երկնքում եւ առաջնորդում մեր ճանապարհը դէպի ծննդեան այրը Մանուկ Յիսուսի: Թող մեր սրտերը այսօր տրոփեն հայոց Բհթղեհէմ Սուրբ էջմիածնի աւետաբեր զանգերի կանչող ղօղանջով եւ առ Աստուած ձայնեն մեր հո­ղում հնչած բիտ աղօթքնհրի երկնահաս խօսքով: Թող մեր մտքերը թափանցեն խորքը ժա­մանակների' իր մեծութեաե մէջ ամբոդջապատկեր տեսնելու համար յաւերժսւհայեաց սուրբ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 155

Մասեաց դիմաց հրաշակերտուած խորին խորհուրդը Հայոց Մեծ Դարձի' նորոգ հաւատով եւ նորոգ կեսւեքով այն փոխանցելու նոր սերունդներին: «Այսօ՞ր է, գոր արար ՏԷր. եկսւյք ցեծասցուք եւ ուրախ ե դիցուք» (Սղմ. ճ ժ է 24), «քանգի ի սմա ծագեաց մեգ լոյս ի Հայաս­տան աշխարհի»:

ՀԱ Յ Ո Ց Մ Ե Ծ Դ Ա Ր Ձ Ի 1700 -Ա Մ Ց Ա ԿԻՆ Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ի Ց

(6 հունվարի 21X11 թ.)

2001, Ս , էջ 6-10

Հրաշափառ Իր Յստաթեամբ Աստուծոյ Որդին լրումին հասցրեց փրկագործակսւն Իր սւռաքե|ութխեը: Մեդքի դիմաց խաչուեց Ինքն Անմեղութխնը, որպէսգի յարատեւ եորոգուի Աստուածակերպ պատկերը խաթստուած մեր հոգու: Քրիստոս աշխարհ եկաւ որպէս Սէր ա սէր սերմանեց, ողորմութիւն ուսուցանեց, հսւշտութխն դարձաւ եւ խաղաղաթիւն ու կեանք պարգեւեց, քանգի Ինքն իսկ է Յարաթխն եւ կեանք: Արդ, Քրիստոսի խաչով ներուած եե մեգ մեր մեղքերը ու Նրա Յարութեամբ'լուսաւորուած դէպի Աստուած մեր ճանապարհը:

Սիրելի ժողովուրդ հայոց ի սփիւռս աշխարհի. 2000 տարի «Սեեք իսկ ականատես եդանք Նրա մեծութեանը» (Բ. Պետր. Ա. 16), Նրա ապրող ու ապրեցնող գօրութեաեը: 2000 տարի Ցարուցեալ Քրիստոս քայլում է մեր հողում, մարմին առնում մեր արարումներում, ագատութեսւե բադձանքում, խաղսւղութեաե երագում, բարիք ստեղծելու ձգտումներում: Որպէս քրիստոնեայ առաջին պետութխն եւ ազգ' 17 դար մեր ժողովուրդը Ցարութեան լոյ- սը դարձրել է համազգային իր կեաեքի փարոսը, Յստութեան յոյսով զինավառ' նաւարկել խութերի ու որոգայթների միջով, Յարութեան հաւատով կոփել խաւարը մերժելու, մահեր յւսդթելու իր կամքը: 1700 տարի, սիրելիներ մեր. Սուրբ էջմիածինը Ցարուցեալ Փրկչի էջքի խորհրդով շաղախն է հայոց միաբանաթեաե:

Ս . ՀԱ Ր Ո ՒԹ -Ց Ա Ն Տ Ո Ն Ի Պ Ա Տ Գ Ա Մ Ի Ց

(15 ապրիլի 2001 թ.)

2001, % էջ 4

Սուրբ էջմիածնի 1700-ամյա Սիածնաէջ Լուսե Խորանի օրհնությունն ենք բերել նահա­տակներիդ նշխարներին. Սուրբ Լուսավորչի Կանթեղի լույսը մշտաղոթք: Եկել ենք ուխտի, սրբազան երդման: Եկել ենք ձեր՛ Քրիստոսի խաչակիցներիդ հազարավոր անհայտ անուն­ների հիշատակումով մեր ուխտը առ Աստված հաստատելու, համազգային մեր միասնա­կանությունը նորոզելու և մեր հավատը զորացնելու արդարության հաղթանակի հանդեպ: Եկել ենք ասելու ձեզ, որ ամեն ապրիլի 24-ի, նաև այսօր, հայ ընտանիքներում զավակներ են ծնվում՝ հայորդիներ ու հայուհիներ, որ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու ավազանում

մկրտվում եե ձեր անուններով:Դ Ե Ր Զ Ո Ր Ո Ւ Մ Ա Ս Վ Ա Ծ հ ւՈ Ս Ք Ի Ց

(24 ապրիլի 2001 թ.)

2001, Դ , էջ 11

156 ԺԱ-ԺՔ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Ս՛ասանը ճշմարիտ կնիքն է մեր հավատի և Սոտբ Հոգու էջքը մեր անձերին, որով Աստ­վածային շնորհն է բնակվում մեր մեջ՜ սրբագործելով ու շարունակ նորոգելով մեգ: Սյուոո- նով սրբված՛ մենք դաոնում ենք ժառանգակիցը Քրիստոսի և հանձնառու՛ Բարին ընտրհ- լու բարիք գործելու, քանզի մյուռոնադրոշմը ցրում է խավարը մեղքի ե լուսավորում մեր մեջ Աստվածակերտ անեղծ պատկերը մարդու: Արարչագործ ւուսեղեն այս խորհրդով Սուրբ Սյուռոնը ձուլվել է հայ կյանքի բանվածքին, ինչպես գույնը' մաշկին: Սրբարար կանաչ Սյուռոնով շաղախված է մեր հող հայրենին' նահատակների սուրբ արյան հետ մխսխսա- նըված: Սյուռոնով հայ ենք. Սյուռոնով' քրիստոնյա: Սյուռոնով «հսւյր մեր ճանսւչեմք գՍուրբ Աւետւսրանն եւ մայր' Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին»:

Յոթեստփյա շնորհաց Սրբալույս Սյուռոնը, ինչպես 301 թվականին Արածւսնիի ջրերում շրջան էր գործում նորադարձ մեր ժողովրդի շուրջ ու կայծկլտում խաչանշան երկնառաք լույսերի հետ, 1700 տարի պտույտներ է գործել հայոց կյանքից ներս ե ՛միավորել մեզ. զո­րացրել իբրև հայ քրիստոնյա, սրբությամբ շաղախել ու հավերժին է կամրջել մեր պատմու­

թյունն ու ներկան, հայոց բոլոր գալիք դարերը:

Տեսնենք նախախնամական տնօրինությունը մեր կյանքում, որով կանչված ենք լինելու ազգ սուրբ ե Աստծո սեփական ժողովուրդ, հրավիրված ենք Սյուռոն կրելու. Մյուռոնով շնորհընկալը լինելու Քրիստոսապարզե ազատությանը և որդեգրությանը հավիտենական կյանքի: Հիրավի, Աստծո կամքն է ստաքելահաստատ Հայ Եկեղեցու Մյուռոնով մեգ հայ պահել, մահաբեր փորձությունների, ավերների, կորուստների քառուղիներում հարության առաջնորդել, հողմերից աշխարհե աշխարհ սփռված՛ Հայրենիքով և Սուրբ էջմիածնով մեկ ու միասնական պահպանել: Աստծո խնամատար ներկայության այս գիտակցությամբ ու հավատով ապրենք ու ապրեցնենք մեր սրտերում հայոց Սյուռոնի բազմափայլ խորհուրդը և հեռու փնեեք օտարամուտ քարոզություններից, օտարացնող ու մոլորեցնող ուղղություն­ներից: ճանաչենք մեգ որպես Հայ Եկեղեցի, որպեսզի կարողանանք ճիշտ ըմբռնել մեր առաքելությունը' իմաստը մեր կյանքի, որպեսզի անսայթաք փնի մեր ուղին և հավետ առաջ­նորդի դեպի Սուրբ Տաճարն Աստծո:

Խ Ո Ս Ք 'Ա Ս Վ Ա Ծ Ս Ր Բ Ա Լ Ո ՒՅ Ս Մ Յ Ո Ւ Ռ Ո Ն Ի Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ

(22 սեպտեմբերի 2001 թ.)

2001,13-, էջ 18

Աստված կամեցավ, որ հայ ժողովուրդը սրբության տաճար կառուցի, երբ 301 թ. հավա­տի մեր հայր Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աստվածատես հայացքի առջև լույսերի մեջ իջավ երկնքից Վաղարշապատ մայրաքաղաքում՛ ոսկե մուրճի հարվածով ցույց տալով տեղը իր աղոթքի տան: Սասյաց լանջերից բերված քարերով Սիածնաէջ սուրբ վայրում Լուսավորիչ Հայրապետն ու Տրդատ թագավորը կառուցեցին հայոց Ուխտի Խորանը' Սուրբ էջմիածնի Սայր Տաճարը, որտեղից նոր ճառագումով տարածվեց Սոտբ Թսւդեոս ու Ս. Բարդուղիմե- ոս առաքյալների քարոզությամբ Հայաստանում անթեղված Լույսե Ավետարանի: Հայոց

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 157

երկնքի տակ լույսի աշտանակ ղստձան խաչակիր գմբեթները եկեղեցիների ու համատա­րած լուսավորեցին Հայաստան աշխարհը:

Ե Ր Ե Վ Ա Ն Ի Ս. Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Վ Ո Ր Ի Չ Մ Ա Յ Ր Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ

Օ Ծ Մ Ա Ն Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Մ Ք Ի Ց

(23 սեպտեմբերի 2001 թ.)

2001, ռ-, էջ 20

Փառք տանք Բարձրյալին և հոգու մեր աչքերը բացած' տեսնենք Աստծո ներկայությու­նը մեր կողքին ե Նախախնամական տնօրինությունը Տիրոջ, որով զուգադիպեցին Հայոց Դարձի 1700-ամյան ե Անկախության 10-ամյսւկը' մեգ վերստին ցույց տալով, որ հսւվսպւն I. |ուսավորում մեր Հայրենիքի բարգավաճման, մեր ժողովրդի բարօրության ուղին: Չեր- կրնչեեք ու չտկարանանք դժվարությունների աոջե, «Զի Աստուած ընդ մեգ

Աստված մեգ հետ I;, քանգի հակառակ հազարամյակներով չափվող մեր պատմության ընթացքում կրած փորձությունների, մահերի ու կորուստների' ապրում է հայությունը իբրև ազգ ու պետություն, իբրև Եկեղեցի: Աստված մեգ հետ է, քանգի այստեղ է համահավաք սւգգս հայոց' Հայաստաե, Արցախ և Սփյուռք' իր Սուրբ Եկեղեցու սւմբոդջակաևությամբ:

■ Ք ՐԻՍ Տ Ո Ն Ե Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ Ը Հ Ա Ց Ա Ս Տ Ա Ն Ո Ւ Մ Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Կ Ր Ո Ն Հ Ռ Չ Ա Կ Մ Ա Ն

1700-Ա Մ Յ Ա Կ Ի Ե Վ Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Տ Ա Ս Ն Ա Մ Յ Ա Կ Ի

Հ Ա Ն Դ Ի Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ հ յՈ Մ Ք Ի Ց

(21 սեպտեմբերի 2001 թ.)2001, էջ 25

Հպարտ ենք համայն մեր ժողովրդով, որ արդարության հաղթանակի հավատը հոգում1988-ի վճռորոշ օրերին արձագանքեց հերոսակւսև Արցախի ազատության սուրբ կաևչիև և միասիրտ ու միաբաև զինվորագրվեց ազատագրմանը հայոց հինավուրց այն հողակտորի, ոտ միշտ ստթուև հ եղե[ հւսյրեևյւսց սերը և հանուն անկախության պայքարի ոգին: Արդա­րև, բազում թշնւսմյաց ուժն է կոտրվել՝ բախվելով Արցախի երկեահւսյաց լեռներին: Բա­զում ստցախահւսյոց պանծալի անուններով է հյուսվել մեր Հայրենիքի պաշտպանության փառապսակը: Արցախյան ազատագրական պայքարը փորձաքար եղավ նաև խորհրղւս- յիև տերության համար' բացահայտևլով, որ աևհույս է բռնապետության և աևաստվածութ- յաև ուղին: Կեղծ արժեքևեր փշրեց ու կուռքեր տապալեց Արցախի արդար պայքարը, և հաղ­թանակեց արցւսխցու հավատավոր հոգին, որով իր |եռներիե եկեղեցի, վաևք ու խաչքար է կաևգևեցրել, ստեղծել բարիք ու շեն պահե] իր տունը և միշտ հավատարիմ մնացել նախ­նյաց սրբություևևերիև ու ավանդներին: Աստծո օգնությամբ հաղթանակեց մեր ժողովրղի միասնականությունը' ինքը գորսւնւպով Արցախով:

Այսօր մենք խոնարհումով ու աղոթքով ենք հիշում հայրենյաց պաշտպան բոլոր քաջոր­դիներին. ովքեր Վարդանանց օրինակով ապրեցին «հոգին առավել է, քան մարմինը» գի­տակցությամբ ու հավատով և իրեեց կյւսևքը ևվիրեցին, որպեսզի օր առաջ ծնունդ առնի Արցախի անկախությունը: Սրբոց Վարդանանց շարքում են նրանք, և նրանց հոգիներն այ­սօր երկնքից նայում եև մեզ ու ցնծում մեգ հետ:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Սհոեւհներ Բարձրյալի նախախնամական տնօրինությամբ Արցախի և Հայաստանի Անկախության տասնամյակը տոնախմբում ենք հայոց Մեծ Դարձի 1700-ամյակի խորհրդի նեոօո֊ Հոգենորոգ այդ խորհրդով հուսավառ' ազատության հրկնապարգև իր իրավունքը աաշտաանած հայությունն այսօր լավատեսությամբ ա վստահությամբ է նայում գալիքին: Աո Աստված ապավինությամբ մենք հավատում ենք ազգային մեր իղձերի իրականսւցմա- նր Հայաստան. Արցախ ե Սփյուռք միաբանության արարող ուժին: Եվ թող Տերը աննկուն պահի սիրո և միասնության 88-յան ոգին հայոց մեջ, որով կերտվե! է Արցախի անկախութ-

ւունը, որը երաշխիքն է մեր հաղթանակների:Լ Ղ Հ Ա Ն Կ Ա Խ Ո ՒԹ Յ Ա Ն 10-ԱՍ՜ՑԱԿԻ Ա Ռ Ի Թ Ո Վ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(2 սեպտեմբերի 2001 թ.)

2001, Օ-, էջ 26-27

158 Ժ Ա ֊ Ժ Բ

301 թ. այստեղ' Արարատի դիմաց հայոց մեծ խոստովաեողի' Սուրբ Գրիգոր Աստվա- ծատես Հայրապետի հայացքի ստջե իջավ Քրիստոս: Հավատքով բժշկություն գտած Տըր- դատ թագավորի գլխավորությամբ, ազնվազարմ տիկնանց, նախարարների ու զորական­ների հետ մեր ժողովուրդը այստեղ Տաճար կառուցեց Արարատի լանջից բերված քարերով' կամարելով Սիածնի էջքի վայրը, որտեղից Ավետարանի Լույսը տարածվեց ու առատա­ցավ ողջ Հայաստանում' նորոգելով Սուրբ Թադեոս և Սուրբ Բարդուդիմեոս առաքյալների ձեռքով վառված կանթեղները հավատի: Հարության հավատով իմաստավորվեց հայ ժո­ղովրդի կյանքի ընթացքը: Դարերի մեջ ազատության ու արդարության սերը, խաղաղութ­յան ձգտումն ու արարումը եղան հայոց պետության ու հայ ժողովրդի նկարագիրը, գոյութ­յան ու հավերժության խորհուրդը: Արդարե, առաքելություն է Սուրբ էջմիածինը, ինչպես բնորոշել են մեր Հայրապետհրը. խավարից դեպի լույս, մահվանից դեպի կյանք առաջնոր­դող առաքելություն, ամեն հայի հոգում Աստծո էջքը պատկերագրող և այս արժեքով հա­մայն հայոց միավորող առաքելություն:

4-րդ դարից ի վեր այստեղ է հաստատվել Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության նստա­վայրը: Այստեղից են Հայոց Հայրապետները մեր ժողովրդին սւռաջնորդել դեպի Ավարայր ու Սարդարապատ՛ վասն հավատի ու հայրենյաց մարտը մղելու: Այստեղից է երջանկահի­շատակ Վսւզզեն Առաջին Վեհափառ Հայրապետն օրհնել 88-ի մեր ազատամարտը Ար­ցախյան ե 91-ի անկախ Հանրապետությունը Հայոց:

2001 թվականին, երբ մեր ժողովուրդը վերստին անկախ Հայաստանում, Արցախում և Սփյուռքում տոնախմբում է իր համազգային մկրտության ե Հայաստանում քրիստոնեութ­յան պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակը, իր սրբությամբ ու նվիրականությամբ, պատ­մական ու ազգային նշանակությամբ Սուրբ էջմիածինն է համայն հայոց հոգում ե համայն հայոց հոգին է Սուրբ էջմիածնում, քանզի Սուրբ էջմիածնով է եղել յուրաքանչյուր հայորդի որդեգիր Աստծո:

Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Մ Ա 9 Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո ՒՄ

Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս Պ Ո Ղ Ո Ս Բ Պ Ա Պ Ի Ն Ո Ւ Ղ Ղ Վ Ա Ծ Ո Ղ Ջ Ո Ւ Ց Ն Ի Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(25 սեպտեմբերի 2001 թ.)2001, Թ-, էջ 60-61

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 159

Սենք մնում ենք շարունակողը քրիստոնեական Եկեղեցիների համագործակցությանն ուղղված Մեր նաիւորղ Հայրապետերի քայլերի, քանզի Աստված «Ետ մեզ զսլաշտօնն հաշտութեան» (Բ Կորն. Ե 18): Սիրո ու համերաշխության մեջ է մարդկության ապագան: Աղոթենք, որ մեր բպոր գործերում հաղթանակի -Քրիստոսի Սերը: Աղոթենք, որ Ամենա­խնամ Աստված զորացնի և զորակից լինի մեզ բոլորիս մեր պարտքի մեջ ն օրհնի բոլոր բա­րի գործերը ի շահ աշխարհի խաղաղության ու ապահովության, նրա շենացման ա բարօ­րության:

Աղոթք ենք բարձրացնում աո Աստված քրիստոնեական բոլոր Եկեղեցիների հաստա­տունության, պետությունների ու բպոր ժողովուրղևերի համերաշխ փոխհարաբերության համար: Թող աոաքելապատիվ Հայոց Սոտբ Գրիգորի բարեխոսությամբ. Հայոց Սեծ Դարձի 1700-ամյսւկի հոգենորոգ խորհրղով Երևանի Սայր եկեղեցին միշտ լինի սիրո, եղ- բւսյրությաև ու համագործակցաթյաև ոգու հաևղիպավայր:

Սեևք հավատում եևք, որ երրորղ հազարամյակում իր միասնականությամբ առավել զո­րավոր Ւ. լինելու Քրիստոսի Սեկ, Ըևղհաևրակաև, Առաքելական և Սուրբ Եկեղեցիև' հա­նուն իր աստվածահաստատ փրկազործւսկան առաքելության:

Ձերղ Սրբություն, գոհունակ սրտով Ձեզ ենք վտխանցում Հռոմում Ձեր կողմից Սեզ հանձ- նըված մեր հավատի հոր' Սուրբ Գրիգոր Լուսավորփ նշխարները, որպեսզի սոտբ մա­սունքներով Ձեր օրհնությունը բերեք բարեպաշտ ժողովրդին:

Թող Տիրոջ Սերը, Շնորհը և Խաղաղությունը լինի մեզ հետ այսօր և ըևղմիշտ. ամեև:

Ե Ր Ե Վ Ա Ն Ի Ս . Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Վ Ո Ր Ի Չ Ս՜ԱՑՐ Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Մ

Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս Պ Ո Ղ Ո Ս Բ Պ Ա Պ Ի Ն Ո Ւ Ղ Ղ Վ Ա Ծ Ո Ղ Ջ Ո Ւ Ց Ն Ի Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(26 սեպտեմբերի 2001 թ.)

2001, Ю-, էջ 66-68

Սիածնի Իջման Սուրբ Սեղանի աոջն հոգևոր պետերիս և բարեպաշտ մեր հավսւտաց- յալևերի աղոթքն ու հայցը թող լիևի. «էջ, Սիածիև»: Իջիր, Սիածին, «յերկիր խաղաղութ- խն եւ ի մարղիկ հաճութխն» աշխարհանորոգ Քո ավետիսով, «Եկայք շիեեսցուք սուրբ զխորսւնն ւուսոյ...» Տերուևակաև Ք ո հրավերով: Իջի՜ր, Սիածին, այսօր և միշտ' Աստվածա- յիև Քո աևևրկբա Սիրով, ու պայծաո պահիր Տաճարև Աստծո մեր հոզիևերում, որ Հավա­տը. Հույսև ու Սերը օրհնությամբ իջեեև համայն աշխարհին, հողին, բարիքին, մարդկանց սրտևրիև, ձեռաց գործերիև: Իջիր, Սիածին, և անխռով ու ապահով պահիր քո հոտը բա­նավոր, ճշմարտության Հոզվովդ զորացրո՜ւ հոգևոր ու պետակաև առաջևորդներիս, որ­պեսզի կատարեևք մեր պարտքը մեր ժողովուրղևերի, համայև մւսրղկությաև և Աստծո առ­ջև: Իջիր. Միածի՞ն: Ո՞ւնկն ղիր մեր հայցին. Իջիր, Սիածին: Քեզ փա՜ռք, պատիվ և իշխա- ևություև այժմ և հավիտյաև. ամեև:

Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Մ Ա Ց Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո Ւ Մ Մ Ա Տ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ

Ս. Պ Ա Տ Ա Ր Ա Գ Ի Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(14 նոյեմբերի 2001 թ.)

2001, Ժ֊-Ժ-Ա, էջ 13

Թոո հրճվի ձեր հոգին ամեե անգամ, երբ մտնեք այս տաճարի դոնից: ԵրԲ վառեք ձեր մոմո աղոթեք ե մաղթեք, որ գա այն օրը. երԲ իբրև ախտավորներ պիտի ծնրադրեք Սուրբ էօմհածնի դռանը, պիտի վաոեք ձեր մոմը Իջման Սուրբ Սեղանի առջև և ի սրտև պիտի հայցեք որ ամեե հայի պարգևվի ուրախությունը* տեսնեըս Արարատը իր վեհության մեջ և Սուրբ էջմիածնի Սայր Տաճարը- Դեպի երկինք խոյացող իր գմբեթով, որ կամարում է Տի­րոջ էջքի Խորհուրդը հավերժահայաց: Սուրբ այդ խորանի աոջև պիտի խոնարհվի ձեր նայվածքը, և դուք պիտի վերանորոգեք ձեր ուխտը առ Աստված՛ մհսդու հավատարիմ մեր հայրերի երազին, որ է' բարգավաճ, շեն ու բարօր ե ամբողջական Հայրենիքի մեջ Հայրենյաց սիրով շինել մեր տունը և հարանց հավատով այնտեղ վառել Լուսավորչի անմար Կանթեղը:

Փ Ա Ր Ի Զ Ի Ս. Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս Մ Կ Ր Տ Ի Չ Ա Ո -Ա Ջ Ն Ո Ր Դ Ա Ն Ի Ս Տ

Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Մ Ա Ս Վ Ա Ծ -ՔԱ ՐՈ ԶԻՑ

(9 դեկտեմբերի 2(Х) I р.)

2001, Ժ Բ , էջ 13-14

Այստեղ՝ Արարատի դիմաց, ի տես Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի իջավ Աստվածորդին ե հաստատեց Հայոց Բեթղեհեմը. որպեսգի Իջման Սուրբ Սեղանից հանուր հայ կյանքի վրա սփռվեն Բեթղեհեմյան Լույսի սիրո շողերը: Իջավ' ոսկհ մուրճի կնիքով դրվագելով համազ­գային մեր դարձի խորհուրդը, որպեսզի Սուրբ էջմիածնով հարատևի ժողովուրդը մեր ու միավորյալ մնա' թեկուզ մասնատված ու աշխարհասփյուռ: Իջավ' «Դիր ինձ իբրև կևիք քո սրտ ի վրա և իբրև մատանի՛ քո ձեռքին, քանզի զորեղ է սերը մահվանից» պատգամով: Եվ դրեցինք սիրո կնիքը մեր սրտերին ու կապեցինք որպես բազպան մեր աջին: Աո Քրիստոս սերը 301 թվականին ընտրյալ դարձրեց ազգիս հայոց, հավատով ու հույսով ւցրեց հայ կյանքը, նույնացավ հայ ինքնության հետ, դարձավ ազգը միավորող Եկեղեցու, ազգը պա­հող Հայրենիքի սեր, անձնազոհ նվիրումի ու հավատարմության՝ ընտանիքի սեր: Զորաց­րեց մեր հոգում արդարի, ճշմարիտի ու կյանքի սերը' չարը մերժելու, մահեր հաղթելու: Եր­կունքով [ցրեց հայ հոգու անդաստանները, որ առատորեն պտղաբերեցին' միշտ հաղորդ քաղաքակրթության առաջընթացին:

Այսօր հայոց եկեղեցիները Սուրբ Ծննդյան Ավետիսով մեր գավակներին ի Հայաստան, Արցախ և ի Սփյուռս վերստին հրավիրում են Մսուրը Բեթղեհեմի, կոչում Աստվածսիրութ- յան, պահանջում եղբայրսիրություն, քանզի առ Աստված և միմյանց նկատմամբ սիրով ենք գորեղ իբրև անհատներ, իբրև ազգ, պետություն ու Սուրբ Եկեղեցի: Չլինի, որ լսենք ու անտարբեր անցնենք, չլինի, որ թերահավատ գտնվենք, չլինի, որ իշխանասիրությունը, շա­հը. հոգսերը կամ ունայն, անցողիկ պատրանքներն ու մոլորությունները խեղդեն մեր հա­վատը: Չլինի, որ սերը տկարության նկատենք և խավարը ավելի սիրենք, քան լույսը:

Արդ, կատարյալ հավատով նայենք դեպի վեր, գտնենք քարայրը բեթղեհեմյան, ճանա- չեեք խանձարուրում խայտացող Մանկանը, Ով գափս է բնակվելու մեր մեջ, ազատերս մեզ մեղքից, առաքինությամբ շնորհազարդելու, աներկյուղ ու անդավաճան դարձնելու. Ով գա­փս է զորացնելու մարդասիրություն, օրինսւհարգություն, հայրենասիրություն, ստեղծագործ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 161

ջիղ ա արարում, որպեսզի Սուրր Ծննդյան օրհներգը' «եւ յհրկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն», մշտապես հնչի աշխարհում համայն ու բազմապատկվի մարդկային հոզինե- րում:

Աստվածային Սիրո հայտնության. Սիրո հաղթության երզը մեր շուրթին' Ամենայն Հա­յոց Միածնաէջ Մայր Աթոռից եղբայրական սիրո Մեր ողջույնն ենք հղում Առաքելական մեր Սուրբ եկեղեցու Նվիրապետության Աթոռների Գահակալներին' Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա Մեծի Տանն Կիյիկիո Կաթողիկոսին, երուսադեմի հայոց Պատրիարք Ամենապատիվ Տ. Թոր­գոմ արքեպիսկոպոս Մանուկյանին, Կ. Պոլսո հայոց Պատրիարք Ամենապատիվ Տ. Մես­րոպ արքեպիսկոպոս Մութաֆյաեիե:

Բարձրյալի օրհնության և զորակցությաև հայցով Մեր ողջույնն ենք հղում Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ Տիար Ռոբերտ Քոչւսրյաեին, Լեռնային Ղարաբաղի Հան­րապետության Նախագահ Տիար Արկադի Ղակսւսյանին, ողջունում ենք Հայաստանի և Արցախի ողջ պետական ավագանուն, Հայաստանում հավատարմագրված դիվանագիտա­կան առաքելությունների ղեկավարներին ու ներկայացուցիչներին:

Տիրոջ Սուրբ Ծննդյան բարի Ավետիսով Հայրապետական Մեր սերն ա օրհնությունն ենք բերում մեր Սուրբ Եկեղեցու թեմակալ առաջնորդներին, ուխտապահ հոգևոր ողջ դա­սին, թեմական և համայնքային վարչական մարմինների պատվարժան անդամներին ե հա­մայն մեր հավւստացելոց ի սփյուռս աշխարհի:

Հայցենք միասնաբար, սիրելիներ, փրկարար Կամքն ու Շնորհը Բստձրյափ: Ոտ Կամքն Աստծո, այնտեղ՜ խորհուրդ մեծ ու սքանչելի և գործ հրաշալի, ոտ Շնորհն Աստծո, այնտեղ՛ օրհնություն:

«Քրիստոս ծնսււ եւ յայտնեցաւ. մեգ, ձեգ մեծ աւետիս»:

Ս Ո Ւ Ր Բ « Ն Ն Դ Ց Ա Ն Պ Ա Տ Գ Ա Ս Ի Ց

(6 հունվարի 2(Х)2 թ.)

2002, Ս, էջ 3-6

Սիրեփ ժողովուրդ հայոց.

Հարության ողջունաբեր աոավոտ է: «Երկիրը լցվել է Տիրոջ ողորմաթյւսմբ» (Սաղմ. ՃԺԸ 64): Հարության ու կյանքի հաղթության հավատով, հույսով ու յավատեսությամբ եե հա­մակված մեր հոգիները՝ հաղորդ «Ես եմ ճանապարհը ն ճշմարտությունը ն կյանքը» (Հովհ. Ժ Դ 4-6) Բանին Կենաց Աստվածհայտեության խոսքին:

Քրիստոսի սքանչերոգործ Հարության խորհրդով մենք ապրում ենք այն մխիթարությու­նը, որ Աստված չթողեց իր արարածներին մեղքի հետ միայնակ, կորստյան ճանապարհին, այյ շարունակ հայտնվեց մարդկությանը նահապետեերի և մարգարեների միջոցով, իսկ ի լրումն ժամանակի մարմին առավ ու բնակվեց մարդկանց մեջ:

Մեկ սւյլ աշխարհի' խաղւսդ ու եղբայրասեր, Աստծո հետ հաշտ' փրկված աշխարհի սերը մարդկանց հոգիներում սերմանելու առաքելությամբ եկավ Քրիստոս, եկավ խաչի վրա անարատ Իր արյան հեղմամբ մեղքն ու մահը խորտակելու հանձնառությամբ: «Սիրեց յուրայիններին,... իսպառ սիրեց նրանց» (Հովհ. Ժ Գ 1), - ասում է առաքյալը: Փրկչի իսպառ

162 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

-------Ьпп,1 пМЬ! է ԳոոօոօաՓ խաչելության ուղին և փայլատակել Հարության Լույսը՛ իՈրև

Տ Տ . « Д д о н - * ԻքՐ̂ « « 4™ ա » »' « * » * ̂ “ Ш2Г ^ ; Ь.Աաօո մենք ում նույնպես իսպառ սիրեց Քրիստոս, կանգնած ենք թափուր գերեզմանի

ս ա Հ ф „ոհից I ™ *«. համա,, մի կալմ է գլորված: ց մ ա հ ի ց ահ,իհ մահվահ ստվերից զերծ ճանապարհն է ն Հարուցյսղ Քրիստոս ձայնում Է մեզ. «Եվ թե ուր եմ գնում, այդ գիտեք, ցիտեր, և ճանապարհը: ... Ես եմ ճանապարհը ե ճշմարտությունը և կյանքը»

(Հովհ. Ժ Դ 4-6):Սիրելի բարեպաշտ հավատացյալներ.Աստծո Սիածին Որդու փրկագործակւսն առաքելությամբ շնորհն ունենք ճշմւսրտությու-

նր ճանաչելու, գտնելու կյանքի իմաստն ու նպատակը, երջանկության ճանապարհը: ճըշ- մարտությունը և կյանքը մեր հոգիներից պիտի բխեն, Քրիստոսին սիրող հոգիներից, որ հավատում եե Նրա Խոսքին՛ Սուրբ Ավետարանին, վստահում Նրա Հարությանը ա Նրա աստվածային ներկայությանը մեր մեջ. կյանքի հավիտենությանը, քրիստոնեական բարո­յական արժեքների կենսահաստատ ուժին: Սեր ամեն խոսք և գործ կսւ'մ վաճառում Է ճըշ- մստտությունը, կա'մ հաստատում այն: Կսւ'մ խոցում Է դիմւսցինի սիրտը, կւսմ ամոքում ու մխիթարում, կա'մ ավերում Է, կա'մ կառուցում, կսւ'մ խավար Է ծնում, կւս'մ լայս: Չփնենք ճըշ- մարտության վաճառողներ այն զինվորների պես, որ կաշառվեցին ու սուտ վկայություն տվեցին, թե աշակերտներն են տարել Հիսուսի մարմինը, այլ անկաշառ հոգով, արդար սըր- տիվ և Հարության անխառն հավատով մեր Եկեղեցու խորաններում հաղորդվենք Աստծո Սիածին Որղու կենդանարար մարմնին ու արյանը: Ով ճանաչել Է ճշմարտությունը, խա­վարը չի ցանկա: Ով քայլել Է ճշմարտության ճանապարհով, խավարում չի դեգերի: Սեր ճանապարհը Հայոց Սի, Առաքելական Սոտբ Եկեղեցին Է՝ Հարուցյալ Քրիստոս քարոզող. Հարության հավատի մեջ. Հարության ճանապարհին մեզ հաստատող ու ապրեցնող:

Սիրելի ժողովուրդ հայոց, Հարության նոր արշալույս Է բացված ի Հայաստան, հԱրցախ ն ի Սփյուռս՛ ներշնչուն նոր կյանքի սպասումով' առաքինությամբ շենշող, ապահով, բարօր ու երջանիկ կյանքի: Երբ Հարության նոր առավոտ Է հայ իրականության մեջ, չերկնչենք մեր Հայրենիքում իրավունք և օրինականություն պաշտպանելու, արդարություն ն ճշմար­տություն հաստատելու: Դառնանք դեպի Հարության անստվեր լույսը, բացենք մեր հոգին մեզ նորոգող ու փրկող Հարուցյալ Քիիստոսի առջև: Երբ Հարության նոր առավոտ Է, ինչ- պէքս լռությամբ անցնենք կեղծիքի կողքով և մեր անտարբերությամբ ու անփութությամբ թույլ տանք, որ մեր կյանքը դառնա կեղծ արժեքների ու գաղափարների, անօրեն գործարք­ների վաճառատեղի:

Քրիստոնեական բարոյականի վերածնունդը այսօր համազգային խնդիր է և յուրաքան­չյուրիս մտահոգության առարկա, քանգի առանց սիրո, առանց ազնվության, արդարամը- տության ու օրինավորության միայն կարճատև կարող եե փնել բոլոր ձեռքբերումներն ու հաջողությունները, տնտեսությունը' զուրկ ազատ ու ներդաշնակ զարգացումից, գիտությու­նը' հեռու կյանքի առաջընթացին ծառայելու իր կոչումից, արվեստը' անհոգի ու միայն նմա­նակող: Առանց Փրկչի ոչինչ հարատև ու երջանկաբեր չենք կարող ստեղծել: Քրիստոս է ճանապարհը, «աղբյուր կենաց և բաշխող շնորհաց», «...ով Ինձ հավատում է, ինքն էլ կանի այն գործերը, որ Ես եմ անում» (Հովհ. ԺԴ 12),- ասում է Տերը: Լավը լավ կոչող, վատը’

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 163

վատ. քարին չարից տարբերող գործերն են դրանք, տեսիլքով ներշնչուն արության գործե- րր, հաղթանակող, հրաշածին, անհնարինը հնարավոր դարձնող ա Հարությամբ շնչող գոր­ծերը:

Փրկչի ուղենշած. Նրա արյամբ հարթված. Նրա սիրով ծաղկուն Հարության ճանապար­հով պիտի վերածնվի Հայաստանը, ճշմարտությամբ պիտի զորեղ լինի, լեցուն կյանքով ու երջանկությամբ, երկիր դրախտավայր' աշխարհասփյուռ ողջ հայության համար ոչ միայն պատմական Հայրենիք, այլ տուն հայրական, որ հավաքում է մեզ տապանակիր Արստա- տի շուրջ, 1քիածնակառույց Սուրբ էջմիածնի հովանու ներքո:

Ս . Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Պ Ա Տ Գ Ա Մ Ի Ց

(31 մարտի 2002 թ.)

2002, Բ -Գ , էջ 3-6

Եթե մենք ոպում ենք արդյունավետ՜ ծառայել մեր ազգին, պիտի ունենանք Ղնոեդ Երե­ցի ոգին, կամքը, հավատքը, նվիրումը, սերը' ինչպիսի ժամանակահատվածում էլ որ ապ­րենք, ինչպիսի դժվարություններ էլ որ ունենանք, ինչպիսի խնդիրներ էլ մեր առջև ծառա­ցած լինեն: Եթե մենք ժողովրդի անձերի մեջ կերպավորողը եղանք Ղևոեդ Երեցի նկարագ­րի և ոգու, մեր առաքելության մեջ մենք հաջողած հեք, մենք հաջողած ենք իբրև քահանա, մենք հաջողած եևք իբրև Եկեղեցի:

Իր ժողովրդի համար դժվարին պահին, ճակատագրական պահին ինչպես Ղևոնդ Երե­ցը կանգնեց ե հստակորեն իր դիրքորոշումը արտահայտեց նախ Աստծո առջև, իր Եկեղե­ցու առջև, իր հայրերի սուրբ հավատքի առջև կանգնեց և իր հավատարմությունը դրսևորեց և քաջաբար ու վստահ իր հավատքը, իր համոզմունքը հնչեցրեց' պատրաստ լինելով գի­տակցաբար հաեձևառություններ վերցնելու, անձնազոհության գնալու, իր կյանքը վտանգի ենթարկելու, ապրելու «Մահ իմացեալ անմսւհութիւն է» գիտակցությամբ:

Ղ Ե Վ Ո Ն Դ 6 Ա Ն Ց Տ Ո Ն Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(5 փետրվարի 2002 թ.)

2002, Բ -Գ , էջ 123

Վարդանանց պատերազմը խղճի ազատության համար մղված առաջին պատերազմն էր ազգերի ե պետությունների կյանքում: Եվ ակամայից մտածում եմ, թե այսօր որքան օ- տար կազմակերպություններ մուտք են գործել Հայաստան և փորձում են մեր ժողովրդի գի­տակցությանը հասցնե( խղճի ազատության գաղափարը այն դեպքում, երբ 1551 տարիներ մեր ժողովուրդը գիտի, թև իևչ է նշանակում ապրել խղճի ազատության համար, որ իր մա­հով է այդ ազատությունը կռել, կոփել, և այսօր ոչ թե խղճի ազատություն է, որ պահանջում են մեզանից, այլ այդ ազատությունն է, որ ուզում են խլել մեզանից, բայց անվարան է իմ հավատքը, որ մեևք պիտի կարողանանք միշտ Վարդանանց հոգին հնչեցնել մեր ժողովըր- դի գավակաց գիտակցության մեջ, նրանց սրտերում, ե ոչ միայն հնչեցնել, այլև կերտել

л ճ л յ . ո А С ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

նրանց էությանը ա յ, « И , Шф ВЫ»«№П Ч ™ համական՛ ստ Տեր ունեցած „ի-

րով պայմանավորված:Վ Ա Ր Դ Ա Ն Ա Ն Ց Տ Ո Ն Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ հւՈՍ-ՔԻՑ

(7 փետրվարի 2(4)2 թ.)

2 0 0 2 , Բ - Գ , Է ջ 1 3 0-1 3 1

Նախախեւսմաբար. ԿաթողիկԷ Սուրբ էջմիածնի' իԲրեւ հայոց Մայր Աթոռ օծումից ուղիղ ե0թ հարիտ տարի անց, Նարեկայ վանքի Սուրբ Գրիգոր Վանականի աղօթասաց գրիչը ւաարտեց «յոգնսւթախանձ բանից» անմահ «Մատեսւեը»:

Մէկ հազարւսմեակ «Ի խորոց սրտից խօսք ընղ Աստուծոյ» ծովացած հայցով Նարեկայ Սուրբը անվախճան գրոյց է սկսել Աստուծոյ հետ: Մէկ հւսգարամեակ մարդկային հոգին բուրվաո դարձրած' աղօթում է զդջասրտութեամբ, աստուածայիե սիրոյ ու ողորմութեան անհատնում յոյսով եւ հասարի անխորտակ շէնքը կառուցելու աննսւհաեջութեամբ. «Եւ սկգբնաւոր ոդբերգութեան այսր աղերսաեաց' գհաւատոցն շինուած կառուցից»(Բան ժ . Բ):

«Մատեանի» տողերից հաւատն է յաոնում իբրեւ բարձրագոյն ստժէք, սաաքինութեաե ակունք ու բարեմասնութեաեց չսււիորոշիչ: Հաւատի Տաճարն է վերակառուցում Նարեկայ Մեծ Վարդապետը, Աստուածատես Տաճարը հոգու, որի խորանից անմար ճառագում է փրկութեան յոյսի կանթեղը' ւուսաւորելով մեղքը մերժելու ու դէպի Տէրը ընթանալու ճանա­պարհը. «Ի՞նչ կայ, արդարեւ, աւհլի չքնաղ, խօսքից, մտքից վեր... քան երկբայութեսւն թանձր խաւարից Աստուծոյ օգնութեամբ մաքրուած սիրտն այն մեղաւորի, ոբ խորասուգուել է կործանման վիհի անդունդն անյատակ, բայց ունի նաեւ փրկութեան նշխար... Կարող է յու- սալ հասնելու նորէն նախապարգեւեալ փառազարդութեան» (Բան ԺԱ. ա):

Ապափնած Աստուծոյ մեծագոյն ու անգերազանցելի մարդասիրութեւսնը, փառատրելով մարդկութեան փրկութեան համար Ասւրուածորդու զոհաբերութեան ճշմարտութխնը, հա֊ ւատը' «դասակից ու պատուակից» սիրոյ եւ յոյսի, մեղքից ազատում, նորոգում ու վեհաց­նում է մարղկային հոգիները: Հաւատով սրբեալ ու զօրացեալ հոգին գիտէ բարձրանալ, եթէ գայթել է ու ընկել, ի գօրու է շրջել ժամանակների սխալ ընթացքները, դէպի բարին վերա­փոխել կեանքը, ստեղծագործել յանուն խաղաղութեաե ու արդարութեան, շինութեան ու վերածենդի, յանուն երջանկութհան ու կեանքի:

Այսօր, սիրեփ ժողովուրդ հայոց, երբ Մայր Տաճարի 1700-ամեսւյ եւ «Ողբերգաթեաե Մատեանի» 1000-ամեայ աստուածատես խորհուրդներով միաւորուել են բեղունութեամբ պսակազարդ 303 եւ 1003 թուականները հայ կեանքի եւ քրիստոնեական մեր ողջ անցեալն ու ներկան, հաւատի նոր ուխտով ի մի գանք Աստուծոյ աոաջ իբրեւ Հայ Աոաքե|ւսկսւն Սուրբ Եկեղեցի:

Հոգի ու մարմին ամոքող բուժարար աղօթքով Սուրբ Նարեկացու հետ նայենք հոգուց ներս ու տեսնենք այնտեղ անհասանելի Աստուծոյ անընդմիջելի մհրձաւորաթիւնը: Հաւա­տով հաստատենք մեր ընթացքը դէպի ակունքը կեանքի, ակունքը ամենայն բսւրեաց ու շնորհաց, Աստծուն ընտրենք մեր բոլոր գործերին զօրակից եւ Սուրբ Նարեկացու հետ բար­ձունքներն ի վեր աղօթք խնկարկելով' հաւատով հայցենք, որ Փրկիչ Տէրը Ամենախնամ ու Փրկագործ Իր Սուրբ Նշանը դրոշմի մեր բոլոր ճանապարհներին:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ֊ԺԲ 165

Թող մեր աղօթքը «փառաբսւնութեան վերընծայութեսւմր» միախառնոփ նարեկեան խօսքով մ1.կ հազարամեւսկ հայ հոգաց հնչած բիտ սւղօթքներին' վերստին ու առմիշտ ճըշ- մարտելով, որ աղերսական ողբամատեանի աղօթսւկաե ողով հաւատի շէնքը պիտի կառու­ցենք: Եւ թող մեր հաւատից ծնուած գործերր ուղղորղեն վերածնեղի նոր ճանապարհը հա- յութեան կեւսնքի. մեր Հայրենիքի եւ Սոսկա կա ն մեր Սուրբ Եկեղեցու:

Ն Ա Ր Ե Կ Ի Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն 1000 -Ա Մ Ց Ա ԿԻՆ Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ի Ց

(30 եոյեմբհրի 2002 թ.)

2002, Ժ֊Ա-ԺԲ, էջ 3-5

Այսօր, սիրելի ժողովուրդ հայոց, Բեթղեհեմյան այրում խանձարուրված Սիրո ակուն­քից, հավատի ու հույսի Սիոնի բարձունքներից խաղաղության լույսը իջել ու ամփոփվել է մեր եկեղեցիների կանթեղներում և, ինչպես դարեր շարունակ, բաշխվում է «Խաղաղություն ամեեեցուե» մաղթանքով, որպեսզի Տիրոջ խաղաղությունը բնակվի մեր մեջ ու մեր հոգինե­րից սփռվի ւսգգային-հասարակական մեր կյանքին ու համայն աշխարհին:

Սուրբ Ծննդյան «յերկիր խաղաղաթխն, ի մարդիկ հւսճութիւն» ավետիսով Փրկչին ենք տեսնում այսօր վերստին մեր հոդին, մեր կյանքին իջնող, որ հայոց հավերժական Մայր Աթոռով միշտ նորոգ լինի մեր հավատը և Աստվածապավինության մեր ուխտը:

Աստված մեգ հետ է: Մեզ հետ Լ՜ խաղաղության Իր ողջույնով: Այս է մեր հավատը: Ըն­դունենք Տերունական ողջույնը, ճշմարտապես սիրենք միմյանց ե հաճության ու խաղա­ղության Տիրոջ կամքը փափագելով՜ ծառայենք մեկմեկու ու միասին՜ մեր Հայրենիքին ու Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցուն: 2003 թվականը դարձնենք նոր հույսերի ու սպասում­ների, Հայրենիքում ու Սփյուռքում ազգային մեր կյանքի զորացման, մեր հավատի վկա­յության նշանակափ մի նոր տարի:

Ս Ո Ւ Ր Բ Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն Պ Ա Տ Գ Ա Մ Ի Ց

(6 հունվարի 2003 թ.)

2003, ս , էջ 4-5

Աստուած կնքեց մեր հողը, դրեց խարիսխ հաւատի ու կապեց կամար Սրբազան Ուխ­տի: Աստուծոյ Կամքին խոնւսրհեալ, Փրկչի էջքի հաւատը շաղախ դարձրած՛ նորադարձ մեր սուրբ նախնիները հաստատեցին Աթոռն Ամենայն Հայոց Քահանայապետութեան եւ խնդալից փութով ու երկխղածութեամբ 303 թ. կանգնեցրին առաջին շինուածքը Մայր Տա­ճարի: Կանգնեցրին գմբեթն Աստուածտեսութեան՝ փրկարար ու պահապան խաչը վրան, որ վեր բարձրացաւ դէպի Հայոց աշխարհին բացուած խորանաշատ դռները երկնքի: «Կւս- թոդիկէ մեգ կառուցհալ, անվանեփ ի ղրանց դժոխոց, իւղովն օծման գհտաւէտեալ Մայր պաշտելի. Սուրբ էջմիածին» (Պաղտասար Դպիր):

Սուրբ էջմիածնով Մասեաց ստորոտի հւսրթութեան վրայ նոյնւսցսււ Կամքն Աստուծոյ եւ կամքը հայոց: Նոյեան տապանի դիմաց հանգրուանհց հայ ժողովրդի փրկաթհաե տա­պանը՜ Հայաստանեայց Եկեղեցու Միածնաէջ Մայր Աթոռը, որի մկրտութեաե աւագանի մխռոնալոյսը հոգեւոր նոր ծնունդ տուեց մեր ժողովրդին եւ ղարձաւ նոր ափշ հին արմա-

166 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

ահն հայոց- բնիկ իր հողում աոցծլա եւ յարաւրեւելու: Քրիստոսաղրոշմ մեր հաւատքը նոյ- նաօաւ մեր ինքնութեսւն հետ: Սուրբ էջմիածինը դարձա հոգհւոր Հայրենիքը հայոց ու վաո աահեգ հայ կեանքի սէրը եւ տեսխքը' Կ"Ր9 Րած անկախ պետականութեաե վերականգն­ման֊ Պատմութեան դժուարին ոլորաններում ու փորձութիւնների մէջ Սայր Աթոոից Բաշխ- ւոո սէոը եւ փրկութեան հ ա ս ա ր ը յոաադրեցին ու զօրացրին հայ հոգիները, համախումբ ու միաբան պահեցին հայոց ւիոքր ածուն, որի գոյութխնը դարերով վտաեգուած էր թէ” բոնա- գոաաւած Հայրենիքում, թէ նրանից հեոու. օտար ափերում: Որքան մեծ եղան աղէտները, այնքան աոաւել գգափ եղաւ Սոտբ էջմիածնի պահապան զօրութիւնը: Որքան հետոները սվաուեցինք, այնքան աոաւե( տեսանեփ եղաւ ու ջերմացրեց մեգ Իջման ՍոտԲ Սեղանից ճստագող լոյսը, որ Աստուծոյ էջքի տեսիլքով վերածննդի նոր հւսւատ, կամք ու ձգտում յա- ւելեց մեր ժողովրդին: Սոտբ էջմիածնի Շողակաթ լոյսն է հայոց բպոր եկեղեցիների կան­թեղներում եւ Լուսաւոբչի Սոտբ Սիաոնը' մկրւրութեան սսազաններում. որ բաշխում եե շնորհը հայրենեաց ժաոանգութեան որդեգրութեան: Ամեն հայի համար անվերապահ միե- ղէն սրբութիւն է Սուրբ էջմիածինը, հայ ու քրիստոնեւսյ ապրումի պարունակը. «Այս տա­ճարի մէջ է հայի ազգութհան սիրտը՜ Իջման տեղը, սիրիր էջմիածինը, ներս մտիր, համբու­րիր Իջման տեղը ու դու համբուրած կփնես տիեզերքի վրա տարագիր ցրուած ամբողջ ազգ» (Պերճ Պոօշեւսև): Այսպէս գիտենք Սուրբ էջմիածինը եւ այսպէս ենք ճանաչեցրել այլոց: 17 դար գիտենք հայ հոգու զօրութեան ակունք ու գանձարան, ազատութեան սէր ու դրօշ, հայ հոգու պարծանք ու յսպթութիւն, գիտենք մեզ Մայր պաշտելի' գորովագութ սի­րով մեզ շաղկապող, սիրոյ մէջ հաստատող ու պահպանող: Սոտբ էջմիածնի ոգու ծնունդն են Սաշտոցն ու Թարգմսւնչաց դասը, Ոսկէ, Արծաթէ եւ հանճարածնունղ բոլոր դարերը հայոց, Վարդանն ու մեր պատմութեան բոլոր Վարդանանք, Աւարայրն ու մեր բոլոր գոյա­մարտ Աւարայբները, հայոց անկախութեան նոր այգաբացը լուսաւորած Սարդարապատն ու Արցախեան ազատամարտը: Այս ըմբռնումով մեր հայրերը շարունակ նորոզել ու բարե­զարդել են Սայր Տաճարը հայոց, հրաշալի տեսիլքի նմանութեամբ գեղեցկադիր շինուած- քով պահպանել ժամանակի աւերիչ հողմերին յանդիման: Սուրբ էջմիածնից հեոու Հայոց Հայրապետները, ինչպէս Սոտբ Ներսէս Շնորհափն, իրենց զգացել են տարագիր ու ան­մխիթար, քանզի հայ հոգին իր հաւատի օրրան, իր յարատեւութեսւն խորհուրդ ու կեանքի քաջալերութիւն, իբ Սայր Աթոռը ճանաչել է միշտ հայրենեաց հոդին երկնքից իջած Սուրբ էջմիածինը. «Ի վերայ Աջոյև եւ Սրբոյ էջմիսւծևի ասեևայև ազգն Հայոց կապեաւ կսմւ»:

Նախախնամութեան Կամքով 1441 թ. Հայրապետական Աթոռը, երկարատեւ դեգերում- ներից յետոյ, վերահաստատուեց Սիածնաէջ իր տեղում' ժամանակի նոր փորձութիւնների մէջ հաւաք ու յուսացեալ պահպանելու իր հօտը եւ հովուելու դէպի յոյսի ու յաղթութեան նոր եզերքներ:

Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՑՐ ՏԱՃԱՐԻ ՕԾՄԱՆ 1700-ԱՄՑԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ԿՈՆԴԱԿԻՑ

(30 հունվարի 2003 թ.)

2003, Բ, էջ 4-5

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 167

Այսօր քիչ չեն Հայ Եկեղեցու առջև կանգնած մարտահրավերները: Մեր ճանապարհին երբեմն տկարանում եեք, ևրբեմև մեր հոգսերն են խանգարում մեգ, սակայն մեգ համար օրինակ են Ղնոնղյանց քահաևսւյք, ովքեր ավե|իե չունեին, քան մենք: Եթե մենք ուզենք, Ղևոնդյւսնց ոգին միշտ պիտի օգնի ու զորացնի մեզ հոգևոր մեր կոչման ու ծառայության ճանապարհին: Հնչեցնենք մեր հոգիներում Վարդանանց ու Ղևոևղյսւնց ոգին, ապրենք վւսսե Հիսուսի. վասն հայրենյաց նույն սիրով ու նվիրումով, ե դժվարությունները կնահան­ջեն, մենք չենք սխւպվի մեր որոշումներում, և մեր առաքե|ություևը արախըևթսւց ու արգա­սաբեր կլինի մեր ժողովրդի կյանքում, ազատ մեր Հայրենիքի վերակառուցման, հոգևոր զարթոնքի ճանապարհին, երբ ձեոք ենք բերել հաղթանակներ:

Ղ Ե Վ Ո Ն Դ Ց Ա Ն Ց Տ Ո Ն Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(25 փետրվարի 2(Х)3 р.)

2003, Բ, էջ 106

Առաքե|սւկան քարոզությամբ մեր հայրերը ճանաչեցին ու սիրեցին Փրկչին: Հավատա­ցին. որ Հարության հույսը և զորությունը խոստացված Է նաև փոքր ածու մեր ժողովրդիև, որ Փրկիչը մեզ Է ուղղել Իր խոստումը, երբ ասաց Իր աշակերտևերիև. «Մի' երկնչիր, հօտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ Հայր ձեր տալ ձեզ զարքայութխն»: Տիրոջ խոսքի վստահությամբ ապրեցինք, դիմագրավեցիևք մեզ բաժին ըևկած անհամար ցավերի, կյանքով հաղթեցինք մահվան ճանապարհներին: Հարության պատկերը կրող մեր հոգին դրոշմվեց մեր հոդին, մեր քարերիև ու վաևքևրիև, մատյաևևհրին ու երգերին, և երբեք չդադարեց Տիրոջ փառա- բաևության օրհներգը մեր շուրթերիե: Արդարև, փառք և գոհություև Երկևւսվորին, որ փրկա­րար Իր Խսւչով մեզ պարգևած հաղթական հոգևոր մեր զենքը՜ Լուսավորչի Սուրբ հավատ­քը, նայն զորության նոր զարթոնքով կապում Է մեզ մեր ավետյալ երկրին ու նրա սրտում կանգնած Սրբություն Սրբոց ՍիածնաԷջ Տաճարին:

Սիրելի ժողովուրդ հայոց, խաչելության մեր երկար ճանապարհներն ավարտվել եե Հա­րության առավոտով, և Հարությաև հույսի ևոր լուսաբաց է ագատ մեր Հայրենիքում ու ազ­գային կյանքում: Զատկական այս առավոտ, երբ երկինք նայելով բացված ենք տեսնում Աստծո ողորմության դռները մեր առջև, հարուցյալ կյաևքի նոր հրավեր է հեչում մեգ՜ հա­վատով զորացնելու մեր աևհատակաև կյանքը և վերակառուցելու հավաքական մեր կյան­քը: Դժվարություններ ունենք, պիտի ունենանք նաև դրանք հաղթահարելու ուժն ու զորութ­յունը: Նայեևք խաչքար դարձած մեր ժայռերիև, երկնսւհայաց գմբեթներին հայոց եկեղեցի­ների, և ևրաեք պիտի խոսեե մեգ մեր հայրերի շուրթերով, պիտի խոսեն ու պատգամևե մի­ասնական լինել Հայրենիքի ազատության սիրո և Սուրբ 1սաչի ամեևագոր թևերի ևերքո, և մեր միաբաևությունը պիտի լինի մեր զորությունը: Անկախսւցյա| Հայաստանն ու Արցախն այսօր ամենից առավել խաղաղաթյաև կարիքն ունեն, կարիքն ունեն մեր նվիրումի ու անձ­նուրաց ջանքերի: Մեր տունը, մեր գյուղն ու քաղաքը, մեր եկեղեցիները մեր հողի վրա բարձրացնենք ոչ միայև հայրեեի լեռեերից բերված քարերով, այլև մեր սրտերի մեջ բնակ­վող Աստծո սիրով, մեր հայրերի ավանդից ու մեր պատմությունից առած ներշնչանքով: Մեր ափերի մեջ պիտի գորաեա մեր Հայրենին ու դառնա երկիրը իրականացած մեր հույ-

„ ս ի հէւր օրհնենք «կրցր սահող ամհհ օրր шЧш „ մհր ̂ օրհհհհրՏ ա փ ո վ „ . հավատարմությամբ Ա մհր Чш № ЬО Т 1 ա * ս վ ա րա հա րյա մր կա ա սցհԼր հայոց

«Тьпиш ь Ш „пчм. ч-Нчю "Р м » է “ա1տ,մ шШшР '""ЬрВДа:բ ա ր օ ր и в р ц ш ч и . Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Պ Ա Տ Գ Ա Մ Ի Ց

(20 ապրիլի 2(Х)3 թ.)

2003, Գ -% Էջ 3-4

168 ԺԱ-ԺԲ էտ ա -ԱէՓՆ 2004

Բսւզմադարյա մեր պատմության մեջ հոգևոր, բարոյական և ազգային արժեքներ հաս­տատելու բացառիկ առաքելության են իրականացրել հայ կանայք և մայրական գթառատ սրտի ջերմությամբ լցրել հայ կյանքը' ՍոտԲ Մարիամ Աստվածածնին ունենսղով որպես ներշնչող օրինակ: Մայրական կոչումն ու առաքելությունն անպարագրելի Է ընտանեկան հարկից ներս, քանգի, ինչպես ճշմարտորեն ասված Է' «մայրերի ափի մեջ պիտի փնտրել

ազգերի ճակատագիրը»:Սիրելիներ, տոնական այս օրը Հայբապետիս աղոթքն ու բարի մաղթանքն Է, որ Սուրբ

Մարիամ Աստվածածնի ու մերազնյա բոլոր սրբուհիների բարեխոսությամբ Աստվածային օրհնությունը միշտ օգնական փնի ու զորացնի Ձեզ, պարգևի երջանկություն, քաջառողջ

կենաց հուսառատ ու բերկրալի բազում օրեր:Ա Վ Ե Տ Մ Ա Ն Տ Ո Ն Ի Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(7 ապրիփ 2003 р.)

2003, Գ -% Էջ 37

Օրենքը արդարության ե իրավունքի հաստատման հասարակական Ձգտումն Է և, ար­դարև, «օրենքը սուրբ Է», ինչպես ասում Է առաքյալը (Հռոմ. Է 12): Սուրբ Է օրենքը, երբ նրանով իսկապես հաստատում ենք արդարություն ե իրավունք, երբ օրենքներ սահմանե­լիս և օրենքները գործողության ճամփելիս առաջնորդվում ենք մարդու ու հասարակաց համընդհանուր շահի անհրաժեշտություններով:

Օրենքներով կարգավորվում Է մեր կյանքը' ընտանիքից մինչև ներպետական ու միջպե­տական հարաբերություններ, հետևաբար օրենսդրությունը, իբրև արտահայտություն հա­սարակական շահի մեր իրական մտահոգության, պհտք Է խարսխված փնի ազգային մեր ավանդներին, քրիստոնեական բարոյական մեր սկզբունքներին ու արժեքներին, քանզի օ- րենքները միաժամանակ հասարակական մտածողություն են կրթում, դիմագիծ հավելում մեր ազգային նկարագրին: Մեր ժողովրդի մշակութային հարուստ ժառանգության կարևոր մաս են կազմում կանոնաց ու օրինաց ժողովածուները, որոնցով պետականության կորստի պայմաններում անգամ հավաք Է մնացել հայրենական մեր կյանքը:

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն Ժ Ո Ղ Ո Վ Ի

Ե Ր Ր Ո Ր Դ Գ Ո Ւ Մ Ա Ր Մ Ա Ն Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Ն Ի Ս Տ Ի Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(12 հունիսի 2003 թ.)

2003, Զ, Էջ 3-4

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 169

Մեր սիրասուն զավակներ.

Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծնից Հայրական Մեր սերն ու օրհնությունն ենք բերում ձեզ Ե- րեխաների օրհնության օրվա առիթով, որր լուսավոր ու պայծառ է Ծաղկազարդի Տերունա­կան տոնի հոզենորոզ խորհրդով:

Ինչպես ժողովուրդն ընդառաջ երսվ ու ոդջուեեց Հիսուսին կանաչ ճյուղերով, նույնպես այսօր դուք ձեր ծնողների ա հարազատների հետ ծաղկած ճյուղեր առած, զվարթ հոզով ե սւղոթքր ձեր շուրթին դնում եք եկեղեցիներ' ստանալու օրհնությունը Քրիստոսի' մեր Փրկչի ու Տիրոջ:

Արդարև, մեր Տերը շատ է սիրում երեխաներին: Աստծո առջև զևահատելի մեծ զանձ եե մահկւսկաե հոգու անմեղությունն ու բարությունը: Սուրբ Ավետարանի պատմությաեց մեջ Հիսուս հաճախ է պատվիրում մեծերին' լինե[ մանուկների նման, որպեսզի աշխարհում ա- ռատաևաե մաքուր հոզու բարի արգասիքները: Ձեր կյանքի բոլոր օրերում հավատացեք ու վստահեք Աստծու և, հավատարիմ եղեք աստվածատուր պատվիրաններին, բազմացրեք ձեր հոգու գանձերը, և երկնային շնորհներր միշտ ուղեկից կլինեև ձեգ, ու ձեր ընթացքը’ ան­սայթաք:

Մեր աղոթքն ու մաղթանքն է, որ համայն մեր ժողովուրդը' մեծ ու մանուկ, միշտ բանուկ պահեն դեպի մեր սուրբ տաճարները տանող ճանապարհները, միշտ նորոգ ու զորացյալ՜ մեր հայրերի սուրբ հավատն ու ավանդները, և հայոց հողից ու հայ հոգիներից աղոթքը ան- դադար բարձրանա երկինք:

Սիրելի զավակևեր, թոդ Բարին Աստված միշտ ձեզ հետ լինի, ձեր ծնողաց ու հարազատ­ների հետ պահի ու պահպանի ձեզ Իր ամենախնամ Աջի հովանու ներքո այսօր և միշտ: Ամեն:

Ծ Ա Ղ Կ Ա Զ Ա Ր Դ Ի Տ Ո Ն Ի Ն Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Ն Ե Ր Ի Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն

Օ Ր Վ Ա Ա Ռ Ի Թ Ո Վ Ա Ս Վ Ա Ծ Խ Ո Ս Ք Ի Ց

(4 ապրիյի 2(Х)4 թ.)

2004, % էջ 25

Ադօթքով եւ խորին ակնածանքի ու խոնարհումի զգացումով մեր ժողովուրդը տասնամ- եակ առաջ հրաժեշտ տուեց երջւսևկայիշատակ Վսւզգէե Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին' ւսմփոփելով նրա մարմինը աստուածատես հովանու ներքոյ Սուրբ էջմիածնի Մայր Տաճա­րի: Լոյս յիշատակի ւսռջեւ երախտարժան Հայրապետի, սիրելի Վեհափառի՜ նրա մահուան 10-րդ տարեփցիհ. Մեր հոգում վերստին իր ողջ վեհութեամբ յսանում է նրա մարդկային եւ հայրապետական մեծութեան կերպարը:

Չորս տասեամեակ աչալուրջ հովուեց իր հօտը շնորհազարդ Հայրապետը՜ Սուրբ էջմի-

ւսծնից հայեացքը յառած դէպի հևռուե գնացող գալիքները, դէպի պայծառ հորիգոնևերը հայ ժողովրդի ե նոր արշատյսը Հայ Եկեղեցու: Հովուեց մի ժամանակաշրջանում, երբ Սուրբ էջմիածինը չունէր ամբողջ ազատութխնը իրականացնելու համար իր առաքելութիւնը Հայ­րենիքում եւ աշխարհով սփոուած իր ժողովրդի կեանքում: Սուրբ էջմիածինը գործելու

լ /и с ги ՝-и |п ^ ^ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ^ _ ===__= _= = =

սաատաթխեը չունէր. բայց ունհցաւ իմաստով ա քաջարի Աստաւսծսւրեսղ Գահակս,,, ով անԱաոաե հաւատով կանգնած հաստատուն վէմին Հայ Եկեղեցու հւ հաւատարիմ սսաեղ- ներին հայոց մեծագործ Հայրապետների. կարող եղաւ զօրացնել ո. բարձրացնել մեր Եկե­

ղեցին:

Մայր Տաճարի հովանու ներքոյ. շարքում Ամենայն Հայոց երանաշնորհ Հայրապետեե- ի հանգչում է Հայոց 130-րդ Հայրապետը. սիրելի Հայրապետը մեր ողջ ժողովրդի համար:

Մենք նոյնպէս երջանկութիւնն ենք ունեցել հոգեւոր մեր կրթութխնը ստանալու Վազգէն Ա Հայրապետի հսւյեացքի ներքոյ. զգալու նրա հայրական հոգածու ձեռքի ջերմաթիւնը. տես­նելու ագնուասիրտ եւ արդարամիտ հոգու շռայլութիւնը: Մենք, ինչպէս եւ Հայ Եկեղեցու անդաստանում այսօր իրենց ծսաայութիւնը իրականացնող բսպմաթխ եկեղեցականներ, ովքեր հոգեւորսւկանի իրենց առաջին քայլերն են սկսել Վազգէե Ա Կաթողիկոսի ւսոաջնոր- դութեամբ եւ ծառայակից ու գործակից դարձել սիրելի Վեհափառին, ականատեսն ենք նաեւ նրա ամենամեծ նախանձախնղրութեանը Սուրբ էջմիածնի առաքելութեան հւսնդէպ եւ յաւերժագեաց այդ առաքելութեաեը ամբողջական, անանձնական սիրով նուիրումին:

Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա Ռ Ա Ջ Ի Ն Ի Վ Ա Խ Ճ Ա Ն Մ Ա Ն

1 0 -Ա Մ Ց Ա Կ Ի Ն Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ի Ց

(18 օգոստոսի 2004 р.)

2004, Է-С, էջ 3-5

Սուրբ Սեսրոպ Սաշտոց Վարդապետի անունը կրող Սատենադարանը ազգային մեր նաիրական հաստատութիւններից է, գանձարան' մեր նախնիներից աւանդուած բազմա- դարեայ ժառաեգութեան: Արդարեւ, անհնար է ճանաչել հայ ժողովրդին սաանց ձեռագիր մատեանների, ծաղկած յիշատակարանների եւ վաղ տպսպրութխնների, որոնցում իր ամե- նապայծաո արտայսւյտութխնն է գտել հայութեան հոգին: Գիրքը մեր հաւատի անբաժան մասն է, անբաժան մասն է առ Հայրենին մեր նաիրումի ու սիրոյ, ճանաչողութեան ու արա­րումի ոգու, որը Աւետարանի լոյսով բացուեց ու փթթեց ու պտուղներ տուեց անմահ:

Սատենադարանը պիտի պահպանենք իբրեւ հոգու սրբազան տաճար, գիտաթեան ու արուեստի լուսեղէն կաճառ' միշտ մնալով շարունակողները մեր նախնիների իմաստասէր վարքի: «Տի ուր գաեձք ձեր են, անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին»,- ասում է ՛Քրիստոս' մեր Փրկիչն ու Տէրը: Սեր գանձերը կշարունակեն ապրել, կշարունակեն իրենց սւռաքեւութխնը, քանի դեռ մենք նրանց հնաբոյր, բազմախօս էջերում կփնտրենք մեր հոգին ու էութիւնը, մնալով նաեւ շարունակողները մեր նախնիների նուիրումի ու նախանձախնդրութեան, որով վանքե­րում' գրչութեան կենտրոններում գրքեր հաւաքեցին եւ ընդօրինակեցին ու մատենադարան­ներ կազմեցին:

Սուրբ Սահակ Պարթեւ Հայրապետի եւ Սուրբ Սեսրոպ Սաշտոց մեր մեծ Ուսուցիչների խնամքով ծնունդ առնելով’ տասնհինգ հարխրամեակ Սայր Աթոռի հովանա ներքոյ պահ- պանուեց ու հարստացուեց Սուրբ էջմիածնի Սատենադարանը: Այդ հարուստ ա անզնա-

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 171

հսւտելի հաւսւքածոփ ժաոսւեգորղն է այսօր Երեւանի Մատենադարանը՛ աւելի քան կէս ղւսր գործե|ով իբրեւ պետական գիտական հաստսւտութխն եւ շարունակելով լինել մեր ժո­ղովրդի հպարտութեան ու հոգածութեաե առարկան:

Մսւտենաոարանը, սիրեյիներ, պիտի շարունակի մնալ համազգային մեր սիրոյ եւ ուշսւդ- րութեսւե կենտրոնում, որպէսգի մեր անգնահատելի ստժէքները ամբողջոտեամբ ու ւիար- ԺԼքօր1:ե ուսումնասիրողն, մատուցուեն ու ճանաչելի դաոնան մեզ եւ միւս ժոդովուրդներին, շւսրունակե|ով լոյս սփռեւ' իմացաթեսւն, հաւատի, սիրոյ ու նաիրումի: Գանձեր ունենք Մա­տենադարանում ամբւսրուած, ուրեմն'թող այնտեղ լինեն նաեւ մեր սրտերը:

« Մ Ա Տ Ե Ն Ա Դ Ա Ր Ա Ն Ի Բ Ա Ր Ե Կ Ա Մ Ն Ե Ր » Հ Ի Մ Ն Ա Դ Ր Ա Մ Ի

Հ Ի Մ Ն Մ Ա Ն Ը Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ Կ Ո Ն Դ Ա Կ Ի Ց

(3 սեպտեմբերի 2004 թ.)

2004, Й - Ժ , էջ 9-11

ԼՈՒՑՍ ՀԱՑՐԱՊւԵՏ

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետի օրհնությամբ և բարձր նախագա­հությամբ դեկտեմբերի 16-ին տեղի ունեցավ երջանկահիշատակ Վազգեն Ա Շինարար Հա­յոց Հայրապետի մահվան 10-րդ տարելիցին նվիրված հուշ-երհկո. ինչն ամփոփումն ու բարձրակետն էր այն բոլոր հանդիսությունների, որոնք կազմակերպվել էին Մայր Հայաս­

տանում և Սփյուռքում՛ ի հիշատակ հոգելույս Հայրապետի:Սրամ Խաչատրյանի անվան ֆիլհարմոնիկ մեծ համերգասրսւհը լեփ-լեցուն էր հանդի­

սականներով, ովքեր եկել էին իրենց սիրո բուրվառով ակնածանքի խուեկը ծխելու Լույս Հայրապետի անմահ հիշատակին: Արվեստաշունչ հարկից ներս թևածում էր Վագգեն Ա Հայրապետի բարեշունչ ոգին: Հանդիսասրահում տեղադրված Վեհափառ Վազզեն Հայ­րապետի բարձրադիր ու ծաղկազարդ պատկերն այնպիսի զգացում էր սաաջ բերում, որ Հայոց Հայրապետի կենդանի ներկայությունն ենք վայելում Վեհի վեհաշուք կեցվածքը, խաղաղ ու բարի հայացքը, իմաստածոր աչքերն ու երանավետ ժպիտը...

Նախքան հիշատակի հանդիսությունը, համերգասրսւհի նախասրահում ամեն ոք վե- րըստին բարեպատեհությունն ուներ ականջալուր լինելու լուսահոգի Վագգեն Վեհափառի քաղցր ձայնին ու սրտագին բարեմաղթանքին. «Թող Աստված օրհնի՜ մեր Սուրբ Եկեղեցին, թող Աստված օրհնի՜ համայն հայ հավատացյալ ժողովուրդը, թող Աստված օրհնի' մեր Մայր Հայրենիքը և մեր Հայրենի Պետությունը հավիտենական Հայաստանի»...

Հուշ-երեկոյիե մասնակցում էին բազմաթիվ եկեղեցականներ, պետական ավագանու ներկայացուցիչներ, կրթության ու գիտության գործիչներ, հավատացյալներ և այլք:

Հանդիսությունն սկսվեց Տերունական աղոթքով, որից հետո «էջ Միածինն ի Հօրէ» օրհ­ներգի հնչյունների ներքո հանդիսասրահ բերվեց Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկո­սի Սրբատառ Կոնդակը՝ նվիրված Վագգեն Ա Հայրապետի մահվան 10-րդ տարելիցին: Հայրապետական Սրբատառ Կոնդակն ընթերցեց Արարատյան Հայրապետական թհմի առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ եպիսկոպոս Կճոյանը: Այնուհետև Հայաստանի պետական ակադեմիական երգչախմբի կատարմամբ հնչեց Հայրապետա­կան մաղթանքը, որի քաղցրալուր Ելևէջները կարծես թե Երկնքից իջնում էին հուշիկ-հուշիկ' ի վերա Ամենայն Հայոց Հայրապետության աստվածային նախախնամության հովանին հյուսելով:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 173

Այնուհետև ՀՀ նախագահի խորհրդական Սեյրսւն Ավագյաեն ընթրեցեց ՀՀ նախագահ Ռոբերտ ■Քոչստյանի հետևյալ ուղերձը երջանկահիշատակ Վագգեն Ա Հայրապետի մահ­վան 10-րդ տարելիցի առիթով.

«Հստգհլի հայրենակիցներ.

Համաժողովրդական սեր և ակնածանք վայելող Վսպգեն Աոաջիևի հովվապետաթյւսև 39 տստիևհրը համընկան մեր ժողովրդի ն Եկեղեցու համար րարդ և պատասխաևատու ժամանակների: Նա իր ծավալած վևրականգնոդական, շինարարական, գիտակրթական և մշակութային մեծ գործունեությամբ այսօր դասվում է մեր պատմության վեհագույն կաթո­ղիկոսների շարքին:

Հայությանն ուղղված Նրա իմաստուն ու հեռատես խորհարդները, հորդորները մեր ժո- դովրդիև օգնե| են կողմնորոշվել և ուղղորդել եե պետականության բացակայության և բարդ քաղաքական իրավիճակևերում:

Վագգեև Առաջիև Ամեևայն Հայոց Կաթողիկոսն Իրենով մարմնավորեց մեր նորագույն պատմության մի ամբողջ դարաշրջան: Նրան էր բախտ վիճակվել օրհնել Հայաստանի ան­կախության հռչակումը: Խորհրդանշական է, որ Հայաստանի Հանրապետությաև ևախա- գահը երդվում Լ «Վեհամոր» Ավևտարաևի վրա, որը Մատեեադարաևիե է եվիրել Ինքը Վագգեն Առաջինը:

Տասը տարվա հեռավորությունից ավե|ի հստակ է երևակվում Հայոց Հայրապետի մե­ծությունը»:

Լուսահոգի Հայրապետի կյանքի ու ծառայագործության, ինչպես նաև Երևաևի Մաշ- տոցյաև Մատեևադարաևի հանդեպ տածած Նրա Հայրապետական հոգածությունը ներ­կայացնող խոսքով հանդես եկավ Մատենադարանի տնօրեն, ակադեմիկոս Սեե Արևշատյանը:

Այնուհետև հաևդիսակաևևերը դիտեցիև Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածևի «Շողակաթ» հև- ոուստաընկերությաե կողմից պատրաստված «Վագգեն Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս» վավերագրակաև ֆիլմը, որը հաևդիսակաևեերի ներաշխարհում վևրստիև լուսագծեց Հայոց Հայրապետի կերպարը, հիրավի հուգեց ու կարոտի արցունքների ակունք բացեց...

Հուշ երեկոյի մասնակիցները հընթացս հանդիսության, ընդմիջմանը, համերգասրսւհի նախասրահում հնարավորություն ունեցան տեսնելու «Լույս Հայրապետ» խորագրով ար­խիվային լուսանկարների ու նյութերի ցուցադրությունը, որը կազմակերպվել էր Մայր Աթո­ռի Արխիվի կողմից'գործակցությամբ Հայաստանի Ազգային Արխիվի: Ցուցադրված լուսա­նկարները ներկայացնում էին հոգելույս Հայրապետի կենաց ժամանակագրաթյուևը' մաև- կությունից մինչև Հայրապետություև: Ցուցադրվում էին նաև արխիվայիե այևպիսի վավե­րագրեր, որոևք իրենց բովանդակությամբ վկայում էին Հայոց Մեծ Հայրապետի խորագի­տության, իմաստության, շրջահայացության, մտւսհոգությանց ու ապրած բերկրանքի մասին:

Երկնաբնակ Վագգեն Ա Շինարար Վեհափառ Հայրապետի հուշ-երեկոե ավարտվեց Հայաստանի ֆիփարմոնիկ նվագախմբի և Հայաստանի պետական ակադեմիակսւև երգ­չախմբի համատեղ համերգով: ժողովրղւսկաև արտիստ, դիրիժոր-խմբսւվար Հովհաևևես Չեքիջյաևի հմուտ ղեկավարությամբ հնչեցին հայ և եվրոպացի կոմպոգիտորևերի ստեղ- ծագործություեեեր:

՜ «մարտվում էր հաշ-երեկոն. սակայն համերգասրահից հհոացող հանդիսականների նե­րաշխարհում չէր ստվհրվում Լայս Հայրապետով ու Վեհի Լույս հիշատակով բացված ար-

2աԱւյՏ. խուեկ, մշտամրմունջ աղոթք, իանարհում և բյուր օրհնություն մեր սիրելի ն անձ­

կալի Հայոց Շինարար Հայրապետի սուրբ հիշատակին, ամեն:

Եղիցի. եղիցի և եղիցի:

ԱՍՈՂԻԿ ՔԱՀԼՈյԱ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

174 ԺԱ-ԺԲ Է&ՄԻԱԾԻՆ 2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 175

Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ռ Ս . Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ո Ւ Մ Ձ Ե Ո - Ն Ս Դ - Ր Վ Ե Ց Ի Ն

17 Ն Ո Ր Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ Ն Ե Ր

Դեկտեմբերի 25-իե Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում կատարվեց Ս. Ստեփաննոս Նախա­վկայի և առաջին մարտիրոսի տոնը, ե Միածնաէջ Մայր Տաճարում Ս. Ստեփանեոսի Խո­րանի առջև մատուցվեց եպիսկոպոսական Ս. Պատարագ:

Ստեփաննոս Նախավկայի հիշատակության օրը Հայոց Եկեղեցում համարվում է սար­կավագների տոն, և ձևավորված ավանդույթով կատարվում է սարկավագական ձեռնադ­րություն: Հընթացս Ս. Պատարագի, ձեռամբ Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի հայոց թե­մի առաջնորդ Տ. Եգրաս եպս. Ներսիսյանի, սարկավագական աստիճան ստացան Գևորգ­յան Հոգևոր ճեմարանի և Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրանոցի 17 սաներ, ովքեր հաջո­ղությամբ հանձնե| էին սարկավագական քննությունները:

«Ոտւսխ է այսօր Հայոց Եկեղեցին, քանգի հավատքի վկաների և առ Հայրենին մարտի­րոսված նահատակների արյամբ ձեռքբերվւսծ անկախացյալ ագատ հայրենիքում այսօր հոգևոր գւսրթոնքն ու վերածնունդն եե ապրում մեր Սուրբ Եկեղեցիև ու ագգս հայոց, որի խոսուև վկայություններից է 17 սարկավագների այս ձեոեաղրություևը».- ևշեց Սրբագաև Հսւյրև իր խոսքում:

Ս. Պատարագից հետո Վեհարանում նորընծա և Մայր Աթոռի միաբան սարկավագնե­րին իր հայրական օրհնությանն ու պատգամը տվեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա­յոց Կաթողիկոսը: Նորին Սրբությունը, շնորհավորելով սարկավագներին տոնի առիթով, իր ուրախությունը հայտնեց, որ Մայր Աթոռի միաբան շուրջ 50 սարկավագներին ավելացան ևս 17-ը' հորդորե|ով առավել ևախաևձախնդրաթյամր և ջաևասիրությամբ լծվել իրեևց պարտականությունների իրականացմանը՛ աչքի աոաջ միշտ ունենւպով Ս. Ստեփաննոսի հավատքի ամրությունն ու արիասիրտ ոգին:

Նախորդ օրը, երեկոյան ժամերգության ընթացքում. Մայր Տաճարում տեղի ունեցավ շուրջ 55 ճևմարաևակւսննհրի ղպրական ձեռնադրություն ն ուրարների տվչություն:

Արմեն սարկավագ Գեորգյան

Ծնվել է 1982 թ. մարտի 24-ին Արմավիրի մարգի Աղավնատուն գյուղում:1989-1999 թթ. սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում:1999 թ. սեպտեմբերին ընղանվե[ է Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրւսևոց:2003 թվականից ուսումնառությունը շարունակում է Գևորգյաև Հոգևոր ճեմարանում: Այժմ սովորում է Զ լսարանում:

2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին՝ Ս. Ստեփաննոս Նախասստկավագի տոնին, ձեռամբ Տ. Եգ­րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռեադրվե| է սարկավագ:

Նոյ սարկավագ Նազարյան

Ծնվել է 1982 թ. օգոստոսի 20-իե Նաիրիի շրջանի Նոր Երգնկսւ գյուղում:1988-1991 թթ. սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում:

1991-1999 թթ. սովորել ե ավարտել է Աշտարակ քաղաքի Ներսես Աշտարակեցա ան­

վան թիվ ւ դպրոցը:1999 թ. ընդունվել է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարան և այժմ սովորում է Տ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նսւխասստկավսպի տոնին, ձեոամբ Տ. եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեոնադրվել է սարկավագ:

Արտյոմ սարկավագ ԱնանյանԾնվել է 1982 թ. հոկտեմբերի 1-ին Կոտայքի մարզի Նոր Հաճն քաղաքում:1 9 8 9 - 1 9 9 9 թթ- սովորել և ավարտել է տեղի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցը:1999-2000 թթ. ուսումնական տարում ընդունվել է Սևանի Վազգենյան Հոզևոր Դպրանոց: 2003-2004 թթ. ուսումնական տարվանից սովորում է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում: 2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեոնադրվել է սարկավագ:

Հմայակ սարկավագ ՄանուկյանԾնվել է 1982 թ. նոյեմբերի 7-իե Արմավիրի մարզի Ջանֆիդա գյուղում:1989-1999 թթ. սովորել է տեղի Յոտա (էդվարդ) Դաշտոյանի անվան միջնակարգ դպրո­

ցում:1999 թ. ընդունվել է Սնանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոց:2003 թ. տեղավւոխվել է Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարան:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեոնադրվել է սարկավագ:

Սահակ սարկավագ ՍահակյանԾնվել է 1981 թ. դեկտեմբերի 23-ին էջմիածնի շրջանի Առատսւշեն գյուղում:1989-1999 թթ. սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում:1999 թ. ընդունվել է Սևանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոց:2003 թվականից սովորում է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:Այժմ սովորում է Զ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

Արտակ սարկավագ ՕհանյանԾնվել է 1978 թ. մայիսի 28-ին Աշտարակ քաղաքում:1985-1995 թթ. սովորել է տեղի Նորայր Սիսակյանի անվան թիվ 5 միջնակարգ դպրոցում: 1996-1998 թթ. ծառայել է Հ Հ Զինված Ուժերում:1999 թ. ընդունվել է Գևորգյաե Հոգևոր ճեմարան:Այժմ սովորում է Զ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

176 ԺԱ-ԺԲ

ՁԵ

ՌՆ

ԱԴ

ՐՈ

ՒԹՅ

ԱՆ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

ՆՈՐ

ՁԵ

ՌՆ

ԱԴ

ՐՎ

ԱԾ

Ս

ԱՐ

ԿԱ

ՎԱ

ԳՆ

ԵՐ

Ը

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏ

Ի

ՀԵՏ

ՎԵ

ՀԱՐ

ԱՆ

Ի

ՄՈ

ՒՏՔ

ԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 177

՜Ներսնհ սարկավագ Սարգսյսւն

Ծնվել է 1982 թ. փետրվարի 24-իե Մասիս քաղաքում:

1988-1998 թթ. սովորել և ավարտել Լ տեղի թիվ 6 միջնակարգ դպրոցը:1999-2003 թթ. ընդունվել և ավարտել է Սեաեի Վագզենյան Հոգևոր Դպրանոցը:2003 թվականին ընդունվել է Գևորզյան Հոգևոր ճեմարան և այժմ սովորում է Զ ւսւսրաեամ:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյւսնի, ձեոնադրվե; 1; սարկավագ:

Աշոտ սարկավագ Սահւսկյւսն

Ծնվել 1 1982 թ. փետրվարի 23-ին Կոտայքի մարգի Մեղրաձոր գյուղում:1988-1999 թթ. սովորել և ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը:1999-2003 թթ. սովորել և ավարտել Է Սնւսնի Վագգենյան Հոգևոր Դպրանոցը:2003 թ. մայիսից ուսումնառությունը շարունակում Է Գևորզյան Հոգևոր ճեմարաևում:Այժմ սովորում Է Զ լսարանում:

2004 թ. դեկտեմբերի 25-իե'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եգ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել Լ սարկավագ:

Վարդսւն սարկավագ Բաղումյան

Ծնվել Է 1982 թ. հուլիսի 18-ին Էջմիածին քաղաքում:1988-1996 թթ. սովորել Է տեղի Վ . Ոշտուեու անվան թիվ 11 միջնակարգ դպրոցում: 1996-1999 թթ. ուսումը շարունակել Է Էջմիսւծնի Ներսիսյւսն վարժարանում:1999 թ. ընդունվել է Սևաևի Վագգենյան Հոգևոր Դպրանոց:2003 թվականից ուսումնառությունը շարունակում I; Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանում:Այժմ սովորում է Й լսարանում:

2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Մ. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եգ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

Սարգիս սարկավագ Ցազիչյան

Ծնվել է 1981 թ. ապրիլի 20-ին Երևան քաղաքում:1988-1996 թթ. սովորել է Երևանի Մանվել Քաջանա անվան թիվ 54 միջնակարգ դպրոցում: 1996-1998 թթ. սովորել է Երևանի թիվ 149 ավագ-դպրոց վարժարանում (քոլեջ օտար

լեզուների թեքումով):1999-2003 թթ. սովորե| է Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրաևոցում:2003 թ. մայիսից ուսումնառությունը շարունակում Լ Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում: Այժմ սովորում Լ՜ Զ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

178 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

Անդրեյ սարկավագ ՍարգսյանԾնվել է 1982 р. նոյեմբերի 14-ին էջմիածին քաղաքում:1989-1993 РР- սովորէղ Է տեղի Խաչատուր Աբովյսւնի անվան թիվ 4 միջնակարգ դպրոցում:

1993-1999 թթ. սովորել Է տեղի Ներսիսյան վարժարանում:1999-2003 թթ. սովորել Է Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրանոցում:2003 թ. մայիսից ուսումնառությունը շարունակում Է Գևորգրսն Հոգևոր ճեմարաեամ:

Այժմ սովորում Է Զ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-իե'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեուսմբ Տ. Եգ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի. ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Հակոր սարկավագ Մովսիսյաե

Ծնվել Է 1982 թ. մարտի 16-ին Վանաձոր քաղաքում:1989-1999 թթ. սովորել Է Էջմիսւծեի Գրիգոր Նարեկացու աեվան թիվ 2 միջնակարգ

դպրոցում:1999-2003 թթ. սովորել է Սևանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցում:2003 թ. մայիսից ուսումնառությունը շարունակում է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:

Այժմ սովորում է Զ լսարանում:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի գանին, ձեռամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

Սանասար սարկավագ Ղուլիկյան

Ծնվել է 1976 թ. սեպտեմբերի 21-ին էջմիածին քաղաքում:1983-1993 թթ. սովորել է տեղի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցում:1993 թ. ընդունվել է Շիրակի թեմի Հոգևոր Դպրանոց:1996 թ. մայիսին տեղւաիոխվել է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարան:Այժմ սովորում է Զ լսարանում2001 թ. հանձնելով առարկայական տարբերությունները' ընդունվել և 2003 թվականին

ավարտնլ է Երևանի Տնտեսա-Իրավագիտական համալսարանի (Ախալքալաքի մասնա­ճյուղ) իրավաբանական ֆակուլտետը:

2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստնփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ. Եգ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

Հայկ սարկավագ Բարսեդյան

Ծնվել է 1982 թ. հունվարի 5-ին էջմիածին քաղաքում:1988-1998 թթ. սովորել է տեղի Մաքսիմ Գորկու անվան թիվ 5 ռուսական միջնակարգ

դպրոցում:1998 թ. ընդունվել է Գևորգյան Հոգնոր ճեմարան:Այժմ սովորում է Տ լսարանում:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 179

2004 թ. դեկտեմբերի 25-իե'Ս. Ստեփաեեոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

Արկադի սարկավագ ՕրդոյանԾնվել 1; 1981 թ. նոյեմբերի 20-ին Մասիս քաղաքում:1988-1998 թթ. սովորել է տեղի թիվ 5 միջնակարգ դպրոցում:1998-2004 рр. սովորեւ է Գեորզյան Հոգնոր ճեմարանում:2004 թ. օգոստոսի 16-ին նշանակվել Լ -ՔԴԿ-ում որպես գործավար քարտուղար:2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի. ձեռնադրվել է սարկավագ:

Դավիթ սարկավագ ՉեթննգսւյաԾնվել է 1981 թ. ապրիլի 20-ին Կ. Պոլսում:1987-1995 թթ. սովորել է Պագրր գյուղի Տւստյան վարժարանում:1995-1999 թթ սովորել 1: Չավուշօղլու քոլեջում:

2(ХЮ-2004 թթ. սովորել է Հափչի համայսարանի ճարտարապետական բաժնում, սւյնու- հետն մեկ տարի աշխատել է Պայատի վերականգնման բաժնում:

Այժմ ուսումը շարունակում է Երնանի ճարտարապետաշինարարական Պետական Հա­մալսարանի ճարտարապետական բաժնում: Ուսմանը զուգահեռ աշխատում է նաև Մայր Աթոռի ճարտարապետաշիևարարակաև բաժևում:

2004 թ. դեկտեմբերի 25-ին Ս. Ստեփաննոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եգ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել 1; սարկավագ:

Դավիթ սարկավագ Գու|յանԾնվել 1:1980 թ. դեկտեմբերի 21-ին երևաև քաղաքում:

1987-1998 թթ. սովորել 1. հրևաևի թիվ 178 միջևսւկստգ դպրոցում:1998-2004 թթ. սովորեւ ̂Գևորգյան Հոգևոր ճեմարաևում:Այժմ աշխատում է Մայր Աթոռի գանձատանը:2004 թ. դեկտեմբերի 25-իե'Ս. Ստեփաևևոս Նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Եգ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ 41ՄԱԿԱՐԳ

« Հ Ա Ղ ,Ր Ա Կ Ր Թ Ո Ւ Թ Ց Ա ՜ Ն Ա Ր Դ -Ի Ի Ր Ա Վ Ի Ճ Ա Կ ! ! Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ո Ւ Մ Ե Վ

Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Դ -Ե Ր Ր Կ Ր Թ Ա Կ Ա ՛Ն հ ա մ ա կ ա ր գ ո ւ մ » թ ե մ ա տ ի կ

ք ՜ն ն ա ր կ ո ւ մ մ ա յ ր ա թ ո ռ ո ւ մ

Նուեմբերի 9-ին Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածևում տեղի ունեցավ «Հանրակրթության ար- ոհ իրավիճակը Հայաստանում և Եկեղեցու ղերը կրթական համակարգում» թեմատիկ քրն- նարկամ' կազմակերպված Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի Հայաստանյաե միջ- հկեղեցական բարեզործական Կլոր սեղան հիմնաղրամի նախաձեռնությամբ:

Հավաքը բացեց Արցախի թեմի առաջնորդ ե հիմնաղրամի նախագահ Տ. Պարզն արքե­պիսկոպոս Մարտիրոսյանը' անղըաղաոնալով կրթության կարևորությանը և կրթական ոլորտում սակա ներկայիս խնղիրնհրին: Այնուհետև հավաքվածներին իր օրհնության խոսքն ուղղեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեդին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը: Նորին Սրբությունն անդրադարձավ կրթական բարեփոխումների ասպարեզում Հայ Եկեղեցու ունեցած դերա­կատարությանը' շեշտելով ազգային կրթության անհրաժեշտությունը մատաղ սերնդի

դաստիարակության գործում:«Մեր Եկեղեցու պատմությունը սերտորեն ներշաղւսխված է մեր ազդի պատմության

հետ. և հնարավոր չէ մեր ազգի պատմությունն ուսուցանել' աոաեց անդրադարձ ունենալու, աոանց ուսումնասիրելու Հայոց Եկեղեցու պատմությունը, որովհետև 1700-ւսմյա քրիստո­նեական մեր պատմության ընթացքին հաճախ եղել են դարաշրջաններ ըեդգրկող ժամա­նակներ, երբ ազգս հայոց զրկված է եղել պետականությունից, և Եկեղեցին է ստանձնել մեր ժողովրդի նաև քաղաքական կյանքի առաջնորդությունը: ...Կարծում ենք. որ մեր առաքե­լական Մուրբ Եկեղեցին ավելիով կարող Է օգտակար լինել մեր մատաղ սերնդի դաստիա­րակության աշխատանքներում: Վստահ ենք, որ բարեփոխումներին նվիրված այս ժողովը հնարավորություն կընձեռի նաև մեր Եկեղեցուն տեսնելու այն ասպարեզներն ու բնագա­վառները, ոտ մենք կարող ենք ավելի օգտակար ծառայություն մատուցել»,- նշեց Հայոց Հայրապետն իր խոսքում' իր գնահատանքը հայտնելով քննարկման կազմակերպիչներին:

Քննարկումը կարևորեց նաև ՀՀ Կրթության և գիտության նախարար Սերգո Երիցյանը: Նա բարձր գնահատեց Մայր Աթոռի և հատկապես Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ջանքերե ու գործուն աջակցությունը կրթական բարեվտխումների, ուսուցիչների խրախուսման և այլ խնդիրներում՛ հույս հայտնելով, որ ապագայում էլ ավելի պիտի ավելանան համատեղ ծրագրերը ՀՀ Կրթության և գիտության նախարարության և Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածևի

միջև:Առաջին նիստի ընթացքում լսվեցին հինգ բանախոսություններ: Պրոֆ. Լյուդմիլա Հա­

րությունյանը ներկայացրեց «Հայ հասարակության վերաբերմունքը կրթական համակար­գի բարեփոխումներին» սոցիալական հետազոտության արդյունքները: Կրթական համա­կարգի բարեվտխումների վերաբերյալ զեկուցումներով հանդես եկան ՀՀ Կրթության ե գի­տության նախարարության Կրթության Ազգային Ինստիտուտի տնօրեն պրն Վիկտոր Մար- տիրոսյանը և ՀՀ Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի փոխնախագահ ակադեմիկոս էղուարդ Ղազարյաեը: Կրթական համակարգի հեռանկարային զարգացման արևմտյան

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 181

փորձի մասին բանախոսեց Գերմանիայի Աոնոլղ Բեոգշտրասեր ինստիտուտից պրոֆ. Հե- րիրերթ Վայյանդը: Սյունյաց թեմի առաջնորդ Տ. Աբրսւհամ եպիսկոպոս Մկրտչյսւնը հան­դես եկավ «եկեղեցու ղերը կրթական համակարգում» թեմայով զեկուցմամբ:

երկրորդ նիստին տեղի ունեցան քննարկումներ, որոնք ընթացան հիմնականում ուսու­ցիչների վերապատրաստման, դասագրքերի պատրաստության, ղպրոցի և մատուցվող արժեքային համակարգի, ինչպես նաե հատակ կարիքներով երեխաների կրթության և մի­ջին մասնագիտական կրթության շուրջ:

Քննարկման ընթացքում ստեղծվեց կրթության նախարարության, եկեղեցու և հասա­րակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներից կազմված աշխատանքային խումբ, որն ի մի կբերի քննարկման արդյունքները ե կուրվագծի հետագա աշխատանքները կրթական բարեփոխումների, հատուկ կարիքներով երեխաների կրթության և միջին մաս­նագիտական կրթության համակարգի վերականգնման պորտներում:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

182 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Բ Ի Ո Է Թ - Ի Կ Ա Յ Ի Ա Ր Դ Ի Խ ՜ Ն Դ Ի Ր ՛Ն Ե Ր Ի Դ Ա Ս Ր Ն Օ - Ա Ց « Կ Ա Ն Ա Չ

Ա Ս Տ Վ Ա Ծ Ա Բ Ա ՜ Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն » Ծ Ր Ա Գ Ր Ի Շ Ր Ջ Ա Ն Ա Կ Ն Ե Ր Ո Ւ Մ

Դեկտեմբերի 4-13-ը ԵՀԽ Հայաստանյան միջեկեղհցակաե բարեգործական ԿԼոր սեղան հիմնադրամի հրավերով, «Կանաչ աստվածաբանության» ծրագրի շրջանակներում. Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնամ էր գտնվում Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու Մոսկվսւյի Ս. Անդրեաս աոաքյափ անվան աստվածաշնչային-աստվածաբանական ինստիտուտի դասախոս Պյոտր

քահանա Կոլոմեյցեը:Այս օրերի ընթացքում նա բիոէթիկայի արդի խնդիրների մասին դասախոսություններով

հանդես եկավ Սևանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցում, իսկ դեկտեմբերի 11-ին' Ս. էջմի­ածնամ: «Աստվածաբանության, փիլիսոփայության և գիտության հարաբերակցության հե­ռանկարները» վերտառությամբ բանախոսությունը նվիրված էր մեր ժամանակներում աստվածաբանության, փիփսոփայաթյան և գիտության փոխհարաբերություններին:

Դասախոսությանը ներկա էին Մայր Աթոռի միաբաններ. Գևորգրսն Հոգևոր ճեմարա­նի սաներ, ինչպես նաև ԵՊ Հ Աստվածաբանության ֆակուլտետի մագիստրատուրայի ու­

սանողներ:Նույն' «Կանաչ աստվածաբանություն» ծրագրի շրջանակներում դեռևս հուլիսի 21-23-ը

Մայր Աթոռ Ա. էջմիածնամ տեղի ունեցավ սեմինար-խորհրդաժողով' «Կանաչ աստվածա­բանություն» թեմայով, որի ընթացքում «Արարումը Հին Կտակարանում», «Արարումը Նոր Կտակարանում», «Ուղղափառություն և բնապահպանություն, ծես, պատկերագրության». «Ուղղափառություն և բնապահպանություն, հայրաբաեաթյուն» թեմաներով դասախոսու- թյուններով հանդես էր եկել Օքսֆորդի համալսարանի դասախոս պրոֆ. Դիմիտրի Օյկոնո-

ճուն:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

ՁԵՌ Ա Մ Բ ՎԵ ՀԱ Փ Ա Ռ ՀԱ Յ ՐԱ Պ Ե Տ Ի Օ Ծ Վ Ո ՒՄ ԵՆ ԵՐԵՎԱՆԻ Ա. ԵՐՐՈՐԴ ՈՒԹ ՅՈՒՆ ՆՈՐԱԿԱՌՈՒՅՑ ԵԿԵՂԵՑՈՒ Խ Ա ՉԵՐԸ

ՕՕ

ՎԱ

Օ

ԽԱ

ՉԵ

ՐԸ

Տ

ԵՂ

ԱԴ

ՐՎ

ՈՒՄ

ԵՆ

Ե

ԿԵ

ՂԵ

ՑՈ

Ւ Զ

ԱՆ

ԳԱ

ԿԱ

ՏԱ

ՆԸ

ԵՎ

Գ

ՄԲ

ԵԹ

ԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ֊ԺԲ 183

Կ Ա Տ Ա Ր Վ Ե Ց Ե Ր Ե Վ Ա Ն Ի Ս . Ե Ր Ր Ո Ր Դ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ո Ր Ա Կ Ա Ռ Ո Ւ Յ Ց

Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Խ Ա Չ Ե Ր Ի Օ Ծ Ո Ւ Մ Ր

Նոյեմբերի 9-ին, հանդիսապետաթյամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթո­ղիկոսի, տեղի ունեցավ երեանի Հարավ-արնմտյան թաղամասի նորակառույց Ս. Երրոր­դություն եկեղեցու խւսչերի օծման արարողությունը:

Եկեղեցու շինարարական աշխատանքներն սկսվել եե դեռևս 2001թվակսւնից: Նորա­կառույց եկեղեցու ճարտարապետն է լուսահոգի Բսւղդիկ Արգումանյանը: Այն կառուցվում է ազգային բարերար Լոփգ Սիմոն Մանուկյանի բարերարությամբ:

«Ուրախ լեր» շարականի երգեցողության ներքո եկեղեցականների թափորն ուղղվեց դեպի նորակառույց եկեղեցու խաչերը: Արարողության ընթացքում սաղմոսերգության ներ­քո նախ ջրով ն գինով ւվացվեցին խաչերը, ապա օծվեցին Սրբալույս Մյուռոնով' ձեռամբ Վեհափառ Հայրապետի ե Սրբազան Հայրերի: «հոպի քո. Քրիստոս, երկիր պագանեմք» շարականի հնչյունների ներքո հոգևորականները և ժողովրդի խուռներամ բազմությունը մոտեցան ու համբուրեցին նորաօծ Ս. խաչերը, որից հետո զույգ խաչերը տեղադրվեցին եկեղեցու ե զանգակատան գմբեթներին:

«Այդ խաչերը պիտի բարձրանան ու զետեղվեն՛ որպես փրկության նշան ն խորհուրդ ազգիս հայոց, որպես հաղթության նշան, որով դարերի ընթացքում կարողացե) ենք մեր կյանքը հաղթանակների առաջեորդել: Մենք հավատում ենք, սիրելի' բարեպաշտ հայորդի­ներ, որ մեր Տիրոջ նվիրագործված խաչը պիտի ցրի մեգն ու մառախուղը մեր կյանքի, պի- տի ցրի անորոշությունը մեր աշխարհից, և մենք, սիրով միաբան, խաչին ապավինած, խաչի օրհնության ն զորության ներքո պիտի լծվենք մեր հայրենիքի շինության և մեր Եկեղեցու պայծառության սուրբ ն նվիրական գործին: Մենք հավատում ենք, որ գմբեթների վրա բարձրացված այս խաչերը պիտի հառնեն մեր հոգիներից ներս և պիտի մաքրեն մեր զգա­ցումները, մեր մտածումները, սրտի և մտքի մեր խորհոտդները ու պիտի դարձնեն մեզ ար­ժանի զավակներ մեր Տիրոջ՛ Հիսուսի Քրիստոսի, և մեր Սուրբ Հայրերի»,- նշեց Նորին Սրբությունն իր խոսքում' իր գնահատանքն ու օրհնությունը բերելով Մանուկյան գերդաս­տանին, շինարարներին ե բոլոր այն անձանց, ովքեր իրենց ներդրումն եե ունեցել այդ հոյա­կերտ տաճարի կառուցման գործում:

Արարողությանը ներկա էին Տ. Շահան արքեպիսկոպոս Սվաճյանը, Տ. Վաչե արքեպիս­կոպոս Հովսեփյանը, ԱՄՆ Արնելյան թեմի առաջնորդ Տ. Խաժսւկ արքեպիսկոպոս Պար- սամյանը, Տ. Տարոն եպիսկոպոս ճերեճյանը. Մայր Աթոռի Միջեկեղեցակաե հարաբերութ­յունների բաժնի պատասխանատու Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյանը, Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդ Տ. Նավասարդ եպիսկոպոս Կճոյա- եը. Մայր Աթոռի վարչակազմակերպական գործերի կառավարիչ Տ. Փաոեն նպիսկոպոս Ավետիքյաեը, Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Եգրաս եպիս­կոպոս Ներսիսյաեը, դիվանապետ Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանը, Մայր Աթոռի միա­բաններ, ԱՄՆ Արևելյան թեմի թեմական խորհրդի անդամներ, բարերարներ և բազմաթիվ հավատացյալներ:

Եկեղեցու օծման արարողությունը նախատեսվում է կատարել 2005 թ. մայիսին:

184 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Ъ Ս Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜ Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ ՜ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի

Ձ Ե Ո Ա Մ Բ Օ Ծ Վ Ե Ց Գ Ո Ւ Գ Ա Ր Ա Ց Թ Ե Մ Ի Ա Ր Ե Վ Ա Շ Ո Ղ Գ Յ Ո Ւ Ղ Ի

-ն ո ր ա կ ա ռ ո ւ յ ց Ս . Ա Ս Տ Վ Ա Ծ Ա Ծ Ի Ն Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի Ն

Դեկտեմբերի 9-ին. ձեոամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեցիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ե ըն­թերակա եպիսկոպոսների, օծվեց Գուգարաց թեմի Արևաշող գյուղի նորակառույց Ս. Աստ­

վածածին եկեղեցին:եկեղեցու հիմնարկեքը կատարվել էր 2003 թ. օգոստոսին’ ձեոամբ Գուգարաց թեմի

սաաջնորղ Տ. Սեպուհ եպս. Չուլշյանի: Եկեղեցին կառուցվել է դոնեցկւսբնակ Սամվել

Աղամյանի բարերարությամբ:Վեհափառ Հայրապետի շքախմբին Սպիտակի մոտ դիմավորեցին մարզային ե քաղա­

քային իշխանությունների ներկայացուցիչները' գլխավորությամբ աոսւջնորղ Սրբազան Հոր և Լոռու մարզպետ Հենրիկ Քոչինյանի, և սաաջնորղեցին ղեպի Արևաշող գյուղ, ոտ նո­րակառույց եկեղեցու մոտ Հայոց Հայրապետին աղ ու հացով սպասում էին բազմաթիվ հա­

յորդիներ:Եկեղեցում Նորին Սրբությանը ոդջունեց Գուգարաց թեմի առաջնորդ Սեպուհ եպիսկո­

պոսը: «...Հայոց Հայրապհտն է այսօր մեզ հետ, որ եկել է Մ. էջմիածնից իր հոգևոր զա­վակներին մխիթարելու, օրհնելու և օծելու այս քարաշեն սրբազան տաճարը: Օծելով այս եկեղեցին' Վեհափառը մեզ օրհնելու է, որ այսուհետ այս տաճարը դառնա հոգեղեն ամրոց հայոց հավատքի»,- նշեց Սրբազան Հայրն իր խոսքում՝ հրավիրհլով Վեհափառ Հայրապե­տին Սրբալույս Մյուռոնով օծելու եկեղեցին:

Հոգեզմայլ շարականների երգեցողության ներքո Նորին Սրբությունն օծեց Ս. Սեղանը, այնուհետև Ուկրաինայի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Գրիգորիս արքեպիսկոպոս Բունիսւթ- յանի, Արցախի թեմի առաջնորդ Տ. Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանի և Արարատ­յան Հայրապետական թեմի առաջնորդական վւոխանորդ Տ. Նավասարդ եպիսկոպոս Կճո- յանի, Գուգարաց թեմի առաջնորդ Տ. Սեպուհ եպիսկոպոս Չուսանի ձեոամբ օծվեցին նո­րակառույց աղոթատան Սկրտության Ս. Ավազանը և սյուները:

Վերջում ներկաներին հայրապետական իր օրհնությունը բաշխեց Ամենայն Հայոց Կա­

թողիկոսը:«Այսօր նոր օրհնություն է ցողվում երկնքից Արևաշող գյուղի վրա, քանզի ձեզ հետ միա­

սին աղոթքով և օրհներգությամբ օծեցինք նորակառույց այս եկեղեցին Ս. Աստվածածնի անունով: Այս եկեղեցու դռներն այսուհետ բացվելս են ձեր առջև, որպեսզի գաք Մ. Սեղա­նի առջև Աստծո ներկայությամբ ձեր աղոթքը երկինք վերառաքելու և ձեր խնդրանքն Աստ­ծուն մատուցելու համար, որպեսզի կյանքը ձեր ընթանա Ավետարանի պատվիրանների ու պատգամների համաձայն ե բարիք հեղվի երկնքից ձեր կյանքին: ...Եկեղեցին հայկական 1700 տարիներ ի վեր եղել է հայ ժողովրդի հոգու ծննդավայրը, ոտ ամրացել է հայի հա­վատքը, կերտվել նրա արի կամքը և ոգին և կարող դարձել դիմակայելու բազում վտրձութ- յուննհրի, որ բաժին են ընկել պատմության ընթացքին մեր ժողովրդին: Այսօր պակաս փոր­ձությունների միջով չի անցնում մեր ժողովուրդը, տնտեսական դժվարություններ, բարոյա-

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 185

կան ոչ ցանկալի վիճակ հայրենական մեր կյանքում ե հոզեորսաթյուև, որոնք փորձում են խաթարել ն սասանել հայի դարավոր հավատքը: Բայց մենք վստահ ենք ու հավատացած, որ յուրաքանչյուր եկեղեցի, որ իր դոներն Լ բացում հավատացելոց աոջն, դաոնալու է մի նոր ամրոց մեր հոգևոր կյանքի, անաոիկ թերդ մեր զորեդ հավատքի, որպեսզի պահի ու պահպաևի ազգս հայոց ամբոդջ ու աևխոով, միասնական ու միաբան»,- նշեց Հայոց Հայ­րապետը:

Վեհափառ Հայրապետը նան իր գնահատանքը հայտնեց Գոպարւսց թեմի աոաջևորդ Սրբազան Հորը նախանձախնդիր ն անձնվեր ծառայության համար, մարզային իշխանութ­յուններին, որոնք աջակցում են Սեպուհ Սրբազանին իր առաքելությունն իրականացնելու գործում:

Ի գնահատություն Սամվել Ադամյանի եկեղեցաևվեր զործուևեությաե' Վեհափառ Հայ­րապետը ևրա կուրծքը զարդարեց Հայ Եկեղեցու բարձրագույն՝ «Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ» շքանշանով: Վեհափառը եորակառույց եկեղեցուե ևվիրեց ևաև Ս. Հադորդությաև Սկիհ: «Այս եկեղեցին քարեղեն կառույց է մնալու, եթե հաևապագօրյա աղոթք չհնչի այս կամար­ների ևերքո»,- ասաց Նորին Սրբությունը" հորդորելով արևաշողցիևերիև անսասան պահել իրենց հավատքը, հավատարմությունը նախնյաց ոգուն և հայրերի ժառանգությանը:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

186 ԺԱ-Ժ'Բ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Մ Ո Ս Կ Վ Ա Յ Ի ս ո ւ ր բ հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ կ ա տ ա ր վ ե ց

հ ո գ ե հ ա ն գ ս տ յ ա ն ա ր ա ր ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն մ ե ծ ե ր կ ր ա շ ա ր ժ -ի

Զ Ո Հ Ե Ր Ի Հ Ի Շ Ա Տ Ա Կ Ի Ն

Դեկտեմբերի 7-ին Մոսկվայի Ս. Հարության եկեղեցում, հանդիսապետաթյամբ Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի հայոց թեմի աոաջեորդ Տ. Եզրաս եպիսկոպոս Ներսիսյանի,

կատարվեց հոգեհանգստյան արարողություն:1988 թ. դեկտեմբերի 7-ի ահավոր երկրաշարժի անմեղ զոհերի հիշատակի համստ

աղոթք բարձրացնելու էին եկել մեծաթիվ հայեր, ՌԴ-ում ՀՀ դեսպանատան, բազմաթիվ հասարակական և քաղաքական կազմակերպություեների ներկայացուցիչներ և բազմաթիվ

հայ հավատացյալներ:ժողովրդի բազմությունը, հանդիսապետաթյամբ Սրբազան Հոր, Առաջնորդարանից

շարժվնց դեպի եկեղեցու շրջափակ, ոտ ի հիշատակ 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժի զոհերի կանգնեցված Խաչքարի շուրջ ներկաները Ծաղկեպսակներ դրեցին, ապա թափորը շարժվեց դեպի Ս. Հարություն եկնղեցի, որտեղ կատարվեց Հոզեհանզստյան արարողութ­յուն: Հավարտ Հոզեհանզստյան արարողության Սրբազան Հայրն իր օրհնության խոսքն ուղղեց ներկաներին' հորդորելով ներկա հայորդիներին ստավհլ ջանադրությամբ ե եռան­դով լծվել հայրենաշինության սուրբ ու նվիրական գործին: Հորդորեց ամեհքին' իրենց մաս­նակցությունը բերել շենացող ու պայծառացող մեր Հայրենիքին'իբրև հարազատ զավակ­ներ մեր ժողովրդի և Եկեղեցու, հաստատելով, որ «Պատմությունը հաճախ Է դաժան եղել մեր ազգի հանդեպ, ցավը մշտապես անբաժան Է եղել մեր ժողովրդից, բայց մենք, իբրև ժա­ռանգներ մեր նախնիների, նույն ոգով ն հավատով տոկացել ենք մեր ազգային հավաքա­կանության համար ժամանակի դժվարին քառուղիներում: Այդ տոկունության երաշխիքը մեզ համար եղել Է միասնականությունը, մեր նախնյաց օրինակով'հավատի ու սիրո ճանա­պարհներով քայլելը: Եվ այսօր իբրև ժողովուրդ մենք հոգու պարտք ունենք անմեղ գոհերի աոաջ' իրականություն դարձնելու նրանց այն երազները, որոնք նրանք չհասցրեցին իրա­

գործել»:

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ԵՎ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ՀԱՅՈՑ Ռ ԵՍԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 187

ԼՈՒՐԵՐ ԳԵՐՄԱ՜ՆԻԱՅԻ ՀԱՅՈՑ Թ-ԵՄԻՑ

3 Նոյեմբերին Գերմաեիոյ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ ՎիթընպԼրկի շրջանի եպիսկոպոսա­կան փոխաեորղութեան կողմէ կսպմակերպուած 1;ր Հայոց Ցեղասպանութեաե 90-ամեա- կիե նուիրուած ձեռնարկ մը, որուն Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ հաւատացեալ աեղամներու կող­քին իրենց մասնակցութիւեը բերին այղ շրջանի մէջ պաշտօնավարող շուրջ 20 կաթողիկէ հոզեւորւսկաեներ: Ձեռնարկի սկզբեաւորաթեան նախ տեղի ունեցաւ Հոգեհաեգստեան պաշւրօն մը, որա աււսրտիե շրջանի հոգեւոր հովիւ Սերովբէ վրղ. Իսախանեան գերմանե- Րէն լեզու ով իր թստողին մէջ ներկայ հոգեւորակաեներուե խնղրեց գալ, տարոսսն ընթաց­րին իրենց սսլօթքներուն մէջ յիշել հայ նահատակները եւ նաեւ նպաստել Հայոց Ցեղսւ- սպանութեան Գերմաեիոյ մէջ պաշտօնապէս ճանաչման աշխատանքներով: Հոգեհան- գըստեան արարողութեան իր մասնակցութիւեը բերսս եաեւ Իշխւսե սրկ. Չիֆթճեսւն:

Այնուհետ սրահին մէջ Հայոց Ցեղասպանութեաե մասին բանախօսեց Հալլէ-Վիթըն- պէրկի համալսարանի ղասախոս, Տօքթ. Արմենուհի Տրոսթ-Աբգարեաե: Բանախօսութեան աւարտիե ներկաները Հայր Սուրբին եւ յստզարժան բւսեախօսիե ուղղեցին զանազան հարցումներ Հայաստանի, Հայ Եկեղեցւոյ, հայ-թոտքական յարաբերաթխնեերու եւ այլ հար- ցերու շուրջ:

17-19 Նոյեմբերին Գերմանիա կը զտեուէր ՀՀ Նախագահ Ո-ոպէրթ Քոչւսրեաեը: Նա­խագահը այցե|ութեան ընթացքին հանդիպումներ ունեցաւ Գերմաեիոյ նախագահի, վար- չապետի եւ այլ պետական պաշտօեատար անձանց հետ:

Նախագահ Քոչստեանի ի պատիվ Հ Հ Գերմաեիոյ Դեսպանաթխեը կազմակերպած էր համերգ մը, որը տեղի ունեցաւ 17 Նոյեմբերի երեկոյեաե Պեռլիեի ժանտարմընմարթք հա- մերգասրահիե մ1;ջ: Համերգին ներկայ գտեուեցաե պետական ու քաղաքական մարզերու եւ գերմանահւսյ հաստսսրաթիւններու ներկայացուցիչներ եւ նաեւ թեմիս առւսջեորղ Գերշ. Տ. Գարեգին ւսրքեպս. Պեքճեաե' իր հետ ուեեեւպով Պէռլինի հոգեւոր հովիւ Սերովբէ վրղ. Իսախանեան: Առաջնորդ Սրբազան առիթէն օզտուելով Նախագահին փոխանցեց Գերմա- եահայոց թեմի բարի գալու ստի ողջոյններե ու բարեմաղթանքները:

Համերգին եյոյթ ունեցան Կորիւն Ասատրեաե, Քագուէօքի Օկիմոթօ, Վարղան Մամի- կոեեաե եւ Սերկէյ Խաչատուրեւսն, ներկսւյցեելով հայ եւ եւրոպակաե համբաւաւոր երա- ժիշտներու աշխատանքները:

18-20 Նոյեմբերին Գերմաեիոյ Պօխում քաղաքին մէջ տեղի ունեցաւ «Սփիւռքի եւ Ցեղասպանութեաե Հետազօտման Ինսթիթութի» հիմնադրման 10-ամեակիե նուիրուած

Գիտաժողով մը' մասնակցութեամբ եւ բաեախօսութիւեներով գերման շարք մը մասեազէտ- գիտեականեերու:

Գիտաժողովիե վերջին օրը Պօխումի թաեգարաեիե մէջ տեղի ուեեցսս 10-ամեակին նուիրուած հաեդիսութիւե մը, որան բացումը կատարեցաւ «Սփիւռքի եւ Ցեղասպաեութեաե Հետազօտման Ինսթիթութի» տնօրէն Տօքթ. Սիհրան Տապաղ: Հանդիսութեաե ներկայ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

գտնուեցան եւ ոդջոյնի խօսքով 1 0 -ամհակը շնորհատրեցին Պօխոս* աոաջին քադա- բաւսետուհի Տօքթ. Օթթիփէ Շօլց. Պօխամի համալսարանի տեսուչ Փրոֆ. Տոքթ. Վօլֆկաեկ Վակնէր. Գերմանիոյ Հխսիս-Հռեեոսեան Երկրամասի Գիտութեաե եւ Հետագօտութհաեց

ն ա խ ա ր ա ր Պ ա ր ո ն Հ ա ր թ մ ո ւ թ Ք ր ե պ ս :

Հանոիսաթեաե եերկայ գտնաեցաւ եւ եիմնադւաւթեաե 10-ամեակը շնորհատրեց նաեւ

թ ե մ ի ս ա ռ ա ջ ն ո ր դ Գ ա ր ե գ ի ն ա ր ք ե պ ս . Պ ե ք ճ ե ա ն :

Հանւփսաթեան երաժշտական բաժինը ստանձնած էին ջութակահստ Արա Մալիքեան

եւ դ ա շե ա կ ս ւհ ա ր Ս ե ր ո ժ Կ ը ր ա ջ ե ա ն :

20-21 նոյեմբերին առաջնորդանիստ Քեօլեի հայ համայնքի սրահին մէջ հովանսւարու- րեամբ թեմակալ առաջնորդ Գարեգին արքեպս. Պեքճեաեի եւ ՀՀ Գերմանիոյ դեսպաեահի Տիկ. Կարինէ Ղազինեանի տեդի ուեեցաւ վերապատուեփ Ցօհւսենէս Լեփսիուսի կողմէ 1914 թ. Պէռլիեի մէջ հիմնսպբուած «Գերմաե-Հայկական Ընկերակցութեսւե» 90-ամեւսկին

նուիբուած գիտաժողով եւ հանդիսութխն մը:Հանդիսաթեան ընթացքին առաջնորդանիստ Սոտբ Սսւհակ-Մեսրոպ առսւջեորդա-

նիստ եկեդեցտյ մէջ տեղի ուեեցաւ գերմանսւհայ մտաւորական եւ «Գերմաե-Հայկական С նկերակցութեաե» առաջին հայ ատենապետ Տոքթ. Ռաֆֆի -Քէպապչեան-Քանդեանին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան «Սուրբ Սսւհակ-Սուրբ Մեսրոպ» պատւոյ շքաեշւսնի

տըւչութեսւն արարոդութիւնը:Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետի Սրբատաո Կոնդակը ընթերցելէ

առաջ Տոքթ. Քանդեանի մշակութային եւ հասարակական գործունէութեան մասին խօսք աոսււ Թեմական Խորհուրդի անդամ Տիկ. Մելինէ Փոհլման: Տոքթ. -Քանդեանի ուդդեաւ գնահատանքի խօսք ըսաւ նաեւ թեմակալ առաջնորդ Գարեգին արքեպս. Պեքճեան. որն ւպ Վեհափառ Հայրապետի Սրբատառ Կոնդակի ընթերցումէն ետք, յանուն Նորին Սրբու-

թեաե կատարեց շքանշանի տըւչութխնը:Յետ տըւչութեսւն Տոքթ. Քանդեան իր երախտագիտութիւեը յայտնեց ագգիս Վեհա­

փառ Հայրապետին'իրեե Հայ Եկեդեցտյ բարձր շքանշանին արժանացնելու համար:Հոբելինական հանդիսութեան եւ տըւչութեսւն ընթացքին հայ եւ օտար երգսւհաններու

ստեդծագործութեանց կատարումներով հանդէս եկան դաշնակսւհարահի Սուսաննա Գրի-

գորեան եւ թաւջութակսւհար Թարաս Զանչսւգ:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ'Ա-ԺԲ 189

Ա Մ Ն Հ Ա Ց Ո 8 Ա Ր Ե Ի Մ Տ Ե Ա Ն Թ Ե Մ Ո Ի Մ

ՍՈՒՐԲ Ծ՜ե՜ՆԴ-ԵԱՆ ԲԱՑԱՌԻԿ ՏՕ՜եԱԽՄԲՌՒԹ-ԻՒ՜ե

Շաբաթ, 2СЮ4 թուի դեկտեմբերի 4-ի Լրեկոյեաե, Առաջնորդարանի Արշակ եւ էլիանոր Տիցրանեաե համալիրի Գալսւյճեան սրահին մէջ, թեմակալ առաջնորդ, Գերշ. Տ. Յովնան արքեպիսկոպոս Տէրտէրեսւնի նախացահութեամբ տեդի ունսւցաւ Արեւմտեւսն թեմի առա­ջին պաշտօնական ճաշկերոյթ-պարւսհանդէսը Սուրբ Ծննդեւսն տօնակատստութեամբ հանդերձ:

Աւելի քան 300 հիւրեր'թեմի հոգեւորակաեներ, քոյր Եկեղեցիներ™ ներակայացուցիչեեր. քաղաքի եւ կառավարութեան պաշտօնեւսներ. գաղութի յստգ արժան անդամներ. Առաջ­նորդարանի բարերարներ եւ բարեկամներ, հասսքուած էին ջերմ եւ ցնծալից մթնոլորտի մէջ պատաելու համար համեստափայլ տիկին էլիանոր Տիգրանեսւնը եւ վերակացու Մայ- քըլ Տ. Անթոնովիչին: Սուրբ Ծննդեւսն Ճաշկերոյթ-Պւսրահանդէսը նոր աւանդութիւն մը ստեղծեց Արեւմտեան թեմէն ներս, երբ ւսմէն տարի Առաջնորդարանը երկու յստգարժան անձեր մին այր մարդ եւ միւսը տիկին, մասնաւոր պատուի պիտի արժւսնացնէ որպէս «Տարոււսն Մսւրդ»ը եւ «Տարուան Տիկին»ը:

Տիկին էլիանոր Տիգրանեսւն եւ վերակացու Մայքըւ Անթոնովիչ իրենց կեանքր նոփրած են յօգուտ գաղութի եւ ժողովուրդի' միշտ ուրիշներուն կարիքները նախադասելով իրենց անձնական պէտքերէն:

Գեղեցիկ կերպով գստդարուած եւ տօնւսկսւն օրուան ոգին ներշնչող սրահին մէջ, ներ­կաները հոգեկան գոհունակութեամբ վայելեցին Թէքէեսւն Մշակութային Միութեան Արշակ Տիգրանեան վարժարանի աշակերտութեան գեղեցիկ եւ հրապուրիչ երգեցողութխնը, որմէ ետք օրուան յայտւսգրին բացումը կատարեց մեծայւսրգ իրաւաբան Տիար Ցովսէփ Կսւնիմ- եան' ատեեապետը Սուրբ Ծննդեւսն սաթիւ կսպմակերպուած այս ճաշկերոյթ-պարահան- դէսին:

Տիկին Սինտի Նորեան ներկայւսցուց իր մայրը' Տիկին էլիանոր Տիգրանեանը, իսկ Տի­կին Լիլի Րիեկ Պալեան ներկայսւցուց վերակացու Մայքըլ Անթոնովիչը:

Պւստաոյ հիւրերու ջերմ արտայայտութիւններէն ետք, օրուան հսւնդիսավարը' Փրոֆ. Օշին Քէշիշեաե, հրաւիրեց թեմակալ առաջնորդ Գերշ. Տ. Ցովնան արքեպս. Տէրտէրեանը, իր փակման խօսքը ընելու: Սրբագան Հայրը ի սրտէ շնորհսսորեց օրոււսն Պատուոյ հխրե- րը եւ առ ի գնահատութխն հայ համայնքին ի նպաստ իրենց կատարած անձնուէր ծաուս- յութխննէրան, անոնց նոփրեց Հայ մանրանկւսրչութենէն ւսռնուած հոգեւոր բովանդակու- թեամբ պատկերներ:

Առաջնորդ Սրբագան Հայրը յայտւսրարեց նաեւ Մայր Տաճարի կնքսւհայրերուն նոր ցանկը, որոնք հաւաքստար խոստացած են տպատրիչ 870.000 ւրոլսւրի գումար մը ի նպաստ կառուցման ծրագրի, բացի 2.020.000 տոլարէն, որ հանգանակուեցւա տարւոյս Օգոստոս 27-ի երեկոյեան: Նոր կնքահայրերն եե.

190 Ժ Ա - Ժ ՌԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Սուրբ Աստաածածին Հայոց եկեղեցի. Գոսթա Մեսա 150.000 տոլար:

աետիսեաե Ընտանիք (Արիզոնւս) 100 000 Փո1աՈ:(Միքւսյէլ Սստգիս Աւետիսեանի անունով)Սարօ եւ Րաֆֆի Սարուքեւսն (Լոս Անճելըս) 100.000 տոլար:Սարօ եւ Րաֆֆի Մանուկեան (կը խոստանան հովանաւորելհանզանակութիւն մը յաւելեալ 100 000 Փոլարով:Տէը եւ Տիկին Արմէն եւ Նորա Համբար 100.000 տոլստ-Հերման Հինդիրեսւե (Տիթրոյթ) 100.000 տոլստՀաւատացեալ մը (Ֆրէզնօ) 100.000 տոլար

Տէր եւ Տիկին Պետրոս եւ Կարինէ Տաղլեաե(յաւելեալէ իրենց 100.000 տոլարի վրայ) 50.000 տոլարՏէր եւ Տիկին Հերոս Քաջբերուեի 60.000 տոլստՏէր եւ Տիկին Կարպիս Պալըքճեան 10.000 տոլար

Ընդհանուր գումար 870.000 տոլար

Առաջնորդ Սրբազան Հայրը կնքսւհայրերուն յաջորդ ցանկը պիտի կարդայ յաոաջիկւսյ տարուան Ցունուար 6-ին, Սուրբ Ծննդնաե ընդունելութեան ընթացքին: Աստուծոյ կամքով. Սայր Տաճարի հողի օրհնութիւնը տեղի պիտի ունեեայ Ցունիս 4-ին, 2005 թ. Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գա- րեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթուփկոսի գլխատրաթեամբ:

Բացի կնքահարերու ցանկի ընթերցումէն. Սրբազան Հայրը յայտւսրարեց թէ Առաջնոր­դարանի բարերարեերէե Տէր եւ Տիկին Օննիկ Սեհրապեաե 10.000 տոլար եաիրսւծ էին ի

նպաստ այդ երեկոյեան ճաշկերոյթ-պարահաեդէսի:Այս առիթով կը փափաքինք մեր սրտի անկեղծ շնորհաւորաթիւնները յսւյտնհլ Ազեուա-

փայլ Տիկին էլիսւնոր Տիգրանեանին եւ Պատուարժան Վերակացու Սայքըլ Տ. Աեթոնովի- չին, որոնք արժանացան Արհւմտհաե թեմի կողմէ Մարդասիրական Պատուոյ Մրցանակին եւ Քաղաքային Արժանագոյե Ծառայութեան Մրցանակին:

Մեր խորին եւ սրտաբուխ երախտագիտութխնը կը յայտնենք առատաձեռեութեամբ եոփրատաութիւններ կատարող Մայր Տաճարի Կնքսւհայրերուն եւ Բարերարներ Տէր եւ Տիկին Օննիկ Ս՜եհրսւպեահին եւ կսպօթեեք Աստուծոյ, որ բազմապատիկ օրհնութխնեերով վարձսւտրէ զիրենք: Այսպիսի օժանդակութեամբ է, որ Արեւմտեան թեմը պիտի բարգաւա- ճի եւ ընդարձակոփ:

Սուրբ Ծննդեան Տօնակատարութեան Ճաշկերոյթ-Պարահանդէսի Ատենապետ իրա­վաբան Տիար Յովսէփ Կանիմեանին կը յայտնենք մեր խորիե շնորհակալութիւենհրը եւ գեահատութիւեը, որ իր եւ յանձնախումբի անխոնջ ջանքերուն շեորհիւ բոլորս ալ վայեւե- ցինք յաջող եւ հաճելի ձեռնարկ մը: Ռող Աստուած իր շնորհներով եւ սիրով օրհնէ զիրեեք:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 191

Ա Մ Ն Հ Ա Ց Ո Ց Ա Ր Ե Ի Ե Լ Ե Ա Ն Թ Ե Մ Ո Ի Մ

ԵՐՏԱ՜եԿԱՅԻՇԱՏԱԿ ՎԱԶԳԷ՜Ն Ա. ԱՄԵ՜ՍԱՑ՜Ն ՀԱՑՈՑ Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի 10-ԱՄԵԱԿԶ ՜եՇՈՒԵՑԱ Ւ

ՎԱ ՑԵԼ Շ Ո Ւ Ք Ո Վ

Հայաստսւեհայց Եկեղեցւոյ Հխսիսսւյին Ամերիկայի Արնւնլեան թեմի առաջնորդ Գեր?. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսսւմեանի նախաձեոնութեամբ եւ յսւտկապէս կագմուած Կարգա­դիր Ցւսնձնախումբի մր անխոնջ աշխատանքով' վայել շուքով նշուեցաւ երջանկայիշւստակ Վւսզգէն Ա. Ամենայն Հայոց Հայրապետի վախճանման 10-ամեակը'Կիրակի. Դեկտեմբեր5. 2004, ւսռաւօտեան Ս. Վարդան Մայր Տաճարին մէջ եւ յետ միջօրէին' Առաջնորդարանի Հայկ եւ Ալիս Գավուքճեան հանդիսասրահին մէջ:

Ս. Պատարագ եւ Հոզեհանգստեսւն Պաշտօն

Առաւօտեան ժամը 10.30-ին, ժամերգու թենէն ետք, սկիզբ աոաւ Ս. Պատարագը: Պա­տարագիչն էր թեմակալ առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պստսամեան: Ս. Վարդան Մայր Տաճարը ամբոդջաթեամբ (եցուած էր Վագգէն Կաթողիկոսի յիշատակը յարգող հա- ւատացեալներով: Երգեցողութիւնը ներդաշնւսկօրէն կատարեց Ս. Վարդան Մայր Տաճարի դպրսւց դասը' ղեկավարութեւսմբ Խորէն Մէյխւսնէճեանի: Ցընթացս Ս. Պատարագի' Գերշ. Տ. Եդիշէ արքեպս. Կիգիրեան կարդաց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Մ.Օ.Տ.Տ. Գստեզին Բ.ի Սրբատառ Կոնդակը' գրոսսծ երջանկայիշատակ Տ.Տ. Վագգէն Ա. Հայրապետի վախճան­ման 10-ամեակին առիթով (տես «էջմիածին». 2004 թ., Է-Ը, էջ 3):

Այնուհետեւ պատարագիչ Սրբազան Հայրը իր քարոզին մէջ ըսսս.

«Երջանկայիջատակ Վսպգէև Ա. Կաթողիկոսի гիսխճսւնման տսւսնամեակի նշումը ուշագրաւ երեւոյթ մըև Է հայ կհահքի մէջ: Ուշագրաւ' որովհետև։ քսանե­րորդւ 7]արու Ասևևայև Հւսյոց Հսւյրապետևերէն երկրորդն է Վագգէն Կաթողիկոս, որ իր մահուընէ տարիներ ետք պւսշտօհապէս կըյիշոփ սեր ժողովուրդիե կողմէ: Աոաջինը Խրիսեան Հայրիկն էր, որան մահուան յիսունամեակը հւսնդիսաւոր կերպով տօնեց Ամերիկսւհայուբխնը տասնամեակնեբ սւոաջ: Իսկ Վագգէն Կա­թողիկոսի յիշատսւկին անմեո մնա/ուն ապացոյցը այսօրուան ոգեկոչումն է Ադլւսնտեանի հեոաւոր այս ափերուն, ուր հւսնգուցեսց Հայրապետը սւյցե/шд էր միայն չորս սւնգամ իր բովանդակ կեանբի ընթացքին:. . . Վագգէն Հայրապետի եբկարատեւ կաթողիկոսութխնը եղսս ինքնին բացաոիկ ևրեւոյթ մը մեր պա տ ֊ մութեւսն մէջ: Քիչ է թխը քա՛ռասուն կամ աւե/ի տարիներ գահակւպող հայրա- պետներու' մեր Սուրբ Եկեղեցւոյ 2000-ամեսւյ պատմութեան մէջ: Վագգէն Կաթո֊ ղիկոսի հայրւսպետութեան սկգբնաւորութեսւն' անոր մեծ նախորդ էն' ԳԷորգ Զ- Կաթողիկոսէն մնացած էին միսւյն Ս. էջմիածնի վանքը եւ նախկին Սովետական

192 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Միութեան ըևդաբսակ տաբածքիԱ վբա յ գործող մի Քաևի եկեղեցիներ: Գէորգ Զ յաջողած էր փրԿԿ Հայց Եկեղեցին ամբողջական կործանամէ եւ Ս. էջմիածնի վանքը վերջնական խափանամէ: Իսկ Վազգէն Կաթողիկոս եղա, շարունակողը այդ փրկարար աշխատանքին եւ մեծ ջանքերով նախ վերանորոգեց ե, անընդ­հատ բարեզարդեց Մայր Աթոռը եւ ժամանակի ընթացքին նորոգե, տասս ժողո- վարդին մատչելի կարեւոր բոլոր սրբատեղիները: Երբ Հայաստանը սւնկախա- ցաւ. Հայց Եկեղեցին իր Մայր Աթոռով ներկայ էր հայրենիքի մէջ եւ գործօն: Վսպ- գէն Կաթողիկոս եղսս այն երջանիկ Հայրապետը. որան վիճւսկուեցւա Հայաստա­նի աոաջին ընտրեալ նախագահին երդման ուխը սւոնելը: Այն, ինչ որ Խրխէեան- ներու եւ նախորդ բւսզմաթխ Հայրապետներու երազն էր, իրականւսցսս ոմանց յւսջորդին օրո։[: Այս դէպքը ինքնին աբդէն արճսւնագրուած է Հայոց պատմու­թեան մէջ:. . ■ Վազգէն Ա. հւսնդիասցաւ մեծ Հայրապետ մը, որ մէկ կողմէ բոլոր ժողովուրդին սիրելի դստձուց Մայր Աթոռը, իսկ մխս կողմէ զարկ տասս ուսման եւ նոր սերունդի պսւտրաստութեան: Այսօր Հայաստանի. Արցախի եւ նախկին Սովեւր. Միութեւսն տարածքին վրւսյ ծւսոայող առաջնորդները եւ հասուն եւ մի­ջին տարիքի հոգեւորականութեան մեծ մւսսը վազգէն Աի օրով պւստրաստոոսծ եւ սեոնադրուած հոգեւորսւկւսններ են: Անոնցմէ ոմանք կը ծառայեն Սփիւոքի ւսյ- /եււսյւ թեմերէն ներս: Իսկ Վազգէն Կաթողիկոսի ձեռնասուն հոգեւորակւսններէն գ/խւսւորը եւ ւսմենակարկառուն ներկայացուցիչը Մայր Աթոռի այժմու գահակս,/ Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն է»:

Ցաւարտ Ս. Պատարագի մասնաւոր Հոգեհանգստեան Պաշտօն կատսւրուեցաւ Վազ­գէն Կաթողիկոսի հոգիի խաղաղութեան համար:

Ապա յուշահաեդէս տեղի ունեցաւ Հայկ եւ Ալիս Գավուքճեսւե հանդիսասրահին մէջ' մասնակցութեամբ 500 հրաւիրեալներու:

Հանդիսասրահը կը շողար օրուան վայել զարդարանքով: Բեմին վրայ գետեղուած էր երջանկայիշատակ Վազգէն Կաթողիկոսի մեծադիր նկարը:

Այս աոթիւ հրատարկուած էր գեղատիպ գրքոյկ մը' Վազգէն Կաթողիկոսի մասին գրու- թիւններով եւ նկարներով: Աոաջին էջերուն վրայ զհտեղուած է Ն.Ա.Օ.Տ.Տ. Գստեզին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Սրբատառ Կոնդակը: Նոփրատուներու, Կարգադիր Ցսւնձ- նախումբի անդամներու եւ կամաւորներու անունները, ինչսլէս նաեւ օրուան յայտագրին մասնակցողներուն անունները պարուեակող թերթիկ մը կցուած էր գրքոյկին:

Գփյաւոր սեղանին վրայ տեղ գրաւած էին Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան, Գերշ. Տ. Եդիշէ արքեպս. Կիզիրհան, Գերշ. Տ. Անանիա արքեպս. Արապաճեան, օրուան գլիւաւոր խօսող' դեսպան Հարրի Կիլմոր, Ցանձնաիտւմբի զոյգ ատենապետները' Տիարք էտուըրտ ճէյմի եւ Պետրոս ճիվէլէկեան, ինչպէս նաեւ օրուան հանդիսավարը' Արժշ. Տ. Մարտիրոս քհնյ. Չեւեան:

Յուշսւհանդէսի բացման աղօթքը արտասանեց Գերշ. Տ. Եդիշէ արքեպս. Կիգիրեան: Հո- զեհանգստեան կարճ աղօթք մը ըսաւ Հոգշ. Տ. Շսւհէ ծ. վրղ. Փանոսեան:

Բարեգալստեան խօսքով ելոյթ ունեցան Կարգադիր Ցանձնաիտւմբի գոյգ աւրհնա- պետներ' Տիար էտուըրտ ճէյմի (Անգլերէն) եւ Տիար Պետրոս ճիվէլէկեան (Հայերէն):

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 193

Լօրի Մւսնուկեաե մաքուր սւռոգանութեամբ եւ շեշտադրութեսւմբ կարդաց Սիլվա Տէր Ստեփանեանի «Վսւգգէն Աոաջին» ոտաեաարը' այս առիթով գրուսւծ: Ռումաեահայերու կոդմէ ելոյթ ունեցաւ Տոքթ. Արթըր •Քապիքեսւն, որ իր անձնական վկսւյութխնները տուաւ Ամենայն Հայոց Հւսյրապետիե մասին:

Ծսւնօթ դաշնակահարուհի Սեդա Գստագաշեան մեծ վարպետութեամբ նուագեց Յա- րութխնեաեի «Հովը փյեց |եռեերում»ը եւ «Սասունցիներու պարը» կտորները, որոնք մեծ խաեդավառութեամբ ըեդուեուհցաե ներկաեերուե կոդմէ:

Որպէս գլխատր խօսող' Ուաշինկթըեէե յատկապէս հրափրուած էր Հայաստանի անկա- խսւցումէն ետք Ամերիկայի առաջին դեսպան Հարրի Կիլմոր, որ մօտէն ծսւնօթ էր Վսպգէն Վեհափառին եւ Անոր վախճանումէն երկու օր առաջ այցելած էր Նորին Սրբութեան: Իր խօսքին մէջ դեսպան Կիլմորը նախ շնորհակալութխն յայտնեց իրեն եղած հրսսէրին հա­մար եւ ըսւսւ. «Տ. Խւսժւսկ Արքեպիսկոպոսը իմ աև&ևակւսե. բարեկամս է, գիևք ճաև- չըցսւծ եմ որս/էս իսկակաև հովիւ մը ևւ իսկակաև հոգեւոըակւսև մը: Նախ քաև Հսւ- յաստւսևի մէջ ի մ պսւշւբօևս ստաևսևե/ս' Աուսջևոբղաբաև եկայ ևւ հանդիպում ուեեցայ Տ. Խւսժւսկ Աբբև պիսկոպո սի և հեւբ, եւ այդ օրուըևէ սկսևէպ մևբ բւսրեկա- մութխհը շւսբուևւսկուհցւա միևչեւ այսօր»:

Ապա, յստգելի Տիար Դեսպանը խօսեցաւ Ս. էջմիածնի մէջ իր աոաջին հաեդիպումին մասին Վագգէե Ա. Հայրսւպետին հետ' որպէս ԱՄՆ դեսպան, նախագահին իր հսոատար- մւսգիրը եերկայացնհլէ ետք: Խօսեցաւ Վեհափստ Հայրապետի քաջութեան մասին' երբ 1965 թուականին, սովետակաե իշխաեութեան ընթացքին, նշաեցսո Մեծ Եղեռնի 50-ամեա- կը Հայաստանի մէջ: Մստտահրսոէրները շատ էին Վազգէն Կաթողիկոսի դիմաց, սակայն Ան համբերութեամբ եւ դիւանսպիտութեամբ յառաջ տարաւ Իր աոաքելութիւնը: Արցախի ազատագրման եւ Հայաստանի անկախութեաե մէջ Վսպգէն Կաթողիկոս ունեցած է իր լռելեայն մասնակցութխնը: Տիար Կիլմոր իր խօսքին մէջ գործածեց եաեւ Հայերէե բառեր ու նախադասութխններյստակ աոոգանութեամբ:

Առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժսւկ արքեպս. Պարսամեաեի յանձեարարութեամբ, Արեւելեան թեմի Առաջնորդարանին համար, Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի կողմէ պատրսւստաած էր 15 վայրկեան տեւող շարժանկար մը (վիտէօ)' նուիրուած Վագգէն Կաթողիկոսի կեաեքին ու գործերուե: Այս շարժանկարին վերջաւորաթեան Իր հայրական ողջոյնի խօսքը ունէր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ.:

Ս. Վարդան Մայր Տաճարի դպրաց դասը' ղեկավւսրաթեամբ խմբավար Խորէե Մէյխա- եէճեանի' ներկայացուց երկու երգեր, առաջինը' Չայքովսքիի «Տէր ողորմեա»ն, որը շատ սի­րելի էր վախճաեեսւլ Հայրապետին եւ միշտ կը փափաքէր, որ որեւէ համերգի ընթացքին անպայման երգուէր այս ստեդծագործութխեը: Նախ քան երկրորդ երաժշտական կտորի ներկայացումը' խմբավար ՄՒյխանէճեան քանի մը վայրկեանի ընթացքին պատմեց իրեն հանդէպ Վագգէե Կաթողիկոսի ցուցաբերած հայրական հոգածութհւսն մասին: Ապա երգ­չախումբը երգեց խմբավար Խորէե Մէյխանէճեւսնի «էջմիածնի Քանթաթա»ե, որ նուիրուած էր Վագգէե Կաթողիկոսի գահակալութեան 30-ամեակին. մերերգիչե էր Յւսսմիկ Մէյխանէ- ճեան, իսկ դաշնամուրով կ՚ընկերակցէր Մեդա Գարագաշեան:

194 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Յայտագրի աւարտին' թեմակալ առաջնորդ Գհրշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեահ օնոոհակալութխե յայտնեց դհսպաե Կխմորի. որաե եոփրեց Վագգէե Ա Կաթողիկոսի ոս- կեա. մետալը, իեչպէս նաեւ Կարգագիր Յաեձեախումբի անդամեերաե. եաիրատաներաե' յիշելով բոլորին անունները, կամատր աշխատողներան եւ եհրկաեհրան: Աե ի մէջ այլոց րսաւ որ Վագգէե Կաթողիկոս իմաստութիւեն ու քաջութիւնը ուեեցաւ ժամանակի ղժուսւ- րին պայմաններան յարմարելու'ոչինչ զիջելով Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հեղիեակու-

թ ենէն ա ստ ա ք ե լո ւթ եե էն :

Բոլոր ներկաեերուն կողմէ երգուած Ս. էջմիածնի քայլերգէն ետք' փակմաե սպօթքը ար­

տասանեց Գերշ. Տ. Անսւնիա արքեպիսկոպոս Արապաճեաե:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳԻՏա՜ԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱՅԻ ԲԱՐՁՐԱԳՈՅ՜Ն ՊԱՐԳԵՒ1Ը

ԳԵՐՇ. Տ. ԽԱԺԱԿ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՊԱՐՍԱՄԵԱՆԻ՜Ն

Նոյեմբեր 8-ին Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակաղեմիային մէջ ըստ արժան- ւոյն գնահատուեցաւ Հայց. Եկեղեցայ Հիւսիսայիե Ամերիկայի Արեւելեաե թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան, նախագահը Հայ Օգնութեան Ֆոնտի Տնօրէննե- րու ժողովին. Հայց. Եկեղեցւոյ Ամերիկայի Արեւելեան թեմին միջոցաւ ցուցաբերուած շա­րունակական օժսւնդակութեան համար Հայաստանի գիտնսւկաններուն:

Հայրենի գիտութեան զարգացման ի նպաստ առաջնորդ Սրբազան Հօր գլխսոորա- թեամբ կատարուած օժանղակութիւններան ի գեահատութիւն' Ակաղեմիայիե նախագահ ակադեմիկոս Ֆսւտէյ Աարգսեաե Արբազան Հօր յանձնեց Ակադեմիայի բարձրագոյն պար- գեւը ոսկեայ մետալն ու համապատասխան հաւաստագիրը:

Այս արարողութեաե ներկայ էին բազմաթիւ ակադեմիկոսներ, գիտնականներ, բարձր­աստիճան եկեղեցականներ եւ Ամերիկայի Արեւելեան թեմի Թեմական Խորհուրդի անդամ­ներ, որոնք Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ա.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ.ի հրաւէրով Հայաստան կը գտնաէին' հանդիպում ունենալու համար Նորին Արբաթեան եւ Գերագոյե Հոգհւոր Խոր- հուրղի անդամներաե հետ: Ներկայ էին ՀՕՖի Նիւ Եորքի գրասեեեակի ընդհանուր տնօրէն Տիար Գազիկ Նանակիւլհան եւ Երեւանի զրասենեակի տնօրէն Տիար Գրիգոր Թւսթուլեան:

Ակադեմիկոս Ֆատկ Աարգսեաե պարգեւատաութիւնը կատարելէ ետք իր խօսքիե մէջ շնորհակալութխն յայտնեց Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեաեին, որ Մայր Հայրենի­քի ամենադժուարին օրերուե սաաջիններէն եղաւ, որ, 1990-ական թուականներէն սկսեալ, օգնութեան ձեռք մեկնեց հայրենի գիտնականներուն: Այս օժանդակութեաե յաջորդեց նման­օրինակ եւ նոյնաբնոյթ բազմաթիւ ծրագիրեերու իրականացումը: Այսօր հայաստանցի գիտ- եակաեեերու շրջանակին մէջ մեծ հեդինակութիւն կը վայելէ ՀՕՖի զիտութեաե եւ կրթու- թեան հայկական ազգային հիմնադրամը:

Շնորհաւորական խօսքերով հանդէս եկան նաեւ Երեւանի Պետական Համալսարանի եւ ճարտարագիտական Համալսարանի ռէկտորները. Պետական Ակադեմիայի փոխնախա­

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 195

գահը եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ներկայացուցիչ. Մայր Աթոռի դիւաեապետ Գերշ. Տ. Ար-

2ակ ել4ս՛ Խաչատրեաեը, որ շնորհաւորելէ ետք Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պստսամեանը գնահատեց նաեւ Հայաստանի Գիտութիւններա Ազգային Ակաղեմիայի Հայց. Եկեղեցւոյ բարձրաստիճան սպասատր մը պատուելու որոշումը:

Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան իր շնորհակալութեան խօսքին մէջ ըսաւ. «Ես շնորհակալութխնը կը յայտնեմ ինծի ընծայուած այս պատիփն համար, որ իրապէս կը պատկանի Ամերիկայի Արեւելեան թեմի Թեմական Խորհուրղի անղամներուն, ՀՕՖի Տնօ- րէններու ժողովին նւ անղամներուն, ինչպէս նաեւ Արեւելեան թեմի հսււատացեւպեերուն: ...Հայ Եկեղեցւոյ աոաքելութխնն է' սատարել կրթութեան աշխատանքին: Կրթութխնն ու ղաստիարակութխնը մարդուն մէջ ի յայտ կը բերեն անոնց կարողութխններն ու ձիրքերը: Հայ Եկեղեցին պիտի շարունակէ իր օժանղակութխնը գիտնականներու, որպէսգի անոնք շարունակեն իրենց երախտաշատ զործունէութխնը: Մեր օժանղակութխնը պիտի ջանայ առաջքը աոնե| "ուդեղներու արտահոսքին": Մենք կարիքը ունինք փայլուն միտքերու եւ մտսւծողներու, որոնք կրնան Հայաստանի մէջ գործելով նուաճել միջազգային բարձունքնե­րը: Անոնք իրենց աշխատանքներով օրինակ պիտի ծառայեն յաջորդ սերաեդներուն: Պիտի շարունակոփն կրթաթոշակները գիտնականներուն, ինչպէս նաեւ ուսանողներով որպէսզի աւեփ բարձր կրթութիւն ձեռք բերեն եւ որպէս արհեստավարժներ ծառայեն իրենց հայրենի­քին»:

ԴԻՒԱՆ ԱՄՆ ՀԱՅՈՑ ԱՐԵՒԵԼԵԱՆ ՌԵՄԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

ԳԱԼԻՖՈՐ՜ՆԻՈՑ ՀԱՄաԼՍԱՐԱ՜ՆԻ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԻ՜Ն Ъ Щ -ԻՐա ՜ԱԾ Գ-ԻՏԱԺ-ՈՂՌՎԸ

Լոս Անճելըսի Գաւիֆորեխւյ համալսարանի (Իւ. Սի. էլ. էյ.) արդի հայոց պատմութեան ամպիոնի վարիչ փրոֆ. Ռիչըրտ Յովհաննէսեանը իր կազմակերպած «Պատմական Հա­յաստանի նահանգներն ու քաղաքները» շարքին տասնհինգերորդ քննարկումը նոփրած էր Երուսաղէմին: Ինչպէս յայտնի է, շարքին աոաջին 12 գիտաժողովները նվիրուած էին Արեւ- մըտեան Հայաստանի եւ արդի Թոտքիոյ մնացեալ տարածքեերու հայաշատ վայրերուն' Վան-Վասպուրականէն միեչեւ Պոլիս եւ Իզմիրէն մինչհւ Սեւ ծով: 2000էն ի վեր, ւիրոֆ. Յովհաննէսեանի խմբագրութհամբ արդէն հինգ հատորներ լոյս տեսած են'Վաե-Վասպու- րականի (2000). Բսսլէշ-Տարօնի (2001), Խարբերդի (2002). Կաբինի (2003) եւ Սհբաստիոյ

(2004) նուիրուած:Նաիւորդ երկու գիտաժողովները նուիրելով Նոր Ջուղայի եւ Իրանի հայկական մխս

համայնքներուն, շարքը արդէն սկսած էր անդրադառնալու Հայաստաեէե ղոտս շրջսւննե- րու: Նոյեմբեր 6-7ին գիտաժողովը, որ կը վայհլէր Երուսաղէմի հայոց Պատրիարք Թորգոմ արքեպս. Մանուկեաեի պաւրոտյ նախագահութխնը, Իւ.Սի.էլ.էյ.ի այլ միատրներու (Մի­ջին Արեւելքի Ուսմանց Կեդրոնի, եւրոպական ու Եւրասիական Ուսմանց Կեդրոնի եւ Մի­ջազգային Հիմնարկի) եւ երուսաղէմի Սրբոց Թսւրգմանչաց Սանուց Միութեան հովանաւո-

րութիւնը ունէր նաեւ:

ՇԱԲԱԹ-, ՛ՆՈՅԵՄԲԵՐ 6Առաւօւրեան 9.30ին, երբ փրոֆ. Յովհանեէսեաե գիտաժողովը կը բանար իր ներածա­

կան խօսքով, համալսարանի Գիտութեան 450 հոգինոց սրահը ծայրէ ծայր լեցուն էր:Նինա Կարսոյեան (Նիւ Եորք) առողջական պատճառներով չկարենալով ներկայ ըլլալ,

իր զեկուցումը կարդացուեցաւ Սերճիօ Լավարթայի կողմէ: Նիւթը է. դարու «Վասն վանօ- րէից» գործն էր, գրուած' Անւսստաս վրդ. Ակոռեցիի կողմէ: Հոս նշուած է, թէ ան այցելած է 70 հայ եւ աղուանական վանքեր կամ համայնքներ: Զեկուցոողը այս վկայութիւեը կապեց յունական սպբիտներու եւ հնագիտական պեղումներու բերած տեղեկութիւնեերուն, ցոյց տալով, որ տեղեկաթիւնը կեղծիք չէ, որքան որ յհտագայ դարերուն գրիչներա յաւևլումներ կատարուած ըլլան:

ճոն Գստսուէլ (Մալակա, Սպանիա) զանազան մանրավէպերով համեմած զեկուցում մը կարդաց Երուսաղէմի հայկական խճանկարներուն մասին, որոնցմէ 2.000 նմոյշ նկարա­գրած է 13 տարուան տքնաջան աշխատանքէ ետք, գանոեք հրատարակելով երկհատոր աշխատութեամբ մը (1972): Ան յայտնաբերած է երկու ժամանակագրութխններ, որոնք ԺԸ. դարու սկիգբի Պոլսոյ եւ Երուսաղէմի դէսլքերը արձանագրած էին:

վ ա ր դ ա ն մ ա տ ռ է ո ս ե ա ն

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 197

Նախկին սադիմահայ Աբրահամ Ռերեսւե (Ս. Ներսէս ընծայարան, Նխ Եորք) անդրա­դարձս» Ս. Ցակոբեւսնց վանքի ձեռագրական հաւաքածոննրուն, որոնք 11 հատորներով ցուցակագրուած եե Նորայր արքեպս. Պօդստեաեի կողմէ ևւ կը հասեին 3.900 միաւորեհրու:

Ցսւջորդ նիստին, ուրիշ նախկին սաղիմահայ մը Հայկ Գրիգորեսւե (Լոս Աեճելըս), որ Երուսաղէմի Պատրիարքարանին զօրսւկցոդ կսւզմակերպութեաե մը նախագահն է, որպէս նիւթ ընտրած էր պատրիարքական յաջորդութեաե վերականգնումը:

Գլօտ Մութաֆեանի (Փւսրիգ-Նորտ համալսարան, Փարիզ) զեկուցումը'«Հայ իշխսւննե- րր եւ Երուսաղէմի թազաւորեերը ԺԲ.-ԺԳ. դստերուև». ըստ էութեան նուիրուած էր Կիլիկի- ոյ հայ իշխաեուհիեերուն, որոնք ամուսեութեաե շեորհիւ դարձան Երուսաղէմի թագուհիներ (Արտսւ, Մորփիա, Մելիսանտ): Մութաֆեանի համաձայն, Մելիսաետի հնարաւոր հանդի­պումը Գրիգոր Գ. Պահլաւունի Կաթողյւկոսիե հետ (1141) Ս. Ցակոբեանց վանքի վերաշի- նաթեան պատճառը կրեայ եղած ըլլալ: Զեկուցումը նաեւ անդրադարձա! Հեթում թագաւո- րիե վերագրուած գաւագաեին, թէեւ վերջնական փաստ յկայ անոր պատկանելիութեւսն մասին: Աւելի հաւանական է, որ Հեթում Բ.ի պատկաեած ըլլայ, եթէ հաստւստոփ, որ 1299իե աե Երոաաղէմ մտած է որպէս դաշնակից մոնղոլներուե:

Սերճիօ Լափորթա (Եբրայական համալսարան, Երուսաղէմ) աեդրադարձաւ Մեծ Հայ- քի եւ Երուսաղէմի Պատրիարքարանի յարաբերութխեներուն (ԺԴ. դար):

Յետմիջօրէն սկսաւ Ռոսլըրթա էրվայնի (Ս. Ներսէս ընծայարան, Նխ Եորք) զեկուցու­մով Երուսաղէմի ամեեէն ուշագրւա դէմքերէե մէկուն'Գրիգոր Պարոետէր Պատրիարքի մա­սին (1613-1645): Իր անունը կապուած է շրջանի մը, երբ Օսմանեաե կայսրութխնը ճգնա­ժամի մէջ էր, իսկ այդ ճգնաժամը նաեւ զգալի էր հայոց եւ, բնականաբար, Երուսաղէմի մէջ: Ծագումով զանձւսկեցի, Գրիգոր Պարոետէր լայն գործունէութխն ծաւալած է ևախքաե եկե­ղեցական ձեոեադրութխնը. աեոր շեորհիւ, 1610իե պատրիարքարանի մեծ պարտքը փսւկ- ւեցաւ' Վանէն, Նոր Ջուղայէե, Հալէպէե, բայց նաեւ Ամիտէն, Ոտֆայէե, Պիթլիսէն գրեթէ մրցակցութեան հասնող նոփրատոտւթխեեերու շեորհիւ: Իր 32ամեայ շրջաեին, Գրիգոր Պարոետէր ընդլայեեց հայոց ներկայութխնը Երուսաղէմի մէջ' նոր կալուածներու ձեռքբե­րումով, հաեզաեակութեամբ, ուխտագեացաթխեներու կազմակերպութեամբ: Իր անձնա­կան օրինակով հոգեւոր մթնոլորտը վերականգնեց վանքէն ներս, ինը ժամուան աղօթքը հաստատելով: Ամուրի կիեերու եւ այրիներու գոյգ համայնքներ ալ ստեղծեց: Դժբախտա­բար. իր մահոսսե յաջորդալ քանի մը տասնամեակեերուե իր ամբողջ գործունէութիւնը կո­րուստի մատնուեցաւ' ներքին պառակտումներու, մրցակցութեան եւ զանազան գայթակղու- թիւններու պատճառով:

Այդ շրջանին մասին հայերէն լեզուով խօսեցաւ Ալբերտ Խառատեաե (Գիտութիւններու Ակադեմիա, Երեւան), անդրադառնալով ժէ. դարու երկրորդ կէսի հայ-յունական յարաբե- րութիւններուե, որոնք կապուած եե թէ՞ կալուածայիե պատկանելիութեան եւ թէ՞ եկեղեցա­

կան (Ծռազատիկի նշումը) վէճերու:Քրիստիեա Մարանճի (Ոփսքըեսիեի համալսարան, Մատիսըն) արուեստաբանական

վերլուծում մը կատարեց, անդրադաոնալով 1894իե Դամասկոսի դրան մօտ յայտնաբերուսւծ Զ֊ դարու հայկական խճանկարներուն, որոնց կենդանական տարբեր պատկերները

վերլուծելով, որոնք որոշ ընդհանրտթխններ անին յունական եւ հրէական խճանկարներ™

հետ զանոնք կապեց մահտան ծիսակատարտթեաե հետ:Յաջորդ նիստին, էմմսւ Կոստանդեան (Գիտութիւններտ Ակադեմիա, Երեւան) դարձեւպ

հայերէնով խօսեցաւ Խրիմեան Հայրիկի հւ Երտսաղէմի կապին մասին: 1852ին եկեղեցա­կանը Երտսաղէմ այցելած տ գրած է «Հրաւիրակ երկրին Աւեւրեաց» չափածոյ գործը. Պոլ- սոյ Պատրիարք ըլլալու շրջանին նամակագրական կապի մէջ եղած է Երտսաղէմի Պատ­րիարքին հետ, իսկ 1890ին թրքական կաոավարութհան կողմէ աքսորուած է հոն. ոտկէ ելած է 1892ին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս ըետրուելու Ժամանակ:

Ռոպըրթ Գրիգորեան (ճորճ Ուաշինկթըն համալսարան. Ուաշինկթըն) իր զեկուցումով արդէն մտաւ Ի. դար, խօսելով հայ կամաւորական շարժումին եւ Հայկական Լեգէոեին կագմակերպութեան մասին, որ սատարեց Պսպեստինի ազատազրումին օսմանեան տի- րապետութենէն, յատկապէս'Արարայի ճակատամարտին: 1988-1991ին իր Հայաստան կե- ցտթեան ընթացքին, ան նշմարած էր, թէ Արցախի ազատագրումին մեկն՜ող ֆետայիները իրենց կարգին ներշնչած եե նաեւ կամաւորական շարժումի օրինակէն, որ իրենց փո- խանցուած է Մուսա Տաղի ներգաղթած վերապրողներէն:

Վահրամ Շէմմասեան (Գալիֆորեիոյ նահանգային համալսարան, Նորթրիճ) թիլերով ու փաստերով յագեցած զեկուցում մը տասս, անդրադառնալով Մեծ Եղեռնի մահտան կսւ- րաւաններէն Պսպեստինի մէջ վերապրած շուրջ 4.000 հայերու ճակատագրին, որոնք անգ­լիական գրաւումի վաղորդայնին վախսւդրուած էին Փորթ Սայտի գաղթակայանը մինչեւ 1919ի աշունը, երբ վերադարձան իրենց ծննդավայրերը:

ԿԻՐԱԿԻ, ՆՈՅԵՄԲԵՐ 7կիրակի, Նոյեմբեր 7իե, ժամը 1.30ին, գիտաժողովը վերսկսաւ Վարդան Մատթէոսեսւ-

նի (Տէր Սալվատոր համալսարան, Պուէնոս Այրէս, հւ Ցովնանեան վարժարան, Նիւ ճըրգի) զեկուցումով, որ նուիրուած էր Ի. դարու Երտսաղէմի «ոսկեդար»տ (1921-1939) երկու մղիչ դէմքերտն' Պատրիարքներ Եղիշէ Դարեանին եւ Թորգոմ Գուշսւկեանին: Ան նախ աեդրսւ- դարձաւ Արմաշի դպրեվանքի ստեղծումին ու պատմութեան, քանի որ հոն Դոտհան երկար տարինեբու տեսուչ եւ ուսուցիչ հղած է, իսկ Գտշակեան անոր աշակերտն ու յաջորդը դար­ձած: Անոնց երուսաղէմեան շրջանը ձգտած է ու յաջողած'Արմաշի աւանդները վերականգ­նելու, Երուսաղէմը վերածելով այդ ժամանակաշրջանի Հայց. Եկեղեցւոյ սփիւռքհան հոգե- ւոր ու մշակութային գլխաւոր կեդրոնին, ոտ Յակոբ Օշականի եւ Շսւհան Պէրպէրեաեի պէս դէմքեր հոյլ մը աշակերտներ դաստիարակած են:

Դիմելով արխխայիե ու գրաւոր զանազան աղբիտներու, սսւղիմահայ Պետրոս Տէր Մա- թոսեան (Գոլումպիա համալսարանի տոքթորայի ուսանող, Նիւ Եորք) Պսպեստինի հայե- րու 1917-1948ի շրջանի պատմաթխնը ներկայացաց, ոտ անոնց թխը 3.000էն 15.000ի բարձ­րացած էր արաբ-իսրայէլեան 1948ի պատերազմի նախօբեակին: Ան համայնքին ծնունդ տուող քաղաքական տ տնտեսական գործօնները բացատրեց, կազմակերպական ու կրթա­կան համակարգին ստեղծումը արտագծելով:

Ուրիշ սսւղիմահայ մը, «Արմինիըն Օպզերվըր» անգփատաո շաբաթաթերթի խմբագիր Օշին -Քէշիշեսւն (Կլեետէյլ Գոլէճ, Լոս Անճելըս) անդրադարձաւ Երտսաղէմի գրական կեան-

198 ԺԱ֊ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 199

քիե. թուելով ու նկարագրելով տարբեր դէմքերու գործունէութխնը (Դոտեաե. Օշակաե, Պէրպէրեան, Եղիվարդ. Շէե-Մահ, Անել, Վահրամ Մավհան եւ ոտիշեհր):

Նուրիթ Քենաե-Քետւսր (Ռէ, Ավիվի համալսարաե, Իսրայէլ) չէր կրեար գիտսւժողովին ներկայ գտնուիլ, բայց տեսացրուած ելոյթով մը ներկւսյացուց Երուսաղէմի հայկական խե- ցեգործութեան աւանդաթխեը, որ -Քէօթսւհիայէն անցած է հոն' Պա[եան, Գարագաշեան եւ Օհանեէսեան ըետաեիքեերա միջոցաւ, որոնք սկիզբը միասին աշխատեցաե, մինչեւ 1922, եւ ապա իրենց սեփական ուղին ընտրեցին:

Վերջին նիստով, ներկաները ուղղակի այսօրուան իրավիճակին ծանօթացսւն: Սիլվա Նաթալի-Մանուկեսւե (Իւ. Սի. էլ. էյ.) ներկայացուց Պատրիարքարանի «Կիղպէնկեաե» Մատենադարանի վերականգնումի նախագիծը, որ 1995էն ի վեր ընթացքի մէջ է եւ ներկա­յիս, եորոգամներու հետեւանքով, փակ է:

Գէորգ Հիեդլեսւե (Քրիստոեէսւկաե ժառանգաթեաե Ուսումնասիրութեան Հիմնարկ, Երասաղէմ) իբրեւ զեկուցումի եխթ ունէր «Երուսաղէմի եւ Սուրբ Տեղեաց հայերու պատմսւ- գրութեան նոր ուղղութիւնեեր»: Սակայն, աոանց անդրադառնալու անոր, սկիզբէն տրսւ- մադրութխե յայտնեց ժողովարդին հետ ասուփսի մէջ մտնելու' Երուսաղէմի հայոց եերկայ իրավիճակին մասին, ըսելով. «Երուսւսդէմի հայկական թաղամասին մասին շաւբ ճակատագրական խնդիր մը կը դիմագրւահնք: Յւսուսջիկայ 10 ւբարինևրուն рги- նսւկցուբխննևր ւբևդի պխրի ունենան: Միջազգային փաաբւսբան մը ս/Եբք է գոր­ծի /ծն/ Հայոց իրւսւունքննրը պաշւբսրսնհւու համար»:

Քննարկումը փրոֆ. Ցովհաննէսեաեի կողմէ պահ մը ընդհատուեցաւ, թոյլ տալու հա­մար, որ վերջին զեկուցող' Սօսի Աետէգեսւե (Գիտական Հետագօտութեաե Ազգային Կեդ­րոն, Փարիզ, եւ Ֆրանսական Հետազօտութեան Կեդրոն, Երասաղէմ), եերկայսւցեէր անոր առնչուող իր նխթը «Երուսաղէմի կեդրոնական դերը աշխարհի հայերուե համար»:

Զեկուցումէն ետք, հարց ու պատասխանը շարունակուեցաւ, հիմնականին'Գ. Հինդլեա- նին ուղղուած հարցումներով: Իր եզրափակիչ խօսքիե մէջ փրոֆ. Յովհւսնեէսեան յայտա- րարեց, թէ այս շարքը պիտի ըեդհատոփ յառաջիկայ Ապրիլին, քանի որ Սեծ Եղեռնի 90ամեակին առիթով, աե պիտի կազմակերպէ այդ նիւթին նուիրուած միջազգային գիտա- ժոդով մը, որ իր կողմէ չորրորդը պիտի ըլլայ (աոաջին երեքին հատորները արդէե հրատա- րակուած են) եւ որ տեղի պիտի ուեեեայ Ապրիլ 2-Յին Իւ.Սի.էլ.էյ.ի մէջ:

Աւելցնենք, որ զիտաժոդովին մասնակիցները Ուրբաթ երեկոյեաե հիտասիրուած էին Սրբոց Թարգմաեչաց Սանուց Սիութեաե կողմէ, իսկ Շաբաթ երեկոյեաե' Հայ Կրթական Հիմեարկութեաե աեդամեերէե Ալեք Պաղտասարեանի բնակարանին մէջ:

Գիտսւժողովէե ետք, մասնակից զեկուցողները, ուրիշ հրափրեալներու կարգին, ներկայ գտնուեցաե համալսարանի «Չարլզ Եանկ» սրահին մէջ Հայագիտական Ուսմանց Ընկե- րութեաե (Տօօւշէ ̂й г Агтешап Տէսմւշտ) ՅՕամեակիե նուիրուած ըեդունելութեաե, որ կազ- մակերպուած Էր մեծարեւու համար աեոր հիմնադիրները' Տիգրաե Գույումճեաե, Ռիչըրտ ՑովհաննԷսեան (միակ ներկան), Նինա Կարսոյեաե, Ռոպըրթ Թոմսըն եւ Աւետիս Սանճ- եան (մահացած): Ձհռեարկին հանդիսավարութիւնը' անգլերէե եւ հայերէն, կատարեց հա­մալսարանի Նարեկացիի աեուան զրակաեութեաե ամպիոեի վարիչ Փիթըր Գաուին: Խօսք աոիե Ռիչըրտ Յովհանեէսեաե, Ընկերութեւսե նախագահ Պարլօ Տէր Մկրտիչեաե եւ արիշ­ներ: Կարդացուեցաե բացակայ հիմեադիրներու կողմէ ուղղուած նամակներ:

ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ե վ ր ո պ ա կ ա ն ֆ ո ր ո ւ մ ի ե վ ր ո պ ա կ ա ն կ ո ն ֆ ե ր ա ն ս ր

(Նոյեմբերի 4-7 2004 թ.)

Նոյեմբերի 4-7-ը Եվրոպական 12 Եկեղեցիների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ Բելաոասի Հանրապետության մայրաքաղաք Մինսկում գումարվեց Քրիստոնյա Մարդ­կանց Եվրոպական Ֆորումի (ՔՄԵՖ) Եվրոպական Կոնֆերանսը, որում Մայր Աթոո Ս. էջ­միածինը ներկայացնում էր Հոգեշնորհ Տ. Նշան աբղ. Պետրոսյաեը:

Կոնֆերանսում քննարկվեցին մի շարք խնդիրներ, որոնք այժմեական ու հրատապ եե Եվրոմիության սահմանների ընդարձակման ներկա ժամանակներում: «Եվրոպան ընդար­ձակվում է... Տղամարդկանց ե կանանց մտահոգություններն ու հույսերը եվրոպական փո­փոխությունների գործընթացում», այսպես էր ձևակերպված համաժողովի ընթացքում քըն- նարկվող հիմնախնդիրների շրջանակը, որտեղ տեղ էին գտել հետևյալ թեմաները.

1. Առողջությունը և սոցիալական հիմեախնդիրները,2. Ամուսինների հարաբերությունները և ընտանեկան կյանքը,

3. Հավատքը և կյանքը,4. Կրթությունը և հասարակական արժեքները,5. Մարմնավաճառությունը և կանանց, ինչպես նաև երեխաների ու տղամարդկանց

շահագործումը (թրաֆիկինգ):Այս թեմաներով զեկուցումներից հետո առանձին խմբերով քննարկումներ եղան, և յու­

րաքանչյուր խումբ ընդհանուր հավաքին ներկայացրեց իր տեսակետը: Որպես սւմվւոփում ընդունվեց մի փաստաթոսլթ-հայտարարագիր, որը Կոնֆերանսի մասնակիցննրի համա­տեղ ջաեքերի արդյունքն է: Այն արտացոլում է ձնավորված նոր իրողություններն ու նախ ե առաջ ընդգծում է ղրանց հետ կապված ակնկալիքները:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 2 0 1

հ ա յ տ ա ր ա ր ա գ ի ր

1. Ե վ ր ո պ ա ն ընդ լա յն վ ո ւմ ! ; . . .

Եվրոպան փոփոխվում է. նախկին թշնամիները դարձել են դաշնակիցներ, և սահմաննե­րը Արևելյան և Արևմտյան Եվրոպաների միջև տեղաշարժվում եե: Եվրոմիություևը բացում է իր դոևերը' ըևդուևելով ևոր աևդամ երկրներ, ուստի և այև վերածվում է քաղաքական հա­մայնքի:

Այսօր Եվրոպան ավելիև է, քան ընդհաևոտ դրամայիե համակարգ և բաց շուկաևեր ունեցող տարածք: Դա այն մարդկանց գիտակցությունն է, ովքեր հիշում եե իրենց ընդհա­նուր արմատների մասին, որոնք դուրս են գափս Եվյտմիության քաղաքական կառույցի սահմաններից: -Քրիստոնեության, լեզուների, գիտության, գրականության, երաժշտության, արվեստի և քաղաքական փիլիսոփայության ընդհանուր պատմությունը բնորոշում է նոր տարածաշրջանի ոգին: կութերի, Դեկարտի, Լոմոնոսովի, Կանտի, Հոբսի, Մոնտեսքյոյի. Լոքի. Դոստոևսկու կամ Հերդերի նման մարդիկ մեծ ձեռքբերումևեր եե ունեցել մարդ աե- հատի անձնական պատասխանատվության, ազատության և արժանապատվության զար­գացման հարցում իրենց ազգերի սահմաններից նույնիսկ շատ ավելի հեռավոր վայրերում:

Այս ըևդհաեուր արմատևերը պետք է ամրապևդվեև և կրկին ներառվեն փոփոխվող Եվրոպայի գործընթացի մեջ:

2. Կ ա ն ա ն ց ե տ ղ ա մ ա ր դ կ ա ն ց մ տ ա հ ո գ ո ւթ յո ւն ն ե ր ն ո ւ հ ո ւ յս ե ր ը Ե վ ր ո պ ա յիմ ի ա վ ո ր մ ա ն գ ո ր ծ ը ն թ ա ց ո ւմ

Եվրոպայի քաղաքական դիմագիծն արագ փոփոխվում է, բայց մարդիկ նաև նոր մար­տահրավերներով պետք է դիմագրավեն կյանքի փոփոխվող սոցիալական ն տնտեսական պայմաններին:

Սոցիալական հավասարակշռությունը վտանգի մեջ է, կանայք և տղամարդիկ ստիպ­ված եե ևոր, տարօրինակ դերեր ստանձնել: Հավատքի, Եկեղեցիների և ոգեկանության տարբեր դրսևորումևերը համագոյակցում են կոդք-կոդքի: Հաղորդակցության ասպարե­զում հեղափոխություն է, ե բաց սահմաններն ապահովում են և' ագատություե փոխադրու­թյան համար, ե' վտաեգ, իևյ վերաբերում է, օրինակ, միջազգային հանցագործություններին:

Այս համատեքստում -ՔՄԵՖ ցանկանում է, որ- Մարդիկ պատասխանատվության ստանձնեն ընտանիքում, համագործակցության

և քրիստոնեական դաստիարակության ոլորտում.- Մարդկանց խրախուսեն ապրելու իրենց ունեցած հավատքն ի Քրիստոս և ներառեն

քրիստոնեական արժեքները' որպես ուղղվածություն դեպի տնտեսական գործըն­թացը,

- Նրբազգացություն ցուցաբերվի շահագործման (թրաֆիկինգի) զոհ դարձած կանանց և տղամարդկանց հանդեպ:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

Ե ո ո ս կ ս ե ն մ ա ր դ կ ա ն ց զ գ ա ց մ ո ւն ք ն ե ր ի ն տ ջ ո ր ե ն վ ե ր ա բ ե ր վ ի , մ ի ա յհ ա յդ դ ե պ ք ո ւմ

Ե վ յտ պ ա յի զ ա ր գ ա ց մ ա ն գ ո ր ծ ը ն թ ա ց ը կ կ ա ր ո ղ ա ն ա ը մ բ ռ ն ո ղ ո ւթ յո ւն գ ւր ն ե , մ ա ր դ կ ա ն ց

սրտերում:

3 Ե կ ե ք միա սին կ ա ռ ո ւց ե ն ք ա պ ա գ ա նԵվրոպայի պատմությունը ե ներկան ցույց են տալիս, որ ազգամիջյան ատելությունը,

պատերազմն ու բնապահպանական վտանգները սպաոեում են խարխլել մեր կյանքի հիմ­

քերը նույնիսկ այսօր: -ՔՄԵՖ պետք է ընկալել որպես հույսի արձագանք ուղղված դրա դեմ֊ Այսօր մարդիկ քննական հայացքով եե նայում իրենց та1е-оссМеШа1 արևմտյան ինք­նագիտակցության և աշխարհայացքի հետևանքներին: Որպես մարդ մենք սոցիալական և բնապահպանական պատասխանատվություն ենք ստանձնում՜ կառուցելու մեր ընդհանուր աշխարհը: Եկեք հավատանք Աստծո պատգամին, որ է' արդարությունը կյանքի ճանա­

պարհն է:

ԳԱՑՍՆԵ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ ՄիջեկեղԱցական հարաբերությունների բաժին

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 203

Մ ԻՋԱ ԶԳԱ ՅԻՆ Կ Ո Ն Ֆ Ե Ր Ա Ն Մ ՜ՆՎԻՐՎԱԾ ՎԱՏԻԿԱՆԻ Բ Ժ Ո Ղ Ո Վ Ի ' ԷԿՈՒՄ ԵՆ ԻԶՄ Ի ՄԱՍԻ՜Ն ՀՐԱ Մ Ա ՆԱ ԳՐԻՆ

Սույն թվականի նոյեմբերի 11-13-ը Հոոմի մոտ գտնվող Ռոկա գի Պապա քաղաքում տեղի ունեցավ միջազգային կոնֆերանս նվիրված Վատիկանի Բ ժողովի "ՍաէՅէւտ ЯесНтсвпЦю՛ հրամանագրի 40-ամյսւկին: Այղ փաստաթուղթը սահմանում Է. թե իեչպիսիև պետք Է փնեն Հոոմեակաթոփկ Եկեղեցու հարաբերությունները քույր Եկեղեցիների և քրիս­տոնեական հարանվանությունների հետ, և մինչև այսօր Էլ միջքրիստոնեական կապերի համար պատասխանատու կաթոփկ կառույցներն աոաջնորղվամ են ղրանով:

Կոնֆերանսը կազմակերպել Էր Քրիստոնեական Միությունը Խրախուսող Պապական Խորհոտղը արժեվորելու Էկումենիկ երկխոսությունը 1964 թ. "ՍաԱւԱտ КЫт1едга1ю” հրա­մանագրի հրատարակումից ի վեր:

Կոնֆերանսին, բացի աշխարհի տարբեր երկրների կաթոփկ թեմերի եպիսկոպոսներից ու հոգևորականներից, մասնակցում էին նաև տարբեր քրիստոևեակաև Եկեղեցիևերի ա մի- ջագգայիև քրիստոնեական կագմակերպաթյուեների ներկայացուցիչներ:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի բարձր տնօրինությամբ Հայ Առաքելական Եկեղեցիև այղ կոևֆերանսիև ներկայացնում էր Գերաշնորհ Տ. Նորվան եպս. Զաքստյանը:

Բացման խոսքում Քրիստոնեական Միությունը Խրախուսող Պապական Խորհրղի նա­խագահ կարղիևալ Վսւլտհր Կասպերը հակադրվեց այև գաղափարին, որ էկումենիզմը ջա­նում է ազատվել Եկեղեցու «հնացած» ժառանգությունից: «Իսկական էկումենիզմը խիստ է դավանաբանական հարցերում և չի վախենում հանդուրժողական տերմիևներով արտա­հայտել իրական տարբերությունները: ... Այն, որ էկումենիկ երկխոսությունը վնասում է մեր

կաթոփկ ինքնությանը, լուրջ մտահոգություն է, սակայն ճշմարտությունը հակառակն է. երկխոսությանը եևթադրում է իրեևց սեփակաև ինքնությանն ունեցող մասնակիցներ»:

Ինչ վերաբերում է հոգևոր էկումեևիգմիև, կարդինալն ասաց, որ էկումենիզմը ոչ թե եկե- ղեցակաև դիվանագիտություն է, այլ հոգևոր գործընթաց: էկումենիկ գործունեության ուղին նոր ուղի չէ: Քրիստոսի աշակերտների կատարյալ միությունը, որի համար Հիսուս աղոթում էր, հանդիսանում է Կաթոփկ Եկեղեցու հիմնական և անփոփոխ նպատակը:

Կոնֆերանսը քննարկեց հետևյալ հարցերը. Ո՞րն էր այդ փաստաթղթի նպատակը, ի՞նչ ազդեցություն է այն ունեցել այս տարիների ընթացքում, ոտ ենք հասել էկումենիզմի ճանա­պարհին, ի՞նչ է դեռ մնում անելու:

Որպես հանդիպման եզրափակիչ միջոցառում ժողովակաևևերը ևոյեմբերի 13-իև Ս. Պետ­րոսի Տաճարում մասևակցեցին երեկոյան ժամերգության'Հովհաեևես Պողոս Բ Պապի հան- դիսապետությամբ:

ԳԱՅԱՆԵ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ Միջեկեղեցական հայււսբերուբյուևևէտի բաժին.

«ԽԱՂՍՂ-ՌՒԹՑՈՒ՜Ն, ԱՆՎՏ 11՜Ն Գ-ՈՒԹ-3 ՈՒՆ Ե Վ ՀԱՇՏՈՒԹՅՈՒՆ» ԱՇԽԱՏԱ՜ՆՔԱՅԻ՛Ն Խ ՄԲԻ

ՀԱ Ն Դ ԻՊ ՈՒՄ Դ ԲՐՅՈՒՍԵԼՈՒՄ

Սույն թվականի նոյեմբերի 26-27-ը Բրյոաելի էկումեեիկ կենտրոեամ տեղի ունեցավ Եվրոպայի Եկեղեցիների Կոնֆերանսի (ԵԵԿ) «Խաղաղություն. Անվտանգության ե Հաշ­

տություն» աշխատանքային խմբի հանդիպումը:Հայ Առաքելական Եկեղեցին, որպես ԵԵԿ անդամ, ներկայացուցիչներ անի ԵԵԿ տար­

բեր կառույցներում: Հայ Առաքելական Եկեղեցին ԵԵԿ Կենտրոնական Կոմիտեում և «Ե- կեղեցիները երկխոսության մեջ» հանձնախմբում ներկայացնում է Մայր Աթոո Ս. էջմիած­նի Միջեկեղեցական հարաբերությունների բաժնի պատասխանատու Գերաշնորհ Տ. Եղնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյանը, «Եկեղեցի և հասարակություն» հանձնախմբում՛ նայն բաժնի աշխատակից Հոգեշնորհ Տ. Հովակիմ աբեղա Մահականը, իսկ «Եկեղեցի ե հասարակութ­յուն» հանձնախմբի «Խաղաղություն, Անվտանգություն ե Հաշտություն» աշխատանքային

խմբում՛ երեցկին Փոլա Դեեջյանը:Հանդիպման նպատակն էր'ծանոթանալ և քննարկել ընթացիկ հարցերը և աշխատան­

քային խմբի համար հաստատել նպատակներ ե առաջադրանքներ: Ընղհանուր թեման խաղաղություն ե հաշտություն հասկացությունների քրիստոնեական ընկալման զարգա­ցումն էր: Աոաջին նախաձեռնությանը Եվրոմիության Հանձնախմբի կողմից հաստատված Անվտանգության Ռազմավարության վերանայումն է: Աստվածաբանական ե գործնական բացատրություն պետք է պատրաստվի և հանձնարարականներ պետք է հղվեն «Եկեղեցի և հասարակություն» հանձնախմբին'անդամ Եկեղեցիներին առաքելու համար: Ընդհանուր նպատակ ունենալով ուղիներ գտնել Եկեղեցիներից ներս հաշտությունը հիմնական հարց դարձնելու' որոշում կայացվեց նաև բաց երկխոսություն սկսել այն անձանց միջև, որոնք ուղ­ղակիորեն ներքաշված են հղել շրջանային հակամարտությունների մեջ' ուսումնասիրելու հարցի լուծման մեթոդաբանությունները և Եկեղեցիների հնարավոր մասնակցությանն ու առաջնորդությունը: Մասնակիցներ պետք է հրավիրվեն նաև Հյուսիսային Իռլանդիայից և Բալկաններից:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԻՋԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱԺԻՆ

204 Ժ Ա - Ժ Բ _________________ ԷՋՄԻԱԾԻՆ2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 205

Ռ ՈՒՍ ՈՒՂՂԱ Փ Ա Ռ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԸ ՄԱՅՐ Ա Թ Ո Ռ Ս. ԷՋՄ ԻԱ ԾՆ ՈՒՄ

Սույն թվականի նոյեմբերի 24-իե չորսօրյա այցելությամբ Մայր Աթոո Ս. էջմիածին ժա­մանեցին Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու Արտաքին հարաբերությունների բաժնի երկու սւշխա- տակիցներ Ալեքսաեղր սարկավագ ՎասյուտիեըԵԵԿ Կենտրոնական Կոմիտեի անդամ, և դոկտոր Սերգեյ Գովորունը' ԵՀԽ «Հավատք և կարգ» հանձնախմբի անգամ ե Սոսկվայի Հոգևոր Ակադեմիայի դասախոս:

Նոյեմբերի 25-իև ե 27-ին Սիջեկեդեցական հարաբերությունների բաժնում նրանք հան­դիպումներ ունեցան բաժնի պատասխանատու Գերաշնորհ Տ. Եգեիկ եպիսկոպոս Պետրոս- յաևի հետ և քննարկեցին մի շարք հարցեր կապված Հայ և Ռուս Եկեղեցիների միջև երկ­խոսությունները վերսկսելուն, որոնց առաջին փուլը տեղի էր ունեցել 2000 և 2001 թվական­ներին’ :

•Քննարկումների րեթացքում ճշտվեցին հովվակաե հարցերի շուրջ առաջիկա երկխոսու- թյաե թեմաները: Քննարկումներին նաև մասնակցում էին Սայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Սիջ- եկեդեցակաե հարաբերություեեերի բաժնի աշխատակից Հոգեշնորհ Տ. Հովակիմ աբղ. Մա­նուկյանը և ԵՀԽ Հայւսստաևյան Կլոր սեղան միջեկեդեցակաե բարեգործական հիմնա­դրամի տնօրեն դոկտոր Կարհե Նազարյանը:

Նոյեմբերի 28-ի առավոտյան նրանց ընդունեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը:

Հայաստան' Սայր Աթոռ Ս. էջմիածին իրենց այցետւթյան ընթացքում հյուրերը եդաե նաև Մատենադարանում, Ծիծեոեակաբերդում, Գեդարդա վանքում, ինչպեսև հաեդիպում- եեր ուեեեցաե Գևորզյան Հոգևոր ճեմարանի և Սևանի Վազզեեյան Հոգևոր Դպրաեոցի սաների հետ:

ՀՈՎԱԿԻՄ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Միջեկևղեցւսկաև հաբսւբևբուբյուևևեբի բաժիև

* Այս մասին տն՞ս նան՛ Գ-այսւնե Ա|երսանյւսն. Ռուս Ուղղափառ ե Հայ Աուսրնլակաև Եկեղեցիների միջև

ուղղակի րաևսւկցաթյունևևրն իրականության նն ղ սանում, «էջմիածին», 2(КХ) р., N0 է, I.? 107 -109:

Ռուս Ուղղափառ և Հա յ Առւսլյե|սւկան Եկեղեցիների ներկայացումների մի$>ն աոաջին տտծնակսւև երկխո-

սությունր տեղի 1.ր ունեցե| 2001 р. փևտրփսրի 12-ից-16-ր, Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում, հրևթւսցս որի արծարծվել

1.ին հետնյսււ թևմաևերր.

- Եկեղեցի ն պետություն; Քրիստոնեական 1.թիկսւ ն աշխարհական իրւախւևբ; հաևցսւցործություև. ւտս-

տի(1, ուղղում.

- Եկեղեցի ն սպց; Լթևիկւսկսւն ցործոևր; աշխարհիկ (փտություն, մշակույթ, կրթություն.

- Բարոյականության հարցեր; առողջություն, կևևսաԼթիկայի և րևասլահսլաևությաև հիմնախնղիրնևր.

- Եկեղեցի և րւսղ արականություն: ւսշխատանրր և նրա պտուղնևրր, սևփականաթյուն: պատերացմ և խա­

ղաղության; միջւսցցային հարարերաթյուններ:

206 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

«ԷԿՈՒՄԵ՜եՒԿ ՇԱ ՐԺՄ Ա Ն ՎԵՐԱԿԱԶՄԱՎՈՐՈՒՄԸ»

Սույն թվականի նոյեմբերի ՅՕ-ից դեկտեմբերի 3-ը Ժնևում եկեղեցիների Համաշխար­հային Խորհուրդը կազմակերպել էր միջեկեդեցական մի հանդիպում «էկումենիկ շարժման

վերակազմավորումը» թեմայով:Միջոցառմանը ներկա եե եղել թվով 106 մասնակիցներ Հին Արևելյան Ուղղափառ. Կա­

թոփկ, Բողոքական Եկեղեցիներից, ինչպես նաև տարածսւշրջանւսյին և ազգային Եկեղե­ցիների խորհուրդներից, միջազգային էկումենիկ կազմակերպություններից, Քրիստոնեա­

կան համայնքներից:Միջոցառմանը Հայ Առաքելական Եկեղեցուց' Մայր Աթոռ Ս. էջմիւսծնից մասնակցում

էր ԱՄՆ հայոց Արևելյան թեմի Միջեկեդեցական քարտուղար Գերաշնորհ Տ. Վիգեն եպիս­

կոպոս Այքազյանը:Նման խորհրդակցության անհրաժեշտությունը բխում էր այն իրողությունից, որ աշ­

խարհում Քրիստոնեության առջև ծառացած նոր մարտահրավերներին դիմագրավելու և Հիսուս Քրիստոսի Ավետարանի տեսանկյունից դրանց արձագանքելու համար միասնա­կան նոր և արդյունավետ աշխատանքներ են հարկավոր:

Խորհրդակցության ժամանակ քննարկումներ եե եղել ընդհանրապես էկումենիկ շար­ժումը, ժամանակների փաիոխությունները և էկումենիզմը 21-րղ դարում թեմաներով: Եղել են քննարկումներ, «էկումենիկ շարժման աստվածաբանական հիմքի վերահաստատում», «Ծրագրային աշխատանքի պլանավորում», «ԵՀԽ-ի, Տեղական էկումենիկ Կազմակեր­պությունների և Ազգային Եկեղեցիների Խորհրդի համապատասխան դերի հստակեցում», «էկումենիկ շարժման շրջանակներում մասնագիտացված գործակալությունների ծառայու­թյունների դերի և նշանակության հստակեցում», «Քրիստոնեական աշխարհի համայնքնե­րի հետ հպատակսւուղղված համագործակցություն», «Մեծ ֆինանսական կայունության հնարավորությունների ուսումնասիրում», «ԵՀԽ-ի դերը» թեմաներով:

Շարունակելու համար այս գործընթացը, քննարկվեց Շարունակական խմբի հաստատ­ման հարցը: Այս խումբը պետք է կազմված լինի տարբեր կազմակերպությունների 15 ներ­կայացուցիչներից, որոնց անունները պետք է մինչև 2005 թ. փետրվարի 14-ը ներկայացվի ԵՀԽ-ի Կենտրոնական Կոմիտե:

Քննարկվել է նաև գործընթացի արդյունավետ շարունակման համար կանանց և երի­տասարդների ընդգրկման հարցը:

Մասնակիցները որոշեցին ավեփ արդյունավետ դարձնել հարաբերություններն ու հա­մագործակցությունը ԵՀԽ-ի և տեղական Միջեկեղեցական կառույցների միջև:

ՎՍՋԳԵՆ ՍԱՐԿԱՎԱԳ ՔԵՍԱԲԼՅԱՆ Միջեկեղեցական. հարաբերությունների բաժիս

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 207

Ա Պ Հ ԵՐԿՐ՜ՆԵՐԻ ՄԻՏԿՐՈ՜ՆԱԿԱ՜Ն Խ ՈՐՀՐԴԻ ԳՈՐԾԱ ԴԻՐ ԿՈՄԻՏԵԻ ԱՌԱՋԻ՛Ն ՜ՆԻՍՏԸ

Սույն թվականի դեկտեմբերի 8-9-ը երկօրյա աշխատանքային այցով Մոսկվայում էր գտնվում Միջեկեղեցական հարաբերությունների պատասխանատու Գերաշնորհ Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյւսնը:

Դեկտեմբերի 8-ին Գերաշնորհ Սրբազան Հայրր հանդիպում ունեցավ Մոսկվայի Պատ­րիարքարանի Արտաքին Հարաբերությունների Բաժնի նախագահ, Սմոլենսկի և Կալինին- գրադի միտրոպոփտ Կիրիլի հետ:

Հանդիպման ընթացքում քննարկվեց Հայ Աոաքե|ակսւն Եկեղեցու' Մայր Աթոո Ս. էջմի­ածնի ե Ռուս Ուդդսւփառ Եկեղեցու ներկայացուցիչների միջև ևրկկոդմաևի քևեարկումեերի թեմատիկան, ինչպես նաև արծարծվեցիև մի շարք այւ հարցեր, որոնք վերաբերվում են միջքրիստոնեակւսն կազմակերպություեևերի հետ երկխոսության արդի հիմնախնդիրնե- րին. Արևելյան Ուղղափառ և Հիև Արևելյաե Ուղղափառ Եկեղեցիների միջև երկխոսությւսև հեռանկարներին:

Հատուկ ուշադրություև դարձվեց հատկապես ԱՊՀ Միջկրոևական Խորհրդի ծրագրե­րին առնչվող հարցերին:

Հաջորդ օրր Եզնիկ Սրբազանը Մոսկվայի Պատրիարքարանի ուխտագնացությունների կենտրոնում (Ունիվերսիտետսկայա հյուրանոց), որպես ԱՊՀ երկրեերի Միջկրոեակաև խորհրդի գործադիր կոմիտեում Հայ Առաքելական Եկեղեցու ներկայացուցիչ, մասնակցեց ԱՊՀ երկրների Միջկրոնակաև Խորհրդի (ԱՊՀ ՄԽ) գործադիր կոմիտեի աոաջին նիստին, ար քննարկվնլ են ԱՊՀ Միջկրոնակաև Խորհրդի գործունեության ընթացիկ հարցերը և ըն- դուևվե| այդ կառույցի գործունեության հրամայականները:

Քննարկումների ընթացքում որոշվեւ եե գործունեության երկու հիմնական ուղղություն­ներ.

- Հասնել ընդհանուր դիրքորոշման' միջազգային կազմակերպությունների հետ երկ­խոսության ժամանակ,

- Ստեղծել համագործակցության ծրագիր' հաղթահարելու կրոնական և ազզայիև աև- հաևդոտժողականությունը:

Նիստի ժամանակ նաև որոշվել է, որ ԱՊՀ ՄԽ-ը 2005 թվականի մայիսի 9-ին պետք է նշի Հայրենական Մեծ պատերազմում տարած հադթանակի 60-ամյակը: ԱՊՀ ՄԽ գործա­դիր կոմիտեի հաջորդ եիստր տեղի կունենա 2005 թվականի նոյեմբերին Միջինասիական հանրապետություններից մեկում:

ՀՈՎԱԿԻՄ ԱԲԵՂԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Միջեկեղեցակաև հւսբաբևբուբյոէևհևբխ բաժխև

Զ ՆԳՈԻՆԵԼՈԻԹՅՈՒ %\ԵՐՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՒՄ

լ.ս.օ.տ.տ. գ ա ր ե գ ի ն բ ա մ ե ն ա յ ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ն

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն « Կ Ի Լ Ի Կ Ի Ա » Ա Ռ Ա Գ Ա Ս Տ Ա Ն Ա Վ Ի

ա ն ձ ն ա կ ա զ մ ի ն

Նոյեմբերի 2-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց հայկական «Կիլիկիա» առագաստանավի անձնակազմի անդամնե­

րին:Վեհափառ Հայրապետն իր գնահատանքը հայտնեց նավի անձնակազմին այն խիզա­

խության համար, որ նրանք դրսևորել են իրենց երկարատև ճանապարհորդության ընթաց­քում՜ ամենուր բարձր պահելով մեր հայրենիքի և ժողովրդի պատիվը: Նորիև Սրբությունը նշեց, որ մեր ժողովրդի բոլոր զավակները աշի-աշով հետևում էիև «Կիփկիա» առագաս­տանավի ընթացքին’ լցվելով հպարտության և երախտագիտության զգացումով:

Հանդիպման ընթացքում նավագնացները Հայոց Հայրապետին ներկայացրեցին իրենց ճանապարհորդության ընթացքում տեղի ունեցած հիշարժան դեպքերն ու իրադարձութ­յունները՛ շեշտելով, որ ամենուր արժանացել են ջերմ ընդունելության: Խոսվեց նաև ապա­գա ծրագրերի մասին:

Վերջում Գարեգին Բ Հայրապետն ընդգծեց, որ նմանատիպ նախաձեռնությունները գափս են ամրապնդելու միասնական ոգին ու գիտակցությունը մեր ողջ ժողովրդի մոտ:

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 209

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ն

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց « Ո - Ո Ւ Ս Ա Ս Տ Ա Ն Յ Ա Ն Ե Ր Կ Ա Թ Ո Ւ Ղ Ի Ն Ե Ր »

Ը Ն Կ Ե Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ Ի Ն

Նոյեմբերի 3-ին Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթուղիկոսն ընդունեց Ռուսաստանի Դաշնության «Ռասաստանյան երկաթուղիներ» բաց բաժնետիրական ընկերության նախագահ Գեեսւդի Ֆադեեին և նրա գլխավորած պատվի­րակությանը:

Հանդիպման ընթացքում խոսվեց երկաթուղային հաղորդակցության ոլորտում ներկա­յիս կացության, համագործակցության ու ապագա ծրագրերի մասին:

Հանդիպմանը ներկա Լ՜ին Հ Հ տրանսպորտի և կապի նախարար Անդրանիկ Մանուկյա­նը, ՌԴ-ում ՀՀ արտակարգ ն լիագոր դեսպան Արմեն Սմբատյանը, «Հայկական երկաթու­ղի» Ф РС -ի գլխավոր տնօրեն Արարատ Խրիմյւսնը:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ն

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց Մ Ի Խ Ո Ւ Մ Բ Թ Ո Ւ Ր Ք Մ Տ Ա Վ Ո Ր Ա Կ Ա Ն Ն Ե Ր Ի

Դեկտեմբերի 8-ին Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա­յոց Կաթողիկոսն րնդունեց «Արևելյան խորհրդաժողովի նախաձեռնություն» ծրագրի շրջա­նակներում Թուրքիայից Հայաստաև ժամաևած շուրջ երեսուն մտավորականների' ուդեկ- ցու թամբ «Ակոս» և «ժամանակ» թերթերի գլխավոր խմբագիրներ Հակոբ Դիեքի ե Արա Գոչունյանի:

Ներկայացնելով հանդիպման մասնակիցներին' «Ակոս» թերթի գլխավոր խմբագիր Հա­կոբ Դինքը շնորհակալություն հայտնեց Վեհափառ Հայրապետին ընդունեւությաե համար' հատկապես նշելով, որ ծրագրի մասնակիցների նպատակն է' ավելի մոտիկից ճանաչել Արևելքում իրեևց հարևաններին, ծսւնոթսւնւպ նրանց մշակութային, քաղաքական, տնտև- սակաև և կրոևւսկաև կյաևքին:

Վեհափառ Հայրապետը ոդջունեց ներկաներիև և հաևդես բերված ևախաձեռնությանը'

նշելով. «Մտավորականությանը կարևոր առաքելություն է վերապահված ինչպես երկրնե- րի ներւսգգային ու հասարակական կյանքում, կրթության ու դաստիարակության գործում, այնպես և ժողովոտդևերի ու երկրեերի փոխհարաբերությունների ձևավորման, մերձեցման և զարգացման բնագավառներում»:

Հանդիպման ընթացքում, ի պատասխան թուրք մտավորականների հարցումների, Նո­րին Սրբությունը ներկայացրեց Հայ Եկեղեցու առաքելությունը խորհրդային և Հայաստա­նի անկախ պետականության ներկա ժամանակներում՛առանձնւսկիորեն անդրադառնալով հայ ժողովրդի համազգային կյանքում, միջեկեղեցական ա միջկրոնական հարաբերութ­յունների ոլորտում Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի ծավալած գործունեությանը: Հայաստան- Թուրքիա ներկա հարաբերությունների առնչությամբ Վեհափառ Հայրապետը մասնավոր

210 Ժ Ա - Ժ Բ *ՋՄԻԱԾԻՆ— ոո ցեդաատսնաթյանը Ա ր ­

մանան իրողության Է. որը չի կարող քննարկման հստց Աւ' I-Տ ա ո ա ծ ա ?Ր 2 ա ն ո ւմ , ին չպ ե ս և Մ ե ր ձ ա վ ո ր Ա ր և ե լք ա մ ա ո կ ա ա զ գ ա մ ի ջ յա ն հ ա կ ա մ ա ր տ ա -

. ա Տ է Տ ա ո ն չ ո ^ ա մ ր Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ե ը ն դ գ ծ ե ց . ո ր հ ա ր կ Է զ ե ր ծ մ ն ա լ կ ո ե ֆ -

" Լ ճ կ ր ո ն ա կ ա ն հ ե ն ք Ա ե ր ա ն զ ա վ ո ր ո ւմ հ ա ղ ո ր դ ե լո ւց հ ա կ ա մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի լո ւծ ­

ե ն ու կ ա ր գ ա վ ո ր մ ա ն կ ա ր և ո ր ա զ ո ւյն ճ ա ն ա պ ա ր հ ն կ ա տ ե լո վ ե ա ե մ ի ջ կ ր ո ե ա կ ա ե ե ր կ խ ո ­

սո ւթ յունը : Ե զ ր ա փ ա կ ե լո վ իր խ ո ս ք ը Ն ո ր ի ն Ս ր բ ո ւթ յո ւն ը հ ա ջո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր մ ա ղ թ ե ց « Ա ր և ե լ-

յա ն խ ո ր հ ր ղ ա ժ ո ղ ո վ ի ն ա խ ա ձե ռ ն ո ւթ յա ն » ա ռ ա ք ե լո ւթ յա ն ը :

Հանդիպմանը ներկա Էին Ուկրաինայի հայոց թեմի աոաջեորդ Տ. Գրիգորիս արքեպիս­կոպոս Բուեիաթյանը ե Մայր Աթոռի դիվանապետ Տ. Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանը:

՜Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե ՜ Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ն

Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Ե Ց Ռ Դ Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Դ Ո Ւ Մ Ա Յ Ի Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ

Բ Ո Ր Ի Ս Գ Ր Ի Զ Լ Ո Վ Ի Ն

Դեկտեմբերի 15-իե Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածեում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզիե Բ Ամեեսւյե Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Ռուսաստանի Դաշնության Պետական Դումայի եախսպահ

Բորիս Գրիզլովին:Բարի գալուստ մաղթելով հարգարժան հյուրին հայոց նվիրական հոգևոր կեհտրոե Ս.

էջմիածին՝ Վեհափառ Հայրապետե անդրադարձավ հայ-ռուսական դարավոր բարեկա­մությանը՛ հույս հայտնելով, որ ապագայում է՜լ ավելի պիտի զարգանան մեր երկու երկրեե-

րի միջև առկա տնտեսական և մշակութային կապերը:Շնորհակալություն հայտնելով Նորին Սրբությանն ընդունելության համար' Ռ Դ Պե­

տական Դումայի նախագահն անդրադարձավ Հայաստան կատարած իր այցի մանրա- մասեերին ու ձեոքբերված պայմանավորվածություններին:

Հանդիպման ընթացքում Նորին Սրբությունը գոհունակությամբ նշեց այն ուշադրության ե հոգատարության մասին, որ Ռ Դ իշխանությունները ցուցաբերում եե հայ համայնքի հան­դեպ: Խոսվեց եաև Հայ Աոաքելական և Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիների ջերմ հարաբերութ­

յունների մասին:Հանդիպմանը ներկա էին Մայր Աթոռի Սիջեկեղեցական հարաբերությունների բաժնի

պատասխանատու Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պհտրոսյանը, Տ. Հովակիմ աբեղա Մանուկյանը, Հ Հ Ա ժ պաշտպանության, ազգային անվտանգության և ներքին գործերի մշտական հանձ­նաժողովի նախագահ Մհեր Շահգելդյանը, ՀՀ-ում Ռ Դ արտակարգ և լիազոր դեսպան Անսւտոլի Դրյուկովը:

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ211

ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԲԵՄ. ԼՈՒՐԵՐ

Նոյեմբերի 3-ին, չորեքշաբթի. - Պսւհք:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Գրիգորիս

արքեպիսկոպոս Բունիաթյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «Եւ մատուցհսւլ սւշակհրտացե Ցիսուս...» (Մատթ. ԻԸ 18-20) բնաբանով քարոզ խոսեց:

Նոյեմբերի 7-ին, կիրակի. - /Э-. կիբ. զկնի Ս. Խաչի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Խաժակ

արքեպիսկոպոս Պարսամյանր: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «Ես եմ հովխն քաջ. հովիւ քաջ գանձն խր ղնէ ի վերայ ոչխարաց... ձայնի իմում լոփցեն եւ եդի- ցին մի հօտ եւ մի հովիւ» (Հովհ. ժ 11, 16) բնաբանով քարոգ խոսեց:

Նոյեմբերի 14-ին, կիրակի. - Ժ. կիբ. զկնի Ս. Խսւչի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Արշեե

աբեղա Սաեոսյաեը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը *11ր փոքրիկն էյա- մենեսիե ի ձեզ. նա հղիցի մեծ» (Ղուկ. Թ 48) բնաբանով քարոզ խոսեց :

Նոյեմբերի 21-ին, կիրակի. - ԺԱ. կիբ. զկնի Ս. հոպի: Ընծայումն Ս. Աստուա- ծսւծնի երից ամսւց ի Տաճսւբն:

Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Նորայր աբեղա Սիմոնյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Շեորհեա ինձ քա­հանայական փաոօք մտանել ի պաշտօն սրբաթեսւեց քոց ընղ այնոսիկ, որք աեմեղու- թեսւմբ պահեցին զպատոփրանս Քո» (Պատարագամատույց) բնաբանով քարոզ խոսեց:

Նոյեմբերի 28-ին, կիրակի. - Ա. կիր. Յիսնակսւց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Գեղարդ

աբեղա Վահանին: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը հավուր պատշաճի քարոզ խոսեց:

Դեկտեմբերի 4-ին, շա բա թ. - Տօն Սրբոց ւԽաքև/ոցն եւ աոաջին լուսսսոր- չսւցն մեբոց Թ-սպէոսի եւ Բսւրղոպիմէոսի:

Այսօր Մայր Տաճարում. Ավազ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Նարեկ աբեղա Ավագյաեը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբր «Եւ կոչեցեալ աո ինքն գերկոտասանեսին աշակերտսն Իտ՜ ետ նոցա իշխանութխն այսոց պղծոց հանել զնո- սա, եւ բժշկել զամենայն ցւաս եւ զւսմենայն հխանղաթիւնս» (Մատթ. ժ 1) բնաբանով քա­րոզ խոսեց:

Դեկտեմբերի 5+й . ԿԻԲ'“ ԿԻ- - Բ֊ №** ՅիսէաՀաց:Աաօո Մայր Տաճարում. Ավագ Ս. Սեղանի վրա. Ս. Պատարագ մատացեց Տ. Օ-ադեոս

վարդապետ Ջիրեկյաեցը: «Հայր մհր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր ՍոՓԲը «Մի' գաեցա- նել եւ գրկեԱիրիո յայդմիկ գհղբայր իտ. քանզի վրէժխնդիր է Տէր ի վերայ ամենայնի այղո-

րիկ» (Ա Թես. Դ 6) բնաբանով քարոզ խոսեց:

Դ եկտ եմբերի 9 + ե , հինգշաբթի. - Պահք: Յղութիւս Սուրբ Աաբաածածհի յԱ ն-

ԱղսյԷ:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Տիրաե

աբեղա Պետրոսյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Այսօր լցաւ խոս­տումն Աստուծոյ սա նահապետսն ի գաւակէ նոցին օրհնիլ ամենայն ազգւսց» (Շարակնոց)

բնաբանով քարոզ խոսեց:

Դեկտեմբերի 12-իե, կիրակի. - Գ. կիր. Յիսնակաց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Մոմիկ

վարդապետ Սարգսյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Բայց ւսոսւնց հավատի անհնար է հաճելի լինել Աստծուն, քանի որ Նա, ով մոտենում է Աստծուն, պետք է հավատա, որ Աստված կա ե վարձահատույց է լինում նրանց, ովքեր փետրում եե Իրեն»

(Եբր. ԺԱ 6) բնաբանով քարոզ խոսեց:

Դեկտեմբերի 19-ին, կիրակի. - Դ. կիր. Յիսնակաց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Ներսես

արքեպիսկոպոս Պոգապալւանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբագան Հայրը «Հաղթող և սուրբ հայրապետ, նման մեծին Մովսեսի» (Շարակնոց) բնաբանով քարոզ խո­

սեց:

Դեկցւեմբերի 25-ին, շաբաթ. - Սրբոյն Ստեփսմւեոսի նախավկային եւ աոա­ջին մարտիրոսին:

Այսօր Մայր Տաճարում, Ս. Ստեփաենոսի Խորանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Եգ- րաս եպիսկոպոս Ներսիսյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբագան Հայրը «Հաստատուն եւ սուրբ պահեա զսոսա ի կոչումս, յոր կոչեցար» (Ձեռնադրության Մաշտոց) բնաբանով քարոզ խոսեց:

Դեկւրեմբերի 26-ին, կիրակի. - Ե. կիր. Յիսսակսւց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Վարդաե

աբեղա Նավասարդյանը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Ազնիւ ծւսոայ եւ բարի, զի ի փոքուդ հաւատարիմ եղեր, լիջիր իշխաեութխն ունել ի վերայ տասն քա­ղաքի» (Ղուկ. ԺԹ -17) բնաբանով քարոզ խոսեց:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ213

ՑԱՆԿ«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» Ա Մ ՍԱ ԳՐՈՒՄ 2004 Թ ՎԱ ԿԱ ՆԻ

Ը Ն Թ Ա Ց Ք Ո ՒՄ ՏՊ Ա ԳՐՎԱ Ծ ՆՅՈՒԹ ԵՐԻ

Ա . Պ Ա Շ Տ Ո Ն Ա Կ Ա Ն - Ք

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Օ նեիկ Մ եհրսւբ-

յա նիե «Ս . Գ ր ի գ ո ր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պա րգեա ւրրելու մասին, Ա 15:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Գերա շն որհ Տ.

Շա հա ն ա րքեպ իսկոպ ոս Սվա ճյսւնին «Ս . Գ րիգ որ Լուսավորիչ» շքա նշա նով

պ ստ գեա տ րհ|ու մասին, Բ - Գ 15:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Վ իտ ւպ ի Գ րի -

գորյսւնգին «Ս . Գ րիգոր Լուսավորիչ» շքա նշանով պարգնատրն|ու մասին, Դ 17:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Աւեքսա նդր Հ ա ­

րությունյանին «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին,

Դ 19:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Ս Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնգա կր Տիգրա ն Մ ա ն -

սուրյանին «Ս . Ս ա հ ա կ - Մ. Մ ևսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Դ

21 :

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Ս Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Սա մվե] Մ ա ր -

կոսյա եին «Ս . Գ րիգ որ Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա ր գ և ա տ ր ե ի մասին, Ե 61:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Գ եոր գ ի Պ պ -

տ ա վչենկոյին «Ս . Գ ր իգ որ Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա ր գ և ա տ ր ե ի մասին,

ե 63:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդակը Տ. Տիրա յր ա րքե­

պ իսկոպ ոս Մ սւրւրիկյա նին «Ս . Ն երս ես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րե­

լու մասին, Զ 27:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Գ ա ո ն ի կ ե Աե-

ժելսւ Հովսեփ յա ններին «Ս . Գ րիգ որ Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու

մասին, Զ 29:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ս րբա տ ա ռ

Կ ոնդա կը Վ ա գ գ ե ն Ա ոա ջինի վա խ ճա նմա ն տ ա սնա մյա կի ա ոիթով, Է -Ը 3:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս ! ' կոնգա կր Հոգեշն որհ Տ.

Զ ա վեն ա վա գ քա հա նա Արգումա նյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ­

նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Է -Ը 6:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ն շա ն Տերտ եր-

յա նին «Ս . Գ ր իգ որ Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, է -Ը 8:

՜ Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն բ Ա Մ Ե ՜Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ն երս ես Վ ա ր -

դաեյանին «Ս . Գ րիգոր Լոա ա վորի|» շքա նշա նով պ ա րգնա տ րելու մասին. Է -С

Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ ՛Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Օ -Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը բա նա ստ եղծ

ժ ս ւկ Հա կոբյա նին «Ս. Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու

մասին, Է -С 12:Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե ՜Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը « Մ ա տ ենա դ ա ­

րանի բարեկամներ» հիմնա դրամի հիմնման ա ռիթով, й - ժ 9:

Գ -Ա Ր Ե Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Օրհնությա ն ցիրը Կ ա ն ա ­

դա յի հա յոց թեմի հիմնադրման քսա նա մյա կի ա ռիթով. Թ - ժ 12:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Հո վ ս ե փ Թ ոքսւ-

թին «Ս. Գ րիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Թ - ժ 14:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ա րթ ոտ Չիլին-

գարովին «Ս. Ն երսես Շնորհալի» շքա նշանով պ ա րգևա տ րելու մասին, Թ - ժ 16:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Վ լա դ իմիր

Սպ իվա կովին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին,

Թ - ժ 18:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ժ ի ր ա յր Ն ա յի -

րիին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգնա տ րելու մասին, Թ ժ 20:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ս րբա տ ա ռ

Կոնդա կը Գնորգ յա ն Հո գ և որ ճեմա րա նի հիմնման 130-ա մյսւկի ա ռիթով, Ժ Ա -

Ժ Բ 6 :Տ .Տ . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Դ Մ Ե Ծ Ա Գ Ո Ր Ծ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ս րբա տ ա ռ Կ ոնդա կը Ս ոտ բ

էջմիա ծնի Հո գ և որ ճեմա րա նի հիմնա դրման մասին, Ժ Ա - Ժ Բ 9:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը էդուա րդ Ի սա -

բեկյանին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգնա տ րելու մասին,

Ժ Ա -Ժ Բ 21:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Կ ա ր պ իս Սու-

րենյանցին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին,

Ժ Ա - Ժ Բ 23:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ս ե ե Ա րնշա տ -

յա նին «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Ա -

Ժ Բ 25:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Վ ի լեն Հա կ ո բ ­

յա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Ա -

Ժ Բ 27:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Պ ետ րո ս Բ եդիր-

յա նին «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Ա -

Ժ Բ 29:

214 ԺԱ-ԺԲ էտ միա ծին

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ215

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Պ ե տ ր ո ս Հ ո վ ­

հա ննիսյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին,

Ժ Ա - Ժ Բ 3 1 :

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Սիմոն Կրկյսւ-

շա րյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին,

Ժ Ա - Ժ Բ 33:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Խ որեն Պ ս դ յա -

նին «Ս . Ն ե ր ս ե ս Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Ա - Ժ Բ 35:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Պ ա ր գ և Շա հ-

բա գյա նին «Ս . Ն երս ես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Ա -

Ժ Բ 37:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի պ ա տ գա մը Սուրբ Ծնընդ-

եան եւ Ա ստ ուա ծյա յտ նոտ եա ե տ օնին, Ա 3:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսի Ամա նորյա պ ա տ գա մը, Ա 7:

Փ րկչի Հր ա շա փ ա ռ և Սուրբ Ծնդ յա ն տ ոնի ա ոիթով Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մե­

նայն Հա յո ց Հա յր ա պ ե տ ի և քույր Եկեղեցիների պ ետ երի ու Հ ա յ Եկեղեցու

Ն վիրա պ ետ ա կա ն Ա թոռների գա հա կսղների, պ ետ ա կա ն պ ա շտ ոնա կա ն ան­

ձա նց միջև փ ոխ ա նա կվա ծ ողջույնի և բա րեմա ղթա նքների նամակներն ու հե ­

ռա գրերը, Ա 9:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ութ յա ն, Ա 17:

Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսի Հա յրա պ ետ ա կա ն տնօրինությամբ

կստ գա |ույծ 1; ա րվել Ի րա քի հա յոց թեմի հոգևոր սպ ա սա վոր Տ. Ա րա րա տ քա ­

հա նա Հովսեփ յա նը , Ա 17:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ություն, Բ - Գ 17:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսի շնորհա վորա կա ն ուղերձը

Կ ա նա նց տ ոնի ա ոիթով, Բ - Գ 19:

Հա յրա պ ետ ա կա ն տնօրինություն, Բ - Գ 20:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր ե գ ի ն Բ Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսի պ ա տ գա մը Ս ուրբ Յա րու-

թեան տ օնի ա ոիթով, Դ 3:

Փ րկ յի Հր ա շա փ ա ռ և Սուրբ Հա րութ յա ն տ ոնի ա ռիթ ով Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ

Ա մենա յն Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ի և քույր Եկեղեցիների պ ետ երի ու Հ ա յ Եկեղեցու

Ն վ իր ա պ ե տ ա կա ն Ա թոռների գա հա կա ւների, պ ետ ա կա ն պ ա շտ ոնա կա ն ա ն­

ձա նց միջև փ ոխ ա նա կվա ծ ողջույնի և բա րեմա ղթա նքների նա մա կներն ու հե ­

ռա գրերը, Դ 9:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնահատ ություն, Դ 23:

Կ ա րգա լո ւյծ են հռչա կվել Տ. Մ ա շտ ո ց ա բեղա ժ ոռո յա ն ը ե Տ. Ն ա ր ե կ քա հա նա

Ա հա րոե յա նը , Դ 23:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսի շնորհա վորա կա ն ուղերձն

Ա վետ մա ն տ ոնի ն Մ ա յրութ յա ն ու գեղեցկութ յա ն օրվա ա ոիթով, Դ 24:

Ն Ս .Օ .Տ .Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսի խոսքը Մ ա նուկների օրհ-

նության օրվա ա ոիթով, Դ 25:Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի գնա հա տ ա նքի խ ոսքը Կ ա ն ա դ ա յի Խ որհրդա րա նին Հ ա ­

յոց Ցեղա սպ ա նությա ն ճանաչման հա մա ր, Դ 25:

Հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն գ ն ա հ ա տ ո ւ թ յո ւ ն , Ե 65:

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսի շնորհա վորա կա ն նա մա կը Շուշիի

ազատ ագրման օրվա աոիթով, Ь 66:Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի օրհնության խոսքը շրջա նա վա րտ նե­

րի օրվա աոիթով, Ե 67:Հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն գ ն ա հ ա տ ո ւ թ յո ւ ն , Զ 31:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ող իկոսի խ ոսքը Վ ա գ գ ե ն Ս ա րգըս-

յա նի ա նվա ն ռա զմա կա ն ինստ իտ ուտ ի տ ա սնա մյա կի ա ռիթով, Զ 33:

Կշարունակեն ծա ռայությունը Մ ա յր Ա թ ոռ Մ. էջմիա ծնում, Զ 34:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնահատություն, Է - С 14:

Հա յրա պ ետ ա կա ն տնօրինություն, Է - С 14:

Գա րեգիե Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի Օրհնությա ն գիրը էղուա րղո Ս եֆ եր -

յա նին, Թ - ժ 22:Հա յրա պ ետ ա կա ն գնահատություն, Թ - ժ 24:

Հա յրա պ ետ ա կա ն տնօրինություն, Թ - ժ 25:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կա թ ողիկոսի օրհնության խ օսքը նոր

ուսումնական տ ա րվա սկսման ա ռիթով, Թ - ժ 26:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսի օրհնության խոսքը Հ ա ­

յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն Անկա խ ությա ն օրվա ա ոիթով, Թ - ժ 27:

Հա յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նա խ ա գա հ Ռ ոբեր տ Ք ո յա ր յա ն ի շնորհա վորա ­

կան ուղերձը Գ ևորգ յա ե Հո գ և որ ճեմա րա նի հիմնա դրմա ն 130-սւմյակի ա ռ­

թիվ, Ժ Ա - Ժ Բ 12:

Հա յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն վարդապետ Ա նդրա նիկ Մ ա րգ ա րյա նի շնորհա ­

վորական ուղերձը Գևորգ յա ն Հո գ և որ ճեմա րա նի հիմնա դրմա ն 130-սւմյակի

ա ռթիվ, Ժ Ա - Ժ Բ 13:

Հա ղորդա գրութ յուն /Գերա գույն Հո գ և որ Խ որհրդի ժողով գումարելու մասին/,

Ժ Ա -Ժ Բ 16:

Հա ղորդա գրութ յուն /Իրա քի Մ ոսուլ քա ղա քում հա յ և քա ղդեա կա ն եկեղեցիների

վրա հա րձա կմա ն և պա յթեցումների մասին/, Ժ Ա - Ժ Բ 18:

Գ ա րեգիե Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի Օրհնությա ն գիրը Հա յկա կա ն Բ ա ր ե ­

գործա կա ն Քնդհսւնուր Մ իութ յա ն Բ րա գի լիա յի մա սնա ճյուղի հիմնման 40- ա մյա կի ա ռիթով, Ժ Ա - Ժ Բ 19:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնահատություն, Ժ Ա - Ժ Բ 39:

Ն .Մ .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգիե Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ող իկոսի խ ոսքը Խ որեն Ա բրա հա մ­յա նի մահվան ա ռիթով, Ժ Ա - Ժ Բ 40:

Ն ո ր նշանակում Մ ա յր Ա թ ոռ Ս ոտ բ էջմիա ծնում, Ժ Ա - Ժ Բ 41:

216 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2Ա Ս4

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ217

Բ. ՀԱ ՅՐ Ա Պ Ե ՏԱ Կ Ա Ն Ա ՅՑԵ ԼՈ Ւ Թ ՅՈ ՒՆ Ն Ե Ր Ե Վ ՈՒՂԵՎՈՐՈՒԹ ՅՈՒՆՆԵՐ

Ամենայն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ա յցելեց Մ ոսկւ|ա յի Ս . Հա րություն ե Ս . Խ սւյ եկե­ղեցիներ, Բ - Գ 170:

Ա Ր Թ Ո Ւ Ր Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ստ եգ իե Բ Ա մե­

նայն Հա յո ց Կա թ ողիկոսի ա նղրա նիկ հու|վա պ ետ ա կա ն այցելությունը Հ ա ր ա ­վա յին Ա մերիկա , Ь 3:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ող ի ­կոսի ա յցր Ֆ ին լա նդիա , Զ 3:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ող ի ­

կոսի ա յցը Մ ե ծ Բ րիտ ա եիա յի և Հյուսիսա յին Իռլա նղիսւյի Մ իա ց յսղ Թ ա գ ա ­վորություն, Զ 11:

Հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւթ յա մ բ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ող իկոսի և

բա րձ մա սնա կցութ յա մբ Մ ոսկվ ա յի և Հա մա յն Ռ ո ւսիո Ա լեքսի Բ Պ ա տ ր իա րք ի

տ եղի ունեցա վ Մ ո սկվ ա յի ա ոա ջնորղա նիստ Ս . Խ սւյ հա յկա կա ն եկեղեցու և

Ա ռա ջնորդա րա նի հիմնա րկեքը, Թ ժ 6:

Գ. Գ Ե ՐԱ Գ Ո Ւ ՅՆ ՀՈ Գ Ե Վ Ո Ր Խ Ո Ր ՀՈ Ւ ՐԴ

Գերա գույն Հո գ և ո ր Խ որհրդի ժողով Մ ա յր Ա թոռ Ս . էջմիա ծնում, Դ 14:

Հա յտ ա րա րութ յուն , Դ 15:

Հա ղորդա գրութ յուն , Զ 32:

Գ երա գույն Հ ո գ նոր Խ որհրդի նիստ Մ ա յր Ա թոռ Սուրբ էջմիա ծնում, Է -Ը 15:

Գ Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց ԿԱ Թ Ո ՂԻԿՈ ՍԻ Գ Ա ՀԱ Կ Ա ԼՈ Ւ Թ ՅԱ Ն Հ Ի Ն Գ Ե Ր Ո Ր Դ ՏԱ Ր Ե Դ Ա Ր Ձ Ի Ն Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ

Ն ՅՈ Ւ Թ Ե Ր

Մ ա յր Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծնում նշվեց Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա ­

թողիկոսի օծմա ն և գա հա կա լութ յա ն հինգերորդ տ ա րեդա րձը , Ժ Ա - Ժ Բ 121:

Վ Ա Հ Ա Ն Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն - Ամենա յն Հա յո ց Հա յրա պ ետ ը Մ ա յր Հա մա լսա րա նում,

Ժ Ա - Ժ Բ 122:

Թ Ո Ր Գ Ո Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Տ Ո Ն Ի Կ Յ Ա Ն - Ն որա ն որ իրա գործումների ճա նա պ ա րհին,

Ժ Ա - Ժ Բ 126:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Մ ա յր Ա թ ոռի միջեկեղեցա կա ն գործունե­

ությունը Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ող իկոսի գա հա կա լութ ­

յա ն շրջա նում , Ժ Ա - Ժ Բ 129:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

՜Ե Ղ Ի Շ Ե ԱՎԱԳ- Ք Ա Հ Ա Ն Ա Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն - Գեորգյան Հոգևոր ճեմարանի մեր

ս ս.էբ ո ^ Յ ա ! ' - 1̂ ս բ ^ ^ ա ^ Ա41Վա^աւ!ա^1ս̂ ան՜հայա^^տա^ա 1̂ կենտւտնը՛ և Մ ա յր Աթոռի գիտ ա կա ն ձեռնարկումները, Ժ Ա - Ժ Բ 141:

1 и О Տ Տ Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի գա հա կա լութ յա ն շրջա նում

՜ Հա յա ստ ա նյա ն թեմերում կառուցվել և օծվել են հետ ևյա լ եկեղեցիները, Ժ Ա -

Հա տ վա ծներ Գա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի կոնդակներից և գա հակւպու-

թյան շրջա նի քա րոզներից ու խոսքերից. Ժ Ա - Ժ Բ 148:

Ե . Ե Ր Ջ Ա Ն Կ Ա Հ Ի Շ Ա Տ Ա Կ Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Մ Ա Հ Վ Ա Ն 1 0 - Ր Ղ Տ Ա Ր Ե Լ Ի Ց Ի Ն Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ

Ն Յ Ո Ւ Թ Ե Ր

Ս Ի Լ Վ Ա Կ Ա Պ Ո Ւ Տ Ի Կ 6 Մ Ն - Ն ա իր գոյությամբ սրբացնում էր մթնոլորտը, Է -Ը 45:

Տ . Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Վ ա զ գ ե ն Ա ռա ջին, միջեկեղեցա կա ն

գործունեությունը, Է -Ը 58:Ա Ս Ո Ղ Ի Կ Ք Ա Հ Ա Ն Ա Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն - Վ ա գ գ ե ն Վ ե հ ա փ ա ռ ը որպ ես տ ոնա -

խոս, Է -Ը 67:Հ Ա Կ Ո Բ Ո Ւ Ր Ա Ր Ա Կ Ի Ր Մ Ո Վ Ս Ի Ս Յ Ա Ն - Վ ա զ գ ե ն Ա Շինա րա ր, Է -Ը 71:

Հուշա գրա կա ն գրառումներ, Է -Ը 154:

Ն վիրվա ծ Վ ա զ գ են Վ եհա փ ա ռ ի հիշա տ ա կին, Է -Ը 156:

Ա Ս Ո Ղ Ի Կ -Ք Ա Հ Ա Ն Ա Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն - Լույս Հա յրա պ ետ , Ժ Ա - Ժ Բ 172:

Ե րջա նկա յիշա տ ա կ Վ ա զգ էն Ա Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ող իկոսի վա խ ճա նմա ն 10-

ա մեա կը նշուեցաւ վա յել շուքով /Ա Մ Ն հա յոց Ա րևելյա ն թեմ/, Ժ Ա - Ժ Բ 191:

Զ . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Ճ Ե Մ Ա Ր Ա Ն Ի 1 3 0 - Ա Մ 3 1 3 Կ Ի Ն Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ

Ն Յ Ո Ւ Թ Ե Ր

218 Ժ Ա - Ժ Բ _________

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսի հա նդիսա պ ետ ա թյա մբ

Մ ա յր Ա թ ոռ Սուրբ էջմիա ծնում նշվեց Գ եորգ յա ն Հո գ և որ ճեմա րա ն ի 130-ամ-

յա կը, Ժ Ա - Ժ Բ 81:

Տոնա կան հա մերգ Ա րա մ Խ ա չա տ րյա նի ա նվա ն հա մերգա սրա հում՜ նվիրվա ծ

Գ եորգ յա ն Հո գ և որ ճեմա րա նի 130-ա մյակին, Ժ Ա - Ժ Բ 85:

Հա յա ստ ա նի Ա զգա յին Ա րխ իվի պ ա տ մա շունչ հա րկից ներս, Ժ Ա - Ժ Բ 87:

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Գևորգ յա ն ճեմա րա նի ա նցա ծ ուղին, Ժ Ա - Ժ Բ 90:

Տ . Ե Ղ Ի Շ Ե Ա Վ Ա Գ ֊Ք Ա Հ Ա Ն Ա Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն - Գ եոր գ յա ն Հո գ և ո ր ճեմա րա ն ,

Ժ Ա - Ժ Բ 93:

Տ. Ա Ս Ո Ղ Ի Կ Ք Ա Հ Ա Ն Ա Կ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Յ Ա Ն - Գևորգ յա ն Հո գ և ո ր ճեմա րա ն ը խըն-

կաման է, Ժ Ա - Ժ Բ 98:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ219

Ա Ր Տ Ա Կ Մ Ա Դ -Ո Յ Ա Ն - Լինե|ությաե ճա նա պ ա րհին, Ժ Ա - Ժ Բ 100:

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Հ . Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Տիրա յր ա րքեպ իսկոպ ոս Տեր-Հովհսւենիսյա -

նի հուշերը Գ եոր գ յա ե ճեմա րա նի մասիե, Ժ Ա - Ժ Բ 106:

Տ Ի Ր Ա Յ Ր Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Տ Ե Ր -Հ Ո Հ Ա Ն ՚Ն Ի Ս Յ Ա ՜Ն - Հուշեր Գ եոր գ յա ե ճ ե ­

մա րա նի մասին, Ժ Ա - Ժ Բ 111:

Վ Ա Հ Ա Ն Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն - Հ ա յ Եկեղեցու պա տ մության վա վերա գրերի նոր հսւտո- րր, Ժ Ա - Ժ Բ 118:

է . Մ Ա Յ Ր Ш Э - Ո Ո - Ո Ւ Մ

Հ Ե Ղ Ի ՜Ն Ե Մ Կ Ր Տ Չ Յ Ա Ն - Սուրբ Ծեունդը Մ ա յր Աթոռում, Ա 13:

Գ ա րեգ իե Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Հե յկի Թ ա լվեթ իեի գ լխ ա վորա ծ

պ ա տ վիրա կութ յա նը, Ц 124:

Ե կեղեցա կա ն բեմ. լուրեր, Ա 128, Բ - Գ 189, Դ 134, Ե 144, Զ 146. Է - С 185, Թ - Ժ 216. Ժ Ա - Ժ Բ 211:

Վ ր ա ս տ ա ն ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նա խ ա գա հ Մ ի խ ա յի լ Սա հա կա շվիլու ա յցը

Մ ա յր Ա թ ոո Ս ուրբ էջմիա ծին , Բ -Գ Յ :

Հոգեհա եգստ յա ն ա րա րողություն Մ ա յր Ա թոո Ս . էջմիա ծնա մ, Բ - Գ 27:

Հոգեհա եգստ յա ն ա րա րողութ յա ն Մ ա յր Ա թ ոո Ս . էջմիա ծն ում ի հիշա տ ա կ Գ ո տ -

գեե Մ ա ր գ ա ր յա ե ի ե սա մգա յիթյա ե ոճրա գործութ յա ն զոհերի, Բ - Գ 28:

Ս . Ղ ե ո ե ղ յա ե ց քա հա նա յից տ ոնը Մ ա յր Ա թոո Ս . էջմիա ծնում, Բ - Գ 164:

Ս . Վ ա րդա նա նց տ ոնը և քա հանայական ձեռնադրություն Մ ա յր Աթոռում, Բ - Գ 165:

Ս . Ս ա ր գ իս Զ որա վ ա րի տ ոնին Վ ե հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ը հա նդիպ եց երիտ ա սա րդ­

ների հետ , Բ - Գ 171:

Հ Ա Յ Կ Ո Ւ Ր Ա Ր Ա Կ Ի Ր Բ Ա Ր Մ Ե Ղ Յ Ա Ն - Հո ւշ-երեկո 'նվիրվա ծ Վ ա րդ ա ն ա ն ց հիշա ­

տ ա կին, Բ - Գ 172:

Հա յո ց բա նա կի հոգեոր ծա ռա յութ յա ն ղեկա վա րը մասնա կցեց հոգևոր սպ ա սա -

վորների ա ռա ջնորդների միջա զգա յին կոնֆերա նսին, Բ - Գ 175:

Մ ա ր տ ի 8-ին Մ ա յր Ա թ ոռի ' քրեա կա տ ա րողա կա ե հիմնա րկների հոգևոր ծա ռա ­

յութ յա նը շնորհա վորեց ա զա տ ա զրկմա ն մեջ գտ նվող կա նա նց, Բ - Գ 175:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Հա յա ստ ա նում Ռ ումինիա յի Հ ա ն ­

րա պ ետ ութ յա ն դեսպ ա ն Ն իկո լա ե Իորդա կեին , Բ - Գ 180:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ն ընդանեց Հա յա ստ ա նում Լեհա ստ ա նի

Հա նրա պ ետ ութ յա ն դեսպ ա ն Վ ի կ տ ո ր Ռ ոսսին , Բ - Գ 181:

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Վ լա դ իմ իր Պ ր յա խ իեին , Բ - Գ

181:

Գ ա ր ե գ ի ե Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ռ ո ս տ ո վ ի եա հա նգա պ ետ ի

գ լխ ա վորա ծ պ ա տ վիրա կութ յա նը, Բ - Գ 182:

Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդանեց Ի րա եի Իսլա մա կա ն Հ ա ն ­

րա պ ետ ութ յա ն տ եղեկա տ վութ յա ն նախ ա րարին, Բ - Գ 182:

220 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

Ն и О Տ.Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց շա խ մա տ ի աշ-

՚ խ ստեի 10-րդ չեմպիոն Բ որիս Սպ ա սսկա ն. Բ - Գ 183:Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսն ընդունեց Վ րա ստ ա ն ի դեսպ անին. Բ -

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Հա նգստ իա յի դեսպ անին.

Բ - Գ 184:Ն Ս Օ.Տ.Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Բուլղա րիա յի

արտ ա քին գործերի նախ ա րար, Ե Ա Հ Կ գործող նա խ ա գա հ Ս ողոմոն Պ ա սսի -

ին, Բ - Գ 184:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց «Վ եեշտ որգբա ե-

կի» վարչության նա խ ա գա հ Ա նդրեյ Կոստ ինին. Բ - Գ 185:

Հ Ե Ղ Ի ՜Ն Ե Մ Կ Ր Տ Չ Ց Ա Ն - Ա վ ա գ Շա բա թ ը Մ ա յր Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծնում. Դ 6:

Ա յցելություն Ծիծեոեա կա բերդ և Սուրբ Պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Ա թ ոռո ւմ ի հիշա տ ա կ

Ապրիլյսւն նահա տա կների, Դ 13:

Հա ղորդագրություն, Դ 16:«Ս . Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ններ Ա ւեքսա եդր Հա րութ յունյա նին և Տիգրա ն

Մա նսուրյա նին, Դ 27:Վ եհա փ սա Հա յրա պ ետ ն իր օրհնությունը տ վեց մեծա տ ա ղա նդ երգչուհի Իգա բել

Բա յրա քդա րյա նին, Դ 28:

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Լիբա նա նի Հա նրա պ ետ ութ ­

յա ն վա րչա պ ետ Ռ ա ֆ ի կ Հա րիրիին , Դ 130:

Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Հ Բ Ը Մ նա խ ա գա հ Պ ե ր ճ Սեդրակյսւնին, Դ 131:

Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց «Վ ա սպ ոտ ա կա ն» Հա յրենա կցա կա ն Մ իո ւթ ­

յա ն անդամներին, Դ 132:

Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց «Մ ա տ ենա դա րա նի բա րեկա մներ» բա րեգոր­

ծա կա ն հիմնա դրա մի գործա դիր տնօրինությանը, Դ 132:

Վ Ա Զ Գ Ե ՜ ե Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ -Ք Ե Ս Ա Բ Լ 6 Ա Ն - Լիոնի Ա րքեպ իսկոպ ոս Ֆ ի լի պ Կ ա ր ­

դինա լ Բա րբա րենի ա յցը Մ ա յր Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծին, Ե 53:

Հոգեհա եգստ յա ն արարողություն Սուրբ էջմիածնում՜ նորոգ հա նգուցյա լներ Տ.

Զ ա րեհ արքեպ ս. Ա գնա վոտ յա նի ե Տ. Վ ա րուժա ն ծ. վրղ. Գ ա պ ա ոա ճյա ն ի հո­

գիների հա նգստ ության հա մա ր, Ե 68:

Ք ա հա նա յա կա ն ձեռնադրություն և օծում Մ ա յր Ա թ ոռ Սուրբ էջմիա ծնում, Ե 120:

Տ. Ա բրա հա մ եպ իսկոպ ոս Մ կրտ չյա նի խ ոսքը քա հա նա յա կա ն ձեռնա դրությա ն

ժամանակ, Ե 121:

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց օտ ա րերկրյա պետություն­

ներում հա վա տ ա րմա գրվա ծ Հա յա ստ ա ն ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն դիվա նա գիտ ա ­

կան և հյուպ ա տ ոսա կա ն ներկայացուցչությունների ղեկա վա րներին, Ե 137:

Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Պ ա տ գա մա վորա կա ն բա րե­

կամության հա յկա կա ն վեհա ժա լովի մա սնա կիցներին, Զ 142:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ221

Գ ա րեգ իե Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց «Այա ս» ծովա յին հետ ա զո­

տ ությունների ակումբի անդամներին, Զ 142:

Գ ա ր ե գ ի ե Բ Կա թ ողիկոսն ընդունեց Գրողների հա մա հա յկա կա ն երկրորդ հա մա ­

ժողովի մասնա կիցներին, Զ 143:

Ս . Ա ստ վսւծա ծեի Վ երա փ ոխ մա ն տ ոնր Մ ա յր Ա թ ոո Ս . էջմիա ծնում. Է -Ը 16:

Հոգեհա նգիստ Մ ա յր Ա թոո Ս . էջմիա ծնում Վ ւսգգեե Ա Հա յրա պ ետ ի մա հվա ն 10- րդ տ ա րելիցի ա ոիթով, Է -Ը 16:

Հա յա ստ ա ն յա յց Ա ռա քելա կա ն Եկեղեցին իր վշտակցությունն 1; հա յտ նում Ի ր ա ­

րում կա տ ա րվա ծ ահաբեկչության գոհերի ընտ անիքներին և Իրա քի հա մայն ժողովրդին, Է -Ը 17:

Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն իր գորակցությունն ու սրտ ա կցությա նն է հա յտ նել

Հոոմ ի Հո վ հա ե եես -Պ ո ղ ո ս Բ Պ ա պ ին , Է -Ը 17:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսը «Ա. Գ րիդ որ Լուսավորիչ»

շքա նշա ն հա նձնեց Վ ի տ ա լի Գրիգորյա նցին, Է -Ը 18:

Հ ա յ Եկեղեցու պ ա րգ և ը 'Վ երա պ ա տ վ ե լի Մ ա նվե լ Ջինբւսշյանին, Է -Ը 19:

Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսը մրցա նա կներ հա նձնեց տ ա րվա լա վա ­

գույն ուսուցիչներին, Է -Ը 21:

Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Փ ա սա դենա յի քա ղա քա գըլ-

խին ն ոստ իկա նա պ ետ ին, Է -Ը 173:

Գ ա ր եգ ին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ե Խ Խ Վ գլխ ա վոր քա րտ ու­ղա րին, Է -Ը 173:

Գ ստ եց ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Բելա ոուսի Հա նրա պ ետ ութ ­

յա ն ներքին գործերի նա խ ա րա ր Վ լա դ իմիր Ն ա ա մովին , Է -Ը 174:

Գ ա ր եգ ին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ե րիտ ա սա րդա կա ն միութ­

յունների ներկա յացուցիչներին, Է -Ը 174:

Հա յա ստ ա նում պ ա շտ ոնա վա րութ յունն ա վա րտ ող Գերմա նիա յի դեսպ ա նը հրա ­

ժեշտ տ վեց Գ ա ր ե գ ի ե Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թողիկոսին , Է -Ը 175:

Վ րա ս տ ա ն ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն ա րտ ա քին գործերի նա խ ա րա րի ա յցը Մ ա յր

Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծին , Է -Ը 175:

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդանեց Ռ ուսա ստ ա նի Դա շնութ յա ն

Կ ոմ ի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նա խ ա գա հ Վ լա դ իմ իր Տորլոպ ովին, Է -Ը 176:

Գ ա րեգիե Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդանեց Ի րա եի եոբա նշա նա կ դես­

պ ա նին, Է -Ը 176:

Գ ա րեգիե Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Հոոմեա կա թ պ իկ Եկեղեցու

Տ րենտ ոյի թեմի ուխ տ ա վորներին, Է -Ը 177:

Գ ա ր եգ ին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Դ ա ն իա յի թա գա վորությա ն

ա րտ դործնա խ ա րա րին , Է -Ը 177:

Ի րա ն ի Ի ս լա մա կա ն Հա նրա պ ետ ութ յա ն նա խ ա գա հը Մ ա յր Ա թոո Ա ոտ բ էջմ իա ծ ­

նամ, Օ ֊ ժ 3:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

նա խ ա գա հ Գ երոգի Պ րվ ա ն ով ը Մ ա յր Աթոռում.

Ն Ս Օ Տ Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսը հա նդիպ ում ունեցավ Լ Ղ Հ

՜ նա խ ա գա հ Ա րկա դի Ղուկա սյա նի հետ , Թ ֊ ժ 5:«Ս. Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ն «Զա րթոնք» թերթի խ մբա գիր Պ ա րույր Ա ղ -

ռ ա տ ա ն ի ն , 2 8 :Ն Ս О Տ.Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսը «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ »

շքանշան հանձնեց Ա լբերտ Սևինչին. Թ ֊ ժ 29:«Ա Ս ա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ն ա մերիկա հա յ գրող Փ իթ եր Բա լա քյա նին.

Թ ֊ ժ 30:Վ եհա փ ա ո Հա յրա պ ետ ն Ավա գութ յա ն պ ա տ իվ շնորհեց Տ. Պ ո ղ ո ս քա հա նա Պ ա -

րոնյանին, Թ ֊ ժ 31:Հոգեհա նգստ յա ն արարողություններ Ա . էջմիա ծնում ե Ե րևա նի Ս . Գ րիգ որ Լու­

սավորի! եկեղեցում՛ Բեսլա նի գոհերի հոգիների հանգստության համար, Թ ֊ ժ 32:

Վ եհա փ ա ո Հա յրա պ ետ ի նախա գահությա մբ գումարվեց «Մ ա տ ենա դա րա նի բա ­

րեկամներ» բա րեգործա կա ն հիմնա դրա մի Հոգա բա րձուների խ որհրդի անդ­

րանիկ նիստը, Թ ֊ ժ 35:Հ Ա 6 Կ Ո Ւ Ր Ա Ր Ա Կ Ի Ր Բ Ա Ր Ս Ե Ղ 6 Ա Ն - Եպ իսկոպ ոսա կա ն ձեռնա դրություն Մ ա յր

Ա թոռ Սուրբ էջմիա ծնում, Թ ֊ ժ 152:

Ք ա հա նա յա կա ն ձեռնադրություն և օծում Ե րևա նի Ս . Գ ր իգ որ Լուսա վորիչ Մ ա յր

եկեղեցում, Թ ֊ ժ 158:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Ուկրա ինա յի

Ն Գ նախարարին, Թ ֊ ժ 206:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Հա յա ստ ա նում

Ֆինլա նդիա յի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նորա նշա նա կ ա րտ ա կա րգ և լիա զոր դես­

պանին, Թ ֊ ժ 207:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ի տ ա լիա յի Հա ն ­

րա պ ետ ությա ն Խ որհրդա րա նի վտ խ խ ոսնա կ Լա մբերտ ո Դինիին, Թ ֊ ժ 207:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Հա յա ստ ա նում

Ա Մ Ն նորա նշա նա կ ա րտ ա կա րգ և լիա զոր դեսպ ա նին, Թ ֊ ժ 208:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Հա յա ստ ա նի

Հա նրապետությունում Գերմա նիա յի Դ ա շնա յին Հա նրա պ ետ ութ յա ն ա րտ ա ­

կա րգ և լիա զոր դեսպանին, Թ ֊ ժ 208:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Եվրոպ ա կա ն

Հա նձնա ժողովի նա խ ա գա հ Ռ ոմա ն ո Պ րոդիին , Թ ֊ ժ 209:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Բելա ռուսի Հ ա ն ­

րա պ ետ ությա ն գլխ ա վոր դա տ ա խ ա զ Վ ի կ տ ո ր Շեյմա նին, Թ ֊ ժ 209:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Հա յա ստ ա նի

Հանրապետությունում Լեհա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն ա րտ ա կա րգ և լիա զոր

դեսպանին, Թ ֊ ժ 210:

222 ԺԱ-ԺԲ_________

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 223

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Մ Ա Կ -ի փ ա խ ըս-

տ ա կա նեերի գծով գերագույն հա նձնա կա տ ա րին, Թ ֊ ժ 210:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Արևմտ սւեվրո-

պ ա կա ն Մ իութ յա ն վեհւսժողովի փոխ նա խ ա գա հին, Թ - ժ 211:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ռ Դ Դա շնա յին

()ողովի դա շնությա ն խ որհրդի նա խ ա գա հ Ս երգեյ Մ իրոնովին , Թ - ժ 211:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Պ ա ո |ո Կոելոյիե, Թ - ժ 212:

Ն .Մ Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ա Պ Հ Մ Խ Վ

պ ա շտ պ ա նութ յա ն ե ա նվտ ա նգությա ն հա րցերի մշտ ա կա ն հա նձնա ժողովի ա նդա մներին, Թ - ժ 212:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Ն որվ եգիա յի ա ր­

տ ա քին գործոց նա խ ա րա րին, Թ - ժ 213:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Չինա ստ ա նի

ժողովրդա կա ն Հա նրա պ ետ ությա ն արտաքին գործերի նախարարին, Թ - ժ 213:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսն ընդունեց Մ իջխ որհրդա -

րա եա կա ե հա մագործակցության բրիտ ա նա կա ն խմբի անդամներին, Թ - ժ 214:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն րեղա նեց Հ Հ կոմպ ոզի­

տ որների միության նա խ ա գա հ Ռ ոբերտ Ամիրխ ա նյա նին, Թ - ժ 215:

էստ ոնիա յի Հա նրա պ ետ ութ յա ն նա խ ա գա հը Մ ա յր Ա թ ոո Սուրբ էջմիա ծնում, Ժ Ա - Ժ Բ 14:

Ն .Ա .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսն ընդունեց Վ րա ստ ա նի Հա ն ­

րա պ ետ ութ յա ն ա ոա ջին տ իկին Ս ա նղրա Ե ղիսա բեթ Ռ ուլովսին, Ժ Ա - Ժ Բ 15:

Ն ո ր ա օ ծ 19 քա հա նա ներն ա յսուհետ ե իրենց հոգեոր սպ ա սա վորութ յունը կբերեն

Հա յո ց Եկեղեցում , Ժ Ա - Ժ Բ 42:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յոց Կ ա թ ող իկոսը «Ս . Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ »

շքա նշա ններ հա նձնեց էդա ա րդ Իսա բեկյա նին, Ս են Ա րևշա տ յա նին , Վ ի լե ե

Հա կոբյա նին և Կ ա ր պ իս Սոտ եեյա նցին , Ժ Ա - Ժ Բ 43:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ա մենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսը «Ա. Ս ա հ ա կ - Ս . Մ եսրոպ »

շքա նշա ն հա նձնեց Ի ո ս ի ֆ Կոբգոնիե, Ժ Ա - Ժ Բ 45:

Հա յա ստ ա ն ի Թ եք ե յա ն Մ շա կութ ա յին Մ իութ յա ն բա րձրա գույն ա դա մա նդա կուռ

«Ա րա րա տ » շքա նշա նը Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսին , Ժ Ա - Ժ Բ 46:

Մ ա յր Ա թ ոո Ս . էջմիա ծնում ձեռնա դրվեցին 17 նոր սա րկա վա գներ, Ժ Ա - Ժ Բ 175:

«Հա նրա կրթ ա կա ն ա րդի իրա վիճա կը Հա յա ստ ա նում և Եկեղեցու դերը կրթա կա ն

հա մա կա րգում» թ եմա տ իկ քննա րկում Մ ա յր Աթոռում, Ժ Ա - Ժ Բ 180:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կա թ ողիկոսն ընդունեց հա յկա կա ն «Կի-

|իկիա» ա ռա գա ստ ա նա վի ա նձևա կա գմին, Ժ Ա - Ժ Բ 208:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա ր եգ ին Բ Ամենա յն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց «Ռ ուսա ստ ա ն-

յա ն երկա թուղիներ» ընկերության նա խ ա գա հին, Ժ Ա - Ժ Բ 209:

Ն Ս .Օ .Տ .Տ. Գա րեգիե Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց մի խումբ թուրք

մտավորականների. Ժ Ա -Ժ Բ 209.Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսն ընդունեց Ռ Դ Պ ետ ա կա ն

Դումա յի նախագահ Բ որիս Գրիգ լովին . Ժ Ա - Ժ Բ 210:

ը Հ Ա Գ Ե Վ Ո Ր - Կ Ր Թ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ս Տ Ա Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր

Տեղի ունեցավ Գևորգ յա ն Հոգևոը ճեմա րա նի հիմնովին վերա նորոգվա ծ շենքի

բացման արարողությունը, Է -Ը 20:Վ եհա փ ա ո Հա յրա պ ետ ի հանդիսապետությամբ տ եղի ունեցավ Սևա նի Վ ա գգեն -

յա ն Հոգն որ Դպ րա նոցի նոր մասնա շենքի բա ցմա ն արարողությունը, Թ - ժ 34:

Թ . ֊ Ք Ա Ր Ո Զ Խ Ո Ս Ա Կ Ա Ն

Տ. Ա րշա կ վա րդա պ ետ Խ ա չա տ րյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճարում մատ ուցված Ծննդյա ն ճրա գա լույցի Մ. Պ ա տ ա րա գ ին , Ա 18:

Տ. Տիրան ա բեղա Պ ետ րոս յա նի ա նդրա նիկ քա րոզը ' խ ոսվա ծ Վ ա ղ ա րշա պ ա տ ի

Ս . Գա յա նե եկեղեցում մատ ուցված Ս . Պ տ ա ըա գին , Ա 21:

Տ. Կ յոտ եղ ա բեղա Վ ա րդա նյա նի ա նդրա նիկ քա րոզը 'խ ոսվա ծ Վ ա ղ ա րշա պ ա տ ի

Ս . Աստ վա ծա ծին եկեղեցում, Ա 24:

Տ. Հա կոբ քա հա նա Հա կոբյա նի ա նդրա նիկ քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ա. Պ ա տ ա րա գին , Ա 26:

Տ. Իգնա տ իոս ա բեղա Մ սղխ ա սյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Մ . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ­

ճարում մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ա 28:

Տ. Ն ա ր եկ ա բեղա Ա վա գյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տա ճա րում

մատուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ - Գ 30:

Տ. Վ ա րդ ա ն ա բեղա Ն ա վա սա րդ յա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ - Գ 32:

Տ. Պ ա րետ վա րդա պ ետ Ս ա րգսյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճարում Տ յա ռնընդա ռա ջի տոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ - Գ 35:

Տ. Հովհա ննես քա հա նա Հովհա ննիսյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Ղևոնդ յա նց տոնին, Բ - Գ 38:

Տ. Վ ա գգ են եպ իսկոպ ոս Մ իրզա խ ա նյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Վ ա րդա նա նց տոնին, Բ -Գ , 41:

Տ. Ն երսես ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ոգ ա պ ա լյա ն ի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր

Տա ճա րում Բուն Բա րեկենդա նի տոնին, Բ - Գ 44:

Տ. Տա թև ա րքեպ իսկոպ ոս Մ ա րզպ ա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Մ . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տա ­

ճա րում Ա րտ ա քսմա ն Կիրա կիին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Բ - Գ 47;

Տ. Եզնիկ եպ իսկոպ ոս Պ ետ րոս յա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում Ա նա ռա կի Կիրա կիին մա տ ուցվա ծ Մ . Պ ա տ ա րա գին , Բ - Գ 51:

224 ԺԱ-ԺԲ « № 1№ ւ 2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 225

Տ. Պ ա ր ե տ վա րդա պ ետ Սա րզսյսւնի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Տնտ եսի Կ իրա կիին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ -Գ 5 4 :

Տ. Դ ս ւվիթ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա հա կյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Դ ա տ ա վ որի Կ իրա կիին մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ -Գ 5 7 :

Տ. Ա րշա կ վա րդա պ ետ Խ ա չա տ րյա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Բ -Գ 5 9 :

Տ. Դ ս ւվիթ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա հա կյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր

Տա ճա րում Ծ ա ղ կա զ ա րդ ի տոնին մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Դ 29:

Տ. Ա րտ ա կ վա րդա պ ետ Տիգրա նյա եի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Հա րութ յա ն ճրսւգա|ույցին, Դ 31:

Տ. Ա սողիկ քա հա նա Կ ա րա պ ետ յա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Զ ա տ կի Մ եռելոցին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Դ 34:

Տ. Մ ո մ ի կ վա րդա պ ետ Ս ա րգս յա եի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում Կ րկնա գա տ կիե մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Դ 37:

Տ. Ա րշա կ վա րդա պ ետ Խ ա չա տ րյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Մ ե ծ եղեռնի 89-րդ տ ա րելիցի ա ռիթով մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Դ 39:

Տ. Իգնա տ իոս ա բեղա Մ ա լխ ա սյա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Ա շխ ա րհա մա տ րա ն կիրա կիին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Դ 43:

Տ. Շա հա ն քա հա նա Մ ովսիս յա ն ի ա նդրա նիկ քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . Գ ա յա ն ե եկե­

ղեցում Ծ ա ղ կա զ ա րդ ի տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Դ 46:

Տ. Կ տ ր ի ճ քա հա նա Դ ե եճ յա ն ի ա նդրա նիկ քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . Հռիփ սիմե եկեղե­

ցում Ծ ա ղ կա զ ա րդ ի տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Դ 50:

Տ. Վ ա ր դ ա ն ա բեղա Ն ա վ ա սա րդ յա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում Ս . Խ ա չի Ե րեմա ն կիրա կիին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Ե 69:

Տ. Ն ա ր ե կ ա բեղա Ա վա գյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Ե 71:

Տ. Մ ե ս ր ո պ ա բեղա Պ ա րսա մ յա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում Հա մբա րձմա ն տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ե 73:

Տ. Տիրա ն ա բեղա Պ ետ րո ս յա ն ի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

երկրորդ Ծ ա ղ կա զա րդ ին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Ե 76:

Տ. Ա ոեն ա բեղ ա ճեպ ե ճ յա ն ի ա նդրա նիկ քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում, Զ 35:

Տ. Ց ա վեն ա բեղա Հա կոբ յա նի ա նդրա նիկ քա րոզը' խ ոսվա ծ էջմիա ծնի Ս . Ա ստ ­

վա ծա ծին եկեղեցում, Զ 37:

Տ. Շնորհք ա բեղա Ս ա րգս յա եի ա նդրա նիկ քա րոզը' խ ոսվա ծ Երևա նի Ս . Գ ր իգ որ

Լուսա վորիչ Մ ա յր եկեղեցում, Զ 40:

Տ. Տ ա ճա տ ա վա գ քա հա նա Դ ա վիդ յա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում . Զ 43:

Տ Ա րշա կ վա րդա պ ետ Խ ա չա տ րյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա -

' ճարում մա տ ուցվա ծՍ . Պա տ ա րա գին . Է -Ը 23:Տ. Հովհա ննես ա բեղա Մ սւյի լյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում մատուցված Ս . Պա տ ա րա գին, Է -Ը 27.Տ. Մ ա կա ր աբեղա Հա կոբյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մատուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Է -Ը 30:Տ. Շնորհք ա բեղա Սա րգսյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Մ . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մատուցված Ս . Պա տ ա րա գին, Է -Ը 32:Տ. Տա ճա տ ա բեղա Ծսւտ ոտ յա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում մատուցված Ս . Պա տ ա րա գին , Է -Ը 35:Տ. Վ ա րդ ա ն ա բեղա Նա վա սա րդյա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճարում Շողա կա թ Ս . էջմիա ծնի տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Է -Ը 37:

Տ. Ն ա վա սա րդ եպ իսկոպ ոս Կ ճո յա ն ի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճարում Ս . Ա ստ վա ծա ծնի Վ երա փ ոխ մա ն տոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա ր ա ­

գին, Է -Ը 40:Տ. Գ ա բրիե լ ա բեղա Մա րգսյա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Մ . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մատուցված Ս . Պա տ ա րա գին , Է -Ը 43:

Տ. Ա րմա շ վա րդա պ ետ Նսղբա նղյա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ­

ճարում մատուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Թ - ժ 41:

Տ. Ս ևա ն եպ իսկոպ ոս Ղա րիբյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում մատ ուցված Խ ա չվերա ցի Ս . Պ ա տ ա րա գին , Թ - ժ 43:

Տ. Ա րշա կ եպ իսկոպ ոս Խ ա չա տ րյա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճարում մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Թ - ժ 46:

Տ. Թ որգոմ ա բեղա Տոնիկյսւնի խ ոսքը Սուրբ Թ ա րգմա նչա ց տ ոնի ա ռիթ ով ' ա ս­

ված Օ շա կա նի Ս . Մ եսրո պ եկեղեցում, Թ - ժ 50:

Տ. Մ ո ւշեղ ա բեղա Բ ա բա յա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տա ճա րում

մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Թ - ժ 52:

Տ. Ջոհրա բ ա բեղա Կոստ ա նյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Թ - ժ 55:

Տ. Գրիգորիս արքեպ իսկոպոս Բունիա թյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Գևորգ յա ն Հոգևոր ճեմա րա նի հիմնա դրության 130-ա մյակին նը-

վիրվա ծ Մ . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 47:

Տ. Խ ա ժա կ ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ա րսա մ յա նի քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում մատ ուցված Մ . Պ ա տ ա րա գին Գա րեգին Բ Կ ա թ ողիկոսի գա հա կա ­

լության հինգերորդ տ ա րեդա րձի ա ռիթով, Ժ Ա - Ժ Բ 52:

Տ. Աբշեն ա բեղա Մա նոսյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Մ . էջմիա ծն ի Մ ա յր Տա ճա րում

մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 57:

Տ. Ն որա յր ա բեղա Սիմոնյա նի ա նդրա նիկ քա րոզը ' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծն ի Մ ա յր

Տա ճա րում մատ ուցված Ա . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 59:

226 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 227

Տ. Ա րիստ ա կես քա հա նա Հովհա ննիսյա նի ա նդրանիկ քա րոզը' խ ոսվա ծ Երևա նի

Ս . Գ ր ի գ ո ր Լուսա վորիչ Մ ա յր եկեղեցում, Ժ Ա - Ժ Բ 62:

Տ. Ն ա ր ե կ ա բեղա Ավա գյսւնի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

Թ-ադեոս և Բա րդուդիմեոս ա ռա քյա լների տոնին մատ ուցված Ս . Պ ա տ ա ր ա ­գին, Ժ Ա - Ժ Բ 66:

Տ. Տիրա ն ա բեղա Պ ետ րոս յա եի քա րոգը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 69:

Տ. Մ ոմիկ վա րդա պ ետ Ս ա րգսյա նի քա րոգր 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 71:

Տ. Ն երս ես ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ոգ ա պ ա լյա ն ի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 74:

Տ. Ե զրա ս եպ իսկոպ ոս Ն երսիս յա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում Ս . Ս տ եփ ա ննոսի տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գին , Ժ Ա - Ժ Բ 77:

Տ. Վա րտ ււն ա բեղա Ն ա վ ա սա րդ յա նի քա րոզը 'խ ոսվա ծ Ս . էջմիա ծնի Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս . Պ ա տ ա րա գ ին , Ժ Ա - Ժ Բ 79:

Ժ . Թ Ե Մ Ա Կ Ա Ն Կ Յ Ա Ն Ք

Հա նդիպ ում Ա Մ Ն -ի դեսպ ա ն ճա ն Օրտ ուէյի հետ /Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմ/, Ա 114:

Ա Մ Ն Ա րեւմտ եա ն թեմի կողմէ օգնութխն իրա քա հա յութեա ն, Ա 116:

Ա ոա ջնորդա րա նէն ներս հա ստ ա տ ում հոգեւորա կա նա ց պ ա տ րա ստ ութեա ն ֆոն-

տ ին / Ա Մ Ն Ա րևմտ յա ն թեմ/, Ա 116:

Ի րա քա հա յ Մ իութ եա ե նոփրատուութիւնները Ա Մ Ն Ա րեւմտ եա ն թեմի Ա ռա ջնոր ­դա րա նին, Ա 117:

Հա կ ո բ ա րքեպ ս. Գ ը լըն ճեա եի նոր գիրքը, Ա 118:

Ռ ուսա ստ ա նի Գերա գույն դա տ ա րա նը մերժել է Ղ ա զ ա րոս Կ յուրեդ յա նի բողոքը,

Ա 119:

Պ Ր Ո Ֆ . Հ Ե Ր Մ Ա Ն Գ Ո Լ Ց - Ցոհա ննես Լեփ սիուսի տ ուն-թա նգա րա նի բացումը

Պ ոտ սդա մում , Ա 120:

Կ ա ն ա դ ա յո ւմ Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի լի կ ի ո Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւթ յա ն ա ո ա ն ձի ն թ ե մ

ս տ ե դ ծ ե ւո ւ Ա ն թ ի լի ա ս ի հ ա կս ւկա ն ո ն ա կս ւն որ ո շմ ա ն ա ռ ի թ ո վ

Հա յա ստ ա նեա յց Եկեղեցտ յ Հիւսիսա յին Ամերիկա յի երեք թեմեբուն կողմէ, Բ - Գ 24:

Բա ժա նումի նոր քայւ Գ ա ն ա տ ա հա յոց թեմէն ներս, Բ - Գ 25:

Ք ա հ ա ն ա յա կ ա ն ձեռեա դրութիւե Ռ իչմընտ ի մէջ / Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմ/, Բ - Գ 176:

Տ. Խ ա ժ ա կ ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ա րսա մեա եի հա նդիպ ումը Յունաց Տիեզերա կա ն

Պ ա տ ր իա րք ին հետ / Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմ/, Բ - Գ 178:

Հիմևա րկէք Շա րլօթի հայ համայնքի նոր եկեղեցւոյ /Ա Մ Ն Արևելյան թեմ/, Բ - Գ 179:

Վ երա օ ծվ եց Գ ո ւգա րա ց թեմի Մ ա րգ ա հովիտ գյուղի եկեղեցին, Դ 118:

5 Պ Օ Ղ Ո Ս Ե Ա Ն - Լոտ եր Հոլլա նտ սւյի հա յ համայնքէն. Դ 120:

Աւա զ Շա բթուա ե եւ Սուրբ Զ ա տ կի արւսրողաթիւնեերը Ս ուրբ Վ ա րդ ա ն Մ ա յր

Տա ճա րին մէջ /Ա Մ Ն Արևելյա ն թեմ/, Դ 121:Բրշ. Աոէն սրկ. ճէպ էճեա ն կուսսւկրօն քա հա նա յ ձեոնա դրուեցա ւ Սուրբ Վ ա րդ ա ն

Մ ա յր Տա ճա րին մէջ /Ա Ս Ն Ա րևելյա ն թեմ/. Դ 123:

Հա յկական ցեղասպանութեան ոգեկոչման ձեռնա րկ /Ա Ս Ն Արևմտ յան թեմ/. Դ 127:

Առա ջնորդ Սրբա զա ն Հա յրը կը մասնակցի Հա յկա կա ն Հա մա գումա րի հա մա ժո­

ղովին /Ա Մ Ն Արևմտ յա ն թեմ/, Դ 127:Արեւմտեան թեմի օժանղակութիւնը Մ իա ցեա լ Հա յկա կա ն Ֆոնտ ին, Դ 128:

Սուրբ Պ ա տ ա րա գ եւ հոգեհա նգիստ հա յ նահա տա կներուն հա մա ր /Ա Մ Ն Ա րև-

մըտյաե թեմ/, Դ 128:Տիա ր ճա ն Սթ իվընզ 20.000 տ ոլա ր կը նոփ րէ Արեւմտ եա ն թեմի Ա ռա ջնորդա րա ­

նին, Ե 129:Դա սա խ օսա կա ն շա րքեր եւ ձեռնա րկներ /Ա Մ Ն Ա րևմտ յա ն թեմ/, Ե 130:

Օծվեց Չքնա ղ գյուղի Ս . Ստ եփ ա ննոս նորա կառույց եկեղեցին, Զ 125:

Ընղունեւութխն'ի պ ա տ իւ Տ. Ա րմա շ վրդ. Ն ա լպ ա ն տ եա եի Դ ա մա սկոսի հա յոց թե­

մի ա ռա ջնորդ ընտրութեան, Զ 127:

Թ-ոբոեթոյի Ս . 1սաչ ամէնօրեա յ դպ րոցը Կ ա նա դա հա յոց թեմի հովանու ներքոյ. Զ

128:Նուիրատ ուութխ ններ Արեւմտ եա ն թեմի Առա ջնորդա րա նին, Զ 130:

Տէր եւ Տիկին Կրէկըրի Ջրքոյեա ն 15.000 տ ոլա ր կը նոփրեն Ա ռա ջնորդա րա նին, Զ

130:Նոփ րա տ ոա ւթխ ններ կա տ ա րուա ծ Ս ա ն Ֆրա նսիսկոյի Սուրբ Ցովհա ննէս Հա յց.

եկեղեցւոյ կողմէ, Տ 131:

Ս . Ն երսես Ընծա յա րա նի «Տ. Տ. Գա րեգին Ա . Ա ստ ուա ծա բա եա կա ն Կ եդրոն»ի հո­

ղը օհնուեցաւ եւ Ս . Ցա կոբ Մ ա տ ուռի հիմնա քա րերը օծուեցան, Զ 132:

Ձեռա մբ Հա յոց Հա յրա պ ետ ի օծվեց Խ ա րկովի Ս . Հա րութ յուն նորա կառույց հա յ­

կա կան եկեղեցին, Է -Ը 159:

Դա սընթա ցներ Ա րմա վիրի թեմի ուսուցիչների հա մա ր, Է -Ը 162:

Լուրեր Գերմա նիա յի հա յոց թեմէն, Է -Ը 164:

Ա ռա ջնորդա րա նի «Հա մա գումա րների եւ երիտ ա սա րդա ց «Ա րա րա տ » կեդրոե»ի

պ ա շտ օնա կա ն բացումը /Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմ/, Է -Ը 168:

Տեղի են ունեցել Դա մա սկոսի հա յոց թեմի ա զգա յին գա վա ռա կա ն ժողովի ընտ ­

րությունները, Է -Ը 170:

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թ ողիկոսը հովվա պ ետ ա կա ն ա յցով մեկնեց Գ ո ւ-

զա րա ց թեմ, Թ - ժ 182:

Գուգա րա ց թեմում օծվեց Բ ա գրա տ ա շեն գյուղի Սուրբ Աննսւ մատուռը, Թ - ժ 182:

Տ. Փ ա ռեն եպ իսկոպ ոս Ա վետ իքյա նի ձեռա մբ օծվեց Կ ա րմրա վոր Ս . Ա ստ վա ծա ­ծին եկեղեցին, Օ - ժ 183:

Ա Ր Ա Մ Ս Ր Կ . ■ ՔԷԹ -ԷՆՃԵԱ Ն - Երկու հոգեշէն միջոցառումներ, Թ - ժ 184:

228 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 229

Լուրեր Գ երմա նիոյ հա յոց թեմէն, Թ - ժ 185:

Լ Ղ Հ վստ չա պետ ը Ա Մ Ն -ի հայոց Արեւմտեան թեմին Առաջնորդարանում, Թ - ժ 188:

Արեւմտ եա ն թեմի հոցեւորա կա ններա եոօրեա յ հսոա քը եւ դասախօսութխններու շստ բը, Թ - ժ 189:

Կ ա տ ա րվեց Երնսւնի Ս . երրորդութ յա ն նորա կառույց եկեղեցու խաչերի օծումը, Ժ Ա - Ժ Բ 183:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ստ եցին Բ Ամենայն Հա յո ց Կ ա թ ողիկոսի ձեոա մբ օծվեց Գուգա րսւց

թեմի Ա րևա շող գյուղի նորա կառույց Ս . Ա ստ վա ծա ծին եկեղեցին, Ժ Ա - Ժ Բ 184:

Մ ոսկվսւյի Սուրբ Հա րութ յուն եկեղեցում կա տ ա րվեց հոցեհա նստ յա ն ա րա րողու­

թյուն Մ ե ծ երկրա շստ ժի ցոհերի հիշա տ ա կին, Ժ Ա - Ժ Բ 186:

Լուրեր Գերմա նիա յի հա յոց թեմից, Ժ Ա - Ժ Բ 187:

Ս ոտ բ Ծննդեա ն բա ցա ռիկ տօնախմբութիւն / Ա Ս Ն հա յոց Ա րևմտ յա ն թեմ/, Ժ Ա - Ժ Բ 189:

Ժ Ա . ԷԿՈ ՒՄ ԵՆԻԿ Կ6Ա Ն-Ք

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Ա Պ Հ երկրների միջկրոնա կա ն խ ա ղա դա րստ ա -

կան ներկա յա ցուցչա կա ն երկրորդ հա մա ժողովը, Բ - Գ 5:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Բրյոա ելում կա յա ցա վ Ե Ե Կ «Եկեղեցի և

հա սա րա կութ յա ն» հա նձնա խ մբի ա ռա ջին նիստ ը. Ե 131:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - «Եկեղեցիները երկխոսությա ն մեջ» հա նձնա խ մբի

ա ռա ջին հա նդիպ ումը, Ե 134:

Ո ւղ ղ ա փ ա ռ Եկեղեցիների սոցիա լա կա ն և հումա նիտ ա ր կա ցմա կերպ ությունների

ա ոա ջին միջա ցցա յին հա մա ժողովը, Ե 136:

Մ ա սնա կցութ յուն Բ ա ն տ երի հոցնոր սպ ա սա վորների միջա ցցա յին ա սոցիա ցիա ­

յի ա շխ ա տ ա նքներին, Զ 34:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - էկումենիկ պ ա շտ ոնյա ների հա նդիպ ում

ժնն ում , Զ 137:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Խ որհրդա կցություն եկեղեցա բա նութ յա ն վերա բեր­

յա լ, Я 140:

Սեմինա ր-խ որհրդա ժողով Մ ա յր Ա թ ոռ Ս . էջմիա ծնում , Է -Ը 161:

Սեմինա ր քա հա նա յից լսա րանում, Է -Ը 163:

Եկեղեցիների Հա մա շխ ա րհա յին Խ որհրդի «Հա վա տ ք և Կ ա ր ց» հա նձնա ժողովի

լիա ցումա ր նիստ ը Մ ա լա յց ի ա յի մա յրա քա ղա ք Կուա լսւ Լա մպ ա րում, Է -Ը 171:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Բենեդիկտ յա ն միա բա նությա ն վեհա ժողովը Հռ ո -

մում, Թ - ժ 193:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Մ ի ջա ց ց ա յի ն էկումենիկ 12-րդ հա մա ցումա րը Բ ո ­

ցեի վանքում, Թ - ժ 195:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ե վրոպ ա յի Եկեղեցիների Կ ոնֆ երա նսի

«Ե կեղեցի և հա սա րա կություն» հա նձնա խ մբի նիստ ը Բրյոա ելում , Թ - ժ 196:

Վ Ա Հ Ա Գ Ն Ո Ւ Ր Ա Ր Ա Կ Ի Ր Ա Զ Ի Տ Յ Ա Ն - Եվրոպայի Եկեղեցիների Կոնֆերանսի

Կենտրոնական Կոմիտեի նիստը Պրահսւյում, Թ ֊ժ 197:

Գ Ա 6 Ա Ն Ե Ա ԼԵ Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - «Քաղաքակրթությունների երկխոսություն» համա­

գումարը Հռողոսում, Թ ֊ժ 198:Ե Ե Կ «Եկեղեցի ե հասարակություն» հանձնախմբի հայտարարությունը Թուրքի­

այի անդամակցության հարցի վերաբերյալ, Թ ֊ժ 201:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա ԼԵ Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Թբիլիսիում տեղի ունեցավ «Գլոբալիզացիսւ և քա­

ղաքակրթությունների երկխոսություն» միջազգային համաժողովը, Թ ֊ժ 203:

Ա Ր Մ Ի Ն Ե Բ Ա Ղ Ր Ա Մ Յ Ա Ն - Շվեդական Եկեղեցու պատվիրակությունը Հայաս­

տանում, Թ ֊ժ 205:Բիոէթիկա յի ա րդի խնդիրների դասընթաց «Կա նա չ Աստվածաբանություն» ծրա գ­

րի շրջանակներում, Ժ Ա - Ժ Բ 182:Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Ք րիստ ոն յա Մ ա րդկա նց Եվրոպ ա կա ն Ֆորումի

Եվրոպ ա կա ն Կոնֆերա նսը, Ժ Ա - Ժ Բ 200:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Մ իջա զգա յին կոնֆերանս նվիրված Վ ա տ իկա նի Բ

ժողովի'էկումենիզմի մասին հրա մա նա գրին, Ժ Ա - Ժ Բ 203:

«Խաղաղություն, Անվտանգություն ե Հա շտ ութ յուն» ա շխ ա տ ա նքա յին խմբի

հա նդիպ ումը Բրյոա ելում, Ժ Ա - Ժ Բ 204:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ռ ո ւս Ո ւղ ղա փ ա ռ Եկեղեցու ներկա յա ցու­

ցիչները Մ ա յր Ա թ ոո Ս . էջմիա ծնում, Ժ Ա - Ժ Բ 205:

Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ Ք Ե Ս Ա Բ Լ Յ Ա Ն - «էկումենիկ շա րժմա ն վերա կա զմա ­

վորումը», Ժ Ա -Ժ Բ 206:

Հ Ո Վ Ա Կ Ի Մ Ա Բ Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն - Ա Պ Հ երկրների Միջկյւոնսւկա ն խ որհրդի

գործա դիր կոմիտ եի ա ռա ջին նիստը, Ժ Ա - Ժ Բ 207:

Ժ Բ . Ե Կ Ե Ղ Ե ՑԱ Գ ԻՏԱ Կ Ա Ն

Հա յոց Կ ա թ ողիկոս Տեր Զա քսւրիա յի ' մեր Տեր Հիսուս Ք ր ի ս տ ո ս ի մկրտության

մասին ա սա ծ քա րոզը, Ա 30:

Ա Ւ Ա Գ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Ս Ա Տ Ո Ւ Ր Ե Ա Ն - Տեսա նողն ու տ եսիլքը, Ա 40:

Ք Յ Ո Ս Ե Յ Ա Ն Հ Ա Կ Ո Բ - Նեքտ սւոիոս Կ . Պ ո լսեցո ւ' Ս . Ս տ եփ ա ննոս Ն ա խ ա վ կա ­

յին նվիրվա ծ ներբողի հա յերեն թարգմանությունը, Բ - Գ 63:

Ն Ե Ք Տ Ա Ռ Ի Ո Ս Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք - Երսւնելա յն Ն եք տ ա ոեա եպ իսկոպ ոսի բա նս ներ­

բողա կա նս ի մեծա պ ա տ իւ սարկաւսւգն եւ ա ոա ջին վկա յն Ք ր ի ս տ ո ս ի Սուրբն

Ստ եփ ա ննոս, Բ - Գ 65:

Վ Ի Գ Ե Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Յ Ք Ա Զ Յ Ա Ն - Հ ա յ Ե կեղեցու ավա նդությա ն պ ա տ մա ­

կան նշանակությունը, Զ 45:

230 Ժ Ա - Ժ Բ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ231

Ժ Գ . Պ Ա Տ Մ Ա ՜ Բ Ա ՜ Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա ՛Ն

Ա Բ Ա Ս Ե Ա Ն Գ Ր Ի Գ Ո Ր - Սկիզբն եւ պ ա տ ճա ռ «Բստ ձրա ցուցեա ց» ճա ռի եւ տե- սութիւն, Է -Ը 89:

Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Ն Տ Բ Ա Ր Ս Ե Ղ Ի - Արցա խ ի թեմը 1917-1920 թվա կա ննե­րին, Թ - ժ 111:

Ա Լ Ա Տ Մ Ն Մ Ա Ր Ո - Ի մ կյանքի ողբերգությունը, Է -Ը 120:

Ա Յ Վ Ա Զ Յ Ա Ն Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս - Հովհա ննես Շիրա գի «Բիբլիա կա ն» պ ոեմի հա -

մա մա րղկա յին շունչը, Է -Ը 122:

Ա Ն Տ Ո Ն Յ Ա Ն Ն Ո Ր Ա - Հո գ և որ երգի ա րձա գա նքներն Ի նտ րա յի «Ն երա շխ ա ր­հում», Թ - ժ 105:

Ա Ս Մ Ա Ր Յ Ա Ն Հ Ր Ա Չ Յ Ա Ա Շ Ո Տ Ի - Իտ ա լա կա ն ա զա տ ա մա րտ ը Մ իք ա յե լ Վ ա -

րա նղյա նի «Բ ողոքը նորագույն պ ա տ մութ յա ն մեջ» գործում, Դ 77:

Բ Ա Գ Ի Կ Յ Ա Ն Խ Ա Չ Ի Կ - Գ ևորգ յա ն ճեմա րա նի երա խ տ ա վորները /Գա րեգին Լե-

վոնյան/, Զ 97:

Բ Ա Լ Ո Յ Ա Ն Ա Ր Ա Մ Ա Յ Ի Ս - 1800 թվա կա նի կա թողիկոսա կա ն ընտրությունները, Բ - Գ 140:

Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն Ա Զ Ա Տ - Հ ա յ կա նոնա կա ն մտ քի մի վա ռ ղրսևորում Գ ր իգ որ Ն ա ր ե ­

կացու միջա վա յրում, Բ - Գ 77:

Խ ա ւսք հա տ Յ ա կոբա Ծպ ա տ եցւո յ իմա ստ ա սէր զիտ նա ա րի ընղղէմ Խ ոսրովա

իմացմանցն, Բ - Գ 89:

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Ա Ս Տ Ղ Ի Կ - 17-18-րղ ղա րերի հա յկա կա ն գա ղթ օջա խ ների գրչա­

տ ների մա նրա նկա րչությա ն պա տ մությունից, Թ - ժ 91:

Գ Յ Ո Ւ Ր Տ Ի Ն Յ Ա Ն Գ Ա Վ Ի Թ - - Հա յկա կա ն տ ա ռա նունների բա ռա կա զմա կա ն ա ր­

ժեքը, Ա 59: - Հա յկա կա ն տ ա ռա նունների ղա րձվա ծա կա զմիչ ա րժեքը, Զ 89:

Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն Ս . Մ . - Գ րա բա րը միջին և հա ջորդող դարերում, Բ - Գ 134:

Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն Վ Ա Ր Գ Ա Ն - Մ ա ր ո Ա լա գա նի հուշերը, Է -Ը 118:

Լ Ո - Ք Մ Ա Գ Յ Ո Զ Յ Ա Ն Տ Ի Ր Ա Ն - Կ ոմիտ ա ս Վ ա ր դ ա պ ե տ ի թուրքերեն ստ եղծա ­

գործությունները, Դ 68:

Կ Ա Ր Ա Գ Ո Ւ Լ Յ Ա Ն Հ Ա Ս Մ Ի Կ - Շա հա ն Շա հնոտ ի «Հա րա լեգներու դա վա ճա նութ ­

յունը» պ ա տ մվա ծա շա րը , Է -Ը 111:

Հ Ա Կ Ո Բ Յ Ա Ն Ա Ր Ա - Ե վրոպ ա կա ն գիտ նա կա նները Կ ա պ ա ղովկիա յի հա յկա կա ն

եկեղեցիների և եկեղեցա կա ն հա րդա րա նքի մասին, Է -Ը 80:

Հ Ա Կ Ո Բ Յ Ա Ն Գ Ր Ի Գ Ո Ր - Ա ղետ ի ա ռա ջին վկա յա գրությունը, Դ 97:

Հ Ա Մ Բ Ա Ր Ձ Ո Ւ Մ Յ Ա Ն Դ Ի Ա Ն Ա Հ Ա Յ Կ Ի - Ու. Ֆ ոլքների «Ա բիսոդոմ , Աբիսողո՜մ»

վեպ ի բա ռա րվեստ ի ինքնատիպության պ ա հպ ա նմա ն խնդիրը հայերեն թա րգ­

մանությա ն մեջ, Թ - ժ 125:

Հ Ա Մ Բ Ա Ր Ձ Ո Ւ Մ Յ Ա Ն Ո -Ա Ֆ Ա Յ Ե Լ - Գ ա րեգին Ն ժ դ ե հ - Ղ ա րա քի լիսա յի հրա ­

շունչ ոգին, Ե 79:

232 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն Ա Ր Ա Մ - Մ ի դրվա գ Կ իփ կիա յի Հա յկա կա ն Թ ա գա վորութ ­

յա ն անկման նա խ օրյա կի պատմությունից. Բ - Գ 128:Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն Պ Ե Տ Ր Ո Ս - Հա կոբ Մ ա նա նդ յա նը Գ ևորգ յա ն ճեմա րա նում.

Է - С 142:Հ Ո Վ Ս Ե Փ Յ Ա Ն Ա Ր Մ Ե Ն - Գա ոգուե իր ա րվեստ ի մասին, Դ 105:

Ճ Ե Վ Ա Հ Ի Ր Ճ 6 Ս Ն Մ Ի Մ Ա Ք Հ . - Գաների վանքը, Դ 87: - Լևոն Գ թա գա վորի վի-

մաքանդակների մասին, Թ - ժ 84:Մ Ա Թ Ե Վ Ո Ս Ց Ա Ն Կ Ս Ր Ե Ն - Հա զա րա մ յա Կեչա ռիսի հիմնա դրման պ ա տ մութ­

յունից, Ա 7 7 :Մ Ա Ա ս Ա Ս Յ Ա Ն Ա Ր Մ Ե Ն - Վ ա սպ ոտ ա կա նի կազմարվեստի պատմությունից, Զ 80:

Մ Ա Կ Ա Ր Յ Ա Ն Ա Դ Ա Մ Ք Ա Հ Ա Ն Ա - «Զի ոտ գէշն իցէ, ա նդ Ժողովեսցին ա րծոփ ք»,

Ա 4 2 :Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն Ա Ր Տ Ա Կ - Վ ա րդ ա ն Մ ա միկոն յա նի դիմա նկա րի սփ եղծմա ն պ ա տ ­

մությունը, Ե 113:Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն Վ Ա Հ Ա Ն - Գ րա կա ն մկրտության սրբա զա ն ա վա զա նը, Է -Ը 129:

Մ Ե Ս Ր Ո Պ Յ Ա Ն Հ Ա Յ Կ Ա Ն Ո Ւ Շ - Կ րոնա կա ն հա վա տ ա լիքների ե նա խ ա պ ա շա ­

րումների հետ կա պ վա ծ ա ծա կա նա կա ն հոմա նիշները հա յերենի բա րբա ռնե­

րում, Զ 52:Մ Խ Ի Թ Ա Ր Յ Ա Ն Ս Ա Ր Գ Ի Ս - Գ րիգ որ Ն ա րեկա ցու «Ցսւրութեաե» տ ա ղը, Է -Ը 73:

Մ Կ Ր Տ Չ Յ Ա Ն Տ Ի Գ Ր Ա Ն - Կ րոնի դերը 18-19-րդ դդ. բրիտ ա նա կա ն պ ա հպ ա նո­

ղա կա նների աշխատություններում, Է -Ը 92:

Մ Ո Վ Ս Ի Ս Յ Ս Ն Ֆ Ե Լ Ի -Ք Ս - 1848-1849 թթ. եվրոպ ա կա ն հեղա փ ոխ ա կա ն և ա զ ­

գա յին շարժումների կրոնա կան հա րցերի լուսաբանումը «Եվրոպ ա » շա բա թ ա ­

թերթում, Ա 92:

Մ Ո -Ք Ո Յ Ա Ն Հ Ե Ն Ր Ի Կ - Հո գ և որ ե բա րոյա կա ն ա րժեքները և ա նձնա յին Ե Ս -ի

ինքնամբողջացումը, Բ - Գ 157:

Մ Ո Ւ Ր Ա Դ Յ Ա Ն Ա Ն Ա Հ Ի Տ - է ջ ե ր հա յ տ պ ա գրութ յա ն պա տ մությունից, Թ - ժ 101:

Մ Ո Ւ Ր Ա Դ Յ Ա Ն Պ Ա Ր Ո Ւ Յ Ր - « Վ ա սն սււոտն կիրա կէի» ճա ռի հա յերեն և վրա ցե­

րեն թարգմանությունների առնչակցության խնդիրը, Զ 118:

Շ Ի Ր Ի Ն Յ Ս Ն Մ Ա Ն Ե / Է Ռ Ն Ա / - Հա յոց գրերի գյուտն ըստ «Գ իրք պ ա տ ճա ոա ց»-ի,

Է -Ը 86:

Ո Ր Ս Կ Ա Ն Յ Ա Ն Հ Ե Ր Ի Ք Ն Ա Զ - Ն երսես Շնորհա լու « Ո ղ բ Եդեսիոյ» պ ոեմի կրո­նական հենքը, Զ 71:

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Յ Ա Ն Դ Ա Վ Ի Թ - Ֆ րեդերիկ Ֆ ա րր ա րի քա րոզների թարգմանության

ա րձա գա նքները հա յ մամուլում /1901-1902 թթ./, Է -Ը 104:

Պ Ո Ղ Ո Ս Յ Ա Ն Վ Ա Ր Ո Ւ Ժ Ա Ն - Հա միդ յա ն կոտ որա ծները և Պ ի ե ռ Ք ի յե ա ռ ը , Դ 55:

Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն Դ Մ Ի Տ Ր Ի Ն Ի Կ Ո Ղ Ա Յ Ո Ս Ի - Խ ա յա շա -Ա զզի պետությա ն գրա վա ծ

տ ա րա ծքը, հա յկա կա ն ծագումը և քա ղա քա կա ն կյանքը, Ա 52: - Հա յերեն լեզ­

վով հիերոգլիֆիկ արձա նագրություններ ուրա րտ ա կա ն դա րա շրջա նում, Զ 47:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 233

Ս Ի Մ 6 Ա Ն Տ Ի Գ Ր Ա Ն - 3 . Կնոխ տ -կերպ սւրի /«Ուլուեքա խ ա ղ»/ եզրույթա յիե

խ նղիրներր ե նրանց հետ կա պ վա ծ առանձնահա տկությունները, Զ 106:

1Ш Ս 1 Մ Ո Ն Յ Ա Ն Վ Ի Կ Տ Ո Ր - Վ ա հա ն Տերյանի «Լռությունը», Ա 102:

Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Ց Ս Տ Ե Փ Ա Ն - Փ ետ րվա րյա ն հեղա փոխությունը և Հ ա յ Ե կեղ ե ­ցին, Ե 100:

Վ Ա Ր Դ Ա Ն Յ Ա Ն Վ Ր Ե Ժ - Գ րիգ որ Մ ա գիստ րոսը Հ ա յ Եկեղեցու և հա յոց դա վա ­նանքի ջա տ ա գով , Զ 60:

Տ Է Ր - Վ Ա Ր Դ Ա Ն Ե Ա Ն Գ Է Ո Ր Գ - Ստ եփ ա նոս եպ իսկոպ ոս Յա կովբա ցի, մա կա ­նուն Տիրացու. Ժ Բ . ղար, Բ - Գ 101:

Փ Ա Շ Ա Յ Ա Ն Ա Ս Ա Տ Ո Ւ Ր - 18-րդ դարում Վ ենետ իկի Մ խ իթ ա րյա նների հրա տ ա -

րա կա ծ «էֆիմ!:րտէներր», Թ ֊ ժ 96:

-Ք Ա Լ Ա Ն Թ -Ա Ր Յ Ա Ն Ե Վ Գ Ե Ն Ի Ա - ժ ա մա ն ա կի և տ ա րա ծությա ն ընկալումը մա հ­

վան ե հոգու հա վերժութ յա ն հա մա տ եքստ ում, Դ 82:

-Ք Յ Ո Ս Ե Յ Ա Ն Հ Ա Կ 1 1 Բ - Հա յո ց Այբուբենի խորհրդաբանությունն ըստ ձեոա գիր

մի ա վա նդությա ն /գետ եղվա ծ է նան «Դա ւթի հա յոց փ իլիսոփ ա յի եւ Փ իլիկեա յ

հոոոմոց վա րդա պ ետ ի եւ Հոմորեա յ արուեստ ա ւորի եւ Մ ով սէսի քերթողի

խ եղիր ի փ ա փ ա գմա ն իմա ստ ա սիրա կա նիս» բնագիրը/, Թ ֊ ժ 57:

Օ Տ Յ Ա Ն Ե Ր Վ Ա Ն Գ - Ա նիծյա լ տ ա րիներ /1914-1919/, Դ 99:

Ժ Դ . Գ Ի Տ Ա - Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ա Կ Ա Ն Կ Ց Ա Ն - Ք

Ա Զ Ա Տ Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Գ իւրա ժողով «Մ իա ծն ի իջմա ն վա յրը. Հա յոց Եկեղեցին դա ­րերի միջով» թեմա յով, Դ 114:

Գ իտ ա ժողով -հա նղիսութ յուն 'նվիրվա ծ Կ ե յա ոիսի 1000-ա մյա կին, Թ ֊ ժ 145:

« Հա յ մեկնողա կա ն գրա կա նութ յա ն դպրոցները» թեմա յով գիտ ա ժողով Մ ա յր

Ա թ ոո Սուրբ էջմիա ծնում, Թ ֊ ժ 148:

Հա յա ստ ա ն ի Գիտ ութ յունների Ա գգա յին Ա կա դեմիա յի բա րձրա գոյն պ ա րգեւը

Գ եր շ . Տ. Խ ա ժ ա կ ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ա րսա մեա նին , Ժ Ա - Ժ Բ 194:

Վ Ա Ր Գ Ա Ն Մ Ա Տ Թ -Է Ո Ս Ե Ա Ն - Գա փ ֆորնիոյ հա մա լսա րա նի Երուսա ղէմին նոփր-

ւած գիւրսւժողովը, Ժ Ա - Ժ Բ 196:

Ժ Ե . Կ Ե Ն Ս Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն Ն Ե Ր

Տ. Գ ա վ ի թ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա հսւկյա ն , Բ - Գ 21:

Տ. Ա ոեն ա բեղա Շա հինյա ն, Բ - Գ 22:

Տ. Ա բգա ր ա բեղ ա Հովա կիմ յա ն , Բ - Գ 23:

Տ. Կ տ ր ի ճ քա հա նա Դ ե ե ճ յա ն , Բ - Գ 166:

Տ. Շա հա ն քա հա նա Մ ովսիս յա ն , Բ - Գ 167:

Տ. Տ ա ճա տ ծա յրա գույն վա րդա պ ետ Յա րտ մյա ն, Բ - Գ 169:

Տ. Զ ա վեն ա բեղա Հա կոբ յա ն , Ե 123:

Տ. Շնորհք ա բեղա Սա րգսյա ն, Ե 124:

Տ. Մ ա կա ր ա բեղա Հա կոբյա ն. Ե 125:

Տ. Անղրեա ս քա հա նա Իսա խ ա նյա ն. Ե 126:

Տ. Թ ա դեոս քա հա նա Տերտ երյան, Ե 127:

Տ. Տա թև քա հա նա Կիրա կոսյա ն, Ե 128:Ա Ր Տ Ա Կ Մ Ո Վ Մ Ի Ս Յ Ա Ն - Պ ետ րոս Հովհա ննիսյա ն - 60, Է -Ը 139:

Տ. Ա րշա կ եպ իսկոպ ոս Խ ա չա տ րյա ն, Թ - ժ 156:

Տ. Ն որա յր ա բեղա Սիմոնյա ն, Թ - ժ 161:Տ. Արիստ ա կես քա հա նա Հովհա ննիսյա ն, Թ - ժ 162:

Տ. Ն երսես քա հա նա Շա հնա զա րյա ն, Թ - ժ 163:

Տ. Վ րթ ա նես քա հա նա Բսպ ա լյա ն , Թ - ժ 164:

Տ. Հուսիկ քա հա նա Ն ոտ իջա ն յա ն , Թ - ժ 165:

Տ. Գ յո ւտ քա հա նա Ղա հրա մա նյա ն, Թ - ժ 166:

Տ. Բա բկեն քա հա նա Հա յրա պ ետ յա ն , Թ - ժ 167:

Տ. Մ ո ւշե քա հա նա Վ ա հա նյա ն , Թ - ժ 169:

Տ. Մ ա շտ ոց քա հա նա Բա բա յա ն, Թ - ժ 170:

Տ. Ղ ա զ ա ր քա հա նա Պ ետ րոսյա ն , Թ - ժ 171:

Տ. Ս մբա տ քա հա նա Սա րգսյա ն , Թ - ժ 172:

Տ. Մ սւտ թեոս քա հա նա Դրա վա նց, Թ - ժ 173:

Տ. Մ ա նուե լ քա հա նա Մ կրտ չյա ն , Թ - ժ 174:

Տ. Թ ովմա քա հա նա Անղրեա սյա ն, Թ - ժ 175:

Տ. Ա ոա քել քա հա նա Ղ ա զա րյա ն, Թ - ժ 177:

Տ. Ե զնիկ քա հա նա Գա լստ յա ն, Թ - ժ 178:

Տ. Սիմեոն քա հա նա Առա քելյա ն, Թ - ժ 179:

Տ. Փ ա վստ ոս քա հա նա Սա րգսյա ն , Թ - ժ 180:

Տ. Անա նիա քա հա նա Բա բա յա ն, Թ - ժ 181:

Տ. Զ ոհրա պ ա բեղա Կոստ ա նյա ն, Ժ Ա - Ժ Բ 41:

Ժ Զ . Մ Ա ՀԱ Գ ՐԱ Կ Ա Ն Ն Ե Ր

Հա նգիստ Տ. Կ յոտ եղ եպ իսկոպ ոս Գ ա բիկ յա նի , Ա 125:

Հա նգիստ Տ. Զա վեն ա րքեպ իսկոպ ոս Չինչինյանի, Ա 126:

Հա նգիստ Տ. Մ ա նուե լ վա րդա պ ետ Երկա թյա նի, Բ - Գ 186:

Վ Ա Ր Դ Ա ՜Ն Դ -Ե Վ Ր Ի Կ Յ Ա Ն - Կ յա նքից հեռա ցա վ հա յ ձեռա գրա գիտ ութ յա ն նա-

հա պ ետ ը /Ա րտ ա շես Մ ա թ ևոսյա ն/, Բ - Գ 187:

Հա նգիստ Տ. Վ ա րուժա ն ծա յրա գոյն վա րդա պ ետ Գ ա պ ա ռա ճեա նի , Ե 139:

Հա նգիստ Տ. Շա հէ ա ւա գ քհնյ. Սէմէրճեա նի, Ե 142:

Վ Ա Ր Դ Ա Ն Դ Ե Վ Ր Ի Կ Յ Ա Ն - Եկեղեցա կա ն վա վերա գրերի ա նխ ոնջ հետ ա զոտ ո-

ղը, Զ 144:

Վ ա խ ճա ն վե լ է Գերա շնորհ Տ. Հո ւսիկ եպ իսկոպ ոս Բ ա ղդա սյա նը, Է -Ը 179:

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 235

Հա նգիստ Տ. Ռ ուբեն ա վա գ քա հա նա Ս ա ղոյա նի, Է -Ը 180:

Վ 1 1 Ր Ա 8 0 -Ա Տ Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Յ Ա Ն - Մ ա հ ճա րտ ա րա պ ետ Արծրուն Գ ա լիկ յա - նի. Է -Ը 181:

Պ Ե Տ Ր Ո Ս Բ Ե Գ Ի Ր Յ Ա Ն - Ն ա , ա վա ղ , գնաց: Ն ա հա ստ ա տ մնում է, Է -Ը 183:

Ժ է . Գ Ր Ա Խ Ո Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն - Մ Ա Տ Ե Ն Ա Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Ա Զ Ա Տ Բ Ո Տ Ո Յ Ա Ն - Խ ա չա կրա ց արշա վա նքներին ե Կիլիկ յա ն Հա յա ստ ա նին

նվիրվա ծ պ ա տ մա կա ն կա րևոր մի սկզբնաղբյուր, Ա 109:

Պ Ա Ր Ո Ւ Յ Ր Մ Ո Ւ Ր Ա Դ Յ Ա Ն - «Պ ա տ ճէն տումարի» /Է -Ժ Ե դարեր/՜ պ ա րտ ա վո­րեցնող հրա տ ա րա կութ յուն, Դ 111:

Ա Ր Շ Ա Կ Մ Ա Գ Ո Յ Ա Ն - Հա յոց կենցա ղի հա նրա գիտ ա կա ն բա ռա րա ն, Ե 116:

Մ Հ Ե Ր Ն Ա Վ Ո Յ Ա Ն - Աննա Ա րևշա տ յա նի «Հա յ միջնա դա րյա ն «Ձա յնից» մեկ­

նություններ» ուսումնասիրությունը, Է -Ը 157:

Ա Զ Ա Տ Բ Ո Տ Ո Յ Ա Ն - Ն վ ի ր վ ա ծ գիտ ա կա ն վա ստ ա կի ա րժեվորմա նը, Թ ֊ ժ 133:

Գ Ե Վ Ո Ր Գ Թ Ո Ս Ո Ւ Ն Յ Ա Ն - «Ջա մբռ»-ը ա շխ ա րհա բա րով, Թ ֊ ժ 138:

Ս Ո Ւ Ս Ա Ն Ն Ա Ս Մ Ի Ր Տ Ա Ն Յ Ա Ն - «Եվրոպ ա յի հա յա գետ ներ» մա տ ենա շա րը, Թ ֊ ժ 141:

«էջմիա ծին» ա մսա գրի յուրա քա նչյուր հա մա րի վերջում տ րվում են բովա նդա ­

կությա ն հա մա ռոտ թարգմանությունները ռուսերեն, ա նգլերեն և ֆրա նսերեն լեզու­ներով:

236 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

“ Э Ч М И А Д ЗИ Н ”О Ф И Ц И А Л Ь Н Ы Й Ж У РН А Л

Э Ч М И А Д ЗИ Н С К О ГО К А Т О Л И К О С А Т А(ноябрь-декабрь 2004 г.)

I РЕДАКЦИОННАЯ - Духовная семинария и Католикос (Посвящается 130- летию основания Геворкянской ДуховноП семинарии и 5-летию интронизации Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян) - (с. 3-5).

2. Энциклика Его Святейшества Гарегина Н, Католикоса всех армян, по случаю 130-летия основания ГеворкянскоП Духовной семинарии, 3 ноября 2004 г. (с.

6- 8 ) .

3. Энциклика Его Святейшества Католикоса Геворка IV Великотворного по случаю основания Геворкянской Духовной семинарии в Святом Эчмиадзине,

5 декабря 1872 г. (с. 9-11).4. Поздравления Президента Республики Армения г-на Роберта Кочаряна по

случаю 130-летия основания Геворкянской Духовной семинарии, 3 ноября

2004 г. (с. 12).5. Поздравления Премьер-министра Республики Армения г-на Андраника

Маргаряна по случаю 130-летия основания Геворкянской Духовной семинарии, 6 ноября 2004 г. (с. 13).

ОФИЦИАЛЬНАЯ ИНФОРМАЦИЯ

6. Визит Президента Республики Эстония г-на Арнольда Рюйтеля в Первопрестольный Святой Эчмиадзин, 16 ноября 2004 г. (с. 14).

7. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, первой леди Грузинской Республики г-жи Сандры Елизаветы Руловс, 3 декабря 2004 г. (с. 15).

8. Сообщение (о заседании Верховного духовного совета в Святом Эчмиадзине), 16 ноября 2004 г. (с. 16-17).

9. Сообщение (о нападении на армянскую и халдейскую церкви в г. Мосуле Ирака и их взрыве), 8 декабря 2004 г. (с. 18).

ПАТРИАРШИЕ ЭНЦИКЛИКИ И БЛАГОСЛОВЕНИЯ

10. Благословения Его Святейшества Гарегина И, Католикоса всех армян, по случаю 40-летия основания Бразильского отделения Армянского Всеобщего Благотворительного Союза, 11 ноября 2004 г., № 500 (с. 19-20).

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 237

11. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, г-ну Эдуарду Исабекяну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», 1 ноября 2004 г., № 261 (с. 21-22).

12. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Карпису Суренянцу по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», I ноября 2004 г., Ха 263 (с. 23-24).

13. Энциклика Его Святейшества Гарегина И. Католикоса всех армян, г-ну Сену Аревшатяну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», 15 ноября 2004 г., № 265 (с. 25-26).

14. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Вилену Акопяну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп». 15 ноября 2004 г., № 266 (с. 27-28).

15. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Петросу Бедиряну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», 3 ноября 2004 г., № 267 (с. 29-30).

16. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Петросу Оганесяну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», 3 ноября 2004 г., № 268 (с. 31-32).

17. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Симону Кркашаряну по случаю его награждения орденом «Святой Саак - Святой Месроп», 3 ноября 2004 г., № 269 (с. 33-34).

18. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Хорену Паляну по случаю его награждения орденом «Святой Нерсес Шнорали», 3 ноября 2004 г., № 271 (с. 35-36).

19. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Паркеву Шахбазяну по случаю его награждения орденом «Святой Нерсес Шнорали», 3 ноября 2004 г., № 270 (с. 37-38).

20. Патриаршие награды (пожалование в ноябре-декабре 2004 г. энциклик, орденов «Святой Нерсес Шнорали», благословений и права ношения нагрудных крестов Его Святейшеством Гарегином II, Католикосом всех армян, духовным и светским лицам, оказавшим большие услуги Армянской Церкви) - (с. 39).

21. Слово Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, по случаю смерти Хорена Абраамяна, 11 декабря 2004 г. (с. 40).

22. Новое назначение в Первопрестольном Святом Эчмиадзине (Преподобный иеромонах Зограб Костаняь назначен духовным пастырем университетских студентов и директором Молодежного центра Армянской Апостольской церкви. Помещена также биография Преподобного отца) - (с. 41).

23. 19 новопосвященных священников начинают служение Армянской Церкви (с.

42).24. Вручение орденов «Святой Саак - Святой Месроп» Его Святейшеством

Гарегином II, Католикосом всех армян, г-ну Эдуарду Исабекяну, г-ну Сену

238 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

15 ноября

2004

25.

26.

Аревшатяну. г-ну Вилену Акопяну и г-ну Карпису Суренянцу

2004 г. (с. 43-44).Вручение ордена «Святой Саак ֊ СвятоП Месроп» Его СвятеПшеством Гарегином П. Католикосом всех армян, г-ну Иосифу Кобзону. 3 декабря 2004

г. (с. 45).Вручение высшеП награды Культурного союза Текеян Армении бриллиантного ордена «Арарат» Его Святейшеству Гарегину II. Католикосу

всех армян, 26 ноября 2004 г. (с. 46).

ПРОПОВЕДИ

27. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Григориев Буниатяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии по случаю 130-летия основания Геворкянской Духовной семинарии, 3 ноября 2004 г. (с. 47-51).

28. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Хажака Парсамяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии по случаю пятилетия интронизации Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, 7

ноября 2004 г. (с. 52-56).29. Проповедь иеромонаха Аршена Саносяна в Кафедральном соборе Святого

Эчмиадзина на Литургии 14 ноября 2004 г. (с. 57-58).Первая проповедь иеромонаха Норайра Симоняна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии 21 ноября 2004 г. (с. 59-60).Первая проповедь священника Аристакеса Оганесяна в Ереванской кафедральной церкви Святого Григория Просветителя на Литургии 21 октября 2004 г. (с. 62-65).Проповедь иеромонаха Нарека Авакяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Праздник святых апостолов Фаддея и Варфоломея, 4 декабря 2004 г. (с. 66-68).Проповедь иеромонаха Тирана Петросяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии 9 декабря 2004 г. (с. 69-70).Проповедь архимандрита Момика Саргсяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии 13 декабря 2004 г. (с. 71-73).Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Нерсеса Позапаляна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургию 19 декабря 2004 г. (с. 74-76).Проповедь Его Преосвященства епископа Езраса Нерсисяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Праздник святого Степанося, 25 декабря 2004 г. (с. 77-78).Проповедь иеромонаха Вардана Навасардяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии 26 декабря 2004 г. (с. 79-80).

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 239

ДУХОВНОЙ СЕМИНАРИИ ГЕВОРКЯН - 130

38. Празднование 130-летия основания Геворкянской Духовной семинарии в Первопрестольном Святом Эчмиадзине под предводительством Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, 3 ноября 2004 г. (с. 81-84).

39. Праздничный концерт в зале им. Арама Хачатуряна, посвященный 130-летию основания Геворкянской Духовной семинарии, 6 ноября 2004 г. (с. 85-86).

40. Под сводами Национального архива Армении (о выставке Архивного фонда «Геворкянская Духовная семинария» начиная с 3 декабря 2004 г.) - (с. 87-89).

41. ПЕТРОС ОГАНЕСЯН - Путь, пройденный Геворкянской Духовной семинарией (с. 90-92).

42. ПРОТОИЕРЕЙ ЕГИШ Е САРГСЯН - Геворкянская Духовная семинария (с. 93-97).

43. СВЯЩЕННИК АСОГИК КАРАПЕТЯН - Геворкянская Духовная семинария - ка­дильница (с. 98-99).

44. АРШ АК МАДОЯН - На пути становления (научное исследование) - (с. 100- 105).

45. ПЕТРОС Г. ОГАНЕСЯН - Мемуары архиепископа Тирайра Тер-Оганесяна о Геворкянской Духовной семинарии (научное исследование) - (с. 106-110).

46. АРХИЕПИСКОП ТИРАЙР ТЕР-ОГАНЕСЯН - Мемуары о Геворкянской Духовной семинарии (с. 111-117).

47. ВАГАН МАГАЛЯН - Новый том документов по истории Армянской Церкви (рецензия)-(с. 118-120).

ПОСВЯЩ АЕТСЯ ПЯТИЛЕТИЮ ИНТРОНИЗАЦИИ ЕГО СВЯТЕЙШ ЕСТВА ГАРЕГИНА П, КАТОЛИКОСА ВСЕХ АРМЯН

48. Празднование пятилетия посвящения в сан и интронизации Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 7 ноября 2004 г. (с. 121).

49. ВАГАН М АГАЛЯН - Католикос всех армян в Ереванском Университете, 16 ноября 2004 г. (с. 122-125).

50. ИЕРОМОНАХ ТОРГОМ ТОНИКЯН - По пути новых свершений (с. 126-128).51. ИЕРОМОНАХ ОВАКИМ М АНУКЯН - Межцерковная деятельность

Первопрестольного Святого Эчмиадзина в период Патриаршества Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян (с. 129-136).

52. ПРОТОИЕРЕЙ ЕГИШ Е САРГСЯН - Главный преподаватель нашей Геворкянской Духовной семинарии (с. 137-140).

53. АЗАТ БОЗОЯН - Богословско-арменоведческий центр им. Гарегина I и научные инициативы Первопрестольного Святого Эчмиадзина (с. 141-145).

240 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

54. Церкви, построенные и освященные в епархиях Армянской Церкви в период Патриаршества Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян

(прилагается список 35 церквей) ֊ (с. 146-147).55. Отрывки из энциклик Католикоса Гарегина II и из проповедей и обращений

периода его свяшеннослужения (с. 148-171).

В СВЯТОМ ПРЕСТОЛЕ И В ЕПАРХИЯХ

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

СВЯЩЕННИК АСОГИК КАРАПЕТЯН - Лучезарный Патриарх (вечер памяти, посвященный десятилетию кончины светлой памяти Католикоса Вазгена I, в концертном зале им. Арама Хачатуряна 16 декабря) — (с. 172-174). Посвящение в сан 17 новых дьяконов в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 25 декабря 2004 г. (с. 175-179).Совещание на тему «Нынешнее состояние общего образования в Армении и роль Армянской Церкви в системе образования», 9 ноября 2004 г. (с. 180-

181).Курс современных проблем биоэтики в рамках программы «Зеленое богословие» (Цикл лекций преподавателя Московского евангелического богословского Института им. Св. Апостола Андрея священника Петра Коломейцева и преподавателя Оксфордского Университета профессора Дмитрия Ойконому в религиозных учебных заведениях Армении, 21-23 июля и 4-13 декабря 2004 г. (с. 182).Освящение крестов новой церкви Святой Троицы в Ереване, 9 ноября 2004 г. (с. 183).Освящение новой церкви Святой Богоматери в селе Аревашох Гугаркской епархии Его Святейшеством Гарегином И, Католикосом всех армян, 9 декабря 2004 г. (с. 184-185).Церемония панихиды по жертвам землетрясения 1988 г. в армянской церкви Святого Воскресения Москвы, 7 декабря 2004 г. (с. 186).Вести из армянской епархии Германии (с. 187-188).

В армянской западной епархии СШ А

64. Исключительное празднование Святого Рождества в зале им. Галаджяна комплекса им. Алисы и Элеаноры Тигранянов епархии, 24 декабря 2004 г. (с. 189-190).

В армянской восточной епархии СШ А

65. Десятилетие кончины светлой памяти Католикоса Вазгена I было достойно отмечено в Кафедральном соборе Св. Вардана в Нью Йорке и в зале им. Гайка и Алисы Гавукджянов, 5 декабря 2004 г. (с. 191-194).

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 241

66. Вручение высшей награды Армянской Национальной Академии Наук Его Высокопреосвященству архиепископу Хажаку Парсамяну, 8 ноября 2004 г. (с. 194-195).

67. ВАРДАН МАТЕВОСЯН - Симпозиум, посвященный Иерусалиму в Калифорнийском Университете, 6-7 ноября 2004 г. (с. 196-199).

МЕЖЦЕРКОВНЫЕ СВЯЗИ

68. ГАЯНЭ АЛЕКСАНЯН - Европейская конференция Европейского Форума христиан в столице Белорусии г. Минске, 4-7 ноября 2004 г. (с. 200-202).

69. ГАЯНЭ АЛЕКСАНЯН - Международная конференция, посвященная Хартииоб экуменизме Второго собрания Ватикана, г. Рока ди Папа (Италия), 11-13 ноября 2004 г. (с. 203).

70. Встреча рабочей группы «Мир, Безопасность и Примирение» в Брюсселе, 26- 27 ноября 2004 г. (с. 204).

71. ИЕРОМ ОНАХ ОВАКИМ М АНУКЯН - Представители Русской Православной Церкви в Первопрестольном Святом Эчмиадзине (с. 205).

72. ДЬЯКОН ВАЗГЕН КЕСАБЛЯН - Встреча в Женеве, организованная Всемирным Советом Церквей, по теме «Восстановление экуменического движения», 30 ноября - 3 декабря 2004 г. (с. 206).

73. ИЕРОМОНАХ ОВАКИМ МАНУКЯН - Первое заседание исполнительного комитета Межрелигиозного совета стран СНГ в Москве, 8-9 декабря 2004 г. (с. 207).

АУДИЕНЦИИ В ПЕРВОПРЕСТОЛЬНОМ СВЯТОМ ЭЧМИАДЗИНЕ

74. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, экипажа армянского парусника «Киликия», 2 ноября 2004 г. (с. 208).

75. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, председателя общества «Российские железные дороги» г-на Геннадия Фадеева, 3 ноября 2004 г. (с. 209).

76. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, группы турецкой интеллигенции, 8 декабря 2004 г. (с. 209-210).

77. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, председателя Государственной Думы РФ г-на Бориса Грызлова, 15 декабря 2004 г. (с. 210).

78. Краткие церковные новости. Информация о Святых Литургиях, проповедях и других церемониях в Кафедапыюм соборе и Первопрестольном Святом Эчмиадзине в течение ноября-декабря 2004 г. (с.211-212).

79. Список материалов, опубликованных в ежемесячнике «Эчмиадзин» за 2004 г. (с. 213-235).

242 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

“ЕТСНШ АБ2Ш ”ОБПС1АХ. МОМТНЬУ КЕУ1Е\У ОР

НОЬУ ЕТСНМ1АБ2Ш (КоуешЬег-БесешЬег 2004)

1 ЕБ1ТОК1АЬ - ТЬе Бештагу ոոճ Ле СаЛоНсов (ОесНсаЫ էօ Ле 1 ՅՕէհ Апшуегеагу օք Ле քօսոճսէւօո օք Сеуогйап ТЬео1ой1са1 Бепйпагу апё Ле 5էհ Апшуегеагу օք Ле РопйЯсаю օք №տ НоНпек Кагекш И, СаЛоНсов օք а11 Аплетам) - (р. 3-5).

2. ЕпсусНса! օք №տ НоНпе» Кагекш П. СаЛоНсоБ оГ а!1 АгтсшапБ, оп էհօ оссавюп օք Ле I ՅՕէհ Апшуегеагу օք Ле ԽաոԺյԱօո օք Сеуогк1ап ТЬео1о81са1 Ботшагу - (р. 6-8).

3. ЕпсусНса1 օք 11ւտ НоНпея СаЛоНсов Сеуогк IV, оп Ле оссавюп оТ էհօ քօսոճՅէւօո օք Сеуог&ап ТЬео1о81са1 вепйпагу օք Но1у ЕюЫшайгш, 5 БссстЬег, 1872 - (р. 9-11).

4. Мезва^е օք Соп^гашЫюп օք Ргев^еШ КоЬеП КосЬапап оп Ле осеавюп օք էհօ քօսոճՅէւօո օք Сеуогйап ТЬео1о81са1 Бепйпагу օք Но1у ЕкЛгшасЫп, МоуетЬег 6. 2004

(Р-12)-5. Мезва^е օք ՕօոջոէսԽճօո օք Рпте МЫ81ег АпЛатк Маг^апап оп 1Ье оссаэюп օք էհօ

КшпсЫюп օք Сеуогк|ап ТЬео1о81са1 Бепйпагу օք Но1у Е1сЬгшас1гт, МоуетЬег 6, 2004

(р. 13).

ОИИЗАЬШ РОКМ АТКЖ

6. У 1в11 օք Мг. Агпо1с1 КшПе1, РгаШеШ օք Ле ЕвЮшап КериЬНс էօ (հօ МоЛег Տօշ օք Но1у ЕюЬгтпайгш, ЫоуетЬег 16, 2004 (р. 14).

7. АисПепсе §гатей Ьу №տ НоНпеш Кагекш II, СаЛоПсоэ օք а11 Агтсшапв, էօ Мге. Бап г̂а ЕНгаЬеЛ КЫоуб, Րւրտէ Ьас1у օք Լհօ Оеограп КериЬНс, ОесетЬег 3, 2004 (р. 15).

8. Кероп (Биргете Տրւրւէս31 СоипсП сопуепей 8է էհն МоЛег Бее օք Но1у ЕиЛпмайгт, ЫоуетЬег 16, 2004) - (р. 16-17).

9. Короп (оп էհօ аиаск апс1 ехркшоп օք Агтешап апс! СЬаМеап օհւՄօհօտ т Мози1, Խպ), ОесетЬег 8, 2004 (р. 18).

РСЖТШСАЬ ЕNСVСԼIСАԼՏ А Ш ЬЕТТЕКБ ОР ВЬЕввШС

10. ЬеИег օք Տ̂ տտւոջ օք 11ւտ НоНпеББ Кагекш И, СаЛоПсо.ч օք а11 Аллеша^, оп էհօ оссавюп օք էհն 40էհ апшуегеагу օք Ле քօսոէԽէւօո օք А С В и ВгаШап ВгапсЬ) - (р. 19-20).

11. ЕпсусНса1 օք №տ 1Խ1աօտտ Кагекш II, СаЛоПам օք аН Агшешапз, էօ Мг. Ес1оиагс1 кБаЬейап оп Ле оссавюп օք հւտ с1есога(юп \у1Л Ле Огс1ег օք “ՏՅւոէ БаЬак - Баш! Мевгор, ЫоуетЬег I, 2004, по. 261 (р. 21-22).

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 243

12. ЕпсусПса! օք ատ НоПпеи Кзгекш П, СаЛоПсоБ օք аП АгтешзпБ. Ю Мг. Кзф 15

Տօսոոաոէտ օո էհօ օշւ՚Յտւօո оГ հւտ йссогаНоп «ռէհ էհօ Огс1ег օք "Տաոէ БаИак - Տաոէ Мсягор, ЫоусшЬег 1, 2004, по. 263 (р. 23-24).

13. ЕпсусПса! օք №տ НоНпею КагеИп И, СаЛоНсов օք а11 Алпешзпв, էօ Мг. Տշո АгсУБЬаИап оп (Не оссююп օք հւտ йесогапоп «л էհ էհօ Огс1ег օք “Баш! БаЬак - Տաոէ МсБгор, МоУстЬег 15. 2004, по. 265 (р. 25-26).

14. ЕпсусПса! оГ Ուտ ՈօԱոշտտ Кагект П, СаИюНсоБ օք аИ Агтешапв, էօ Мг. УПсп НасоЫап օո էհօ ассазюл օք հւտ с1есогаиоп \уйЬ էհօ Огс1ег օք "Տաոէ БаЬак - Տաոէ МсБГор, ЫоустЬсг 15, 2(Ю4, по. 266 (р. 27-28).

15. ЕпсусНса1 օք Ուտ НоПпеш Кзгекш И, СзШоПсов օք аП Агтетапв. էօ Мг. Рейте ВесКпап օո էհօ оссавюп օք հւտ с!ссогаПоп \м1Ь էհշ Огйег օք “ՏՅւոէ БаЬак - Տաոէ Мс.чгор, 1МоуетЬсг 3, 2004, по. 267 (р. 29-30).

16. ЕпсусПсз! օք Ուտ ՈօՈոօտտ Кзгекш И, ՕՅէհօհշօտ օք аП АгтетзпБ, էօ Мг. Рейта НоуИзпшббшп օո էհօ оссааоп օք հւտ с!есога(юп »ւէհ էհն Огс1ег օք “ՏՅտէ БэЬэк - Տտւոէ Мсвгор, ЫоустЬог 3, 2004. по. 268 (р. 31-32).

17. ЕпсусПса! оГ Ուտ Ոօհոօտտ Кзгекш И, СаШоНсоБ օք аП АгтешапБ, էօ Мг. Տւուօո Кг^авЬапап օո էհօ оссзбшп օք հւտ с1ссогаПоп ահհ էհշ Огс1ег օք “Տաոէ БзЬзк - ՏՅւոէ МеБгор, NоVетЬег 3, 2004. по. 269 (р. 33-34).

18. ЕпсусПса! օք Ուտ Но) т е » Кзгекш П, ՇՅէհօհօօտ օք з!1 АгтетзпБ, էօ Мг. КЬогеп РаНап օո էհօ осса-տւռո օք հւտ с1есога1юп աւէհ էհն Огс1ег օք ‘‘ՏՅւոէ ЫегесБ էհշ СгасеЙ”, 1^оустЬег 3, 2004, по. 27! (р. 35-36).

19. ЕпсусПса! օք Ուտ Ոօհոօտտ Кзгекш II, СайюНсоз օք з11 Агтетэпв, էօ Мг. Рзгкеу БЬаЬЬа^ап օո էհօ օօշՅտւօո оГ հւտ с!ссога(юп ս/Ահ էհշ СМсг օք “Տաոէ Ыегее.ч էհն СгассГи!", ЫоусшЬсг 3, 2004, по. 270 (р. 37-38).

20. РопиПсз! А\уагс1.ч (ЕпсусНсзЬ, Огс1ег օք “ՏՅւոէ Ыегеев էհն СгасейЛ” , աշտտՅջօտ օք հ1նտտտ{> зпс! ոջհէ օք саггут§ росЮгз! շոյտտօտ 8гзп1сс1 ւո ЫоуетЬсг-ОесстЬег, 2004 Ьу Ուտ ՒԽհոօտտ Кагект II, ՇՅէհօԱօօտ օք з11 Агтетапэ, էօ էհն с!еуо1ес1 с1сг§утсп зп<1 !зутеп օք էհօ Аппемап СИигсЬ) - (р. 39).

21. М оббз с̂ о! Ուտ Ոօհոօտտ Кагект II, ՇՅէհօհշօտ օք з11 АгтетапБ, օո էհն оссзвюп օք КЬогеп АЬгзЬзгтзп’в րՅտտւոջ а\узу, 11 ОесстЬег, 2004 (р. 40).

22. Ые\у Арротипет ւո էհն МоЛег Տշօ օք Но1у ЕвЬпйаййп (Ксуегепс! РаЛег 2оЬгзр Коя1ашап ւտ аррот!сс1 յտ ՏրւոէսՅ! РзбЮг օք ишуегеку տէսյշոէտ Յոմ РкесЮг օք էհօ Со11е“е Мт151гу օք էհն А гтстзп АроБЮНс СЬигеЬ. Вю^гарЬу օք էհշ Кеусгспс1 Рз^ег) - ( р . 41).

23. №пс1есп пе\у1у огс1атсс1 րոշտէտ հօջւո էհն տրւոէս31 Бетсе էօ էհօ Агтешзп СЬигсЬ (р.42).

24. Сгзп1т§ օք “ՏՅւոէ БзЬзк - Տտւոէ МеБгор Огскге Ьу Ուտ НоНпевБ Кзгекш II, Շ3էհօ1ւօօտ օք з11 АгшешзпБ, էօ Мг. Ес1\уагс1 ЬБаЬевзп, Мг. Беп АгеувЬзйап, Мг. УПеп НзсоЫзп зпс! Мг. Кзф 1Б ՏսքօուՅոէտ, ЫоусшЬсг 15, 2004 (р. 43-44).

244 ԺԱ-ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

2 5 Огапипе օք էհշ Огс1ег “Байн БаЬак - Տաոէ Мевгор Ьу №տ НоШ кп Кагскш II.СаЙкШсоз օք а)1 Агшсшапз. էօ Мг. Խտտւք КоЬгоп. БесешЬсг 3. 2004 (р. 45).

26. ТЬе (Лаптопе! огс1ег “АгагаГ, зиргете а%уагс! օք Тскеуап СиИига1 А&юаайоп օքАппеша էօ էհշ СаЛоНсов օք а!1 Агшешапв. №>уетЬег 26. 2004 (р. 46).

БЕКМОГО

27. Бсгтоп йеНуега! Ьу №տ Епйпепсе А г с Ь Ы бЬ о р Օոջօոտ Витайап ш էհշ Са1Ьес1га1 оГ Но1у ЕшЬттайгт ճսոոջ էհշ се1еЬгаиоп օք էհշ Օւ\՚տշ Ыппдо օո էհօ оссаыоп օք էհօ I ՅՕէհ Апшусгеагу օք էհշ քօսոճ8էւօո օք Ссуогйап ТЬео1о81са1 Бспйпагу, ЫоустЬег 3.

2004, (р. 47-51).28. Бегтоп йеНуегм! Ьу №տ Еттепсе АгсЬЫзЬор КЬа]ак Рагеапйап ւո էհօ Са11гЫга1 օք

Но1у ЕкЬпйайгт ճսոոջ էհշ се1еЬга!юп օք էհն О тп е Ькиг^у օո էհշ оссаяюп օք էհօ Բւքէհ Апшуегеагу օք էհշ РопйПсаю օք №տ НоНпеи Кагект П, Биргете Ра1пагсЬ апё СаШоПсоБ օք а11 АгтешапБ, №>уетЬег 7, 2004 (р. 52-56).

29. Бегтоп йсНусгсй Ьу Кеу. РаЛег АгеЬеп Տյոօտտ1յո ւո Ше СаИге г̂а! օք Но1у ШсЬпйайгш ճսոոջ Ле се1сЬгайоп օք էհշ 01ушс Լւէա՜^, ЫоуетЬег 14, 2004 (р. 57-58).

30. Бегтоп йеПуегсс) Ьу Кеу. Ра&сг Могауг Бшюмап ւո էհշ Са1Ьсс1га1 օք Но1у Е1сЬт1ас1гт ճսոոջ էհշ сс!сЬгайоп օք էհշ Б 1Уте Ьпиг^у, ИоустЬсг 21, 2004, (р. 59-61).

31. Бег-топ йеПуегес) Ьу Кеу. Рг. А^акев НоуЬапшБ51ап ւո էհշ Бат1 Сгс§огу йю ШиттаЮг СЬигсЬ օք Уегеуап с1ипп§ էհշ сс1сЬгайоп օք էհշ 1>1У1пе Ушг^у, ОсюЬсг 2), 2004 (р . 62-65).

32. Бегтоп скПусгсс) Ьу Кеу. РаЛег Гжатск АуаЫап т էհշ СаЛсёга! օք Но1у ЕюЬпиаскт ժսոոջ էհշ се1еЬгаиоп օք էհշ 01уше Ышгдо օո էհշ РеаБ1 օք Бат1 АрозИея ՜Ոաժմշստ апс! Ваг1Ьо1оше>у, БесешЬег 4, 2004 (р. 66-68).

33. Бегшоп с1еПуегес1 Ьу Кеу. РаДег Т1гап Րշէւ՚օտտւՅՈ т (Ье Са1Ьсс1гз1 օք Но1у Е(с11гшас1/лп ճսոոջ էհշ се1еЬгайоп օք էհշ Э тп о Ькиг^у, БссстЬсг 9, 2004 (р. 69-70).

34. Бсгтоп с!еПуегес1 Ьу Усгу Ксу. Рг. Мопйк Багдоап ւո էհշ СаШсйга! օք Но1у ЕкЬпйайсш ժսոոջ էհշ сс1сЬгайоп օք էհշ 0|уте ЫШгдо, ЭесетЬег 13,2004 (р. 71-73).

3 5 . Бегшоп с1с1|усгсс1 Ьу №տ Еттепсе АгсЬЫзЬор ւՎշւ՚տշտ РогараНап ւո էհշ Са1Ьсс1га1 օք Но1у ЕюЬпйзйгт ժսոոջ էհշ сс1сЬгаПоп օք էհշ О тп е Ыиидо, ЭесетЬег 19, 2004 (р. 74-76).

36. Бегтоп йеПусгсс! Ьу №տ Сгасс Ցւտհօթ Усггая Ի1շքտւտտւՅո ւո էհշ СаОюка! օք Но1у ЕюЬлйайгт ճսոոջ էհշ сскЬгэПоп օք էհշ 01уте Լւէա՜^ օո էհշ Реав! օք Ба1Ш Տէշրհշո էհշ РгоЫсасоп, БесетЬег 25, 2004 (р. 77-78).

37. Бегшоп с!еНусгсс1 Ьу К с у . РаЛсг Уагс)ап ЫэуаБбагсПап ւո էհշ Са1Ьес1га1 օք Но1у Е1сЬгп1ас12ш ճսոոջ էհշ сс1еЬга1!оп օք էհշ 01Уте Լւէսք^, ЭссетЬег 26, 2004 (р. 79-80).

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺԲ 245

С Е У О К К Ш Ч Т Н Е О Ш С 1 С А Ь 8 Е М Ш А К У - 130

38. Տօ1օւոո се1еЬга1юп оГ էհօ 1 ՅՕէհ Апшуегеагу оГ Ле ք՜օսոէԽէւօո օք СеУогМап ТЬео1о§1са1 Беттагу ш 1Ье МоЛег Бее оГНо1у ЕюЬпшсЫп, 1^оуетЬег 3,2004 (р. 81-84).

39. Са1а Сопсеп т էհօ Агат КЬасЬаШпап НаП, йеЛсаюй էօ 1 ՅՕէհ Апшуегеагу оГ էհօ Гоипс1аМоп оГ Осуогк1ап ТЪеоЬ^са! Беттагу, МоуетЬег 6, 2004 (р. 85-86).

40. 1ո էհօ Ргсптсв օք էհօ №(юпа! А гсЫусб օք Аплета (ЕхЫЬШоп օք “Сеуогк1ап Беттагу” АгсЫуе Рипй Խքաոաք 1тот ЭесетЬсг 3) - (р. 87-89).

41. РЕТКОБ НОУНАЫЫ1551АМ - ТЬс 1гауегесс1 раИ1 օք 1Ье Ссуогйап Беттагу (р. 90-92).42. ЭЕМ О К РКШБТ УЕО Н В Н Е 5АКС81АЫ - СеуогМап Беттагу (р. 93-97).43. КЕУ. РК. АББОСШ К КАКАРЕТ1АЫ - СеуогМап Беттагу ւտ ап Агк օք 1псепзе (р.

98-99).

44. АКБНАК МАООУАЫ - Оп էհօ XVау օք Рогтаиоп (геяеагсЬ \уогк) - (р. 100-105).45. РЕТКОБ Н. НОУНАММЗБГАЫ - Мето1ге օք АгсЬЫвЬор Пгауг Тег-НоуЬапп15Б1ап

аЬои1 Соуогк^ап Бепнпагу (гезеагсЬ \уогк) - (р. 106-110).

46. АКСН ВВН О Р Т1КАУК ТЕК -Н О УН АШ В81АИ ֊ Мето1ге аЬои1 Сеуогк^ап ТЬео1о2 1са1 Бет тагу (р. 111-117).

47. VАН АN М АОНАЫ АЫ - ТЬо пе\у уо1ите օք ёоситеМБ օք էհօ Агтетап СЬигсЬ հւտէօ̂ (Шегагу гсу1е\у) - (р. 118-120).

О Е Б 1 С А Т Е В Т О Т Н Е Р 1 Р Т Н А N N I V Е К Տ А К V О Р Т Н Е Р О N Т Ш С А Т Е

О Р Н К Н О Ы М Е З Д К А К Е К Ш П , С А Т Н О Ы С О в О Р А Ь Ь А К М Е М А ^ Б

48. 8о1етп се!еЬга1юп օք էհօ Р1ПЬ Апшуегеагу օք Ле РопиПса1е օք №տ НоПпею Кагект II, СаЛоНсоБ оГ а!1 Агтешапв, ւո էհօ МоЛег Бее օք Но1у ЕиЛгтайгт, МоуетЬег 7, 2004 (р. 121).

49. УАНАЫ М АСН АЫ АЫ - ТЬе СаЛоПсоБ օք а!1 Агтешапэ ւո էհօ МоЛег ишуегеку, ЫоуетЬег 18, 2004 (р. 122-125).

50. КЕУ . РАТНЕК ТОКСОМ Т О М И А И - Оп էհօ У/ау օք N 0 » АсЫе уетепи> (р. 126-128).51. КЕУ. РАТНЕК НОУАК1М МА1*Ю1Ж1А1Ч - Ыег-СЬигсЬ АсЦуШев օք Ле МоЛег Бее

օք Но1у ЕюНпйайгш с1ипп§ Ле РоппПса1е օք №տ НоНпеш Кагект II, СжЬоНсов օք а!1 АгтешапБ (р. 129-136).

52. ՏБИТОК РК1Е8Т У Е С Н К Н Е 8АКС81АЫ — №տ Ւէօհոօտտ эб т а т էսէօք օք оиг СсУОгк1ап Беттагу (р. 137-140).

53. А 2АТ А. В 020УА Ы - Кагект I ТЬео1о§1са1 Агтепо1о§1са1 СеШег апс! ՏօւնոԱքԽ ЛшайуеБ օք Ле МоЛег Бее օք Но1у ЕюЬпйадгт (р. 141-145).

54. СЬигсЬеБ Ьшк յոՃ сопяесгаюс! ւո էհօ նւօօօտօտ օք Ле Агтетап СЬигсЬ ձսոոջ Ле Роп1Шса1е օք №տ ՒԽհոօտտ Кагект II, СаЛоНсод օք а11 АгтешапБ (Լւտէ օք 35 сЬигсЬеБ) -(р . 146-147).

246 Ժ Ա - Ժ ՌԷՋՄԻԱԾԻՆ 2004

55. Ра55а8ез Лот Ле ЕпсусНсак օք №տ НЫ пк» Кагект II апё Лот Ле аегтои апс!

зреесЬев йеНуетей ժսոոշ հւտ ротШсаЮ (р. 148-171).

ш ТНЕ МОТНЕК ЭЕЕ АРШ ТНЕ ШОСЕ8Е8

56 КЕУ. РК. АББОСШК КАКАРЕТЬШ - ТЬе ВпДО РатагсЬ (Соттетоглпоп Еуетпй ւո Агат КЬасЬаШпап СопсеП На11. сЫюа1ес1 ю 10էհ Аптуегеагу օք СаЙюНсов Уа2 §еп 1’տ равдпв, 16 ОесетЬег, 2004) - (р. 172-174).

57. ОгсНпаНоп օք веуетееп пе\у йеасопв ւո Ле МоЛег Бее օք Но1у ЕссЫтайгт, РссетЬсг

25.2004 (р. 175-179).58. Բւտշստտւօո օո էհշ տսեյշշէ ‘ТЬе СиггеШ ՏէՅէշ օք Сепега11ոտէաշէւօո ւո Агтеша апй ւհօ

Ко1е օք էհշ СЬигсЬ ւո 1Ье Ейисаиопа1 Зу5(ет” а1 Ле МоЖег Бее օք Но1у ЕюЫтаскт,

ИоуетЬег 9, 2004 (р. 180-181).59. Соигее օք тойегп Ыо-еЛюБ \уЩйп էհշ й-ате^огк օք “Огееп ТЬео1ову" рго^гат

(Ьестгев йеНуегей Ьу Кеу. Рг. Ркйг Ко1отеп(8еу, ргоГемог Տէ. А пйгоу ВйНса! ТЬео1о81са1 1ոտճէսէշ օք &ստտւՅՈ ОпЬойох СЬигсЬ ш М обсо>у, апс1 Ше 1ес1игс տշոշտ йеНуегей Ьу Бг. Ծհուէո Оукопоти, Рк^еввог օք Охйий итуегеку, ւո էհշ ւոտճէսճօոտ օք геНрош ейисайоп ш Агтеша, 1и1у 21-23 апй ОесетЬег 4-13,2004) - (р. 182).

60. СопБесгайоп օք էհշ Ье1к օք էհշ пеиЛу-ЬиШ Но1у Тлпку СЬигсЬ օք Уегеуап, №устЬсг

9.2004 (р. 183).61. СопБесгайоп օք էհշ пемЛу-Ьшк Но1у МоШег օք Օօճ СЬигсЬ ւո էհշ уШадо օք

АгеуазЬовЬ օք Сои^агк նւօշշտշ, ОесетЬег 9, 2004 (р. 184-185).62. КсроБс օք տօս1 ссгстопу շօոճսշէշճ ւո էհշ Но1у Ксзигтссиоп СЬигсЬ օք М обсо\у т

соттетогаиоп օք էհշ еапЬяиаке у ю й т օք 1988, ОесетЬег 7, 2004 (р. 186).63. Лот էհշ Агтешап նւօշշտշ օք Сегтапу (р. 187-188).

1п Ше \Уе51егп ВДосдее օք Ше А г т е ш а п СЬигсЬ օք ծհոէհ А т е п с а

64. Ап схссрйопа! сс1сЬгаЬоп օք ՕհոտնոՅՏ т էհշ Оа1а]1ап На11 օք АНсе апй Е1сапог ТЧ г̂ашап Сотр1сх օք էհշ Отсевал НсайяиаПсг, ОесстЬсг 24, 2004 (р. 189-190).

1п Ше Еа51егп Бю севе օք Ше А г т е т а п СЬигсЬ օք Րքօւէհ А т е п с а

65. Տօ1շաո Соттстогайоп օք էհշ 10էհ Аптуегеагу օք էհշ թստտւոջ а\уау օք СаЛоИсоБ Уаг^еп I ւո ՏՅւոէ Уагйап Са1Ьсс)га1 օք Г4с\у Уогк апс! Наук апй АНсе На11 օք էհշ նւօշշտՅո НсаДдиаПег, ОесетЬег 5,2004 (р. 191-194).

66. ТЬе հւշհշտէ а\уагс1 օք էհշ Агтешап №1юпа1 Асайету օք вЫепсез էօ №տ Еттепсе А гсЬЫбЬор Юга]ак Рагеагшап, ИоуетЬег 8, 2004 (р. 194-195).

67. УАКОАИ МАТЕVОՏՏIАN — СопГсгспсе с1суо1е<1 էօ 1сгиза1ст տէ СаНРогта итуегеку, ИоуетЬег 6-7, 2004 (р. 196-199).

2 0 0 4 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ 247

ШТЕК-СНШСН КЕЬАТКЖв

68. САУАЫ Е АЬЕХАМ АЫ - ТЬе Еигореап СопГегспсс оГ СЬпБйап Рсор1е Еигореап Рогит т М твк, сариа! ску оГВс1агиБ, ЫоуетЬег 4-7, 2004 (р. 200-202).

69. САУАЫ Е АЬЕХАЫГАЫ - 1тегпаПопа1 СопГсгепсе (1суо1сс1 էօ էհօ Оесгее օո ЕситешБт օք էհշ Տշօօոճ СоипсП оГ Уапсап, Коса ճւ Рара (11а1у), ЫоуетЬег 11-13, 2004 (р. 203).

70. Мссйпв օք “Рсасс, Бесигку апс1 КесопсШайоп” СоттШ ес ւո ВгиББе1Б, ЫоуетЬег 26- 27, 2004 (р. 204).

71. КЕУ. РК. НОУАК1М МАNОՍКIАN - КергсБстаиусБ оГ 1Ье КиББ1ап ОпЬос1ох СЬигсЬ а1 էհօ МоЛсг Бее օք Но1у ВсЬпйкЬш, ЫоуетЬег 24-28, 2004 (р. 205).

72. ЭЕАСОЫ УА2КЕЫ КЕББАВиАМ - МееПп^ օո էհօ Юрю օք “Кеогдошгаиоп օք էհշ Еситешса! М оустет", ог§ат/.сс1 Ьу У/ог1с1 СоипсП օք СЬигсЬеБ ւո Сспеуа, ЫоуетЬег 30, 2004 - ОесстЬег 3, 2004 (р. 206).

73. КЕУ. РК. НОУАК1М МАЫ011К1АЫ - Р1гб1 Տօտտւօո օք էհշ 1п1ег-гсП{»юиБ СоипсП Ехссипуе С о т т т е е օք էհօ С И соиШпев ւո М обсо\у, БесетЬег 8-9, 2004 (р. 207).

АШЛЕГЧСЕв Ш ТНЕ МОТНЕК БЕЕ

74. АисНепсс ^гапЫ Ьу Шб НоПпсбб Кагскш II, Са^оПсоБ оГ аП АгтсшапБ, էօ էհշ “СШаа" БаПЬоа1 сге\у, ЫоуетЬег 2, 2004 (р. 208).

75. АисЯепсе дгапЫ Ьу №б НоПпсбб Кагект II, Са1Ьо1юоБ օք а!1 АгтсшапБ, էօ Мг. Сеппас1у Рас1сеу, СЬаггшап օք “КиББ1ап КаП\уауБ” АББоааиоп, ЫоуетЬег 3, 2004 (р. 209).

76. АисНепсе г̂аШес! Ьу Н|Б НоПпсбб Кагект II, СаЛоНсоБ օք аП АгтешапБ, էօ а §гоир օք Тигк1БЬ тЮИесШаЬ, ОсссшЬсг 3, 2004 (р. 209-210).

77. АисЛспсе г̂аШес! Ьу №տ НоПпсбб Кагект II, СаШоПсоБ օք аП АгтетапБ, էօ Мг. Вопб Огуг1оу, СЬа1гтап օք էհշ ՏէՅէօ Оита օք КиББ1а, ЭесетЬег 15, 2004 (р. 210).

78. Ցոօք СЬигсЬ Ыс\уб. 1пГогтайоп аЬои1 էհօ 0|уте Լւէա՜ջւօտ, бсппопб апс! оШег БетсеБ Ьс1с1 а1 էհօ Мо1Ьсг Бее апс! էհօ СаШсёга! օք Но1у Е^Ы тайгт ճսոոջ Ыо’/етЬег- ОесетЬсг 2004 (р. 211 -212).

79. Լւտէ օք агйс1еБ риЬПБЬос! ւո “ЕюЬттайгт” то тЫ у т 2004 (р. 213-235).

“ЕТСНМ Ш )2Ш Е”ОКСА1ЧЕ ОБПСЕЕЬ ԲՍ БАШТ-БШСЕ

О’ЕТСНШАОЯПЧЕ (Г^оуетЬге-О ёсетЬге 2004)

ЕВ1ТОК1АЬ - Լշ Бёшшшге օէ 1е СаЛоНсов (сопбзсгс аи 130е зпшусгеакс ճօ 1а Гопс1айоп ճս Бёшшшге Сиёуог&ап շէ аи 5е апшусгеа^гс с!и ротШ са! (1с Ба Տաոսճ

Сагёрлп П, СаЛоИсоБ с!е էօստ 1շտ АгтёшспБ) - (р. 3-5).ЕпсусНяие ճշ Ба Б а т 1е1ё Сэгё§шп П, СаЛоНсоБ (1е էօստ 1օտ АгтёшспБ ե Госсавюп

ճս 130е апшуегешге ճշ 1а քօոճտԱօո ճս Б ё т т з к е Сиёуогйап, 3 поусшЬгс 2004. по.

264 (р. 6-8).ЕпсусНяие с!е Бз Ба1Ше1ё 1с СзЛоНсоб Сиёуогк ГУ ձ Госсшюп йе 1а քօոճւՍօո ճս Бётшшге Сиёуогйап ծ Տաոէ ЕюНпйаййпе, 5 ճёсетЬге 1872 (р. 9-11).

МеББа е̂ ճշ {ЗДаШюп ճս Рг&Меп1 К о Ь е П КоЮЬапап ձ ГоссаБюп ճս 130с апшуегеат; ճշ 1а քօոճ8էւօո ճս Бёттаке Сиёуог&ап, 6 п о у с ш Ь г с 2004 (р. 12). Мсббэйс ճշ ЮюШюп ճս Ргепнег гшшб1гс Апйпийк Магкапап ձ Госсзбюп ճս 130с апшуегешге ճշ 1а քօոճ8էւօո ճս Бётйшге Сиёуог&ап, 6 п о у с ш Ь г с 2004 (р. 13).

Ш Г О К М А Т 1 С Ж О Б П С В Е Ь Ь Е

6. \̂ ւտւէշ ճշ М. А тоМ Киу(с1, Рг&й1еп1 ճշ 1а КёриЬНяис ճ’12տէօաշ, аи Տ8ւու-Տւծջշ ճ ’ Տ է շհ ա ւ8 ճ շ ւո շ , 16 п о у с ш Ь г с 2 0 0 4 (р . 14).

7 . ճսճւշոշշ ассоп1ёе раг Ба 5аш1е1ё Сэгё^ит П, С з Л о П с о б ճշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, ձ

Маճатс Տտոճու ЕПгаЬс1Ь К Ш о уб , Ргегшбге Баше ճշ 1а КёриЬНяие ճշ Оёог^с, 3

ճёсешЬ^е 2004 (р. 15).8. Керопа^е (виг 1а Տշտտւօո ճս 16 п о у с ш Ь г с ճս Օօոտշւ1 Есс1ёБ1азйяис Биргёшс аи Б зт 1-

Տւծջշ ճ՚ՏէշհաւՅճշւոշ) - (р. 16-17).9. К.ероПа§с (տար ГаНаяис շէ Гехр1оБЮП ճշտ 6ջ1ւտշտ эгтёшсппс շէ сЬаИёсппс ճշ 1а уШе

ճշ МоББои1 еп 1гая), 8 ճёсетЬ^с 2004 (р. 18).

Е 1Ч С У С Ы < 2 и Е 8 Р О М Т Б Т С А Ь Е в Е Т М Е Б З А С Е Б Б Б Е В Е М Л Ш С Т Т С Ж

10. Мсббэйс ճշ Ե6ո6ճամօո ճշ Ба Տաոճէճ Сагёешп П, СаШоПеоБ ճշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, к Госсавюп ճս 40е апшуегеа1гс ճշ 1а քօոճւճօո ճշ 1а РШа1е ЬгёБШсппе ճշ 1'Սաօո Сёпёга1с Агтёшеппс ճշ ՏւշոքՑւտՅոօշ, 11 п о у с ш Ь г с 2004, по. 500 (р. 19-20).

11. ЕпсусНяие ճշ Ба Տաոէօէձ Сагё^ит П, СаЛоНсов ճշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, ձ М. Е<1оиап1 ЬваЬёИап ձ Госсаыоп ճշ Ба ճւտէւոօէւօո ճշ ГОгйге « Տաոէ БаЬак - Տաոէ Мевгор », 1сг поустЬгс 2004, по. 261 (р. 21-22).

12. ЕпсусНяие ճշ Ба Бат 1е1ё Оагё§шп П, СаЙюНсОБ ճշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, ձ М. КагртБ Տօաճաաէտ ձ Госсзбюп ճշ տյ ճւտէւոշէաո ճշ 1’Оп1ге « Ба1Ш БаЬак - Ба1м Мевгор »,1 е г п о у с ш Ь г с 2 0 0 4 , п о . 2 6 3 (р . 2 3 -2 4 ) .

13. ЕпсусНяие ճշ Ба БашЮЙ Сагёдоп П, СаЛоНсоБ ճշ էօստ 1շտ Агтётепв, ձ М. Տշո АгсусЬайап ե Россавюп ճշ Ба ճւտէւոօէւօո ճշ ГОгс1ге « Տաոէ БаЬак ֊ Бат 1 Меягор », 15 поуешЬге 2004, по. 265 (р. 25-26).

948 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ _

1.

2 .

3.

4.

5.

2004

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ա - Ժ Ռ 249

14. ЕпсусПдис с1с Ба Баш1с1ё Сзгё^шп И, СаЦюНсск ժշ էօստ 1օտ Агтёшепв, а М. УЛсп НзсоЫзп ե Госсаяюп йе տց ժւտԱոշճօո ճշ ГОгс1гс « Б зт 1 БаЬак - Ба1ш Мевгор », 15 поустЬгс 2004, по. 266 (р. 27-28).

.15. ЕпсусПдис (1е Бз Башимё Оагё§ит И, СаЛоПсоя ժօ էօստ 1շտ Агтёшепв, а М. Բճէւ՜օտ ВйсНпап а Госсвдоп (1е ьа ժւտէւոօէւօո с1с ГОгскс « Баш! БаЬак - Бзш1 Мевгор », 3 поустЬгс 2004. по. 267 (р. 29-30).

16. ЕпсусПцис с1с Ба Бз1п1с1ё Сзгё{>шп II, ՇՅէհօԱշօտ с!с էօստ 1օտ Агтёшспв, а М. ՐճՄօտ НоуЬзш5Я13п а 1’оссзяоп (1е տյ ժւտէւոշէւօո с!е ГОгйге « Б зт 1 БаЬак - Ба1т МеБгор », 3 поустЬге 2004, по. 268 (р. 31-32).

17. ЕпсусПдис с1с Ба Бзтипё Сзгё{>шп II, ՇՅէհօ1ւօ)Տ с1е էօստ 1շտ Агтёшспя, ե М. Տւաօո Кгк1зсЬзпап ե Госсзбюп с1с տյ ժւտԱոշէւօո ժշ ГОг^гс « ՏՅւոէ БаЬак - Б зт 1 Мсвгор », 3 поустЬге 2004, по. 269 (р. 33-34).

18. ЕпсусПдис с1с Ба Ба1п1с1ё Сзгёвиш II, СаЛоПсоз ժօ էօստ 1օտ Агтёшспв, ե М. КЬогсп РаМап ե ГоссаБЮп (1с տյ ժւտէաշէւօո с1е ГОгйгс « Տտւոէ Исгбсб СИпогИзИ », 3 поустЬге 2004, по. 271 (р. 35-36).

19. ЕпсусПдис с1с Ба Башипё Сагё{»иш И, ՇՅէհօ1ւշօտ с1е էօստ Խտ АгтёшепБ & М. Рагксу С 1)аЬЬа/.1ап а Госсвдоп с1с տյ ժւտէւոօէւօո ժօ ГОгйгс « ՏՅւոէ ЫегесБ СЬпогЬзП », 3 поусшЬгс 2004, по. 270 (р. 37-38).

20. Օւտէւոօէւօոտ ротШсз1с.ч (ЕпсусНяиеБ роп1|Псз1е5 , Огйгсб « ՏՅւոէ Мсгбсб СЬпогЬаП », աշտտՅջօտ с!с Ь<5п<5с1ю1юп е1 с1го11 с!с роПсг ճշտ сго1Х рсс1огз1еБ ассогйЙБ раг Бз ՏՅւոէշէճ Сзгё{;ит II, СзЛоПсо.ч с1с էօստ 1շտ Агтёшспз, а с1сз рсгеоппзШёв гсП^еиБез շէ 13՜ւ'գսօտ ауап1 гспс1и ճ՚ճաւոօոէտ встссв ե Г Е ^ е згтёшеппе зих աօւտ с1с поустЬге օէ с1е (1ёсстЬгс 2004) - (р. 39).

21. Мсквз^с с1с Տյ ՏՅւոէօէօ Сзгё§ит II, ՇՅէհօ1աօտ с1с էօստ 1շտ Агтёшспв, ե Госсэбюп с1и ւ1ճօծտ ժշ КЬогсп АЬгаЬзгшзп, 11 с1ёсстЬгс 2004 (р. 40).

22. ЫоиуеПс ոօաւոՅէւօո аи ՏՅւոէ-Տւծջշ (1с Кёуёгепс! Рёге 2оЬгар КоБ1ашап շտէ потшё сЬсГ .чрт1ие1 ժշտ ё1ис1|ЗШх с1’ип 1уеге11ё5 շէ ЭкесЮиг ժս СсШге ժշ յշսոօտ Йс ГЕ^НБе АровюПяис Агтёшсппс. Вю§гзрЫе ժս Кёуёгепс1 Рёге) - (р. 41).

23. Օւ\-ոօսք ргеи-СБ поиусПетсШ ог^оппёБ зи зстсе տբւոէսօ1 с!е ГЕйПбс Агтёшеппе (р. 42).

24. Кепияс ժշտ Огс1гс8 «ՏՅւոէ БзЬак - Տտաէ Мсвгор» рзг Տյ 8 з1Ме1ё Сзгё{>ит И, Сз1ЬоПсо.ч с1с էօստ 1օտ Агтёшспв, а ММ. Ыоиагс! ЬБаЬё^ап, Бсп АгсусЬз^ап, УИсп НасоЫзп с1 Кзф!Б Боигёшзтя, 15 поуетЬге 2004 (р. 43-44).

25. Кепше с1е 1’Огс1ге « Ба1т БаЬзк - Տտւոէ МсБгор » рзг Տյ Бз1Ше1ё Сзгёеит П, ՇՅէհօ1ւշօտ с1е էօստ 1շտ Агтётспв, ե М. Խտտւք КоЬгоп, 3 с1ёсстЬге 2004 (р. 45).

26. Кспнбс с!с 1’Огс1гс Й1зтзп1ё « Агагз1 », ժւտէւոօէւօո виргете Йс 1̂ տտօշւՅէւօո сикигеПе Тёкёуап с1’Агтпёп1С, ե Ба Ба1п1с1с Сзгё§и1п II, СзШоПсоб Ճշ էօստ Խտ Агтёп!сп5 , 26 поусшЬгс 2004 (р. 46).

БЕКМСЖБ

27. Бсгшоп ргопопсё рзг Տօո Егп1пспсе ГзгсЬсуёцис Օհջօոտ Воип1з1!зп & 1а Сз1Ьёс1га1е Սշ 8 а1п1-Е1с11т!зс121пе ե 1а Башю МевБе вегУ1е ե Госсавюп (1и 130е апп1Уег531ге (1с 1з ՐօոժՅէւօո с!и Бёт1П31ге СиёУОгк1зп, 3 поуетЬге 2004 (р. 47-51).

28. Бегтоп ргопопсё рзг Боп Ет1пспсс ГагсЬсусдис КЬа]зк Раг5а т 1ап ձ 1а Са1Ьё(1га1с с1е Бз1щ-Е1с1т113 2̂1пс а 1а Ба1п1с Мсзбс տշ ւ̂շ ե 1'օշշՅտւօո ժս 5с апп1усг531гс ժս ропи(1сз1 ժշ Տյ 8 з1Шс1ё Сагё§и1п И, СзЛоНсов ժօ էօստ 1շտ Агтёп 1сп5 , 7 поусшЬгс

29 Бегтоп ргопопсё раг 1е Кегегепс! Ргёге АгсЬеп Տաատտւաւ ձ 1а Са1Шга1с йе Տաոէ- Е1сЬтп1ааапе ծ 1а Бат1е МеБэе, 14 поуетЬге 2004 (р. 57-58).

30 Ргегшег Бегтоп ргопопсё раг 1е Кёуёгепй Ргёге Ногауг Б.топ.ап ե 1а Сш1иМга1е с!е БайП-ЕюНпймЫпе ե 1а Տաոէտ МеББе. 21 поу-ешЬге 2004 (р. 59-60).

31. Ргегшег Бегтоп ргопопсё раг 1е ргё1ге АпБ1зкеБ НоуЬапшББ.ап ձ О Д йе Տսւու- Сгёво1ге ГП1и т 1па1еиг с1'Еге\ап. 21 осюЬге 2004 (р. 62-65).

32 Бегтоп ргопопсё раг 1е Кёуёгепй Ргёге №гек Аузк1зп ե 1а Са!Ьёс1га1е ճօ Տաոէ- Е 1сЬш1аЙ21пе ե 1а Ба.те МеББе Б е те ձ 1а Рё1е ճ6տ տաոէտ арб1гсБ ПЫс1ёе с( ВапЬо1отё, 4 йёсешЬге 2004 (р. 66-68).

33. Бегтоп ргопопсё раг 1е Кёуёгепс! Ргёге Т1гзп Рё1гоББ1ап ե 1а Са1Ьёс1га1е с1е Տաոէ- Е1сЬт1аЙ21пе ձ 1а Бште МеББе, 9 йёсешЬге 2004 (р. 69-70).

34. Бегтоп ргопопсё раг ГзгсЫтзш1гке Могшк Տաջտւտո ե 1а Сз11^гз1е ճօ БзтЬ- Е1сЬш1ас121пе ձ 1а Бзт1е МеББе, 13 йёсетЬге 2004 (р. 71 -73).

35. Бегтоп ргопопсё раг Տօո Еттепсе ГагсЬеуёяие ЫегБСБ РогараНап ե 1а СаЛё^гак с1е 5 а1т -Е 1сЬт 1аЙ21пе ձ 1а БшШе МеББе, 19 ЙёсешЬге 2004 (р. 74-76).

36. Бегтоп ргопопсё раг Տօո Еттепсе Гёуёяие ЕггаБ №гБ1ББ1ап ձ 1а Са1Ьёс1га1с с1е ՏՅւոէ- Е 1сЬт1аЙ21пе ծ 1а БшШе МеББе Бете ե 1а Рё1е Йе տաոէ Б1ёрзпоБ, 25 йёсетЬге 2004 (р. 77-78).

37. Бегтоп ргопопсё раг 1е Кёуёгепй Ргёге Уагйап ЫауаББапНап ե 1а СаЛё<1га1е ճօ Бати ЕкЬгшайгте к 1а БаЫ е МеББе, 26 йёсетЬге 2004 (р. 79-80).

вЕМШАШЕ СЦЕУОККЬШ -130

38. Сё1ёЬгаиоп Бо1еппе11е ճս 1 ЗОе аптуегеаке ճշ 1а քօոճՅէւօո ճս Бёттзке СиёуогМзп аи Бат^ё^е сГЕюЬгтаскте, 3 поуетЬге 2004 (р. 81-84).

39. СопсеП с1е §а1а ե 1а Ба11е Агат КЬа&ЬзЮипзп, сопБасгё аи 1 ЗОе зптуегсзке ճօ 1а քօոճՅէւօո ճս Бёттаке Сиёуог&ап, 6 поуетЬге 2004 (р. 85-86).

40. Տօստ 1е էօւէ йеБ АгсЫуеБ Ма1юпз1еБ сГАгтёше (ЕхроБШоп ճս Ропйб « Бётта 1ге Сиёуог1азп » ե раг(1г ճս 3 ճёсетЬге 2004) - (р. 87-89).

41. РЕТКОБ НОУНАК№ББ1АМ - Ье сЬегшп рзгсоиги рзг 1е Бёттзке Сиёуогк1ап (р. 90-92).

42. РКОТОРКЕТКЕ ЕСН1СНЕ БАКСБШ ՝! - Ье Бёттзке Сиёуогйзп (р. 93-97).43. РКЕТКЕ АББОСШ К КАК АРЕП АИ — Ье гауоппетеп! ճս Бёттзке Сиёуогк>ап (р.

98-99).44. АКСНАК МАООУАЫ - Биг 1е сЬетт ճս ճеVеп г̂ (гесЬегсЬе БС1епиЯяие) - (р. 100-

105).45. РЕТКОБ Н. НОУНА№՝ПББ1АМ - ЬеБ тётокеБ ճշ ГагсЬеуёяие Ткзуг Тег-

НоуЬапп1ББ13п Б и г 1е Бёпйпаке СиёуогМзп (гесЬегсЬе Б а е п и Я я и е ) - (р. 106-110).46. згсЬеубяие Ткзуг Тег-НоуЬапшББ1ап - Мётокев Б и г 1е Бёттаке СиёУогк13п

(р.111-117).47. УАН АК М А С Н А и А И - Ье поиуеаи Юте ճշտ ճօշսոտոէտ ճշ ГЫБ1о1ге Йе ГЕ^Пбс

Агтётеппе (спицие Ьиёгаке) - (р. 118-120).

2004 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺԱ-ԺՌ251

СО№АСКЕ ли СПЯ(21ЛЕМЕ АNNIVЕКՏАIКЕ ԲՍ РОМТЕ1САТ ЭЕ БА БАЮТЕТЕ САКЕСЦШII, САТНОЫСОв ЭЕ 70ՍՏ ԼՏՏ АКМЕМЕТО

48. Сё1сЬгаиоп ւ!ս օւոգածաօ апшуегайге ժս язсгс շէ ժս բօոէւքւօՅէ ժօ Ба Տաոէօէճ 0згё§шп II, СзИюПсоя ժշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, аи ՏՅտէ-Տւծջշ ժ՚ՏէշհաւՅժշտօ, 7 поусшЬгс 2004 (р. 121).

49. УАН АИ МАСНАЬ1АЫ - Ье 03էհօ1ւօօտ ժշ էօստ 1շտ Агтёшспв ե Гишуегеиё Ժ՚Տո^յո, 18 поустЬгс 2004 (р. 122-125).

50. КЕУ. РК. ТОКСОМ ТОЫ1К1АМ-5иг 1а гоШе ժշտ шпоуаиопв (р. 126-128).51. КЕУ. РК. НОУАК1М МАЫОиК1АЫ - Լշտ асЬуЦёз ւոէօքօօօ№տւՅտէւգսօտ ժս Տտւոէ-

Տւծջօ տօստ 1с рошШсз! ժշ Ба Տ3ւոէշէ6 Сзгё§шп II, ՇՅէհօ1ւշօտ ժօ էօստ 1շտ Агшёшепв (р. 129-136).

52. РКОТОРКЕТКЕ ЕСН1СНЕ 5АКС51АЫ - Տյ ՏՅւոէշէճ, РгоГеББеиг ժօ ոօԱ՜շ Зёпйпзкс Сиёуог&зп (р. 137-140).

53. А2АТ В 0 2 0 V А N - Լշ СсМгс [ЬёоЬ^яие շէ згтёпо^ яие Сзгё{>шп 1ег օէ 1օտ шШзиусв տօւշոԱքպսօտ ժս ՏՅւոէ-Տւծշօ (р. 141-145).

54. Լւտէշ ժռտ ճ̂ 1ւտօտ շօոտէոսէշտ շէ сопБзсгёев Ժյոտ 1օտ ժւօշծտշտ ё ’Агтёше տօստ 1օ ропиЛса! ժշ Տյ ՏՅւոէօէճ Сзгё{>шп II. 03էհօ1աօտ ժշ էօստ 1օտ Агтёше^, (35 ё§П5е5) - (р. 146-147).

55. Ех^зия ժ՚օա^օԱգսնտ ժշ Տյ ՏՅւոէշէօ Сзгё^иш II, Շ3էհօ1ւօօտ ժօ էօստ 1շտ Агтётсп.ч, ժօտ տօոոօոտ օէ ժօտ աօտտՅջօտ ժօ 1յ рёгЫе ժօ տօո роШШсз! (р. 148-171).

Аи вАШТ-БШСЕ ЕТ Б А ^ ЬЕЭ БЮСЕБЕБ

56. РКЕТКЕ А550СН1К КАКАРЕТ1АЫ - Լ յ 1ит1бго ժս РзтзгсЬе (Бокёе соттёшогзйуе а )з Տյ11օ Агаш КЬз1сЬаЮиг13п, соп53сгёе зи Юс зптусгБаке ժս ժշշծտ ժս Շ3էհօ1ւօօտ Уз/.^исп 1ог, ժշ ЫепЬеигсиБО тётокс, 16 ժёсстЬге 2004) - (р. 172-174).

57. Օւ՚ժւոՅէաո ժշ ժ̂ x-տсрէ поиуезих ժւՅՕՐՕտ аи ՏՅւոէ-Տւծջշ ժ՚ՏէօհտւՅժշտշ, 25 ժёсетЬгс 2004)-(р . 175-179).

58. նւտօստտւօո ШётзПцис зи ՏՅւոէ-Տւ̂ ջշ виг « Լյ տւէսՅէւօո зс1ие11с ժօ 14ոտէաշէւօո րսե1ւգսշ շո Агтёшс օէ 1с гб1с ժօ ГЕ^Пве Ժյոտ 1շ տյքտէծաշ ёс1исааГ », 9 поуетЬге 2004 (р. 180-181).

59. Соиге виг 1շտ ргоЫЬшсБ Յշէսօ1տ ժօ 1з Ыо-ёИйрис Ժյոտ 1е ՕՅժքշ ժս ргойгаттс « Լ յ ТЬёо1о§10 успе » (Сус1о ժօ сопРёгспссБ ժս ргё1ге Рю1г Ко1ошеп15СУ, ргоГеБ5сиг ե 1’1ոտէւէսէ ЫЬПцис е1 էհճօ1օջւգսօ Арб(ге Տէ. Аոժгё ժշ Мовсои, շէ ժս РгоГ. նււաէո Оукопоти ժօ Гишусгекё ժ՚Օ̂ քօւ՜ժ Ժյոտ 1շտ ё1зЫ155стеШ5 ժ՚շոտշւջոշաօոէ гсН^еих ժ’Агтёшс, 21-23 յա1Խէ е14-13 ժёсетЬге 2004 (р. 182).

60. Вёпёժ̂ с̂ о̂п ժօտ СГ01Х ժօ Гё^ПБС ժօ 1а Тппкё, поиуеПстеШ օօոտէւ՜աէշ ե Егеуап, 9 поуетЬге 2004 (р. 183).

61. Թճոճժւշէւօո ժշ Гё^Пвс ժշ 1з ՏՅւոէշ^ւշքջշ, поиуе11степ1 շօոտե՜աէշ зи уШз{»с АгёуасЬо§Ь ժս ОюсёБе ժշ Сои§агк, рзг Ба ՏՅւոէշէճ Оагё§шп II, СзЛоПсоб ժշ էօստ 1շտ АгтёшепБ, 9 ժёсетЬгс 2004 (р. 184-185).

62. ОГПсс ժօտ աօՈտ сё1ёЬгё к Гё§1]5е ժշ 1з БзшЮ-Кёвиггесиоп ժշ МоБсои роит 1շտ УюйтеБ ժս 5ё15шс ժօ 1988, 7 ժёсстЬ^е 2004 (р. 186).

63. ИоиуеНев ժս Бюсбве ժշ Г Е ^ е Агтёшсппс Ժ^11շա3ջոշ (р. 187-188).

252 ԺԱ-ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 4

А и Ш осёзе О с с Ы е п Ы йе Г Е ^ е А гш ёш еп п е ё ’А т ё п Чие ժ ս N 0 1 4 !

М Сё1ёЬгаиоп ехсерйоппеИс йе Ыоё1 Ճյոտ 1а 5а11с СаМ^ап ճս сотр1ехс АИсе с1 ' Е1еапог Ъ р ата я ճս Տ168օ ճս Экх** . 24 ճ^-етЬге 2004 (р. 189-190).

А и Ш осёве О п е п Ы Йе 1’Е 8Н5е А г т ё ш е п п е ё ’ А т ё п Чие ճ ս 1Чог(1

65 Соттётогаиоп ճս 1 Ое ашотепшс ճս Ճёс6տ ճս ОДюНсов Уаг8исп 1ег, ճօ ' ЫспЬсигеиБе тёто1гс. ե 1а саИ^га1е Б1.-УапЗап дс Уогк օէ ե 1а տյ11օ Наук օէ

АНсе СаУоиМ^ап ճս Эюсёзе, 5 ճёсетЬгс 2004 (р. 191-194).66. Ьа ճւտէւոշէւօո эиргсте ճօ ГАсайёпйе Ыайопа1е ճշտ տօւօոօշտ й’Агтёме աաւտօ й Տօո

Еттепсе ГагсЬеуёчис Юиуак Рагеапнап, 8 поуетЬге 2004 (р. 194-195).67. УАЯОАЫ МАТНЕУОББЬАЫ - Б у тр о я т сопяасгё ծ 1ёгша]ет ձ ГишуегеИё ճշ

СаНКэгше, 6-7 поуетЬге 2004 (р. 196-199).

К Е Ь А Т К Ж Б Ш Т Е К Е С С Ь Е в Х А в Т Щ и Е в

68. САУАЫЕ АЬЕХАЫ1АЫ - СопГёгепсе еигорёеппе ճս Рошш Еигорёеп ճօտ СЬгёйепБ, Мшяк, сарка1е йе 1а 8ւ6!օատտա, 4-7 поуетЬге 2004 (р. 200-202).

69. САУА1МЕ АЬЕХАГ'ПАЫ - СопГёгепсе шЮгпайопаЬ сопвасгёе ձ 1а сЬаПе виг ГсеситётБтс ճս Ие СопсПе ճս УаОсап, Коса ճւ Рара (ПаНс), 11-13 поуетЬге 2004 -(р . 203).

70. Кепсоп1ге ճս дойре ճօ йяУаН « Ра1х, Бёсигкё օէ СопсШайоп » ե ВгихсПсв, 26-27 поуетЬге 2004 - (р. 204).

71. КЕУ. РК. НОУАК1М МА>ЮиК1АЫ - Լշտ ոբւճ^ոէաւէտ ճе ГЕ^Ивс ОгЛойохе Киввс аи Бат^ё^е (ГЕкЬпйасЫпе, 24-28 поуетЬге 2004 - (р. 205).

72. 01АСКЕ У А2С иЕИ КЕББАВЫАЫ - Кепсоп1ге ձ Сепёуе виг 1е էհծւոօ « Ке51аигаиоп ճս тоиустеШ сеситётцие », օրջՅատճօ раг 1е Շօոտօւ1 Мог^1а1 ճօտ Е̂ Н-зез, 30 поуетЬгс-З ճճօշաեքշ 2004 (р. 206).

73. КЕУ. РК. НОУАЮ М МАИОиКХАИ - Ргегтёге տշտտւօո ճս Соткё ехёсипГ ճս СопБеЛ 1тег-ге1181еих ճօտ рауБ ճօ !а С.Е.1. ե Моясои, 8-9 ճёсетЬ^е 2004 (р. 207).

АГО1Е1ЧСЕ8 Аи вАШТ-вШСЕ

74. АшЛепсе ассопЗёе раг Ба Бат№1ё Оагё^иш II, СаЛоНсоБ ճօ էօստ 1օտ АгтёшепБ, ե Гёяшра§е ճս УоШег агтёшеп « СШЫе », 2 поуетЬге 2004 (р. 208).

75. Аиճ^еոсе ассо^ёе раг Ба Бат№1ё Сагё"ит II, Շձէհօէճօտ ճշ էօստ 1օտ АгтёшепБ, ձ М. Сиёпаճу РаճёеV, ргбв^еп! ճօ 1̂ տտօօւՅէւօո « Շհօաւոտ ճշ Гег ատտշտ », 3 поуетЬге 2004 (р. 209).

76. Аиճ^епсе аесо^ёе раг Ба Ба1Ше1ё Сагё§шп П, СаЛоНсоБ ճշ էօստ 1օտ Агтёшепя, й ип ёгоире йЧмеНесшек էսքօտ, 8 йёсетЬге 2004 (р. 209-210).

77. Аиճ^еոсе ассогёёе раг Ба БатЮ1ё Сагё^шп П, Са1ЬоНсоБ йе էօստ 1շտ Агтёшего, ձ М. Вопб Сгу/1оу, Ր^տւճշոէ ճշ 1а Боита ճօ КиББЮ, 15 йёсетЬге 2004 (р. 210).

78. ВгёусБ поиусИев օշօ̂ տւՅտէւգսշտ. 1п1огта1юп виг 1օտ ՏՅւոէշտ МеБвеБ, 1շտ տօաւօոտ շէ 1օտ аии-еБ БетсеБ ассотрНБ аи Бат^ё^е е1 ձ 1а СаЛёйгак йе БатиЕюЬпйайгте аих աօւտ ճօ поуетЬге օէ ճօ ճճօշահքօ 2004 (р. 211-212).

79. Լւտէշ ճօտ агйс1е8 риЬНёБ еп 2004 ճ8ոտ 1а гоуие « Е1сНлйайгте » (р. 213-235).