Ενδοκρινικό σύστημα

Αναστασιλάκης Δημήτρης

Ορμόνες ♦ παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες ή

από εξειδικευμένα κύτταρα

♦ μεταφέρονται με την κυκλοφορία του αίματος σε όλο το σώμα

♦ παρουσιάζουν ειδική δράση σε συγκεκριμένους ιστούς ή κύτταρα-στόχους

Ορμόνη

κατηγορίες πολυπεπτίδιο γλυκοπρωτείνη στεροειδές αμίνη

Μεμβρανικοί & κυτταροπλασματικοί υποδοχείς

Υποδοχείς & τρόπος δράσης ορμονών

Στεροειδείς ορμόνες

♦παράγονται από:

– Επινεφρίδια (κορτιζόλη, αλδοστερόνη)

– Γονάδες (τεστοστερόνη, οιστρογόνα,

προγεστερόνη)

Μηχανισμός δράσης στεροειδών

Παραγωγή στεροειδών ορμονών

Ενδοκρινείς αδένες ♦ Υποθάλαμος

♦ Υπόφυση

♦ Επίφυση

♦ Θυρεοειδής

♦ Παραθυρεοειδείς

♦ Επινεφρίδια

♦ Νησίδια παγκρέατος

♦ Γονάδες (ωοθήκες-όρχεις)

Ορμόνες υποθαλάμου ♦ Εκλυτική θυρεοτρόπου

(TRH) ♦ Εκλυτική φλοιοτρόπου

(CRH) ♦ Εκλυτική ορμόνη

γοναδοτροπινών (GnRH) ♦ Εκλυτική αυξητικής

ορμόνης (GHRΗ) ♦ Σωματοστατίνη ♦ Ντοπαμίνη

♦ ↑ TSH

♦ ↑ ACTH

♦ ↑ LH, FSH

♦ ↑ GH

♦ ↓ GH, κ.α. ♦ ↓ PRL

Υπόφυση ♦ 0,5-0,6 gr, 1gr στην κύηση ♦Θέση: μέσα στο τουρκικό εφίππιο ♦ διακρίνεται σε:

– πρόσθια (αδενοϋπόφυση) – οπίσθια (νευροϋπόφυση)

♦συνδέεται με τον υποθάλαμο με τον μίσχο, πάνω από τον οποίο βρίσκεται το οπτικό χίασμα

Ορμόνες προσθίου λοβού ♦Αυξητική ορμόνη (GH)

♦Προλακτίνη (PRL)

♦Θυρεοειδοτρόπος ορμόνη (ΤSH)

♦Φλοιοτρόπος ορμόνη (ACTH)

♦ Γοναδοτροπίνες:

– Θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH)

– Ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH)

Αυξητική ορμόνη (GH) ♦ Η έκκρισή της:

– διεγείρεται από τη GHRΗ – αναστέλλεται από τη σωματοστατίνη

♦ αύξηση του σώματος – διεγείρει τη σύνθεση πρωτεϊνών – αναστέλλει τη σύνθεση λίπους & προάγει λιπόλυση – αναστέλλει τη χρησιμοποίηση γλυκόζης

(διαβητογόνος δράση)

♦ δρά μέσω σωματομεδίνης (παράγεται στο ήπαρ)

ΓΙΓΑΝΤΙΣΜΟΣ

ΜΕΓΑΛΑΚΡΙΑ

ΝΑΝΙΣΜΟΣ

Προλακτίνη (PRL) ♦υπό συνεχή αναστολή από

ντοπαμίνη υποθαλάμου

♦Αναπτύσσει το μαστό ♦ διεγείρει την παραγωγή

γάλακτος μετά τον τοκετό

Υπερπρολακτιναιμία

Διαταραχές κύκλου

Γαλακτόρροια

Υπογονιμότητα

Θυρεοειδοτρόπος ορμόνη (TSH)

♦ η έκκρισή της: – διεγείρεται από την TRH – αναστέλλεται από τις θυρεοειδικές

ορμόνες

♦ δρα αποκλειστικά στο θυρεοειδή αδένα – διεγείρει σύνθεση Τ3, Τ4

Φλοιοτρόπος ορμόνη (ACTH)

♦ η έκκρισή της: – διεγείρεται από την CRH – αναστέλλεται από τις κορτιζόλη

♦ δρα στο φλοιό των επινεφριδίων

– σύνθεση γλυκοκορτικοειδών (κορτιζόλη) – λιγότερο επινεφριδιακών ανδρογόνων

(DHEAS,Δ-4 ανδροστενδιόνη) – ακόμη λιγότερο των αλατοκορτικοειδών

(αλδοστερόνη)

Γοναδοτροπίνες –Θυλακιοτρόπος (FSH)

♦ διεγείρεται από την GnRH

♦ στη γυναίκα: – δρα στις ωοθήκες → ωρίμανση-ανάπτυξη

ωοθυλακίων

♦ στον άνδρα: – δρα στους όρχεις → ανάπτυξή τους και

σπερματογένεση

Γοναδοτροπίνες – ωχρινοτρόπος (LH)

♦ διεγείρεται από την GnRH

♦ στη γυναίκα: – δρα στις ωοθήκες (ωοθυλακιορρηξία –

ωχρινοποίηση του ραγέντος ωοθυλακίου – παραγωγή ορμονών (οιστρογόνα-προγεστερόνη) από το ωχρό σωμάτιο

♦ στον άνδρα: – δρα στους όρχεις → παραγωγή

τεστοστερόνης

Ορμόνες οπίσθιου λοβού

Βαζοπρεσίνη ή αντιδιουρητική ορμόνη

Οξυτοκίνη

Αντιδιουρητική ορμόνη (ADH)

♦αντιδιουρητική δράση – σε μειωμένη πόση νερού ή αφυδάτωση – δρά στους νεφρούς – κατακρατά H2O →

πυκνώνει τα ούρα

♦ήπια αγγειοσυσπαστική δράση – αυξάνει την πίεση

Οξυτοκίνη

♦Θηλασμός

– σύσπαση γαλακτοφόρων

πόρων μαστού για να βγει γάλα

♦Τοκετός

– σύσπαση μήτρας κατά τον

τοκετό

ΕΠΙΦΥΣΗ

Μελατονίνη

♦ Σχέση με έλευση ύπνου

♦ Jet-lag: θεραπεία με δισκία μελατονίνης

Θυρεοειδής αδένας

Άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-θυρεοειδή

Θυρεοειδής ♦ 2 gr κατά τη γέννηση, 18-20gr στον ενήλικα

♦ Προσλαμβάνει:

– ιώδιο

♦ παράγει:

– Τ4, θυροξίνη

– Τ3, τριϊωδοθυρονίνη

– CT, καλσιτονίνη (υπασβεστιαιμική δράση)

Ορμόνες θυρεοειδή ♦ αυξάνουν την κατανάλωση Ο2 από ιστούς →

ρυθμίζουν το μεταβολισμό

♦ μεταβολικές λειτουργίες

(λίπη, υδατάνθρακες, λευκώματα)

♦ αυξάνουν την ερυθροποίηση

Βρογχοκήλη = διόγκωση του θυρεοειδούς

Συγγενής υποθυρεοειδισμός (κρετινισμός)

Κοντό ανάστημα, πνευματική υστέρηση, νωθρότητα

Βαρύς υποθυρεοειδισμός (μυξοίδημα)

οίδημα, αύξηση βάρους, αδυναμία, νωθρότητα, τριχόπτωση, βραδυψυχισμός

Υπερθυρεοειδισμός – εξώφθαλμος

Παραθυρεοειδείς

♦ συνήθως 4 παραθυρεοειδείς

– 40-60mg έκαστος

♦ παράγουν παραθορμόνη (PTH)

♦ διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων

ασβεστίου στο αίμα

– πτώση του ασβεστίου προκαλεί σε λίγα λεπτά

απελευθέρωση PTH

Κλασσικές δράσεις της PTH

PTH PTH

απελευθέρωση Ca++ από τα οστά

επαναρρόφηση Ca++ από τους νεφρούς σύνθεση

1,25 (0H)2 D3

απορρόφηση Ca++ και PO4

-- στο λεπτό έντερο

Διατήρηση σταθερού Ca ορού

♦Έλλειψη ΡΤΗ → υπασβεσταιμία:

– Αιμωδίες (μουδιάσματα)

– Κράμπες

– Τετανία

♦περίσσεια ΡΤΗ →

υπερασβεσταιμία:

– Νεφρολιθίαση

– Οστεοπόρωση

– Υπέρταση

– Ναυτία, έμετοι, ανορεξία

Επινεφρίδια

♦ πάνω από τους νεφρούς – 8-10 gr

Άξονας υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων

Επινεφρίδια ♦ φλοιώδης μοίρα

– σπειροειδής ζώνη: αλδοστερόνη

– στηλιδωτή ζώνη: κορτιζόλη

– δικτυωτή ζώνη: επινεφριδικά

ανδρογόνα

♦ μυελώδης μοίρα

– κατεχολαμίνες

(αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη)

Επινεφρίδια ♦Αλδοστερόνη

– ρύθμιση πίεσης

♦Κορτιζόλη – αντίδραση στο στρες – αντιφλεγμονώδης δράση – μεταβολικές επιδράσεις

♦ Κατεχολαμίνες – αντίδραση στο στρες (ταχυκαρδία, αύξηση

πίεσης, υπερένταση)

Υπεραλδοστερονισμός ↑ αλδοστερόνης

Υπέρταση

σύνδρομο Cushing

σύνδρομο Cushing

Πανσεληνοειδές προσωπείο

Υπεραιμία προσώπου (πληθώρα)

Υπερτρίχωση

σύνδρομο Cushing

Κεντρική παχυσαρκία

Μυϊκή ατροφία άκρων

σύνδρομο Cushing

Ερυθροιώδεις (μωβ) ραβδώσεις

Νόσος Addison

Μελάχρωση (ούλων, πτυχών δέρματος, ουλών, σημείων τριβής)

υπόταση

καταβολή, απώλεια βάρους, ναυτία, έμετοι, κοιλιακό άλγος

Ανεπάρκεια φλοιού → ↓ κορτιζόλης & αλδοστερόνης

Πάγκρεας

♦Εξωκρινής μοίρα

♦Ενδοκρινής μοίρα

(νησίδια)

Νησίδιο παγκρέατος

♦ ινσουλίνη, β-κύτταρα

♦ γλυκαγόνη, α-κύτταρα

♦ σωματοστατίνη, δ-κύτταρα

♦ παγκρεατικό πολυπεπτίδιο, F-κύτταρα

♦ γαστρίνη, G-κύτταρα

Ινσουλίνη ♦ Δρα στους μυς, στο λιπώδη ιστό, και στο

ήπαρ – Αυξάνει την χρησιμοποίηση γλυκόζης – Αναστέλλει τη γλυκονεογένεση – Αυξάνει το σχηματισμό γλυκογόνου από γλυκόζη

στο ήπαρ – Αυξάνει τη λιποσύνθεση και αναστέλλει τη

λιπόλυση – Αυξάνει την πρωτεϊνοσύνθεση

Διαβήτης ♦ Έλλειψη ινσουλίνης (νεανικός – τύπου 1)

♦ Αδυναμία δράσης ινσουλίνης (ενηλίκων –τύπου 2)

Διαβήτης τύπου 1 ♦ παιδιά, έφηβοι

♦ Πολυδιψία

♦ Πολυουρία, συχνοουρία

♦ Απώλεια βάρους

♦ Ανορεξία, ναυτία, κοιλιακό άλγος, έμετοι

♦ Καταβολή

♦ Θόλωση όρασης

Αντιμετώπιση διαβήτη ♦ Έλλειψη ινσουλίνης (νεανικός – τύπου 1)

♦ Αδυναμία δράσης ινσουλίνης (ενηλίκων –τύπου 2)

Άλλες παγκρεατικές ορμόνες

♦ γλυκαγόνη – ανταγωνιστική δράση με την ινσουλίνη

♦σωματοστατίνη

– αναστέλλει την έκκριση ινσουλίνης, γλυκαγόνης, GH, γαστρίνης

Άξονας υποθαλάμου – υπόφυσης – γονάδων

ΩΟΘΗΚΕΣ - Διπλός ρόλος

Αναπαραγωγή

Ορμονοπαραγωγή

Ωοθήκες

♦ 5-10gr

♦παράγουν:

– κυρίως οιστρογόνα, προγεστερόνη

– επίσης ανδρογόνα, ινχιμπίνη, ακτιβίνη

Οιστρογόνα ♦ ωρίμανση μήτρας, κόλπου, σαλπίγγων κατά

την εφηβεία

♦ ανάπτυξης δευτερογενών χαρακτήρων φύλου

♦ ανάπτυξη θηλών και μαστών

♦ σύγκλειση των επιφύσεων των μακρών οστών κατά την εφηβεία

♦ κατανομή του λίπους

♦ λειτουργικές μεταβολές στο ενδομήτριο & τον τράχηλο

Προγεστερόνη ♦ Ετοιμάζει το ενδομήτριο για την υποδοχή,

εμφύτευση και ανάπτυξη του

γονιμοποιημένου ωαρίου

♦ Απαραίτητη για πλήρη ανάπτυξη των μαστών

♦ Προκαλεί άνοδο θερμοκρασίας του σώματος

♦ Κύηση: υποστήριξη κυήματος

Ανδρογόνα ♦ Παράγονται από γονάδες & επινεφρίδια

♦ Τεστοστερόνη ♦ Διϋδροτεστοστερόνη ♦ Δ4-ανδροστενδιόνη ♦ Δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA)

♦ Είναι υπεύθυνα για τη φυσιολογική ανάπτυξη της τρίχωσης κατά την εφηβεία

σ.πολυκυστικών ωοθηκών

Διαταραχές κύκλου

Υπερτρίχωση

Ακμή

↑ παραγωγή ανδρογόνων

ΟΡΧΕΙΣ

♦ 4,5 x 2,5 cm – 20-25 ml ♦

♦ διπλός ρόλος: – αναπαραγωγή (σπερματοζωάρια) – ορμονοπαραγωγή

♦ παράγουν: – κυρίως τεστοστερόνη – επίσης οιστρογόνα, ινχιμπίνη, ακτιβίνη

Ορμόνες λιπώδη ιστού εκκρίνει 52 ορμόνες

μέσω αυτών αλληλεπιδρά με διάφορα ενδοκρινικά και μη όργανα του σώματος

Λεπτίνη

Αδιπονεκτίνη

Μυοκίνες

Οστικά κύτταρα

Ορμόνες από άλλα όργανα ♦Νεφρός

– ερυθροποιητίνη → αιμοποίηση – ρενίνη → ρύθμιση αλδοστερόνης

♦Ήπαρ – σωματομεδίνη → αύξηση σώματος

♦Στομάχι – γαστρίνη, γκρελίνη → ρύθμιση όρεξης

♦Έντερο – GLP-1, GLP-2, GIP → ρύθμιση πέψης