Κατηγορίαι

1 Κεφάλαιο 1

[1a] Ὁμώνυμα λέγεται ὧν ὄνομα μόνον κοινόν, ὁ δὲκατὰ τοὔνομα λόγος τῆς οὐσίας ἕτερος, οἷον ζῷον ὅτε ἄνθρωπος καὶ τὸ γεγραμμένον· τούτων γὰρ ὄνομαμόνον κοινόν, ὁ δὲ κατὰ τοὔνομα λόγος τῆς οὐσίαςἕτερος· ἐὰν γὰρ ἀποδιδῷ τις τί ἐστιν αὐτῶν ἑκατέρῳτὸ ζῴῳ εἶναι, ἴδιον ἑκατέρου λόγον ἀποδώσει. συν-ώνυμα δὲ λέγεται ὧν τό τε ὄνομα κοινὸν καὶ ὁ κατὰτοὔνομα λόγος τῆς οὐσίας ὁ αὐτός, οἷον ζῷον ὅ τε ἄν-θρωπος καὶ ὁ βοῦς· τούτων γὰρ ἑκάτερον κοινῷ ὀνό-ματι προσαγορεύεται ζῷον, καὶ ὁ λόγος δὲ τῆς οὐσίαςὁ αὐτός· ἐὰν γὰρ ἀποδιδῷ τις τὸν ἑκατέρου λόγον τίἐστιν αὐτῶν ἑκατέρῳ τὸ ζῴῳ εἶναι, τὸν αὐτὸν λόγονἀποδώσει. παρώνυμα δὲ λέγεται ὅσα ἀπό τινος δια-φέροντα τῇ πτώσει τὴν κατὰ τοὔνομα προσηγορίανἔχει, οἷον ἀπὸ τῆς γραμματικῆς ὁ γραμματικὸς καὶἀπὸ τῆς ἀνδρείας ὁ ἀνδρεῖος.Τῶν λεγομένων τὰ μὲν κατὰ συμπλοκὴν λέγεται, τὰδὲ ἄνευ συμπλοκῆς. τὰ μὲν οὖν κατὰ συμπλοκήν, οἷονἄνθρωπος τρέχει, ἄνθρωπος νικᾷ· τὰ δὲ ἄνευ συμ-πλοκῆς, οἷον ἄνθρωπος, βοῦς, τρέχει, νικᾷ.

2 Κεφάλαιο 2

τῶν ὄντων τὰ μὲν καθ' ὑποκειμένου τινὸς λέγεται, ἐνὑποκειμένῳ δὲ οὐδενί ἐστιν, οἷον ἄνθρωπος καθ' ὑπο-κειμένου μὲν λέγεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, ἐν ὑποκει-μένῳ δὲ οὐδενί ἐστιν· τὰ δὲ ἐν ὑποκειμένῳ μέν ἐστι,καθ' ὑποκειμένου δὲ οὐδενὸς λέγεται, ἐν ὑποκειμένῳδὲ λέγω ὃ ἔν τινι μὴ ὡς μέρος ὑπάρχον ἀδύνατον χω-ρὶς εἶναι τοῦ ἐν ὧ ἐστίν, οἷον ἡ τὶς γραμματικὴ ἐν ὑπο-κειμένῳ μέν ἐστι τῇ ψυχῇ, καθ' ὑποκειμένου δὲ οὐδε-νὸς λέγεται, καὶ τὸ τὶ λευκὸν ἐν ὑποκειμένῳ μέν ἐστιτῶ σώματι, ἅπαν γὰρ χρῶμα ἐν σώματι, καθ' ὑποκει-μένου δὲ οὐδενὸς λέγεται· τὰ δὲ καθ' ὑποκειμένου τελέγεται καὶ ἐν ὑποκειμένῳ ἐστίν, οἷον ἡ ἐπιστήμη ἐνὑποκειμένῳ μέν ἐστι τῇ ψυχῇ, καθ' ὑποκειμένου δὲλέγεται τῆς γραμματικῆς· τὰ δὲ οὔτε ἐν ὑποκειμένῳἐστὶν οὔτε καθ' ὑποκειμένου λέγεται, οἷον ὁ τὶς ἄν-θρωπος ἢ ὁ τὶς ἵππος, οὐδὲν γὰρ τῶν τοιούτων οὔτεἐν ὑποκειμένῳ ἐστὶν οὔτε καθ' ὑποκειμένου λέγεται·ἁπλῶς δὲ τὰ ἄτομα καὶ ἓν ἀριθμῶ κατ' οὐδενὸς ὑπο-κειμένου λέγεται, ἐν ὑποκειμένῳ δὲ ἔνια οὐδὲν κω-λύει εἶναι· ἡ γὰρ τὶς γραμματικὴ τῶν ἐν ὑποκειμένῳ

ἐστίν.

3 Κεφάλαιο 3

Ὅταν ἕτερον καθ' ἑτέρου κατηγορῆται ὡς καθ' ὑπο-κειμένου, ὅσα κατὰ τοῦ κατηγορουμένου λέγεται,πάντα καὶ κατὰ τοῦ ὑποκειμένου ῥηθήσεται· οἷον ἄν-θρωπος κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου κατηγορεῖται, τὸδὲ ζῷον κατὰ τοῦ ἀνθρώπου· οὐκοῦν καὶ κατὰ τοῦτινὸς ἀνθρώπου τὸ ζῷον κατηγορηθήσεται· ὁ γὰρ τὶςἄνθρωπος καὶ ἄνθρωπός ἐστι καὶ ζῷον.τῶν ἑτερογενῶν καὶ μὴ ὑπ' ἄλληλα τεταγμένων ἕτεραιτῷ εἴδει καὶ αἱ διαφοραί, οἷον ζῴου καὶ ἐπιστήμης·ζῴου μὲν γὰρ διαφοραὶ τό τε πεζὸν καὶ τὸ πτηνὸν καὶτὸ ἔνυδρον καὶ τὸ δίπουν, ἐπιστήμης δὲ οὐδεμία τού-των· οὐ γὰρ διαφέρει ἐπιστήμη ἐπιστήμης τῷ δίπουςεἶναι. τῶν δέ γε ὑπ' ἄλληλα γενῶν οὐδὲν κωλύει τὰςαὐτὰς διαφορὰς εἶναι· τὰ γὰρ ἐπάνω τῶν ὑπ' αὐτὰγενῶν κατηγορεῖται, ὥστε ὅσαι τοῦ κατηγορουμένουδιαφοραί εἰσι τοσαῦται καὶ τοῦ ὑποκειμένου ἔσονται.

4 Κεφάλαιο 4

Τῶν κατὰ μηδεμίαν συμπλοκὴν λεγομένων ἕκαστονἤτοι οὐσίαν σημαίνει ἢ ποσὸν ἢ ποιὸν ἢ πρός τι ἢ ποὺἢ ποτὲ ἢ κεῖσθαι ἢ ἔχειν ἢ ποιεῖν ἢ πάσχειν. ἔστι δὲοὐσία μὲν ὡς τύπῳ εἰπεῖν οἷον ἄνθρωπος, ἵππος· πο-σὸν δὲ οἷον δίπηχυ, τρίπηχυ· ποιὸν δὲ οἷον λευκόν,γραμματικόν· πρός τι δὲ [2a] οἷον διπλάσιον, ἥμισυ,μεῖζον· ποὺ δὲ οἷον ἐν Λυκείῳ, ἐν ἀγορᾷ· ποτὲ δὲ οἷονχθές, πέρυσιν· κεῖσθαι δὲ οἷον ἀνάκειται,κάθηται·ἔχειν δὲ οἷον ὑποδέδεται, ὥπλισται· ποιεῖν δὲ οἷον τέ-μνειν, καίειν· πάσχειν δὲ οἷον τέμνεσθαι, καίεσθαι.ἕκαστον δὲ τῶν εἰρημένων αὐτὸ μὲν καθ' αὑτὸ ἐν οὐ-δεμιᾷ καταφάσει λέγεται, τῇ δὲ πρὸς ἄλληλα τούτωνσυμπλοκῇ κατάφασις γίγνεται· ἅπασα γὰρ δοκεῖ κα-τάφασις ἤτοι ἀληθὴς ἢ ψευδὴς εἶναι, τῶν δὲ κατὰμηδεμίαν συμπλοκὴν λεγομένων οὐδὲν οὔτε ἀληθὲςοὔτε ψεῦδός ἐστιν, οἷον ἄνθρωπος, λευκόν, τρέχει,νικᾷ.

5 Κεφάλαιο 5

Οὐσία δέ ἐστιν ἡ κυριώτατά τε καὶ πρώτως καὶ μάλι-στα λεγομένη, ἣ μήτε καθ' ὑποκειμένου τινὸς λέγεταιμήτε ἐν ὑποκειμένῳ τινί ἐστιν, οἷον ὁ τὶς ἄνθρωπος ἢὁ τὶς ἵππος. δεύτεραι δὲ οὐσίαι λέγονται, ἐν οἷς εἴδε-σιν αἱ πρώτως οὐσίαι λεγόμεναι ὑπάρχουσιν, ταῦτάτε καὶ τὰ τῶν εἰδῶν τούτων γένη· οἷον ὁ τὶς ἄνθρω-

1

2 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

πος ἐν εἴδει μὲν ὑπάρχει τῷ ἀνθρώπῳ, γένος δὲ τοῦεἴδους ἐστὶ τὸ ζῷον· δεύτεραι οὖν αὗται λέγονται οὐ-σίαι, οἷον ὅ τε ἄνθρωπος καὶ τὸ ζῷον. —φανερὸν δὲἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι τῶν καθ' ὑποκειμένου λεγομέ-νων ἀναγκαῖον καὶ τοὔνομα καὶ τὸν λόγον κατηγο-ρεῖσθαι τοῦ ὑποκειμένου· οἷον ἄνθρωπος καθ' ὑπο-κειμένου λέγεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, καὶ κατηγορεῖ-ταί γε τοὔνομα, —τὸν γὰρ ἄνθρωπον κατὰ τοῦ τινὸςἀνθρώπου κατηγορήσεις·— καὶ ὁ λόγος δὲ τοῦ ἀν-θρώπου κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου κατηγορηθήσεται,—ὁ γὰρ τὶς ἄνθρωπος καὶ ἄνθρωπός ἐστιν·— ὥστεκαὶ τοὔνομα καὶ ὁ λόγος κατὰ τοῦ ὑποκειμένου κα-τηγορηθήσεται. τῶν δ' ἐν ὑποκειμένῳ ὄντων ἐπὶ μὲντῶν πλείστων οὔτε τοὔνομα οὔτε ὁ λόγος κατηγορεῖ-ται τοῦ ὑποκειμένου· ἐπ' ἐνίων δὲ τοὔνομα μὲν οὐ-δὲν κωλύει κατηγορεῖσθαι τοῦ ὑποκειμένου, τὸν δὲλόγον ἀδύνατον· οἷον τὸ λευκὸν ἐν ὑποκειμένῳ ὂν τῷσώματι κατηγορεῖται τοῦ ὑποκειμένου,—λευκὸν γὰρσῶμα λέγεται,—ὁδὲ λόγος τοῦ λευκοῦ οὐδέποτε κατὰτοῦ σώματος κατηγορηθήσεται. —τὰ δ' ἄλλα πάνταἤτοι καθ' ὑποκειμένων λέγεται τῶν πρώτων οὐσιῶνἢ ἐν ὑποκειμέναις αὐταῖς ἐστίν. τοῦτο δὲ φανερὸν ἐκτῶν καθ' ἕκαστα προχειριζομένων· οἷον τὸ ζῷον κατὰτοῦ ἀνθρώπου κατηγορεῖται, οὐκοῦν καὶ κατὰ τοῦ τι-νὸς ἀνθρώπου,—εἰ γὰρ κατὰ μηδενὸς τῶν τινῶν [2b]ἀνθρώπων, οὐδὲ κατὰ ἀνθρώπου ὅλως·— πάλιν τὸχρῶμα ἐν σώματι, οὐκοῦν καὶ ἐν τινὶ σώματι· εἰ γὰρμὴ ἐν τινὶ τῶν καθ' ἕκαστα, οὐδὲ ἐν σώματι ὅλως·ὥστε τὰ ἄλλα πάντα ἤτοι καθ' ὑποκειμένων τῶν πρώ-των οὐσιῶν λέγεται ἢ ἐν ὑποκειμέναις αὐταῖς ἐστίν.μὴ οὐσῶν οὖν τῶν πρώτων οὐσιῶν ἀδύνατον τῶν ἄλ-λων τι εἶναι· πάντα γὰρ τὰ ἄλλα ἤτοι καθ' ὑποκειμέ-νων τούτων λέγεται ἢ ἐν ὑποκειμέναις αὐταῖς ἐστίν·ὥστε μὴ οὐσῶν τῶν πρώτων οὐσιῶν ἀδύνατον τῶνἄλλων τι εἶναι.Τῶν δὲ δευτέρων οὐσιῶν μᾶλλον οὐσία τὸ εἶδος τοῦγένους· ἔγγιον γὰρ τῆς πρώτης οὐσίας ἐστίν. ἐὰνγὰρ ἀποδιδῷ τις τὴν πρώτην οὐσίαν τί ἐστι, γνωρι-μώτερον καὶ οἰκειότερον ἀποδώσει τὸ εἶδος ἀποδι-δοὺς ἢ τὸ γένος· οἷον τὸν τινὰ ἄνθρωπον γνωριμώ-τερον ἂν ἀποδοίη ἄνθρωπον ἀποδιδοὺς ἢ ζῷον, —τὸ μὲν γὰρ ἴδιον μᾶλλον τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, τὸ δὲκοινότερον,— καὶ τὸ τὶ δένδρον ἀποδιδοὺς γνωριμώ-τερον ἀποδώσει δένδρον ἀποδιδοὺς ἢ φυτόν. ἔτι αἱπρῶται οὐσίαι διὰ τὸ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὑποκεῖσθαικαὶ πάντα τὰ ἄλλα κατὰ τούτων κατηγορεῖσθαι ἢ ἐνταύταις εἶναι διὰ τοῦτο μάλιστα οὐσίαι λέγονται· ὡςδέ γε αἱ πρῶται οὐσίαι πρὸς τὰ ἄλλα ἔχουσιν, οὕτωκαὶ τὸ εἶδος πρὸς τὸ γένος ἔχει·—ὑπόκειται γὰρ τὸ εἶ-δος τῷ γένει· τὰ μὲν γὰρ γένη κατὰ τῶν εἰδῶν κατηγο-ρεῖται, τὰ δὲ εἴδη κατὰ τῶν γενῶν οὐκ ἀντιστρέφει·—ὥστε καὶ ἐκτούτων τὸ εἶδος τοῦ γένους μᾶλλον οὐσία.—αὐτῶν δὲ τῶν εἰδῶν ὅσα μή ἐστι γένη, οὐδὲν μᾶλ-λον ἕτερον ἑτέρου οὐσία ἐστίν· οὐδὲν γὰρ οἰκειότερονἀποδώσει κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου τὸν ἄνθρωπονἀποδιδοὺς ἢ κατὰ τοῦ τινὸς ἵππου τὸν ἵππον. ὡσαύ-τως δὲ καὶ τῶν πρώτων οὐσιῶν οὐδὲν μᾶλλον ἕτερονἑτέρου οὐσία ἐστίν· οὐδὲν γὰρ μᾶλλον ὁ τὶς ἄνθρωπος

οὐσία ἢ ὁ τὶς βοῦς.Εἰκότως δὲ μετὰ τὰς πρώτας οὐσίας μόνα τῶν ἄλλωντὰ εἴδη καὶ τὰ γένη δεύτεραι οὐσίαι λέγονται· μόναγὰρ δηλοῖ τὴν πρώτην οὐσίαν τῶν κατηγορουμένων·τὸν γὰρ τινὰ ἄνθρωπον ἐὰν ἀποδιδῷ τις τί ἐστιν,τὸ μὲν εἶδος ἢ τὸ γένος ἀποδιδοὺς οἰκείως ἀποδώ-σει, —καὶ γνωριμώτερον ποιήσει ἄνθρωπον ἢ ζῷονἀποδιδούς·— τῶν δ' ἄλλων ὅ τι ἂν ἀποδιδῷ τις, ἀλ-λοτρίως ἔσται ἀποδεδωκώς, οἷον λευκὸν ἢ τρέχει ἢὁτιοῦν τῶν τοιούτων ἀποδιδούς· ὥστε εἰκότως ταῦταμόνα τῶν ἄλλων οὐσίαι λέγονται. ἔτι αἱ πρῶται οὐσίαιδιὰ τὸ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὑποκεῖσθαι κυριώτατα οὐ-σίαι [3a] λέγονται· ὡς δέ γε αἱ πρῶται οὐσίαι πρὸς τὰἄλλα πάντα ἔχουσιν, οὕτω τὰ εἴδη καὶ τὰ γένη τῶνπρώτων οὐσιῶν πρὸς τὰ λοιπὰ πάντα ἔχει· κατὰ τού-των γὰρ πάντα τὰ λοιπὰ κατηγορεῖται· τὸν γὰρ τινὰἄνθρωπον ἐρεῖς γραμματικόν, οὐκοῦν καὶ ἄνθρωπονκαὶ ζῷον γραμματικὸν ἐρεῖς· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶνἄλλων.Κοινὸν δὲ κατὰ πάσης οὐσίας τὸ μὴ ἐν ὑποκειμένῳεἶναι. ἡ μὲν γὰρ πρώτη οὐσία οὔτε καθ' ὑποκειμένουλέγεται οὔτε ἐν ὑποκειμένῳ ἐστίν. τῶν δὲ δευτέρωνοὐσιῶν φανερὸν μὲν καὶ οὕτως ὅτι οὐκ εἰσὶν ἐν ὑπο-κειμένῳ· ὁ γὰρ ἄνθρωπος καθ' ὑποκειμένου μὲν τοῦτινὸς ἀνθρώπου λέγεται, ἐν ὑποκειμένῳ δὲ οὐκ ἔστιν,—οὐ γὰρ ἐν τῷ τινὶ ἀνθρώπῳ ὁ ἄνθρωπός ἐστιν·—ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ ζῷον καθ' ὑποκειμένου μὲν λέ-γεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, οὐκ ἔστι δὲ τὸ ζῷον ἐντῷ τινὶ ἀνθρώπῳ. ἔτι δὲ τῶν ἐν ὑποκειμένῳ ὄντων τὸμὲν ὄνομα οὐδὲν κωλύει κατηγορεῖσθαί ποτε τοῦ ὑπο-κειμένου, τὸν δὲ λόγον ἀδύνατον· τῶν δὲ δευτέρωνοὐσιῶν κατηγορεῖται καὶ ὁ λόγος κατὰ τοῦ ὑποκει-μένου καὶ τοὔνομα, —τὸν γὰρ τοῦ ἀνθρώπου λόγονκατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου κατηγορήσεις καὶ τὸν τοῦζῴου.—ὥστε οὐκ ἂν εἴη οὐσία τῶν ἐν ὑποκειμένῳ.—οὐκ ἴδιον δὲ οὐσίας τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ἡ διαφορὰ τῶν μὴἐν ὑποκειμένῳ ἐστίν· τὸ γὰρ πεζὸν καὶ τὸ δίπουν καθ'ὑποκειμένου μὲν λέγεται τοῦ ἀνθρώπου, ἐν ὑποκει-μένῳ δὲ οὐκ ἔστιν, —οὐ γὰρ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐστὶ τὸδίπουν οὐδὲ τὸ πεζόν.— καὶ ὁ λόγος δὲ κατηγορεῖταιὁ τῆς διαφορᾶς καθ' οὗ ἂν λέγηται ἡ διαφορά· οἷονεἰ τὸ πεζὸν κατὰ ἀνθρώπου λέγεται, καὶ ὁ λόγος τοῦπεζοῦ κατηγορηθήσεται τοῦ ἀνθρώπου, —πεζὸν γάρἐστιν ὁ ἄνθρωπος. —μὴ ταραττέτω δὲ ἡμᾶς τὰ μέρητῶν οὐσιῶν ὡς ἐν ὑποκειμένοις ὄντα τοῖς ὅλοις, μήποτε ἀναγκασθῶμεν οὐκ οὐσίας αὐτὰ φάσκειν εἶναι·οὐ γὰρ οὕτω τὰ ἐν ὑποκειμένῳ ἐλέγετο τὰ ὡς μέρηὑπάρχοντα ἔν τινι.Ὑπάρχει δὲ ταῖς οὐσίαις καὶ ταῖς διαφοραῖς τὸ πάντασυνωνύμως ἀπ' αὐτῶν λέγεσθαι· πᾶσαι γὰρ αἱ ἀπὸτούτων κατηγορίαι ἤτοι κατὰ τῶν ἀτόμων κατηγο-ροῦνται ἢ κατὰ τῶν εἰδῶν. ἀπὸ μὲν γὰρ τῆς πρώτηςοὐσίας οὐδεμία ἐστὶ κατηγορία, —κατ' οὐδενὸς γὰρὑποκειμένου λέγεται·— τῶν δὲ δευτέρων οὐσιῶν τὸμὲν εἶδος κατὰ τοῦ ἀτόμου κατηγορεῖται, τὸ δὲ γένοςκαὶ κατὰ τοῦ εἴδους καὶ κατὰ τοῦ ἀτόμου· [3b] ὡσαύ-τως δὲ καὶ αἱ διαφοραὶ καὶ κατὰ τῶν εἰδῶν καὶ κατὰ

3

τῶν ἀτόμων κατηγοροῦνται. καὶ τὸν λόγον δὲ ἐπιδέ-χονται αἱ πρῶται οὐσίαι τὸν τῶν εἰδῶν καὶ τὸν τῶν γε-νῶν, καὶ τὸ εἶδος δὲ τὸν τοῦ γένους. —ὅσα γὰρ κατὰτοῦ κατηγορουμένου λέγεται, καὶ κατὰ τοῦ ὑποκειμέ-νου ῥηθήσεται·— ὡσαύτως δὲ καὶ τὸν τῶν διαφορῶνλόγον ἐπιδέχεται τά τε εἴδη καὶ τὰ ἄτομα· συνώνυμαδέ γε ἦν ὧν καὶ τοὔνομα κοινὸν καὶ ὁ λόγος ὁ αὐτός.ὥστε πάντα τὰ ἀπὸ τῶν οὐσιῶν καὶ τῶν διαφορῶνσυνωνύμως λέγεται.Πᾶσα δὲ οὐσία δοκεῖ τόδε τι σημαίνειν. ἐπὶ μὲν οὖντῶν πρώτων οὐσιῶν ἀναμφισβήτητον καὶ ἀληθέςἐστιν ὅτι τόδε τι σημαίνει· ἄτομον γὰρ καὶ ἓν ἀρι-θμῷ τὸ δηλούμενόν ἐστιν. ἐπὶ δὲ τῶν δευτέρων οὐ-σιῶν φαίνεται μὲν ὁμοίως τῷ σχήματι τῆς προσηγο-ρίας τόδε τι σημαίνειν, ὅταν εἴπῃ ἄνθρωπον ἢ ζῷον·οὐ μὴν ἀληθές γε, ἀλλὰ μᾶλλον ποιόν τι σημαίνει, —οὐ γὰρ ἕν ἐστι τὸ ὑποκείμενον ὥσπερ ἡ πρώτη οὐ-σία, ἀλλὰ κατὰ πολλῶν ὁ ἄνθρωπος λέγεται καὶ τὸζῷον·— οὐχ ἁπλῶς δὲ ποιόν τι σημαίνει, ὥσπερ τὸλευκόν· οὐδὲν γὰρ ἄλλο σημαίνει τὸ λευκὸν ἀλλ' ἢποιόν, τὸ δὲ εἶδος καὶ τὸ γένος περὶ οὐσίαν τὸ ποιὸνἀφορίζει, —ποιὰν γάρ τινα οὐσίαν σημαίνει.— ἐπὶπλεῖον δὲ τῷ γένει ἢ τῷ εἴδει τὸν ἀφορισμὸν ποιεῖ-ται· ὁ γὰρ ζῷον εἰπὼν ἐπὶ πλεῖον περιλαμβάνει ἢ ὁτὸν ἄνθρωπον.Ὑπάρχει δὲ ταῖς οὐσίαις καὶ τὸ μηδὲν αὐταῖς ἐναν-τίον εἶναι. τῇ γὰρ πρώτῃ οὐσίᾳ τί ἂν εἴη ἐναντίον; οἷοντῷ τινὶ ἀνθρώπῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, οὐδέ γε τῷ ἀν-θρώπῳ ἢ τῷ ζῴῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον. οὐκ ἴδιον δὲτῆς οὐσίας τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ἐπ' ἄλλων πολλῶν οἷον ἐπὶτοῦ ποσοῦ· τῷ γὰρ διπήχει οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, οὐδὲτοῖς δέκα, οὐδὲ τῶν τοιούτων οὐδενί, εἰ μή τις τὸ πολὺτῷ ὀλίγῳφαίη ἐναντίον εἶναι ἢ τὸ μέγα τῷ μικρῷ· τῶνδὲ ἀφωρισμένων ποσῶν οὐδὲν οὐδενὶ ἐναντίον ἐστίν.Δοκεῖ δὲ ἡ οὐσία οὐκ ἐπιδέχεσθαι τὸ μᾶλλον καὶ τὸἧττον· λέγω δὲ οὐχ ὅτι οὐσία οὐσίας οὐκ ἔστι μᾶλ-λον οὐσία, —τοῦτο μὲν γὰρ εἴρηται ὅτι ἔστιν,— ἀλλ'ὅτι ἑκάστη οὐσία τοῦθ' ὅπερ ἐστὶν οὐ λέγεται μᾶλλονκαὶ ἧττον· οἷον εἰ ἔστιν αὕτη ἡ οὐσία ἄνθρωπος, οὐκἔσται μᾶλλον καὶ ἧττον ἄνθρωπος, οὔτε αὐτὸς αὑτοῦοὔτε ἕτερος ἑτέρου. οὐ γάρ ἐστιν ἕτερος ἑτέρου μᾶλ-λον ἄνθρωπος, ὥσπερ [4a] τὸ λευκόν ἐστιν ἕτερον ἑτέ-ρου μᾶλλον λευκόν, καὶ καλὸν ἕτερον ἑτέρου μᾶλλον·καὶ αὐτὸ δὲ αὑτοῦ μᾶλλον καὶ ἧττον λέγεται, οἷον τὸσῶμα λευκὸν ὂν μᾶλλον λευκὸν λέγεται νῦν ἢ πρότε-ρον, καὶ θερμὸν ὂν μᾶλλον θερμὸν καὶ ἧττον λέγεται·ἡ δέ γε οὐσία οὐδὲν λέγεται, —οὐδὲ γὰρ ἄνθρωποςμᾶλλον νῦν ἄνθρωπος ἢ πρότερον λέγεται, οὐδὲ τῶνἄλλων οὐδέν, ὅσα ἐστὶν οὐσία·— ὥστε οὐκ ἂν ἐπιδέ-χοιτο ἡ οὐσία τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον.Μάλιστα δὲ ἴδιον τῆς οὐσίας δοκεῖ εἶναι τὸ ταὐτὸνκαὶ ἓν ἀριθμῷ ὂν τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικόν· οἷονἐπὶ μὲν τῶν ἄλλων οὐδενὸς ἂν ἔχοι τις προενεγκεῖν[ὅσα μή ἐστιν οὐσία], ὃ ἓν ἀριθμῷ ὂν τῶν ἐναντίωνδεκτικόν ἐστιν· οἷον τὸ χρῶμα, ὅ ἐστιν ἓν καὶ ταὐ-τὸν ἀριθμῷ, οὐκ ἔσται λευκὸν καὶ μέλαν, οὐδὲ ἡ αὐτὴ

πρᾶξις καὶ μία τῷ ἀριθμῷ οὐκ ἔσται φαύλη καὶ σπου-δαία, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, ὅσα μή ἐστινοὐσία. ἡ δέ γε οὐσία ἓν καὶ ταὐτὸν ἀριθμῷ ὂν δεκτι-κὸν τῶν ἐναντίων ἐστίν· οἷον ὁ τὶς ἄνθρωπος, εἷς καὶὁ αὐτὸς ὤν, ὁτὲ μὲν λευκὸς ὁτὲ δὲ μέλας γίγνεται, καὶθερμὸς καὶ ψυχρός, καὶ φαῦλος καὶ σπουδαῖος. ἐπὶδὲ τῶν ἄλλων οὐδενὸς φαίνεται τὸ τοιοῦτον, εἰ μή τιςἐνίσταιτο τὸν λόγον καὶ τὴν δόξαν φάσκων τῶν τοι-ούτων εἶναι· ὁ γὰρ αὐτὸς λόγος ἀληθής τε καὶ ψευ-δὴς εἶναι δοκεῖ, οἷον εἰ ἀληθὴς εἴη ὁ λόγος τὸ κα-θῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ὁ αὐτὸς οὗτος ψευ-δὴς ἔσται· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης· εἰ γάρ τιςἀληθῶςδοξάζοι τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦψευδῶς δοξάσει τὴν αὐτὴν ἔχων περὶ αὐτοῦ δόξαν.εἰ δέ τις καὶ τοῦτο παραδέχοιτο, ἀλλὰ τῷ γε τρόπῳδιαφέρει· τὰ μὲν γὰρ ἐπὶ τῶν οὐσιῶν αὐτὰ μεταβάλ-λοντα δεκτικὰ τῶν ἐναντίων ἐστίν, — ψυχρὸν γὰρ ἐκθερμοῦ γενόμενον μετέβαλεν (ἠλλοίωται γάρ), καὶ μέ-λαν ἐκ λευκοῦ καὶ σπουδαῖον ἐκ φαύλου, ὡσαύτως δὲκαὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον αὐτὸ μεταβολὴν δεχόμε-νον τῶν ἐναντίων δεκτικόν ἐστιν·— ὁ δὲ λόγος καὶ ἡδόξα αὐτὰ μὲν ἀκίνητα πάντῃ πάντως διαμένει, τοῦδὲ πράγματος κινουμένου τὸ ἐναντίον περὶ αὐτὰ γί-γνεται· ὁ μὲν γὰρ λόγος διαμένει ὁ αὐτὸς τὸ καθῆ-σθαί τινα, τοῦ δὲ [4b] πράγματος κινηθέντος ὁτὲ μὲνἀληθὴς ὁτὲ δὲ ψευδὴς γίγνεται· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶτῆς δόξης. ὥστε τῷ τρόπῳ γε ἴδιον ἂν εἴη τῆς οὐσίαςτὸ κατὰ τὴν αὑτῆς μεταβολὴν δεκτικὴν τῶν ἐναντίωνεἶναι, —εἰ δή τις καὶ ταῦτα παραδέχοιτο, τὴν δόξανκαὶ τὸν λόγον δεκτικὰ τῶν ἐναντίων εἶναι. οὐκ ἔστιδὲ ἀληθὲς τοῦτο· ὁ γὰρ λόγος καὶ ἡ δόξα οὐ τῷ αὐτὰδέχεσθαί τι τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικὰ λέγεται, ἀλλὰτῷ περὶ ἕτερόν τι τὸ πάθος γεγενῆσθαι· —τῷ γὰρ τὸπρᾶγμα εἶναι ἢ μὴ εἶναι, τούτῳ καὶ ὁ λόγος ἀληθὴς ἢψευδὴς εἶναι λέγεται, οὐ τῷ αὐτὸν δεκτικὸν εἶναι τῶνἐναντίων· ἁπλῶς γὰρ οὐδὲν ὑπ' οὐδενὸς οὔτε ὁ λόγοςκινεῖται οὔτε ἡ δόξα, ὥστε οὐκ ἂν εἴη δεκτικὰ τῶν ἐν-αντίων μηδενὸς ἐν αὐτοῖς γιγνομένου·— ἡ δέ γε οὐ-σία τῷαὐτὴν τὰ ἐναντία δέχεσθαι, τούτῳ δεκτικὴ τῶνἐναντίων λέγεται· νόσον γὰρ καὶ ὑγίειαν δέχεται, καὶλευκότητα καὶ μελανίαν, καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτωναὐτὴ δεχομένη τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικὴ λέγεται.ὥστε ἴδιον ἂν οὐσίας εἴη τὸ ταὐτὸν καὶ ἓν ἀριθμῷ ὂνδεκτικὸν εἶναι τῶν ἐναντίων. περὶ μὲν οὖν οὐσίας το-σαῦτα εἰρήσθω.

6 Κεφάλαιο 6

Τοῦ δὲ ποσοῦ τὸ μέν ἐστι διωρισμένον, τὸ δὲ συνεχές·καὶ τὸ μὲν ἐκ θέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα τῶν ἐν αὐ-τοῖς μορίων συνέστηκε, τὸ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντων θέσιν.ἔστι δὲ διωρισμένον μὲν οἷον ἀριθμὸς καὶ λόγος, συν-εχὲς δὲ γραμμή, ἐπιφάνεια, σῶμα, ἔτι δὲ παρὰ ταῦταχρόνος καὶ τόπος.—τῶν μὲν γὰρ τοῦ ἀριθμοῦ μορίωνοὐδείς ἐστι κοινὸς ὅρος, πρὸς ὃν συνάπτει τὰ μόριααὐτοῦ· οἷον τὰ πέντε εἰ ἔστι τῶν δέκα μόριον, πρὸςοὐδένα κοινὸν ὅρον συνάπτει τὰ πέντε καὶ τὰ πέντε,ἀλλὰ διώρισται· καὶ τὰ τρία γε καὶ τὰ ἑπτὰ πρὸς οὐ-

4 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

δένα κοινὸν ὅρον συνάπτει· οὐδ' ὅλως ἂν ἔχοις ἐπ'ἀριθμοῦ λαβεῖν κοινὸν ὅρον τῶν μορίων, ἀλλ' ἀεὶ δι-ώρισται· ὥστε ὁ μὲν ἀριθμὸς τῶν διωρισμένων ἐστίν.ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ λόγος τῶν διωρισμένων ἐστίν· (ὅτιμὲν γὰρ ποσόν ἐστιν ὁ λόγος φανερόν· καταμετρεῖταιγὰρ συλλαβῇ μακρᾷ καὶ βραχείᾳ· λέγω δὲ αὐτὸν τὸνμετὰ φωνῆς λόγον γιγνόμενον)· πρὸς οὐδένα γὰρ κοι-νὸν ὅρον αὐτοῦ τὰ μόρια συνάπτει· οὐ γὰρ ἔστι κοινὸςὅρος πρὸς ὃν αἱ συλλαβαὶ συνάπτουσιν, ἀλλ' ἑκάστηδιώρισται αὐτὴ καθ' αὑτήν. [5a] —ἡ δὲ γραμμὴ συν-εχές ἐστιν· ἔστι γὰρ λαβεῖν κοινὸν ὅρον πρὸς ὃν τὰμόρια αὐτῆς συνάπτει, στιγμήν· καὶ τῆς ἐπιφανείαςγραμμήν,—τὰ γὰρ τοῦ ἐπιπέδου μόρια πρός τινα κοι-νὸν ὅρον συνάπτει.— ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ σώ-ματος ἔχοις ἂν λαβεῖν κοινὸν ὅρον, γραμμὴν ἢ ἐπι-φάνειαν, πρὸς ἣν τὰ τοῦ σώματος μόρια συνάπτει.ἔστι δὲ καὶ ὁ χρόνος καὶ ὁ τόπος τῶν τοιούτων· ὁ γὰρνῦν χρόνος συνάπτει πρός τε τὸν παρεληλυθότα καὶτὸν μέλλοντα. πάλιν ὁ τόπος τῶν συνεχῶν ἐστιν· τό-πον γάρ τινα τὰ τοῦ σώματος μόρια κατέχει, ἃ πρόςτινα κοινὸν ὅρον συνάπτει· οὐκοῦν καὶ τὰ τοῦ τόπουμόρια, ἃ κατέχει ἕκαστον τῶν τοῦ σώματος μορίων,πρὸς τὸν αὐτὸν ὅρον συνάπτει πρὸς ὃν καὶ τὰ τοῦσώμα—τος μόρια· ὥστε συνεχὲς ἂν εἴη καὶ ὁ τόπος·πρὸς γὰρ ἕνα κοινὸν ὅρον αὐτοῦ τὰ μόρια συνάπτει.Ἔτι τὰ μὲν ἐκ θέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα τῶν ἐναὐτοῖς μορίων συνέστηκεν, τὰ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντωνθέσιν· οἷον τὰ μὲν τῆς γραμμῆς μόρια θέσιν ἔχειπρὸς ἄλληλα, — ἕκαστον γὰρ αὐτῶν κεῖταί που, καὶἔχοις ἂν διαλαβεῖν καὶ ἀποδοῦναι οὗ ἕκαστον κεῖ-ται ἐν τῷ ἐπιπέδῳ καὶ πρὸς ποῖον μόριον τῶν λοιπῶνσυνάπτει·— ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ τοῦ ἐπιπέδου μόριαθέσιν ἔχει τινά, —ὁμοίως γὰρ ἂν ἀποδοθείη ἕκαστονοὗ κεῖται, καὶ ποῖα συνάπτει πρὸς ἄλληλα.— καὶ τὰτοῦ στερεοῦ δὲ ὡσαύτως καὶ τὰ τοῦ τόπου. ἐπὶ δέ γετοῦ ἀριθμοῦ οὐκ ἂν ἔχοι τις ἐπιβλέψαι ὡς τὰ μόριαθέσιν τινὰ ἔχει πρὸς ἄλληλα ἢ κεῖταί που, ἢ ποῖά γεπρὸς ἄλληλα συνάπτει τῶν μορίων· οὐδὲ τὰ τοῦ χρό-νου· ὑπομένει γὰρ οὐδὲν τῶν τοῦ χρόνου μορίων, ὃδὲ μή ἐστιν ὑπομένον, πῶς ἂν τοῦτο θέσιν τινὰ ἔχοι;ἀλλὰ μᾶλλον τάξιν τινὰ εἴποις ἂν ἔχειν τῷ τὸ μὲν πρό-τερον εἶναι τοῦ χρόνου τὸ δ' ὕστερον. καὶ ἐπὶ τοῦ ἀρι-θμοῦ δὲὡσαύτως, τῷ πρότερον ἀριθμεῖσθαι τὸ ἓν τῶνδύο καὶ τὰ δύο τῶν τριῶν· καὶ οὕτω τάξιν ἄν τιναἔχοι, θέσιν δὲ οὐ πάνυ λάβοις ἄν. καὶ ὁ λόγος δὲ ὡσ-αύτως· οὐδὲν γὰρ ὑπομένει τῶν μορίων αὐτοῦ, ἀλλ'εἴρηταί τε καὶ οὐκ ἔστιν ἔτι τοῦτο λαβεῖν, ὥστε οὐκ ἂνεἴη θέσις τῶν μορίων αὐτοῦ, εἴγε μηδὲν ὑπομένει. —τὰ μὲν οὖν ἐκ θέσιν ἐχόντων τῶν μορίων συνέστηκε,τὰ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντων θέσιν.Κυρίως δὲ ποσὰ ταῦτα μόνα λέγεται τὰ εἰρημένα, τὰδὲ ἄλλα πάντα κατὰ συμβεβηκός· εἰς ταῦτα γὰρ [5b]βλέποντες καὶ τἆλλα ποσὰ λέγομεν, οἷον πολὺ τὸ λευ-κὸν λέγεται τῷ τὴν ἐπιφάνειαν πολλὴν εἶναι, καὶ ἡπρᾶξις μακρὰ τῷ γε τὸν χρόνον πολὺν εἶναι, καὶ ἡ κί-νησις πολλή· οὐ γὰρκαθ' αὑτὸ ἕκαστον τούτων ποσὸνλέγεται· οἷον ἐὰν ἀποδιδῷ τις πόση τις ἡ πρᾶξίς ἐστι,

τῷ χρόνῳ ὁριεῖ ἐνιαυσίαν ἢ οὕτω πως ἀποδιδούς, καὶτὸ λευκὸν ποσόν τι ἀποδιδοὺς τῇ ἐπιφανείᾳ ὁριεῖ, —ὅση γὰρ ἂν ἡ ἐπιφάνεια ᾖ, τοσοῦτον καὶ τὸ λευκὸνφήσει εἶναι·— ὥστε μόνα κυρίως καὶ καθ' αὑτὰ ποσὰλέγεται τὰ εἰρημένα, τῶν δὲ ἄλλων οὐδὲν αὐτὸ καθ'αὑτό, ἀλλ' εἰ ἄρα κατὰ συμβεβηκός.Ἔτι τῷ ποσῷ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, (ἐπὶ μὲν γὰρ τῶνἀφωρισμένων φανερὸν ὅτι οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, οἷοντῷ διπήχει ἢ τριπήχει ἢ τῇ ἐπιφανείᾳ ἢ τῶν τοιούτωντινί, —οὐδὲν γάρ ἐστιν ἐναντίον), εἰ μὴ τὸ πολὺ τῷὀλίγῳ φαίη τις εἶναι ἐναντίον ἢ τὸ μέγα τῷ μικρῷ.τούτων δὲ οὐδέν ἐστι ποσὸν ἀλλὰ τῶν πρός τι· οὐ-δὲν γὰρ αὐτὸ καθ' αὑτὸ μέγα λέγεται ἢ μικρόν, ἀλλὰπρὸς ἕτερον ἀναφέρεται, οἷον ὄρος μὲν μικρὸν λέγε-ται, κέγχρος δὲ μεγάλη τῷ τὴν μὲν τῶν ὁμογενῶν μεῖ-ζον εἶναι, τὸ δὲ ἔλαττον τῶν ὁμογενῶν· οὐκοῦν πρὸςἕτερον ἡ ἀναφορά, ἐπεὶ εἴγε καθ' αὑτὸ μικρὸν ἢ μέγαἐλέγετο, οὐκ ἄν ποτε τὸ μὲν ὄρος μικρὸν ἐλέγετο, ἡ δὲκέγχρος μεγάλη. πάλιν ἐν μὲν τῇ κώμῃ πολλούς φα-μεν ἀνθρώπους εἶναι, ἐν Ἀθήναις δὲ ὀλίγους πολλα-πλασίους αὐτῶν ὄντας, καὶ ἐν μὲν τῇ οἰκίᾳ πολλούς,ἐν δὲ τῷ θεάτρῳ ὀλίγους πολλῷ πλείους ὄντας.— ἔτιτὸ μὲν δίπηχυ καὶ τρίπηχυ καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτωνποσὸν σημαίνει, τὸ δὲ μέγα ἢ μικρὸν οὐ σημαίνει πο-σὸν ἀλλὰ μᾶλλον πρός τι· πρὸς γὰρ ἕτερον θεωρεῖταιτὸ μέγα καὶ τὸ μικρόν· ὥστε φανερὸν ὅτι ταῦτα τῶνπρός τί ἐστιν.— ἔτι ἐάν τε τιθῇ τις αὐτὰ ποσὰ εἶναιἐάν τε μὴ τιθῇ, οὐκ ἔστιν αὐτοῖς ἐναντίον οὐδέν· ὃγὰρ μὴ ἔστιν αὐτὸ καθ' αὑτὸ λαβεῖν ἀλλὰ πρὸς ἕτε-ρον ἀναφέροντα, πῶς ἂν εἴη τούτῳ τι ἐναντίον; —ἔτιεἰ ἔσται τὸ μέγα καὶ τὸ μικρὸνἐναντία, συμβήσεται τὸαὐτὸ ἅμα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι καὶ αὐτὰ αὑτοῖς εἶ-ναι ἐναντία. συμβαίνει γὰρ ἅμα τὸ αὐτὸ μέγα τε καὶμικρὸν εἶναι, —ἔστι γὰρ πρὸς μὲν τοῦτο μικρόν, πρὸςἕτερον δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο μέγα·— ὥστε τὸ αὐτὸ καὶμέγα καὶ μικρὸν κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναι συμ-βαίνει, ὥστε ἅμα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι· ἀλλ' οὐδὲνδοκεῖ [6a] ἅμα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι· οἷον ἐπὶ τῆςοὐσίας, δεκτικὴ μὲν τῶν ἐναντίων δοκεῖ εἶναι, ἀλλ'οὔτι γε ἅμα νοσεῖ καὶ ὑγιαίνει, οὐδὲ λευκὸν καὶ μέ-λαν ἐστὶν ἅμα, οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδὲν ἅμα τὰ ἐναν-τία ἐπιδέχεται. καὶ αὐτὰ δ' αὑτοῖς συμβαίνει ἐναντίαεἶναι· εἰ γάρ ἐστι τὸ μέγα τῷ μικρῷ ἐναντίον, τὸ δ'αὐτό ἐστιν ἅμα μέγα καὶ μικρόν, αὐτὸ αὑτῷ ἂν εἴηἐναντίον· ἀλλὰ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶν αὐτὸ αὑτῷ εἶναιἐναντίον. —οὐκ ἔστιν ἄρα τὸ μέγα τῷ μικρῷ ἐναν-τίον, οὐδὲ τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ, ὥστε κἂν μὴ τῶν πρός τιταῦτά τις ἐρεῖ ἀλλὰ τοῦ ποσοῦ, οὐδὲν ἐναντίον ἕξει.—μάλιστα δὲ ἡ ἐναντιότης τοῦ ποσοῦ περὶ τὸν τόπονδοκεῖ ὑπάρχειν· τὸ γὰρ ἄνω τῷ κάτω ἐναντίον τιθέ-ασι, τὴν πρὸς τὸ μέσον χώραν κάτω λέγοντες, διὰ τὸπλείστην τῷ μέσῳ διάστασιν πρὸς τὰ πέρατα τοῦ κό-σμου εἶναι. ἐοίκασι δὲ καὶ τὸν τῶν ἄλλων ἐναντίωνὁρισμὸν ἀπὸ τούτων ἐπιφέρειν· τὰ γὰρ πλεῖστον ἀλ-λήλων διεστηκότα τῶν ἐν τῷ αὐτῷ γένει ἐναντία ὁρί-ζονται.Οὐ δοκεῖ δὲ τὸ ποσὸν ἐπιδέχεσθαι τὸ μᾶλλον καὶ τὸ

5

ἧττον, οἷον τὸ δίπηχυ, —οὐ γάρ ἐστιν ἕτερον ἑτέρουμᾶλλον δίπηχυ·— οὐδ' ἐπὶ τοῦ ἀριθμοῦ, οἷον τὰ τρίατῶν πέντε οὐδὲν μᾶλλον [πέντε ἢ] τρία λέγεται, οὐδὲτὰ τρία τῶν τριῶν· οὐδέ γε ὁ χρόνος ἕτερος ἑτέρουμᾶλλον χρόνος λέγεται· οὐδ' ἐπὶ τῶν εἰρημένων ὅλωςοὐδενὸς τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον λέγεται· ὥστε τὸ πο-σὸν οὐκ ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον.Ἴδιον δὲ μάλιστα τοῦ ποσοῦ τὸ ἴσον τε καὶ ἄνισον λέ-γεσθαι. ἕκαστον γὰρ τῶν εἰρημένων ποσῶν καὶ ἴσονκαὶ ἄνισον λέγεται, οἷον σῶμα καὶ ἴσον καὶ ἄνισονλέγεται, καὶ ἀριθμὸς καὶ ἴσος καὶ ἄνισος λέγεται, καὶχρόνος καὶ ἴσος καὶ ἄνισος· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶνἄλλων τῶν ῥηθέντων ἕκαστον ἴσον τε καὶ ἄνισον λέ-γεται. τῶν δὲ λοιπῶν ὅσα μή ἐστι ποσόν, οὐ πάνυ ἂνδόξαι ἴσον τε καὶ ἄνισον λέγεσθαι, οἷον ἡ διάθεσις ἴσητε καὶ ἄνισος οὐ πάνυ λέγεται ἀλλὰ μᾶλλον ὁμοία, καὶτὸ λευκὸν ἴσον τε καὶ ἄνισον οὐ πάνυ, ἀλλ' ὅμοιον.ὥστε τοῦ ποσοῦ μάλιστα ἂν εἴη ἴδιον τὸ ἴσον τε καὶἄνισον λέγεσθαι.

7 Κεφάλαιο 7

Πρός τι δὲ τὰ τοιαῦτα λέγεται, ὅσα αὐτὰ ἅπερ ἐστὶνἑτέρων εἶναι λέγεται ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως πρὸς ἕτερον·οἷον τὸ μεῖζον τοῦθ' ὅπερ ἐστὶν ἑτέρου λέγεται, —τινὸς γὰρ μεῖζον λέγεται,— καὶ τὸ διπλάσιον ἑτέρουλέγεται τοῦθ' ὅπερ [6b] ἐστίν, —τινὸς γὰρ διπλάσιονλέγεται·— ὡσαύτως δὲ καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα. ἔστιδὲ καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν πρός τι οἷον ἕξις, διάθεσις, αἴ-σθησις, ἐπιστήμη, θέσις· πάντα γὰρ τὰ εἰρημένα τοῦθ'ὅπερ ἐστὶν ἑτέρων λέγεται καὶ οὐκ ἄλλο τι· ἡ γὰρ ἕξιςτινὸς ἕξις λέγεται καὶ ἡ ἐπιστήμη τινὸς ἐπιστήμη καὶἡ θέσις τινὸς θέσις, καὶ τὰ ἄλλα δὲ ὡσαύτως. πρόςτι οὖν ἐστὶν ὅσα αὐτὰ ἅπερ ἐστὶν ἑτέρων λέγεται, ἢὁπωσοῦν ἄλλως πρὸς ἕτερον· οἷον ὄρος μέγα λέγεταιπρὸς ἕτερον, —πρός τι γὰρ μέγα λέγεται τὸ ὄρος,—καὶ τὸ ὅμοιον τινὶ ὅμοιον λέγεται, καὶ τὰ ἄλλα δὲ τὰτοιαῦτα ὡσαύτως πρός τι λέγεται. ἔστι δὲ καὶ ἡ ἀνά-κλισις καὶ ἡ στάσις καὶ ἡ καθέδρα θέσεις τινές, ἡ δὲθέσις τῶν πρός τι· τὸ δὲ ἀνακε<κλ>ίσθαι ἢ ἑστάναιἢ καθῆσθαι αὐτὰ μὲν οὐκ εἰσὶ θέσεις, παρωνύμως δὲἀπὸ τῶν εἰρημένων θέσεων λέγεται.Ὑπάρχει δὲ καὶ ἐναντιότης ἐν τοῖς πρός τι, οἷον ἀρετὴκακίᾳ ἐναντίον, ἑκάτερον αὐτῶν πρός τι ὄν, καὶ ἐπι-στήμη ἀγνοίᾳ. οὐ πᾶσι δὲ τοῖς πρός τι ὑπάρχει ἐν-αντίον· τῷ γὰρ διπλασίῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον οὐδὲτῷ τριπλασίῳ οὐδὲ τῶν τοιούτων οὐδενί. —δοκεῖ δὲκαὶ τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον ἐπιδέχεσθαι τὰ πρός τι·ὅμοιον γὰρ μᾶλλον καὶ ἧττον λέγεται, καὶ ἄνισον μᾶλ-λον καὶ ἧττον λέγεται, ἑκάτερον αὐτῶν πρός τι ὄν· τότε γὰρ ὅμοιον τινὶ ὅμοιον λέγεται καὶ τὸ ἄνισον τινὶἄνισον. οὐ πάντα δὲ ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον·τὸ γὰρ διπλάσιον οὐ λέγεται μᾶλλον καὶ ἧττον διπλά-σιον οὐδὲ τῶν τοιούτων οὐδέν.Πάντα δὲ τὰ πρός τι πρὸς ἀντιστρέφοντα λέγεται,οἷον ὁ δοῦλος δεσπότου λέγεται δοῦλος καὶ ὁ δεσπό-της δούλου δεσπότης λέγεται, καὶ τὸ διπλάσιον ἡμί-

σεος διπλάσιον καὶ τὸ ἥμισυ διπλασίου ἥμισυ, καὶτὸ μεῖζον ἐλάττονος μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον μείζονοςἔλαττον· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων· πλὴν τῇπτώσει ἐνίοτε διοίσει κατὰ τὴν λέξιν, οἷον ἡ ἐπιστήμηἐπιστητοῦ λέγεται ἐπιστήμη καὶ τὸ ἐπιστητὸν ἐπι-στήμῃ ἐπιστητόν, καὶ ἡ αἴσθησις αἰσθητοῦ αἴσθησιςκαὶ τὸ αἰσθητὸν αἰσθήσει αἰσθητόν. οὐ μὴν ἀλλ' ἐνί-οτε οὐ δόξει ἀντιστρέφειν, ἐὰν μὴ οἰκείως πρὸς ὃ λέ-γεται ἀποδοθῇ ἀλλὰ διαμάρτῃ ὁ ἀποδιδούς· οἷον τὸπτερὸν ἐὰν ἀποδοθῇ ὄρνιθος, οὐκ ἀντιστρέφει ὄρνιςπτεροῦ· οὐ γὰρ οἰκείως τὸ [7a] πρῶτον ἀποδέδοταιπτερὸν ὄρνιθος, —οὐ γὰρ ᾗ ὄρνις, ταύτῃ τὸ πτερὸναὐτῆς λέγεται, ἀλλ' ᾗ πτερωτόν ἐστιν· πολλῶν γὰρκαὶ ἄλλων πτερά ἐστιν ἃ οὐκ εἰσὶν ὄρνιθες·— ὥστεἐὰν ἀποδοθῇ οἰκείως, καὶ ἀντιστρέφει, οἷον τὸ πτερὸνπτερωτοῦ πτερὸν καὶ τὸ πτερωτὸν πτερῷ πτερωτόν.—ἐνίοτε δὲ καὶ ὀνοματοποιεῖν ἴσως ἀναγκαῖον, ἐὰνμὴ κείμενον ᾖ ὄνομα πρὸς ὃ οἰκείως ἂν ἀποδοθείη·οἷον τὸ πηδάλιον πλοίου ἐὰν ἀπο—δοθῇ, οὐκ οἰκείαἡ ἀπόδοσις, —οὐ γὰρ ᾗ πλοῖον ταύτῃ αὐτοῦ τὸ πηδά-λιον λέγεται· ἔστι γὰρ πλοῖα ὧν οὐκ ἔστι πηδάλια·—διὸ οὐκ ἀντιστρέφει· τὸ γὰρ πλοῖον οὐ λέγεται πηδα-λίου πλοῖον. ἀλλ' ἴσως οἰκειοτέρα ἂν ἡ ἀπόδοσις εἴη,εἰ οὕτω πως ἀποδοθείη τὸ πηδάλιον πηδαλιωτοῦ πη-δάλιον ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως, —ὄνομα γὰρ οὐ κεῖται·—καὶ ἀντιστρέφει γε, ἐὰν οἰκείως ἀποδοθῇ· τὸ γὰρ πη-δαλιωτὸν πηδαλίῳ πηδαλιωτόν. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶτῶν ἄλλων, οἷον ἡ κεφαλὴ οἰκειοτέρως ἂν ἀποδοθείηκεφαλωτοῦ ἢ ζῴου ἀποδιδομένη· οὐ γὰρ ᾗ ζῷον κε-φαλὴν ἔχει· πολλὰ γὰρ τῶν ζῴων κεφαλὴν οὐκ ἔχει.οὕτω δὲ ῥᾷστα ἂν ἴσως τις λαμβάνοι οἷς μὴ κεῖταιὀνόματα, εἰ ἀπὸ τῶν πρώτων καὶ τοῖς πρὸς αὐτὰ ἀν-τιστρέφουσι τιθείη τὰ ὀνόματα, ὥσπερ ἐπὶ τῶν προ-ειρημένων ἀπὸ τοῦ πτεροῦ τὸ πτερωτὸν καὶ ἀπὸ τοῦπηδαλίου τὸ πηδαλιωτόν. πάντα οὖν τὰ πρός τι, ἐάν-περ οἰκείως ἀποδιδῶται, πρὸς ἀντιστρέφοντα λέγε-ται· ἐπεί, ἐάν γε πρὸς τὸ τυχὸν ἀποδιδῶται καὶ μὴπρὸς αὐτὸ ὃ λέγεται, οὐκ ἀντιστρέφει. —λέγω δὲ ὅτιοὐδὲ τῶν ὁμολογουμένως πρὸς ἀντιστρέφοντα λεγο-μένων καὶ ὀνομάτων αὐτοῖς κειμένων οὐδὲν ἀντι-στρέφει, ἐὰν πρός τι τῶν συμβεβηκότων ἀποδιδῶταικαὶ μὴ πρὸς αὐτὸ ὃ λέγεται· οἷον ὁ δοῦλος ἐὰν μὴ δε-σπότου ἀποδοθῇ ἀλλ' ἀνθρώπου ἢ δίποδος ἢ ὁτου-οῦν τῶν τοιούτων, οὐκ ἀντιστρέφει· οὐ γὰρ οἰκείαἡ ἀπόδοσις. —ἔτι ἐὰν μὲν οἰκείως ἀποδεδομένον ᾖπρὸς ὃ λέγεται, πάντων περιαιρουμένων τῶν ἄλλωνὅσα συμβεβηκότα ἐστίν, καταλειπομένου δὲ τούτουμόνου πρὸς ὃ ἀπεδόθη οἰκείως, ἀεὶ πρὸς αὐτὸ ῥηθή-σεται· οἷον εἰ ὁ δοῦλος πρὸς δεσπότην λέγεται, περι-αιρουμένων ἁπάντων ὅσα συμβεβηκότα ἐστὶ τῷ δε-σπότῃ, οἷον τὸ δίποδι εἶναι, τὸ ἐπιστήμης δεκτικῷ, τὸἀνθρώπῳ, καταλειπο—μένου δὲ μόνου τοῦ δεσπότηνεἶναι, ἀεὶ ὁ δοῦλος πρὸς αὐτὸ ῥηθήσεται· ὁ γὰρ δοῦ-λος δεσπότου δοῦλος [7b] λέγεται. ἐὰν δέ γε μὴ οἰ-κείως ἀποδοθῇ πρὸς ὅ ποτε λέγεται, περιαιρουμένωνμὲν τῶν ἄλλων καταλειπομένου δὲ μόνου τοῦ πρὸς ὃἀπεδόθη, οὐ ῥηθήσεται πρὸς αὐτό· ἀποδεδόσθω γὰρὁ δοῦλος ἀνθρώπου καὶ τὸ πτερὸν ὄρνιθος, καὶ περιῃ-

6 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ρήσθω τοῦ ἀνθρώπου τὸ δεσπότῃ αὐτῷ εἶναι· οὐ γὰρἔτι ὁ δοῦλος πρὸς ἄνθρωπον ῥηθήσεται,—μὴ γὰρ ὄν-τος δεσπότου οὐδὲ δοῦλός ἐστιν·— ὡσαύτως δὲ καὶτοῦ ὄρνιθος περιῃρήσθω τὸ πτερωτῷ εἶναι· οὐ γὰρἔτι ἔσται τὸ πτερὸν τῶν πρός τι· μὴ γὰρ ὄντος πτε-ρωτοῦ οὐδὲ πτερὸν ἔσται τινός.— ὥστε δεῖ μὲν ἀπο-διδόναι πρὸς ὅ ποτε οἰκείως λέγεται· κἂν μὲν ὄνομαᾖ κείμενον ῥᾳδία ἡ ἀπόδοσις γίγνεται, μὴ ὄντος δὲἀναγκαῖον ἴσως ὀνοματοποιεῖν. οὕτω δὲ ἀποδιδομέ-νων φανερὸν ὅτι πάντα τὰ πρός τι πρὸς ἀντιστρέ-φοντα ῥηθήσεται.Δοκεῖ δὲ τὰ πρός τι ἅμα τῇ φύσει εἶναι. καὶ ἐπὶ μὲντῶν πλείστων ἀληθές ἐστιν· ἅμα γὰρ διπλάσιόν τέἐστι καὶ ἥμισυ, καὶ ἡμίσεος ὄντος διπλάσιόν ἐστιν,καὶ δούλου ὄντος δεσπότης ἐστίν· ὁμοίως δὲ τούτοιςκαὶ τὰ ἄλλα. καὶ συναναιρεῖ δὲ ταῦτα ἄλληλα· μὴ γὰρὄντος διπλασίου οὐκ ἔστιν ἥμισυ, καὶ ἡμίσεος μὴ ὄν-τος οὐκ ἔστι διπλάσιον· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλ-λων ὅσα τοιαῦτα. —οὐκ ἐπὶ πάντων δὲ τῶν πρός τιἀληθὲς δοκεῖ τὸ ἅμα τῇ φύσει εἶναι· τὸ γὰρ ἐπιστητὸντῆς ἐπιστήμης πρότερον ἂν δόξειεν εἶναι· ὡς γὰρ ἐπὶτὸ πολὺ προϋπαρχόντων τῶν πραγμάτων τὰς ἐπιστή-μας λαμβάνομεν· ἐπ' ὀλίγων γὰρ ἢ ἐπ' οὐδενὸς ἴδοι τιςἂν ἅμα τῷ ἐπιστητῷ τὴν ἐπιστήμην γιγνομένην. ἔτι τὸμὲν ἐπιστητὸν ἀναιρεθὲν συναναιρεῖ τὴν ἐπιστήμην,ἡ δὲ ἐπιστήμη τὸ ἐπιστητὸν οὐ συν—αναιρεῖ· ἐπιστη-τοῦ γὰρ μὴ ὄντος οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη, —οὐδενὸς γὰρἔτι ἔσται ἐπιστήμη,— ἐπιστήμης δὲ μὴ οὔσης οὐδὲνκωλύει ἐπιστητὸν εἶναι· οἷον καὶ ὁ τοῦ κύκλου τετρα-γωνισμὸς εἴγε ἔστιν ἐπιστητόν, ἐπιστήμη μὲν αὐτοῦοὐκ ἔστιν οὐδέπω, αὐτὸ δὲ τὸ ἐπιστητὸν ἔστιν. ἔτιζῴου μὲν ἀναιρεθέντος οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη, τῶν δ'ἐπιστητῶν πολλὰ ἐνδέχεται εἶναι. —ὁμοίως δὲ τού-τοις καὶ τὰ ἐπὶ τῆς αἰσθήσεως ἔχει· τὸ γὰρ αἰσθητὸνπρότερον τῆς αἰσθήσεως δοκεῖ εἶναι· τὸ μὲν γὰρ αἰ-σθητὸν ἀναιρεθὲν συναναιρεῖ τὴν αἴσθησιν, ἡ δὲ αἴ-σθησις τὸ αἰσθητὸν οὐ συναναιρεῖ. αἱ γὰρ αἰσθήσειςπερὶ σῶμα καὶ ἐν σώματί εἰσιν, αἰσθητοῦ δὲ ἀναιρε-θέντος [8a] ἀνῄρηται καὶ σῶμα, —τῶν γὰρ αἰσθητῶνκαὶ τὸ σῶμα,— σώματος δὲ μὴ ὄντος ἀνῄρηται καὶ ἡαἴσθησις, ὥστε συναναιρεῖ τὸ αἰσθητὸν τὴν αἴσθησιν.ἡ δέ γε αἴσθησις τὸ αἰσθητὸν οὔ· ζῴου γὰρ ἀναιρεθέν-τος αἴσθησις μὲν ἀνῄρηται, αἰσθητὸν δὲ ἔσται, οἷονσῶμα, θερμόν, γλυκύ, πικρόν, καὶ τὰ ἄλλα πάντα ὅσαἐστὶν αἰσθητά. ἔτι ἡ μὲν αἴσθησις ἅμα τῷ αἰσθητικῷγίγνεται,—ἅμα γὰρ ζῷόν τε γίγνεται καὶ αἴσθησις,—τὸ δέ γε αἰσθητὸν ἔστι καὶ πρὸ τοῦ αἴσθησιν εἶναι,—πῦρ γὰρ καὶ ὕδωρ καὶ τὰ τοιαῦτα, ἐξ ὧν καὶ τὸζῷον συνίσταται, ἔστι καὶ πρὸ τοῦ ζῷον ὅλως εἶναιἢ αἴσθησιν,— ὥστε πρότερον ἂν τῆς αἰσθήσεως τὸαἰσθητὸν εἶναι δόξειεν.Ἔχει δὲ ἀπορίαν πότερον οὐδεμία οὐσία τῶν πρός τιλέγεται, καθάπερ δοκεῖ, ἢ τοῦτο ἐνδέχεται κατά τι-νας τῶν δευτέρων οὐσιῶν. ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν πρώτωνοὐσιῶν ἀληθές ἐστιν· οὔτε γὰρ τὰ ὅλα οὔτε τὰ μέρηπρός τι λέγεται· ὁ γὰρ τὶς ἄνθρωπος οὐ λέγεται τινόςτις ἄνθρωπος, οὐδὲ ὁ τὶς βοῦς τινός τις βοῦς· ὡσαύ-

τως δὲ καὶ τὰ μέρη· ἡ γὰρ τὶς χεὶρ οὐ λέγεται τινός τιςχεὶρ ἀλλὰ τινὸς χείρ,καὶ ἡ τὶς κεφαλὴ οὐ λέγεται τινόςτις κεφαλὴ ἀλλὰ τινὸς κεφαλή. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶτῶν δευτέρων οὐσιῶν, ἐπί γε τῶν πλείστων· οἷον ὁ ἄν-θρωπος οὐ λέγεται τινὸς ἄνθρωπος, οὐδὲ ὁ βοῦς τινὸςβοῦς, οὐδὲ τὸ ξύλον τινὸς ξύλον, ἀλλὰ τινὸς κτῆμα λέ-γεται. ἐπὶ μὲν οὖν τῶν τοιούτων φανερὸν ὅτι οὐκ ἔστιτῶν πρός τι, ἐπ' ἐνίων δὲ τῶν δευτέρων οὐσιῶν ἔχειἀμφισβήτησιν· οἷον ἡ κεφαλὴ τινὸς λέγεται κεφαλὴκαὶ ἡ χεὶρ τινὸς λέγεται χεὶρ καὶ ἕκαστον τῶν τοιού-των, ὥστε ταῦτα τῶν πρός τι δόξειεν ἂν εἶναι. —εἰμὲν οὖν ἱκανῶς ὁ τῶν πρός τι ὁρισμὸς ἀποδέδοται, ἢτῶν πάνυ χαλεπῶν ἢ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ τὸ λῦσαι ὡςοὐδεμία οὐσία τῶν πρός τι λέγεται· εἰ δὲ μὴ ἱκανῶς,ἀλλ' ἔστι τὰ πρός τι οἷς τὸ εἶναι ταὐτόν ἐστι τῷ πρόςτί πως ἔχειν, ἴσως ἂν ῥηθείη τι πρὸς αὐτά. ὁ δὲ πρότε-ρος ὁρισμὸς παρακολουθεῖ μὲν πᾶσι τοῖς πρός τι, οὐμὴν τοῦτό γέ ἐστι τὸ πρός τι αὐτοῖς εἶναι τὸ αὐτὰ ἅπερἐστὶν ἑτέρων λέγεσθαι. ἐκ δὲ τούτων δῆλόν ἐστιν ὅτιἐάν τις εἰδῇ τι ὡρισμένως τῶν πρός τι, κἀκεῖνο πρὸςὃ λέγεται ὡρισμένως εἴσεται. φανερὸν μὲν οὖν καὶ ἐξαὐτοῦ ἐστίν· εἰ γὰρ οἶδέ τις τόδε τι ὅτι τῶν πρός τίἐστιν, ἔστι δὲ τὸ εἶναι τοῖς πρός τι ταὐτὸ τῷ [8b] πρόςτί πως ἔχειν, κἀκεῖνο οἶδε πρὸς ὃ τοῦτό πως ἔχει· εἰγὰρ οὐκ οἶδεν ὅλως πρὸς ὃ τοῦτό πως ἔχει, οὐδ' εἰπρός τί πως ἔχει εἴσεται. καὶ ἐπὶ τῶν καθ' ἕκαστα δὲδῆλον τὸ τοιοῦτον· οἷον τόδε τι εἰ οἶδεν ἀφωρισμένωςὅτι ἔστι διπλάσιον, καὶ ὅτου διπλάσιόν ἐστιν εὐθὺςἀφωρισμένως οἶδεν, —εἰ γὰρ μηδενὸς τῶν ἀφωρι-σμένων οἶδεν αὐτὸ διπλάσιον, οὐδ' εἰ ἔστι διπλάσιονὅλως οἶδεν·— ὡσαύτως δὲ καὶ τόδε τι εἰ οἶδεν ὅτικάλλιόν ἐστι, καὶ ὅτου κάλλιόν ἐστιν ἀφωρισμένωςἀναγκαῖον εἰδέναι διὰ ταῦτα, (οὐκ ἀορίστως δὲ εἴ-σεται ὅτι τοῦτό ἐστι χείρονος κάλλιον· ὑπόληψις γὰρτὸ τοιοῦτο γίγνεται, οὐκ ἐπιστήμη· οὐ γὰρ ἔτι εἴσε-ται ἀκριβῶς ὅτι ἐστὶ χείρονος κάλλιον· εἰ γὰρ οὕτωςἔτυχεν, οὐδέν ἐστι χεῖρον αὐτοῦ)· ὥστε φανερὸν ὅτιἀναγκαῖόν ἐστιν, ὃ ἂν εἰδῇ τις τῶν πρός τι ὡρισμέ-νως, κἀκεῖνο πρὸς ὃ λέγεται ὡρισμένως εἰδέναι. τὴνδέ γε κεφαλὴν καὶ τὴν χεῖρα καὶ ἕκαστον τῶν τοιού-των αἵ εἰσιν οὐσίαι αὐτὸ μὲν ὅπερ ἐστὶν ὡρισμένωςἔστιν εἰδέναι, πρὸς ὃ δὲ λέγεται οὐκ ἀναγκαῖον· τίνοςγὰρ αὕτη ἡ κεφαλὴ ἢ τίνος ἡ χεὶρ οὐκ ἔστιν εἰδέναιὡρισμένως· ὥστε οὐκ ἂν εἴη ταῦτα τῶν πρός τι· εἰ δὲμή ἐστι τῶν πρός τι, ἀληθὲς ἂν εἴη λέγειν ὅτι οὐδεμίαοὐσία τῶν πρός τί ἐστιν. ἴσως δὲ χαλεπὸν περὶ τῶντοιούτων σφοδρῶς ἀποφαίνεσθαι μὴ πολλάκις ἐπε-σκεμμένον, τὸ μέντοι διηπορηκέναι ἐφ' ἕκαστον αὐ-τῶν οὐκ ἄχρηστόν ἐστιν.

8 Κεφάλαιο 8

Ποιότητα δὲ λέγω καθ' ἣν ποιοί τινες λέγονται· ἔστιδὲ ἡ ποιότης τῶν πλεοναχῶς λεγομένων. ἓν μὲν οὖνεἶδος ποιότητος ἕξις καὶ διάθεσις λεγέσθωσαν. δια-φέρει δὲ ἕξις διαθέσεως τῷ μονιμώτερον καὶ πολυ-χρονιώτερον εἶναι· τοιαῦται δὲ αἵ τε ἐπιστῆμαι καὶ αἱἀρεταί· ἥ τε γὰρ ἐπιστήμη δοκεῖ τῶν παραμονίμων

7

εἶναι καὶ δυσκινήτων, ἐὰν καὶ μετρίως τις ἐπιστήμηνλάβῃ, ἐάνπερ μὴ μεγάλη μεταβολὴ γένηται ὑπὸ νόσουἢ ἄλλου τινὸς τοιούτου· ὡσαύτως δὲ καὶ ἡ ἀρετή· οἷονἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ ἕκαστον τῶν τοι-ούτων οὐκ εὐκίνητον δοκεῖ εἶναι οὐδ' εὐμετάβολον.διαθέσεις δὲ λέγονται ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ ταχὺ με-ταβάλλοντα, οἷον θερμότης καὶ κατάψυξις καὶ νόσοςκαὶ ὑγίεια καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα· διάκειται μὲν γάρπως κατὰ ταύτας ὁ ἄνθρωπος, ταχὺ δὲ μεταβάλλει ἐκθερμοῦ ψυχρὸς γιγνόμενος καὶ ἐκ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸνο[9a] σεῖν· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, εἰ μή τιςκαὶ αὐ—τῶν τούτων τυγχάνοι διὰ χρόνου πλῆθος ἤδηπεφυσιωμένη καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα,ἣν ἄν τις ἴσως ἕξιν ἤδη προσαγορεύοι. φανερὸν δὲὅτι ταῦτα βούλονται ἕξεις λέγειν ἅ ἐστι πολυχρονι-ώτερα καὶ δυσκινητότερα· τοὺς γὰρ τῶν ἐπιστημῶνμὴ πάνυ κατέχοντας ἀλλ' εὐκινήτους ὄντας οὔ φασινἕξιν ἔχειν, καίτοι διάκεινταί γέ πως κατὰ τὴν ἐπιστή-μην ἢ χεῖρον ἢ βέλτιον. ὥστε διαφέρει ἕξις διαθέσεωςτῷ τὸ μὲν εὐκίνητον εἶναι τὸ δὲ πολυχρονιώτερόν τεκαὶ δυσκινητότερον. —εἰσὶ δὲ αἱ μὲν ἕξεις καὶ διαθέ-σεις, αἱ δὲ διαθέσεις οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἕξεις· οἱ μὲν γὰρἕξεις ἔχοντες καὶ διάκεινταί πως κατὰ ταύτας, οἱ δὲδιακείμενοι οὐ πάντως καὶ ἕξιν ἔχουσιν.Ἕτερον δὲ γένος ποιότητος καθ' ὃ πυκτικοὺς ἢ δρο-μικοὺς ἢ ὑγιεινοὺς ἢ νοσώδεις λέγομεν, καὶ ἁπλῶςὅσα κατὰ δύναμιν φυσικὴν ἢ ἀδυναμίαν λέγεται. οὐγὰρ τῷ διακεῖσθαί πως ἕκαστον τῶν τοιούτων λέγε-ται, ἀλλὰ τῷ δύναμιν ἔχειν φυσικὴν τοῦ ποιῆσαί τιῥᾳδίως ἢ μηδὲν πάσχειν· οἷον πυκτικοὶ ἢ δρομικοὶ λέ-γονται οὐ τῷ διακεῖσθαί πως ἀλλὰ τῷ δύναμιν ἔχεινφυσικὴν τοῦ ποιῆσαί τι ῥᾳδίως, ὑγιεινοὶ δὲ λέγονταιτῷ δύναμιν ἔχειν φυσικὴν τοῦ μηδὲν πάσχειν ὑπὸ τῶντυχόντων ῥᾳδίως, νοσώδεις δὲ τῷ ἀδυναμίαν ἔχειντοῦ μηδὲν πάσχειν. ὁμοίως δὲ τούτοις καὶ τὸ σκληρὸνκαὶ τὸ μαλακὸν ἔχει· τὸ μὲν γὰρ σκληρὸν λέγεται τῷδύναμιν ἔχειν τοῦ μὴ ῥᾳδίως διαιρεῖσθαι, τὸ δὲ μα-λακὸν τῷ ἀδυναμίαν ἔχειν τοῦ αὐτοῦ τούτου.Τρίτον δὲ γένος ποιότητος παθητικαὶ ποιότητες καὶπάθη· ἔστι δὲ τὰ τοιάδε οἷον γλυκύτης τε καὶ πικρό-της καὶ στρυφνότης καὶ πάντα τὰ τούτοις συγγενῆ,ἔτι δὲ θερμότης καὶ ψυχρότης καὶ λευκότης καὶ μελα-νία. ὅτι μὲν οὖν αὗ—ται ποιότητές εἰσιν φανερόν· τὰγὰρ δεδεγμένα ποιὰ λέγεται κατ' αὐτάς· οἷον τὸ μέλιτῷ γλυκύτητα δεδέχθαι λέγεται γλυκύ, καὶ τὸ σῶμαλευκὸν τῷ λευκότητα δεδέχθαι· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶτῶν ἄλλων ἔχει. παθητικαὶ δὲ ποιότητες λέγονται οὐτῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα τὰς [9b] ποιότητας πεπονθέναιτι· οὔτε γὰρ τὸ μέλι τῷ πεπονθέναι τι λέγεται γλυκύ,οὔτε τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων οὐδέν· ὁμοίως δὲ τού-τοις καὶ ἡ θερμότης καὶ ἡ ψυχρότης παθητικαὶ ποιό-τητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα πεπονθέναιτι, τῷ δὲ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν εἰρημένωνποιοτήτων πάθους εἶναι ποιητικὴν παθητικαὶ ποιό-τητες λέγονται· ἥ τε γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴνγεῦσιν ἐμποιεῖ καὶ ἡ θερμότης κατὰ τὴν ἁφήν, ὁμοίωςδὲ καὶ αἱ ἄλλαι. λευκότης δὲ καὶ μελανία καὶ αἱ ἄλλαι

χροιαὶ οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖς εἰρημένοις παθητι-καὶ ποιότητες λέγονται, ἀλλὰ τῷ αὐτὰς ἀπὸ πάθουςγεγενῆσθαι. ὅτι μὲν οὖν γίγνονται διὰ πάθος πολλαὶμεταβολαὶ χρωμάτων, δῆλον· αἰσχυνθεὶς γάρ τις ἐρυ-θρὸς ἐγένετο καὶ φοβηθεὶς ὠχρὸς καὶ ἕκαστον τῶντοιούτων· ὥστε καὶ εἴ τις φύσει τῶν τοιούτων τι πα-θῶν πέπονθεν, τὴν ὁμοίαν χροιὰν εἰκός ἐστιν ἔχειναὐτόν· ἥτις γὰρ νῦν ἐν τῷ αἰσχυνθῆναι διάθεσις τῶνπερὶ τὸ σῶμα ἐγένετο, καὶ κατὰ φυσικὴν σύστασιν ἡαὐτὴ γένοιτ' ἂν διάθεσις, ὥστε φύσει καὶ τὴν χροιὰνὁμοίαν γίγνεσθαι. —ὅσα μὲν οὖν τῶν τοιούτων συμ-πτωμάτων ἀπό τινων παθῶν δυσκινήτων καὶ παρα-μονίμων τὴν ἀρχὴν εἴληφε ποιότητες λέγονται· εἴτεγὰρ ἐν τῇ κατὰ φύσιν συστάσει ὠχρότης ἢ μελανίαγεγένηται, ποιότης λέγεται, —ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύταςλεγόμεθα,— εἴτε διὰ νόσον μακρὰν ἢ διὰ καῦμα [τὸαὐτὸ] συμβέβηκεν ὠχρότης ἢ μελανία, καὶ μὴ ῥᾳδίωςἀποκαθ—ίστανται ἢ καὶ διὰ βίου παραμένουσι, ποι-ότητες καὶ αὐταὶ λέγονται, —ὁμοίως γὰρ ποιοὶ κατὰταύτας λεγόμεθα.— ὅσα δὲ ἀπὸ ῥᾳδίως διαλυομένωνκαὶ ταχὺ ἀποκαθισταμένων γίγνεται πάθη λέγεται·οὐ γὰρ λέγονται ποιοί τινες κατὰ ταῦτα· οὔτε γὰρ ὁἐρυθριῶν διὰ τὸ αἰσχυνθῆναι ἐρυθρίας λέγεται, οὔτεὁ ὠχριῶν διὰ τὸ φοβεῖσθαι ὠχρίας, ἀλλὰ μᾶλλον πε-πονθέναι τι· ὥστε πάθη μὲν τὰ τοιαῦτα λέγεται, ποιό-τητες δὲ οὔ. —ὁμοίως δὲ τούτοις καὶ κατὰ τὴν ψυχὴνπαθητικαὶ ποιότητες καὶ πάθη λέγεται. ὅσα τε γὰρ ἐντῇ γενέσει εὐθὺς ἀπό τινων παθῶν γεγένηται ποιό-τητες λέγονται, οἷον ἥ τε μανικὴ [10a] ἔκστασις καὶ ἡὀργὴ καὶ τὰ τοιαῦτα· ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύτας λέγονται,ὀργίλοι τε καὶ μανικοί. ὁμοίως δὲ καὶ ὅσαι ἐκστάσειςμὴ φυσικαί, ἀλλ' ἀπό τινων ἄλλων συμπτωμάτων γε-γένηνται δυσαπάλλακτοι ἢ καὶ ὅλως ἀκίνητοι, ποιό-τητες καὶ τὰ τοιαῦτα· ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύτας λέγον-ται. ὅσα δὲ ἀπὸ ταχὺ καθισταμένων γίγνεται πάθη λέ-γεται, οἷον εἰ λυπούμενος ὀργιλώτερός ἐστιν· οὐ γὰρλέγεται ὀργίλος ὁ ἐν τῷ τοιούτῳ πάθει ὀργιλώτεροςὤν, ἀλλὰ μᾶλλον πεπονθέναι τι· ὥστε πάθη μὲν λέγε-ται τὰ τοιαῦτα, ποιότητες δὲ οὔ.Τέταρτον δὲ γένος ποιότητος σχῆμά τε καὶ ἡ περὶ ἕκα-στον ὑπάρχουσα μορφή, ἔτι δὲ πρὸς τούτοις εὐθύτηςκαὶ καμπυλότης καὶ εἴ τι τούτοις ὅμοιόν ἐστιν· καθ'ἕκαστον γὰρ τούτων ποιόν τι λέγεται· τῷ γὰρ τρίγω-νον ἢ τετράγωνον εἶναι ποιόν τι λέγεται, καὶ τῷ εὐθὺἢ καμπύλον. καὶ κατὰ τὴν μορφὴν δὲ ἕκαστον ποιόντι λέγεται. τὸ δὲ μανὸν καὶ τὸ πυκνὸν καὶ τὸ τραχὺ καὶτὸ λεῖον δόξειε μὲν ἂν ποιὸν σημαίνειν, ἔοικε δὲ ἀλλό-τρια τὰ τοιαῦτα εἶναι τῆς περὶ τὸ ποιὸν διαιρέσεως·θέσιν γάρ τινα μᾶλλον φαίνεται τῶν μορίων ἑκάτε-ρον δηλοῦν· πυκνὸν μὲν γὰρ τῷ τὰ μόρια σύνεγγυςεἶναι ἀλλήλοις, μανὸν δὲ τῷ διεστάναι ἀπ' ἀλλήλων·καὶ λεῖον μὲν τῷ ἐπ' εὐθείας πως τὰ μόρια κεῖσθαι,τραχὺ δὲ τῷ τὸ μὲν ὑπερέχειν τὸ δὲ ἐλλείπειν. — ἴσωςμὲν οὖν καὶ ἄλλος ἄν τις φανείη τρόπος ποιότητος,ἀλλ' οἵ γε μάλιστα λεγόμενοι σχεδὸν τοσοῦτοί εἰσιν.Ποιότητες μὲν οὖν εἰσὶν αἱ εἰρημέναι, ποιὰ δὲ τὰ κατὰταύτας παρωνύμως λεγόμενα ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως ἀπ'

8 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

αὐτῶν. ἐπὶ μὲν οὖν τῶν πλείστων καὶ σχεδὸν ἐπὶ πάν-των παρωνύμως λέγεται, οἷον ἀπὸ τῆς λευκότητος ὁλευκὸς καὶ ἀπὸ τῆς γραμματικῆς ὁ γραμματικὸς καὶἀπὸ τῆς δικαιοσύνης ὁ δίκαιος, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶτῶν ἄλλων. ἐπ' ἐνίων δὲ διὰ τὸ μὴ κεῖσθαι ταῖς ποιό-τησιν ὀνόματα οὐκ ἐνδέχεται παρωνύμως ἀπ' αὐτῶνλέγεσθαι· οἷον ὁ δρομικὸς ἢ ὁ πυκτικὸς ὁ κατὰ δύνα-μιν φυσικὴν λεγόμενος ἀπ' οὐδεμιᾶς ποιότητος [10b]παρωνύμως λέγεται· οὐ γὰρ κεῖται ὀνόματα ταῖς δυ-νάμεσι καθ' ἃς οὗτοι ποιοὶ λέγονται, ὥσπερ καὶ ταῖςἐπιστήμαις καθ' ἃς πυκτικοὶ ἢ παλαιστρικοὶ οἱ κατὰδιάθεσιν λέγονται, —πυκτικὴ γὰρ ἐπιστήμη λέγεταικαὶ παλαιστρική, ποιοὶ δὲ ἀπὸ τούτων παρωνύμως οἱδιακείμενοι λέγονται.— ἐνίοτε δὲ καὶ ὀνόματος κει-μένου οὐ λέγεται παρωνύμως τὸ κατ' αὐτὴν ποιὸν λε-γόμενον, οἷον ἀπὸ τῆς ἀρετῆς ὁ σπουδαῖος· τῷ γὰρἀρετὴν ἔχειν σπουδαῖος λέγεται, ἀλλ' οὐ παρωνύμωςἀπὸ τῆς ἀρετῆς· οὐκ ἐπὶ πολλῶν δὲ τὸ τοιοῦτόν ἐστιν.ποιὰ οὖν λέγεται τὰ παρωνύμως ἀπὸ τῶν εἰρημένωνποιοτήτων λεγόμενα ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως ἀπ' αὐτῶν.Ὑπάρχει δὲ καὶ ἐναντιότης κατὰ τὸ ποιόν, οἷον δι-καιοσύνη ἀδικίᾳ ἐναντίον καὶ λευκότης μελανίᾳ καὶτἆλλα ὡσαύτως, καὶ τὰ κατ' αὐτὰς δὲ ποιὰ λεγόμενα,οἷον τὸ ἄδικον τῷ δικαίῳ καὶ τὸ λευκὸν τῷ μέλανι.οὐκ ἐπὶ πάν—των δὲ τὸ τοιοῦτον· τῷ γὰρ πυῤῥῷ ἢὠχρῷ ἢ ταῖς τοιαύταις χροιαῖς οὐδέν ἐστιν ἐναντίονποιοῖς οὖσιν.—ἔτι ἐὰν τῶν ἐναντίων θάτερον ᾖ ποιόν,καὶ τὸ λοιπὸν ἔσται ποιόν. τοῦτο δὲ δῆλον προχει-ριζομένῳ τὰς ἄλλας κατηγορίας, οἷον εἰ ἔστιν ἡ δι-καιοσύνη τῇ ἀδικίᾳ ἐναντίον, ποιὸν δὲ ἡ δικαιοσύνη,ποιὸν ἄρα καὶ ἡ ἀδικία· οὐδεμία γὰρ τῶν ἄλλων κα-τηγοριῶν ἐφαρμόζει τῇ ἀδικίᾳ, οὔτε ποσὸν οὔτε πρόςτι οὔτε πού, οὐδ' ὅλως τι τῶν τοιούτων οὐδὲν ἀλλ' ἢποιόν· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κατὰ τὸ ποιὸνἐναντίων.Ἐπιδέχεται δὲ καὶ τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον τὰ ποιά·λευκὸν γὰρ μᾶλλον καὶ ἧττον ἕτερον ἑτέρου λέγεται,καὶ δίκαιον ἕτερον ἑτέρου μᾶλλον. καὶ αὐτὸ δὲ ἐπίδο-σιν λαμβάνει, —λευκὸν γὰρ ὂν ἔτι ἐνδέχεται λευκότε-ρον γενέσθαι·— οὐ πάντα δέ, ἀλλὰ τὰ πλεῖστα· δικαι-οσύνη γὰρ δικαιοσύνης εἰ λέγεται μᾶλλον ἀπορήσειενἄν τις, ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων διαθέσεων. ἔνιοιγὰρ διαμφισβητοῦσι περὶ τῶν τοιούτων· δικαιοσύνηνμὲν γὰρ δικαιοσύνης οὐ πάνυ φασὶ μᾶλλον καὶ ἧτ-τον λέγεσθαι, οὐδὲ ὑγίειαν ὑγιείας, ἧττον μέντοι ἔχεινἕτερον ἑτέρου ὑγίειάν φασι, καὶ [11a] δικαιοσύνηνἧττον ἕτερον ἑτέρου, ὡσαύτως δὲ καὶ γραμματικὴνκαὶ τὰς ἄλλας διαθέσεις. ἀλλ' οὖν τά γε κατὰ ταύταςλεγόμενα ἀναμφισβητήτως ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶἧττον· γραμματικώτερος γὰρ ἕτερος ἑτέρου λέγεταικαὶ δικαιότερος καὶ ὑγιεινότερος, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλωνὡσαύτως. τρίγωνον δὲ καὶ τετράγωνον οὐ δοκεῖ τὸμᾶλλον ἐπιδέχεσθαι, οὐδὲ τῶν ἄλλων σχημάτων οὐ-δέν· τὰ μὲν γὰρ ἐπιδεχόμενα τὸν τοῦ τριγώνου λόγονκαὶ τὸν τοῦ κύκλου πάνθ' ὁμοίως τρίγωνα ἢ κύκλοιεἰσίν, τῶν δὲ μὴ ἐπιδεχομένων οὐδὲν ἕτερον ἑτέρουμᾶλλον ῥηθήσεται· οὐδὲν γὰρ μᾶλλον τὸ τετράγωνον

τοῦ ἑτε—ρομήκους κύκλος ἐστίν· οὐδέτερον γὰρ ἐπι-δέχεται τὸν τοῦ κύκλου λόγον. ἁπλῶς δέ, ἐὰν μὴ ἐπι-δέχηται ἀμφότερα τὸν τοῦ προκειμένου λόγον, οὐ ῥη-θήσεται τὸ ἕτερον τοῦ ἑτέρου μᾶλλον. οὐ πάντα οὖντὰ ποιὰ ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον.Τῶν μὲν οὖν εἰρημένων οὐδὲν ἴδιον ποιότητος, ὅμοιαδὲ καὶ ἀνόμοια κατὰ μόνας τὰς ποιότητας λέγεται·ὅμοιον γὰρ ἕτερον ἑτέρῳ οὐκ ἔστι κατ' ἄλλο οὐδὲνἢ καθ' ὃ ποιόν ἐστιν. ὥστε ἴδιον ἂν εἴη ποιότητος τὸὅμοιον ἢ ἀνόμοιον λέγεσθαι κατ' αὐτήν.Οὐ δεῖ δὲ ταράττεσθαι μή τις ἡμᾶς φήσῃ ὑπὲρ ποιό-τητος τὴν πρόθεσιν ποιησαμένους πολλὰ τῶν πρός τισυγκαταριθμεῖσθαι· τὰς γὰρ ἕξεις καὶ τὰς διαθέσειςτῶν πρός τι εἶναι. σχεδὸν γὰρ ἐπὶ πάντων τῶν τοιού-των τὰ γένη πρός τι λέγεται, τῶν δὲ καθ' ἕκαστα οὐ-δέν· ἡ μὲν γὰρ ἐπιστήμη, γένος οὖσα, αὐτὸ ὅπερ ἐστὶνἑτέρου λέγεται, —τινὸς γὰρ ἐπιστήμη λέγεται.— τῶνδὲ καθ' ἕκαστα οὐδὲν αὐτὸ ὅπερ ἐστὶν ἑτέρου λέγεται,οἷον ἡ γραμματικὴ οὐ λέγεται τινὸς γραμματικὴ οὐδ'ἡ μουσικὴ τινὸς μουσική, ἀλλ' εἰ ἄρα κατὰ τὸ γένοςκαὶ αὗται πρός τι λέγεται· οἷον ἡ γραμματικὴ λέγε-ται τινὸς ἐπιστήμη, οὐ τινὸς γραμματική, καὶ ἡ μου-σικὴ τινὸς ἐπιστήμη, οὐ τινὸς μουσική· ὥστε αἱ καθ'ἕκαστα οὐκ εἰσὶ τῶν πρός τι. λεγόμεθα δὲ ποιοὶ ταῖςκαθ' ἕκαστα· ταύτας γὰρ καὶ ἔχομεν, —ἐπιστήμονεςγὰρ λεγόμεθα τῷ ἔχειν τῶν καθ' ἕκαστα ἐπιστημῶντινά·— ὥστε αὗται ἂν καὶ ποιότητες εἴησαν αἱ καθ'ἕκαστα, καθ' ἅς ποτε καὶ ποιοὶ λεγόμεθα· αὗται δὲοὐκ εἰσὶ τῶν πρός τι.— ἔτι εἰ τυγχάνει τὸ αὐτὸ ποιὸνκαὶ πρός τι ὄν, οὐδὲν ἄτοπον ἐν ἀμφοτέροις τοῖς γέ-νεσιν αὐτὸ καταριθμεῖσθαι. <.........>

9 Κεφάλαιο 9

Ἐπιδέχεται δὲ καὶ τὸ ποιεῖν καὶ πάσχειν ἐναντιό—τητα καὶ τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον· τὸ γὰρ θερμαίνειντῷψύχειν ἐναντίον καὶ τὸ θερμαίνεσθαι τῷψύχεσθαικαὶ τὸ ἥδεσθαι τῷ λυπεῖσθαι· ὥστε ἐπιδέχεται ἐναν-τιότητα. καὶ τὸ μᾶλλον δὲ καὶ τὸ ἧττον· θερμαίνεινγὰρ μᾶλλον καὶ ἧττον ἔστι, καὶ θερμαίνεσθαι μᾶλλονκαὶ ἧττον, καὶ λυπεῖσθαι μᾶλλον καὶ ἧττον· ἐπιδέχε-ται οὖν τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον τὸ ποιεῖν καὶ τὸ πά-σχειν. <........>[Ὑπὲρ μὲν οὖν τούτων τοσαῦτα λέγεται· εἴρηται δὲκαὶ ὑπὲρ τοῦ κεῖσθαι ἐν τοῖς πρός τι, ὅτι παρωνύμωςἀπὸ τῶν θέσεων λέγεται. ὑπὲρ δὲ τῶν λοιπῶν, τοῦ τεποτὲ καὶ τοῦ ποὺ καὶ τοῦ ἔχειν, διὰ τὸ προφανῆ εἶ-ναι οὐδὲν ὑπὲρ αὐτῶν ἄλλο λέγεται ἢ ὅσα ἐν ἀρχῇἐῤῥήθη, ὅτι τὸ ἔχειν μὲν σημαίνει τὸ ὑποδεδέσθαι, τὸὡπλίσθαι, τὸ δὲ ποὺ οἷον ἐν Λυκείῳ, καὶ τὰ ἄλλα δὲὅσα ὑπὲρ αὐτῶν ἐῤῥήθη. —ὑπὲρ μὲν οὖν τῶν προτε-θέντων γενῶν ἱκανὰ τὰ εἰρημένα· περὶ δὲ τῶν ἀντι-

9

κειμένων, ποσαχῶς εἴωθε ἀντιτίθεσθαι, ῥητέον.]

10 Κεφάλαιο 10

Λέγεται δὲ ἕτερον ἑτέρῳ ἀντικεῖσθαι τετραχῶς, ἢ ὡςτὰ πρός τι, ἢ ὡς τὰ ἐναντία, ἢ ὡς στέρησις καὶ ἕξις, ἢὡς κατάφασις καὶ ἀπόφασις. ἀντίκειται δὲ ἕκαστοντῶν τοιούτων, ὡς τύπῳ εἰπεῖν, ὡς μὲν τὰ πρός τι οἷοντὸ διπλάσιον τῷ ἡμίσει, ὡς δὲ τὰ ἐναντία οἷον τὸ κα-κὸν τῷ ἀγαθῷ, ὡς δὲ κατὰ στέρησιν καὶ ἕξιν οἷον τυ-φλότης καὶ ὄψις, ὡς δὲ κατάφασις καὶ ἀπόφασις οἷονκάθηται—οὐ κάθηται.Ὅσα μὲν οὖν ὡς τὰ πρός τι ἀντίκειται αὐτὰ ἅπερ ἐστὶτῶν ἀντικειμένων λέγεται ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως πρὸςαὐτά· οἷον τὸ διπλάσιον τοῦ ἡμίσεος αὐτὸ ὅπερ ἐστὶδιπλάσιον λέγεται· καὶ ἡ ἐπιστήμη δὲ τῷ ἐπιστητῷ ὡςτὰ πρός τι ἀντίκειται, καὶ λέγεταί γε ἡ ἐπιστήμη αὐτὸὅπερ ἐστὶ τοῦ ἐπιστητοῦ· καὶ τὸ ἐπιστητὸν δὲ αὐτὸὅπερ ἐστὶ πρὸς τὸ ἀντικείμενον λέγεται τὴν ἐπιστή-μην· τὸ γὰρ ἐπιστητὸν τινὶ λέγεται ἐπιστητὸν τῇ ἐπι-στήμῃ.Ὅσα οὖν ἀντίκειται ὡς τὰ πρός τι αὐτὰ ἅπερ ἐστὶτῶν ἀντικειμένων ἢ ὁπωσδήποτε πρὸς ἄλληλα λέγε-ται· τὰ δὲ ὡς τὰ ἐναντία, αὐτὰ μὲν ἅπερ ἐστὶν οὐ-δαμῶς πρὸς ἄλληλα λέγεται, ἐναντία μέντοι ἀλλήλωνλέγεται· οὔτε γὰρ τὸ ἀγαθὸν τοῦ κακοῦ λέγεται ἀγα-θόν, ἀλλ' ἐναντίον, οὔτε τὸ λευκὸν τοῦ μέλανος λευ-κόν, ἀλλ' ἐναντίον. ὥστε διαφέρουσιν αὗται αἱ ἀν-τιθέσεις ἀλλήλων. —ὅσα δὲ τῶν ἐναντίων τοιαῦτάἐστιν [12a] ὥστε ἐν οἷς πέφυκε γίγνεσθαι ἢ ὧν κατη-γορεῖται ἀναγκαῖον αὐτῶν θάτερον ὑπάρχειν, τούτωνοὐδέν ἐστιν ἀνὰ μέσον· [ὧν δέ γε μὴ ἀναγκαῖον θάτε-ρον ὑπάρχειν, τούτων ἔστι τι ἀνὰ μέσον πάντως.] οἷοννόσος καὶ ὑγίεια ἐν σώματι ζῴου πέφυκε γίγνεσθαι,καὶ ἀναγκαῖόν γε θάτερον ὑπάρχειν τῷ τοῦ ζῴου σώ-ματι ἢ νόσον ἢ ὑγίειαν· καὶ περιττὸν δὲ καὶ ἄρτιονἀριθμοῦ κατηγορεῖται, καὶ ἀναγκαῖόν γε θάτερον τῷἀριθμῷ ὑπάρχειν ἢ περιττὸν ἢ ἄρτιον· καὶ οὐκ ἔστιγε τούτων οὐδὲν ἀνὰ μέσον, οὔτε νόσου καὶ ὑγιείαςοὔτε περιττοῦ καὶ ἀρτίου. ὧν δέ γε μὴ ἀναγκαῖον θά-τερον ὑπάρχειν, τούτων ἔστι τι ἀνὰ μέσον· οἷον μέ-λαν καὶ λευκὸν ἐν σώματι πέφυκε γίγνεσθαι, καὶ οὐκἀναγκαῖόν γε θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν τῷ σώματι,—οὐ γὰρ πᾶν ἤτοι λευκὸν ἢ μέλαν ἐστίν·— καὶ φαῦλονδὲ καὶ σπουδαῖον κατηγορεῖται μὲν καὶ κατ' ἀνθρώ-που καὶ κατ' ἄλλων πολλῶν, οὐκ ἀναγκαῖον δὲ θά-τερον αὐτῶν ὑπάρχειν ἐκείνοις ὧν κατηγορεῖται· οὐγὰρ πάντα ἤτοι φαῦλα ἢ σπουδαῖά ἐστιν. καὶ ἔστι γέτι τούτων ἀνὰ μέσον, οἷον τοῦ μὲν λευκοῦ καὶ τοῦ μέ-λανος τὸ φαιὸν καὶ ὠχρὸν καὶ ὅσα ἄλλα χρώματα, τοῦδὲ φαύλου καὶ τοῦ σπουδαίου τὸ οὔτε φαῦλον οὔτεσπουδαῖον. ἐπ' ἐνίων μὲν οὖν ὀνόματα κεῖται τοῖς ἀνὰμέσον, οἷον λευκοῦ καὶ μέλανος τὸ φαιὸν καὶ ὠχρόν·ἐπ' ἐνίων δὲ ὀνόματι μὲν οὐκ εὔπορον τὸ ἀνὰ μέσονἀποδοῦναι, τῇ δὲ ἑκατέρου τῶν ἄκρων ἀποφάσει τὸἀνὰ μέσον ὁρίζεται,οἷον τὸ οὔτε ἀγαθὸν οὔτε κακὸνκαὶ οὔτε δίκαιον οὔτε ἄδικον.

Στέρησις δὲ καὶ ἕξις λέγεται μὲν περὶ ταὐτόν τι, οἷονἡ ὄψις καὶ ἡ τυφλότης περὶ ὀφθαλμόν· καθόλου δὲεἰπεῖν, ἐν ᾧ πέφυκεν ἡ ἕξις γίγνεσθαι, περὶ τοῦτο λέ-γεται ἑκάτερον αὐτῶν. ἐστερῆσθαι δὲ τότε λέγομενἕκαστον τῶν τῆς ἕξεως δεκτικῶν, ὅταν ἐν ᾧ πέφυκενὑπάρχειν καὶ ὅτε πέφυκεν ἔχειν μηδαμῶς ὑπάρχῃ·νωδόν τε γὰρ λέγομεν οὐ τὸ μὴ ἔχον ὀδόντας, καὶ τυ-φλὸν οὐ τὸ μὴ ἔχον ὄψιν, ἀλλὰ τὸ μὴ ἔχον ὅτε πέφυ-κεν ἔχειν· τινὰ γὰρ ἐκ γενετῆς οὔτε ὄψιν οὔτε ὀδόνταςἔχει, ἀλλ' οὐ λέγεται νωδὰ οὐδὲ τυφλά. τὸ δὲ ἐστερῆ-σθαι καὶ τὸ ἔχειν τὴν ἕξιν οὐκ ἔστι στέρησις καὶ ἕξις·ἕξις μὲν γάρ ἐστιν ἡ ὄψις, στέρησις δὲ ἡ τυφλότης, τὸδὲ ἔχειν τὴν ὄψιν οὐκ ἔστιν ὄψις, οὐδὲ τὸ τυφλὸν εἶ-ναι τυφλότης· στέρησις γάρ τις ἡ τυφλότης ἐστίν, τὸδὲ τυφλὸν εἶναι ἐστερῆσθαι, οὐ στέρησίς ἐστιν. ἔτι εἰἦν ἡ τυφλότης ταὐτὸν τῷ τυφλὸν εἶναι, κατηγορεῖτοἂν ἀμφότερα κατὰ τοῦ αὐτοῦ· ἀλλὰ τυφλὸς μὲν λέγε-ται ὁ ἄνθρωπος, τυφλότης [12b] δὲ ὁ ἄνθρωπος οὐδα-μῶς λέγεται. ἀντικεῖσθαι δὲ καὶ ταῦτα δοκεῖ, τὸ ἐστε-ρῆσθαι καὶ τὸ τὴν ἕξιν ἔχειν ὡς στέρησις καὶ ἕξις· ὁγὰρ τρόπος τῆς ἀντιθέσεως ὁ αὐτός· ὡς γὰρ ἡ τυφλό-της τῇ ὄψει ἀντίκειται, οὕτω καὶ τὸ τυφλὸν εἶναι τῷὄψιν ἔχειν ἀντίκειται. (οὐκ ἔστι δὲ οὐδὲ τὸ ὑπὸ τὴνκατάφασιν καὶ ἀπόφασιν κατάφασις καὶ ἀπόφασις·ἡ μὲν γὰρ κατάφασις λόγος ἐστὶ καταφατικὸς καὶ ἡἀπόφασις λόγος ἀποφατικός, τῶν δὲ ὑπὸ τὴν κατά-φασιν ἢ ἀπόφασιν οὐδέν ἐστι λόγος. λέγεται δὲ καὶταῦτα ἀντικεῖσθαι ἀλλήλοις ὡς κατάφασις καὶ ἀπό-φασις· καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων ὁ τρόπος τῆς ἀντιθέσεως ὁαὐτός· ὡς γάρ ποτε ἡ κατάφασις πρὸς τὴν ἀπόφασινἀντίκειται, οἷον τὸ κάθηται—οὐ κάθηται, οὕτω καὶτὸ ὑφ' ἑκάτερον πρᾶγμα ἀντίκειται, τὸ καθῆσθαι—μὴ καθῆσθαι.) —ὅτι δὲ ἡ στέρησις καὶ ἡ ἕξις οὐκ ἀν-τίκειται ὡς τὰ πρός τι, φανερόν· οὐ γὰρ λέγεται αὐτὸὅπερ ἐστὶ τοῦ ἀντικειμένου· ἡ γὰρ ὄψις οὐκ ἔστι τυ-φλότητος ὄψις, οὐδ' ἄλλως οὐδαμῶς πρὸς αὐτὸ λέγε-ται· ὡσαύτως δὲ οὐδὲ ἡ τυφλότης λέγοιτ' ἂν τυφλότηςὄψεως, ἀλλὰ στέρησις μὲν ὄψεως ἡ τυφλότης λέγεται,τυφλότης δὲ ὄψεως οὐ λέγεται. ἔτι τὰ πρός τι πάνταπρὸς ἀντιστρέφοντα λέγεται, ὥστε καὶ ἡ τυφλότης εἴ-περ ἦν τῶν πρός τι, ἀντέστρεφεν ἂν κἀκεῖνο πρὸς ὃλέγεται· ἀλλ' οὐκ ἀντιστρέφει· οὐ γὰρ λέγεται ἡ ὄψιςτυφλότητος ὄψις.Ὅτι δὲ οὐδ' ὡς τὰ ἐναντία ἀντίκειται τὰ κατὰ στέρη-σιν λεγόμενα καὶ ἕξιν ἐκ τῶνδε δῆλον. τῶν μὲν γὰρἐναντίων, ὧν μηδέν ἐστιν ἀνὰ μέσον, ἀναγκαῖον, ἐνοἷς πέφυκε γίγνεσθαι ἢ ὧν κατηγορεῖται, θάτερον αὐ-τῶν ὑπάρχειν ἀεί· τούτων γὰρ οὐδὲν ἦν ἀνὰ μέσον, ὧνθάτερον ἀναγκαῖον ἦν τῷ δεκτικῷ ὑπάρχειν, οἷον ἐπὶνόσου καὶ ὑγιείας καὶ περιττοῦ καὶ ἀρτίου· ὧν δὲ ἔστιτι ἀνὰ μέσον, οὐδέποτε ἀνάγκη παντὶ ὑπάρχειν θά-τερον· οὔτε γὰρ λευκὸν ἢ μέλαν ἀνάγκη πᾶν εἶναι τὸδεκτικόν, οὔτε θερμὸν ἢ ψυχρόν, —τούτων γὰρ ἀνὰμέσον τι οὐδὲν κωλύει ὑπάρχειν·— ἔτι δὲ καὶ τούτωνἦν τι ἀνὰ μέσον ὧν μὴ ἀναγκαῖον ἦν θάτερον ὑπάρ-χειν τῷ δεκτικῷ, εἰ μὴ οἷς φύσει τὸ ἓν ὑπάρχει, οἷοντῷ πυρὶ τὸ θερμῷ εἶναι καὶ τῇ χιόνι τὸ λευκῇ·—ἐπὶ δὲτούτων ἀφωρισμένως ἀναγκαῖον θάτερον ὑπάρχειν,

10 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

καὶ οὐχ ὁπότερον ἔτυχεν· οὐ γὰρ ἐνδέχεται τὸ πῦρψυ-χρὸν εἶναι οὐδὲ τὴν χιόνα μέλαιναν·—ὥστε παντὶ μὲνοὐκ ἀνάγκη [13a] τῷ δεκτικῷ θάτερον αὐτῶν ὑπάρ-χειν, ἀλλὰ μόνον οἷς φύσει τὸ ἓν ὑπάρχει, καὶ τού-τοις ἀφωρισμένως τὸ ἓν καὶ οὐχ ὁπότερον ἔτυχεν. ἐπὶδὲ τῆς στερήσεως καὶ τῆς ἕξεως οὐδέ—τερον τῶνεἰρημένων ἀληθές· οὐδὲ γὰρ ἀεὶ τῷ δεκτικῷ ἀναγ-καῖον θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν, —τὸ γὰρ μήπω πε-φυκὸς ὄψιν ἔχειν οὔτε τυφλὸν οὔτε ὄψιν ἔχειν λέγε-ται, ὥστε οὐκ ἂν εἴη ταῦτα τῶν τοιούτων ἐναντίων ὧνοὐδέν ἐστιν ἀνὰ μέσον·— ἀλλ' οὐδὲ ὧν τι ἔστιν ἀνὰμέσον· ἀναγκαῖον γάρ ποτε παντὶ τῷ δεκτικῷ θάτε-ρον αὐτῶν ὑπάρχειν· ὅταν γὰρ ἤδη πεφυκὸς ᾖ ἔχεινὄψιν, τότε ἢ τυφλὸν ἢ ἔχον ὄψιν ῥηθήσεται, καὶ τού-των οὐκ ἀφωρισμένως θάτερον, ἀλλ' ὁπότερον ἔτυ-χεν, —οὐ γὰρ ἀναγκαῖον ἢ τυφλὸν ἢ ὄψιν ἔχον εἶναι,ἀλλ' ὁπότερον ἔτυχεν·— ἐπὶ δέ γε τῶν ἐναντίων, ὧνἔστιν ἀνὰ μέσον τι, οὐδέποτε ἀναγκαῖον ἦν παντὶ θά-τερον ὑπάρχειν, ἀλλὰ τισίν, καὶ τούτοις ἀφωρισμέ-νως τὸ ἕν. ὥστε δῆλον ὅτι κατ' οὐδέτερον τῶν τρό-πων ὡς τὰ ἐναντία ἀντίκειται τὰ κατὰ στέρησιν καὶἕξιν ἀντικείμενα. —ἔτι ἐπὶ μὲν τῶν ἐναντίων ὑπάρ-χοντος τοῦ δεκτικοῦ δυνατὸν εἰς ἄλληλα μεταβολὴνγενέσθαι, εἰ μή τινι φύσει τὸ ἓν ὑπάρχει, οἷον τῷ πυρὶτὸ θερμῷ εἶναι· καὶ γὰρ τὸ ὑγιαῖνον δυνατὸν νοσῆσαικαὶ τὸ λευκὸν μέλαν γενέσθαι καὶ τὸ ψυχρὸν θερμόν,καὶ ἐκ σπουδαίου γε φαῦλον καὶ ἐκ φαύλου σπου-δαῖον δυνατὸν γενέσθαι· —ὁ γὰρ φαῦλος εἰς βελτί-ους διατριβὰς ἀγόμενος καὶ λόγους κἂν μικρόν γέ τιἐπιδοίη εἰς τὸ βελτίω εἶναι· ἐὰν δὲ ἅπαξ κἂν μικρὰνἐπίδοσιν λάβῃ, φανερὸν ὅτι ἢ τελείως ἂν μεταβάλοιἢ πάνυ πολλὴν ἂν ἐπίδοσιν λάβοι· ἀεὶ γὰρ εὐκινη-τότερος πρὸς ἀρετὴν γίγνεται, κἂν ἡντινοῦν ἐπίδο-σιν εἰληφὼς ἐξ ἀρχῆς ᾖ, ὥστε καὶ πλείω εἰκὸς ἐπίδο-σιν λαμβάνειν· καὶ τοῦτο ἀεὶ γιγνόμενον τελείως εἰςτὴν ἐναντίαν ἕξιν ἀποκαθίστησιν, ἐάνπερ μὴ χρόνῳἐξείργηται·— ἐπὶ δέ γε τῆς στερήσεως καὶ τῆς ἕξεωςἀδύνατον εἰς ἄλληλα μεταβολὴν γενέσθαι· ἀπὸ μὲνγὰρ τῆς ἕξεως ἐπὶ τὴν στέρησιν γίγνεται μεταβολή,ἀπὸ δὲ τῆς στερήσεως ἐπὶ τὴν ἕξιν ἀδύνατον· οὔτεγὰρ τυφλὸς γενόμενός τις πάλιν ἔβλεψεν, οὔτε φα-λακρὸς ὢν κομήτης ἐγένετο, οὔτε νωδὸς ὢν ὀδόνταςἔφυσεν.Ὅσα δὲ ὡς κατάφασις καὶ ἀπόφασις ἀντίκειται,[13b] φανερὸν ὅτι κατ' οὐδένα τῶν εἰρημένων τρό-πων ἀντίκειται· ἐπὶ μόνων γὰρ τούτων ἀναγκαῖον ἀεὶτὸ μὲν ἀληθὲς τὸ δὲ ψεῦδος αὐτῶν εἶναι. οὔτε γὰρἐπὶ τῶν ἐναντίων ἀναγκαῖον ἀεὶ θάτερον μὲν ἀληθὲςεἶναι θάτερον δὲ ψεῦδος, οὔτε ἐπὶ τῶν πρός τι, οὔτεἐπὶ τῆς ἕξεως καὶ στερήσεως· οἷον ὑγίεια καὶ νόσοςἐναντία, καὶ οὐδέτερόν γε οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦδόςἐστιν· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ διπλάσιον καὶ τὸ ἥμισυ ὡςτὰ πρός τι ἀντίκειται, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτῶν οὐδέτε-ρον οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦδος· οὐδέ γε τὰ κατὰ στέ-ρησιν καὶ ἕξιν, οἷον ἡ ὄψις καὶ ἡ τυφλότης· ὅλως δὲτῶν κατὰ μηδεμίαν συμπλοκὴν λεγομένων οὐδὲν οὔτεἀληθὲς οὔτεψεῦδός ἐστιν· πάντα δὲ τὰ εἰρημένα ἄνευσυμπλοκῆς λέγεται. οὐ μὴν ἀλλὰ μάλιστα δόξειεν ἂν

τὸ τοιοῦτο συμβαίνειν ἐπὶ τῶν κατὰ συμπλοκὴν ἐν-αντίων λεγομένων, —τὸ γὰρ ὑγιαίνειν Σωκράτη τῷνοσεῖν Σωκράτη ἐναντίον ἐστίν,— ἀλλ' οὐδ' ἐπὶ τού-των ἀναγκαῖον ἀεὶ θάτερον μὲν ἀληθὲς θάτερον δὲψεῦδος εἶναι· ὄντος μὲν γὰρ Σωκράτους ἔσται τὸ μὲνἀληθὲς τὸ δὲ ψεῦδος, μὴ ὄντος δὲ ἀμφότερα ψευδῆ·οὔτε γὰρ τὸ νοσεῖν Σωκράτη οὔτε τὸ ὑγιαίνειν ἀλη-θὲς αὐτοῦ μὴ ὄντος ὅλως τοῦ Σωκράτους. ἐπὶ δὲ τῆςστερήσεως καὶ τῆς ἕξεως μὴ ὄντος γε ὅλως οὐδέτερονἀληθές, ὄντος δὲ οὐκ ἀεὶ θάτερον ἀληθές· τὸ γὰρ ὄψινἔχειν Σωκράτη τῷ τυφλὸν εἶναι Σωκράτη ἀντίκειταιὡς στέρησις καὶ ἕξις, καὶ ὄντος γε οὐκ ἀναγκαῖον θά-τερον ἀληθὲς εἶναι ἢ ψεῦδος, —ὅτε γὰρ μήπω πέφυ-κεν ἔχειν, ἀμφότερα ψευδῆ,— μὴ ὄντος δὲ ὅλως τοῦΣωκράτους καὶ οὕτω ψευδῆ ἀμφότερα, καὶ τὸ ὄψιναὐτὸν ἔχειν καὶ τὸ τυφλὸν εἶναι. ἐπὶ δέ γε τῆς κατα-φάσεως καὶ τῆς ἀποφάσεως ἀεί, ἐάν τε ᾖ ἐάν τε μὴ ᾖ,τὸ μὲν ἕτερον ἔσται ψεῦδος τὸ δὲ ἕτερον ἀληθές· τὸγὰρ νοσεῖν Σωκράτη καὶ τὸ μὴ νοσεῖν Σωκράτη, ὄν-τος τε αὐτοῦ φανερὸν ὅτι τὸ ἕτερον αὐτῶν ἀληθὲς ἢψεῦδος, καὶ μὴ ὄντος ὁμοίως· τὸ μὲν γὰρ νοσεῖν μὴ ὄν-τος ψεῦδος, τὸ δὲ μὴ νοσεῖν ἀληθές· ὥστε ἐπὶ μόνωντούτων ἴδιον ἂν εἴη τὸ ἀεὶ θάτερον αὐτῶν ἀληθὲς ἢψεῦδος εἶναι, ὅσα ὡς κατάφασις καὶ ἀπόφασις ἀντί-κειται.

11 Κεφάλαιο 11

Ἐναντίον δέ ἐστιν ἀγαθῷ μὲν ἐξ ἀνάγκης κακόν, —τοῦτο δὲ δῆλον τῇ καθ' ἕκαστον ἐπαγωγῇ, οἷον ὑγιείᾳνόσος καὶ δικαιοσύνῃ [14a] ἀδικία καὶ ἀνδρείᾳ δει-λία, ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων,— κακῷ δὲ ὁτὲ μὲνἀγαθὸν ἐναντίον ἐστίν, ὁτὲ δὲ κακόν· τῇ γὰρ ἐνδείᾳκακῷ ὄντι ἡ ὑπερβολὴ ἐναντίον κακὸν ὄν· ὁμοίως δὲκαὶ ἡ μεσότης ἐναντία ἑκατέρῳ οὖσα ἀγαθόν. ἐπ' ὀλί-γων δ' ἂν τὸ τοιοῦτον ἴδοι τις, ἐπὶ δὲ τῶν πλείστωνἀεὶ τῷ κακῷ τὸ ἀγαθὸν ἐναντίον ἐστίν. —ἔτι τῶν ἐν-αντίων οὐκ ἀναγκαῖον, ἐὰν θάτερον ᾖ, καὶ τὸ λοιπὸνεἶναι· ὑγιαινόντων γὰρ ἁπάντων ὑγίεια μὲν ἔσται, νό-σος δὲ οὔ· ὁμοίως δὲ καὶ λευκῶν ὄντων ἁπάντων λευ-κότης μὲν ἔσται, μελανία δὲ οὔ. ἔτι εἰ τὸ Σωκράτηὑγιαίνειν τῷ Σωκράτη νοσεῖν ἐναντίον ἐστίν, μὴ ἐν-δέχεται δὲ ἅμα ἀμφότερα τῷ αὐτῷ ὑπάρχειν, οὐκ ἂνἐνδέχοιτο τοῦ ἑτέρου τῶν ἐναντίων ὄντος καὶ τὸ λοι-πὸν εἶναι· ὄντος γὰρ τοῦ Σωκράτη ὑγιαίνειν οὐκ ἂνεἴη τὸ νοσεῖν Σωκράτη.Δῆλον δὲ ὅτι καὶ περὶ ταὐτὸν ἢ εἴδει ἢ γένει πέφυκεγίγνεσθαι τὰ ἐναντία· νόσος μὲν γὰρ καὶ ὑγίεια ἐν σώ-ματι ζῴου, λευκότης δὲ καὶ μελανία ἁπλῶς ἐν σώ-ματι, δικαιοσύνη δὲ καὶ ἀδικία ἐν ψυχῇ. ἀνάγκη δὲπάντα τὰ ἐναντία ἢ ἐν τῷ αὐτῷ γένει εἶναι ἢ ἐν τοῖςἐναντίοις γένεσιν, ἢ αὐτὰ γένη εἶναι· λευκὸν μὲν γὰρκαὶ μέλαν ἐν τῷ αὐτῷ γένει, —χρῶμα γὰρ αὐτῶντὸ γένος,— δικαιοσύνη δὲ καὶ ἀδικία ἐν τοῖς ἐναν-τίοιςγένεσιν, —τοῦ μὲν γὰρ ἀρετή, τοῦ δὲ κακία τὸγένος,— ἀγαθὸν δὲ καὶ κακὸν οὐκ ἔστιν ἐν γένει, ἀλλ'

11

αὐτὰ τυγχάνει γένη τινῶν ὄντα.

12 Κεφάλαιο 12

Πρότερον ἕτερον ἑτέρου λέγεται τετραχῶς· πρῶτονμὲν καὶ κυριώτατα κατὰ χρόνον, καθ' ὃ πρεσβύτερονἕτερον ἑτέρου καὶ παλαιότερον λέγεται,—τῷ γὰρ τὸνχρόνον πλείω εἶναι καὶ πρεσβύτερον καὶ παλαιότε-ρον λέγεται·— δεύτερον δὲ τὸ μὴ ἀντιστρέφον κατὰτὴν τοῦ εἶναι ἀκολούθησιν, οἷον τὸ ἓν τῶν δύο πρό-τερον· δυεῖν μὲν γὰρ ὄντων ἀκολουθεῖ εὐθὺς τὸ ἓν εἶ-ναι, ἑνὸς δὲ ὄντος οὐκ ἀναγκαῖον δύο εἶναι, ὥστε οὐκἀντιστρέφει ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἡ ἀκολούθησις τοῦ εἶναι τὸλοιπόν, πρότερον δὲ δοκεῖ τὸ τοιοῦτον εἶναι ἀφ' οὗ μὴἀντιστρέφει ἡ τοῦ εἶναι ἀκολούθησις. τρίτον δὲ κατάτινα τάξιν πρότερον λέγεται, καθάπερ ἐπὶ τῶν ἐπι-στημῶν καὶ τῶν λόγων· ἔν τε γὰρ ταῖς ἀποδεικτικαῖςἐπιστήμαις ὑπάρχει τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον τῇτάξει,—τὰ γὰρ στοιχεῖα πρότερα τῶν [14b] διαγραμ-μάτων τῇ τάξει, καὶ ἐπὶ τῆς γραμματικῆς τὰ στοιχεῖαπρότερα τῶν συλλαβῶν,— ἐπί τε τῶν λόγων ὁμοίως,—τὸ γὰρ προοίμιον τῆς διηγήσεως πρότερον τῇ τάξειἐστίν.— ἔτι παρὰ τὰ εἰρημένα τὸ βέλτιον καὶ τὸ τι-μιώτερον πρότερον εἶναι τῇ φύσει δοκεῖ· εἰώθασι δὲκαὶ οἱ πολλοὶ τοὺς ἐντιμοτέρους καὶ μᾶλλον ἀγαπω-μένους ὑπ' αὐτῶν προτέρους φάσκειν εἶναι· ἔστι μὲνδὴ σχεδὸν ἀλλοτριώτατος τῶν τρόπων οὗτος.Οἱ μὲν οὖν λεγόμενοι τοῦ προτέρου τρόποι τοσοῦτοίεἰσιν. δόξειε δ' ἂν καὶ παρὰ τοὺς εἰρημένους ἕτε-ρος εἶναι προτέρου τρόπος· τῶν γὰρ ἀντιστρεφόντωνκατὰ τὴν τοῦ εἶναι ἀκολούθησιν τὸ αἴτιον ὁπωσοῦνθατέρῳ τοῦ εἶναι πρότερον εἰκότως φύσει λέγοιτ' ἄν.ὅτι δ' ἔστι τινὰ τοιαῦτα, δῆλον· τὸ γὰρ εἶναι ἄνθρω-πον ἀντιστρέφει κατὰ τὴν τοῦ εἶ—ναι ἀκολούθησινπρὸς τὸν ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ λόγον· εἰ γὰρ ἔστιν ἄν-θρωπος, ἀληθὴς ὁ λόγος ᾧ λέγομεν ὅτι ἔστιν ἄνθρω-πος· καὶ ἀντιστρέφει γε, —εἰ γὰρ ἀληθὴς ὁ λόγος ᾧλέγομεν ὅτι ἔστιν ἄνθρωπος, ἔστιν ἄνθρωπος·— ἔστιδὲ ὁ μὲν ἀληθὴς λόγος οὐδαμῶς αἴτιος τοῦ εἶναι τὸπρᾶγμα, τὸ μέντοι πρᾶγμα φαίνεταί πως αἴτιον τοῦεἶναι ἀληθῆ τὸν λόγον· τῷ γὰρ εἶναι τὸ πρᾶγμα ἢ μὴἀληθὴς ὁ λόγος ἢ ψευδὴς λέγεται. ὥστε κατὰ πέντετρόπους πρότερον ἕτερον ἑτέρου λέγοιτ' ἄν.

13 Κεφάλαιο 13

Ἅμα δὲ λέγεται ἁπλῶς μὲν καὶ κυριώτατα ὧν ἡ γέ-νεσις ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ· οὐδέτερον γὰρ πρότερονοὐδὲ ὕστερόν ἐστιν· ἅμα δὲ κατὰ τὸν χρόνον ταῦταλέγεται. φύσει δὲ ἅμα ὅσα ἀντιστρέφει μὲν κατὰ τὴντοῦ εἶναι ἀκολούθησιν, μηδαμῶς δὲ αἴτιον θάτερονθατέρῳ τοῦ εἶναί ἐστιν, οἷον ἐπὶ τοῦ διπλασίου καὶτοῦ ἡμίσεος· ἀντιστρέφει μὲν γὰρ ταῦτα,—διπλασίουγὰρ ὄντος ἐστὶν ἥμισυ, καὶ ἡμίσεος ὄντος διπλά-σιόν ἐστιν,— οὐδέτερον δὲ οὐδετέρῳ αἴτιον τοῦ εἶ-ναί ἐστιν. καὶ τὰ ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους ἀντιδιῃρημέναἀλλήλοις ἅμα τῇ φύσει λέγεται. ἀντιδιῃρῆσθαι δὲ λέ-

γεται ἀλλήλοις τὰ κατὰ τὴν αὐτὴν διαίρεσιν, οἷον τὸπτηνὸν τῷ πεζῷ καὶ τῷ ἐνύδρῳ· ταῦτα γὰρ ἀλλήλοιςἀντιδιῄρηται ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους ὄντα· τὸ γὰρ ζῷονδιαιρεῖται εἰς ταῦτα, εἴς τε τὸ πτηνὸν καὶ τὸ πεζὸν καὶτὸ ἔνυδρον, καὶ οὐδέν γε τούτων πρότερον ἢ ὕστερόνἐστιν, ἀλλ' ἅμα τῇ φύσει τὰ [15a] τοιαῦτα δοκεῖ εἶναι·(διαιρεθείη δ' ἂν καὶ ἕκαστον τούτων εἰς εἴδη πάλιν,οἷον τὸ πεζὸν καὶ τὸ πτηνὸν καὶ τὸ ἔνυδρον.) ἔσταιοὖν κἀκεῖνα ἅμα τῇ φύσει, ὅσα ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένουςκατὰ τὴν αὐτὴν διαίρεσίν ἐστιν· τὰ δὲ γένη τῶν εἰδῶνἀεὶ πρότερα· οὐ γὰρ ἀντιστρέφει κατὰ τὴν τοῦ εἶναιἀκολούθησιν· οἷον ἐνύδρου μὲν ὄντος ἔστι ζῷον, ζῴουδὲ ὄντοςοὐκ ἀνάγκη ἔνυδρον εἶναι. —ἅμα οὖν τῇ φύ-σει λέγεται ὅσα ἀντιστρέφει μὲν κατὰ τὴν τοῦ εἶναιἀκολούθησιν, μηδαμῶς δὲ αἴτιον τὸ ἕτερον τῷ ἑτέρῳτοῦ εἶναί ἐστιν, καὶ τὰ ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους ἀντιδιῃ-ρημένα ἀλλήλοις· ἁπλῶς δὲ ἅμα, ὧν ἡ γένεσις ἐν τῷαὐτῷ χρόνῳ.

14 Κεφάλαιο 14

Κινήσεως δέ ἐστιν εἴδη ἕξ· γένεσις, φθορά, αὔξησις,μείωσις, ἀλλοίωσις, κατὰ τόπον μεταβολή. αἱ μὲν οὖνἄλλαι κινήσεις φανερὸν ὅτι ἕτεραι ἀλλήλων εἰσίν· οὐγάρ ἐστιν ἡ γένεσις φθορὰ οὐδέ γε ἡ αὔξησις μείωσιςοὐδὲ ἡ κατὰ τόπον μεταβολή, ὡσαύτως δὲ καὶ αἱ ἄλ-λαι· ἐπὶ δὲ τῆς ἀλλοιώσεως ἔχει τινὰ ἀπορίαν, μήποτεἀναγκαῖον ᾖ τὸ ἀλλοιούμενον κατά τινα τῶν λοιπῶνκινήσεων ἀλλοιοῦσθαι. τοῦτο δὲ οὐκ ἀληθές ἐστιν·σχεδὸν γὰρ κατὰ πάντα τὰ πάθη ἢ τὰ πλεῖστα ἀλ-λοιοῦσθαι συμβέβηκεν ἡμῖν οὐδεμιᾶς τῶν ἄλλων κι-νήσεων κοινωνοῦσιν· οὔτε γὰρ αὔξεσθαι ἀναγκαῖοντὸ κατὰ πάθος κινούμενον οὔτε μειοῦσθαι, ὡσαύτωςδὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, ὥσθ' ἑτέρα ἂν εἴη παρὰ τὰςἄλλας κινήσεις ἡ ἀλλοίωσις· εἰ γὰρ ἦν ἡ αὐτή, ἔδει τὸἀλλοιούμενον εὐθὺς καὶ αὔξεσθαι ἢ μειοῦσθαι ἤ τινατῶν ἄλλων ἀκολουθεῖν κινήσεων· ἀλλ' οὐκ ἀνάγκη.ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ αὐξόμενον ἤ τινα ἄλλην κίνησινκινούμενον ἀλλοιοῦσθαι· ἀλλ' ἔστι τινὰ αὐξανόμεναἃ οὐκ ἀλλοιοῦται· οἷον τὸ τετράγωνον γνώμονος πε-ριτεθέντος ηὔξηται μέν, ἀλλοιότερον δὲ οὐδὲν γεγέ-νηται· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων.ὥσθ' ἕτεραι ἂν εἴησαν αἱ κινήσεις ἀλλήλων. [15b]Ἔστι δὲ ἁπλῶς μὲν κίνησις ἠρεμίᾳ ἐναντίον· ταῖς δὲκαθ' ἕκαστα, γενέσει μὲν φθορά, αὐξήσει δὲ μείωσις·τῇ δὲ κατὰ τόπον μεταβολῇ ἡ κατὰ τόπον ἠρεμία μά-λιστα ἔοικεν ἀντικεῖσθαι, καὶ εἰ ἄρα ἡ εἰς τὸν ἐναν-τίον τόπον μεταβολή, οἷον τῇ κάτωθεν ἡ ἄνω, τῇ ἄνω-θεν ἡκάτω. τῇ δὲ λοιπῇ τῶν ἀποδοθεισῶν κινήσεωνοὐ ῥᾴδιον ἀποδοῦναι τί ποτέ ἐστιν ἐναντίον, ἔοικε δὲοὐδὲν εἶναι αὐτῇ ἐναντίον, εἰ μή τις καὶ ἐπὶ ταύτηςτὴν κατὰ τὸ ποιὸν ἠρεμίαν ἀντιθείη <ἢ> τὴ<ν> εἰςτὸ ἐναντίον τοῦ ποιοῦ μεταβολή<ν>, καθάπερ καὶ ἐπὶτῆς κατὰ τόπον μεταβολῆς τὴν κατὰ τόπον ἠρεμίανἢ τὴν εἰς τὸ ἐναντίον τόπον μεταβολήν, —ἔστι γὰρ ἡἀλλοίωσις μεταβολὴ κατὰ τὸ ποιόν·— ὥστε ἀντίκει-ται τῇ <κατὰ τὸ ποιὸν κινήσει ἡ> κατὰ τὸ ποιὸν ἠρε-

12 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15

μία <ἢ> ἡ εἰς τὸ ἐναντίον τοῦ ποιοῦ μεταβολή, οἷοντὸ λευκὸν γίγνεσθαι τῷ μέλαν γίγνεσθαι· ἀλλοιοῦταιγὰρ εἰς τὰ ἐναντία τοῦ ποιοῦ μεταβολῆς γιγνομένης.

15 Κεφάλαιο 15

Τὸ ἔχειν κατὰ πλείονας τρόπους λέγεται· ἢ γὰρ ὡςἕξιν καὶ διάθεσιν ἢ ἄλλην τινὰ ποιότητα, —λεγόμεθαγὰρ ἐπιστήμην ἔχειν καὶ ἀρετήν·— ἢ ὡς ποσόν, οἷονὃ τυγχάνει τις ἔχων μέγεθος, —λέγεται γὰρ τρίπηχυμέγεθος ἔχειν ἢ τετράπηχυ·— ἢ ὡς τὰ περὶ τὸ σῶμα,οἷον ἱμάτιον ἢ χιτῶνα· ἢ ὡς ἐν μορίῳ, οἷον ἐν χειρὶδακτύλιον· ἢ ὡς μέρος, οἷον χεῖρα ἢ πόδα· ἢ ὡς ἐνἀγγείῳ, οἷον ὁ μέδιμνος τοὺς πυροὺς ἢ τὸ κεράμιοντὸν οἶνον, —οἶνον γὰρ ἔχειν τὸ κεράμιον λέγεται,καὶ ὁ μέδιμνος πυρούς· ταῦτ' οὖν ἔχειν λέγεται ὡς ἐνἀγγείῳ·— ἢ ὡς κτῆμα· ἔχειν γὰρ οἰκίαν καὶ ἀγρὸν λε-γόμεθα. λεγόμεθα δὲ καὶ γυναῖκα ἔχειν καὶ ἡ γυνὴἄνδρα· ἔοικε δὲ ἀλλοτριώτατος ὁ νῦν ῥηθεὶς τρόποςτοῦ ἔχειν εἶναι· οὐδὲν γὰρ ἄλλο τῷ ἔχειν γυναῖκα ση-μαίνομεν ἢ ὅτι συνοικεῖ. ἴσως δ' ἂν καὶ ἄλλοι τινὲςφανείησαν τοῦ ἔχειν τρόποι, οἱ δὲ εἰωθότες λέγεσθαισχεδὸν ἅπαντες κατηρίθμηνται.

13

16 Text and image sources, contributors, and licenses

16.1 Text• Κατηγορίαι Πηγή: https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%

CE%B1%CE%B9?oldid=48462 Συνεισφέροντες: Christina Nicolaou, CandalBot και CES1596

16.2 Images

16.3 Content license• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0