VICT/VAMESE

CA'C BAI BAO NGOAl QU'OC CHQN LOC

Sd'&fcJce6

Eicloturc N° j to Detpatcli U°„£4-

dated Fj), /]X /?M'om Ui>IS Saiga*

K¥-A/f6M A/A/14 Trt& /50mga&S/a/h-mhatAbraham L/ascol/v

TIEU SLT ABRAHAM LINCOLN I

TONG TH6NG EISENHOWER VA LINCOLN 9

LINCOLN VA ? NGHTA HIEP CHUNG QU6C 10

LINCOLN, VT NHAN UCH SLT M? 15

LINCOLN BAT lO 20

LINCOLN VA VAN BE DAN CHU 23

LINCOLN, Ty DO HAY BAO THU ? 28

LINCOLN, MOT NGl/Ol BlNH DAN 33

LINCOLN TRONG QUA KHlX HIEN TAI VA TUONG LAI ...... 38

BAl DIEN VAN GETTYSBURG. 45

BAl DIEN VAN BAU TIEN TRI/6C CONG CHONG 46

ONG LINCOLN VA HQ HANG 47

(T TAl UEU V£ BAN TUYEN NGON GlAl PHONG NO LE 48

Digitized by the Internet Archive

in 2012 with funding from

The Institute of Museum and Library Services through an Indiana State Library LSTA Grant

http://archive.org/details/hngxaccbibongoaiOOeise

ABRAHAM

LINCOLN

Cong ngliiep cua dug Abraham Lincoln tlurc la

phi tlur&ng : sinh trong mot can nhd go, ong da leo

len tot dinh danh vong vd lam t&i chive Tong thong

Mg ; t&i trir&ng hoc tat ca khong dwerc mot nammd ong da trcr nen mot dien gia vd mot nhd viet

sdeh danh ticng ; ong da vircrt qua bao nhieu that

bai vd that vong de tro thdnh mot trong nhivng

chinh tri gia dwo-c sung kinh vd geu men nhat

trong lich sir.

J^^\ N G Lincoln sinh ngay 12 thang 2

I 1 n^m "^^ ® tr^* (( linking Spring

\J[^r Farm » trong vung ru-ng mii hoang

vu cua tieu bang Kentucky noi ma nguoi ta

ngay nay goi la Quan Larue. Ngay nay nguoi

ta da dung mot cai tuong da xung quanh can

nha go de bao ton noi sinh trirong cua mot

trong nhfrng danh nhan My.

Than phu ong la Thomas Lincoln chi biet

du cliu* de ky ten va la nguoi kh6ng co cao

vong may chi co gang lam lung de nuoi nang

gia dinh. Than mau ong la ba Nancy Hanks

Lincoln tinh tinh de thu-ong va rat sung dao

nhung yeu duoi qua khong dii sue de song

cuoc doi cue nhoc cua nguoi thien cu lap ap.

Nam 1816, sau khi doi doi cho a may Ian,

gia dinh ong don toi Indiana, phai vat va chat

cay don duong de di qua gan mot tram damtrong rung. Mua dong dau tien moi don toi

day, ho song trong mot cai trai rao co motphia, mot can leu cat tarn khong co cua va

phai dot lira ngay tren nen dat vi thieu 16

suai. Nam sau can nha go du*oc hoan thanh

nhung nen van con bang dat. Nam sau nu-a

thi than mau ong that loc va than phu ong la

Tom Lincoln tuc huyen. Ong di sang toi

Kentucky de don ba goa phu ten la Sarah

(Bush) Johnston cung hai con rieng cua ba

ta. Ba la mot nguoi hiem co va da co anh

huong quan trong doi voi thoi tho' au cua

Abraham. Ba san soc cham nom cau be va

khuyen khich nhung cao vong cua chang. Khi

Ion len, ong co noi rang : « Tat ca nhung dieu

toi dat duoc va tat ca nhung hi vong cua t6i

deu la nha a ma toi ca. Cau Troi phu h6

cho ba. »

Hc>c van

Nhu loi ong noi, Lincoln chi « lau lau >

moi den hoc duong. Ong di hoc trong khoang

chin nam troi, nhung nhung ngay dugc thu*c

sir toi truang tong cong khong duoc tai mot

nam. Ong hoc doc, hoc viet va « mot chiit

toan, » con thi ong tu* hoc lay ca. Ong khong

co but, khong co gmf, cho nen phai viet bai

hoc va lam tinh tren nhung manh go vai mot

cue than. Sau nay khi kiem duoc giay, 6ng

chep nhung bai luan bang mot cay viet (cai

but) lam bang l6ng ga tay vot nhon va nuac

re cay dau.

Tuy ong phai lam lung vat va, giiip than

phu pha rung, cay ruong, trong ngo (bap),

hoac lam thue cho nhung lang gieng, nhrrng

vo dirge cuon sach nao ong ciing doc. Thirong

khi 6ng phai di hang may dam dirong de

miron mot cuon sach, va co Ian 6ng ke lai

voi mot nguoi ban r&ng ong doc het cac

sach ma Ong dirge nghe noi co trong vong

50 dam (80 cay so ngan).

Ngay tu* nh6 ong da to ra la mot ngiroi

thong tue, noi nang d& dang va k£ truyen

lai rat gioi. Nho nhirng tai nang nay ma ong

dirge moi nguoi cam men va ong thirong

den cira hang mien que 6* Gentryville la noi

ma moi khi ong den cac dan que quanh vung

deu xiim lai nghe ong dien thuyet va k&

nhirng chuyen vui. Nho troi sinh ong co tai

dien thuyet va vi ong von yeu men c6ng \$

cho nen ong muon theo nghe luat. Von kh6ng

co sach luat va cung chang co tien mua,

nen ong phai di bo 12 dam dirong (gan 20

cay so) de toi mot vanphong quen de doc

mot bo sach ve luat

phap xii* Indiana.

Nam 17 tuoi, di

chan khong ong da doduoc 1 thuoc 93 phan.

Tay chan ong dai leu

ngheu va ban tay banchan ong thirc la Ion

qua kho Ong r8t manhnhung vung ve va co

the noi chang dep trai

chiit nao. Ong thu-ong _^>^

ket ban trong luc tir

che rieu minh. Co nguoi hoi ong la chan

ngu-oi ta phai dai bao nhieu, ong tra loi rang

« phai dai dii de vai toi dat.»

Sudi dong song Mississippi

Nam 1828, khi ong duoc 19 tuoi ong xin

dirge mot viec lam tren chiec ghe cua nguoi

lang gieng va ong phai cho do suoi theo

dong song Mississippi toi New Orleans de

ban rau va thit mo* muoi cho nhirng nguoi

trong bong.

Hai nam sau gia dinh Lincoln don sang

Illinois. Ho di bang xe bo va toi noi lai

dirng mot can nha go khac. Abraham se go

de rao mvroi mau Anh dat (hon bort mau tay)

va do do, bao nhieu nam sau, khi Ong ra

tranh cu* chire tong thong My, 6ng dugc

ngu*oi ta menh danh la « thg se go. » Cungmua dong nam do, ong bira mot ngan bontram thanh go de tra cong mot ba da maycho mot chiec quan. Mua xuan nam sau ong

lai di cho ghe Ian Ihir nhi xuong NewOrleans. Trong chuyen di nay Ong dirge muckich nhu-ng ngiroi da den bi troi chat, roi

bi dua len mot cai hire d§ ban cho

ngiroi nao tra gia cao nhat. Nguoi ta noi

rang canh tuong nay lam ong dau long va

chinh hoi do va tai do ong da nguyen la khi

nao ong co dip « doi pho voi dieu do, » ong

se « thang tay. » Hoi do chac 6ng khong motuong la ten ong sau nay se dirge ghi trong

lich svr nhu* la ngiroi giai phong cho damnguoi bi ap birc nay.

Chien tpanh, ehinh tpi va thu*o*ng

mai•

Tro ve ; Lincoln

toi o tai New Salem,

Illinois. Ong 6* day

trong may nam troi va

lam nhirng cong viec

lat vat tai tinh nay.

Ong lam thir ky tai

cira hang ciia Denton

Offutt, trong khi do

ong con co thi gio de

hoc cuon Van ph(im

J~~~-^ZZ^ cua Kirkham trong liic

*v^iw^ « nam dai tren quay,

dau goi tren mot siic

vai trarig » va ke nhirng chuyen tu cua ong

cho cac ban trai cung nhirng cau be hoi hop

o cua hang chinh trong lang. Trong liic ong

o day ong da du-gc nguoi ta dat them cai ten

la cau « Abe thirc tha. » Ngiroi ta noi rang

ong da di sau dam dirong (9 cay so) de tra

lai so tien 6 xu rnoi ma ong da tinh lam.

Nhu-ng chua day mot nam cua hang « pha

san, » va Lincoln, bay gio da 22 tuoi, thanh

ra that nghiep,

Hoi xay ra cuoc chien tranh Hac L°ng,

cac chi nguyen quan o New Salem deu

dong thanh chon Lincoln lam dai uy chi huy,

nhirng ho chrra chie'n d&u thi chie'n cuoc da

chain dirt.

Voi cao vong lam chinh tri, mua xuan

nam 1832 Lincoln cdng bo la ong se ra

ling cir trong dip tuyen cir miia thu de

vao nghi vien Tieu bang. Tuy rang ong chie'm

duoc hau het nhirng pliieu ciia nhirng ngiroi

6' vimg Ian can nhirng k£t qua ong hi dungvao hang thu* bay trong so muoi hai irng

cir vien.

Cong tac vol W. F. Berry, Lincoln dung

ra mua ba cua hang nho & New Salem va

pha lien lai thanh mot cua hang Ion. Hoi

do 6ng mua chiu va d£n dau nam 1833 thi

c6ng cuoc lam an 16 la va cira hieu mang no*

toi 1.100 my 1dm. Berry buon ran uong riro'u

nhieu qua nen chang bao lau sau dau nang

bo minh. Lincoln phai mot minh ganh nguyen

m6n no. Ong co the kh6ng tra neu ong 'tuyen

bo va no1

, nhung ong lai muon tra het, tuy

rang dng phai tranh dau va danh dum tung

dong tirng chu suot muoi lam nam truerng

moi tra xong.

Chang bao lau Lincoln duoc chiic pho

thanh tra quan thue quan. Ong tir hoc lay

trong sau tuan le circ nhoc de biet v£ thanh

tra va toan phap can thiet. Cung trong thai

d6 6ng duoc cir lam chanh buu dien dia

phiro-ng, va vi thu* tu* kh6ng co thu-ong va it

6i cho nen ong « cho tat ca van phong trong

chiec non (mu) 6ng d0i tren dau. »

Tai Nghi Vien Tieu bang Illinois

Mot ong bac si dia phiro'ng trong luc nhin

Lincoln sap sira doc diln van trong ky vkn

d6ng thir nhi di; lam nghi vien tieu bang vao

nam 1834 da hoi rang : « Bang kh6ng con co

duoc ngu-oi nao kha hon sao ? » Nhirng khi

Lincoln doc xong bai dien van thi ong bac si

nay lai noi rang Abe (tat cua ten Abraham)bie't nhieu hon tat ca cac irng cir vien khac

hop lai. Lan nay Lincoln du-gc bau voi tu* each

irng cir vien dang Dan chu, va sau do ong con

du-oc bau them ba nhiem k\v nua.

Lincoln di Vandalia, roi sau di toi kinh

do tieu bang, trong bo quan ao moi toanh muabang tien cua mot ngu*6i ban cho mu'on. Tai

day ong gap Stephen A. Douglas la ngiroi doi

tliii ve sau nay ciia ong trong bao nhieu vu.

Nam 1836, nam ong diro'c 27 tuoi, Lincoln

dirge nhan lam luat su* de cai truoc 16a, va

nam sau ong toi song 6* Springfield la kinh do

moi ciia Tieu bang. Voi mot con ngira di

Burc tranh « Ngtrori tib cui » (The Railcplitter) la tac phamcua mpt h^a si v6 danh Ngu-vi ta cho la bu*c nay diro'c

ve ra veo nam 1858 va dtrox trvrng bky trong cu*»c van

d$ng bau Tong thong nam 1860.

miron va chiit tien trong tiii, ong toi cu-a hang

mot ngu-oi quen la Joshua Speed va hoi ong

co the ngii tro va an chiu cho toi le Sinh nhat

hay chang vi ong hy vong la toi do 6ng co

the thanh cong trong nghe luat. Ong noi rang :

« Neu toi that bai co le t6i chang bao gio co

the tra cho ong dirge dau. » Speed de nghi

hai ngiroi cung ngu chung mot cai giuong

rong trong buong ong & tren cua hang. Lincoln

vac hai cai tiii yen ngira len phong, virt xuong

san roi tra xuong han hoan noi : « Ong

Speed oi ! The la toi don nha xong ! »

Tai nghi vien Illinois, kha nang va sir khon

ngoan cua chinh khach Lincoln bat dau phat

trien. Ong song sat voi dan chung, va tin

tu-ang a sir phan doan cua dan cluing cho

rang do la ngiroi hirong dao chac chan nhat

trong nhirng cong viec cong cong. Ong chiu

kho lam viec de cho tieu bang co duoc nhieu

duong xe lira, nhieu song dao va nhieu ngan

hang.

Trong tarn nam do Lincoln cung tlurc

hanh luat nira. Ong duoc nhieu nguoi biet va

cam phuc trong liic ong ciroi ngira di cung

vol ong quan toa quan qua nhirng vimg que

tu* toa an nay tai toa an khac. Ong tiep tuc co

nhieu ngiroi cung lam chung vol ong, va nhirng

nguoi nay sau nay da tro thanh nhirng

nguoi ban tan tarn vol ong. Trong so do co

ong William Herndon la nguoi co viet nhirng

hoi ky khien cho chung ta dirge biet nhieu

ve thai ky thanh nien cua ong Lincoln. Lin-

coln co tieng la chi cai cho nhirng vu ma ong

tin la phai, la cong bang. Ong co thoi quen ke

chuyen khien cho toa bat trang nghiem nang

ne va lam cho vu ong cai ro rang ra. Chang

bao lau ong tro nen mot trong nhirng trang

su co tai nhat trong tieu bang Illinois.

Luc tre tuoi Lincoln da dirge co AnnRutledge yeu tham thiet. Khi nang diet 6ng

buon ba qua den noi cac ban so 6ng co the"

bi mat tri. Bao nam sau, nam 1842, Lincoln

va Douglas cung tranh nhau chinh phuc trai

tim cua c6 Mary Todd, mot co gai xinh dep

xir Kentucky. Lincoln thang tran va hai ngu*6i

lam le thanh hon vao ngay mong 4 thang 11

nam 1842. Ho ha sinh dirge bon cau con trai

trong so do co cau Robert T. Lincoln sau nay

lam dai sir Hoa ky tai Anh cat lai. Ba nguoi

kia deu che't tre.

Lincoln v^ vain de no le

Nam 1847, Lincoln thang dirge nha truyen

giao danh ti^ng, cha Peter Cartwright, va

tranh du*gc m0t ghg trongQuoc hoi vol I u* each

dai bi^u duy nhat cua dang Whig a Illinois.

Ong doc nhu*ng bai dien van chi trich cuoc

« chie'n Iranh cua Tong thong Polk » ch6ng

lai xir Ml tay co, va tim each gin cho che don6 le khoi Ian tran vao hai xir Texas va

Oregon. Sau do 6ng co tuyen bo la 6ng da

bo th^m ung h(> dieu khoan Wilmot va nhirng

quye't nghi tirong tir de loai bo che do no le

« it nhiit la bon chuc Ian, » nhung nhung

quyet nghi nay khong dirge thong qua. Ongda de nghi mot ke hoach de giai phong no le

Ian Ian bang each den bu cho nhirng chu nhanco no le tai xir Columbia neu nhung cong

dan a do chap thuan, nhirng Quoc hoi khongnhan.

Nam 1849, ong doc nhieu bai dien van co

dong cho nhirng irng cu* vien dang Whig tai

Massachusetts, nhirng chinh ong khong ra irng

cu* ma lai tro ve voi nghe luat sir. Hoi do ongrat tung lien. Ngoai viec phai giup cho gia

dinh, ong giri tien cho than phu ong, cho ke

mau cua ong, va cho mot nguoi em khac mevoi ong va sau khi than phu ong mat, ong

lai phai tra so tien mua can nha cu con

thieu. 6ng « cuol ngira di cac noi, vai khoac

m6t cai khan choang xam cu, mang theo motcai tui du-ng day giay to va quan ao, va motcai du (6) bang vai mau xanh la cay da nhat

mau lai thieu tay cam, buoc bang mot sgi day

tu* tay ong tet 1%. »

Nam 1854 du* luat Kansas-Nebraska duocchap nh&n. Du* luat do Douglas dua ra trnoc

Thirong nghi vien nay cho phep nhnnglanh tho

moi thuoc xir Kansas va Nebraska, mot khi

dirge nhap vao trong Lien bang, tu* quyet dinh

se la nhung tieu bang tu* do hay tieu bang co

no le. Ai cung nhan (hay rang dao luat moi nay

mo du*ong cho che do no le tran sang lanh tho

rong Ion mien Tay Bac. Lincoln circ lire tan

c6ng dao luat Kansas-Nebraska, nhung trong

cuoc irng cu* vao quoc hoi de lam dai bieu

cho Illinois vao nam 1855 ong da bi that bai.

Bang Cong hoa ra doi vao thoi bay gio.

Abraham Lincoln la mot trong nhfrng sang lap

vien cua dang moi nay. Ong doc mot bai

dien van danh tieng o Bloomington, Illinois,

l6i cuon nhieu dang vienWhig va nhirng ngu*61

6n h6a theo dang moi nay. Trong ky Hoi

nghi toan quoc dau tien cua dang Cong hoa

trieu tdp tai Philadelphia vao nam 1855,nhirng

nguoi bie't ong co de nghi ong ra irng cir

Pho Tong thong, nhirng ong khong dugc cir.

Thirgng nghj si Stephen A. Douglas tro

v^ Illinois va lieu linh benh virc cho dao luat

Kansas — Nebraska cua ong; trong dip nay

Lincoln da tra 161 trong mot bai dien van dai

ba tieng dong ho. Bai dien van nay khien

ong noi lieng la mot chien si tranh dau cho

chinh nglna tir do cua con ngnoi.

Nam 185cS dang Dan dill 6* Illinois cir

Douglas lam Thuong nghi sT, trong khi cac

dang vien Cong hoa tuyen 1)6 rang

« Abraham Lincoln la ngnoi dau lien va la

nguoi doc nhat ma nhirng dang vien Cong

hoa 6' Illinois da chon de cir vao Thnong

nghi vien Hoa ky. » Rat dong nguoi chen chuc

trong phong nhom va trong nhfrng hanh lang

Nghi vien Tieu bang 6* Springfield de nghe

Lincoln doc bai dien van nhan 161. Nhirng

161 cua ong con vang toi cluing ta, chira

dung sir thirc va cong ly : « Mot nha ma chia

re va chong doi nhau thi khong the di'rng

vii-ng dirge. Toi tin rang chinh phu nay

khong the vinh vien ton tai vol che do nira

no le nira tir do. »

Lincoln thach Douglas gap ong de tranh

luan cong khai, l&y dan chung lam chung.

Bay cuoc tranh luan dnoc to chuc. Dan chung

tir khap noi trong nnoc do so toi cac tinh

a Illinois la noi co nhnng cuoc tranh luan.

Nhung loi nghi luan cua Douglas liru loat va

hoa my; con nhirng loi cua Lincoln thi thang

than va do-n gian, di thang vao long dan

chung. Thirc vay, trong liic Lincoln mai miet

bien luan cho van de cua ong, giong noi cua

ong tro* nen sau sac va co tinh each dep de la

lung, cap mat buon buon cua ong long lanh,

va than hinh cao va manh khanh cua ong co

mot ve gi hung vT dang kinh.

Douglas cho rang dan chung co quyen

chon lira tuy y muon co no le hay khong.

Lincoln nhan manh vao cuoc xung dot « d^mmau a Kansas » nhu?-la ket qua cua luan ly

cua Douglas, va benh vu*c cho quyen cua dan

chung qua Quoc hoi de ban che anh hiro'ng

xau xa ve tinh than cua che do no le tai nhnngtieu bang da theo che do no le roi.Tuy Douglas

thang cuoc trong cuoc bail cir Thuong nghi

vien, nhirng chang bao lau sau Lincoln lai

dnoc mot vinh dur lem ho'n : vinh dir tro* nenTong thong Hoa ky.

Sau nhii-ng cuoc tranh luan voi Douglas,

danh tieng cua ong Lincoln Ian tran khaptrong nnoc va ong dnoc moi di diln thuyet

tai nhieu noi & mien Bac. Noi ve bai dien van

cua ong doc tai vien Cooper a Nun uoc vao

thang bai nam I860, to Ncu> York Tribune

(Nuu iroc Dien dan) noi rang: « Chira ai trong

Ian noi dau lai gay mot an tnong manh menhir the doi vol thinh giii Nuu iroc.» Bai dien

van noi lieng nay dnoc in ra va dnc/c thuat

lai tren nhieu bao chi khap noi va no da anh

hiro'ng phan nao toi viec ong dnoc bau lam

Tong thong sau nay.

Tong thong Hoa k%

Gang gan den ngay bau cir tong thong

nam 1860, sir gay go giua mien bac va mien

nam cang tang them len. Dang vien Dan chu

chia ra thanh canh Bac va canh Nam. Canh

Bac cir Douglas ra irng cir tong thong va canh

Nam lai cir Breckinridge, lam cho ca hai

ngnoi chang ai dac cir ca mac dau la phieu

cua ca hai gop lai thi nhieu hon la cua Lincoln.

Tuy chi dnoc co 40 phan tram phieu cua dan

chung, nhnng Lincoln da dnoc bau lam Tong

thong thir 16 vao ngay mong 6 thang 11 nam

1860. Vao khoang thang Ba nam sau, bay

tieu bang mien nam doi bo khoi Lien bang va

lap thanh nhnng Tieu bang Lien minh Hoa ky

vol Jefferson Davis lam long thong.

Trong bai dien van khai mac doc ngay

mong 4 thang 3 nam 1861, ong Lincoln co noi

rang: « Sir Lien hiep cua nhnng Tieu bang-

nay co tinh each vinh vien. Khong mot Tieu

bang nao co the tir dong doi bo khoi khoi

Lien hiep mot each hop ly dngc.» Sau nay ong

con noi rang: « Quoc gia da giao cho toi

nhiem vu cheo lai con thuyen; Toi se co gang

dna con thuyen nay toi bo* toi ben.» Nhieu

ngnoi lac dau va hoi rang: « Lieu con ngnoi

vung ve mien rnng nui nay co thirc lai dnoc

con thuyen toi ben chang?

»

Lincoln co tai gay cam hnng cho nhirng

ngnoi theo ong va gin ho nnc long theo duoi

muc dich qua nhirng nam cay dang va that

bai. Tuy Ong vui ve, hon hau va bie't kinh

trong tir tuong cua nguoi khac nhirng 6ng

cuong quye't nhir sat da khi tri 6ng da quye't

dinh. Sau ciing 6ng da to ra la mot chinh

khach dirge long dan nhat va duoc dan yeai

me'n nhat tai My. Ong yeu me'n dam thuong

dan va nhirng nguoi nay tin tuong Ong. Boi

khi Noi cac cua Ong de nghi 6ng vie't nhung

giay to voi mot the van hoa my hon, nhirng

Ong vln ti^p tuc vie't theo loi tilling than binh

di cua Or&g va n6i rang: « Nhu the' dan chung

se hieu.»

Virginia, Arkansas, Tennessee va North

Carolina cung theo khoi Lien minh mien Nam.

Ngay mong hai thang 4 nam 1861, khoi Lien

minh khoi dau cuoc Noi Chie'n bang each

ban vao la Co Lien Hiep bay phap phoi tren

phao dai Sumter 6* South Carolina.

Lincoln ban dau tuyen bo la cuoc chie'n

tranh co muc dich bao tcin khoi Lien hiep chu

khOng phai la d& chong lai che do nd le. Ongphat hanh mot ban hieu trieu keu goi 75.000

chi nguyen quan va cu* George B. McClellan

lam tong tir lenh quan doi mien Bac. Thang

bay moi xay ra cuoc giao phong thirc sir va

tran Bull Run da la mot cuoc thang tran cho

mien Nam. Mien Bac bj choang vang vi tran

thua nay, va thang nay toi thang khac dai

tuong McClellan to chire va huan luyen mot

dao quan rat linh nhue nhung khong he tan

cong mien Nam. Mai den tuong U. S. Grant

moi dem lai nhung tran thang dau tien cho

mien Bac. Miia Bong nam 1862 Ong doat

duoc thanh Henry va thanh Donelson. Lincoln

phai thay doi chie'n thuat va tuong ta va thiet

hai nhi^u roi cuoi cimg Ong m6i cu tuong

Grant lam tong tu 16nh cac lire lvrong Lien

hiep vao nam 1864.

Nhirng miem Bac phai chiu he't cuoc chi^n

bai nay ted cuoc chi^n bai khac.Khi nguoi con

trai nho cua Ong la Willie mtit vao thang hai

nam 1862 th) Ong Lincoln lai cang dm dang voi

nhirng nguoi phai chiu cue kho. Ong thuongdi tham nhung trai linh, nhirng nha thuongva nhung nha tu, n6i chuyen voi cac si quanva linh trang va chie'm duoc long tin tuong va

long yeu me'n cua ho. Nguoi ta k^ lai r^ng

suot thoi ky chie'n tranh liic nao cuon Kinh

Thanh cung nam tren ban giay cua Ong, rang

Ong thuong doc crion nay luOn va nhieu khi

Ong can kinh suot ca dem.

Tu- do cho dan no le

Tuy Lincoln coi viec bao toan khoi Lien

Hiep nhu muc dich chinh cho cuoc chien

tranh, nhung vao khoang nam 1862 ong biet

rang viec thii tieu che do no le phai duoc

coi nhu muc dich chinh thu* hai. Hoi do hang

ngan dan no le tron tranh len mien Bac, va

thang 7 nam 1862 thi Quoc hoi chap thuan mgt

dao luat cho phep nhung nguoi n6 le tron

thoat do duoc nhap vao quan doi mien Bacva

ban cho ho va gia dinh ho duoc huongtu do.

Ban dau Lincoln co tim each de cho nhirng

nguoi no le duoc giai phong Ian Ian va Chinh

phii tra cho nhung chu no le so thiet thoi,

nhung Quoc hoi khong chap thuan ke hoach

nay. Vi the ma Lincoln phai vie't ra ban Tuyen

ngon Giai phong No le.Nhung bo truong ngoai

giao Seward thuye't phuc ong rang thoi gian

chua chin mui d§ cong bo mot ban tuyen

ngon nhu the. Quan doi mien Bac bi danh bai

o mii Cedar va tran thu nhi tai Bull Run, va

bay gio phai duo-ng dau vol dai tuong Lee da

vuot qua song Potomac vao xu Maryland.

Lincoln noi vol Noi cac cua ong rang ong da

tir hua la neu Troi cho quan doi thang trong

tran toi thi ong se coi nhu Troi quyet dinh la

ung ho dan no le. Ngay 17 thang 11 quan doi

mien Bac duoc dac thang o Antietam. Namngay sau ong Lincoln cho in Ban Tuyen Ngon

Giai Phong so' bo cong bo la tat ca no le song

trong nhung vung quan doi Lien minh kiem

soat vao ngay mong 1 thang Gieng nam 1863

se duoc Chinh phu Hoa ky coi « ke 'tu nay tro

di va mai mai la tu do. »

6

Ngay Te't duong lich nam do, trong khi

ky ban chinh thirc cua ban Tuyen ngdn, ong

Lincoln noi ring : « Ne'u san nay ten tdi duoc

ghi trong sir sach, thi chinh la nha hanh dong

nay, va tt(t ca tarn hon tOi deu dat trong hanh

dong do. »

Nhirng cuoc chie'n tranh van chira chain

dirt. Mien Bac hi thua nhirng tran nang ne 6*

Fredericksburg va Chancellorsville, nhirng sau

ho da thang a Gettysburg va Vicksburg.

Lincoln co giu mot buc ban do Ion cua nuoc

My a tren tuong va cham chu theo doi nhirng

cuoc hanh quan cua quan dpi. Ngay dem ong

nghien ciru chien Iran, doc nhirng sach

quan sir ve chien thuat ban ke hoach hanh

quan voi nhirng tuong ta va doi khi ra chi

thi cho nhirng nguoi chi huy. Ong dau long

thuong xot nhirng nguoi song ngoai chien

tran va gia dinh ho a nha. Mat ong gay 6mva lo lang, mat ong sau co quang. Ong co

Tien bo, cai thien hodn canh sinh hoQt,

do chinh Id muc tieu cua con ngw&i trong xahoi md mgi ngir&i deu binh dang.

c//Ao2S^UC^^/

Dii co idi dire nhw the ndo mac dauf

khdng ai co quyen cai tri mot ngw&i khdc neukhong co sir wng thuqn cua ngw&i do.

noi rang : « Toi co cam tuong la toi se khong

co the vui tro lai duoc nua. » C6 Ian mot dai

tuong quan doi Lien hiep xin 6ng xu tu 20

nguoi linh ve t()i dao ngu va dng da tra lai

r^ng : « Tai Hoa ky da co qua nhieu goa phu

kh6c chong rol. Nhan danh Chua, xin Ong

dung bao tOi tang them con s6 do nua vi toi

se khdng lam dau. »

Miia thu nam 1863 mang lai m6t cuoc

thang tran 6* Chatlanooga cho qufm mien Bac.

Miia xuan nam sau thi luang Grant bat dau

phan c6ng 6* Richmond va so ton that ngang

vai quan so ciia tuong Lee 6- Spotsylvania va

Cold Harbor, nhung 6ng van cuong quyet

« danh duoi quan dich tren phong tuy^n nay

du la mat ca miia he. » Ong Lincoln k^u goi

mien Bac d£ mo th^m binh. Hoi do dan

chiing da biet yeu m^n va tin tuong Lincoln.

Ho ket hop quanh 6ng va th^m ba tram ngan

BAy Ik dki ky nifm ben m$ dng

Abraham Lincoln o* Springfield,

Illinois, no*i dng dfi, sSng tir nam1837 to-i nam 1861. Lincoln

cung phu nh&n va ba trong so

bSn cau con trai cua dng bk deu

chdn tai day. Dki ky ni|m nky

khanh thknh nam 1874.

nguoi nua ra tong quan. Mot Ian nua dan

cluing lai bau ong lam Tong thong.

Nam 1865 thi ban Tuyen ngon Giai phong

n6 le cua ong Lincoln duoc hoan tat voi ban

Tu chinh an thu 13 them vao Hien phap, vinh

vien cam han che do no le tren toan the

dat My.

c/y&nxtf&s.

Trong bai dien van khai mac nhiem ky

moi doc ngay mong 4 thang 3 nam 1865, dng

Lincoln co noi rang : « Chiing t6i hy vong —cluing toi cau nguyen — rang cuoc chien tranh

tanhainayse mau cham dirt. .. cluing ta khong

he ghet bo ai, thuong yeu tat ca moi nguoi va

tin tuong ole phai. Vi Chua da cho chiing ta

nhin thay le phai, chiing ta haty liep tuc chien

dau d§ lam tron cong cuoc cluing ta dang

lam ; de han gan nhfrng thircmg tich ciia quoc

gia ; de san soc ngiroi sau nay phai chiu hy

sinh cho chien cuoc, va cho vo' goa con coi

cua anh ta — de lam tat ca. nhirng gi co the

thirc hien dirge mot nen hoa binh vinh ciru

giira chiing ta, va vol tat ca cac nirac. »

Nhirng mai den khi Sherman vuot qua

diroc ca xir Georgia, va quan doi mien Bac

vao dirge Richmond, va dai tirang Lee dau

hang 6- Toa an Appomattox vao ngay mong 9

thang 4 nam 1865 thi cage chien tranh moi

chain dirt. Khi Toa Bach 6c nhan duoc tin

tirong Lee dau hang va Lincoln cong bo tin

nay vol Noi cac thi tat ca deu lang lang nucrc

mat dan dua, ho quy xuong cam on Chiia.

Toan quoc han hoan khi duoc tin nay.

Cuoc chien tranh dai dac va killing khiep da

ket lieu ; khoi Lien hiep dirge bao toan ; no

le se dirge trr do. Ngnol ta hoan nghenh coi

Abraham Lincoln nhu* ngiroi ban thiet cua

dan chiing, ngnol giai phong cho ca mot noi

giong bi ap hue. Tai Richmond, thii do cuoi

cung cua khoi Lien minh mien Nam, ong di

qua mot nhom ngnoi da den dang dao dat &mot cho ben song. Mot ong gia trong bon

trong thay Lincoln lien tien t6i va keu Ion

rang : « Cam an Troi, Chiia da den vol chung

ta ! Ngnol da tol de giai thoat cho cac con

cua Nguoi khoi sieng sich ! » Ong gia da den

quSr xuong va hon chan ong Lincoln. Giira

nhirng nguoi da den dang quy quanh minh,

Lincoln noi : « Dung quy truoc mat toi, hay

quy triroc Chiia thoi, va ha)^ cam o-n Ngiroi da

ban cho cac ngrrol tir do. »

Lincoln khong thu ghet gi mien Nam. Ongrat quy tai nang gia tri ciia quan linh va

tirong si mien Nam. Ong da goi Stonewall

Jackson la mot « quan nhan can dam va thirc

tha » va co Ian nhin hire hinh cua tu'6'ng Lee,

ong noi rang : « Day la mat mot nguoi can

dam va quy phai. »

« Bay gio* ong thuoe ve Lieh sir »

Voi tarn hon va dau 6c cao ca, Lincoln

da chiem dtroc long cua dan chung, viec mait nguoi trong lich sir the giol da lam dnoc.

Co Ian ong noi rang: « Chac Clma phai thuangyen thirong dan lam nen Chiia moi sinh ra

nhieu thuong dan nhrr the chir.» Mot trong

nhfrng hanh dong chinh thirc cuoi cting ciia

ong la mot hanh dong tha thir: ong ky mot to"

xa toi cho mot ngiroi linh bi xir ban vi dao

ngii. Trong khi ky ong noi rang : « Toi cho

rang song anh chang diroc viec cho cluing ta

ho'n la chet.»

Chieu toi horn ky ban xa toi nay, ngay

14 thang 4 nam 1865, ong ciing phu nhan di

xem vff tuong « Our American Cousin »

(Chang anh ho ngu^ol My) tai rap hat Ford.

Cai 16 ong ngoi co treo co, liic do ngrrol ta

con dang han hoan vi chien tranh da chain

dirt, chinh phu da thang va hoa binh dang

hua hen. Luc mirol gio hai mirol trong khi

moi ngiroi chain chii nhin len san khan thi co

mot tieng siing luc no. Thich khach John

Wilkes Booth nhay len san khau, cai thiic

ngira vuong vao mot la co* lam han nga gay

chan, nhirng han thoat ra khoi dirge cua san

khau va nhay len mot con ngira chay tron.

Lincoln phu nhan la len rang: « Tong thong

bi hanh thich. » Lincoln diroc du*a sang can

nha ben kia drro'ng, tai day ong nam im lim

suot dem trong khi ca thanh pho Washington

cho' dol va cau kinh mong ong khoi chet.

Nhirng sang horn sau ong mat khong tinh lai

luc nao ca. Bo trrrang chien tranh la Stanton

noi nho vol nhirng ngum xung quang ginong

rang: « Bay gio' ong thuoc ve Lich sir r(3i.»

Khi ong Lincoln hay con Id hint sir tai Springfield, co mot ban, ong l(d gan motngirfri ddnh xe ngira, va noi : « Toi nlur ong dem ho toi cai do dai nay ve tinh cho toi

»

— Ngirfri ddnh xe trd Ifri ; « Vang, toi vui long giup ong. Nhirng ong biet Vim toi or

dau de lay lai cai do ciia ong ? »

— « Da tlura ong de lam. Vi toi se di theo cai do nay, vd van m(ic no khi giri no

len xe ong. »

TONC THONG DWICHT D. EISENHOWER'A *

NOI VE TAI LANH BAO CUA

ABRAHAM LINCOLN(President Eisenhower on Lincoln s Leadership)

¥RONG doi song cua ong Lincoln

cilng nhu* Irong nhfrng sach vo cua

ong Lincoln de lai khong co dieu

gi co the khien chung ta co tiv tirong la ong

cong nhan hay lin tirong rang chinh ong la

mot nguon quyen lire. Ong la ngu*6i chi dao

cho quyen lire, mot ngiroi co the xoay hirong

quyen lire ve mot chieu nao do, nhirng ong

khong co cao vong buoc quyen lire vao vol

ong va, do do, ma cai quan nhirng ngiroi

khac. Ong phung sir cho nhfrng ngiroi khac.

Doi voi toi thi do moi thirc la tinh tiiy cua

tir do...

Tat nhien la khi noi toi mot ngiroi danh

tieng Ion lao nhir the, tai gioi nhu1 the, chung

ta se nghi rang : « Nhu- vay thi dieu do co lien

quan gi vol chiing ta, chiing ta ha chiing la

nhfrng Lincoln ca sao ? » Nhirng theo toi thi

so dT ong tro nen mot nhan vat danh tieng

nhu* the la do 6' long tin tiring cua ong doi

voi tir do, thi du nhir trong ban Tuyen ngon

Giai phong No le. Hoai bao cua ong ve tir do

tir tirong, tir do tin ngirong, tir do hanh dongva tir do tim Idem co hoi cua ca nhan la dire

tinh ma chung ta ai cung co the canh tranh

duoc va hon the nfra, toi tin rang, do la duetinh ma moi chung ta phai ganh dua phat trien

neu chung la muon bao ton lay nhfrng co* hoi

ma, theo tin tirong cua toi, toi da nhan thay

khi toi con nho va toi chac rang cac bancung... thay xung quanh cac ban.

(Trich trong mot bai dion van doc ven^n Dan cliu tai dai lioc dirong (Columbia,

Nuu iro'C, ngay 12 tliang 2 nam 1940. Tongthong Eisenliower hoi do lam chu tich dai

hoc dirong Columbia)

Boi vol toi thi Abraham Lincoln bao gio

cung la tu-ong hinh cho cai gi tot dep nhat tai

My chau, nhat la ve tinh each nguoi My luon

luon san sang dung len va ca lung nhirng

ngiroi song vi sir thirc, nhirng ngiroi ma cuoc

doi la nhfrng gvrong sang ve diic thanh liem

va het long phung sir quoc gia chiing ta.

Ong la mot nha lanh dao tai gioi. Toimuon nhac cac ban nho* lai nhirng phircmg

phap ong diing trong cong cuoc lanh dao.

Ban khong he bao gio thay ong dirng len giira

cong chiing va to long gian dfr voi mot ngiroi

My khac. Ban khong nghe thay ai ke lai rang

ong dap ban dap ghe, co cir chi cua mot nhadoc tai, hay hanh dong nhu* mot ca nhan doc

doan. Hon nira, nhirng diic tinh cua ong to

ra la ong kien nhan toi circ do.

Cong cuoc lanh dao cua ong Lincoln da

thirc hien dirge nho ong het long phung sir

cho mot muc dich duy nhat, sir bao ton khoi

Lien hiep. Ong hieu sail xa nhirng gia tri ket

hop chiing ta thanh mot dan toe, Georgia voi

New York va Massachusetts voi Texas —California voi Florida. Ong biet rang co

nhfrng anh hnong chia re, nhnng ong cung

biet rang chiing chi co tinh each nhat thoi —chiing chay phung phirng thirc, nhirng bang

nhirng chat chi chay mot lat la tat ngam. Onghieu rang nhfrng gia tri thirc sir cua My co

tinh each lau dai va chiing ket hop chiing ta

lai voi nhau. Va vi the ma ong kien nhan.

Ong biet chiu dirng. Ong sang suot. Va ngay

nay ong song trong tarn kham chiing ta nhir

mot trong nhirng vi nhan ma chiing toe n6i

tieng Anh da sinh ra du-gc...

(Trich trong mot bai dien van doc ngay

23 thang 4 nam 1954 tai can nha go no*i ong

Lincoln chao doi tai Hodgenville, Kentucky)

Hinh Tong thong Lincoln do Mathew Brady cfaup nam 1 864.

IIIIIIJI

M nay, ky niem 150 nam ngay

PI] sinh nhat Abraham Lincoln, danh

llllll 111 tieng ong da vuot len tren tat

ca cac bac vi nhan khac 6s My quoc. Hinh

anh ong ngu* tri trong tarn kham moi cong

dan My vi ai nay deu nho rang ong la nguoi

da cuti van duoc Lien Bang, da giai phong no

le, va ciing tuong trirng nhung due tinh tot

dep nhat cua nguoi My.Danh tieng ong cung da

vang lung ra ca ngoai quoc va ngay truoc khi

Hoa ky tien toi mot dia vi quan trong tren

truong quoc te, nhung cuon sach viet ve tieu

su* cua ong xuat Men bang ho-n 30 thii* tieng

tren the gioi.

Danh tieng cua ong tren the gioi bao gio

cung xen Ian mot yeu to ink thu^n. Boi vi ve

ca tinh 6ng ro rang co tinh chat dac biet Myva 6ng khong duoc tu* nhien trong mot khung*

canh quoc te hay do hoi nhir nhung vi lanh

LINCOLNVA Y NGHlA

HIEP CHUNG QUOC(Lincoln and the Meaning of the

American Union)

Tdc gla : DAVID M. POTTERGido si/ ve Ijch sCr My qu6c

tqi trirang Ba'\ Hoc Yale

tu quan trong khac cua My. Nguoc lai George

Washington, truong thanh trong mot xa hoi

trong tia 6* thuoc dia Virginie, da quen voi

nhu-ng le loiva mau mire cua giai cap quy toe

Anh. Thomas Jefferson tu* thuo tho* au da

tham nhuan nhung tu* tuong quoc t^ cua thai

dai Ly Tri (the Age of Reason.) WoodrowWilson chiu anh huong cua ba me goc nguoi

Anh va truong thanh trong mot giao khu Tin

Lanh o Georgie co tinh chat E Cot hon la

Georgie. Con Franklin Delano Roosevelt thi

sinh truong trong mot gia dinh quy phai da

nhieu Ian qua tham Au chau va muon nguoi

Phap va nguoi Diic de giu cau be Franklin.

Chi co rieng Lincoln la nguoi doc nhat chu*a

tung buoc chan ra khoi nuoc My. So voi nhungnguoi khac ong cung dac biet My nhu* cai

nha lam bang nhung khuc cay 6* Kentucky noi

ong cat tieng chao doi. Kho nguoi gay guoc,

cao ngong mot each vung ve, giong noi va

each an noi dac biet cua nhung nguoi song

gan bien gioi, ciing voi nhung dang dieu quen

thuoc voi dan cu sinh song trong nhung canh

dong c6 rong bat ngat, tat ca da chung minh

ong la mot san pham cua mien Tay My.

Tuy nhien ong co mot tarn hon rat phuc

tap chu khong phai chi dan di nhu vay. Macdau ong la mot cong dan My thuan tinh chat

My nhat trong so cac bac vi nhan khac cua

My, ong cung la nguoi co dau 6c rong rai

nhat. Ong co mot due tinh pho quatlam nguoi

ta lien tuong toi mot tinh chat thuan nhat

quoc gia khien su gia Lord Chanwood, nguoi

viet tieu su* 6ng, da phai noi : « Ong la cong

dan cua cai xu so xa xoi nay, noi khong co

quy phai ma cung chang co binh dan. »

10

Bieu khac thirong nay lai cang noi bat hoi

vi, neii xet tren binh dien anh hircrng quoc to,

ong Lincoln khong he trirc tiep lien he toi

bat cir mot van de quoc t£ nao nhn cac Tong

thong sau nay, chang ban nhir Jefferson vol

chu nghia nhan quyen, hoac Wilson vol chu

triroaig thanh lap Hoi Quoc Lien, hoac

Franklin Roosevelt vol sir thanh lap Lien

Hiep Quoc. Sir thirc, truoc het ong la mot hinh

anh tirong trung cho tinh than quoc gia ciia

Hinh can nha cua ong Lincoln mua nam 1844,0* Springfield,

Illinois. Nam 1856 can nha nay du*o*c su*a thanh hai tang.

My vi chinh ong la ngiroi da ciru van dirge

Lien Bang khoi tan ra trong cuoc Nam Bac

phan tranh va chinh ong cung da tirng tuyen

bo rang cuoc Nam Bac phan tranh la mot

cuoc chien tranh de thir thach sir truxmg ton

cua mot quoc gia da diroc xay dirng tren can

ban tir do va nguyen phuc vu ly tuang binh

dang. Trong mot thai dai cung co quoc gia,

trong khi Cavour dang tao lap mot quoc gia

lien hiep Y va trong khi Bismark cung dang co

gang thirc hien mot nu*6c Due thong nhat, 6s

ben kia Dai lay Dirong Lincoln cung d ing

lap nen mot quoc gia gom cac tieu bang Mychau. Mot sir gia co 6c ne chus chac se chi coi

Lincoln la mot lanh tu quoc gia va vai tro cua

ong trong cong cuoc giai phong dan no le

cung co the du'oc giai thich la mot phu'ong

tien de bao toan Lien Bang.

Xet ve nhu-ng boat dong cua chinh 6ng

va xet ve nhirng gi quan trong doi vol 6ng,

van de lien bang la van de khan t hi<5t nhat

sau khi ong duoc bau lam Tong thong ngay

4 thang l>a nam 1861. Hoi do nuac My dang

lam vao mot cuoc khiing hoang tram trong

gay ra boi sir ly khai cua 7 tieu bang mien

Nam. Nhirng tieu bang nay sau hop cung v6i

4 lieu bang khac nira tir lap thanh Lien MinhNam My. Lincoln co gang duy tri quyen lire

quoc gia va de motdoi quan tran dong

tai Fort S-umter tren

hai cang Charleston,

thuoc lieu bang NamCaroline, nhirng doi

quan nay bi tan C6ng

lam chien tranh bung

no. Mac dau ong

Lincoln la mot ngu'oi

co 6c hieu hoa nhat

nhu*ng ong da chap

nhan cuoc chien

tranh huynh de tan

khoc va tai hai nay

de ciiu van lien bang.

Trong vong bon namtroi chien tranh tiep

dien, han ai het, ong

da eo gang than phuc

tat ca nhirng phan tir

lam hau thuan cho

nhat lien bang. Bungbien do chien tranh

chu tru'ong thong

triro-c nhtrng tai

gay ra ong cung la ngnoi cung ran nhat nnlc

dau nhirng tan pha nang ne da lam nhieu

ngiroi phai that vong, Cho toi cung ong van

di tien phon^g benh virc cho mot nen hoa binh

rong liro'ng, (( khong dem lai thua thiet cho

mot ben nao » boa vi ong biet rang sau day

sir phuc hoi cua lien bang, se tuy thuoc vao sir

trung thanh cua dan mien Nam sau khi hoda thua tran va ong hieu rang thau phuc lai

dirge nhan tarn mien Nam cung quan trong

nhu* danh bai ho. Khi ong hi am sat tai rap

hat Ford ngay 14 thang tu* nam 1865,tan thamkich da len toi mot circ diem boi vi dao quanchu lire mien Nam dnoi quyen dai tuong

Robert E. Lee chi mod dau hang dnoc namngay va ong Lincoln biet rang lien bang da

dirocciru van. Ongdachet khi gan dat dnocmuc dich vi dai cua doi 6ng.

11

Trong mot the giai da Met hoang sg trirac

live lirgng manh mung cua chu nghia quoc

gia tan thai, chung ta khong the quen rang

ong Lincoln da tao thanh dirge mot quoc gia

phat trien manh me thay vi hai quoc gia yeii

duoi lion. Chung ta cung khong the nao bao

rang so* dT danh tieng ong Lincoln dirge lay

Krng tren the gioi chi vi ong da dat nhfrng

nen tang cho sue manh chinh tri Men thai

cua niro'C My ngay nay. Chu nghia quoc gia

khong du de bao dam cho danh tieng cua ong

mot ciru canh. Boi vi Lien bang khong phai

chi la mot lai khi cua toan the quoc gia Myma con la mot loi khi cua nen dan chu tren the

giai — loi khi cua nen dan chu tren the gioi

ma 90 nam trirac day hail nhir khong dirge

hoan toan yen on cung nhir no vAn con hi de

doa ngay nay. Ong Lincoln luon luon coi Myquoc khong phai la mot quoc gia don doc tir

no lai ca nggi va de cao lay no ma la mot cir

diem de tien toi thirc Men nhfrng gia tri nhanban rong rai hon. Thirc vay, chung ta rat

ngac nhien nhan thay

trong

Hinh chup cung can nha d* Springfield, nam 1865, sau khi

ong bi hanh thich.

bai dien

van doc tai Gettys-

burg, ong khong' he

dung toi nhfrng danhtir nhir « Hiep ChungQuoc, » « My Quoc,"))

«My Quoc chu nghia))

hay « Lien Bang. »

Trong bai dien van

nay, ong de cap toi

niroc My mot each

gian tiep va noi rang

« quoc gia ma cac

ong cha chung ta da

dem lai cho chung

ta.» Nhirng cai «quoc

gia » ma ong noi toi

day co y ngam chi

« tat ca nhfrng quoc

gia cung dirge xay

va neu danh tieng ong chi la danh tieng cua

mot « Vi ciru tinh cua Lien I^ang » thi chac

chan rang danh tieng ong tren the gioi khong

dirge lay lung nhir ngay nay mac dau nha co

cong cua ong anh hirong quoc te cua Lien

Bans da tans len.

Co le chinh Lincoln cung se la ngiroi dau

tien phan doi nhfrng loi cho rang ong chi

nghT toi van menh cua lien bang. DT nhien

viec ciru van lien bang la mot ly do de tranh

dau trong cuoc chien tranh von killing khiep

nhat trong lich sir My Quoc tir trirac tai

nay va doi vol ong viec bao ton lien bang la

mot viec cot yen. Ong n6i : « Muc tieu dau

tien cua tOi trong cuoc dau tranh nay la de

ciru van lien bang. » Nhirng m(ic dau Lien

Bang la mot phuong tien cot ye'u, no chi la

mot phirong tien chir tir no kh6ng phai la

dung tren mot can ban tirong tir va cung

phuc vu mot muc dich chung. » Ong tuyen

bo rang nhu-ng by sinli to tat cua nhfrng

chien si da bo minh trong cuoc huynh de

tuong tan khong phai la uong neu « nha

Trai, quoc gia nay dirge phuc sinh trong

tir do. » Nhirng muc dich nay khong phai

chi danh rieng cho nuac My ma mot mucphieu \6 cung quan trong bai vi no co nghia

la « ly tuong chinh phi'i cua dan, do dan va

vi dan chac chan se khong hi tieu diet tren

trai dat. »

Cung gifr vfrng mot chu trirong nay, ongkhong the va

nen tir ky va tir man vol nhfrng

Lincoln noi rang nirac Mvkhong

quy tfic cao quy cua no va cho no. Thugng

Nghi ST Henry Clay cung la ngiroi da hang

hai phuc vu ly tirong lien bang va da co

cong thuong thuyet dugc ba cuoc boa giai

12

quart trong giira mien Bac va mien Nam. Khen

ngoi ong, ong Lincoln noi : « Thirong Nghi

ST Henry Clay yeii niroc mot phan vl nuoc

My la (|iie hircmg cua ong nhung nhat la vi

do la mot niroc tir do... Ong mong iroc cac

doag bao cua ong dirge sinh song trong sir

Ihinh-virong... va so di ong mong ufrc nhir

vay phan Ion boi vi ong muon to eho the gioi

biet rang tir do se dem lai thinh virong.» Ve

cuoc Nam Bac phan tranh, ong Lincoln cung

tuyen bo rang : « Bay la mot cuoc chien tranh

khong phai chi lien he rieng toi van mfnhcua niroc My ma co lien quan toi tat ca dai

gia dinh nhan loai. » Van de Lien-Bang han

nhir la mot van de trong he doi voi ong

Lincoln khong phai vi muc dich duy tri quyen

lire 6" Washington nlnrng vi « chung ta phai

chiing to rang mot chinh phu binh dan khong

phai la mot mong tirong khong the thirc Mendirge. »

Co le khong ai than hieu du-oc v nghia

bao quat cua tu* tuong Lincoln ho*n la co giao

sir James G. Bendall khi ong noi mot each

torn luge nhnng vo ciing day du rang ong

Lincoln da chung due ly tirong Lien Bang voi

ly tu'ong tir do vao lam mot. Mac dan trong

lich sir, hinh anh Lincoln la hinh anh mot vi

anh hung quoc gia da cham dirt dirge cuoc

huynh de tirong tranh de nham mot mucphieu chinh tri cua nuoc My nhung ong co

tir tuong giong nhir nhirng bac cha ong da

chet hon la giong nhir nlnrng ngiroi diro'ng

thoi.

Ngay nay, 150 nam sail, muon suy xet

mot each chan thirc chu trnong cua ong

Lincoln, chung ta phai cong nhan ngiy rang

hinh anh ong tirong trirng eho nhfrng ly tirong

tir do,muc phieu dan tranh cua chung ta ngay

nay. Ong tin tirong odoan the quoc gia, ong

tin tirong o nen dan chu va ong cung tin omot cai ma ngay nay nhieu nguoi dac biet

hoai nghi : do la quan niem rang nuoc My co

bon pluin duy tri nen dan chu tren the gioi.

Nhirng mot khi nhung sir kien do da dirge

cong nhan thi ngiroi ta cung phai cong nhanrang nhung tir tirong thong thirong nay da

dirge ong Lincoln quan niem theo mot chieu

lurong moi khien eho nhung tir tirong ay

khong con la nhung tir tuong tarn thirong nfra.

Quoc gia tir no khong quan trong nhirng no

chi quan trong neu no la mot mieng dat de

thir thach va de lam cir diem thang tien nhirng

gia tri ma dai gia dinh nhan loai co the ciing

hnong.

Nen dan chu khong phai la mot phno-ng

tien tuyet hoan hao do do y muon cua danchung se la y muon cua troi. Va that ra chinh

ong Lincoln cung hieu ro nhfrng gioi han tat

nhien cua nen dan chu cung vi vay nho co ythuc tirong doi nay ong da hieu ngiroi ta phai

hanh dong nhu* the nao trong khuon khonhung gioi han nay mot each vo hai, va ongda thang loi. Ong khong he bi 16a mat boi motly tuong chinh tri tuyet doi hoan hao

nhnng ong tin tuong mot each manh me va

sang suot rang cai tri thuan nhan tarn thi honla cai tri trai voi nhan tarn, mac dau quy tac

nay trong mot vai tru-ong hop co the khiemkhuyet. Ong noi :«Vi toi khong muon lam motngiroi no le, vay toi khong co quyen la motngnoi chu no le Neu ly tnong chinh tri

cua ong co the co mot y nghTa nao trong

the gioi hien dai ay la vi ong da ton tho

nen dan chu mot each sang suot khong muquang va ong van tin tirong o nen dan chu

mac dau ong da nhan thirc du*gc tatca nhirng

thieu sot cua ly-tnong nay.

Trong mot thoi dai ma nhieu nguoi da

vach ro nhfrng hien tu*ong chia re be ngoai cua

nirac My de chung minh rang tir do khong the

di doi voi sire manh va nen dan chu khongthe ton tai dugc trong nhfrng cuoc killing

hoang tram trong, Lincoln da cam thay tin

tirong xau xa rang Hoa Ky can phai giir virng

niem tin de lam nhan chirng eho the gioi.

Noi nhu* vay khong phai bao rang niroc Myco nhiem vu « mo mang bo coi » hoac bat

buoc cacnu-oc tren the gioi phai theo dirong

loi chinh tri cua My. Bo cung khong phai

la mot sir menh tuyen truyen va pho bien

« loi sinh hoat My » tren the gioi. Va noi

nhu* vay cung khong phai la ca quyet rang

Hoa Ky da hoan tat dirge mot nen dan

chu kha di co the dem « xuat cang » dirge.

Bo chi la mot niem tin rang van menh cua

toan the nhan loai mot phan nao dirge quyet

dinh o My va bon phan thieng lieng cua

tat ca moi nguoi My tren the gioi la pliai tim

nhfrng phirong each nao de bao ve van menhdo. Ong Lincoln khong he bao rang the gioi

13

can phai noi guong Hoa Ky nhung dng mongrang Hoa Ky co the viro-n len de dii kha nang

neu mot tarn guong sang ve gia tri tinh than

cho the gioi. Trong so nhung bac vi nhan da

tung benh vuc va phuc vu nen dan chu, ong

la nguoi da liru tarn nhat toi viec neu ra mottarn girang sang va ciing la ngiroi it liru tarn

nhat den viec pho bien tarn girong nay.

Mot ly luan tuong tir cho rang vai tuong

chinh yeu cua ong la cong cuoc bao ton khoi

lien bang. Muc tieu tranh dau cua ong cho que

hiro-ng ong lam noi bat nhung nguyen vongciia ong doi vol « dai gia dinh nhan loai.» Vachinh iroc vong rong rai do da quy dinh chu

nghia My Quoc ciia ong hon la chu nghTa MyQuoc da gay nen iroc vong rong rai Ida. Chu

Co mot net dac biet trong tarn hon ong la

trong khi ong la mot nguoi My nang nhfrng

tinh chat dia phuo'ng — kho nguoi gay guoc,

khang khiu, voi giong noi dac biet cua dan cu*

mien bien gioi va nhung dang dieu hoan toan

mien thon da — nhung tinh chat dac biet Mycua 6ng lai cang lam noi l>at hon la lam suy

giam ly tuong nhan loai cot yeu cua ong.

Nhu-ng sac thai nang dia phuong va quoc gia

cua ong khong nhung khong lam ong co ve

xa la doi voi dan chung ngoai quoc ma conlam cho ong co mot ve de thong cam hon la

bat cir mot vi lanh tu nao khac da tung di

chu du kliap the gioi trong nhieu nam. Cling

vi vay chu nghTa My quoc cua 6ng lam choly tuong nhan loai cua ong hot truu tuong vatr6* nen cu the hon.

Buc hinh duy nhiSt chup quan tai

cua Abraham Lincoln. Trong luc

thi hai cua Tong thong Lincoln d$t

o* Thi-xa, tinh Nu*u vr6*c thi m^t

nhlep anh vien dvtqrc phep chup nhu-ng

bu*c kinh b\ huy theo l|nh cua B9

triro-ng Chien tranh Edwin M. Stan-

ton.Bu*c hinh ru*a ra mai 87 nam sau,

nam 1952, ngvro*i ta mai tim ra- trong

nhCmg gifiy to* cua ong John G.

Nicolay, bi thu* cua Tong thong, tai

Thu* vi?n Lich su- Ti^u bang Illinois

6* Springfield, Illinois.

nghTa My quoc nay lam cho ong thanh mot

hinh anh quoc te ho'n ai het boi vi chinh tu

tuang nay cung da dem lai mot thuc chat cu the

va ca biet cho nhung irac vong bao la cua ong.

Neu hinh anh Tong thong Lincoln da la mot

hinh anh vT dai 6' thS ky thu* 19 con tiep tuc

co anh huong bao triim trong the ky 20 nay

trong khi thoi gian da xoa nhoa han nhung

vet tich cua the gioi cu, ay la vi ong da co

the lam cho nhung sir kien dia phuong thanh

ra cao quy bang each chung due no voi

nhung gia tri pho quat va cung vi ong da co

the lam cho nhu-ng gia tri pho quat diro'C nhan

hoa bang each lam cho no cu the va roi rao

them voi nhung huong vi dja phuong noi que

huong ong.

14

ABRAHAM LINCOLN,

MOT Vl NHAN\ TRONG UCH Sl> MY QUOCLincoln as the Great Image of America

Tdc gia : Arnold Gates

L. T. S. — Tac gi6 16 nguoi chu truang tap san

« The Round Table » co quan chfnh thOc cua

Hqj Nghi6n Cuu ve cuoc Nam Bac phan tranh 6Nuu U6c (Civil War Round Table of New . York),

vd cung Id mgt hoc gi6 chuyen khao ve ong

Abraham Lincoln.

& 6 I vol nhieu nguoi thi 6ng

Abraham Lincoln, « mot hinh

anh vt dai ciia My quoc, » la

mot con nguoi, nen ta miron loi cua nha viet

lieu sir danh tieng Benjamin P. Thomas,

« tu*ong tru*ng cho tinh than d£ dai, col ma,da cam va tot lanh ciia My quoc. » Mot tinh

than « chong doi den ciing do nhu-ng luon

luon vu-o'n toi nhung muc dich cao sieu, macdau khong khoi nhu-ng liic lac hu-ong. » Doi

voi nhu-ng nguoi khac, ong Abraham Lincoln

tuong tru-ng cho mot xii* ma sir gia AnhEdward Crankshaw viet trong tap chi Niru UocThoi Bao da bao la « mot xa hoi hien nganggom nhu*ng ca nhan tir trong doan ket voi

nhau trong sir tu-ang tro* de chong lai voi

nhujng lire lirong chia re, nhung ke chuyenche bao tan, va chong lai tat ca nhu-ng gi de

doa sir phat trien tir do cua tinh than trach

nhiem, tir do va tir trong ca nhan.»

Mac dau ngiroi ta kho co the mo ta dirge

chinh xac hinh anh ciia Abraham Lincoln

nhu-ng chac chan rang khong ai co the ngovirc du-oc niem tin cua ong dat vao banTuyen Ngon Boc lap trong do da vach ro rang

« tat ca moi ngiroi sinh ra deu binh dang » va

« bam sinh von da co nhu-ng quyen hankhong the xam pham du-gc... » trong so co

« quyen song, quyen tir do, va quyen theo

duoi hanh phuc. » Theo su* gia James G. Ran-dall, ong Lincoln « khong phai chi ca tung

nhu-ng dieu tot dep do bang mieng liroi » mada « nhat dinh dem thirc hien nhu-ng ly tuong

ay bang viec lam de cho moi nguoi du-oc binh

dang. »

Sau khi ong chet, to Niru LTac Dien Danda viet : « Cat tieng chao doi trong mot can

nha lam bang nhung khiic cay dac biet 6*

mien Kentucky, ong la mot san pham lion hop

ciia doi song thdn da va bien cu*o'ng cua luc

dia nay... Ong la mot ngiroi tham nhuan tarn

hon dia phu-ong cung nhu* mot mieng dat ciia

nuoc My, cung nhu* mot tang da 6- giay niii

Appalaches.., Ong la mot vi lanh tu da mangdu-oc trong nguoi nhung dire tinh quy bau

nhat va nhung khat vong sau xa nhat cua

My Quoc...))

Chinh ong Lincoln da tir mo ta doi song

tliuo* au the cua ong mot each torn lu-oc va

dung dan nhat khi ong goi lai mot cau cua

Thomas Gray trong thien « Elegy » : « Nhu-ng

mau doi ngan ngui va gian di ciia ke ngheo. »

Ngoai ra doi song cua ong hoi han vi cung

giong nhu doi song cua hitu het nhu-ng ngu-oi

binh dan du-ong thoi : «Tir uon nan doi song

cho thich hop vol hoan canh hoang da cua

My quoc va co tap la}r bat cir mot nghe nao

gap du'oc. » Bieu khac nguoi la tinh than hamhoc hoi cua ong, ong tim doc ngau nghien

bat cir mot cuon sach nao co duoi tay va luon

luon bat khoi 6c lam viec. Thoat dau trong

khi ong con dang do dam tren dirong doi, ong

da biroc vao lam nhieu nghe, nha biru dien,

thir ky nha hang, kiem soat vien. Trong khi

noi chuyen, bao gio ong cung lam cho moi

nguoi phai kinh ne vi sir thong minh sang

15

suot va thanh thirc cua ong. Sau do ong duoc

ban vao lam trong co* qiian lap phap lieu bang

Illinois va co the sau nay se dirge ban vao

Quoc Hoi My. Sau khi man nhiem ky 6*

Washington, ong tro ve nha va tiep tuc hanh

ngheluat. Nhirng trong khi dochinh sach no le

lai cang banh trirang them nhieu no'i va bat dau

nung naungon lira each mang trong long ong.

Trong cuoc tranh civ vao Tlurong nghi

vien nam 1858, ong da tranh luan soi noi vol

ong Stephen A. Douglas ve van de no le. Cuoc

tranh luan dang ghi nha nay da la thang loi

dau tien cua ong tren bu"6c dirang tien toi

Bach Cling. Cuoc song gian di va do*n thuan

do da lain nay no* trong ong mot tarn hon

c< bao dung thien cam va mot tinh yeii nhan

loai quang dai» lam cho danh li.eng ong sau

nay vang lung khap nam chau va anh hivang

cua ong virol ra ca ngoai bien gioi My quoc.

Ve van de nay, nha dai van hao Leon Tolstoi

da viet nhu* sau :

« Neu chiing ta muon biet sir vT dai cua

ong Lincoln, chiing ta phai lang tai nghe

nhirng can chuyen thien ha noi ve

ong tren the giai... Toi da tirng

duoc nghe nhieu bo lac man da ban

tan ve Tan The Giai va trong tat ca

nhirng cau chuyen nay bao gia ho

ciing nhac toi ten Lincoln. Lincoln,

vj quan the anh hung cua Myqu6c...»

Trong khi di qua mien Caucase,

ong Tolstoi da la thu'ong khach

cua mot vi thu lanh mot bo lac

mien so-n da theo Hoi giao. Sau

khi doi ben han huyen dirge mot

luc, vi lanh til to y muon duoc nghe

nhirng chuyen ve the giai ben ngoai.

Ong Tolstoi chieu y va bat dau ke

nhirng chuyen ve cac mien xa xu

la nhirng vi thu lanh nay deu to ve

ha hirng va chi lang tai chain chu

nghe khi ong noi tai chuyen nhirng

vj anh hung tren the giai. Tai day

vi thu lanh xin tarn ngirng can

chuyen de clio goi tat ca moi nguoi

Tiring Abraham Lincoln d$.t trong dai kyniem Lincoln o Washington, D.C.

tai nghe. Khi ong Tolstoi da ke xong, ongvuot chom rail diem bac va noi:

« Nhirng thira Ngai, chiing toi chua duochan hanh duoc Ngai ke cho nghe ve vi dai

tu-ang va vi quoc truang vi dai nhat the giai.

Theo cho chiing toi biet thi do la mot vi anhhung tieng noi nhir sam, mieng cuoi nhu*

vu-iig duong he rang va viec lam thi chac

chan nhu- mii Thai San va thorn din nhu- miii

hu-ang cua doa hoa hong... Mot vj anh hungquang dai den noi co the tha thu duoc nhirng

toi loi cua nhirng ke thu khong doi troi chungva san sang nam tay ca nhung ke da tungmini mo am hai minh... Ten vi anh hiing dola Lincoln va que hiro'ng cua vi do la nuacMy .. Chung toi mong rang se duoc ong ke cho

nghe ve vi anh hung do.»

Va nha van hao Tolstoi da ke cho honghe tat ca nhung dieu ong duoc biet ve ongAbraham Lincoln.

Ngay horn sau, vi thu lanh bo lac demtang ong mot con ngira A rap va mot nguoi

1()

Tong thong Abraham Lincoln dang doc ban Tuyen ngon Giai phong N6 I| cho N91 cac nghe vao

ngay 22 thang 7 nam 1862.

ho tong ong toi thanh pho gan nhat. T61

thanh pho nay ong da mua tang vi thu lanh

mot birc anh ong Lincoln. Khi ong trao bi'rc

anh cho ten ho ve de mangve cho vi thu lanh,

thi ong thay ngiroi nay tay run len va mat

day le. Ong ngac nhien hoi tai sao han lai

buon ba nhir vay.

Ngiroi dan bo lac ngirac khuon mat dan

dai nang mira len va tra 161 : « Thira ngai, toi

buon vi toi tiec rang ong ay bi diet ve tay mot

ke khon nan. Bay ngai xem tren hire anh nay

thi ro, mat ong ay uot nhu* dam le va cap moi

tranh ve buon nhir co ham chira mot moi iru

sau u uan. »

Doi vol Tolstoi, sir vi dai can cir tren tinh

yeu nhanloai, su- that, cong bang va bac ai.

Theo ong, tat ca nhfrng dire tinh nay ong

Lincoln deu co ca va cfing vi ong Lincoln co

day di'i nhfrng due tinh nay cho nen tarn

giro'ng sang cua ong se «soi sang khapthe gian

va se trirong cuu hang ngan nam. » Boi vol

ong Tolstoi, tinh yeu nhan loai ci'ia ongLincoln cung « rong rai ]>ao la nhir vu tru.»

Bo la y kien cua ong Tolstoi ma cung la

y kien cua tat ca moi ngiroi tir xira toi nay

xet doan ve con ngiroi di thirong va quen

thuoc nay cua niroc My. Trong mot thi phamnhan de la « Vu am sat Abraham Lincoln, »

thi si Henrik Il)sen, ngiroi da to ra vo cung

dau don triroc cai diet cua vi anh hung, da

thang tay cong kich nhCrng 161 chia buon cua

cac nha lanh dao tren the giol chfing han nhir

Hoang Be niroc Phap. Thi si nhac ho nhotoi nhfrng «nhoi the boi vroc va nhfrng 161 gia

doi, » toi nhfrng hiep vroc da J)i xe bo va buy

loai.Va thi si cho rang nhfrng 161 chia buondoi vol cai diet ci'ia ong Lincoln chi la chirng

to mot tarn long gia dao dire den cung circ

trong khi cung nhfrng vi nay moi may thang

triroc khi ong Lincoln diet con buong ra

nhfrng 161 thoa ma vi Tong thong danh ticng

cua niroc My.

Han Tiroc Adolphe de Chambrun, nha

ngoai giao Phap & My trong hoi Nam Bac

chien tranh, trong mot biic thu* goi cho Haii

17

Tiroc phu nhan, co viet rang : « Ong Lincoln

hieu ro rang trong mot nen dan chn tir do

bao gia cung phai co mot sir doan ket chat

che gifra quoc gia va quyen lire tirong trung

cho quoc gia... Trong ban Tuyen Ngon Boc

Lap, ong da tim thay du'pc nhirng nguyen tac

tir do va binh dang. » Va sau khi dirge hoi

kien voi ong Lincoln, ong Alexander Gait,

Bo truong bo Tai Chinh Gia Na Bai, da noi :

« Toi men ong vi tinh thang than va gian di

cua ong. »

Bao chi khap noi tren the gio! da danh

nhirng khoang Ion de binh luan ve ong va tat

ca cac bao nay cung cung mot y kien nhu*

mot to bao Phap da viet : « Ong Lincoln tu*ong

tru*ng cho chinh nghia dan chu theo mot

nghia rong rai nhat va pho quat nhat co the

chap nhan duoc. »

Trong cuon « Tinh than My & Au Chau »

(American Spirit in Europe,) Halvdan Koht

viet vao thai do « Dan chiing Au chau da

cham chii theo roi va tir ket hop minh vao

cuoc tranh chap ly tirong 6s My den noi ho

cung cam thay dau buon khi that bai va sung

suong khi thanh cong nhir dan chung My vay.»

Co ngiroi da l)ao rang Ton Dat Tien, vi

Tong thong dau tien cua Trung Hoa, dii can

cir vao ban dien van 6' Gettysburg cua ong

Lincoln de lam khuon kho cho ly thuyet cai

tri cua ong. Ton Dat Tien da dung cau chamngon « chinh phu cua dan, do dan va vi

dan » cua Lincoln ma dich ra la « dan huu, »

« dan tri » va « dan hiro'ng. »

Can cir theo nhirng tai lieu chinh xac,

chung ta cung duoc* biet rang ong Joaquin

Nabuco, dai sir Bresil, da noi : ((... khi ma tinh

than quyen lire hoac khi ma tinh than tir dotang cuong, tlii sir tich ong Lincoln se cangthem rang to qua l>ao nhieu the ky, boi vi ongda tuong trung cho ca bai tinh than do moteach tot hire. »

0' Y, ong Giuseppe Garibaldi, trong mothue th it gi'ri cho ong Lincoln nguoi Giai

phong cho dan No le & My» trong cuoc chien

tranh Nam Bac, da viet : « Buoc thira lurong

nlifing iroc vong cua Buc Chua va cua John

Brown, ong se mai mai hrii truyen ban the

tieng Ihoni cua nguoi Giai phong, lion tfit ca

nhu-ng ngai vang va chau ])au tren the gioi. »

Su* gia Phap Henri Martin da tien doan rang :

«Trong lich su* van minh My quoc cung nhir

cua toan the the gioi, ong Lincoln se mai maila mot binh anh tirong trirng cho nhan loai va

cho chinh nen dan chu tan tien. »

Tren the gioi con bao nhieu bac vi nhankhac nira da tirng len tieng ca tung ong Lin-

coln nhu Lord Curzon, quan cong Bismarck,

va Jose Marti, v.v... Tat ca deu cho rang cuoc

doi ong Lincoln cung nhirtri^t ly cua ong deu

rong rai bao la va « yeu ong, ngu*6i ta cung

co the dam ra yen ca que hiro-ng cua ong

nfra.»

Ngay nay cfing nhu* hoi ong vira qua co,

doi vol nhan dan the gioi ong Lincoln bao

gio cung la mot hinh anh vi dai cua My quoc.

Thu tirong Nehru luon luon gifr trong phong

lam viec cua ong tirong mot ban tajr phai cua

ong Lincoln due bang dong. Ong noi : « Bo la

mot ban tay dep,manh me va cirng ran nhirng

cung la mot ban tay dju hien. Sang nao toi

cung nhin ban tay ay va toi cam thay nhir

dirge truyen mot sire manh vo bien. »

Co le chung ta khong khoi ngac nhien

phiin nao khi thay rang mot nha tri thirc nhir

ong Nehru lai cam phirc mot ban tay chi quenvoi nhirng viec lao dong nang nhoc. Nhfrng

hire binh cliup chan dung ong Lincoln deu

cho ta thay ong co doi tay rat rong va manhme. Mot trong nhfrng chuyen ke lai cho ta

biet ong Lincoln da to y khoi bai ve chire vi

Tong thong cua ong. Ong soa canh tay phai

nhire moi vi phai bat tay qua nhieu va ong

lam moi nguoi hieu dieu ong union noi bang

each nhat mot cai riu chat manh mot khuc

cay va cam cuoi can go do* thang cai riu ngang

ra triroc mat.

Ngay ca nhfrng ban tay cua ong Lincoln

cung dir mot phan quan trong trong long

ngirong mo cua moi nguoi doi voi ong vi

mac dau do la nhfrng ban tay tho thien va

ran chac nhirng cung nhfrng ban tay do co

the viet ra duoc nhfrng hire thir siroi am long

nguoi gui cho nhfrng nguoi da chin nhfrng

canh tang thuong trong tran chien tranh.

Cung ban tay do da viet mot hire thir camdong de an iii mot thieu nfr cha moi chet.

18

Ongvift: « Trong the gioi dan kho ciui cluing

ta,sau iino den voi tat ca moi ngiroi cfing nhir

voi cac ban Ire, va nliat la vol cac ban liv,

noi dan Ihirong lai cang Ihani thin lion net,

hoi vi no xay don voi cluing la trong hie

cluing la kh^ng ngo' nhat. » Cfing nhirng ban

lay do da viet nhirng 161 le cure ky circnig

quyet, nhir trong hue tlur ong viet cho ong

Horace Greeley do to clio 6ng nay biel rang

nine dieh dan lien va dny nhat eua ong la phai

ciru van Lien Hang «r

lV)i se 1)6*1 boat (long

di khi nao ma toi tin rang nhirng dieu toi

lam co hai cbo cbinb nghTa va toi se cang

boat (long bang hai lion niTa khi nao ma toi

tin rang sir hang hai eua toi co loi cho chinh

nghia. »

Trong mot viimg tbam chinh thi'rc toi thti

do Hoa Tbinb Bon, Tong thong Sockarno da

tuyen bo rang Lincoln la mot trong so nhirng

bac thay eua ong va ong lu6n lnon hnong ve

My quoc, « noi da nnng nan ly tu*6ng ma ong

pining tlio\» Ong John Diefenbaker, Thii

tirong Gia Na Bai, lnon lnon doc di doc lai

nhnng tac pham eua ong Lincoln de tim ra

nhirng loi khuyen nhu soi sang cho ong. OngArturo Frondizi, Tong thong Argentine, chua

tu*ng qua tbam My quoc nhirng da tirong tnong

ra diroc hinh anh nu'oc My qua sir chiem

ngiroiig eua ong ddi voi ong Lincoln. Mot

dac diem dang cliu y nfra la hien na}r o nhirng

noi nhir An Do va Gia Na Bai da co nhieu hoi

« Lincoln » duoe to chi'rc de nghien ciru ve

ca nliaii cfing nhir ve nhfrng lac pham va

khan ngon eua ong.

Ong Lincoln that xung dang la mot « hinh

anh vT dai eua My qu6c.» Ong .lames G.

Randall da lam nhieu ngiroi ehu y toi phong

each eua ong. Ong viet: « Chi'i ngbTa My quoc

ci'ia ong da hoc 16 ro rang neu ta chii y toi

dang ngiroi ong va tbir tirong tuong cfing voc

nguoi ay o trong mot 1)6 trieu jibue di'i can

dai hoi tir. » Xet ve be ngoai, ong Lincoln la

mot san pham eua mien bien cuong My da

tbu hut va tra tron bao nhieu con nguoi

tir khap moi noi tren the gioi keo den. Nhirng

rieng dieu nay khong dii de lam danh lieng

ong vang lirng tren khap nam chau bon he.

Bung lion, theo nhir to Xiiu U'oc Dien Bannam 18(55 da viet, do la « nhung kich dpng,

nhfrng dac diem, va nhung uoe vongeua nhan

dan My da ket linh trong hinh anh ong

Abraham Lincoln » lam cho nuoc My rang ro

va neu gno-ng sang cbo the gioi.

Buoi sang ngay lothang 4 nam 1865, khi

vi y si noi rang ong Lincoln da tir trail ong

Edwin M. Stanton, Bo trnong bo Chien

tranh Hoa Ky, noi : « Bay gio, ong thuoe ve

lich sir roi.» Va cluing ta eung co the bao

rang, bay gio ong da la mot vi nhan eua the

gioi roi.

Ong Lincoln Id mot ngw&i rat cao, cao toi 1 thw&c 93. Ngay sinh nhat ong 56 tubi, co

mot ngw&i mien Tag Anh Cat Lvi da den yet kien ong. Ngw&i nay qua Id mot ngir&i

khbng Id, cao t&i 2 tlur&c 10 phan. Khi thay ngir&i nay, ong Lincoln ngac nhien khong

thot radwerc l&i nao. Ong het nhin tivdau t&i chdn ngw&i nay, roi lai tir chan lent&iddu.

San cung, mieng n& mot nu cw&i tinh ranh, ong noi v&i ngw&i khdeh : « Xin ban cho

phep toi toi hoi ban mot dieu nhe ! The khi chdn ban lanh, ban co biet la chdn ban lanh

hay khong ? »

cOng Lincoln van co thoi quen tw tay danh giliy eua ong, va khi da lam tong thong,

ong van giii- tinh cu. Mot horn, co mot ngw&i Anh t&i toa Bach Cung tham ong. Thay

ong dang giciy, ngw&i Anh ngac nhien va noi v&i ong : « Thwa ong Lincoln, & ben Anh,

khong co ngw&i thwerng Iwu nao ma lai tw tay danh gmy minh. »

Viva nhb nw&c hot len tren ban chai, ong Lincoln viva hoi lai ngw&i Anh : « The

ho danh giay cho ai vdy ? ».

19

LINCOLN BAT TIT

(Lincoln is not dead)

Bai cua Robert L. Kincold

Tdc gia Id Chu lich Bai hoc duong «Lincoln

Memorial University » & Harrogate, Tennessee, tir

VHl t&i thdng 6 nam 1058. 6ng cung Id tdc gia

nhfeu cuon such.

CA C H day da lau mot nguoi Mydanh lieng da to long nguong mo vi

Tong thong thir 16 cua Hoa ky vol nhfrng 161

le nhu sau : « Thirc khong co dieu gi moi d§

noi ve Lincoln ca. Cung nhu* khong co dieu

gi moi de noi ve nhirng niii cao, nhirng bien

rong, hoac nhfrng ngoi sao lap lanh tren troi.

Nam thang co the troi qua, nhirng nui cao

van sung sirng ngan may, bien rong van dua

song dap vao bo, va muon ngan ngoi sao van

hang dem lap lanh suot canh thau tren trai

dat met nhoc. Con nguoi to long nguong moton kinh doi vol bien rong, nui cao cimg la

muon van vi sao lap lanh. Doi vol Lincoln

cung vay. Boi vi tarn hon ong cao ca nhu* mii;

ong co doc nhu* Men sau tham tham; muc dich

va cong cuoc ci'ia ong trong sach nhu sao tren

troi. Va ong la nguoi an phan.»

Lincoln noi bat len nhu* tarn girong sang

nhat ve lich su co- hoi 6* My ma quoc gia

mang den cho nhii-ng cong dan tarn thuong

nhat. Kh6ng ai co the buoc theo duoc con

duong sir nghiep cua ong Lincoln la nguoi

da di mot minh don doc len toi dia vi mot vi

nhan, khong co mot tia nang am suoi lam

hon. Ong khong cau xin an hue cua mot chinh

phu nhan tir ; ong khong tim con duong de

dang de di den thanh cong ; ong khong di

duong tat nao de dat toi vinh quang. Tat ca

nhirng gi ong co la a chinh trong nguoi ong

— mot dau 6c cao ca, mot cao vong hang hai,

mot tarn hon qua cam va nhfin nhan. Nhirng

ong con du'oc hnong them mot thir khac hon

the nua. Do la quyen c6ng dan cua mot xir

tir do, tai do Ong co thS phat tri§n nhfrng kha

nang va co gang cua 6ng den circ do. Ongsong trong mot bau khong khi tir do thirc Su-

va cuoc doi cua ong nay no den cho vinh

quang chinh la nho nguon di san phong phu do.

Nghien ciru lieu sir cua Abraham Lincoln

trong liic thieu thai nguoi ta nhan lhay sir

phat trien cua tri 6c 6ng trong hie ong lap

thanh cai triet ly tir do va binh dang cho tat

ca moi ngu'M va dinh ro muc dich cua doi ong.

Tren the giai hien tai ma con nguoi

thno'ng nuoi thu oan, ta phai suy ngam ve mot

dac tinli cua doi song cua ong Lincoln. Dii

la coi di xet lai sir nghiep cua 6ng, ngiroi ta

khong the tim thay mot lianli vi nho nhen, ty

tien hoac gian doi do ong tir y gay ra. Ngiroi

ta da dat cho 6ng cai biet hieu la ong Abe thirc

tha ! Tuy chi la mot biet hieu chinh tri nhirng

no sang Ian nhu mot vien ngoc khong chut

mo am. No torn tat ca mot doi va mot su*

nghiep ma luon luon la mot guong mau cho

tat ca nhu-ng ai muon phung su cho cong

chung. Lincoln khong he bao gia noi doi de

dat mot muc dich. Ong khong bao gia bo

mot tin tirang de lay duoc mot loi ich ve

chinh tri. Ong duong dau v6i nhirng sir thirc,

nhan dinh nhfrng ngo tat, hieu sir yeu duoi

cua long ngu'oi bang 6c sang suot va khon

ngoan ; nhirng khong bao gia 6ng lang quen

tinh each ngay that va cong ly cua van de

ma ong phai giai quyet.

20

Phao dai Corcoran, la mot trong nhvrng phao dai phong thu Washington, kinh do Hoa-ky trong tho*i Ngi chien

Chinh sir chuyen nhat mot muc dich va

tinh thanh thuc da dua ong va niroc My qua

nhu-ng thir thach nay lira trong khi ong lam

Tong thong.

Con co mot dac tinh nu-a ciia ong Lincoln

ma ta ciing phai xet di xet lai moi nhan dinh

het diroc, do la long yeu men va tin tu'ong

cua ong doi vol thirong dan. Ong tin tirong 6'

pham gia cua ca nhan, du la ca nhan ngheo

kho va khong dja vi. Tu truoc khi « con

ngiroi hi quen lang » tro thanh mot con bai

thi nghiem chinh trj, ong Lincoln da theo duoi

chinh nghia cua nguoi thuong dan khong

phan biet chung toe, mau da hay ton giao. Ong

da buoc vao cuoc doi quoc gia sau khi quoc

gia nay da truong thanh va da co che do no

le. Ong thu ghet che d6 no le va tir luc con

tre ong da dung vao mot lap trirong chong

che do nay. Nhung ong cung nhin thay noi

nguy cua mot hanh dong qua voi va. Ong

muon giai quyet van de theo nhung thu tuc

ghi trong ban Hien phap Hoa ky, va tranh sir

chia re khoi Lien hiep cac Tieu bang. Ong

hieu ro tinh trang tien thoai luong nan ciia

mien Nam, ban cho dan cluing mien namnhung quyen chinh dang cua ho, nhung lai

cuong quyet trong sir tin tuong rang khong

co ly le chinh dang ve tinh than nao de hop

thuc hoa che do no le ca — ong con tin tuong

rang che do nay phai hi han che va sau nira

phai duoc huy bo di neu nu-6'c My muon tro*

thanh mot xa hoi tu* do va dan chu.

Lap truong nay cua ong Lincoln chi la

mot trang thai ciia long tin tuong cua ong doi

voi nen tir do va binh dang trong mot che do

dan chu. Ong muon kh6ng co mot hinh thuc

no le nao, du la chinh tri, kinh te hay xa hoi.

Ong muon nang cao nhirng khoi dan chung

bang each ban cho moi cong dan, kh6ng phan

biet chung toe, mau da hay tdn giao, quyen

21

tir do dan phieu, tir do ngon luan, tir do lin

ngirong va lir do hoi hop, va ong muon morong nen giao due eong eong. Cung vol

Jefferson, ong tin tirong rang mot nen dan

chii chi co the trirong ton dime khi ngiroi

eong dan co dan 6c sang suot,

Mot dac diem khac nfra cua 6ng Lincoln

la tinh nhuii nhan don gian cua ong. Neu xet

nhfrng nam tranh dau va that vong ma ong

da trai qua Iruoc khi thanh eong, chac ong

phai co quyen tir hao khi dirge ebon lam irng

cirvien tranh elu'rc Tong thong va dirge bail

lam Tong thong. Nhirng trong ljch sir Hoa kv

khong co ong Tong thong nao khi dung ra

dam nhiem nhfrng trach nhiem moi cua minh

lai hieu ro quyen han cua minh bang ong.

Trong nhfrng ngav dan tien 6* chire tong thong

nhieu nguoi cho rang ong Lincoln khong co

mot dirong loi hanh dong ro ret trong khi

quoe gia dang bi chia re ve nhfrng van de no

le va van de nhfrng quyen cua cac Tieu bang.

Nhirng ong khong phai la mot ngiroi gay sir

ma cung khong phai la ngiroi xu thoi nen ong

khong theo phong trao don dap cua eong

ehung ; ong chi ngan ngai cho den khi ong tim

ra mot eon dirong theo le phai va eong ly.

Trong khi ong thu ghet che do no le, ong

cung khong muon bao hanh bat eong doi vol

mien Nam.' Ong muon thirc hien mot cuoc giai

l)hong bang each den bu nhfrng ngiroi bi thiet

thoi. Ong chong lai nhfrng loiyeu can cap tien

va de nghi tra tien cho nhfrng chii nhan co no

le. Cho mai den khi khoi Lien minh (11 Tieu

bang mien nam roi bo khoi Lien hiep vao

euoi nam I860 va trong nam 1861 de thanh

lap khoi Lien minh) to thai do thu ban va

gay chien ong moi chin tuyen bo la no le

dirge giai phong tai nhfrng Tieu bang khoi

loan. Ong tir mot minh suy nghT roi di

quyet djnh. Mot minh ong co cOng ve cai

hanh dong ma sail nay da giai thoat cho ea

mot dan toe no le, va hanh dong nay dadirge coi nlur mot trong nhfrng quyet dinh

vT dai nhat do mot lanh tu qu6e gia dinh

doat va anh hnong cua no co lien quan toi

tat ca nhfrng ngiroi My. Nlur chinh Lincoln

da noi ra : « Trong khi ban tir do cho ngu'61

no le, ehiing ta dam bao tir do cho nhfrng

ngiroi tir do — dang kinh trong dieu ehung

ta ban ra va dieu ehung ta bao ton. . .! »

Trong mot cuoc di thain can nha cua ong

Lincoln tai Springfield, Illinois, lac gia bai

nay toi tham nghta dia noi ong Lincoln an

nghi. Bo la mot cuoc di ma suot doi toi khong

the quen dirge Trong khi cac du khach dung

triroe mot cai bien co khac loi le cua bai dien

van Gettysburg, bai dien van danh lieng do

ong Lincoln doc nam 1863 trong dip khanh

thanh mot nghTa dja quoe gia gifra thoi Noi

chien, ngiroi hirong dao noi rang : « Bai dien

van nay dirge doc di doc lai, ke di ke lai tai

tat ca cac trirong hoc trong nu-oc ehung ta,

tir bo bien vol nhfrng con song hon loan cua

Dai tay duo-ng cho toi bo bien em dem cua

Thai binh dirong, tirng nhfrng dang thong cua

xir Maine toi nhfrng cai dani xanh ciia xir

Florida, va, toi dam noi rang, se con dirge

doc di doc lai cho toi ngay tan the. »

Tat nhien la nhfrng loi ciia ngnoi hiroiig

dao nay da dirge noi nhieu Ian va cho bao nhieu

dam ngiroi toi tham truoc ehiing toi, nhirng

nghe nlur nhii'ng loi moi me va du*gc noi len

Ian dau vay. Nghe nhfrng loi nay, ngiroi ta

thaylang nguoi khi nhan dinh rang Lincoln da

thanh ngiroi qua co. Ong Lincoln hay con song,

nhirng ong song va noi vol long cua con ngiroi

bang nhfrng 161 va nhfrng hanh vi bat tir.

Co mot Idn, mot ong bd tir&c ngir&i Ao t&i xin long Thong cho phep gia nhdp quandoi My. Bd tir&c dircrc vi tf(ii sir Ao gi&i thicu cung Tong Thong. Ong ta ke le cho TongThong nghe ong Id mot vi bd tir&c, Id gidng ho ong co ticng vd da co tiv lau doi v. v.

Mlm cir&i, ong Lincoln vd len vai bd tw&c nlur mot vi cha gia vd vai tha thu- cho con

khi con vira thu toi, roi ngdt l&i bd tiv&c mot each tiv ton, ong Lincoln noi :« Bd tir6c dungngai gi ca, du sao tin bd tw&c cung se dwerc doi dai tiv te nluv nhirng ngiv&i khac. »

22

TONG THONG LINCOLN

VA VAN BE DAN CHU(Lincoln and Democracy)

B6I cua T. V. SMITH

Tdc gia bdi nay Id gido sir danh div Khoa Thi

(ai, (Ihinh tri vd Trift ly tai trw&ng Dai hoc

Syracuse University, thdnh pho Syracuse, iieu bang

New York. Ong da xudt ban tren hai mwcri cudn

sach, trong do co cuon « Abraham Lincoln and the

Spiritual Life » (« Tbng Thong Abraham Lincoln

vd Deri Song Tinh Than. »)

I— Dan ehu la gi ?

Trong mot the gioi ma danh tir « dan

cliii » co the co rihieu y lighTa khac nhau tuy

(V tru'ong hop duoc xir dung, chung ta nen

dinh nghia rd rang danh tir nay truoc khi

chung ta phe hinh va ca tung tong thong

AhrahamLincoln. Tuy rang y nglua danh tir

nay rat pluic lap, chung ta cflng co the dinh

nghia danh tir ((dan chi'i » nhir sau : Dan ehu

Id mot y thi're he ; dan ehu Id mot lot song ;

dan ehu Id mot chinh the.

Trong pham vi mot y thirc he, dan ehu

dat gioi han clio ly tuong hinh diing de cho

quan niem tir do khong the di cjua tron de

Men thanh lion don hira hai, de cho quanniem hac ai khong the Men thanh cue doan,

qua khich. Trong pham vi mot loi song, danehu tire la kha n^ing chju dung neu khong la

ua thich tinh each union mat cua cac hoat

dong van hoa. Trong pham vi mot chinh the,

dan ehu Lire la to chirc de dira den nhirng dieu

kien tlnu)n tien cho mot thoa hiep chung, tuy

la trong hat cir trirong hop nao ma co nhieu

nguoi hoi hop cimg nhau thi nhirng nguoi dodeu co nhieu y kien hat dong, tuong phan,

nhirng trong moi trirong hop, dan ehu se giup

tien toi mot thoa hiep chinh xac va diVn<> dan.

Tiro-ng m$t Abraham Lincoln do nha dieu khac Clark

Mills cham vao trung tuan thang 2 nam 1865, chirng hai

thang tru*6*c khi ong ma"t. Ban tay ben trai la cua nha dieu

khac Leonard Wells Volk cham nam 1860.

Tom tat, dan ehu Id nidi dirdng loi hv.twong da

nguyen, mot dir&ng loi hdnh dong dung hoa.

Tong thong Ahraham Lincoln la tuong

tru'ng thich dang nhat cua My cho ca dirong

loi tir tu-ong dan ehu Ian dirong loi hanh

dong dan ehu, Truoc khi phan tach rd rang

ho'n, cluing ta nen nhan dinh rang quan niem

dan ehu cua Lincoln la mot cam giac sau xa

trong tham tarn truoc khi Men thanh mot y

niem trong tir tuong va truoc khi hieu lo

thanh mot hanh dong trong hanh vi cua ong

ta. Lincoln khong phai chi la mot nguoi co

tu* tuong dan ehu, lion the nfra, ong la mot

nguoi song mot each dan ehu. Ong luc nao

cfmgjion nliien cho nhung nguoi khac nhirng

thi'r (juven tir do ma ong nghT rang chinh ong

co (| uyen co. Ong thuong noi : «.Vi toi khong

miltin lam mot nguoi no lc, vay loi khong co

quyen la mot nguoi ehu no le. » Y niem do

khong pliai can nguyen (V mot y thi're he do

ong su}' lli«)n ra ma co, nhirng da can nguyen

(V mot cam giac ma ong da cam lhay tham

thia tir day long ong. Cam giac do la mol sir

23

Bu-c tranh dau ((The Peace Makers)) (Nhu-ng nha Ki£n tao Hoa binh) cua George P.A. Healy ve n&m 1868 ta

Tong thong Abraham Lincoln dang hop ban de ky hoa u*6*c cham dirt cu?c N91 chien v6*i Bai tiro-ng Sherman

(ke tir ben trai) Bai ttro-ng Grant va Thuy su* Bo doc Porter. Cuoc thao luan dien ra vao thang 3 nam 1865

trong khi dai tvr6*ng Grant dang vay khon Richmond, Virginia, kinh do cac Tieu bang mien Nam.

hon nhien doi vol mot con ngiroi ma tir

khuon m fit 161 tinh linh cho toi hanh vi deii

khong co cho nao la bieu lo cai dong doi qiiy

phai cua ong. Ong la mot nguoi quy phai do

troi pln'i cho, nhung ban tinh quy phai cua ong

khong co nghia la ghen ty, la phai dim gia tri

nhung nguoi khac xuong dc cho gia tri cua

minh len cao. Niroc My cua ong, nhir loi thi si

Whitman da noi, « cang ngay cang tir tin 6'

tinh than mo' mang vc phia Circ Tay ciia minh,

khong can dem xia toi nglii tlnic hay nhung

canh huy hoang ciia cac hoang tricu nlur ciia

An Chun. » Ong Lincoln co mot bun linh hon

nhien union ket than cimg nhfrng nguoi ong

da gap go, An docung la tain hon ciia ke song

mot each qua co doc nen khi co dip lai hay

ket ban.('au hoi cua Whitman, khi ngirng mat

len troi dc than tlio* cung vii Iru. da co mot y

nghTa tain linh doi vol Whitman cung nhir

doi vol Lincoln : « Neu ban gap toi, va toi

gap ban, lai sao hai ta lai khong tro Iruyen

ciimx nhau diroc nhi ? »

II.— Hanh vi cua Lincoln la mothanh vi dan chu.

Hanh vi cua ong Lincoln la hanh vi cua

mot ngiroi dan chu boi vi ong tin rang nhunghanh dong cluing chi co the co diroc tren motcan bi'in doc nhat tire la su* thoa hiep cluing.

Khong co mot ngiroi nao la co du tri khonngoan, du la khon ngoan nhir ong AbrahamLincoln cung vay, de co quyen tir y minh dira

ra mot chinh sach cluing bat bupc moi ngiroi

phai theo,du la chinh sach do theo dung tieng

goi cua hrong tarn cua minh. Vi y kien cua

moi ngiroi khac y kien cua ngiroi khac, co khi

trai ngiroc vol y kien cua ngiroi khac, trong

tat ca moi trirong hop.cho nen chi co each lam

cho moi ngiroi thoa hiep triroc thi moi co the

lam cho moi ngiroi lien hiep de cung hanh

dong. Lam cho moi ngiroi thoa hiep tire la

phai hoa giai vay, phai nhan nhirong vay,va do

la mot dieu ma cac ngiroi nhiet tin cho la hi

oi.

24

Chinh vu an « Dred Scott » do Toi cao

Phap vien phan xir, da thirc tinh ong Lincoln

khoi co*n the* o* chinh tri cua ong. Quye't dinh

cua Toi cao Phap vien trong vu nay, theo y

ong Lincoln, da gat b6 mot can ban thoa hiep

quoc gia tu* triroc toi nay vim giir dirge the

quan binh cho che do no le, nhirng sau khi gat

b6 can ban thoa hiep nay thi lai khong dua

ra duoc mot can ban thoa hiep khac. OngLincoln da trinh bay van de do mot each rung

dong hon bat cir mot ngiroi nao trong thoi

buoi cua ong. Ong da noi nhu* sau day :

« Can phai phuc hoi can ban thoa hiep

tieu bang Missouri. Can phai phuc hoi can ban

de ciru van tinh than cua sir thoa hiep

do de ciru van tinh the quoc gia... — cai

tinh than da tirng ciru van dirge tinh

trang lien bang ba phen trong lich sir...

Co vay thi chiing ta moi ciru van du*gc

long tin tirang cua quoc gia, due tir tin

cua quoc gia. Do do chiing ta moi lai phuc

hoi du-gc tinh than nhan nhirgng... mot tinh

than da tu'ng giiip do cho chiing ta virgt qua

bao phen nguy hiem, va sau nay chiing ta

con can phai co de virgt qua nhirng nguy

co, nhirng hiem hoa trong Urong lai cua

chiing ta. »

Trong mot chinh the dan chii,hanh dongchi co the co du*gc tren can ban mot thoa hiep

chung. Va gifra nhirng con ngiroi khon ngoan

nhu* nhau, thanh that nhu* nhau, thoa hiep chi

co the co duoc tren can ban hoa giai, nhannhirgng ma thoi. Ong Lincoln, khi n6i toi

thoa hiep, khong co y che bai phiro'ng phap

nay,ma trai lai, con ca tung phnong phap nay,

cho phiro'ng phap nay la phu*o'ng phap doc

nhat de cho nhirng con nguoi ai quoc nhu*

nhau, co the di toi mot sir dong y cung nhau.

Khi noi toi cac ngiroi mien Nam, ong da noi :

« Neu chiing ta 6* vao dia vi ho, chung ta cung

phai xir sir nhu* ho vay. » Tinh than thoa hiep

do chiing to la trong mot nen van minh danchu, hanh dong ly tuong bao gio cung phai

theo sau tir Urong vay.

III.— Tir tircrng cua ong Lincoln la

mot tir tircrng dan ehix.

Chiing ta can phai noi rd rang hon ve

moi lien quan gifra tir Urong va hanh dong.

Tu* tuang bao gio cung quan trong lion hanh

dong vi tir do va ly tuong horn. Noi ve tu*

tu'ong, ong Lincoln da noi : « Neu cho che

do no le la khong sai lam, vay khong con cai

gi la sai liim het. Toi khong the nao nhodirge la toi da nghi khac tir hoi nao toi gio.))

Con ve hanh dong thi ong da noi : « Tuyvay, tuy la co quyen hanh do 6* chiic vi

tong thong ma toi da du*gc han hanh dac cir,

toi khong bao gio co y nghi la quyen hanh vo

han do lai cho pheptoi duoc hanh dong chinh

thirc theo diing y kien va cam tinh ciia t6i.»

Chiing ta can nen nho lai rang ve van de

no le, ong Lincoln khong dan chirng cho ban

Tuyen Ngon Giai Phong No le cua ong

bang nhirng ly do dao due, nhirng chi

bang nhirng ly do thirc thoi tren phirong

dien chinh tri va quan sir ma thoi. Nguyentac do, ong da vach ro trong mot dip khac,

khi ong tuyen bo : « Tuy chiing ta biet che

do no lela mot dieu khong phai, nhu'ng chiing

ta van co the khong dong cham toi van de

nay, b&i vi du sao thi che do nay da la motthirc trang cua quoc gia.»

Tu* tuong cua ong that la chu dao, dung

la tu* tirong cua mot tarn hon thanh that.

Nhu'ng hanh dong lai la mot chuyen khac. Tu*

tu*6'ng va hanh dong co khi khong the di doi

voi nhau du*gc. Co nhieu tu* tu*6'ng phai maneu hanh dong thi lai sai, va co nhirng tu*

tirong sai nhirng khi hanh dong thi lai la

phai. Quan trong la trong moi truong hop,

can phai nhan xet chin chan thoi gian va

dja diem, de xem co phai la diing hie, diing

cho hay khong.

Dan chii la can phai co mot sir tir do hoan

toan cho luo-ng tarn cua moi ca nhan, nhirng

do la mot dieu kien phu thuoc vao mot dieu

kien quan trong khac, mot dieu kien ma nhieu

khi ngiroi ta da king quen. Bieu kien quan

trong do chinh la sir thoa thuan gifra moi

ngu'6'i, can phai la mot sir thoa thuan do moi

nguoi tir y tien toi, chi'r khong phai do motngiroi du co tir lam, da bat l)uoc moi nguoi

phai theo y minh.Bo la mot dieu kien mac mophai tra de giu* cho liro*ng tarn moi ca nhan co

tu* do hoan toan, nhirng dii cao gia cung van

phai tra. Muon co mot hanh dong chung thi

phi'ii co mot tir tirong cluing, va muon co mot

tir tirong chung thi chi co each la moi ngiroi

25

nhan nhuong nliaii mot chut. Ngiroi nao muonI ini mot con dirong tat, muon vuot qua sir

trao doi y kien cluing (thco do moi ngiroi

nhan nlurong mot chut de di toi mot tir tirong

cluing) thi ngiroi do khong phai la mot ngiroi

dan chu, ma chi la mot ngiroi cue doan, mot

ngiroi qua khich. Han union nghT sao ciing

diroc, ban muon tin gi ciing duoc, nhirng ban

chi co quyen hanh dong thco y kien cluing

lire la y kien ma tat ca moi ngiroi da thoa

thuan (hay it nhat tin cung la y kien cua da

so vay). Ong Lincoln da tirng noi: « Toi camquyct rang tir triroc cho toi ngay horn nay,

toi chira he co mot hanh dong chinh tlurc nao

ve van de no le ma toi lai chi' can nhan dinh

thco y tirong hay cam tinh rieng cua toi

ma thoi.»

Ong Lincoln la mot tirong trirng hoah

loan cho dan chu hoi vi trong nhirng ngay

can phai giai quyct mot van dc quan trong

nlur la van de die do no le, ong

da bieu lo duoc sir can thiet

phai co mot thoa hiep chung dc

hanh dong va dong thai sir can

thict khong duoc thoa hiep de

gifr nguyen ven sir tir do cho tir

Ui'(Viu> riens ci'ia minh. Han nii*a,

one da hieu 16 duoc kin

tir tirong va hanh dong tuang

phan nhan, can phai by sinh ban

mot ben. hoiic mot phan cua

moi ben, de dira ra mot lap

trirong moi. Bo la mot nguyen

tac de xay dung va vi vay ong

da Ira thanh mot tirong trirng

cho nen dan chu cua chung ta.

Nguyen tac dan chu la mot

nguyen lac xay dung, hoi vi nen

khong thi chung ta se hi lam vao

mot tinh trang cung ran, tu tirong

mot dang, hanh dong mot neo,

hai ben luc nao cung trai ngiroe

nhau, ma khong di den mot ket

qua gi bet. Mot tir tirong ngay

nay co the la rieng cua mot ngiroi,

nhirng mai sail biet dan lai khongphai la cua chung cua moingiroi? Va ngiroc lai. Ong Lincoln

la ngiroi da tim ra mot phuo-ng

phap doc nhat de giai quyet tinh

trang song hanh do vay.

IV#— Gia tri chenh lech giCra tir

tircrng ciia ca nhan nay cung tir

tircrng ciia ca nhan khac.

Trong moi trirong hop va chain gifra ykien chung cua nhieu ngiroi voi

cua mot ca nhan, bao gio

y kien rieng

cunji co mot sir

chenh lech, vi co nlnrng y kien rieng khi demra thirc hanh thi khong sao ma tlurc hanh

triet de dirge. Nlur vay, nlnrng ngiroi co thien

tinh khong nhirng la doi hoi rat nhieu 6*

nlnrng ngiroi khac ma lai doi hoi rat nhieu

a chinh ngay ho nfra, du la hoan canh ngoai

giai khong cho phep tlurc hien duoc nhieu

ho*n dieu ho mong uac. Tuy la cung mot ly

tuang chung, nhirng moi ngiroi da quan niem

ly tuong chung do chenh lech nhau, nguoi

thi quan niem qua cao, ngiroi thi quan niem

qua it.

Abraham Lincoln va con trai ong ten la Thomas (Tad). Hinh do Mathew

B. Brady chup ngay mong 9 thang 2, nam 1864. Cau Thomas sinh nam1853 va mat nam 1871, sau nam sau khi ong tir tran.

26

Da co bao gio ma I at ca nhung con

iiguxVi deu la co thien linh ma. lai san sang

thoa lliuan the nao la thien chua? Da co bao

gio ma liit ca nhirng con nguoi dcu la cong

hang ma lai san sang thoa thuan Ihc nao la

cong ly chua? Sir clienh lech Irong quanniem do khien cho nhirng con nguoi doi hoi

qua cao de tro thanh nhirng con nguoi cue

doan, va se lam hong ca vi ho doi hoi qua

nhieu. Va klii thirc hanh, neu ket qua khong toi

duoc trinh do toan thien ma nguoi ta da

mong union, nguoi ta sc cam lhay nhu co toi

loi vay. Da hay, nguoi la lai con muon hay

lion nfra. Lu'O'ng tarn vi vay ma tro thanh

doc doan vay.

Mot nguoi lot chi co the tro thanh motnguoi dan chii co lhang hang khi nguoi do

da biet Irong doi trong hanh dong chung

nhu lg ket qua it lion la ket qua ma chinh

liro-ng tarn nguoi do doi hoi phai co du.

Ngiroi do phai biet ha thap nine lieu hanhdong de khoi phai ha thap muc tieu tir tuong.

Do la mot cuoc tranh dau trong noi tarn rat

la dau kho nhu'iig nhirng con ngiroi muontheo doi dan chii can phai chili dirng. OngLincoln, trong tham tarn, co the co nhirng ly

tirong rat cao ca, nhung ong van phai nhandinh th 61 gian va dia diem va chi hanh dongthich hop voi nhung nhan dinh do ma thoi.

Chung ta hay xet toi quan niem va chien lu'oc

ciia ong cho giai doan kien thiet mien Namsau cuoc Noi chien.

Ngay trnoc khi ong l)j am sat, ong bi

Quoc hoi buoc toi ia ong muon tim each binh

dinh mien Nam (bang ke hoach kien thiet dnocmenh danh la ke hoach Louisiana) trong khi

chira giai quyet xong van de quyet dinh mienNam la & trong hay o ngoai chinh the lien

bang. Trong cuoc Noi Chien vira qua, MienNamthirc sir da ra khoi lien bang, hay la chi moitim each ra khoi lien bang, nhnng da that bai?

Do la mot van de ma moi ngiroi da co nhfrng

y kien khac nhan, va da phai dung toi chien

tranh de giai quyet.

Khi b| Quoc hoi chi trich, ong Lincoln

cong nhan la ong chira neu van de do ra, va

chira co nhan dinh ro rang ve tinh each cua

Lien bang. Ho'n nfra, ong tuyen bo la ongchira can neu van de do ra. Va ong giai thich

long nen neu van de ra. Ong noitai sao

« Mot van de nhiv vay khong eo tinh each

thiet thirc. Mot van de nhir vay chi la mot vande truu tuong vo ich. Mot van de nhir vay chi

co moi mot ket qua la chia re cac ban cua

chung ta ma thoi » Va ket luan, ong noi rang

van de thiet thirc can phai giai quyet triroc

bet la van de lam the nao cho nhung nguoixua kia song canli nhau nay lai song canli

nhan duoc nhu cu, va sau khi da giai quyet

xong van de thiet thirc do roi, moi nguoi lai

co quyen nghT ngoi — ngliT ngoi lien mien, vo

bai — moi nguoi moi y — ve tinh each cua

lien bang cua chung ta.

Chinh nho or cai cong trinh don du'ong de

co mot hanh dong chung do, don duongbang each hat bo duoc nhung quan niemdang phai rieng re do, ma ong Lincoln

da dang duoc lam tuong trung cho nen danchu tay phirong. Neu ai nay dcu nhan biet ly

tuong o mot pham vi cao lion pham vi cua

hanh dong, thi nguoi la dau co hanh ha nhau,

ngiro'C dai nhau, vi moi ngiroi co mot ly

tuong khac nhau. Ong Lincoln la nguoi da

nhan biet dieu do. Neu ai nay deu hieu rang

muon co mot hanh dong chung thi can phai

co mot sir thoa hiep giira moi nguoi nhannhuong Ian nhau, thi co nhien la ho se khongcan phai lam be tac cac cuoc hoi nghi bang

each nguoi nay bat buoc nguoi no phai hieu

theo quan niem cua rieng minh ve mot ly

tnong nao do. Ong Lincoln la nguoi da hieu

biet dieu do. Neu ai nay deu hieu rang cac

duong loi hanh dong khac nhau dau co nhieu

bang cac dirong loi tu' tuong khac nhau, thi

nguoi ta se khong con can bat buoc moi hanh

dong phai theo diing linh than cua moi tu

tirong nfra. Ong Lincoln la nguoi da hieu biet

dieu do. Ong hieu rang, doi voi tat ca moivan de, sir quan trong la giai quyet van de docho xong, chu khong phai la giai quyet cho

« that dung. »

Ong Lincoln lai cung biet nhung truong

hop nao ma chung ta khong can phai quantarn toi cac y tuong. Vi vay cho nen ong da

thirc hanh nhieu y tirong, tuy nhung y tirong

do trai nguoc nhau, va da de rieng ra ngoai

mot so y tuong khac, de cho tarn lion cluing

ta suy nghT,nhirng khong can thi hanh. Quanniem nhir vay thi moi co the tien toi mot

hanh dong chung cho moi nguoi, mot hanh

dong ma moi ngiroi da tu* y thoa thuan, tuy

moi ngiroi van giu rieng cho minh, trong tir

tirong minh, ly tirong ma minh khong can

phai nhan nhuong voi nguoi khac.

27

LINCOLN, w po hay bao mil

(Lincoln — Liberal or Conservative ?)

Bai cua Donald W. Riddle

Tdc gia bai nay la gido sir Lich sir tai Bai

hoc Bw&ng Illinois, Chicago.— Trong nhirng

tdc pham cua ong, nen ke cuon « Lincoln Runs

for Congress » (Nhung cugc van rfong vao Quoc

hoi cua Lincoln) vd cuon « Congressman

Lincoln » (Nghi sy Lincoln).

H I Abraham Lincoln moi lot long,

JZAl thi Chinh phu dira theo Hien Phap

Hoa Ky da dirge 20 nam. Khi ong di ban cu*

lim dan tien, thi cac dang phai chinh tri moi

bat dan thanh hinh. Buong loi chinh tri cua

cac dang phai con rat mo* ho, va cac irng cir

vien chira dirge xep loai thanh irng cu* vien

tir do hay ung cir vien bao thii.— Thanh ra

chira biet Lincoln se theo tir do hay bao thu?

Le loi sinh song cua ong la mot yeu to

anh hnong manh toisir chon lira cua ong. Ong

sanh truong tai vimg Men gioi, noi ma cac

dieu kien sanh song rat de bien doi.— Ong sanh

ra trong ngheo nan, nhirng ong gap toan nhung

ci'mh phon thjnh noi day, khong co mot quy

che xa hoi nao la vTnh vien; ong xuat than

thieu ban hoc van va khong co nhung iru the

van hoa, vay ma ong van dat toi mi'rc thirgng

luu.— Ong co the ebon Irong nhieu each de

lam mot cuoc doi — hoae lam trai chii, hoile

lam thu cdng nghiep, boi.ie lam mot chuyen

vien. Sir ebon bra cua Lincoln da day ong

vao con throng dira loi dia vj cua mot chinh

khach, tieli cue va loi lac.

Theo eha me tir Kentucky loi Indiana va

toi Illinois, khi truong than!], thi Lincoln tru

ngu tai Sangamo, mot mien do dan Kentucky

khai thac, noi ma ruong dat phi nhieu hira

hen m6t nen thinh virgng vo song. Ong song

cluing dung voi nhirng phan tu* cua cai xa hoi

co nhirng tac phong qu>'r toe, trong so, da co

rat nhieu phan tir tro thanh nhfrng lanh tu

chinh tri.

Ong tir quyet dinh cung se tro thanh mot

phan tir cua cai xa hoi do — ngiroi thanh

nien da tung la lai do, va coi kho da tien

thanh mot luat gia ; mot chuyen vien, chir

khong con la mot lao cong nua, Tir trail doi,

mot each chuyen can, nhung kien thuc ve

luat phap, ve toan hoc, ong con viet lach, va

ham doe, dong thoi giao du voi nhung gioi

hoc gia, thirgng lira, nhfrng ngiroi co dia vj va

giau sang trong xa hoi.

Bong thoi voi sir banh nghe ve luat phap

cua ong, Lincoln da tien luon vao sir nghiep

chinh tri. Ong da trung eu* vao Han Lap Phap

Tieu bang 4 Ian, va vao Quoc Hoi 1 Ian ; ong

eon dugc chinh Bang cua ong uy thac cho

nhiem vu ra tranh cir Tong Thong.

Sir chon lira chinh Bang cua ong co mot

tain rat quan trong. Nam ong moi sanh,

28

Thomas Jefferson dang lam Tong Thong, va

chinh dang do Jefferson thanh lap ra dang ca

thang. — Trong nhiing cuoc tranh cir, dang

ciia Jefferson hoan toau danh bai dang doi

lap la dang Lien Bang, nen khi Jefferson diet

di, thirc sir chi eon co mot Chinh dang tren

truong chinh Irj. — Yi vay, khi Lincoln nhSy

vao Chinh Trnong, thi cac cir tri H120 cd nh&n,

chinh khach, cho khong theo chinh dang. —Nhirng vol sir xiuil Men cua Andrew Jackson

tren san khau chinh tri, mot ky nguyen thu

nhi cua cac chinh dang da bat dau, nen toi

nam 1834, da co sir phan biet rat sau sac giua

dang Dan chii va dang Tir do (whig) Lincoln

tro thanh dang vien Tir do.

Chinh Dang cua Lincoln la mot chinh

dang bao thu. — Dang nay nhin vao quyen

loi cua giai cap co cua va co quyen loi tu hfru.

— Dang chu truong mot Ngan Hang Quoc Gia

vamot sac time rat cao, de bao ve nen Kinh te

quoc noi.

Voi sir chain lo cho quyen loi tir hiru

dang vien tir do chap thuan che do no le ; ba

phan tu no le tai Hoa Ky thuoc quyen so huii

cua dang vien Tir do.— Trong khi tat ca cac giai

cap xa hoi va kinh te deu co dai dien trong

Dang, thi cac nha lanh tu cua Dang deu la

thuong gia, tu ban va nhung ngudi co nghe

chuyen mon.

Cac dang vien Dan chu theo Jackson, da

cho rang dang Tir do la mot dang cua cac

nha quy toe.— Loi qua quyet nay ciing dung

mot phan nao.— Lincoln da dai dien cho

nhung phan tir Tir do quy toe kieu do, trong

Ban Lap Phap va Quoc Hoi.— Ong muachuoc sir iing ho ciia ho. Cuoc hon nhan ciia

ong da lien ket ong voi nhung gia dinh dang

vien Tir do phu quy va bao thu.

Trong Ban Lap Phap Tieu bang va QuocHoi, Lincoln thirorng van theo sat nhungnguyen tac bao thu ciia dang ong.— Nho klion

kheo ma ong da thanh eong tren trirong

chinh tri. Tuy Dang cua ong luon luon hi

thieu so tai tieu bang Illinois, nhung lire

luong ciia dang ong da dime tap trung tat

ca tai noi ong sinh trirong, vi vay, ong da

thanh cong trong cuoc tranh cir.

Mot thay doi quyet dinh da toi voi sir

triing cu Quoc Hoi ci'ia Ong.— Truoc kia, kinh

nghiem cua Lincoln chi nam trong mire do

thi, tinh, quail hay Tieu Bang, bay gio kinh

nghiem do dii len toi muc quoc gia.— Nhung

len toi nua cao nhat, Lincoln van theo sat cac

lanh tu cua Dang. Nghj si Lincoln van la mot

dang vien Tu do bao thu, trung thanh.

Tuy nhien 6ng thuong phat bieu nhung

nguyen tac tir do khong kem gi Jefferson,

nhat la khi co lien quail toi quyen tir do.

Chang han, nam 1849 sau khi ong tir Quoc

Hoi tro* ve, ong da la mot phan tir tich cue

trong viec ho hao quan chung ung ho Kossuth

va dang each manh tai Hung gia Loi, va ong

da keu goi cap bach sir thira nhan ve mat

ngoai giao chinh phu each mang Hung.

Lincoln da bi mat tieng khi lam nghi si, den

noi danh phai rut lui khoi chinh truong cho toi

ngay ong quen duoc nhung that bai. Nhungong van khong roi bo muc lieu cua ong : ong

phai lam the nao de triing cir vao Thuong

nghi Vien Hoa Ky. Ong da ra ung cu vao

Thuong nghi vien nam 1855, voi tu each la

ung cir vien Tu do nhung thai do, thi dang

Tir do dang tan ra. Lincoln gia nhapmol dang

moi, dang Cong Hoa vira thanh lap nam 1854.

Vol tu each la mot ung cu vien cua dang

nay vao Thuong nghi Vien va len ghe Tong

Thong, tat ca nhung cai gi la tu tuong tir do

trong con nguoi cua Lincoln da duoc boc lo,

da duoc noi len, va da lam cho Lincoln tranh

cir thang loi.

Chinh sir benh virc cho tu do da day

Lincoln sang tir do chu nghia. Ong da thay

rang ong chi co the dua vao mot van de trong

cong cuoc tranh cu: day la van de no le.

—

Ong lay van de no le lam van de tranh luan

ciia ong, va tren van de do, ong da ly khai

voi dang Tu do.— Ong chua he bao gio cong

nhan thai do co hiru ciia dang Tir do doi voi

van de no le.— Ong van tin tuong rang cac

quyen tu hfru la nhung quyen can ban, nhirng

ong clura he bao gio cong nhan rang tinh

irang so hfru chu dan no le, la mot thu quyen

hop phap.— Voi mot so di'ing vien khac,

29

Hoi Noi chien (1861-65) Tong thong Lincoln thvro*ng di thj xat m£t tran. Hinh chup 6ng dang tham dai ban doanh

cua Bai tu-6-ng George B. McCIellan 6* Antietam nam 1862. Tiro-ng McCleltan diro*c cu- lam tong tir l£nh nam1861, hoi 35 tuoi, dang dvrng doi di|n v6*i Tong thong.

ong da nhan thay rang che do no le ve mat

tinh than la mot dieu lam loi, va Men nhien

rang, tai nhung noi nao ma no le khong con

la mot moi loi nua ve mat kinh te, thi che do

no le da cao chung. Ong da tranh dau de chan

dung khong de cho che do no le Ian rong toi

nhung dat dai moi chiem linh dnoc, va nhir

vay 6ng da day che do no le vao con du-ong

dua toi sir tieu diet hoan toan — nhung che

do no le da tro thanh mot van de chinh trj, va

se do cac chinh khach giai quyet.— Lincoln

da dung ve mat chinh trj de giai quyet che do

no le, va diroi thai ong ngoi ghe Tong Thong,

che do do da bi bai b6.

Lap trirang tir do cua Lincoln, doi vol

van de tir do, la mot lap truong can ban.

—

Kinh nghiem da day ong hay rang chi song

trong mot hoan canh tu* do ve chinh trj, xa

hoi, va kinh te, ngnoi ta moi co the — neu

cac quyen cua minh du*oc bao dam — muondi dau thi di, muon lam cong viec gi diing so

thich cua minh thi lam, moi co the dat tai cai

dia vi diing vol kha nang cua minh, va chiem

du-gc cung bao ve du-gc quyen tir hu*u.

—

Bieu quan trong nhat la nhirng quyen can ban

cua con nguoi phai du*oc bao dam. Ve diem

nay, Lincoln thay rang chu nghia tir do cua

Jefferson la thich dang noi day, nen ghi nho

hai van kien chinh trj chinh yeu cua Hoa Ky :

do la Ban Tuyen ngon Bop Lap va Ban Hien

Phap.— Ban Tuyen ngon la mot van kien co

dien cua chu nghia tu* do.— Ban Hien Phap

mang nang tinh chat bao thu. Ai cung biet

rang trong thai gian ong van dong tranh cu*

30

vao Thuong nghi vien nam 1858, ong Lincoln

luon luon nhac nho toi ban Tuyen ngon, va

do cao ehiro'iig nine noi toi nhirng quyen bat

khu xam phain ciia con ngiroi.— Ong da dira

vao day do chong doi voi ehe do no le.

Nhirng khong phai sir kho cure

ciia dan no le da day Lincoln sang ])he

Tir do. Ong da tranh dan do bao dam nhan

quyen ciia tat ca cac giai cap Irong xa

hoi. -— Be chirng minh dieu do, tuy bay nho'

rang trong thoi gian ong theo duoi sir nghiep

cbinb tri, da nay no mot phong trao bai ngoai

manh me, trong nop song ciia Hoa Ky. Phong

trao nay banli trirong rat manh trong so cac

dang vien Tir do nhirng Lincoln khong he bao

gio thira nhan phong trao do, va khi chii nghTa

benh virc quyen loi ciia nhfrng ngiroi sanh

dc tai My, (nalivism) da thanh mot van de,

tlii ong da phii nhan tat ca moi hinh thirc

phan biet doi xir doi voi nhirng oong dan

sanh do tai ngoai quoc. Hat nhieu chinh khach

Tir do da gia nhap cac to dure m}nh danh la

« American » hay (( Know Nothing, » chii

trirong phan biet doi xir,.. nhirng Lincoln da

tir choi khong chin lam theo ho. Ong chong

doi lien tuc voi chn triro-ng sinh dac thnyot

va doi hoi cho nlurng cong dan sanh do tai

ngoai qnoc nhfrng quyen loi va iru the nhu*

nhfrng qnyon loi va irn the ciia nhfrng cong

dan sanh tai niro:

c nha. Trong cnoc tranh

lnan cuoi cimg voi Douglas, ong da nhan

manh rang cac dan di tni tai My phai diroc

hirong nhfrng qnyon cong dannhir moi ngnoi,

va phai diroc song tir do, vi vay Hans va

Baplisto va Patrick, va tat ca nlurng ngiroi

khac tir,kliap nam chau toi song tren dat My,

den co the tim thay nhfrng can nha moi me.

va nhfrng dien kien sanh song tot dep hon.

Thirc ra, khi tranh dan cho nhan quyen,

Lincoln da dira tren mot can ban rat rong rai

nen nho rang trnoc nam 1836, ong da cho

rang nen danh cho phu nfr qnyen ban ci'r.

Ong cfmg con phan anh vai tro cna cong

nhan.— Nam 1859, len dien dan tai lien bang

Wisconsin, ong da trinh bay mot diem, mave san ong da trinh bay lai diroi mot hinh

thirc cao hon.— Ong da noi rang nhan loai

nho vao sire can lao do diroc song day dii

hon. - Nhirng mot so ngiroi lai lirong rang

lao cong chi co gia tri khi phn Ihnoc vao tir

ban, nen khong ai chin dung sire lao dong trir

phi co ngiroi tni lion cong cho ho. Lai c6

mot so nghT rang sire can lao phai thanh vat

so hfrn cho khong phai la vat thuo nuron,

nhfrng ngiroi nay tin rang mot cong nhan

diroc Ira cong, tire la o trong mot linh trang

co dinh, mot tinh trang klio circ nlur tinh

trang mot dan no le.

Theo nhir Lincoln da nhan dinh, nhfrng

thnyot tren la nhfrng ly thnyot ve can lao

« thap kem » nhat. Ong gat bo nhfrng thi'r ly

thnyot kieu do. Ong vaeh ro rang chi co mot

so it ngiroi co tir ban va tra cong cho cong

nhan de tranh khoi phai tir minh lam viec,

nhirng da so thi khong phai la nguoi tra cong

hoac ngiroi hirong cong ; ho chi la nhfrng

ngiroi lam viec cho chinh than minh. — Mot

so tro nen doc lap ; mot so van tiep tuc

lam viec cho chinh minh ; mot so tra cong cho

nguoi khac lam viec cho minh. Bay la sir tir

do lao dong ma trong mot tinh trang tir do se

lam tang dia vi ciia moi ngiroi, dien ma Lincoln

dang theo duoi.

Lincoln da tru tinh mot nen tang xa hoi

linh dong trong mot xir so tir do, noi ma tat

ca nhfrng quyen can ban deu du-yc bao damcho moi ngu'oi.

Thiet tuong, khoi can phai thuat lai lich

sii* ciia sir thanh cong ciia Lincoln, sir thanh

cong da dira ong len toi dia vi Tong Thong

Hoa Ky. Cung nhu* khoi can phai ke lai tai

lanh dao cua ong, trong nhfrng cong cuoc ciru

van Lien Hang, bai b6 che do nd le, va lam

cho nhfrng quyen bat kha xam pham ciia con

ngiroi, do Jefferson de xirong da diroc ghi

tren giay trang mire den trong Tu chinh An

thi'r 13 ciia Ban Hien Phap Hoa Ky.— Chi can

ghi nho rang mac dim doi khi cfmg thay phat

hien tw tuong bao thu va quyen hanh pliap thira

hanh co phan doc doan, chii nghTa tir do van

thang the.

31

Nhieu phen, tir tirang tir do da diroc xac

dinh ro ret. Trong birc Thong diep thirong

nien nam 1861, nhan noi ve tinh hinh chien

cuoc, ong da dinh ro mot each tuyet tac moi

lien he giua tir ban va can lao nhu* sau day :

« Can lao con tren ca tir ban, va doc lap

doi voi tir ban.— Tir ban chi la ket qua ciia

can lao, va se khong bao gio co du*oc, neu

khong co can lao truae. Can lao dirng tren tu*

ban, va rat dang diroc kinh trong... Cai

ngiroi ngheo kho, Met lo xa, bat dau lap

nghiep,... phai lam de lay lu*ong... danh gium

mot ben nhu*ng so tien du* de mua sam dung

cu hoac dat dai... roi tir do lam viec cho chinh

minh trong mot thai gian ntra, dan da miran

mot nguoi moi ra lap nghiep khac de phu

giiip minh. Day la mot che do cong bang,

rong rai, va thinh vu*ong, mot che do mo*

rong cho tat ca moi nguoi — mang hy vong

lai cho moi ngiroi va cai tien dieu kien sinh

song cua moi ngu-oi khong co ngiroi dang

song nao dang tin cay hon nhfrng nguoi vat

va tien than tu* cho ngheo nan... Hay lam cho

ho nhan thay ho dang bo mat mot quyen han

chinh tri ma ho da lam chii.

Lincoln da nhin nhan rat dung rang cuoc

noi chien Hoa Ky la mot cuoc thi dua cua

nhan dan, mot cuoc chien dau de duy tri

chinh phii ciia nhan dan, do nhan dan, va

vi nhan dan,... mot cuoc tranh chap de bao

ve nhan quyen. — Lincoln, con ngiroi cua

tir do, da tim thay con dirong dira toi Thang

Loi. « Mang Tir do lai cho no le, tire la chiing

ta bao dam tir do cho nhnng con ngiroi tir

do... Chung ta se ciru van mot each quang

vinh, hoac lam mat mot each nhuc nha, moi

hy vong cuoi cung cua nhan loai. »

Lincoln da kh6ng phai la mot nguoi khir

khu* theo sat voi chii nghia tir do, cung nhu*

ong da khong phai la chinh khach bao thu

trung kien.Cung co khi ong da phai chap hanh

mot each doc doan. Nhnng vi le ong khong

bao gio roi bo quan niem rang day la mot

cuoc tranh dau de duy tri nhirng nhan quyen

ciia dan chiing, nen ong xa lanh h^t moi le loi

lanh dao doc tai.— Ong bao ve nhung le loi

dan chii va quyen bau phieu.

Chung cue con ngiroi theo chii nghia tir

do & ong luon lupn thang. Ong khong phai

la mot ngu-oi theo diing chii nghia tir-do,

cung nhu* ong da khong tim moi each de bao

dam tat ca cac quyen cua moi ngiroi trong

dan chiing. Tuy vay, ket cue ong van tro*

thanh mot nhan vat tuong trung cho Tir do.

Ket qua la da tang cuong dan chii, noi

rong nhan quyen.

Lincoln la mot chinh khach on hoa, cho

khong cap tien, trong nhung ke hoach kien

thiet thai k}r chien tranh cua ong.— Trong

cong cuoc nay cung vay, ong khong du*a ra mot

muc tieu ly tuang. Muc tieu ciia ong la han

gan cac vet thirong ciia quoc gia, va thirc

hien mot ^ tirang « Khong co ac J voi bat

cu* ai, va thirong yeu tat ca moi nguoi, quy

men mot nen hoa binh cong bang va lau dai

giu*a chiing ta va vai tat ca cac quoc gia.»

Ong da khong song de hoan thanh sir

mang cao quy do, nhirng cuoc doi cua ong

la mot cuoc doi, trong do sir ket hop ciia chii

nghTa bao thu va chii nghia tir do da dua toi

sir bao dam, sir tang cirong, va sir phat huy

cua Tu* Do, Cong ly va Le Phai.

Toi tin la Dire Chua neu sinh pa ngircri chi de an uong ehu*

khong phai de lam viec thi Dure Chua da sinh pa nhtrng con ngurcri

chi co mieng ma khong co hai tay? con neu sinh pa ngircri chi de

lam viec ma khong can phai an uong thi da sinh pa nhirng conngtrcH chi co hai tay ma khong can co cai mieng.

32

?x

TONG THONG LINCOLNMOT CON NGirdl BJNH DAN

(Lincoln, Plain Man of the People)

Bai cua Bell Irvin Wiley

Tdc gia. bai nay la Gido sir My quoc Sir hoc tai

Bai hoc dw&ng Emory, ong da nghien cini

rat nhicu ve th&i dai vd than the tony thongLincoln.

¥I sinh trirang trong mot gia dinh

cung dinh va toi van song mai ma 1

trong hoan canh mot ngu'oi tarn

thiremg. Bo la cau ma ong Abraham Lincoln

da viet nam 1832, khi ongtranh cir Ian dan tien

mot dure vi trong chinh quyen. Hai muoi tarn

nam san, khi ong tranh cir dure tong thong

My Quoc, ong da tra 161 mot van si xin ong

tai lieu ve quang doi thieu thai cua ong de

viet tieu sir cua ong, nhir sau : « Viet ve

quang doi nien thieu cua toi tin that la vo ich.

Quang doi do co the thu gon trong mot c&u,

va ong co the tim thay can do trong bai ai

khuc cua Gray :' Cuoc doi binh than va gian

di cua ke ngheo hen." »

Vai cau do, con nguoi co sir mang dan

dao quoc gia Hoa Kv qua khoi con van ban

hiem ngheo nhat trong lich sir quoc gia, da

bieu lo ro rang ban tinh va hanh vi binh dan

cua ong. Nhac lai canh ban vi trong luc thieu

thai, ong khong co y kieu ky hay tir dac. Quavay, ong da sinh ra trong canh ngheo hen.

Khi hay con nho, ong da tirng phai lam lung

chat vat, cay bira ngoai dong, don cui tren

rung. Khi Ion len, ong da phai di lam time,

lam muaii, luc thi bo ci'ii chat cay. luc thi

(long thuyen dong be, luc thi khuan vac hang

ho til ({lie ra tinh de ban. Sau, ong da tirng

co phen dung ban hang trong bieu tap boa,

coi tram biru chinh trong lang, va lam cai coi

dirang. Tir nho cho lai khi ong tai a thanh

pho Springfield, tire nam 1837, va ca

nhung nam sau nua, nbfrng nguoi ban than

nhat cua ong deu la nhung con ngirai lao

dong that tha cua cac mien thon que.

Ong an uong rau ru'a, an mac xuenh xoang

chang khac gi nhirng con ngirai lao dongtrong dam binh dan. Ong cung tin nhirng di

doan nhir ho, cung vui ciroi chat phac nhir ho

cung cao giong hat cung ho trong cac cuoc

hoi he, hoac cung thi dua cung ho trong cac

tro vat Ion, the thao. Ong la mot nguoi trong

dim binh dan, nghT ngoi nhir ho, an noi nhu*

ho, cir xir nhir ho.

Loi song trong luc thieu thai da due

khuon cho cai due tinh binh dan cua ong

Lincoln, va da nuoi trong long ong mot sir

ham union cai thien doi song cua dam quancluing. Ong tin tirong mot each thiet tha la

tirong lai cua quoc gia phai nho* & sir tien bo

cua dam thirang dan. Xirac My la « mot nu*6c

mai, mot nirac da dirge tao lap trong sir Tu*

do, trong mot tinh than cong nhan moi ngirai

sinh ra la binh- dang. » Sire manh cua quoc

gia la a trong ban tinh cua quan chung. Hoi

Noi Chien, vai mot nhom binh linh, ong dii

tirng noi : « Chung ta da dat sir tin tirong cua

chung ta de duy tri mot chinh the tir do, mot

co- cau xa hoi tir do, a trong nhirng tarn hon

qua cam va nhfrng bap lay trang kien cua

quoc dan.»

Quang doi nien thieu ban vi cua ong

Lincoln da co mot anh huong ro rang trong

quan niem cua ong ve gia tri va pham each

ci'ia sir can lao. Khi ong trung cir chire nghi

si, ong da viet : « Thuo moi tao thien lap dia,

Hue Chua phan cho con ngirai dau tien tren

33

trai dat rang :' May se phai doi mot bat mo

hoide lay mot bat corn,' va tir thuodo toi gio,

ngoai trir anh sang va khong khi ngoai troi,

chang co cai gi ma chiing ta khong lam malai dirge hirong. Cua ngon do tot, co lam thi

moi co, vay an va quyen thi ciing chi danh

cho nhirng nguoi biet can lao.» Trong mot

bai dien van ma ong doc nam 1859, ong tuyen

bo rang « Can lao chinh la cai ngifon da sinh

ra tat ca nhfrng cai gi am ciing va can thiet

cho cuoc doi cua con nguoi vay.» Va nam1861, tren duong di toi Hoa thinh Bon de

nhan chirc tong thong, khi dung lai tai

Pittsburg, ong da tuyen bo cung mot so thinh

gia rang « Can lao chinh la nhirng man mire

de do luong gia tri that sir cua con nguoi».

Ong tin tuong mot each chan thanh rang

nhung nguoi lao lire thi phai duoc hirong loi

loc cho cong bang, va phai dirge co day du

co hoi de nang cao them doi song cua minh.

Trong nhieu truong hop, ong da dac l)iet ung

ho quyen dinh cong cua cac cong nhan. Nam1860, ong tirng tuyen bo: « Toi rat sung su-ong

thay co mot he thong to chuc can lao trong

do cong nhan co quyen dinh cong neu cong

nhan muon. Toi cauChiia de cho he thong to

chirc do dirge thanh lap tai khap noi tren the

gioi.» Truoc mot so thinh gia tai thanh pho

New Haven, ong cung da tirng noi : « Toi rat

thich he thong to chire cho phep mot nguoi

bai cong neu ngu*6i do muon bai cong, va

toi u*6c mong la he thong to chuc do diroc

thanh lap tai khap moi noi.»

Dai ky ni^m Abraham Lincoln tai Washington, Dluc hoang hon. Dai nay d\r<yc khanh thanh nam

Mot trong nhung ly do da khien cho ongthu ghet che do no le la chs do do cam doancong nhan khong dirge quyen mac ca cung chii

nhan ve nhirng dieu kien lao cong, va ngan

ngira cong nhan khong co co* hoi de nang cao

doi song cua minh trong phiro'ng dien xa hoi

va kinh te,

Ong Lincoln triet de tin tu-ong a he thong

tu* do kinh doanh. Nhirng ong cung tin tuongrang nhirng nguoi lam cong de nhan dongliro-ng phai co day dii co- hoi va tir do de tien

toi mot dia vi de roi chinh minh cung co the

thue muon nhirng nguoi khac lam cong chominh. Da co mot Ian ong da noi: « Khong the

co mot truong hop nao ma mot con nguoitir do lai cir suot doi bi giam ham vao hoancanh mot ngu-oi lam cong.»

Trong mot bai dien van doc hoi thang banam I860, ong da noi: « Toi quan niem rang

can phai de cho tat ca nhung ngu-oi tir do co

quyen sue tich tai san cang mail cang hay.

Mot so se tro thanh giau co. Toi khong tan

thanh mot dao luat nao ngan cam mot nguoitro thanh giau co. Mot dao luat nhir vay se gay

nhieu dieu hai hon la loi. Vay trong khi

chiing ta khong chu truong bai trir tir ban,

chiing ta can phai mong muon cho moi connguoi thu-ong dan phai co mot co- hoi ngangnhau de lam giau.»

Trong hoi Noi Chien, ong Lincoln da

nhieu phen bieu 16 moi quan tain cua ongdoi voi cac tang lop cong nhan, va sir ung

ho cua cac tang lop nay doi voi

chanh nghta cua chanh phu

Lien bang mien Bac. Hoi

thang ba nam 1864, ong da

nhan, « voi mot tarn long tri

an,» chuc hoi vien danh dir

cua hoi Dan Chu Cong Hoa cac

Cong Nhan NQ'ii Uoc, va ca

tung hoi nay ve quan niem cua

hoi nhan dinh rang « Cuoc Noi

Chien Bac Nam chinh la mot

cuoc chien tranh ve quyen tir

do cua cong nhan.)) Va ong da

noi tiep : « Ngoai pham vi gia

dinh, tinli tuong than tuong ai

giua moi ngiroi phai la cai

moi tinh tuong than tuong aiC. chup

1922.

34

Hinh dai ky ni|m Lincoln tu* may bay chup xuong.

da that chat cac cong nhan ciia tat ca cac

quoc gia, cac ngon ngu* va cac chiing toc.»

Hoi dau nam 1863, ong giri hai buc

thong diep cho gioi cong nhan thanh Luandon va Manchester de cam ta ho ve cam tinh

cua ho doi vol chanh nghta chinh phu lien

bang mien Bac. Trong biic thong diep giri cho

cong nhan thanh Manchester, ong da viet :

«Toi hieu ro va rat lay lam liec ve nhfrng noi

co' circ ma gioi cong nhan thanh Manchester

va toan the Au Chan da phai trai qua vi cuoc

Noi Chien (tai My)... Toi cam thay y niem ro

rang cua cac ban ve van de nay da chirng to

mot long anh dung theo tinh than co doc

giao... va cno'ng quyet tin tnong <y sire manhcua sir that va 6' thang loi hoan toan va cuoi

cung cua cong ly, nhan dao va tir do.»

Trong khi cao bu-oc tien tren dai danhvong, ong Lincoln khong he bao gio quenhoac lay lam buon phien ve quang doi han

vi cua minh. Nam 1860 ong da tirng noi: c< Toi

khong lay lam nhuc va thii thirc rang each day

hai miroi lam nam, toi da tnng la mot ngnoi

lam cong, da tung lam phu bo cui, da tirng

dong thuyen dong be, nghta la da 6s trong

hoan canh ciia bat cu* mot ngiroi thuong

dan nao.»

Vi da tirng Met ngheo nan va lam Id cho

nen ong rat thvro-ng nhirng ngiroi khon cung

va nhirng ke hi ap buc.

Ong chii trirong mot chinh

sacli de dang ve di tru de

cho nhuang nguoi bj ap

hire ve chinh tjj hoac doi

kho vi ngheo nan 6* nhung

nuoc khac co the di cu*

sang Hoa ky de huong

mot « cuoc doi mai.» Bong

thai ong keu goi nen doi

dai mot each nhan dao va

rong luong voi nhung

ngiroi ngoai quoc sau khi

ho da dat clian len nuoc

My. Hoi thang hai nam

1861, ong da noi ciing mot

so tin nil gia tai thanh pho

Cincinnaii : « Ve van de

nhung nguoi Buc va nhung

ngnoi ngoai quoc khac... toi xin noi la ban

tinh toi khong phai la da thay nhfi-ng ngnoi l)i

ngheo doi, hi ap buc, ma minh lai lam cho ho

phai co- circ them. Toi se dung het sue lire toi

de giai thoat ho khoi vong xieng xich, chir

khong khi nao lai lam dieu gi cho ho phai

mang them ganh nang.»

Long thnang ke ngheo hen, ong Lincoln

co doi voi tat ca moi nguoi thuoc bat ky mot

ton giao nao, mot chung toe nao. Ong chu

trong dac biet nhat la toi hoan canh nhung

ngnoi da den. « Toi muon la ngnoi nao cung

co co* hoi de cai thien doi song cua rieng

minh, va toi tin tuo-ng la ngnoi da den cung

phai co quyen do.» Bo la loi tuyen bo cua ong

hoi thang ba nam I860. Trong mot hire thu*

viet ngay 24 thang tarn nam 1845, cho mot

ngnoi ban 6' Kentucky, ong Joshua F. Speed,

ong da viet: « Nam 1841, toi va ban cung di

tren mot chuyen tan thuy tu* Louisville toi

St. Louis... Tren tan co mnoi hay miroi hai

ngnoi no le hi xieng xich cung nhau bang

nhirng chiec xieng sat, Canh tnong do da day

vo tarn hbn toi khong luc nao ngnng.»

Sir mong noc cua ong da dirge thanh tiru

trong ban Tuyen Ngon Giai Phong No le,

trong Tu chinh an Hien phap thir 13, va trong

sir thang loi cua cac lire lnong lien bang. Sail

khi ban Tuyen Ngon Giai phong da dirge

35

Mq 6ng Abraham Lincoln

a Springfield, Illinois, no*i

6ng da song tir nam 1837

to-i nam 1861. Bai ky

ni£m du*o*c khanh thanh

nam 1874. Lincoln cung

phu nhan va ba trong bon

cau con trai deu diro*c

chdn tai day.

&%

cong bo, ong hoat dong sot sang de giiip do

cho dan da den tien trien tren con duong lu*

do va gianh co* hoi day dii de dirge tien bo,

tire la nhfrng quyen tu* do ma ong Lincoln

tin tirong la ngiroi nao cung dirge co. Ong

luon lu6n nhan manh tru'oc cac binh si da

trang la ho phai coi cac binh si da den ynhu* nhirng ban dong doi khac. Ong theo

doi hoat dong cua nhfrng co quan tir nhan

va chinh phu da dam nhiem cong cuoc giiip

do cho nhung gia dinh da den de cho ho theo

kip cuoc bien chuyen tir hoan canh no le sang

hoan canh tu* do.

Sir quan tarn cua ong Lincoln doi vol dambinh dan va thai do cua dam binh dan tai

mien Bac doi voi ong Lincoln trong cuoc

Noi Chien da duoc ghi chep nhieu phen trong

nhung hue thn hoac trong nhung cuon so

nhat ky cua binh sT.

Cluing ban hoi thang 7 nam 1862, trong

khi dao quan cua tnong McClellen dong tai

Harrison's Landing, tong thong Lincoln da

den tan noi de tra xet ve tinh hinh. Sau vu

tham vieng cua tong thong, trung sT Felix

Brannigan thuoc mot trung doan ciia tieu

bang New York, da viet ve cho gia dinh mothue thir trong co doan nhu sau :

« Cu Abe each

da}r may ngay co toi

tham noi nay de than

chinh xem xet tinh

hinh. Tat ca cac anh

em trong co* ngii deu

tin cu la mot ngu*6i

ban cua binh si, va

coicu nhir mot ngu'oi

dang quy hon het

moi nguoi. Anh em

|{gj cam thay cu thanh

that quan tarn toi

anh em binh si, va

cu da lam mot dieu ma khong co ai 6* mot

dia vi cao cap nhu* cu da nghT toi, tire la

khong tin 6* ldi noi hay cac ban tu*6ng

trinh cua cac cap tren. Cu da than chinh toi

tan noi de chinh cu duoc trong thay tinh

hinh... Anh em binh si da hoan ho don chao

cu, co le hoang de Na pha Luan cung chua

tu*ng dirge nghe nhfrng lieng hoan ho cua

binh linh vang doi nhu* vay.»

Long thuong yen ciia binh si doi voi Tongthong Lincoln qua la diing nhir loi cua trung

si Brannigan. C6 le trong lich sfr My Quoc,

chua co mot vi tong thong nao da du*oc binh

si thirong yeu nhir tong thong Lincoln, con

nguoi xua kia da tirng co phen bo cui time

o Illinois. Long thirong yeu cua dan chung

da duoc bieu 16 qua nhung ten ma nguoi ta

da dung de goi tong thong Lincoln. Bat it

binh si da goi tong thong Lincoln la « Tong

thong Lincoln,)) la « ong Lincoln,)) hay « Tong

thong.)) Nhu-ng phan dong da goi tong thong

la « Cu Abe » ( « Old Al>e,» « Abe » la ten goi

tat ciia Abraham) hoac « Cha Abraham »

(« Father Abraham ») hoac « Cu Abe chan

that)) (((Honest Abe.))) Co mot bai hat da

duoc binh si hay hat, ten la « Thua Cha

Abraham, chung con xin toi ngay.» Nhirng

36

trong tat ca nhnng cai ten than yen do, co le

cai ten da dirge nhieu ngiroi goi nhieu nhat la

cai ten « Old Abe.»

Trong tat ca nhfrng ly do da khien cho

binh si Ihuong yeu tong thong Lincoln, ly do

chinh co le la tong thong da thanh that quan

tarn toi linh canh ciia binh sT, ciia tirng ngirai

binh sT. Trong thir tir binh si gi'ri ve cho gia

dinh, ho thnong hay nhac nha toi nhfrng

cuoc vieng tham cua long thong de than chinh

xem xet tinh binh, va ho cho nhfrng cuoc

vieng tham do chirng to la tong thong quantarn toi nhfrng nguoi linh dang trai qua co'n

Moi quan tain cua tong thong Lincoln doi

vol binh linh da duoc bieu 16 trong nhfrng

tnrong hop tong thong an xa cho nhnng binh

linh da pham vao ky luat nghiem khac ciia

quan doi. Nghien ciiu cac ho so-, chiing la

nhan thay anh hirong khoan hong cua tong

thong trong cac vu can phai ket toi xir tir,

nhir truong hop binh linh da ngu khi canh

gac, da khong tuan lenh tren, da noi loan hay

dao ngu. Bao gia tong thong ciing deu giam

hot cac toi cho cac binh linh pham toi.

Mot ly do khac da lam cho tong thong

Lincoln dngc yeu men la ban tinh binh dan

va nha nhan cua tong thong. Binh linh yeu

tong thong khi thay tong thong an mac gian

di va co nhfrng cur chi rat tir nhien, khong

hach dich khi toi gan ho.

Tong thong thich nghe cac cau chuyen vui

dua lion nhien binh linh ke cho nhau nghe

khi ngoi quanh dong lira trai, va hon nfra, vi

tong thong cung thich nhai thuoc la nhu* ho,

cho nen ho coi tong thong nhu* mot ngiroiban

dong doi vay.

Mot ly do khac da khien cho tong thong

Lincoln du'oc binh si thnong yeu la hau het

moi ngirai deu tin tirang chac chan & long

thanh liem cua tong thong. Hoi dau thi long

thanh liem do, bieu lo qua cai ten « Honest

Abe », co le chi dnoc ngiroi fa tin tirong moteach vira phai thoi, nhung trong thoi K\r NoiChien, vi hanh vi hoan toan trung tnrc va coi

ma cua long thong, ai nay deu tin tuong chac

chan, khong chut nghi ngo, tin tnong-denmot trinh do sung bai.

Boi voi da so binh si, tong thong Lincoln

khong phai la mot chinh tri gia, hieu theo ynghia th6ng thnong ciia danh tir nay. Ngnoita coi ong nhu* la mot ngiroi thnong dan,

mot cong dan that tha, do 6' guong may danchu va do o menh troi cho nen da diroc dat

vao mot dia vi co nhiem vu ciru niroc quaco*n van ban cua nuoc nha. Va nha 6" conglao cua binh sT, cong lao cua cac cong dan tot

khac, cho nen tong thong da ciru duoc nnocqua co'n hiem ngheo.

Chinh vi long thiro'ng yeu tong tliong do,

coi tong thong nhu* mot ban dong doi, dongchi, da chia xe nhfrng noi cay dang, kho so

cung voi minh, cho nen nhieu binh si da viet

thir thang cho tong thong de ke le tarn sir

cua ho.

Ong Lincoln rat cam kich long thuangyeu cua binh si. Nhieu trung doan khi di quaHoa thinh Bon, da re vao trong toa Bach Cungde tham « Bac Abe » (« Uncle Abe »). Neu khi dotong thong co nha, thnong thnong tong thong

tiep dai ho va uy lao ho vol mot bai dien van

ngan. Trong nhfrng luc noi chuyen than matciing ho, ong thnong nhan manh toi sir can

thiet duy tri mot « chinh phu tir do trong do

ngnoi nao cung co mot quyen tir do binh dangvoi ngnoi khac ». Ong lam cho ho thay ro

nhiem vu quan trong ciia ho, cua moi ngiroi

cong dan. Khi .cho chuyen ciing binh si trung

doan 148, cua tieu bang Ohio, hoi nam1864, ong da noi vol ho : « Can phai duytri chinh the nay, va cong cuoc do dang cho

cac ban no lire. Tren the gioi chira co.motchinh the nao lai co nhieu tir do va binh dangnhir chinh the nay. Nhfrng ngnoi hen monnhat, ngheo khon nhat trong chiing ta cungdirge hirong nhfrng qu}ren han va dia vi cao

quy nhat. Hien nay, toi dang dirge lam tong

thong, tuy vay con ciia cac ban cung co the co

co hoi de dngc lam tong thong nhir toi vay .»

Ong Jefferson Bavis, tong thong cua chinh

phu mien Nam trong cuoc Noi Chien. trai

lai da khong luc nao co gang to cho dan cluing

thay ro chanh nghia cua chanh phu mien Namcung la chanh nghia cua dan chiing mien Nam.Ong da qua tha a ciing dam quan chiing. Ongda kh6ng nhan thay sir can thiet mua chuoc

nhan tarn cho chanh nghia cua mien Nam. Cothe noi la chinh nha 6" ban tinh binh dan cua

tong thong Lincoln, tir coi minh la mot thnongdan trong dam thnong dan va nha a sir thanh

cong cua tong thong Lincoln trong cong cuoc

doan ket dan chiing de ung ho chanh nghia

do tong thong tirgng trnng, cho nen mien Bacda thang va da duy tri dngc he thong lien

bang cua nnoc My vay.

37

LINCOLN,TRONG QUA KHLT

HIEN TAI, VA WOHG LAI(Lincoln Yesterday, Today, Tomorrow)

Bdi cua Carl Sandburg

Thi si kiem tieu thuyet gia vd tieu sir gia Carl

Sandburg la mot trong nhu-ng tdc gia ndi tieng nhat

tai Mg. Ong da dwcrc noi danh la nhd thi si co tdi

vdo nam 1915 v&i tap « Van tha Chicago.)) Ong da

viet tieu sir cua Abraham Lincoln thanh mot bo sdu

cuon noi ve 6ng Lincoln va th&i cua ong. Ong da

dircrc Giai thir&ng Pulitzer ve Lich sir vdo nam 19'fO

va Giai Pulitzer ve Thi ca vdo nam 1951.

^km E U diem cua dieu chiing ta can

| phai hoc hoi b cuoc doi va nhan

tinh cua ong Abraham Lincoln la gi ? Neil

ngay nay ong con song, thi ong Lincoln se

lam gi? Chiing ta vin hinh dung ong Lincoln

nhu* mot ngiroi khOng bao gio lam dieu gi

sai lam, khOng quyet dinh mot dieu gi sai

phep, liic nao cung dung ly, voi mot tri 6c,

mot tarn long va mot lirong tarn hoan toan.

Bo la dieu ma toi da hinh dung ve ong

Lincoln khi toi con be dai. Toi tuong tu*crng

la ong ngoi 6* ban giay va cac ngnoi du*a den

nhung de nghi hoac viet tay, hoac noi mieng

va ong da noi hoac dwo-c hoac khong va

nhu-ng tieng dnoc hay khong cua 6ng bao

gio cung dung, khong bao gio* sai. Sau nay

Ion len toi mod biet la cai cam tu*6*ng hoi

tho* dai cua toi da sai lam biet bao nhieu.

T6i biet duoc rang co nhieu cuoc tranh chap

va nhieu van de ma ca Lincoln hay bat ky

mot c6ngchuc nao khac hoi do deu khong the

tra loi ro rang diroc, va cung khOng the noi

quyet dinh duoc hay khong cho giai phap

nay hoitc thu tuc no dirge. Ong diroc nhieu

ngiroi biet la da co nhung quyet dinh va

nhung hanh dong mau chong — va ong diroc

noi tieng trong mot vai v?in de vi Ong dii biet

ngan ngir, chan chir. Nhfrng khi Ong dung

cai loi chan chir hoac khOng hanh dong gi ca

ngiroi ta goi la Ong theo thirc tien chii nghia.

Tuy nhien dung chu* phirang phap thyc tien

cung chira dung han : co nhieu Ian Ong cho

noi cac bo phieu ve mot hanh dong do Ong

de nghi va da so da chong lai Ong : ho ch6ng

lai dieu ma Ong coi nhu* la mot hanh dong

thirc tien.

Vao dau nam 1864 nhirng nhan vat quantrong 6* Washington, Ntru iroc, Boston va

nhu-ng tinh ve phia tay da coi Ong nhir mot

ngu*6i het thoi ve chinh tri, se chi thanh

mot con vit que thOi.

Cung vao liic nay nhieu ngiroi quan trong

trong dang cua chinh Ong cung cho la Ong

sai lam. KhOng co mot nhan vien nao trong

Thirong nghi vien Hoa ky noi tot cho Ong d§

Ong noi tie'p lam Tong thong them mot

nhiem ky nua.

Trong Thirong nghi vien co mot vai ngiroi

thirc gioi. Nhirng dir luan 61 kinh do quoc gia

da dong y vol thOng tin vien cua « Bao chi

tir do Detroit » (Detroit Free Press) tai Hoa

thinh don Viet rang : « KhOng co mot Thuong

nghi si nao co the diroc ke la ung ho Ong

Lincoln de Ong diroc tai de cu* lam irng ci'r

38

T&m bia tren mq cua 6ng Lincoln nam k& ngay ben dai

ky ni£m o* Springfield, Illinois.

vien chuc Tong thong. Thirong nghi si lieu

bang Illinois ten la Lyman Trumbull, mot

nguoi am hieu v& nhung chieu huongchinh tri, da viet cho mot nguoi ban vao thang

2 nam 1864 rang : « Xet be ngoai thi nguoi ta

tuong nhir hail het deu muon ong Lincoln

duoc tai cu, nhirng toi kham pha ra rang do

chi la cai be ngoai ma thoi. Trong hie damluan voi nhirng ngiroi ban gap tai day va Met

duoc nhirng tinh cam thirc cua ho, ban se

phai ngac nhien khi nhan ra la so nguoi muonong Lincoln duoc dac cu* it la nhuong nao.

Nguoi ta khong tin va so* rang ong thieu 6c

quyet dinh va qua bat lire... Ban khoi can

phai ngac nhien neu co mot phan ung xay

ra truoc khi co cuoc de cu* ung ho cho motnguoi nao do ma nguoi ta cho rang co nhieu

nghi live ho'n. »

Bay la loi phe binh nhe nhang cua motchinh khach doan trang cung <y tieu bang que

quan cua ong Lincoln la Illinois. Con nhungloi noi va nhung cau viet cua cac Thuongnghi si khac ciing trong dang cua ong Lincoln

thi khong nhe nhang va cung kkong lich sir

chut nao. Ca thuong nghi vien cung vay. (onve phan Ha nghi vien thi sao ? Chi co moimot nhan vien len di^n dan noi rang ong

Lincoln sung dang duoc giu lai o5 toa Bach 6c.

Mot vien cliii but 6* Pennsyl-

vania Irong luc toi tham Hoathinh don noi voi Ang Thad-

deus Stevens, Chi'i tich Vy ban

Buong xa va Phuong lien kiem

lanh tu dang Cong hoa trong

quoc hoi rang : « Ong lam o*n

gioi thieu cho t6i mot nhan

vien nao do trong Quoc hOi

muon ong Lincoln duoc tai

cu. » Stevens dua vien chi'i

but toi ban giay cua Isaac N.

Arnold thuoc xir Chicago va

noi : « Bay la nguoi doc nhat

ma toi biet, va toi toi day d&

gjoi thieu ban toi voi ong. »

OngArnold noi :« Cam o*n 6ng.

Toi biet nhieu nguoi khac cung

mot y nhu the va toi se gioi

thieu ban ong voi ho, va toi

mong rang ong, ong Stevens,

ong se theo voi chung t6i.» Ong

Arnold qua can than nay chi ghi lai chuyen

xay ra nhu* the. Nhirng ban khac cua ong

Lincoln ma Arnold noi toi do khong thay 6ng

ke ten ra va nhung nguoi nay cung khong noi

toi y ho muon ong Lincoln tiep tuc giu chuc

Tong thong trong nhu|ig bai di§n van cua ho.

Tuy nhien Lincoln co nhung lire luong

tiem tang trong so nhirng chinh tri gia va cac

thuong dan 6* khap trong niro'c. Nho nhung

sue manh tiem an nay ma ong duoc de cu*

chuc Tong thong Ian nua tuy rang hy vong

chain dirt chien tranh thirc la toi tarn vao hoi

mua ha nam 1864 den noi da co mot phong

trao phat hie a trong Bang Lien hiep Quoc

gia de thay doi ong Lincoln bang mot ung cu*

vien khac. Chinh ong Lincoln cung co viet

manh giay vao thang 8 noi rang co le cuoc

bau cu thang 11 se that. Nhung Sherman

chiem duoc Atlanta va Sheridan quet quan

dich ra khoi thung lung Shanandoah thanh

ra chinh nghia cua khoi Lien hiep lai bung

sang va Lincoln da thang trong cuoc bau cu

thang 11.

Nguoi la se co the hoi rang : « Tai sao

lai neu nhung chuyen khong hay nhu* the ra

lam gi ? » Toi co the tarn tra loi rang : Ban

khong the dung nhin con duong gay go cam

39

kho ma Tong thong Lincoln da trai qua mathay long thanh than duoc. Ong gap nhfrng

rac roi met nlioc vo bien, nhfrng gio phut bi

giay vo thong kho. Noi phan no cuong nhiet

sau khi phat hanh ban Tuyen ngon Giai phong

No le so bo vao cuoi thang 11 nam 1862 da

khien ong Lincoln phai viet ra y nghT ciia ong.

Cling tir tuong nay co the ap dung duoc ngay

nay doi voi cau hoi ma mot nguoi vo tinh

dat ra, « Neil ngay nay ong con song till ong

Lincoln se lam gi?» Bieu nay ong Lincoln viet

ra va dat tren ban cho rieng ong chir khong

phai la de in ra cho nguoi khac doc. Bi thu

dia ong la John Hay da chep lai ban nay va

cho in ra vao khoang 30 nam sau :

« Y union ciia Chiia se thang. Trong nhfrng

cuoc ganh dua Ion lao moi dang phaideu Ion

tieng noi rang ho hanh dong theo )' muonciia Chiia. Ca hai deu co the sai lam, nhungit nhat thi mot dang phai sai. Chua khong the

cung mot hie ma lai vira ung ho vira chong lai

ciing mot dieu duoc Trong cuoc noi chien

hien thoi rat co the la muc dich cua Chiia la

mot dieu gi khac han muc dich ciia mot dang

nao ? Va the nhan hanh dong nhu* ho dang

hanh dong la loi thuc hien hay nhat cho mucdich ciia Nguoi. Toi rat san sang de noi rang

co le dieu nay diing ? Rang Chua muon co

cuoc tranh chap nay, va muon rang no chua

cham dut voi. Bang nanglircimlim cua Ngiroi

doi voi tri 6c cua nhung ke dang tranh chap,

Chiia co the hoac ciru van hoac huy diet khoi

Lien hiep ma kh6ng can co mot cuoc tranh chap

cua the nhan. Tuy nhien cuoc tranh chap da

bat dau. Va da bat dau roi, Chiia co the motngay nao do ban thang tran cho mot ben nao

do. Do do ma cuoc tranh chap cu* tiep dien.»

Thi si My danh tieng Walt Whitman da

coi Lincoln nhu* « nhan vat vT dai nhat tren

tarn tranh bi tham day dac nhirng nguoi cua

the ky thir 19. » Anh huong cua mot nhan vat

manh me nhu the va co nhieu khia canh nhuthe khong the viet ra trong it loi kheo got rua

duoc. Mot vien dai sii* cua nuoc Bresil tai

Hoa Ky ten la Joaquin Nabuco, trong mot bai

dien van nhan dip ky niem thu 100 ngay sinh

nhat cua Ong Lincoln c6 noi rang :

« Vi nhung bi^n doi cang ngay cang

nhanh, cluing ta khdng biSt rang mot tram

nam nfra the gi6i se ra sao. Chac chan la

nhfrng ly tirong cua the he nam 2000 se khong

giong nhu cua the he nam 1900. Cac quoc

gia se theo nhfrng trao luu tu tuong chinli tri

ma cluing ta khong con co the tien doan duocnua cung nhu the ky thu 17 khong the tien

doan duoc nhfrng trao luu chinh tri cua the

ky thu* 18 la nhirng trao luu ma ngay nay

hay con chi phoi chung ta mot phan nao. »

Vao miia xuan nam 1861 khi ong thi hanhnhfrng quyen lire cua mot nha doc tai, ong

co tro thanh mot nguoi doc tai thuc thu

khong ? Ong da khoi mot cu6c chien tranh

ma khong hoi Quoc hoi, tuyen bo mot cuoc

phong toa, keu goi quan dpi de dep mot cuoc

khoi loan, xu dung cap toe hang trieu my kimtrong Ngan quy Hoa k)^ truoc khi xin Quochoi. Va loi trieu tap Quoc hoi hop de thong

qua nhfrng hanh dong doc doan nay cua ong

da dinh vao ngay mong 4 thang 7, truoc hang

may thang.

Trong khi nhieu nguoi cong kich ong

mot each gat gao ve viec xu dung nhungquyen lire doc doan ciia ong, ong tir hoi

khOng biet ong co nen liic nao cung phai

theo sat nguyen van ciia Hien phap de hanh

dong ma ciiu van cai chinh phu ma loi khi

lai chinh la cai ban hien phap do hay khong.

Trong nhung ngay phan van va phai quyet

dinh cap toe truoc nhirng bien co don dap, co

mot horn ong da noi voi bi thu ong ten la

John Hay : « Chinh sach cua toi la khong co

chinh sach dinh san. »

Y kien do, ong da nhac lai trong mot biic

thu ma ong da viet cho mot nguoi ban tai Ken-

tucky, va hire thu nay da duoc cong bo trong

hoi thang 4 nam 1864. Buc thu nay da lam

cho nhung nguoi doc phai sung sot vi y kien

thuc tha ciia ong. Ong da viet : « Toi xin noi

la toi da khong lam chii duoc tinh the, va

toi phai thu thuc la chinh tinh the da l,am

chu toi.» Sao? Vay ra ong da khong co chinh

sach nao u ? Vang, do chinh la nguyen van

loi tir thii ciia ong. Chi rieng ve van de ciru

van cho Lien bang va cham dirt che do no le,

la Ong da co mot chinh sach djnh san, con

ve tat ca nhfrng van de khac thi ong khong

co mot chinh sach nhat dinh nao ca.

40

Chinh dang cua Ong, 6ng cung cong nhan

thayla dang da chiarethanh nam be bay phai

ve van de no le. Bieng nhurng ngiroi on boa

ma cung chia ra lam hai phai, mot phai tin

chu trirong giong nlur ong Lincoln rang chinh

phii neii mua lai nlurng ngiroi no le roi giai

phong cho ho, va mot phai khac thi lai chu

truong la phirong sach do khOng the thi hanh

co hieu qua dime. Phai cap tien cung chia ra

lam hai phe, mot phe gom co nlurng ngiroi

nlur ong Wendell Phillips va Charles Sumner,

keu goi tuyen ngon giai phong no le ngay khi

noi chien moi hat dan, va mot phe khac gomco nhung ngiroi nhir William Lloyd Garrison

va Harriet Beecher Stowe, chu tnro-ng nen lien

hanh mot each tir tir, va that chac chan.

Tinh trang nam phe hay phai do thirc la phirc

tap, vi phe thi- can ban lap trirong tren nguyen

tac, phe thi keo be keo lii vi chuc vu co lien

can voi nhau, hay vi muon gay anh lurong bang

each thu nhan nhan vien vao chinh quyen.

Nlurng be phai do hire tuc moi khi ho khong

dirge toai nguyen. Nhom thi tranh danh hop

ong Lincoln can phai giai quyet, hoac thi hanh

hoac khong thi hanh. Giai phap nao la phai ?

Giai phap nao la sai ?' Ngay nay qua ngay no,

gicV nay qua gio no, Ong luon lu6n phai quyet

dinh ve nhung van de ma khong co giai phap

nao la hoan toan dung hay hoan toan sai, boi

vi giai phap nao cung co mot phiin loi va mot

phan hai. Da nhieu ban, sau khi giai quyet

xong mot van de, ong cong nhan la giai phap

do dung mot })han nhung cung sai mot phan

nhung du sao giai phap do cung van la giai

phap ha\r nhaf. Be giai thieh ve phirong phap

giai quyet cac viec cua ong, ong tlurong hay

trlnh bay mot giai phap ma ong cho la ly

tirong, roi ong dira ra nlurng khuyet diem tlure

te neu dem tlure hanh, vln rot cupc, ong du;a

ra mot giai phap ma ong goi la « thirc tien, »

tuy la giai phap do vira co phan phai vua

co phan sai.

Bieng van de ciru van va

Mau mpt cAi may do ong Lincoln sang che ra d"b du-a tau be qua cac dap

ho$c cu-a song. Ong da nghi ra may nay tai phong luat cua ong tai

Springfield, Illinois va da trinh toa ngay 22 thang 5 nam 1849. Tuynhien cai sang kie'n nay khong bao gio* du-ryc dem ra thu-c hanh ca.

dong co loi, ngiroi thi doi phii cap hay dac an.

Phai nay thi chu trirong cho in them lien

giay, phai kia thi doi gifr vung kirn ban vi cua

tien te. Cac be phai trong cac gioi quan thue,

ligan hang, boa xa, be phai nao cung chi nghi

toi muc dich rieng ci'ia minh, quyen loi rieng

ci'ia minh.

Ngay nao ong Lincoln cung phai co nhieu

quyet dinh de viral qua tinh trang hon don

do, Ngay nao cung mang lai nhieu van de ma

jao ve chinh

the Lien bang la van de quan trong nhat magiai phap cua ong phai theo chinh sach dinh

truoc cua ong, mot giai

phap vira co tinh each

chinh tri vira co tinh

each thirc tien. Con ve

nhung van de quan trong

khac, chang han nlur

van de no le, giai phap

cua ong thirc tien hay la

chinh tri ? Chung ta hay

thir nghien ci'ru ban

Tuyen ngon Giai phong

No le cua ong. Ban do

ghi rd rangly do chinh la

ly do

muon noi la

cua Lien bang se thang

loi dirge mau chong neu

nhung ngiroi no le du-oc som giai phong. Co

nhien la hie nao ong cung tin tirong che do no

le la mot dieu khong phai. Ong tin tirong o sir

tir do cua nhung ngiroi da den, cua nhung

ngiroi da den da dirge mua va ban chang khac

gi nlurng con bo hay nhung con ciru (trim). Tin

tirong la mot viec. nlurng ong khong the ghi

sir tin tirong cua ong trong ban Tuyen ngon

Giai phong No le. Trong ban tuyen ngon giai

phong, ong chi co the noi rang nhung ngiroi

da den da dirge giai phong vi do la « mot hanh

41

Y ong

quan doi

dong cong bang do Hien phap bao dam vi ly

do quan sir. »

Nhir vay co nghTa la ong giai phong cho

tat ca nhfrng nguoi lao dong tai tat ca cac tieu

bang hay khong ? Khdng. Ban tuyen ngon dokh6ng thi hanh tai nhfrng tieu bang da duocmenh danh trong ban tuyen ngon la nhung«tieu bang bien cuong.»Tai nhung tieu bang co

che do no le nhu Missouri, Kentucky, Delawareva Maryland, no le co duoc giai phong haykhong? Khong. Nhung tieu bang do khongphai la nhfrng lieu bang noi loan, nhu ongLincoln da noi trong ban Tuyen ngon Giai

phong. The con tai nhfrng tieu bang phien

loan, tat ca nhirng ngiroi no le co duoc giai

phong hay khong ? Khong. Ong Lincoln da

dua ra truong hop ngoai le, chang han nhu tai

tieu bang Louisiana co 13 dia diem cung vol

thanh pho New Orleans khong phai thi hanhquyet dinh cua ban tuyen ngon. Tai nhfrng

dia diem do, nhirng nguoi no le khong duoctuyen bo la da duoc giai phong. Tai tieu bang

Virginia cung vay, co 7 quan va 2 thanh phoduoc dat trong truong hop ngoai le. Tai Tieu

bang West Virginia, 48 quan da duoc & trong

truong hop ngoai le.

Ong co nhirng ly do de hanh dong thuc

ti&n, chu khong hanh dong theo chinh tri, va

neu xet theo quan niem ngay nay thi nhfrng

ly do do van co the dung vfrng duoc. Ngaynay, neu ong Lincoln con song va van chap

chanh, co le ong van se dung nhieu giai phapthuc tien lion la nhung giai phap hop ly. Neukhong hanh dong nhu vay thi co le ong se bi

that bai tren truong chinh tri. Moi lien he gifra

cong ly l)r tuong va thuc trang da duoc tuongtrung trong nhfrng 161 doi thoai gifra hai ongHorace Mann va Samuel J. May. Ong Mannda noi v61 ong May : « Toi thu ghet cai chu

thuyet cua ong chu truong la chung ta chi nennghT den dieu phai ma khong can nghT dencai dieu thuc tien. » Ong May da tra 161 :

« Con toi thi toi cung thu ghet cai chu thuyet

cua ong chu truong rang chung ta phai nghT

toi ca cai thuc tien chu khong phai chi nennghT den cai phai. »

Het ngay nay qua ngay no, het thang nayqua thang no, het nam nay qua nam no, hai to

nhat bao phat hanh nhieu nhat tai My tire la to*

« The New York Herald » va to « The New YorkTribune, » da khong luc nao ngo-t tieng chi

trich, cong kich, si va ong Lincoln ve nhfrng

hanh dong cua ong. To New York Herald co

khuynh hu6-ng thu cuu va chong doi phai captien chu truo-ng giai phong no le. Trai lai lor

New York Tribune co khuynh huong cap tien

va phan doi phe chu truong duy tri che do nole. To' Herald luon luon chi trich ong Lincolnla cap tien thai qua, con to Tribune thi lai chola ong Lincoln kh6ng co dii tinh than captien. Hoi dau nam 18(U, to Herald mong uocla 6ng Grant se duoc de cu lam irng cir vien

tranh chirc tong thong de thay cho ongLincoln. To Tribune cung dua ra ten nhieunguoi khac ma bao do cho la se la nhungung cu vien tai due ho-n ong Lincoln.

Het ngay nay qua ngay no, ong Lincolnda la mot cai bia de cho nguoi ta vu khong,

nguoi ta noi xau, nguoi ta lang ma, ngiroi ta

noi lao, nguoi ta luong gat, nguoi ta noi

bong noi gio, nguoi ta che bai, ve he. Baochi tir do thu ghet 6ng, thu ghet cir chi cuaong. Khong co mot each lang ma nao ma holai bo x6t. Ong da nhin nhiic ch|u dung nhung161 lang ma do. Khi nhfrng 161 lang ma dovo hai thi 6ng chi cuol soa. Nhung khi nhung161 lang ma do ton hai toi chinh nghia cua

ong, to5

! thanh danh cua nhfrng binh sT da

nghe 16-i ong de chien dau cho quoc gia, thi

ong lay lam buon ba va dau kho. Chinh trong

mot hie buon ba va dau kho, trong khi doc

bai dien van khai mac hoi cho cua bo Y Tetai thanh pho Philadelphia hoi thang 4 nam1864, ong da thot ra cau nay : « Ngay nay

that kho ma noi duoc mot cau hfru ly.» Bat

cu mot cau gi ma 6ng noi ra cung bi nguoi

ta xuyen tac, gan cho m6t y khac. Nhieu

nguoi va nhieu to bao, khi noi 161 chinh phucua ong, da dung danh tu « ngu xuan. »

Khi cac nha cam quyen quan sir, khong

xin phep ong Lincoln, da tu tien dong cua

mot to bao phien loan, va mot hoi dong boi

tham da tuyen bo chu nhiem to bao do la

« loan than kinh, » ong Lincoln cung khong

tuyen bo dieu gi cung khong ra mot chi thi

nao ve vu nay. Nhung khi cac ban cua ong

tai Chicago xin ong hay thu hoi quan lenh

tren, ong cung nghe theo 161 cac ban, ra mot

sac lenh khac de cho phep to bao phien loan

lai duoc tai ban va tiep tuc tuyen truyen cho

phien loan. Khi cac nha cam quyen quan sir

bat giam mot nghi sT thuoc tieu bang Ohio

ve toi giup do dich, ong Lincoln tuyen bo la

neu ong biet truoc vu nay, ong se co mot thai

do khac. Sau khi duoc ba cao ve vu nay, ong

da ra lenh tra tir do cho nghi sT theo phien

42

Chile xe ngya da cho* 4ng

bk Lincoln vk cau Tad di

dao giii tri buoi chitu

ngky 14thang4n*m 1865

aau nhirng gio* lam v\fc

m£t nboc tai toa Bach

Cung. Khong ngo* dau d&y

la cupc di dao cuoi cung

vk it gio* sau 6ng b\ hknh

thich.

loan, va cho nghi si nay sang dia phan cua

chinh phii mien Nam, tire la theo y ong, ong

da day ai nghj si nay khoi tieu bang Ohio

va khoi Hiep chung quoc My chau roi do.

Trong moi vu nhu* nhirng vu vira ke tren, ong

da bi doi phuong cua ong goi ong la « doc

doan, » la « doc tai, » la « ngu xuan. » KM to

nhat bao « The New York World », to bao

quan trong nhat cua dang Dan chu, tire la

dang doi phiro'ng, dang mot ban tuyen ngon

.dau hang gia mao cua Tong thong, tong

truong ngoai giao William H. Seward tuyen

bo la to bao do da dirge xuat ban « qua lau

roi. » Ton^ tru*6*ng bo Chien tranh Stanton ra

lenh dong cua to* bao do. Tong thong Lincoln

cung co ky vao lenh cam do. To bao da bi

dong cu*a va khong the in them dirge boi vi

nha in da bi quan doi Lien bang chiem dong.

Nhirng sau it lau chinh ong Lincoln lai ra motlenh khac de cho phep to « The New York

World » tai ban, va to nay lai tha ho to cao

Tong thong.

Nhieu nguoi da Met tai cau hoi sau day

cua Tong thong Lincoln : « Ta co nen ban

chet mot ngnoi linh ngu dai da dao ngu,

trong khi ta khong dam to he toi sgi toe cua

mot ten sui giuc phien loan doc ac da siii giuc

ten linh do dao ngu hay khong ? » Nhieu

nguoi cho la cau hoi nay da chua dirng ngay

trong long no cau tra lai. Chinh vi vay cho

nen nhieu ngiroi da keo be keo lu de toi pha

phach va dot chay rui co sa cua cac to bao hang

ngay va hang tuan, va nhnng ngiroi na}r da

khong bi cac nha du*ong cue Lien bang hoac

dia phuong trirng tri.

Co mot chinh tri gia, tai Illinois va ong

do cung la mot- quan nhan, da tirng theo doi

lau nam hanh dong va tir tirong cua Tongthong Lincoln. Theo y ong cau chuyen da

tuong trung long thong Lincoln mot each

day du nhat, co le la cau chuyen da xay ra

giira Tong thong Lincoln va ong John M.

Palmer, mot dang vien ci'ia dang Dan chu tai

Illinois va cung la mot quan nhan can dam.

Co mot bom ong Palmer da gap ong

Lincoln khi ong nay dang hot toe. Ong Lincoln

da goi ong Palmer : « Moi ong hay ngoi day.

Chung ta la nguoi nha ca ma. Cao mat truoc

mat ong toi cung khong ngai dau. Con trong

nhieu truong hgp, toi khong dam cao mat

truoc mat cac ngiroi khac. » Sau do hai nguoi

noi truyen ve chinh tri, va ong Palmer da noi

mot each rat vui ve va thirc tha : « Thira ong

Lincoln, neu xua kia co ai noi vol toi la trong

mot con khung hoang tram trong nhu* la thai

buoi nay, dan chiing da ban mot anh chang

trang su* ngheo nan tai mot tinh ngheo nan

de lam tong thong, thi co le chang bao gia

toi tin la thirc. » Ong Lincoln lien xoay ghe

lai, tren mat con day hot sa phong va co

quang mot. chiec khan trang. Ong Palmer

tnang la ong Lincoln tire gian lam. Nhirng

ong Lincoln gat nguoi thg cao sang mot ben,

nghieng minh ve phia truoc, dat mot tay len

dau goi ong Palmer va noi : « Toi ma nghe

truyen do thi toi cung khong tin. Nhirng trong

thai buoi nay neu keu goi tai mot nguoi co

mot chinh sach ro rang thi se vo cung tai hai

cho xir sa. Toi chira he co mot chinh -sach

ro rang nao het. Toi chi co gang thi hanh

43

nhirng giai phap ma toi cho la thich hop nhat

tuy theo truong hop moi ngf'y da xay ra. »

Trong thoi dai cua ong Lincoln da co

nhien nguoi an noi mot each ngn xnan va

nhung nha bao thien can. Ho da an noi va

khong can phai nghT ngoi chin chan. Ho da

tha ho an noi can do, mac sue phat bieu long

thu oan cua ho. Ngay nay doc lai nhirng 161

noi do nghe co ve nguong nghiu va buon cnoi.

Neu chiing ta doc lai to bao « Congressional

Globe » khoang nhirng nam 1860, chiing ta se

phai ngac nhien khi thay da so cac nghi si da

khong hieu biet mot chiit nao ve thoi dai

quan trong cua ho trong lich sirHoa ky, mot

thoi dai ma biet bao bien co da xay ra ngay

truoc mat ho. Chung ta lay lam buon rau

thay ho da an noi mot each can do' nhir vay,

thay ho khong biet lo ngai la nhirng the he

mai sau se can nhac nhu-ng 161 an tieng noi

cua ho.

Ong Lincoln la mot trong mot so it

nhung ngiroi da cam thay ro ret va sau xa

tinh each quan trong cua nhirng loi noi cua

ong. Co nhung hie ma ong da noi nhip nhang

nhir thi ca, nhirng cung co rat nhieu phen maong da noi quanh noi quan, da to ra ngnong

nghiu va vung ve. Bo la nhirng trirong hop

ma ong muon rao triroc don sau, ma ong

muon noi rong nghia, noi ro nghia, de cho

khong ai co the hieu lam ong dirge. Chinh

vi vay cho nen dan chung da tin tirong o noi

ong, va trai lai Thirong nghi vien va Ha nghi

vien, nhung ta bao nhu* to* « The New York

Herald, » to « The New York Tribune » va to

« Times » a Luan don, lai khong tin tuang 6*

ong. Ong nhu* la nguoi tien bao nhung dieu

se xay ra sau nay. Dan chung da nhan 6' noi

ong hinh anh ciia nhfrng niem by vong ci'ia

ho. Niem by vong do chinh la mot sir tir do

cang ngay cang roi rao ho'n cho con nguoi

thiriVng dan, mot sir tir do vua chinh hi vua

kinh te. Co le sir tir do do phai con lau moi

thirc hien duoc. Nhirng ong Lincoln la nguoi

da do- cao bo du6c de soi sang cho nhung con

nguoi thirong dan lien trcn con duong Ihire

hien sir tir do rong Ion do.

Dan chung ciia niroc nay va dan cluing cua

nhung nuoc khac da nhan ong Lincoln la mot

ngiroi cua dan chiing. Ong & trong hang ngii

cua dan chiing. Doi vol da so, danh tir « tir

do » va danh tir «dan chii» la nhung dieu kho

ma hieu duoc. Ban Hien phap ir ? Co nhien

la chung ta ung ho ban Hien phap, nhirng ynghia ciia l)an Hien phap la gi nhi ? Quathat la kho hieu, nhat la khi chiing ta da tung

nghe nhu-ng vi luat su* tuyen bo la chinh ho,

ho cung khong hieu y nghia cua ban Hien

phap, va ho da cai va dong dai v'di nhau, moi

ngu-oi moi y kien, cha ai nghi nhu- ai.

Nhung ong Lincoln da tirong trirng cho

nhan each, cho sir thirc tha, cho tinh gian di,va

cho mot tarn hon u*a thich nhung chuyen had

huoc. Chiing ta hay nholai goc tich ciia ong.

Ong la mot con ngu-oi kien quyet tranh dau

cho toi ky cung, tranh dau suot ca mot doi.

Truyen ciia con ngiroi do ban co the dirge nghe

ke lai trong lang xom cua ban, va xa hon nfra,

tai nhung noi 6' chan trolgoc hien, cau chuyen

d6 ciing la mot cau truyen quenthuoc ciia dan

chiing. Hang trieu con ngu-oi da 6m ap hinh anh

cua ong trong tarn kham ho. Hinh anh cua ong

la hinh anh ciia mot ngiroi ma tat ca moi

ngu-61 & tat ca moi noi tren the gioi nay deu

mong iroc xir ho co dirge. Noi toi dan chii,

it ngu*61 hieu ro th^ nao la dan chii, nhu-ng

ai nay deu tin ong Lincoln la mot ngiroi dan

chii. Ong la mot nguoi dan chii trong tarn

hon ong, trong hanh vi cua ong, trong tir

tirong cua ong. Nhirng 161 noi cua ong, nhirng

cau viet cua ong deu bieu 16 tinh each dan

chii ciia ong. Mot chinh phii cua dan cluing

ir ? Nhirng co cau cua mot chinh the cong

hoa ir ? Quyen cua dan chiing tir do phat

bieu y kien de cac nha cam quyen dirge biet

dan chiing mong muon gi u- ? Tat ca nhung.

dieu do deu la nhung dieu ma ong Lincoln

da nghi toi. Nhung dieu do da duoc bieu 16

qua ca tinh cua ong Lincoln. Do la mot dieu

ma ngiroi ta cam thay, nhirng khong the dien

til bang 161 noi duoc. Mot ky gia ciia to bao

« Spectator » tai Luan don, khi phan tach ban

thong die]) ma ong Lincoln da giri cho Quoc

hoi hoi thang chap nam 1862, nhan thay ban

thong diep do co mot « cai gi mo iroc than

hi » va chiia dung « nhung tir tirong vi dai

qua den noi 161 noi khong sao dien ta

duoc. »

44

15A I DIEN VAN GETTYSBURG

^2.,

^**o

ty P^l-UZJ-J' »-*->| fy*, <a ^ 'h^zr

6~€Cb.fU*~<J <rf&ZZ, «^«V, 'hm^o—>

jL» tSf^C Urti /0Q't sfua**} £"

Ca*^ /fr*ur+~j /<n 'le-XJ~ *~rfc*-C> &-&>j &C*-»ij -tCm^o. r£C id

7

0~~^ U^C ^ttu ^n^yy^^^^^ ^

Tren day la thii but cua Tfinq thong Abraham

Lincoln thao bed dim vftn danh tieng doc

ngdy 19 thdng 11 nam 1863 trong dip khdnh

thdnh Nghla dia Gettysburg, Pensylvania.

Ben mg.t la ban dich bai dien van nay.

« Cach day lain miroi bay nam, to tien

cluing ta xay di.rng tai dai luc nay mot tan

(|ii6c gia, hoan thanh tren nen tang tir do va

can ci'r vao nguyen tac la moi ngiroi sinh ra

hi nil dang.

« Ngay nay, chung ta lam vao mot cuoc

noi chien tham khoc, mot cuoc noi clucn se

(|iivet dinh la mot quoc gia nay hoac mot quoc

gia nao khac hoan thanh tren nen tang nay

va can ci'r vao nguyen tac nay co the ton tai

duoc khong. Chung ta nhom hop tai mot trong

nhung tran dia chu yeu cua tran chien tranh

nay. Chung ta den, mot phan de tuong niem

den nhung nguoi an giac ngan tliu tai day va

da bo minh de quoc gia nay co the ton tai.

Chung ta lam nhu* vay, chi la theo le tu* nhien

va cong bang.

((Nhung, tren mot tinh than rong rai ho'n,

cluing ta khong the cung hien, chung ta khong

the lam phep, chung ta khong the tlianh hoa

manh dat nay duoc. Song hoac chet, cac

chien si da tung chien dau tai day, da lam

phep cho manh dat nay mot each thieng lieng

ho'n chung ta nhieu. The gi Vi se it chii y va

se khong nho lau ve nhung Jieu ma chung ta

noi tai day, nhung the gioi se khong bao gio

quen duoc cong nghiep cua cac chien si ay.

Bon phan cua chung ta, nhung nguoi con

song, la hy sinh cho cong cuoc cao quy cua

nhung nguoi da tung chien dau tai day. Bon

phan cua chung ta tai day la hy sinh cho

nhiem vii to tat con phai hoan thanh — la hoc

a nhung nguoi qua co dang ton sung kia,

phuong thii'c phung su tich cue hon cho

chinh nghia ma cac vi ay da tung triet de hy

sinh — la tuyen the long trong tai day rang

nhung nguoi qua co ay da khong phai do mail

mot each vo ich ; rang quoc gia nay, voi su

phii ho cua Thuong Be, se lai duoc tu do ;

rang chinh phu cua dan, do dan thiet lap va

phung sir cho dan, se khong bi lieu diet tren

trai dat. »

45

BAI DIEN VAN €>AU TIEN TRLTOC CONG CHUNG

Bai dim van ddu tien Lincoln doc trir&c cong

chiing Id bdi ong tuyen bo ra irng civ nghi vien

trong Bai H6i Bong tien bang Illinois. Bo la nam1832, hbi ong m&i 23 tuoi. Boan trich dir&i daykhong noi t&i nhitng chi tiet quan diem cua ong ve

tinh hinh Idp phdp dia phwang, nlurng ciing da(hi ro thai do y kien ong th&i do.

Kinh thira dong bao :

Toi ra ling cu lam chuc vu cao qui cua

mot trong cac vi dai bieu cua dong bao vao

Dai Hoi Bong Dan bieu khoa toi cho tieu

bang cluing ta, theo luat le da dinh, va theo

dung nguyen tac mot nen cong hoa chan

chinh, vay bon phan toi la phai tir giol thieu

vai dong bao, vol nhirng nguoi toi xin lam

dai dien, trinh bay voi tat ca nhirng y kien

cua toi ve moi cong viec dia phuong chiing ta.

Thai gian va kinh nghiem da chiing thirc

ro rang nhirng dieu cai tien noi bo loi ich

cho cong chiing nhu the nao. Khong ai choi

ci\i duoc rang ma duong ma xa, dao vet song

ngoi cho thuyen be qua lai d£ dang, rat co

ich loi cho nhieu xi'r dan cu thua thot ngheo

nan. Nhung neu bat tay vao viec ma khong

biet ro ngay tu* liic dau rang minh co lam

duoc den noi den chon hay khong thi that la

ro dai. C6ng viec lam do* dang chi them hao

tai ton cong ma thoi...

Ve van de giao due, t6i khong dam bao

la toi dua ra mot chuang trinh, he thong nao

dac biet, toi chi co the noi la doi vol toi,

giao due la mot van de toi quan he cho

cluing ta. Moi nguoi cluing ta it nhat ciing

phai duoc hoc hoi it nhieu, de co the

doc duoc licli sir nuoc minh va nuoc khac,

de co the nho* hoc van ma thuong thiic duocgia tri nhung co- so* tu* do cua nuoc ta. Do la

mot viec cue ky khan trong. Ay la chua ke

den nhung loi 16c va sir sung suong cua nhungnguoi doc noi sach kinh va cac sach vo khac

vua ve ton giao va dao ly. Ve phan toi, toi chi

muon duoc thay thoi ky ma giao due, va nho*

61 phuong tien giao due, cac sir trang dao

dire, tiet do, cac cong viec kinh doanh, ky

nghe se tro* nen thOng thuong hon bay gia ;

toi se rat lay lam sung Strang duoc quyen gop

phan gop sire vao sir thirc hien mot bien phap

nao kha dt xiic tien duoc sir viec cho thoi ky

hoan lac ay mau toi...

Tuoi tre la tuoi bao gio cung phai het sire

nhun nhan moi duoc, toi dua ra nhirng y kien

tren day ke cung da la hoi qua mire, nhung

thua dong bao, toi nghi sao noi vay, khong

dam an khuat dieu gi. Rat co the toi lam mot

vai dieu hoac tat ca moi dieu cung chua biet

chung, nhung toi van co het sue theo loi tiic

thuong noi, la tha duoc mot hai Ian diing con

han ca ngan Ian sai, nen neu toi thay y kien

nao sai, toi san sang loai bo ngay, khong damngoan co.

Pham nguoi ta ai cung co cao vong rieng.

Neu diing that nhu the thi ve phan toi, toi co

the noi rang uoc vong cao xa nhat cua toi

la duoc dong bao thirc tarn yeu qui, va rang

lam sao cho dugc xiing dang vai long yeu qui

ay. Toi co thanh cong duoc trong cong cuoc

theo duoi cao vong do chang, thanh c6ng

duoc den muc nao, dieu do dong bao se ro

khi toi bat tay vao viec. Toi con tre tuoi, nhieu

dong bao khong Met toi la ai. Toi von con

nha ngheo, tu Irirac den nay lu6n luon song

trong canh ngheo cue. Toi khong co ban be

than thuoc nao giau sang danh gia de tien dan

toi ca. Toi dac biet chi trong nho vao la phieu

doc lap cua dong bao trong khu nay ma thoi.

Neu toi dac cu, toi se chill mot cai an doi voi

dong bao, ma toi chi co the tra duoc bang

sir h\n tarn lam viec ma thoi. Con neu dong

bao nhan xet sang suot thay toi khong xung

dang thay mat cho dong bao, phai nhuang

buac cho nguoi khac thi toi cung khong damphien trach gi, vi toi la nguoi da quen chju

that bai nhieu roi.

Kinh chao dong bao

Tan Salem, ngay 9 thang Ba, 1832

46

ONC LINCOLN VA HO HANG

Ong Lincoln cang ngdg cang co mot (tin

vi cao sang, nhirng khong bao gifr dug quen

canh han vi khi con thieu th&i, va hie nao ong

cilng nh& ho hang than thich, nhat la bd ke

man cua ong. Tug la khong liic nao co nhieu

tien nhwng ong hion Inon tim each giup tfo- gia

dinh va be ban, hoac bang tien bac, ho(ic bang

nhivng l&i khugen nhu. Dir&i (lag (hung toi

xin dang lai mot bi'vc ihir ma ong da givi cho

con rieng ba ke man ong :

Chii Johnston,

Trong birc thir moi roi chii co xin toi cho

chii tarn chuc my kirn, nhirng Ian nay toi

khong the theo 161 chii dirge. Truoc day toi

co giup chii mot vai ban, va ban nao chii

ciing bao toi : « The nay la em lai duoc thanh

thoi roi. ». Nhirng chi trong it lau sau chii lai

tiing thieu nhir cii. Theo y toi, chii hi tiing

thieu nhir vay la tai vi chii co mot tat xau.

Toi biet tat xau do la the nao roi. Chii khong

luoi bieng dau, nhvrng liic nao chii cung an

khong ngoi roi.Toi chac chan latir khi toi Met

chii cho toi nay,chira liic nao chii chiu lam viec

suot mot ngay, Toi biet la chii cung khong

den noi ghet lam viec cho lam, nhirng tuy vay

chii cung khong muon lam viec, la tai vi chii

cho rang lam viec thi cung chang duoc bao

nhieu. Cai thoi quen an khong ngoi roi do

chinh la cai nguyen nhan no lam ch<o chii phai

kho khan. Vay chii can phai bo cai thoi do moi

duoc, quan trong khong phai rieng cho chii mathoi, nhung quan trong ho*n nua la cho cac con

ciia chii. Quan trong cho cac con chii la boi vi

doi cluing con dai, va mm chii bo duoc cai thoi

do thi cluing se khoi mac phai cai thoi do. Neude cluing mac phai cai thoi do roi, thi bo

duoc cung la kho khan lam.

Toi biet la chii bay gio dang can mot it

lien. Vay toi de nghj vol chii hay di lam di,

hay lao dau vao ma lam vol bat cir mot ngu*6i

nao co the tra tien cho chii. Chii hay de cho

cha va cac chau trOng coi cac viec trong nha,

cay l)ira gat hai. Con chii, thi chii di ma lam

de ma duoc cang nhieu luong cang tot, de

ma tra nhung mon no* ma chii da mac phai

hoac sau nay se mac phai. Be thuo*ng cong

lao cho chii, toi hiVa la ke tir horn nay cho toi

ngay mong mot thang 5 toi, chii kiem duoc mot

dong thi toi larxiing cho chii mot dong, du la

chii kiem duoc tien mat hay chii lam tru*

duoc no*. Nhu vay, neu moi thang chii di lam

thue ma kiem duoc 10 dong thi toi lai cho chii

10 dong, nhu the la moi thang chii duoc ca

thay 20 dong. Toi khong co y noi la chii phai

di xa, nhu la toi thanh pho St. Louis, hay la

dilam tai cac mo chi mo vang a tan California,

nhung toi muon la chu di lam thue tai mot

noi nao gan nha nhu 6' quan Coles, va kiem

duoc so luo-ng cao nhat tai do. Neu chii chiu

di lam nhu vay thi chang baoTau nua chii se

het no, va ho'n nua chii se giu duoc mot thoi

quen de chii sau nay khoi phai mac no. Con

neu bay gio toi giiip tien cho chii tra no thi

chLsang nam la chii lai no nhu cu. Trong

thu chii co noi la neu ai cho chii bay chuc hay

tarn chuc bac thi chii sail long nhuong lai cho

cua chii <y tren thien dang. Neu vay thi chang

hoa ra chii ban ch6 chii tren thien dang mot

each re mat u, boi vi toi tin rang neu chii theo

de nghi cua toi thi chi trong vong bon namthang la chii da kiem duoc so tien bay tarn

chuc bac do roi. Chii noi la neu toi bang long

cho chii so tien do thi chii siin long lam vantir

ve mieng dat cua chii de lam tin, va neu chii

khong tra lai tien cho toi thi chii san long mat

diii mi£ng dat do. Chii thue la ngu dai. C6

dat ma chii khong Idem song duoc, mat dat

roi thi chii song bang each nao ? Tu truoc toi

gio liic nao chu doi voi toi cung tot lam, chang

le bay gio toi lai co y xau doi voi chii. Trai lai,

neu chii chiu kho nghe theo loi toi thi chii se

nhan thay loi khuyen bao ciia toi con dang gia

toi tarn chuc ban cai so tien tarn chuc bac machii xin toi.

Than ai

Anh cua chii

47

IT TAI LIEU VE BAN TUYEN NGON GIAI PHONG NO LE

WnmMmmmmmmmmmmmmimmmmmPROCLAMATION OF EMANCIPATIONm UPON THIS ACT, ... I INVOICE THE CONSIDERATEJUDGMENT OF MANKIND AND THE GRACIOUS FAVOf?OF ALMJGHTY COD A. LINCOLW

Mot chie'c til trong vien Bao tang Lincoln tai

Washington, D.C. co chira dirng nhieu tai lieu

lien can toi ban Tuyen ngon Giai phong no le.

Hinh ben tay trai phia tren — Ban sao ban

Tuyen ngon, va hue tranh mo ta ong Lincoln

dang doc ban thao cua ban Tuyen ngon cho

Noi cac ong nghe, ngay 22 thang 7 nam 18(>2.

Ben phai phia tren — Ban sao cua Tu

chinh an Hien phap thii' 13.

Phia diroi la ba birc hinh cua tap chi

Punch, mot tap chi hai luroc xuat ban tai

Luan don, chi trich

ong Abraham Lincoln.

(Hinh l>en trai) Nhande birc hinh do la : «La

bai cuoi cung cua Abe

Lincoln, hay la la

bai Do va Ben. » Hoasi cua tap chi Punch

da ve mot ong Lincoln

tuyet vong dang choi la

bai cuoi cung tire la

ban Tuyen ngon giai

phong no le. Nguy co-

ma hoa si da gan cho

mien Bac qua net mat

hot hoang cua ong

Lincoln da lam cho doi

thu cua ong Lincoln,

ong Jefferson Davis,

Tong thong chinh phu

mien Nam, lay lam

thich chi. (Hinh giua)

Nhan de birc hinh nay

la : <( Cuoc Dong vien

Da Den. » Tap chi Anhmuon vach ro tinh hinh

roi loan tai My. Hoa si

da ve ong Lincoln va

Davis loi dung cuoc

dong vien de cuong

bach nhung nguoi da

den phai vao quan doi.

Sir thu-c thi tai mien

Bac dao luat dong vien khong thi hanh cho

nhung nguoi da den, con tai mien Nam thi

khong co mot trung doan da den nao ca. (Ben

phai) Ket qua cua ban Tuyen ngon Giai

phong No le. Hoa si tap chi Punch chi trich

ban Tuyen ngon, cho la vi co ban Tuyen

ngon nay cho nen nhung nguoi da den da hi

nguoi da trang nguoc dai va sat hai, nhat la

trong nhung cuoc roi loan xay ra vi dong

vien tai Thanh pho Nun uoc nam 1863, sau

khi 6ng Lincoln ra lenh tong dong vien

toan quoc.

>,.'- 'r~.: •"

Jfc- -

.

;e,L'j, .. ,i v.

48

-?l rZco ei £>&*7. 1 OOG^I

*••*,

.

Tap san nay do So* Thong Tin

Hoa Ky Saigon trinh bay va

than tang cac ban doc Viet Nam

Toi da the trirdc ban thd Thu-gng de la se

suot doi chong Igi moi hlnh thtrc doc doan

uy hiep tinh than con ngu'ai.

THOMAS JEFFERSON

1743- 1826

Tong thong thir III cua Hoa KyTac gia ban Tuyen ngon Doc lap My

NhOng nguyen t6c cua ong Jefferson da ch?

djnh y nghTa va luat le cho xa hoi ty do.

ABRAHAM LINCOLN1809- 1865

Tong thong thir XVI cua Hoa Ky