ΥΠΕΡΜορφές βγαλμένες

από τις σελίδες του Καζαντζάκη!

Πρόβατα με χρυσά δόντια στην Κρήτη!

O κούργιαλος της Κρήτης

Ο Φουσταλιέρης!Ένας πρωτοπόροςτης κρητικής μουσικής

p

>

TO Π E P I O Δ I KO T Ω N S U P E R M A R K E T XA Λ K I A Δ A K H | Τ Ε ΥΧΟ Σ 7 9 | Φ Θ Ι Ν Ο Π Ω Ρ Ο 2 0 1 6 | Δ Ι Α Ν Ε Μ Ε ΤΑ Ι Δ Ω Ρ Ε Α Ν

4

www.xalkiadakis.gr

Tριμηνιαία έκδοσητων Σ/M XAΛKIAΔAKH1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειοτηλ. 2810 824 140

Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας

Yπεύθυνη σύμφωνα με το νόμο:ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ

Eκδοτική φροντίδα:Tμήμα Δημοσίων Σχέσεωντης A.E. XAΛKIAΔAKH

Φωτογραφία εξωφύλλου:ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Σύμβουλος έκδοσης:NIKOΣ ΨIΛAKHΣ

Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της Α.Ε. Χαλκιαδάκη : ΤΙΝΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ

Σχεδίαση εντύπου:NIKOΣ NTPETAKHΣ

ΦωτοστοιχειοθεσίαMακέτες - Eκτύπωση:TYΠΟΚΡΕΤΑBI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 380882 FAX: 2810 380887

Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.

20

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

>

6 ΦωτογραφήματαΦωτογραφIες & κεIμενα: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

14 ΤΑΝΕΑΜΑΣ

20 Μια φωτογραφία - ένα ποίημαΦωτογραφIζει και επιλέγει η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

26 Πρόβατα με χρυσά δόντια στην Κρήτη!Του Νίκου Ψιλάκη

34 Ο κούργιαλος της ΚρήτηςΤου Νίκου Ψιλάκη

42 Μορφές βγαλμένεςαπό τις σελίδες του Καζαντζάκη!

48 Ο Φουσταλιέρης!Ένας πρωτοπόρος της κρητικής μουσικήςΤου Νίκου Ψιλάκη

54 ΟΙ ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣΤου Νίκου Ψιλάκη

64 Συνταγματάρχης Τζόναθαν Μίλλερ (Βέρμοντ 1797-1847)Μια ζωή σαν μυθιστόρημαΤου Ανδρέα Μανιού

72 Μια φορά κι έναν καιρό με τους ζευγάδες στα καματερά χωράφια της ΚρήτηςΤου Γ. Μανιαδάκη

35

64

4826 54

6

5

Κάπως έτσι ντύνονταν κάποτε οι Κρητικοί, κάπως έτσι καλοδέχονταν τον ξένοκαι τον διαβάτη, κάπως έτσι στέκονταν στις παλιές πόρτες κι αγνάντευαν το φως,κάπως έτσι στέκονταν κάποτε και στα μετερίζια τους, κάπως έτσι!

7

ΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

ΦωτογραφήματαN

Τοιχογραφία της μνήμης

...Είναι που φυλλομετράς τις εικόνες και ζωντανεύεις τιςμορφές, τις στιγμές, τις μέρες που πέρασαν.

Είναι που νομίζεις πως κράτησες ακίνητο τον ανίκητο χρόνο,πως έκλεψες κάποιες ελάχιστες στιγμές του και τις κράτησες σανλάφυρο σ' ένα "κλικ" της φωτογραφικής μηχανής. Χρώμα καιφως είναι η φωτογραφία.

... Είναι που με χρώμα και φως συνθέτεις την τοιχογραφία τηςμνήμης. Κάθε φωτογραφία διηγείται κι από μιαν ιστορία. Ή πολ-λές ιστορίες μαζί, άλλη για τον καθένα που την κοιτάζει. Έναπαλιό κρητικό σπίτι με πελεκημένα πορτομάγουλα, ένα κλήμαπου στεφανώνει το ανώφλι. Κι ένας γέροντας με αγέρωχοβλέμμα. Μαντεύεις τα λόγια του, φτιάχνεις κι άλλες μικρές ιστο-ρίες, η εικόνα πυροδοτεί τη φαντασία, συνομιλείς μαζί της,αφουγκράζεσαι κι αποκρίνεσαι... Κάπως έτσι ντύνονταν κάποτεοι Κρητικοί, κάπως έτσι καλοδέχονταν τον ξένο και τον διαβάτη,κάπως έτσι στέκονταν στις παλιές πόρτες κι αγνάντευαν το φως,κάπως έτσι στέκονταν κάποτε και στα μετερίζια τους, κάπωςέτσι!

Κι ο φωτογράφος μπορεί ν' αφουγκράζεται. Να ξαναζεί τιςπετρωμένες στιγμές. Τις δικές του, μα και των άλλων. Να ξανα-συνθέτει τις ψηφίδες του χρόνου.

Όλα έμοιαζαν μαγικά στις παλιές φωτογραφικές μηχανές. Ηεικόνα φανερωνόταν αργότερα, μέσα σε κάποιο σκοτεινό θά-λαμο με κόκκινο φως, αχαμνό. Ήταν η "εμφάνιση", τα "χημικά", η"στερέωση", ορολογίες στοιχειωμένες πια, σχεδόν ξεχασμένεςύστερα από ελάχιστα χρόνια ψηφιακής τεχνολογίας.

Θυμάσαι; Στιγμές αναμονής στον θάλαμο, στιγμές αγωνίας,εικόνες που έρχονταν σιγά σιγά σα να τις καλούσε κάποια μά-γισσα του παραμυθιού να αφήσουν τα σκοτάδια του άδηλου καινα ντυθούνε πάλι με φως. Ο κόκκινος φωτισμός, ανάριος κι από-κοσμος, αποκάλυπτε με φειδώ τα μυστικά σου. Ή μάλλον σεάφηνε να τα μαντέψεις. Δηλαδή, να μαντέψεις το μη ορατό!

Ήταν απόγευμα, θυμάμαι, κι ο γέρο Φώτης στεκόταν στηνπόρτα του σπιτιού του.

- Κοπιάστε!Λόγια ανασυρμένα κι αυτά από τα βάθη του χρόνου, από κά-

ποιους άλλους καιρούς.- Κοπιάστε!Σιμώστε, δηλαδή. Ελάτε, καλωσορίσατε. Πόσες λέξεις και

πόσες συνήθειες κρύβονται κάθε φορά πίσω από το λιτό δωρικόλεξιλόγιο του κάθε γέροντα Κρητικού!

Κι ύστερα, τα ποτηράκια της ρακής. Το κέρασμα. Οι συνή-θειες που έμειναν κι αυτές αταλάντευτες, ασάλευτες στο πέρα-σμα του χρόνου. Και το "κλικ", αυτός ο μαγικός ήχος που κάνει τοκλείστρο της μηχανής. Διάφραγμα, ταχύτητα, θερμοκρασίαφωτός, βάθος πεδίου...

Κουβεντιάζω κι εγώ με τις εικόνες. Με την κάθε φωτογρα-φία, με την κάθε μορφή που έτυχε στον δρόμο μου, με την κάθεστιγμή που μένει τώρα κλεισμένη σ' ένα φιλμ, σ' ένα τυπωμένοχαρτί. Ο γέρο Φώτης, μορφή αυστηρή κι ευγενική συνάμα, κα-λοσυνάτη κι αέρινη, μένει για πάντα όρθιος στο κατώφλι του,όπως τον είδα εκείνο το λιόγερμα, ατενίζει για πάντα τα περα-σμένα και τα μελλούμενα και στο βλέμμα του καθρεφτίζεται ένακομμάτι της Κρήτης που αγαπήσαμε. Με τα φώτα και τα σκοτά-δια της, με τα καλούδια και τα ξεσπάσματά της, τις πίκρες και τιςχαρές, το χαμόγελο και το δάκρυ, τους αγώνες και τις ελπίδες.

ΣΗΜ. Ήταν ένας από τους τελευταίους βρακοφόρους του δικούμου γενέθλιου τόπου ο γέρο Φώτης. Δεκαετία του 1990.

◗

NΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Μινωικό... Καβροχώρι!Μετρημένοι στα δάκτυλα τουενός χεριού είναι εκείνοι που θαμπορέσουν να διαβάσουν τημινω-μυκηναϊκή συλλαβογραφήπου την γνωρίζομε σήμερα ως Γραμ-μική Β. Κι όμως κάποιοι στο Καβρο-χώρι, έναν μικρό οικισμό του ΔήμουΜαλεβιζίου, σκέφτηκαν να ξεσηκώ-σουν τα σύμβολα των πήλινων πινα-κίδων που βρέθηκαν στην Κνωσό,στα Χανιά, στην Πύλο, στη Θήβα καισε άλλες μυκηναϊκές εγκαταστάσεις,να τα ταιριάξουν μεταξύ τους και νακάμουν μακροβούτι στην ιστορία!

Έγραψαν με τα σύμβολα τηςΓραμμικής Β΄ το όνομα του χωριούτους, μαζί μ' ένα λιτό καλωσόρισμα.Τι κι αν δεν βρεθεί κανείς Μινωίτης,κανείς Μυκηναίος να το διαβάσει;Φτάνει που πιο κάτω, στη βάση τηςπινακίδας είναι σημειωμένη με ευ-διάκριτα γράμματα (του γνωστούμας ελληνικού αλφαβήτου) η επεξή-γηση: «Γραμμική Β΄. Ελληνική γραφήτου 1450 π.Χ. - 1150 π.Χ. Η πρώτηγραφή της Ευρώπης». Και παραδί-πλα, μέσα σε γαλάζιο φόντο, η Μι-νωΐτισσα θεά με τα υψωμένα χέρια,σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα πουβρέθηκε στην περιοχή τους.

8

Έγραψαν με τα σύμβολα της Γραμμικής Β΄ το όνομα του χωριού τους, μαζί μ' ένα λιτό καλωσόρισμα.

◗

Τοπίο ορεινό, τοπίο με μνήμη!Ζούρβα Χανίων, Λευκά Όρη, Μαδάρα. Οι λέξεις απλώς συμπληρώνουν την εικόνα. Κι όμως, τούτο το ορεινό τοπίο έχει μνήμη.

Κοιτάζω τις απότομες πλαγιές του βουνού και βλέπω ανθρώ-πους να σκάβουν με τα χέρια, με τα νύχια, τη φτενή γης. Ας έφυ-γαν οι παλιοί ζευγολάτες, ας ταξίδεψαν στη χώρα του αχώρητου,όπως τόσοι και τόσοι. Τα τίμια χέρια του μόχτου είναι εδώ, ταβλέπω! Και θα είναι εδώ όσο θα στέκουν ακόμη τούτες οι μικρέςλουρίδες καλλιεργήσιμης γης, αυτές που τις λέμε πεζούλες στηγλώσσα μας! Σειρές ολόκληρες από κάτω μέχρι πάνω, όπουυπάρχουν λίγες πατουχιές γης, όπου δεν καλύπτεται η ανώμαληεπιφάνεια από βράχους.

Κάποτε, όχι παλιά, λίγες δεκαετίες πριν από σήμερα, έσπερναν σ'αυτά τα ψηλώματα ταγή και κριθάρι. Κάποτε θέριζαν οι κοπελιέςκαι τα ράθυμα υποζύγια κουβαλούσαν τα δεμάτια στις θημω-νιές. Κάποτε η ζωή σκαρφάλωνε στις Μαδάρες και γύρευε λίγοχώμα για να ριζώσει. Λίγα τα γεννήματα της γης κι ο κόπος τωνανθρώπων άμετρος.Όχι, δεν παραπονιέμαι, δεν είναι ρομαντικός περίπατος η ανα-πόληση. Πληγώνει ο αγώνας των ανθρώπων, ο τρόπος που δού-λεψαν για να κρατηθούν στη ζωή. Πληγώνει ο μόχτος οάμετρος... Παραπονιέμαι που δεν κάμαμε τίποτα για να μείνουντα ίχνη των ανθρώπων ζωντανά, χαραγμένα στο τοπίο της Κρή-της, χαραγμένα στο τοπίο της μνήμης... Σε λίγα χρόνια τούτες οι αχνές πεζούλες θα σβήσουν. Μαζί με ταχνάρια των ανθρώπων που τις έφτιαξαν.

9

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

Τα τίμια χέρια του μόχτου είναι εδώ, τα βλέπω! Και θα είναι εδώ όσο θα στέκουν ακόμη

τούτες οι μικρές λουρίδες καλλιεργήσιμης γης,αυτές που τις λέμε πεζούλες στη γλώσσα μας!

10

Πολιτισμός που αντιστέκεται!

Δεν είναι που μας γοητεύει η πατίνα του χρόνου, είναι που τούτατα ρημαγμένα σπιτικά σηκώνουν στους ώμους τους έναν ολό-κληρο κόσμο, μεταφέρουν στις άτολμες μέρες μας μιαν άλληαισθητική, μεταφέρουν ιδέες, αξίες, πολιτισμό.

Δεν είναι που μας συγκινούν οι περασμένες ζωές, είναι πουανακαλύπτομε κάθε φορά πως εκείνες οι παλιές γενιές ήξεραννα συνομιλούν με τη φύση, γνώριζαν το μέτρο, κρατούσαν τονσφυγμό του χρόνου. Κανένας δεν βιαζόταν, κανένας δεν αρ-γούσε... Πελεκούσαν τις πέτρες με τις ώρες για να φτιάξουν ένανχειρόμυλο ή για να σμιλέψουν ένα πελέκι, φύτευαν κυπαρίσσιαγια να στεγάζουν τους μελλούμενους, τα εγγόνια και τα δισέγ-γονα.

Παμπάλαια σπίτια, με τους αέρηδες να διαβαίνουν ανενό-χλητοι από τα άδεια παράθυρα, με τον ήλιο να ξεχύνεται μέσ'από τις πεσμένες στέγες και τους ανθρώπους να προσπερνούναδιάφορα - λίγοι μπορούν ν' ακούσουν τους ψιθύρους της ιστο-ρίας.

Κι αν δεν έχουν κατοίκους πια, θαρρώ πως τούτα τα ξέσκεπασπίτια έχουν ψυχή, θαρρώ πως κι οι πέτρες θυμούνται. Ίσως ν'αντηχούν ακόμη ανάμεσά τους οι φωνές, τα γέλια τα κλάματα,ίσως να στοίχειωσαν κι οι μυρωδιές από τα πήλινα τσικάλια πουσιγόβραζαν στις παραστιές...

Κι αν τα δεις ως σύνολο, μαζί με τα σπίτια που έχτισαν δίπλατους οι νεότερες γενιές, θα καταλάβεις πως δεν φοβούνται!Πολλά απ' αυτά, ιδίως εκείνα που σώθηκαν στις τσιμεντένιες πο-λιτείες μας, μπορεί να τα κατασκεπάζουν οι φαραωνικές κατα-σκευές του 20ού αιώνα, πολλά μπορεί να γυρεύουν φως κι αέραγια ν' αναπνεύσουν, αλλά συνεχίζουν να στέκουν περήφανα,στριμωγμένα ανάμεσα στις μυλόπετρες της «ανάπτυξης». (Μαγιατί κάθε που βλέπω πετρόχτιστα σπίτια περιτριγυρισμένα μετσιμεντένιους πύργους θαρρώ πως μοιάζουν με χαμόγελαπικρά κι ειρωνικά συνάμα;)

ΣΗΜ. Αφαίρεσα τα χοντρά καλώδια του ηλεκτρικού που περ-νούσαν ακριβώς πάνω από το σπίτι. Νόμισα πως αν τα άφηνα κιεδώ, στη φωτογραφία, το ειρωνικό χαμόγελο θα συνέχιζε να μεκυνηγά...

NΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Κι αν δεν έχουν κατοίκους πια, θαρρώ πως τούτα τα ξέσκεπα σπίτια έχουν ψυχή...

◗

11

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

NΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣNΦωΤΟΓρΑΦIΕΣ

Οι καμπύλες της γης!

Ε, λοιπόν, ναι, η ομορφιά κρύβεται στα απλά πράγματα!

Τα προσπερνάμε γιατί τα συνηθίσαμε, γιατί τα βλέπομε κάθε μέρα, γιατί είναι ένα κομμάτι του κόσμου μας.Όταν, όμως, πέσουν πάνω τους οι τελευταίες αχτίνες του ήλιου, οι ταπεινοί κι απέριττοι θάμνοι μεταμορφώνονται, η γης ξαναθυμί-ζει πως είναι γυναίκα με τις καμπύλες, με τα πλουμίδια και τα στολίδια της. Δεν ξέρω πόσοι αιώνες βροχής και ανέμων χρειάστηκαν για να λαξεύσει ο μέγας πλάστης του κόσμου μας με το φως και με τον άρ-γιλο τούτη την ομορφιά. Ξέρω μόνο πως κάθε ώρα της μέρας το τοπίο της Κρήτης μεταμορφώνεται. Πότε γίνεται άγριο, πότε γαλη-νεύει και μοιράζει χαμόγελα και πότε δείχνει φιλάρεσκα της φωτισμένες καμπύλες του. Έτσι γιατί κι η γης είναι γυναίκα!

(Τοπίο στις λοφοσειρές νότια του Ηρακλείου).

12

Όταν, όμως, πέσουν πάνω τους οι τελευταίες αχτίνες του ήλιου, οι ταπεινοί κι απέριττοι θάμνοι

μεταμορφώνονται...

◗

ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΟΣ ΟΕΝεάπολη Λασιθίου 724 00, Κρήτη

τηλ: 2841 034113 , mail: info@silligardos.gr, web: www.silligardos.grsocial: www.facebook.com/silligardosCo/

Ποιοτικά προϊόντα γάλακτος

Η παρά

δοση

μέσα από

τη

σύγχρονη

τεχνολογ

ία

εν μείναμε, όμως, μόνο στιςδωροεπιταγές. Μοιράσαμεαπλόχερα δώρα στους πε-λάτες που συμμετείχαν στιςκληρώσεις. Ο φετινός Αύ-

γουστος μπήκε με διάθεση… vintage!Όντας θαυμαστές της vintage σειράςτης 7UP, μοιράσαμε 1 vintage ποδή-λατο, 3 polaroid φωτογραφικές μηχα-νές, 50 vintage Τ-shirts, 50 vintageτσάντες και όλα αυτά πολύ εύκολα αγο-ράζοντας προϊόντα 7 UP και κάνονταςτην χρήση της Xtra Card στο ταμείο.

Οι 5 ψησταριές Compact της Weberαπό την αγορά πολυσυσκευασιών Αm-stel, Heineken ή ΑΛΦΑ ήταν από ταδώρα που λατρέψατε και δόθηκανάμεσα! Οι εκπλήξεις συνεχίστηκαν μεπολλά και χρήσιμα δώρα. Πελάτες πουπροτίμησαν τα προϊό ντα των εταιρειώνHenkel και Johnson&Johnson κέρδισαν20 σετ περιποίησης Syoss και 40 σετπεριποίησης Le Petit Marseillais αντί-στοιχα.

Όχι ένα ούτε δύο, αλλά 20 skate -decks nijah βρέθηκαν στα χέρια τωνφίλων μας που αγόρασαν προϊόνταMonster. Τα 5 BMX Bikes ήταν δώρατης ίδιας κλήρωσης και συνέβαλαν στονα καταφέρουμε για άλλη μια φορά ναφύγουν οι πελάτες χαρούμενοι από τακαταστήματά μας.

25 Tablets δώσαμε με την αγοράπολυσυσκευασιών μπισκότων Παπαδο-

πούλου. Οι ενθουσιασμένοι με το δώρονικητές λάτρεψαν το υπέροχο για ‘’σερ-φάρισμα’’ Tablet. Τα δώρα της εταιρείαςΠαπαδοπούλου συνεχίστηκαν με τις 80cooler bags που αποκτήθηκαν με τηναγορά προϊόντων Caprice.

Στην εταιρεία Χαλκιαδάκης πάνταεπιφυλάσσουμε ευχάριστες εκπλήξεις

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

>

14

Τα δώρα πολλά - τα χαμόγελα περισσότερα!

Τους τελευταίους τρεις μήνες οι τυχεροί πελάτες των καταστημάτων μας ήταν πάνω από 650, από τους οποί-ους περίπου οι 300 κέρδισαν, μέσα από κληρώσεις που υπήρχαν στα φυλλάδια προσφορών μας, πάνω από5.500€ σε δωροεπιταγές. Απαραίτητη προϋπόθεση; Η χρήση της Χtra card Χαλκιαδάκης! Αν δεν την έχετε ήδηαποκτήσει, αποκτήστε την άμεσα για να διεκδικείτε κι εσείς ακόμα περισσότερα δώρα και προνόμια από τα κα-ταστήματά μας! Για ακόμα πιο εύκολη έκδοση της Xtra Card Χαλκιαδάκης μπορείτε να επισκεφτείτε το site τηςεταιρείας μας (xalkiadakis.gr).

Στην εταιρεία Χαλκιαδάκης πάντα επιφυλάσσουμε ευχάριστεςεκπλήξεις στους πελάτες μας,προσπαθώντας να είναι πάντα χαρούμενοι και ευχαριστημένοι.

Δ

στους πελάτες μας, προσπαθώντας να είναι πάντα χαρούμενοικαι ευχαριστημένοι. Η κλήρωση δώρων μεγάλης αξίας από τακαταστήματά μας ήταν άλλη μία μεγάλη έκπληξη! 10 υπερτυ-χεροί πελάτες μας, που πραγματοποίησαν αγορές με προϊόνταDiadermine, Keratin Color, Gliss, Taft, Got2b, Superoft, Fa,Palette, είχαν τη δυνατότητα να κερδίσουν ένα πανέμορφο τα-ξίδι τριήμερης κρουαζιέρας στο Αιγαίο, σε δίκλινη καμπίνα,προσφορά της εταιρείας Henkel.

Επιπλέον, πελάτες των Super Market Χαλκιαδάκης τουνομού Ηρακλείου, με αγορές 30€ σε μία απόδειξη, απέκτησανδικαίωμα συμμετοχής σε μεγάλη κλήρωση για το κρεβάτι τωνονείρων τους. Κληρώθηκε 1 νικητής για 1 κρεβάτι Βarcelona160 Χ 200εκ. με στρώμα Αdvance Touch συνολικής αξίας 1.900€και 50 νικητές για 50 ζευγάρια μαξιλάρια Joy από το κατά-στημα Media Strom Ηρακλείου. Η κλήρωση πραγματοποι-ήθηκε στο κατάστημά μας MAX Αλικαρνασσού την Παρασκευή16/9/2016 στις 19:00.

Μία ευχάριστη έκπληξη για ψώνια στα καταστήματά μαςήταν οι δωροεπιταγές αξίας 5€ και 6€ από τις εταιρείεςΝΟΥΝΟΥ και Ελαΐς-Unilever αντίστοιχα. Με σταδιακές αγορές25€ επιλεγμένων προϊόντων ΝΟΥΝΟΥ κατά το χρονικόδιάστημα 6.7.2016 – 16.8.2016 οι πελάτες μας κέρδιζαν μίαδωροεπιταγή αξίας 5€ για τις επόμενες αγορές τους. Ηανταπόκριση ήταν μεγάλη και έτσι συνεχίσαμε δυναμικά!Φροντίσαμε για εσάς, μέσα από τις μοναδικές προσφορές σεόλα τα αγαπημένα σας προϊόντα Ελαΐς – Unilever την περίοδο31.08.2016 - 19.09.2016 και με τη συμπλήρωση αγορών αξίας25€ σε προϊόντα Ελαΐς-Unilever, να κερδίζετε μία δωροεπιταγήτων 6€.

Οι εκπλήξεις, όμως, δεν σταματούν εδώ, καθώς συνεχίζουμενα μοιράζουμε πλούσια δώρα! Στο φυλλάδιο προσφορών μαςμπορείτε να δείτε τις τρεχούμενες κληρώσεις και ναδιεκδικήσετε δώρα και δωροεπιταγές από τα SupermarketΧαλκιαδάκης! Αλλά και η σελίδα μας στο facebook (xalkiadakis.gr)κρύβει πολλές εκπλήξεις, όπως ο σχολικός διαγω νισμός, για ναλύσουμε τα χέρια των γονιών και να χαρίσουμε χαμόγελα στουςμικρούς μας φίλους, με την προσφορά 5 πακέτων με δώρα(τσάντα, κασετίνα, μαρκαδόροι, ξυλομπογιές, μπλοκ ζω -γραφικής, μολύβια, γόμες, κόλλες UHU stick) από τα s/mΧαλκιαδάκης. Και μην ξεχνάτε ότι, για τη συμμετοχή σας στιςκληρώσεις, είναι απαραίτητη η χρήση της Xtra cardΧαλκιαδάκης, με την οποία έχετε μοναδικά προνόμια καιεπιστροφή χρημάτων μέσω δωροεπιταγής 5€ κάθε φορά πουσυγκεντρώνετε 100 πόντους με τις αγορές κρητικών προϊόντων!

Μήπως θα είσαι εσύ ο επόμενος νικητής;

ΥΠΕΡ ΚΑΛΟΚΑΙρΙ 2016

15

...είχαν τη δυνατότητα να κερδίσουν ένα πανέμορφο ταξίδι τριήμερης κρουαζιέρας στο Αιγαίο, σε δίκλινη καμπίνα, προσφορά της εταιρείας Henkel.

Και μην ξεχνάτε ότι, για τη συμμετοχή σας στις κληρώσεις, είναι απαραίτητη η χρήση της Xtra card Χαλκιαδάκης,

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

> Σε έρευνα που διεξήχθη τον Σεπτέμ -βριο του 2016 από την ερευνητική μαςομάδα σε 3 πόλεις της Κρήτης, η αλυ -σί δα Χαλκιαδάκης βγήκε για 10η

συνεχόμενη χρονιά πρώτη, με διαφο -ρά, στην προτί μη ση των Κρητικών.

Ευχαριστούμε... Σταθερά πρώτοι στην προτίμησή σας!

ε βάση τα στοιχεία πωλήσεών μας, επιβεβαιώνεται τοαποτέλεσμα της έρευνας καθώς το 2016 οι πελάτες στακατα στή ματά μας αυξήθηκαν κατά 12%! Η προ τίμη σήσας μας δε σμεύ ει να κρατάμε ψηλά την εξυπηρέτηση, τηνποικιλία κρη τι κών προϊόντων και την ποιότητα και να

συνεχίζουμε σταθερά την πτώση των τιμών.

Κουτί της σκέψης !

Γ ια την καλύτερη επικοινωνία με τουςπελάτες των κατα στη μά των μας και με σκοπό τηνκαλύ τερη εξυπη ρέτησή τους, δημιουργήθηκε ηιδέα για τα ειδικά διαμορφωμένα κουτιά («Κουτί τηςσκέψης»). Οι πελάτες μας έχουν τη δυνατότητα να μοι -ρα στούν μαζί μας θετικά και αρνητικά σχόλια, καθώς καιπαρατηρήσεις από την επίσκεψή τους στα καταστή ματάμας. Αποτέλεσμα αυτής της υπηρεσίας είναι να είμαστεσε άμεση επαφή με τους πελά τες μας και να ακούμε τιςανάγκες τους.

Περιμένουμε, όμως, και τις δικές τους ιδέες για υπηρεσίες που θα ήθελαν και εμείς θα προσπαθή σουμε να τις υλοποιή σουμε!

Ευκαιρίες καριέρας

Η εταιρεία μας βρίσκεται κοντά σε εκείνους πουαναζητούν νέες ευκαιρίες καριέρας και κάνει πιοεύκολη και αποδοτικότερη τη διαχείριση βιογρα-φικών δημιουργώντας μία νέα φόρμα εργασίας στο siteτης εταιρείας μας (www.xalkiadakis.gr). Μπείτε στη σε-λίδα μας και στείλτε μας το βιογραφικό σας και ίσως εν-ταχθείτε κι εσείς στην οικογένειά μας, η οποία αριθμείπάνω από 1.200 άτομα.

Ακαδημία Χαλκιαδάκη: Η εκπαίδευση των υπαλλήλων είναι επένδυση στην ποιότητα!

Οι κύκλοι εκπαίδευσης ανανεώ νο νται διαρκώς, καθώς η«Ακαδη μία Χαλκιαδάκη» προ σφέρει συνεχή και διαρκήεκπαίδευση στους εργαζομένους της με σκοπό την ανα -βάθμιση της ποιότητας σε όλα τα επί πεδα. Θεματικοί κύκλοιγύρω από την Υγιεινή και Ασφάλεια των προϊόντων, τη ΒέλτιστηΕξυπη ρέ τη ση και τις Διαδικα σίες Καταστημάτων, αλλά και πιοεξειδι κευ μένα σεμινάρια γύρω από το κρέας, τα τυριά ή τηνπροσωπική περιποίηση είναι σε εξέλιξη με στόχο το σύνολο τουΑνθρώ πι νου Δυναμικού μας να έχει τη γνώση και τα εργαλείαγια την καλύτερη εξυπηρέτησή σας.

Οι άνθρωποι της εταιρείας μας είναι η μεγαλύτερηπεριου σία μας. Γι’ αυτό και διοργανώνουμε ειδικά σεμι -νάρια για τους εργαζομένους μας, με κύριο μέλημα τηνποιοτική εξυπηρέτηση των πελατών μας.

M

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

ΑΝΑΚΑΙΝIζΟYΜΕΔΙΑΡΚΩΣ > ως μία ιστορική επιχείρηση σχεδόν 40 χρόνων στο νησίμας, διαθέτουμε και καταστήματα που χρειάζονται«αντιγήρανση» ή «αναδόμηση», ή απλώς… ανακαίνιση!

Για τον λόγο αυτόν το τεχνικό μας τμήμα επεμβαίνει σε μό -νι μη βάση στα καταστήματά μας ανανεώνοντας εξοπλι -σμούς ή αναδιατάσσοντας τα ράφια, προκειμένου ναπρο σαρ μο ζό μαστε στα σύγχρονα δεδομένα της αγοραστικήςεμπειρίας.

Έτσι, για φέτος, προχωρήσαμε σε μετακόμιση ενός κατα -στήματος – στην Πλατεία Σινάνη Ηρακλείου. Αφήσαμε το μικρό

παλιό μας κατάστημα και μεταφερθήκαμε σε ένα νέο σύγχρονοκαι φωτεινό χώρο τον οποίο υποδεχτήκατε με ενθουσιασμό.

Παράλληλα, προχωρήσαμε σε μικρές ή ολιστικές παρεμβά -σεις σε 10 καταστήματά μας σε όλη την Κρήτη προκειμένου ναπροσαρμοστούμε στις ανάγκες σας.

Με βάση τις προτιμήσεις του Κρητικού καταναλωτή,αναλύοντας τις πιο πρόσφατες έρευνες αγοράς και μελετώνταςτα στοιχεία πωλήσεών μας, αναδιατάξαμε τους χώρους και τηνποικιλία στα καταστήματα των Μοιρών, της Σητείας (ΠαλιάΈνωση Σητείας) κ. ά. Το αποτέλεσμα είναι λειτουργικότερα καιπιο άνετα καταστήματα.

Πάνω: Το παλιό κατάστημα της Πλατείας Σινάνη. Δεξιά: Το σύγχρονο ιδιόκτητο κατάστημα στην Πλατεία Σινάνη"

ε ημερίδα της ΕΕΔΕ (Ελλη-νική Εταιρεία Διοίκησης Επι-χειρήσεων) συμμετείχε ωςομιλήτρια η Χριστίνα Χαλ-κιαδάκη με θέμα "Οι άνθρω-ποί μας είναι η Δύναμή μας".

Στο πάνελ φιλοξενήθηκαν σημαντικοίομιλητές από σπουδαίες ελληνικές επι-χειρήσεις και παρουσίασαν τη σημαντι-κότητα της Διαχείρισης ΑνθρώπινουΔυναμικού σε όλες τις επιχειρήσεις.

Στο τέλος των τοποθετήσεων έγινεκαι η Απονομή Πιστοποιητικών Σπου-δών του Μεταπτυχιακού Προγράμματοςτης ΕΕΔΕ στη Διοίκηση Επιχειρήσεων &Diploma in Sales Management.

“Οι άνθρωποί μας είναι η Δύναμή μας”ΗΜΕρΙΔΑ ΤΗΣ ΕΕΔΕ

Σ

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

Η κ. Πόπη Κυσσανδράκη

κυρία Καλλιόπη Κυσσαν-δράκη -η Πόπη μας - ξεκί-νησε από το ανθοπωλείοπου λειτουργούσε εντόςτου καταστήματος στη Λ.

Αντιστάσεως, την εποχή που τα supermarket έκλειναν το μεσημέρι. Τώρα πουπέρασαν τα χρόνια κι ο κόσμος έχει αλ-λάξει, η Πόπη θυμάται με συγκίνησηεκείνα τα πρώτα όμορφα χρόνια σ' έναασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Το σπίτιτης ήταν δίπλα στο μαγαζί...

«Εκείνη την εποχή, όταν οι εργαζό-μενοι δεν έμεναν στον χώρο του κατα-στήματος για να τακτοποιήσουν τιςπαραλαβές, μαζεύονταν στο σπίτι μουκαι βλέπαμε "Τόλμη και Γοητεία", θυμάταινοσταλγικά η Πόπη. «Αμέτρητες ήταν οιφορές που βγαίναμε όλοι μαζί , ξενυ-χτούσαμε, και πηγαίναμε κατευθείαν τοπρωί για δουλειά», συμπληρώνει, τονί-ζοντας πως στο χώρο της εργασίας καλ-λιεργήθηκε πνεύμα αλληλεγγύης καισφυρηλατήθηκαν δυνατές φιλίες πουκρατούν μέχρι και σήμερα.

Τα άδεια ράφια και... το γάλα εβαπορέΒιβλίο ολόκληρο συνθέτουν οι ανα-μνήσεις της! Θυμάται τη σταδιακήανάπτυξη της εταιρείας, την εξέλιξητου λιανικού εμπορίου, τους πελάτες,τους φίλους... Θυμάται, όμως, και... τα

δύσκολα. Όπως τον πανικό που είχε κα-ταλάβει τον κόσμο την άνοιξη του 1986,αμέσως μετά την τραγική έκρηξη τουΤσέρνομπιλ. Άδειαζαν τα ράφια και γέμι-ζαν οι αποθήκες των σπιτιών. Κανείς δενείχε ξαναζήσει μια τόσο σοβαρή απειλή.

«Τότε δουλεύαμε ασταμάτητα όλοι

μας», λέει η κυρία Πόπη. Και συμπληρώ-νει: «Ποτέ δεν θα ξεχάσω τον κ. ΜηνάΧαλκιαδάκη, κουβαλούσε κι εκείνος μαζίμας κούτες εβαπορέ, παλεύαμε όλοι μαζί,ζοριζόμασταν προσπαθώντας να γεμί-σουμε τα ράφια που άδειαζαν με ραγδαί-ους ρυθμούς».

Η κυρία που της άρεσαν οι σκυλοτροφές!Όποιος δεν έζησε αυτή την εποχή είναιδύσκολο να καταλάβει την αγωνία τουκόσμου. Λέξεις όπως η ραδιενέργεια και

18

> ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΙΣτο ξεκίνημα μιας καινούργιας ζωής!Πολλές συγκινήσεις μας επεφύλαξε το φετινό φθινόπωρο. Άνθρωποι, φίλοι, συνεργάτες, που είχαν ζήσει μαζί μας για πε-ρισσότερα από 25 χρόνια, ευτύχησαν να ολοκληρώσουν επιτυχώς την εργασιακή τους σταδιοδρομία και, γεμάτοι με εμπει-ρίες και ωριμότητα, να αρχίσουν μια καινούργια ζωή, τη ζωή του συνταξιούχου. Πέρασαν από τα γραφεία για να εκφράσουντα συναισθήματά τους με τον πιο γλυκό τρόπο, μ' ένα κέρασμα και μ' ένα χαμόγελο. Για τον σύγχρονο δυναμικό άνθρωπο,όπως είναι οι συνεργάτες μας, η συνταξιοδότηση δεν είναι τέλος αλλά αρχή, είναι το ξεκίνημα μιας καινούργιας ζωής κιαυτό το ξεκίνημα γίνεται με τη σοφία που προσφέρει ο χρόνος. Εμείς δεν θα τους ξεχάσουμε ποτέ. Άλλωστε, θα τους βλέ-πουμε πάντα, θα περνούν από τα γνώριμα στέκια τους, θα ανταλλάσουμε συχνά χειραψίες και "καλημέρες", όπως συμβαί-νει με τόσους και τόσους παλιούς συνεργάτες και παντοτινούς φίλους μας!

Μικρά και μεγάλα περιστατικά, καθημερινά και απρόσμενα, ομορφαίνουν σήμερα τις αναμνήσεις της Πόπης

H

τα μπεκερέλ είχαν μπει για τα καλά στιςζωές των ανθρώπων. «Ευτυχώς ο πανικόςδεν κράτησε πολύ. Όμως ο κόσμος αγό-ραζε ό,τι έβρισκε μπροστά του. Μια μέρα,λοιπόν, μερικές βδομάδες μετά τη με-γάλη κρίση, ήρθε μια κυρία στο κατά-στημα. Κι επειδή δεν έβρισκε τιςκονσέρβες που ήθελε, ζήτησε τη βοήθειάμας. Από τις περιγραφές της καταλάβαμεότι είχε συμβεί κάτι παράξενο. Η κυρίαείχε φάει μια σκυλοτροφή! Και το πιο πα-ράξενο ήταν ότι... της άρεσε», διηγείται ηκ. Πόπη γελώντας μαζί με τον αγαπημένοτης, Διευθυντή καταστήματος, τον κ. Μι-χάλη Κουκουβά – σημερινό ΔιευθυντήΠωλήσεων.

Μικρά και μεγάλα περιστατικά, καθη-μερινά και απρόσμενα, ομορφαίνουν σή-μερα τις αναμνήσεις της Πόπης.«Θυμάμαι κάποιο καλοκαίρι, που ένας πε-λάτης έβγαλε τα παπούτσια του, έβαλενέες σαγιονάρες, και φεύγοντας απλάάφησε τα παπούτσια μπροστά στο ράφι.Σάστισα, δεν ήξερα τι να κάνω...». Και συ-νεχίζει: «Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις ώρεςπου περνούσαμε με το... πολυβόλο σταχέρια; Έτσι λέγαμε το πιστολάκι με τοοποίο τοποθετούσαμε μία - μία τις τιμέςστα προϊόντα, μέχρι που έγινε η μεγάληανακάλυψη που μας απάλλαξε απ' αυτήτην εργασία: το barcode. Δεν θα ξεχάσω,ακόμη, τα βουνά των άδειων μπουκαλιώνπου σχηματίζονταν στα καταστήματα.Εκείνη την εποχή οι πελάτες επέστρεφαντα γυάλινα μπουκάλια των αναψυκτικώνκαι της μπίρας. Με λαχτάρα περιμέναμετους προμηθευτές να τα παραλάβουν καινα μας αδειάσουν τον τόπο».

Η κ. Θάλεια Σιγάλα

αι η κυρία Ευθαλία Σιγάλα -ηδική μας Θάλεια- έχει πολ-λές αναμνήσεις από το «δεύ-τερο σπίτι», όπως αποκαλείτην Χαλκιαδάκης Α.Ε. Ξεκί-νησε κι εκείνη από το κατά-

στημα της Λ. Αντιστάσεως. Στη συνέχειαεργάστηκε στις Αποθήκες που ήταν τότεστις Μαλάδες, έζησε τη μεγάλη μετα-φορά στις Αποθήκες στη Φοινικιά, καιαπό εκεί ξανά «μετακόμιση» στις νέεςσύγχρονες εγκαταστάσεις όπου βρισκό-

μαστε τώρα. Θυμάται με μεγάλη χαρά τιςεκδρομές που πήγαιναν όλοι μαζί, τότεπου όλο το προσωπικό ήταν μόλις 200άτομα –σήμερα είναι 1200!

Οικογενειακές εκδρομές... «Πηγαίναμε όμορφες εκδρομές όλοι μαζί,παρέα με τα παιδιά μας, όλη η οικογένειαμαζί! Αξέχαστη θα μου μείνει η εκδρομήστη λίμνη Κουρνά, με τα παιδιά να κά-νουν ποδήλατο μέσα στη λίμνη, να ξε-σπάει μπόρα και μετά όλοι μαζί νακαθόμαστε γύρω από το τζάκι για να στε-γνώσουν! Άνθρωπος ζωντανός και κεφάτος η Θά-λεια, έμεινε στο βιβλίο των αναμνήσεώνμας για... τα συνθήματα που επινοούσε.Όταν πρωτο-οδήγησε ηλεκτρο κίνητα πα-

λετοφόρα στις καινούργιες αποθήκεςμας, φοβόταν μην πέσει πάνω στους συ-ναδέλφους της και φώναζε με αγωνία«στην μπάντα, στην μπάντα, περνάει οΛοσάντα». Με τον καιρό οι συνάδελφοιάρχισαν να την αποκαλούν «Κυρία πουΣηκώνει Βάρη και δεν Κλατάρει»!!!

Η Χαρχάλω...Το κέφι της μας ήταν γνωστό από ταπρώτα της βήματα, τότε που ήταν στην Λ.Αντιστάσεως. Η ταμειακή μηχανή τύπωνε

την ταινία βγάζοντας έναν παράξενο ήχο.Έτσι και η μηχανή και η Θάλεια απέκτη-σαν το ίδιο χαϊδευτικό παρανόμι: "Η Χαρ-χάλω". Κι επειδή όλοι νιώθαμε σανοικογένεια, το έμαθαν και οι πελάτισσες.Εργασία και διασκέδαση πήγαιναν μαζί!

Η Θάλεια, η αγαπημένη μας Λοσάντακαι Χαρχάλω ,προσλήφθηκε στην εται-ρεία δέκα ημέρες μετά τον σύζυγό τηςΒαγγέλη Σιγάλα, ο οποίος επίσης συντα-ξιοδοτήθηκε πριν λίγο καιρό. «Είναι τοδεύτερο σπίτι μας, μια ολόκληρη ζωή»,λέει κοιτάζοντας συγκινημένος τη Θάλειάτου. «Είχαμε την τύχη να έχουμε έναν ερ-γοδότη μοναδικό, που αυτός μας έκανενα νιώθουμε την εταιρεία – σπίτι μας»συμπληρώνουν κι οι δυο.

Τώρα, γεμάτοι ωριμότητα και πείρα,

σχεδιάζουν ν' αφοσιωθούν στα γλυκύ-τατα εγγονάκια τους και να απολαύσουντον μήνα του μέλιτος, που δεν είχαν τηνευκαιρία να ζήσουν όταν παντρεύτηκαν!

Ευχόμαστε ολόψυχα σε όλους τους πα-λιούς συνεργάτες και φίλους να απο-λαύσουν όπως επιθυμούν τον ελεύθεροχρόνο τους, και τους ευχαριστούμε γιαόλα τα χρόνια που στήριξαν τη μεγα-λύτερη οικογένεια της Κρήτης, ταsuper market Χαλκιαδάκης!

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

... Με τον καιρό οι συνάδελφοι άρχισαν να την αποκαλούν «Κυρία που Σηκώνει Βάρη και δεν Κλατάρει»!!!

K

19

ΦωΤΟΓρΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Μια φωτογραφία - ένα ποίημα

Τα γηρατειά μπορεί να 'ναι ο καιρός της ευτυχίας! Τα γερατειά (όπως τ’ αποκαλούν οι άλλοι)μπορεί και να ’ναι ο καιρός της ευτυχίας μας.

Χόρχε Λουί Μπόρχες,

Καλότυχοί μου χωριανοίΚαλότυχοί μου χωριανοί, ζηλεύω τη ζωή σας,την απλοϊκή σας τη ζωή, πο 'χει περίσσιες χάρες.Μα πλιο πολύ το μαγικό ζηλεύω γυρισμό σας,όντας η μέρα σώνεται και βασιλεύει ο ήλιος.

Κώστας Κρυστάλης

21

◗◗

Το πανηγύριΚαι σαν 'ποκάμει η λειτουργιά με τον παπά Δημήτρη,στρώνουνε τα σεντόνια ντως στα γονικά 'πο κάτω,χαρκώματα με τα βραστά, τα φτάζυμα κοφίνια,κρασόρακα με το σταμνί, ορθοί και διπλοπόδι.Ζερβά τα λυροντάουλα, δεξά οι κεραστάδες,τρεις δίπλες ο αγκαλιαστός, ποτάμι οι μαντινιάδες.Εκειά να δεις ντελικανή μέσα στα σαλουβάρια,να δεις μποξά μεταξωτό, φούστα με χαρμπαλάδες,να δεις στιβανοδέματα ασημοκεντημένα,να δεις τους νέους και τσι νιες πώς δένουν την αγάπη.

Γιάννης Βάρδας, Όμορφα που 'σαν τα χωριά

...χαρκώματα με τα βραστά, τα φτάζυμα κοφίνια,κρασόρακα με το σταμνί, ορθοί και διπλοπόδι.

Το καζάνι με τα μακαρόνια σε κρητικό πανηγύρι (Ψηλορείτης).

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

ΦωΤΟΓρΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Αγάλματα!Φτιάχνουμε αγάλματα με υλικάαπό αγάλματα που τα είχαν φτιάξειάλλοι παλιότεροι τεχνίτες,φτιάχνουμε ποιήματα με λέξειςαπό ποιήματα γραμμένασ’ άλλους καιρούς από άλλους ποιητές,φτιάχνουμε ζωές με αισθήματα με βιώματαπου άλλοι άνθρωποι πριν από μας τα είχαν ζήσει.Σφετεριζόμαστε έργα, τροποποιούμεσχέδια, αλλάζουμε προοπτικέςκάτι καινούργιο επινοούμεφτιάχνουμε πράγματα ολότελα δικά μαςαφήνοντας πάντοτε τα ίχνημιας προγενέστερης προέλευσης.Συνεχίζουμε βάζοντας τ’ όνομά μαςδίπλα σ’ άλλα ονόματα ακόμα και σ’ εκείναπου θα θέλαμε να σβήσουμε.

Τίτος Πατρίκιος◗◗

...ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιάσαν ένα τεράστιο μήλο, σαν ψίχα ολόζεστου ψωμιού.

Φωτογραφία που δημιουργήθηκε σε διάλειμμα των γυρισμάτων της νέας ταινίας του Γιάννη Σμαραγδή. Δυο παιδιά παίζουν ντάμα περιμένοντας τη σειρά τους...

23

Να πρασινίζει τ' όνειρο να παίζουν τα παιδιά ω κάπου θάχει ένα κομμάτι στέρεο φως να πρασινίζει τ' όνειρο να παίζουν τα παιδιά άσπρες σημαίες οι γλάροι ν' ανεμίζουν μπροστά σε κάθε βλέμμα που αναιρεί τον ίσκιο μας.

Γιάννης Ρίτσος

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιά Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιά έστω και για μια μέρα.Ας τον δώσουμε να παίξουν σαν ένα πολύχρωμο μπαλόνινα παίξουν τραγουδώντας ανάμεσα στ’ αστέρια.Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιάσαν ένα τεράστιο μήλο, σαν ψίχα ολόζεστου ψωμιούνα χορτάσουν μια μέρα τουλάχιστον.Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιάνα μάθει έστω και για μια μέρα ο κόσμος τη φιλία.Τα παιδιά θα πάρουν απ’ τα χέρια μας τον κόσμοθα φυτέψουν αθάνατα δέντρα.

Ναζίμ Χικμέτ

24

ΦωΤΟΓρΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ

Κι οικοδομώ το χάος!Aνάβω μες στην καταχνιά φωτιές, καρφώνω σημαδούρες, ανοίγω στράτες μες στον άνεμο κι οικοδομώ το χάος· οι πέντε σκλάβες ανυφάντρες μου στον αργαλειό του νου μου φαίνουν, ξεφαίνουν τη ζωή στο δίμιτο πανί του αγέρα· κι όλη την άβυσσο σκεπάζω τη με αδρό περδικοπάνι.

Ν. Καζαντζάκης

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ως Νίκος Καζαντζάκης στα γυρίσματα της ταινίας του Γιάννη Σμαραγδή.

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

ΝEα κριτσιΝAκια

‘’ΘΕικΗ ΓΕΥσΗ ’’από την οικογένεια ΤΣΑΤΣΑΚΗΣ…

26

Πρόβατα με χρυσά δόντια στην Κρήτη!

Ακόμη και σήμερα οι βοσκοί και οι εργαζόμενοι στα σφαγεία της Κρήτης εντυπωσιάζονται παρατηρώντας τις γνάθους μερικών ζώων, κυρίως προβάτων, που πέρασανμεγάλο μέρος της ζωής τους στα βοσκοτόπια του Ψηλορείτη: Τα δόντια τους φαίνονται καλυμμένα με φύλλα χρυσού!

Κείμενο - φωτογραφίες: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ(Οι φωτογραφίες της νευρίδας είναι του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ).

p

27

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

χουν περάσει εξακόσια χρόνια από τότε πουένας ξένος ταξιδιώτης, ο Φλωρεντιανός κα-λόγερος Χριστόφορος Buondelmonti,άκουσε τους βοσκούς να του μιλούν για ζώαμε χρυσά δόντια. Αν και είχε έρθει μάλλονως κυνηγός αρχαίων χειρογράφων, τα οποίααναζητούσε στα μοναστήρια του νησιού, οBuondelmonti μας άφησε σπουδαίες πλη-ροφορίες για την Κρήτη των αρχών του15ου αιώνα. Ανάμεσα στις φαινομενικά πα-

ράδοξες ειδήσεις που συμπεριέλαβε στις ταξιδιωτικές εντυπώ-σεις του ήταν κι αυτή που μιλούσε για τα επίχρυσα δόντια τωνζώων. Κι επειδή φαίνεται πως κι αυτός αναζητούσε την αιτία τουφαινομένου, δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι στον Ψηλορείτηείχε βρεθεί φλέβα χρυσού. Ήταν μια από τις πολλές διηγήσειςπου είχε ακούσει από τους χωρικούς της Κρήτης.

Η πληροφορία δεν πέρασε απαρατήρητη. Μερικοί από τουςπεριηγητές που συνέχισαν να καταφτάνουν στην Κρήτη αντέ-γραψαν τον Φλωρεντιανό καλόγερο, ίσως και κάποιοι να ανα-ζήτησαν πρόβατα με χρυσά δόντια στο ψηλότερο βουνό τηςΚρήτης, ίσως ακόμη και τη φλέβα του χρυσού που υπήρχε στηνΊδη σύμφωνα με τα όσα διηγήθηκαν οι κάτοικοι στον Buondel-monti. Ένας άλλος περιηγητής, ο Thomaso Porcacchi, έγραψετο 1572 πως τα χρυσά δόντια των ζώων διατηρούν το χρώματους ακόμη κι αν τα βάλει κανείς στη φωτιά! 1

Και επειδή η παρατήρηση προηγείται της επιστήμης, οι βο-σκοί της Κρήτης είχαν ερμηνεύσει από πολύ νωρίς το φαινό-μενο. Είχαν προσέξει ότι δεν είχαν όλα τα πρόβατα χρυσάδόντια παρά μόνον εκείνα που έβοσκαν σε ορισμένες περιοχέςτου Ψηλορείτη και, ειδικότερα, εκείνα που τρέφονταν με έναχαμωτό βοτάνι που απλωνόταν σαν πράσινος τάπητας σε μερι-κές περιοχές, κυρίως στο οροπέδιο της Νίδας, το «φεγγαρό-χορτο». Aυτήν την ονομασία, (Herbe lunarie, δηλαδήφεγγαρόχορτο ή φεγγαροβότανο) κατέγραψε ο Buondelmontiστις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του.

Η επιστήμη ασχολήθηκε σοβαρά με το φαινόμενο μόλις στοδεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Οι μελετητές της τοπικής χλωρί-δας επαλήθευσαν την παμπάλαια παρατήρηση των βοσκών.2Αποφάνθηκαν κι αυτοί ότι το μυστικό των χρυσών δοντιών βρι-σκόταν σ' ένα ενδημικό βοτάνι της Κρήτης. Μόνο που τώρα πιαδεν το αποκαλούσε κανείς φεγγαρόχορτο. Οι βοσκοί του Ψη-λορείτη το έλεγαν χρυσόχορτο και νευρίδα.3 Ανήκει στην οικο-γένεια των πολύγονων και «δεν συναντάται πουθενά αλλούστον κόσμο»4!

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κ. Γκανιά-τσας προχώρησε σε πειράματα με ποντίκια προκειμένου να βε-βαιωθεί ότι το χρύσωμα των δοντιών οφείλεται σε ουσίες πουυπάρχουν στο χρυσόχορτο. Ζήτησε να του αποστείλουν νευ-ρίδα και... «με εκχύλισμα φυτών έγιναν πειραματισμοί εις μικράτρωκτικά». Όπως αναφέρει στη συνέχεια, «παρετηρήθη ύπαρ-ξις ιχνών φθοριζουσών ουσιών...». Το πείραμα, όμως, σταμά-τησε επειδή η ποσότητα της νευρίδας που του είχε αποσταλείδεν ήταν επαρκής.5

Είναι περισσότερο από βέβαιο ότι η νευρίδα περιέχει χρω-στικές ουσίες, αλλά ο μηχανισμός βάσει του οποίου παράγεταιη χρυσόχρωμη επικάλυψη των δοντιών των προβάτων δεν είναιγνωστός. Ο λόγιος κτηνίατρος Γιάννης Καραβαλάκης, που ασχο-λήθηκε ως Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας με το φαινό-μενο, διηγείται ότι αν ξεριζώσει κανείς τη νευρίδα θα δει ταχέρια του να βάφονται κόκκινα! Σύμφωνα με μια παλιότερηαφήγησή του «αν ξεριζωθεί το φυτό και το βάλομε σε ένα πο-τήρι με νερό θα παρατηρήσομε πως το νερό γίνεται πολύ γρή-γορα σκούρο βυσσινί και αργότερα η επιφάνειά του γίνεταιστιλπνή, λες και σκεπάστηκε με ένα πολύ λεπτό στρώμα αλου-μινίου».6

Η φλέβα χρυσού

Σε παλιότερες εποχές οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξηγή-σουν όλα τα ασυνήθιστα και τα παράξενα φαινόμενα άλλοτεαναζητώντας υπερβατικές επεμβάσεις και άλλοτε αντλώνταςυλικό από την αστείρευτη πηγή των λαϊκών παραδόσεων. Φαίνε-ται πως η πληροφορία που είχαν δώσει στον Buondelmonti οι χω-ρικοί της Κρήτης για την ανεύρεση φλέβας χρυσού στονΨηλορείτη διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες. Και λίγο πριν ή λίγομετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κάποιοι βοσκοί συζητού-σαν να καταθέσουν αίτηση εκμετάλλευσης χρυσοφόρων κοιτα-σμάτων που υπέθεταν πως υπήρχαν στα ψηλώματα της Ίδης.Πίστευαν, δηλαδή, ότι οι ρίζες του φυτού, που κατεβαίνουν βαθιάστη γη, συναντούν ψήγματα χρυσού και απ' αυτές αντλούν τις ου-σίες που χρωματίζουν τα δόντια των ζώων.

Σημαντική, πάντως, υπήρξε η συμβολή του Flaminio Cor-nelius, ο οποίος περιέλαβε στην Ιερά Κρήτη του (Creta Sacra -1755) το κείμενο του Buondelmonti, με αποτέλεσμα να γίνει ευ-ρύτερα γνωστό το φαινόμενο των προβάτων με τα χρυσά δόντια.

28

1. Porcacchi, Th. 1572. L' isole piu famose del mondo. Descritte da Thomaso Porcacchi da Castiglione Arretino e intagliate da Girolamo Porro Padovano.Στην έκδοση του 1590, σελ. 110. 2. Φοβούμαι ότι με τη χρήση εισαγόμενων τροφών το φαινόμενο των χρυσόχρωμων δοντιών θα αραιώσει πολύ...3. Με το φαινόμενο ασχολήθηκε επί μακρόν η λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκι. Προσπάθησε, μάλιστα, να το διερευνήσει και επιστημονικά σε συ-νεργασία με ειδικούς μελετητές. Στο πολύτιμο έργο της Συμβολή εις την δημώδη ορολογίαν των φυτών, (Αθήνα 1969) αφιερώνει οκτώ σελίδες στη νευ-ρίδα (151-159). Φαίνεται πως η Φραγκάκι παρακίνησε και τον καθ. Γκανιάτσα να ασχοληθεί μ' αυτό. 4. Rackman, O. και Moody, J. 2004. Η δημιουργία του κρητικού τοπίου, μετάφρ. Κ. Σμπόνιας, επιμ. Άγγ. Χανιώτης, σελ. 79. Ηράκλειο: Πανεπιστημια-κές Εκδόσεις Κρήτης.5. Γκανιάτσας, Κ. 1976. «Η βλάστησις της Κρήτης». Περιοδικό Κρητολογία, τ. ΙΙ: 35.6. Ψιλάκης, Ν. 2009. «Τα πρόβατα με τα χρυσά δόντια». Περιοδικό Κρητικό Πανόραμα, τ. 30: 52.

΄

p

qΕ

29

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016Ανθισμένη νευρίδα στο οροπέδιο της Νίδας.Φωτογραφία: Γιώργος Πατρουδάκης.

Λαϊκή ιατρική - δοξασίες

Το φυτό απαντάται κυρίως στην Ίδη, αλλά μικρότεροι πλη-θυσμοί του υπάρχουν και στα Λασιθιώτικα βουνά, σε υψό-μετρο 1400-1900 μ.7 Ο γιατρός Ι. Χαβάκης, όμως, σημειώνει ότιαπαντάται και στον Βολακιά των Σφακίων.8 ωστόσο, το φαινό-μενο των χρυσών δοντιών είναι σπάνιο σε περιοχές πέρα απότον Ψηλορείτη. Οι παλιοί βοσκοί των οικισμών του Μυλοποτά-μου (κυρίως των Ανωγείων και των Ζωνιανών), των ορεινών τουΜαλεβιζίου και του Αμαρίου ήταν τόσο εξοικειωμένοι με τοφαινόμενο που δεν αναζήτησαν, όπως φαίνεται, υπερβατικέςή μαγικές ερμηνείες για τα χρυσόχρωμα δόντια. Πίστευαναπλώς ότι το χρυσόχορτο αποτελεί άριστη τροφή για τα κοπά-δια τους και ότι αυξάνει τη γαλουχία των προβάτων.

Προσπαθώντας να διερευνήσομε περισσότερο το φαινό-μενο μιλήσαμε με αρκετούς βοσκούς από το Μυλοπόταμο καιτο Αμάρι, κυρίως από τα Ανώγεια, τα Ζωνιανά και τις Κουρούτες.Οι ποιμενικές κοινωνίες διατηρούν ιδιότυπους κώδικες συμπε-ριφοράς και δεν φανερώνουν εύκολα τις δοξασίες και τις προ-λήψεις τους. ωστόσο, δεν κρύβουν ότι «οι παλιοί θεωρούσανγούρι να βρουν στα κοπάδια τους πρόβατα με χρυσά δόντια».

Σε παλιότερες εποχές δεν έδιναν σε ξένους και δεν που-λούσαν τα ζώα που εντόπιζαν με χρυσά δόντια. Μας διηγήθη-καν, μάλιστα, πως κάποιος είχε κρεμάσει κορδέλα στο κέρατοενός ζώου για να το ξεχωρίζει από τα άλλα και να μην το που-λήσει! Κατά τον ίδιο τρόπο δεν έδιναν σε ξένους ούτε τις γνά-θους με τα χρυσά δόντια.

Οι μαρτυρίες που διαθέτομε σήμερα για τη χρήση του βο-

τάνου στη λαϊκή ιατρική είναι, επίσης, ελάχιστες. Ακούγεταιμόνο ότι κάποιοι το χρησιμοποιούσαν για στοματικές παθήσεις,ότι καταπολεμούσαν τον πονόδοντο μ' αυτό και ότι έφτιαχνανθεραπευτικές αλοιφές που τις χρησιμοποιούσαν κυρίως σε δερ-ματικά νοσήματα. Ο Χαβάκης σημειώνει ότι η κρητική λαϊκή θε-ραπευτική «χρησιμοποιεί τα τρυφερά υπέργεια μέρη του,βρασμένα ή πολτοποιημένα σε επιθέματα, σαν φάρμακα επουλω-τικά και αναλγητικά πληγών ή τραυμάτων. Τα αφεψήματα τηςρίζας ή και των ανθισμένων κορυφών του, σε αφέψημα 2/100,μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν φάρμακα αντιδιαρροϊκά καιαντιαιμορραγικά».9 ωστόσο, οι δικές μας πληροφορίες αναφέ-

30

7. Turland, N. J., Chilton, L. & Press, J. R. 1993. Flora of the Cretan Area. Annotated checklist & atlas (2nd impression, 1995). London: The Natural His-tory Museum and HMSO, σελ. 127-128. Επίσης, Fielding, J. & Turland, N. 2005. Mathew, B. (ed.) Flowers of Crete. Royal Botanic Gardens, Kew, σελ.334-336.8. Χαβάκης, Ι. (χ. χρ.). Φυτά και βοτάνια της Κρήτης. Αθήνα: Εκδ. Ζήτα, σελ.251. 9. Χαβάκης, Ι. (χ. χρ.). Φυτά και βοτάνια της Κρήτης, ό.π., σελ.252.

Το υπόγειο "δίκτυο" που σχηματίζει το μεγάλο ριζικό σύστημα της νευρίδας,όπως φαίνεται σε μια τομή του εδάφους.Φωτογραφία: ΓιώργοςΠατρουδάκης.

p

ρουν ότι χρησιμοποιήθηκε κυρίως η ρίζα του φυτού για την πα-ρασκευή αλοιφών που, σε συνδυασμό με άλλα βότανα, έπαιρ-ναν ένα σκούρο μαυροκόκκινο χρώμα.

Οι πρακτικοί βοτανολόγοι του Ψηλορείτη αποτελούν δυ-στυχώς ένα αδιερεύνητο κεφάλαιο της λαογραφίας. Οι εμπει-ρίες και οι γνώσεις που αποκτήθηκαν για αιώνες χάθηκαν χωρίςνα καταγραφούν πουθενά. Στον γράφοντα είναι γνωστά ελάχι-στα παραδείγματα πρακτικών γιατρών που ίσως θα μπορού-σαν να αποτελέσουν πηγή σημαντικών πληροφοριών για τηνΕθνοβοτανολογία και να ελεγχθούν επιστημονικά τα ιάματάτους. Πιο σημαντικός από τους συλλέκτες βοτάνων του Ψηλο-ρείτη ήταν ο Καναβάκης από το Μαγαρικάρι της Μεσαράς, πουπαρασκεύαζε μέχρι και τη δεκαετία του 1980 αλοιφές και άλλαφάρμακα. Από τις συζητήσεις που κάναμε τότε είχε αφήσει ναεννοηθεί ότι χρησιμοποιούσε φύλλα ελιάς, αρωματικά βότανακαι σπάνια είδη που φυτρώνουν μόνο στον Ψηλορείτη. Να ήταν,άραγε, η νευρίδα ανάμεσα σ' αυτά; Άγνωστο! Ο Καναβάκης πέ-θανε στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Ονομάτων επίσκεψις...

Nευρίδα (ή, μήπως, νεβρίδα;) είναι η λαϊκή ονομασία του εν-δημικού φυτού με την επιστημονική ονομασία Πολύγονο τηςΊδης (Polygonum idaeum), του φυτού που χρυσώνει τα δόντιατων προβάτων. Ετυμολογία άγνωστη. Θα μπορούσε, όμως, κα-νείς να τη συσχετίσει με την αρχ. νεβρίδα, το δέρμα του ελα-φιού, ίσως και των άλλων ζώων, που χρησιμοποιήθηκε για τηνένδυση θεών και ανθρώπων (νεβρός = το νεογνόν της ελάφου,λεξικό Liddell - Scott). Στον αρχαίο κόσμο ήταν περισσότερογνωστό ως ένδυμα του Διονύσου, το οποίο φορούσαν και οι άν-θρωποι στις βακχικές τελετές. Αναφέρεται, μάλιστα, και ο νε-

βρισμός, δηλαδή η συνήθεια να φορούν νεβρίδες στις τελετέςπου γίνονταν προς τιμήν του Βάκχου.

Τι σχέση μπορεί να έχουν τώρα όλ' αυτά με ένα ταπεινό χορ-τάρι που φυτρώνει στα ψηλώματα της Κρήτης; Φαινομενικάκαμία! Όμως, όσο κι αν φαίνεται ακραίο, θα επιχειρήσω να δια-κινδυνεύσω μια τολμηρή ερμηνεία: Το φυτό της Κρήτης απλώ-νεται σαν τάπητας τόσο πάνω όσο και κάτω από τη γη. Οι ρίζεςτου συμπλέκονται σχηματίζοντας ένα πυκνό υπόγειο δίκτυο,πράγμα που δεν θα είχε περάσει απαρατήρητο από τους βο-σκούς. Κι επειδή πολλές λέξεις της αρχαιότητας διασώθηκαν αυ-τούσιες σε ποιμενικούς πληθυσμούς, θα μπορούσε κανείς ναυποθέσει ότι οι παλιότεροι βοσκοί παρομοίωσαν τον απέραντοτάπητα της Νίδας με νεβρίδα, με δορά που καλύπτει την επι-φάνεια της γης. Η νευρίδα φυτρώνει στα ψηλά βοσκοτόπια, εκείπου από την άνοιξη μέχρι τα τέλη του φθινοπώρου χιλιάδες αι-γοπρόβατα αναζητούν τροφή. Για να επιβιώσει το φυτό ανέ-πτυξε ένα τεράστιο ριζικό σύστημα και ένα ισχνό και πολύχαμηλό υπέργειο μέρος. Ένα απέραντο δίκτυο ριζών καλύπτειτο υπέδαφος κι ένα επίσης απέραντο στρώμα χαμωτής βλά-στησης καλύπτει την επιφάνεια. Τα πρόβατα τρίβουν τα ούλαστο χώμα για να καταφέρουν να το φάνε!

Οι περιγραφές του κατάφυτου τοπίου της Νίδας από ειδι-κούς μελετητές της κρητικής χλωρίδας μας προσφέρουν μιακαλή εικόνα του φαινομένου. Ο καθ. Κ. Γκανιάτσας σημειώνειπως το φυτό απαντάται σε πυκνές στρώσεις που θυμίζουν τά-πητα: «Εις τα οροπέδια ταύτα αναπτύσσεται ενδημική κοινωνίαφυτών με κύριον δημιουργικόν στοιχείον το ενδημικόν είδοςPolygonum idaeum (νευρίδα), το οποίον σχηματίζει πυκνάςστρώσεις ή τάπητας με ενδιαμέσως φυόμενα διάφορα και μεανάλογον ανάπτυξιν, ενδημικά επίσης το πλείστον, φυτικάείδη».10

31

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠωρΟ 2016

10. Γκανιάτσας, Κ. 1976. Η βλάστησις της Κρήτης, ό. π., σελ. 35.

Πρόβατα με χρυσά δόντια αναφέρθηκαν για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία από τον Φλωρεντιανό καλόγερο Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, που επισκέφτηκε την Κρήτη στις αρχές του 15ου αιώνα. Η φωτογραφική τεκμηρίωση αναδεικνύει ένα εντυπωσιακό φαινόμενο... Τα δόντια λαμπυρίζουν στο φως σαν αληθινό χρυσάφι...

Την ίδια παρατήρηση έκαμε και ο σπουδαίος Κρητικός λό-γιος Ελ. Πλατάκης, σημειώνοντας ότι «το έδαφος της Νίδας πα-ρουσιάζει κατά την άνοιξη (και τμήμα του θέρους) την όψηπελώριου πράσινου τάπητα, γιατί καλύπτεται από το φυτό νευ-ρίδα (όπως το αποκαλούν οι βοσκοί της περιοχής), που είναιεξαιρετική τροφή για τα ζώα»11 Και ο Μ. Αβραμάκης σημειώνειστην ιστοσελίδα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας: «...είναι το συ-νηθέστερο φυτό στο οροπέδιο της Νίδας και αντίθετα από ταάλλα είδη πολύγονου, σχηματίζει ένα τεράστιο υπόγειο στέλε-χος από το οποίο φυτρώνουν βλαστοί και φύλλα. Η “υπογει-οποίηση” αυτή του φυτού δεν είναι τίποτε άλλο από μιαπροσαρμογή του φυτού στην υπερβόσκηση έτσι ώστε να ελα-χιστοποιηθεί το εκτεθειμένο τμήμα του φυτού».Χρυσόχορτο. Ονομασία που οφείλεται στην ιδιότητα τουφυτού να χρυσώνει τα δόντια των προβάτων. Την αναφέρει ηΦραγκάκι.Φεγγαρόχορτο. Η ονομασία «φεγγαρόχορτο» ή «φεγγαροβό-τανο», που διασώζει ο Φλωρεντιανός καλόγερος Χρ. Buondel-monti, παραπέμπει στα μαγικά φυτά του μεσαίωνα, τα οποίααπαντώνται ακόμη και στα χειρόγραφα των αλχημιστών. Πα-ραπέμπει, όμως, και στην μαγική δύναμη της σελήνης, δηλαδήσε πανάρχαιες δοξασίες διαδεδομένες σε όλον τον κόσμο. Δενγνωρίζομε σήμερα αν η ονομασία «φεγγαρόχορτο» υπήρχεστην Κρήτη του 15ου αιώνα ή αν την επινόησε ο Buondelmontiεπηρεασμένος από τη μεγάλη διάδοση των μαγικών και τωναλχημιστικών συνταγών της εποχής. Σε αλχημιστικά χειρό-γραφα, πάντως, απαντάται η ονομασία «Herbe lunarie» (βότανοτου φεγγαριού).12 Στην μεσαιωνική και τη νεότερη Ευρώπηήταν ευρύτατα γνωστές οι αλχημικές και μαγικές πρακτικές πουσυνδύαζαν τη μαγική δύναμη της σελήνης με τις θαυμαστέςιδιότητες των φυτών.13

Το φεγγάρι ασκούσε πάντα μια παράξενη έλξη στους αν-θρώπους και συχνά ήταν συνδεδεμένο με μυστικές τελετές καιανεξήγητα φαινόμενα. Οι μάγισσες του παλιού καιρού στρέ-φονταν συχνά στο φεγγάρι ζητώντας απαντήσεις σε ερωτή-ματα που τις απασχολούσαν. Ακόμη και οι περίφημεςδαιμονικές συνάξεις, τα «νταβέτια» της Κρήτης, γίνονταν μόνοτη νύχτα, στο αμυδρό φως της σελήνης.

Η ελληνική παράδοση κάνει λόγο για φυτά που φανερώ-νονται μόνο στο φως του φεγγαριού, όπως η περίφημη λαμπη-δόνα. Σύμφωνα με τον πρωτοπόρο της ελληνικής λαογραφίαςΝικόλαο Πολίτη, «στις κορφές των ψηλών βουνών βρίσκεταιένα βοτάνι, η λαμπηδόνα, που την ημέρα δε φαίνεται και κανείς

δεν μπορεί να το γνωρίσει μέσα στ' άλλα χόρτα· τη νύχτα όμωςαστράφτει και λάμπει και φαίνεται από μακριά. Αλλά σαν ζυγώ-σει κανένας και την ξεριζώσει παύει η λάμψη και το βοτάνι δενξεχωρίζει από τ' άλλα. Όποιος αποχτήσει μια λαμπηδόνα γίνε-ται πολύ πλούσιος γιατί ό,τι εγγίξει μ' αυτή γίνεται καθαρό χρυ-σάφι. Γι' αυτό και τα πρόβατα τυχαίνει καμμία φορά κει πουβόσκουν και τρων και λαμπηδόνα κάνουν χρυσά δόντια» (Ν. Γ.Πολίτης, Παραδόσεις, τόμος Α, αρ. 318).

Μια παρόμοια παράδοση αναφέρει ότι στην Κάρπαθο«βγαίνει ένα βοτάνι που το λέγουν λαμπιδούσσα. Αυτό όταν τοφάει κανένα ζο χρυσώνουνται τα δόντια του. Τη λαμπηδούσσατην ξέρουν οι Φράγκοι και απ' αυτή κάνουν χρυσάφι» (Ν. Γ. Πο-λίτης, ο. π., αρ. 319).

Η αγλαόφωτις του Αιλιανού

Ένα φωσφορίζον φυτό που περιέγραψε ο Αιλιανός δεν απο-κλείεται να ταυτίζεται με τη νευρίδα. Πρόκειται για το «κυ-νόσπαστο» που, σύμφωνα πάντα με τον Αιλιανό, «καλείται καιαγλαόφωτις» και το οποίο ενώ τη μέρα δεν φαίνεται και δεν ξε-χωρίζει από τα άλλα χόρτα «εκφαίνεται και διαπρέπει ως αστήρ»κατά τη διάρκεια της νύκτας! Το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακογια πολλές και σοβαρές αρρώστιες, αλλά δεν τολμούσαν να τοξεριζώσουν επειδή πίστευαν πως μόλις έβλεπε ο ήλιος τη ρίζατου, εκείνος που το είχε ξεριζώσει πέθαινε αμέσως. Για το σκοπόαυτό το εντόπιζαν τη νύχτα, σημάδευαν την περιοχή και στησυνέχεια άφηναν νηστικό για μερικές ημέρες έναν σκύλο, έτσιπου να πεινάσει πολύ! Μετά έδεναν με θηλιά τον σκύλο στη ρίζατης «αγλαοφώτιδος» και του έδειχναν ψητά κρέατα για να μυ-ρίσει έντονα την κνίσα και να αρχίσουν να τρέχουν τα σάλια του.Το πεινασμένο ζώο τραβούσε τότε με δύναμη το σκοινί για ναπάει πιο γρήγορα στα ψητά κρέατα και έτσι το φυτό ξεριζωνό-ταν. Πίστευαν, όμως, ότι μόλις έβλεπε ο ήλιος της ρίζες τουφυτού ο σκύλος πέθαινε. Τον ενταφίαζαν επιτόπου, τον τιμού-σαν ως ευεργέτη τους, του πρόσφεραν μυστικές θυσίες και τότεμπορούσαν να πάρουν τη θαυματουργή ρίζα και να τη χρησι-μοποιήσουν ως αποτελεσματικό ίαμα πολλών ασθενειών, ανά-μεσα στις οποίες ήταν και ο σεληνιασμός! (Σε νεότερες εποχέςξερίζωναν με τον ίδιο περίπου τρόπο τον μανδραγόρα, το φυτόμε την ανθρωπομορφική ρίζα).

ΣΗΜ. Ευχαριστώ τον κ. Γιάννη Καραβαλάκη για τις πολύτιμες πλη-ροφορίες που μου έδωσε κατά καιρούς, όπως και τον Γιώργο Πατρου-δάκη για τις ωραίες φωτογραφίες του, λήψεις που έγιναν κατά τηνπερίοδο της ανθοφορίας του φυτού. Ευχαριστώ επίσης τους βοσκούςτου Ψηλορείτη, τους Μυλοποταμίτες και τους Αμαριώτες που κουβεν-τιάσαμε στο παρελθόν για τη νευρίδα. Πολύτιμη πηγή πληροφόρησηςυπήρξε ο Ανωγειανός βοσκός Σταυρακάκης, αδερφός του σπουδαίουποιητή Μίχαλου (Μιχάλη Σταυρακάκη), που περπατήσαμε μαζί στη Νίδατο 1996, αναζητήσαμε το φυτό και βρεθήκαμε μαζί στα μιτάτα τωνφίλων του. X

11. Πλατάκης, Ελ. 1979. «Το φυτό Νευρίδα της Κρήτης». Περιοδικό Κρητολογία, τ. 8: 95.12. Βλ. James, M. R. 1902. The Western Manuscripts in the Library of Trinity College, Cambridge. Α Descriptive Catalogue, Volume iii. Cambridge Uni-versity Press.13. Βλ. Phillip Hurley 2001, Herbal Alchemy, Maithuna Publications, και Karen Harrison 2011, The Herbal Alchemist's Handbook: A Grimoire of Philtres,Weiser Books.

p

34

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Ο κούργιαλος της ΚρήτηςΤότε που οι άνθρωποι έστελναν και λάμβαναν μηνύματαμε τον «χοχλιό της θάλασσας»... Η αρχέγονη σάλπιγγαγινόταν εργαλείο πολύτιμο στα χέρια των καραβοκύρη-δων, των βοσκών, των καλλιεργητών της γης. Ο ταπεινόςκούργιαλος ή κουργιαλός αποτελούσε για αιώνες ένανισχυρό κώδικα μη λεκτικής επικοινωνίας!

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦωΤΟΓρΑΦΙΕΣ:ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

Δεν υπήρχε πλεούμενο τονπαλιό καιρό που να μην έχειτον κούργιαλό του. Μα δενυπήρχε και βοσκός, κυρίως στα νότια τηςΚρήτης, που να μην έχει τον δικό του. Πο-λύτιμο απόκτημα, παρμένο από την ανεξάντ-λητη παρακαταθήκη της φύσης, έγραψε γιααιώνες κι αιώνες τις δικές του σελίδες στην ιστορία τωνπολιτισμών. Υπήρχε (και υπάρχει) παντού, όπου ξαμο-λούσε ο θαλασσινός θεός, ο Ποσειδώνας, τους Τρίτωνέςτου. Γιατί, αν τους ήξεραν τους Τρίτωνες των μύθων οιπαλιοί Κρητικοί, μάλλον Κόργιαλους ή Κούργιαλουςθα τους έλεγαν κι αυτούς!

Είναι η αρχέγονη σάλπιγγα, το κοχύλι με τηνεπιστημονική ονομασία Charonia tritonis. Αν τοτρίψει κανείς υπομονετικά στην άκρη, αν το τρυ-πήσει πιτήδεια και το φυσήξει, θ' ακούσει ένανβραχνό δυνατό ήχο να ξεχύνεται από το χεί-λος του.

Στη φωτογραφία ο Μενέλαος Αρκαλάκης. Γνωρίζει τον κούργιαλο από τα παιδικά του χρόνια, όταν ήταν βοσκάκι στις πλαγιές των δυτικών Αστερουσίων, κοντά στο Μοναστήρι της Οδηγήτριας.

ταν σαν απαράβατος κανόνας ναυσι-πλοΐας παλιότερα. Καΐκι χωρίς κούρ-γιαλο δεν μπορούσε να σαλπάρει! Οιπρονοητικοί καπεταναίοι δεν αρκούν-ταν μόνο σε έναν, φρόντιζαν να διαθέ-τουν τις εφεδρείες τους, δυο και τρειςσε κάθε πλεούμενο. Ήξεραν πως μεαυτά τα κοινότατα κοχύλια των θαλασ-σών θα μπορούσαν να σώσουν ζωές,

των συντρόφων τους στα ταξίδια ή και τις δικές τους ακόμη. Σταχρόνια που δεν υπήρχαν σήματα κινδύνου κι ασύρματες επι-κοινωνίες, ο κούργιαλος ήταν αυτός που σήμαινε συναγερμό!Αν το πλεούμενο βρισκόταν κοντά στην ακτή κάποιος θαάκουγε το μήνυμα και θα καταλάβαινε. Αλλά κι αν είχε ξανοι-χτεί στο πέλαγος κάποιοι άλλοι ναύτες θα βρίσκονταν μεσοπέ-λαγα, ίσως αυτοί θα μπορούσαν ν' ακούσουν την βραχνήαπελπισμένη φωνή του κούργιαλου...

Σε ά�