������������ ���������

����������������

��

������������������������ ��������

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�����������������������

�� ������� ���

2

SPIS TRE�CI

Wprowadzenie ......................................................................................................3

1. Mobilne płatno�ci – definicja ................................................................................. 4

2. Instrumenty płatnicze wykorzystywane w mobilnych płatno�ciach ....................... 4

3. Typy mobilnych transakcji .....................................................................................8

4. Dobra nabywane przez telefon komórkowy ..........................................................8

5. Mikropłatno�ci i makropłatno�ci ...........................................................................10

6. Podmioty bior�ce udział w procesie mobilnych płatno�ci ....................................12

7. Modele mobilnych płatno�ci..................................................................................13

8. Model zdominowany przez bank ..........................................................................15

9. Model współpracy operatora z bankiem .............................................................. 18

10. Aspekty konkurencji ............................................................................................ 20

11. Ogólny system mobilnych płatno�ci .................................................................... 21

12. Przykład współpracy operatora z bankiem – Mobipay .........................................23

13. Przykłady systemów zdominowanych przez operatorów .....................................27

14. Model oparty na niezale�nym dostawcy produktu płatniczego ............................29

15. Wnioski dla Polski ............................................................................................... 30

Bibliografia........................................................................................................................ 33

3

WPROWADZENIE

Raport ten ma na celu przedstawienie problematyki mobilnych płatno�ci, a

w szczególno�ci mobilnych systemów pieni�dza elektronicznego. W

opracowaniu omówione zostały zarówno problemy technologiczne, jak i

organizacyjne. Przedstawiono ró�ne modele systemów mobilnych płatno�ci

(dalej SMP), zarówno te zaprojektowane specjalnie w celu dokonywania

płatno�ci przez mobilne urz�dzenia, jak i te w których telefon komórkowym jest

nowym instrumentem dost�powym bazuj�c na tradycyjnych instrumentach

płatniczych, takich np. jak karta płatnicza. Wielka popularno�� telefonów

komórkowych czyni je interesuj�cymi narz�dziami dokonywania płatno�ci. Bior�c

pod uwag� wielk� dynamik� rozwoju rynku telefonii komórkowej i technologii

telekomunikacyjnych oraz przewidywany wzrost handlu mobilnego m-płatno�ci

maj� szans� sta� si� w ci�gu najbli�szych lat istotn� cz��ci� sektora płatno�ci

detalicznych. W najbli�szej przyszło�ci rozwój bezprzewodowej komunikacji

stworzy nowe mo�liwo�ci dla handlu, wkrótce prawdopodobnie b�dziemy musieli

zaakceptowa� konieczno�� uiszczania opłat za produkty dotychczas dostarczane

za darmo (np. serwisy informacyjne w sieci), tylko dlatego, �e nie ma na razie

efektywnych instrumentów płatno�ci za nie. Przewiduje si�, �e najcz�stszym

typem transakcji w handlu mobilnym b�d� mikropłatno�ci, tradycyjne

elektroniczne instrumenty płatnicze nie s� odpowiednie do dokonywania takich

transakcji z uwagi na wysokie koszty i mał� efektywno��. Mikropłatno�ci jednak

to nie tylko płatno�ci za dobra wirtualne, to tak�e płatno�ci w �wiecie realnym za

takie usługi jak parkowanie, komunikacj� miejsk�, opłaty za korzystanie z

autostrad, zakupy w automatach samoinkasuj�cych, barach szybkiej obsługi itp.

Wydaje si�, �e najefektywniejszym instrumentem obsługuj�cym mikropłatno�ci

4

jest pieni�dz elektroniczny zarówno zapisany na elektronicznym czipie w

telefonie komórkowym jak i magazynowany na serwerze centralnym w postaci

wirtualnej portmonetki (m-wallet). Celem opracowania jest przeanalizowanie

mo�liwo�ci wykorzystania telefonu komórkowego do transakcji pieni�dzem

elektronicznym, głównie w fizycznych punktach usługowo handlowych.

Omówione zostan� liczne przeszkody jakie mog� uniemo�liwi� uczynienie z

telefonu masowego instrumentu dokonywania płatno�ci, takie jak bariery

technologiczne, psychologiczne i rynkowe.

1. MOBILNE PŁATNO�CI - DEFINICJA

Mobilne płatno�ci s� definiowane jako płatno�ci dokonywane za pomoc�

mobilnych urz�dze�1, takich jak telefon komórkowy, laptop czy palmtop.

Urz�dzenia te musz� umo�liwia� ł�czno�� z sieci� telekomunikacyjn� w celu

zainicjowania i potwierdzenia płatno�ci. Tego rodzaju sieci� mo�e by� zarówno

sie� telefonii komórkowej jak i interenet. W opracowaniu zostały omówione tylko

systemy wykorzystuj�ce telefon komórkowy, inne urz�dzenia mobilne zostały

pomini�te.

2. INSTRUMENTY PŁATNICZE WYKORZYSTYWANIE W

MOBILNYCH PŁATNO�CIACH

Zakres mechanizmów dokonywania płatno�ci wykorzystywanych w

mobilnych transakcjach jest podobny do tego jaki wyst�puje w handlu

elektronicznym, a �ci�le w transakcjach przez internet. W mobilnych

płatno�ciach mo�na wyró�ni� transakcje dokonywanie:

1 Malte Krueger, “The Future of M-Payments – Business Options and Policy Issued”

5

1. pieni�dzem elektronicznym (dalej PE)

2. tradycyjnymi instrumentami płatniczymi takimi jak karty płatnicze lub

polecenie zapłaty, gdzie telefon komórkowy jest jedynie nowym kanałem

dost�powym 2

Do pierwszej grupy instrumentów zalicza si� instrumenty przedpłacone, takie

jak:

• pieni�dz elektroniczny zapisany na kartach mikroprocesorowych oraz

• pieni�dz sieciowy wyst�puj�cy w formie mobilnej portmonetki, czyli jako

elektroniczna warto�� pieni��na zapisana na serwerze centralnym. Tego

rodzaju instrument płatniczy zwany jest tak�e w angloj�zycznej literaturze

jako „stored value account” (SVA). Funkcjonowanie tego rodzaju systemów

jest obj�te regulacj� unijnej Dyrektywy 2000/46/EC o pieni�dzu

elektronicznym3. Niektóre narodowe implementacje tej Dyrektywy, w tym

polska nie uznaj� wprost za pieni�dz elektroniczny warto�ci zapisanej na

serwerze centralnym ze wzgl�du na to, �e warto�� ta nie znajduje si� w

fizycznym posiadaniu u�ytkownika. Pieni�dz sieciowy, natomiast, uznawany

jest jako PE tylko w formie elektronicznej warto�ci pieni��nej zapisanej w

pami�ci komputera. Wi�kszo�� ustawodawstw europejskich, jak i sama

Dyrektywa, szeroko interpretuje pieni�dz elektroniczny zaliczaj�c do niego

tak�e warto�� zapisan� na serwerze centralnym, dlatego w opracowaniu

pieni�dz elektroniczny b�dzie rozumiany w sposób podobny, czyli szeroki.

Do instrumentów pieni�dza elektronicznego b�d� zaliczane zarówno te

b�d�ce w posiadaniu u�ytkownika, jak i te do których dost�p mo�liwy jest na

odległo��.

Nie jest mo�liwe omówienie mobilnych systemów pieni�dza

elektronicznego bez jednoczesnego przedstawienia całego rynku mobilnych

płatno�ci. Rynek ten jest jeszcze na tyle mały, i� traktuje si� go jako jedn�

cało��. Wi�kszo�� systemów oferuje mo�liwo�� korzystania przez telefon

2 Anna Arbusa, “Imagine your telco is your bank, but a bank it ain’t” ePSO Newsletter Nr.1 – July 2000 3 Dyrektywa 2000/46/EC z 18 wrze�nia 2000 r. Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie podejmowania i prowadzenia działalno�ci przez instytucje pieni�dza elektronicznego

6

komórkowy tylko z tradycyjnych instrumentów płatniczych (kart płatniczych,

polecenia zapłaty) czyni�c z niego instrument podobny do terminala POS. Inne

daj� mo�liwo�� korzystania zarówno z kart płatniczych jak i z płatno�ci za

pomoc� elektronicznej portmonetki wyst�puj�cej najcz��ciej w formie konta

przedpłaconego na serwerze centralnym (mobilnej portmonetki). Istniej� tak�e

systemy bazuj�ce na karcie mikroprocesorowej, mo�na wyró�ni� ich kilka

odmian:

• aplikacja elektronicznej portmonetki zintegrowana z kart� SIM

(technologia SIM Application Toolkit)

• telefon komórkowy wyposa�ony w dwa czytniki kart SIM, jedna z

nich zawiera aplikacj� elektronicznej portmonetki

• telefon ze specjalnym czytnikiem klasycznej karty z

mikroprocesorem, na której mo�e by� zapisana aplikacja

elektronicznej portmonetki

• istniej� tak�e rozwi�zania wykorzystuj�ce kart� z

mikroprocesorem radiowym (technologia bezstykowa)

W ostatnim czasie mo�na zauwa�y� bardzo siln� tendencj� do

promowania mobilnych systemów pieni�dza elektronicznego z dost�pem na

odległo��4 zwanych mobilnymi portmonetkami (m-wallet). Przemawia za tym

wi�ksze bezpiecze�stwo, wygoda i mniejsze koszty zarówno dla konsumenta

jak i wydawcy. Rozwi�zania oparte na serwerze centralnym nie wymagaj�

wymiany kart SIM lub całych aparatów telefonicznych.

Dostawców mobilnych portmonetek mo�na podzieli� na dwie grupy.

Pierwsza to operatorzy telefonii komórkowej, zwykle w takim modelu warto��

przedpłacona znajduj�ca si� na mobilnej portmonetce jest poł�czona z

numerem telefonu komórkowego. Warto�� ta istnieje jako zapis w bazie danych

sieci telekomunikacyjnej. Zapis ten jest modyfikowany przy ka�dej operacji

dokonanej przez u�ytkownika. W przypadku gdy konsument płaci za produkt

4 opartych koncie przedpłaconym na serwerze centralnym

7

dostarczony przez podmiot inny ni� operator wtedy mo�emy mówi� o

elektronicznej płatno�ci a operator odgrywa rol� dostawcy usług płatniczych5.

Druga grupa dostawców mobilnych portmonetek to niezale�ni dostawcy.

Oferuj� oni mobilne portmonetki konsumentom i infrastruktur� do akceptowania

płatno�ci handlowcom. Pomimo, �e głównym instrumentem komunikacji

pozostaje telefon komórkowy, to aplikacja mobilnej portmonetki mo�e

znajdowa� si� na internetowym serwerze centralnym6 a telefon (w

szczególno�ci karta SIM) nie jest no�nikiem warto�ci pieni��nej.

Telefon komórkowy jest urz�dzeniem uniwersalnym, posiada cechy wielu

istniej�cych instrumentów płatniczych, integruj�c je w jeden multifunkcyjny

terminal. Telefon mo�e spełnia� funkcj� karty płatniczej (debetowej/kredytowej)

poprzez zapisanie odpowiedniej aplikacji w pami�ci karty SIM (b�d�cej

mikroprocesorem podobnym do tego, jaki znajduje si� w elektronicznej karcie

płatniczej). Na karcie SIM mo�e by� zapisana tak�e aplikacja elektronicznej

portmonetki, czyni�c z telefonu komórkowego no�nik PE. W kontek�cie PE

telefon mo�e tak�e spełnia� rol� instrumentu dost�powego do serwera

centralnego, na którym zapisany jest PE na wspomnianej wcze�niej mobilnej

portmonetce. Wreszcie telefon jest tak�e terminalem podobnym do terminala

POS dzi�ki któremu mo�liwe s� transakcje za pomoc� kart płatniczych i ich

autoryzacja poprzez przesłanie odpowiednich informacji do centrum

rozliczeniowego.

W rozwoju mobilnych płatno�ci wida� tendencj� na podział

wykorzystywanych instrumentów w zale�no�ci od warto�ci transakcji. Poniewa�

w przypadku mikropłatno�ci idealnym instrumentem jest pieni�dz elektroniczny,

dlatego w tego rodzaju transakcjach komórka słu�y jako no�nik PE lub

urz�dzenie dost�powe do mobilnej portmonetki. W przypadku płatno�ci o

wi�kszej warto�ci wykorzystuje si� karty płatnicze powi�zane na ró�ne sposoby

5 W niektórych ustawodawstwach europejskich taka działalno�� wymaga posiadania licencji instytucji pieni�dza elektronicznego lub bankowej. W �wietle polskiej ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych taka działalno�� nie wymaga licencji IPE bowiem mobilna portmonetka nie jest traktowana jako instrument pieni�dza elektronicznego. Taki produkt jest traktowany jako elektroniczny instrument płatniczy inny ni� pieni�dz elektroniczny. 6Simon Lelieveldt “Electronic money and electronic money institution”

8

z telefonem komórkowym, jako instrumentem pozwalaj�cym na zainicjowanie i

autoryzacje transakcji. Wtedy telefon komórkowy pełni rol� nowego kanału

komunikacji, jak komputer osobisty podł�czony do sieci.

3. TYPY MOBILNYCH TRANSAKCJI

Analizuj�c struktur� mobilnych płatno�ci mo�na wyró�ni� ró�ne typy

transakcji w zale�no�ci od stron bior�cych w nich udział. S� to:

• transakcje typu B2C (business to consumer) w których konsument

dokonuje zakupu u przedsi�biorcy, zarówno w fizycznym punkcie

usługowo-handlowym, jak i w otoczeniu wirtualnym (e-commerce i m-

commerce)

• transakcje typu P2P (person to person) polegaj� na przesyłaniu warto�ci

mi�dzy u�ytkownikami, tego rodzaju transakcje wykorzystywane s� na

przykład do płatno�ci za dobra kupione na aukcji internetowej

• transakcje typu B2B (business to business) , czyli transakcje mi�dzy

przedsi�biorcami

4. DOBRA NABYWANE PRZEZ TELEFON KOMÓRKOWY

To co czyni telefon komórkowy wyj�tkowym jest to, �e mo�e on słu�y� do

dokonywania płatno�ci za ró�norakie typy dóbr i usług oraz pozwala na

zawarcie transakcji bez wzgl�du na miejsce w którym znajduje si� konsument i

przedsi�biorca. Istnieje bardzo silna zale�no�� mi�dzy typem nabywanego

dobra lub usługi a miejscem dokonania transakcji. Przez telefon komórkowy

mo�na nabywa�:

9

• dobra fizyczne nabywane w klasycznych punktach handlowo

usługowych (POS), automatach samoinkasuj�cych, tak�e przez internet,

lub wykorzystuj�c aplikacj� WAP lub aplikacje głosowe .

• dobra elektroniczne: aplikacje dla biznesu i dla rozrywki (loga i dzwonki

do telefonów komórkowych), tak�e inne tre�ci np. serwisy informacyjne -

mog� by� kupowane przez interenet lub wprost przez telefon komórkowy

(WAP).

• usługi - tak jak i dobra fizyczne mog� by� nabywane wykorzystuj�c

ka�dy kanał komunikacji.

Na obecnym etapie rozwoju mobilnych systemów płatno�ci telefon najlepiej

sprawdza si� transakcjach przez internet lub przy zakupie elektronicznych dóbr

przez telefon komórkowy. W zakresie płatno�ci w punktach usługowo-

handlowych nie wytworzono odpowiedniej technologii, która mogłaby w sposób

tak szybki jak karty, (szczególnie te z aplikacj� elektronicznej portmonetki)

obsługiwa� transakcje w sklepach. Pieni�dz elektroniczny bazuj�cy na kartach

wydaje si� by� doskonalszym instrumentem w otoczeniu fizycznym, tym

bardziej, �e technologia stosowana w kartach staje si� coraz bardziej

zaawansowana zapewniaj�c wi�ksze bezpiecze�stwo i wygod�. Przykładem

takiego rozwi�zania jest technologia karty bezstykowej, która w sposób

rewolucyjny zwi�ksza szybko�� transakcji. Technologi� tak� mo�na tak�e

zastosowa� w telefonach komórkowych, na razie jednak polega to na fizycznym

doczepieniu do komórki odpowiedniego czipa radiowego upodabniaj�c telefon

do karty. Optymalna technologia to umieszczenie na karcie SIM czipa z

podwójnym interfacem stykowym i radiowym, jednak technologia taka jest

dopiero opracowywana.

10

5. MIKROPŁATNO�CI I MAKROPŁATNO�CI

Rozpatruj�c mobilne systemy płatno�ci nale�y wyró�ni� ró�ne typy

transakcji w zale�no�ci od ich warto�ci, dzielimy je na mikropłatno�ci (zwykle o

warto�ci do 10 euro) oraz makropłatno�ci. Wykorzystuj�c telefon komórkowy

jako instrument płatniczy mo�na dokonywa� płatno�ci obu typów. Do zakupu

dóbr i usług o niskiej warto�ci (mikropłatno�ci) najwygodniejszym instrumentem

płatniczym jest pieni�dz elektroniczny7. To wła�nie mikropłatno�ci odgrywaj�

podstawow� rol� w transakcjach przez telefon komórkowy, bowiem tradycyjne

instrumenty płatnicze, nie s� wydajne w dokonywaniu mikropłatno�ci. Ich

działanie jest zbyt wolne a koszty zbyt wysokie. Instrumentem, który sprawdza

si� idealnie w zakresie mikropłatno�ci jest karta z aplikacj� elektronicznej

portmonetki, jednak instrument ten ma wi�ksze zastosowanie w �rodowisku

fizycznym podczas gdy telefon wydaje si� lepiej obsługiwa� mikrotransakcje w

sieci i handlu mobilnym.

Handel mobilny (m-commerce) dostarcza głównie dobra o charakterze

elektronicznym, takie jak serwisy informacyjne, zdj�cia, gry. Ju� dzisiaj rynek

elektronicznych zawarto�ci do telefonów komórkowych szacuje si� na kilka

miliardów euro rocznie w samej tylko Europie. Zawarto�ci te kupuje si�

wykorzystuj�c wiadomo�ci tekstowe o podwy�szonej warto�ci (premium SMS)

lub protokół WAP8. Warto�� transakcji dolicza si� do rachunku telefonicznego

(tak jak w brytyjskim systemie Vodafone mPay bill lub austriackim One

Connect mONE Payment) lub w przypadku telefonów bez abonamentu warto��

transakcji pobierana jest z przedpłaconego subkonta u�ytkownika.

Doliczanie warto�ci transakcji do rachunku telefonicznego ma wiele wad. W

niektórych ustawodawstwach operatorzy s� ograniczeni w tym jakie transakcje

mog� by� umieszczone na rachunku telefonicznym (np. w Kalifornii mog� by� to

tylko usługi �ci�le zwi�zane z dostarczaniem usług telekomunikacyjnych)9. W

7 rozumiany jako warto�� zapisana na elektronicznym no�niku znajduj�cym si� zarówno w fizycznym posiadaniu (np. karta SIM) jak i nie znajduj�cym si� w posiadaniu u�ytkownika (serwer centralny) 8 w Polsce np. Era Omnix 9 Denis Costello “Mobility and micropayments” Zafion – Mobile Payments Consultancy

11

polskim prawie istnieje podobna sytuacja. Doliczanie do rachunku niesie za

sob� tak�e du�e ryzyko finansowe, podobne do tego jakie wyst�puje w

transakcjach kartami kredytowymi.

Warto�� rynku m-commerce na �wiecie w 2005 organizacje badawcze

szacuj� na od 8 miliardów USD (Jupiter Research raport z 2000 roku) do 55

miliardów USD (W2 Forum 2002)10. Brak wydajnych i tanich instrumentów

płatniczych obsługuj�cych mikropłatno�ci ogranicza rozwój całego rynku

mobilnego handlu. Rozwi�zaniem tego problemu mog� by� systemy typu pre–

paid. Konsumenci, szczególnie w Europie bardzo ch�tnie korzystaj� z takich

rozwi�za�. Bardzo popularne s� telefony komórkowe bez abonamentu, których

w Europie jest ponad 150 milionów. Konsumenci preferuj� równie�

przedpłacone systemy komunikacji miejskiej lub parkowania. Problem polega na

tym, �e wi�kszo�� z tych systemów to systemy zamkni�te, jednofunkcyjne, które

nie pozwalaj� na wzajemny transfer warto�ci, lub nawet na zwrot pieni�dzy

u�ytkownikowi. Poza kwestiami technicznymi istnieje tak�e kwestia regulacyjna.

Systemy przedpłacone pozwalaj�ce na zakup dóbr u podmiotów trzecich mog�

by� uznane w niektórych pa�stwach za systemy pieni�dza elektronicznego i co

za tym idzie b�d� wymaga� licencji instytucji pieni�dza elektronicznego. W

Polsce nie ma aktów prawnych bezpo�rednio reguluj�cych t� kwesti�, regulacje

dotycz�ce elektronicznych instrumentów płatniczych nie traktuj� tego produktu

płatniczego jako pieni�dza elektronicznego. W Polsce prawdopodobnie tego

rodzaju �rodek płatniczy b�dzie uznany za elektroniczny instrument płatniczy

inny ni� pieni�dz elektroniczny, którego wydawanie nie wymaga licencji

instytucji pieni�dza elektronicznego. Konto przedpłacone w postaci mobilnej

portmonetki (stored value account) mo�e by� dostarczane przez operatora

telefonii komórkowej, niezale�nego dostawc� lub bank we współpracy z

operatorem.

Instrumentem, który mo�e rozwi�za� problem mikropłatno�ci w sieci jest

elektroniczna portmonetka bazuj�ca na karcie, dodatkowo wyposa�ona w

czytnik kart podł�czony do komputera osobistego. Problemem przy tym

10 natomiast Forrester Research 2000 – 22 mld USD

12

rozwi�zaniu jest konieczno�� wyposa�enia konsumentów takie czytniki, jednak

s� one coraz ta�sze a ponadto umo�liwiaj� inne funkcje jak bezpieczny dost�p

do bankowo�ci internetowej lub wykorzystywanie podpisu elektronicznego.

6. PODMIOTY BIOR�CE UDZAIAŁ W PROCESIE MOBILNYCH

PŁATNO�CI

Zwykle mo�na wyró�ni� nast�puj�ce strony bior�ce udział w całym

procesie mobilnych płatno�ci:

Dostawcy usług finansowych dostarczaj� produkty finansowe np. pieni�dz

elektroniczny, karty płatnicze i uczestnicz� w rozliczaniu transakcji. W

odniesieniu do mobilnych płatno�ci mo�emy wyró�ni� nast�puj�ce przykłady

dostawców usług finansowych:

• operatorzy telekomunikacyjni

• banki

• inne instytucje finansowe np. instytucja pieni�dza elektronicznego

• niezale�ni dostawcy

Dostawcy usług płatniczych odpowiedzialni s� za dostarczenie systemu

mobilnych płatno�ci. Zapewniaj� dost�p do odpowiednich dostawców usług

finansowych i ustanawiaj� transakcj� mi�dzy mini a konsumentami i

handlowcami. Zwykle ich rola ogranicza si� do dostarczania odpowiedniego

oprogramowania stronom transakcji.

Dostawc� usług płatniczych mo�e by� operator lub organizacja powołana

wspólnie przez telekomy i banki a tak�e podmiot niezale�ny.

Dostawcy sieci dostarczaj� infrastruktur� telekomunikacyjn� pozwalaj�c� na

przeprowadzenie transakcji za pomoc� telefonu komórkowego, od zainicjowania

13

płatno�ci po weryfikacje u�ytkownika. Dostawca sieci to operator telefonii

komórkowej posiadaj�cy własn� sie� i własnych abonentów.

Operator telefonii komórkowej mo�e by� jednocze�nie dostawc� sieci, dostawc�

usług płatniczych i dostawc� usług finansowych. W transakcjach zawsze bior�

udział tak�e sprzedawcy i dostawcy usług oraz konsumenci.

Stronami maj�cymi po�redni wpływ na proces mobilnych płatno�ci s�

ustawodawcy i regulatorzy rynku, ustanawiaj�cy ramy prawne i wymagania

techniczne. Interesuj�c� cech� mobilnych usług finansowych jest fakt, i�

odbywaj� si� one na obszarze dwóch rodzajów regulacji: regulacji usług (lub

instytucji) finansowych i telekomunikacyjnych. Dochodzi niejako do cz��ciowego

pokrywania si� zakresu tych regulacji, co mo�e prowadzi� do wielu niejasno�ci

interpretacyjnych i problemów prawnych.

7. MODELE MOBILNYCH PŁATNO�CI

Na obecnym etapie rozwoju SMP istnieje wiele podmiotów mog�cych

potencjalnie dostarcza� tego rodzaju usługi. Nie ulega jednak w�tpliwo�ci, �e

najwi�ksze szanse na zbudowanie wydajnego i opłacalnego systemu maj�

banki i operatorzy telefonii komórkowej. Przez długi czas uwa�ano, �e tego

rodzaju przedsi�wzi�cia mog� stworzy� operatorzy samodzielnie, bez

jakiegokolwiek uczestnictwa w nim instytucji finansowych. Ku takiemu

pogl�dowi istnieje wiele uzasadnionych przesłanek, takich na przykład jak to,

�e telekomy posiadaj� skomplikowane systemy rozliczeniowe słu��ce do

pobierania opłat za usługi telekomunikacyjne11. Ponadto dysponuj� tym, co w

11 Billingi dla własnych klientów za usługi transmisji głosu i danych oraz billingi dla klientów innych operatorów za usługi transmisji głosu w ramach usług roamingu. Operatorzy oferuj� tak�e usługi billingowe stronom trzecim – umo�liwienie sprzedawcom dostarczania zawarto�ci w intenecie lub innych sieciach.

14

systemie płatniczym jest najwa�niejsze, czyli sieci�12. Bardzo wa�na cech�

płatno�ci przez komórk� jest brak konieczno�ci korzystania z terminali POS

podczas transakcji w punktach usługowo-handlowych, bowiem telefon sam w

sobie jest terminalem telekomunikacyjnym pozwalaj�cym na autoryzacje

transakcji. Kolejn� cech� infrastruktury telekomunikacyjnej jest uczestniczenie

w niej niezale�nych podmiotów �wiadcz�cych usługi podobne do usług

�wiadczonych przez izby rozliczeniowo-rozrachunkowe w systemie bankowym.

Takie telekomunikacyjne izby rozliczeniowe (jak np. MASH, DanNet, Cibernet

lub GTE/TSI) odgrywaj� fundamentaln� rol� w systemie podziału przychodów

mi�dzy operatorami wynikaj�cych z rozmów mi�dzynarodowych (roaming).

Taki podział przychodów tworzy przepływy finansowe pomi�dzy operatorami i

czyni koniecznym okresowe rozliczania i rozrachunki13. Usługi

telekomunikacyjnych izb rozliczeniowych mog� sta� si� niezwykle istotne przy

budowie otwartej infrastruktury mobilnych płatno�ci, organizacje te ju� teraz

przygotowuj� si� do tej roli.

Jednak dostarczanie usług płatniczych podmiotom trzecim w sposób znacz�cy

podnosi poziom ryzyka. Rozwój rynku pokazuje, �e usługi płatnicze nios� za

sob� du�o wi�ksze ryzyko ni� usługi transmisji głosu, a telekomy nie posiadaj�

odpowiednich instrumentów i do�wiadczenia by działa� w warunkach

wysokiego ryzyka. Okazuje si�, �e tylko instytucje finansowe maj� odpowiednie

do�wiadczenie i sprawdzone mechanizmy wytworzone przez lata sprzeda�y

klasycznych produktów płatniczych, takie jak karty kredytowe. Dlatego wła�nie

współpraca operatorów telekomunikacyjnych z bankami w celu stworzenia

systemu mobilnych płatno�ci wydaje si� by� racjonalna. Nie zmienia to faktu,

�e telekomy robi� wszystko by zmarginalizowa� rol� banków w procesie

mobilnych płatno�ci. Przykładem jest stworzenie przez najwi�kszych

operatorów telefonii komórkowej w Europie własnej organizacji płatniczej o

nazwie Simpay14, o czym b�dzie mowa w dalszej cz��ci opracowania.

12 Malte Krueger 13 Malte Krueger 14 www.simpay.com

15

Telekomy chc�c rozwija� usługi płatnicze na własn� r�k� b�d� starały si�

ogranicza� ryzyko jakie istnieje przy �wiadczeniu usług płatniczych. Produktem,

który minimalizuje takie ryzyko s� produkty przedpłacone, oparte na pieni�dzu

elektronicznym, lub pokrewne . Nie wyst�puje tu niebezpiecze�stwo transakcji

na kredyt lub z odroczonym terminem płatno�ci.

8. MODEL ZDOMINOWANY PRZEZ BANK

W modelu w którym bank odgrywa dominuj�c� rol� telefon komórkowy

staje si� jedynie instrumentem dost�powym do produktów bankowych, takich jak

rachunek bankowy lub aplikacja elektronicznej portmonetki - telefon pełni

funkcj� urz�dzenia przesyłaj�cego dane. Staje si� podobny do innych kanałów

komunikacji pełni�cych podobn� funkcj� jak np. intenet, telefon stacjonarny,

bankomat lub terminal POS. W wielu ustawodawstwach, tak�e w Polsce taka

usługa mo�e zosta� uznana jako usługa bankowo�ci elektronicznej.

W systemach zdominowanych przez bank istotn� rol� odgrywaj� cz�sto karty z

mikroprocesorem. Jest wiele technicznych mo�liwo�ci implementacji takiego

rozwi�zania. Mo�e to by� telefon zaopatrzony w specjalny czytnik kart, do

którego wsuwa si� kart�, tak jak we francuskim systemie Paiement CB sur

mobile. Innym rozwi�zaniem jest dodatkowy czytnik karty SIM na której

zapisana jest aplikacja elektronicznej portmonetki.

Dopóki bank jest wydawc� mikroprocesora (b�d� w formie karty elektronicznej

b�d� karty SIM) pozwalaj�cego na dokonywanie transakcji płatno�ci dopóty

kontroluje cały proces płatno�ci a konsument jest powi�zany z bankiem.

Karta mikroprocesorowa nie jest jednak niezb�dna. W systemach pieni�dza

elektronicznego opartych na serwerze centralnym (mobilna portmonetka) telefon

komórkowy jest instrumentem dost�powym i nie wymaga korzystania z karty.

Komunikacja z serwerem, aby rozporz�dza� pieni�dzem elektronicznym, mo�e

odbywa� si� w ró�noraki sposób, wykorzystuj�c wiadomo�ci tekstowe SMS,

16

USSD lub protokół WAP, a identyfikacja u�ytkownika odbywa si� przez podanie

kodu PIN.

Model zdominowany przez bank ma wiele zalet. Konsumenci s� przyzwyczajeni

do korzystania z usług płatniczych oferowanych przez banki i darz� je du�ym

zaufaniem. Tego nie mo�na powiedzie� o telekomach, które nie s� kojarzone z

usługami finansowymi i wytworzenie u u�ytkowników zaufania do usług

płatniczych oferowanych przez operatorów mo�e wymaga� długiego czasu i

sporych nakładów finansowych. Konsumenci, tak�e, s� o wiele bardziej lojalni

wobec instytucji finansowych, cz��ciej zmieniaj�c numer telefonu ni� konta

bankowego. Dostarczanie usług płatniczych jest naturaln� działalno�ci�

banków, dysponuj�cych w tym zakresie bogatym do�wiadczeniem i

odpowiednimi narz�dziami zarz�dzania ryzykiem, co pozwala na generowanie

wi�kszych zysków.

Niestety banki nie maj� tak du�ej motywacji do oferowania usług mobilnych

płatno�ci jak telekomy. Obecnie operatorzy telekomunikacyjni s� niejako

zmuszeni do rozwijania płatno�ci przez telefon z bardzo wielu wzgl�dów.

Przede wszystkim, bez mobilnych płatno�ci nie mo�na sobie wyobrazi� rozwoju

m-commerce, z którym wi�zane s� tak wielkie oczekiwania. Perspektywa

telefonii komórkowej trzeciej generacji (3G), która pozwoli na oferowanie nowych

multimedialnych produktów za które trzeba b�dzie jako� zapłaci� wyzwala

zapotrzebowanie na nowe, tanie i szybkie metody mikropłatno�ci. Przewiduje si�

�e za kilka lat dochody z transmisji danych i sprzeda�y tre�ci przewy�sz�

dochody z transmisji głosu. Ju� teraz w wielu krajach , szczególnie w Europie

Zachodniej, wiadomo�ci tekstowe SMS generuj� bardzo du�e zyski. Nie mo�na

zapomnie� o fakcie, i� operatorzy w całej Europie wydali na licencje UMTS

kilkadziesi�t miliardów dolarów, co niektórych z nich doprowadziło na granic�

bankructwa. Teraz telekomy pragn� zrekompensowa� te straty inwestuj�c w m-

commerce i rozwijaj�c nowe formy płatno�ci, takie jak wiadomo�� tekstowe o

podwy�szonej warto�ci (Premium SMS). Ta forma płatno�ci ma jednak wiele

wad i pomimo wielkiego sukcesu jej formuła niebawem si� wyczerpie staj�c si�

instrumentem niszowym. Nowym �ródłem zysków maj� by� tak�e usługi

17

płatnicze, które maj� zarówno obsługiwa� m-commerce, sprzeda� przez

interenet (e-commerce) oraz transakcje w fizycznych punktach usługowo-

handlowych.

Motywacja banków do dostarczania mobilnych płatno�ci ogranicza si� do

niedopuszczenia telekomów do tego intratnego rynku i samodzielnego rozwijania

działalno�ci. Sojusznikiem banków w tej batalii s� organizacje kart płatniczych

(Visa, Mastercard), dla których systemy mobilnych płatno�ci bez ich udziału s�

wielkim zagro�eniem. Dotychczas organizacje te uczestniczyły niemal we

wszystkich produktach płatniczych, teraz otwiera si� perspektywa zbudowania

systemu bez ich udziału. Bior�c pod uwag� ich potencjał finansowy mało

prawdopodobne jest jednak, �e dopuszcz� do takiego scenariusza.

Niebezpiecznym dla banków rozwi�zaniem mo�e by� współpraca

organizacji płatniczych z telekomami. W takim przypadku operatorzy

sprzedawaliby abonentom produkty płatnicze oferowane przez organizacje takie

jak Visa lub Mastercard. Przy takim scenariuszu rola banków byłaby

marginalizowana i w przypadku pieni�dza elektronicznego pełniłyby jedynie rol�

jego wydawcy, który nast�pnie byłby dystrybuowany przez operatorów.

Obecno�� banków w systemie pieni�dza elektronicznego byłaby konieczna tylko

z prawnego punktu widzenia. W przeciwie�stwie do telekomów s� one

uprawnione do wydawania tego instrumentu, wi�c operatorom powinno zale�e�

na współpracy z bankami. Z drugiej strony, operatorzy maj� w wielu

ustawodawstwach mo�liwo�� ubiegania si� o licencj� instytucji pieni�dza

elektronicznego (IPE) lub nawet licencji bankowej. W Polsce wymagania w

stosunku do instytucji pieni�dza elektronicznego s� bardzo restrykcyjne. Istniej�

bardzo drastyczne ograniczenia w zakresie prowadzonej działalno�ci. Według

ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych zakres prowadzonej

działalno�ci przez IPE jest ograniczony do wydawania pieni�dza elektronicznego

i �ci�le z tym zwi�zanych usług o charakterze pomocniczym. To wyklucza

staranie si� przez operatora telefonii komórkowej o licencj� IPE. Przedsi�biorca

taki jak operator, zainteresowany wydawaniem pieni�dza elektronicznego, z

18

uwagi na ograniczenia dotycz�ce prowadzonej działalno�ci b�dzie miał trzy

mo�liwo�ci działania:

• b�dzie mógł utworzy� spółk� zale�n� posiadaj�c� licencje IPE

• b�dzie mógł korzysta� z usług niezale�nej IPE staj�c si� dystrybutorem

pieni�dza elektronicznego

• lub mo�e wykorzysta� mo�liwo�� współpracy z bankiem

Strategia banków powinna polega� na dostarczeniu uniwersalnego instrumentu

płatniczego obsługuj�cego mikropłatno�ci, który mógłby bazowa� zarówno na

karcie z mikroprocesorem jak i na instrumentach telefonu komórkowego.

Instrumentem takim jest pieni�dz elektroniczny, konsument powinien mie� prawo

wyboru na jakim no�niku umie�ci ten pieni�dz. Z uwagi na to �e technologia

mobilnych płatno�ci nie jest jeszcze jednolita i nie wiadomo, który ze standardów

pozostanie na rynku, proces wdra�ania produktu pieni�dza elektronicznego

nale�y rozpocz�� od rozwini�cia systemu opartego na kartach

mikroprocesorowych. Nast�pnym etapem powinno by� rozwini�cie systemu na

karty SIM telefonu komórkowego.

9. MODEL WSPÓŁPRACY OPERATORA Z BANKIEM

Analizuj�c ró�ne modele mobilnych systemów płatno�ci, w tym systemów

pieni�dza elektronicznego mo�na doj�� do wniosku, �e dobrym rozwi�zaniem

wydaje si� współpraca banków i telekomów w stworzeniu jednolitego systemu

płatno�ci mobilnych. Oba rodzaje instytucji dysponuj� swoimi mocnymi stronami.

Banki maj� rozpoznawalne marki kojarzone jednoznacznie z usługami

finansowymi a konsumenci maj� do nich zaufanie. Instytucje kredytowe s� tak�e

ekspertami w zarz�dzaniu ryzykiem finansowym, bowiem jest to cz��� ich

19

podstawowej działalno�ci. Oprócz tego, banki s� uprawnione do wydawania

pieni�dza elektronicznego. Telekomy, natomiast, dysponuj� własn�

infrastruktura telekomunikacyjn� i przede wszystkim posiadaj� olbrzymi� baz�

abonentów. Prowadzenie działalno�ci samodzielnie w sposób znacz�cy

zwi�ksza ryzyko niepowodzenia przedsi�wzi�cia i powi�ksza koszty. System

kooperacyjny pozwala tak�e na stworzenie jednolitego standardu, osi�gni�cie

interoperacyjno�ci w obr�bie jednego kraju a tak�e w ramach transakcji

transgranicznych, co jest podstaw� dobrego funkcjonowania ka�dego systemu

płatniczego.

Systemy płatno�ci mobilnej s� wci�� w embrionalnym stadium rozwoju, a

ich ewolucje mo�na porówna� do rozwoju systemów pieni�dza elektronicznego

opartych na kratach. Na pocz�tku pojawiło si� wiele ró�nych systemów o

ró�nych standardach technicznych, a ka�dy z nich był zbyt mały aby odgrywa�

znacz�c� rol� na rynku. Systemy te nie były mi�dzy sob� kompatybilne i

interoperacyjne a to uniemo�liwiało ich rozwój. Po pewnym czasie doszło do

dwóch procesów. Pierwszy z nich to konsolidacja, narodowe systemy zacz�ły si�

ł�czy� by móc wspólnie konkurowa� z innymi instrumentami płatniczymi

obecnymi na rynku. Drugi proces to standaryzacja i stopniowe osi�ganie

postulatu interoperacyjno�ci na poziomie krajowym a nast�pnie

mi�dzynarodowym. Obecny etap rozwoju systemów mobilnych to próba

stworzenia jednolitego standardu. Zaanga�owanych w to jest wiele organizacji

bran�owych promuj�cych ró�norodne rozwi�zania. Uczestnicz� w nich zarówno

operatorzy telefonii komórkowej, producenci telefonów, dostawcy

oprogramowania i infrastruktury, jak i instytucje finansowe.

Standaryzacja, interoperacyjno�� i du�y zasi�g terytorialny danego

systemu płatniczego odgrywaj� podstawow� rol� w jego rozwoju. A

u�yteczno�� systemu wzrasta wraz ze wzrostem ilo�ci u�ytkowników - to efekt

sieci15. Aby stworzy� jak najwi�ksz� sie� potrzebna jest kooperacja banków i

telekomów. Współpraca taka mo�e mie� miejsce na ró�nych płaszczyznach, od

powołania wspólnej organizacji maj�cej na celu promowanie wspólnych

15 Malte Krueger

20

standardów i współpracy, tak ja ma to miejsce w Czechach16, po stworzenie

nowej organizacji w której zaanga�owane byłyby kapitałowo telekomy i banki i

która to organizacja zajmowałyby si� �wiadczeniem wspólnych usług płatniczych

tak jak Mobipay w Hiszpanii.

10. ASPEKTY KONKURENCJI

W kontek�cie współpracy banków z operatorami istotnym zagadnieniem

jest kwestia konkurencji i potrzeba budowy otwartych systemów, do których

dost�p miałyby wszystkie zainteresowane instytucje. Stworzenie, bowiem,

systemu o ograniczonej liczbie uczestników mo�e narusza� zasady konkurencji,

co jest niekorzystne zarówno dla konsumentów, jak i dla całego rynku.

Przykładem zaistnienia sytuacji gdzie zagro�ona została konkurencja jest

precedens hiszpa�skiego systemu Movilpago. Narodowy operator Telefonica

Mobiles S.A. zawarł umow� join venture z bankiem Banco Bilbao Viscaya

Argentaria S.A w celu �wiadczenia wspólnych mobilnych usług płatniczych.

Tego rodzaju inicjatywa wymagała uprzedniej zgody hiszpa�skiego urz�du

antymonopolowego (Servicio de Defensa de la Competencia). Urz�d uznał, i�

spółka Movilpago w aliansie z bankiem mo�e znacz�co wpływa� zarówno na

rynek elektronicznych płatno�ci jak i na rynek telefonii komórkowej, co mo�e

doprowadzi� do ograniczenia konkurencji. Na podstawie powy�szych wniosków

urz�d zgodził si� na utworzenie wspólnej spółki pod warunkiem spełnienia kilku

warunków. Po pierwsze, inni operatorzy telefonii komórkowej maj� by�

uprawnieni do uczestniczenia w przedsi�wzi�ciu i korzystania z technicznych

standardów Movilpago. Ponadto korzystanie z systemu przez innych

16 Trzech operatorów telefonii komórkowej i pi�� najwa�niejszych banków utworzyło

Organizacj� Mobilnych Płatno�ci, której celem jest budowa i rozwój jednolitego systemu płatno�ci oraz popularyzacja mobilnych usług finansowych w Republice Czeskiej. Jest to otwarta inicjatywa w której mog� uczestniczy� wszystkie zainteresowane banki i operatorzy. Czesi chc� stworzy� własny standard lub adoptowa� ju� istniej�cy, zagraniczny model.

21

operatorów i instytucje finansowe ma by� dozwolone, a umowy Movilpago z

konsumentami nie mogły ich ogranicza� w ich swobodzie wyboru usług innych

operatorów lub instytucji finansowych. Decyzja urz�du antymonopolowego

doprowadziła do rozmów mi�dzy operatorami i bankami, co zaowocowało

powstaniem wspólnego standardu otwartego dla wszystkich zainteresowanych

stron i w rezultacie doprowadziło do stworzenia systemu Mobipay. W systemie

uczestniczy wi�kszo�� banków i wszyscy operatorzy telefonii komórkowej w

Hiszpanii.

11. OGÓLNY SYSTEM MOBILNYCH PŁATNO�CI

Pomimo tego, �e systemy mobilnych płatno�ci ró�ni� si� mi�dzy sob�

znacz�co, ich ogólna struktura jest bardzo podobna. Zwykle proces płatno�ci

wygl�da nast�puj�co:

Konsument i sprzedawca dochodz� do porozumienia, �e chc� wspólnie

przeprowadzi� transakcj�. Jeden z nich informuje dostawc� mobilnych usług

płatniczych o ch�ci dokonania takiej operacji. Dostawca mobilnych usług

płatniczych potwierdza mo�liwo�� dokonania takiej transakcji a nast�pnie prosi,

wykorzystuj�c ró�ne kanały komunikacji dost�pne w telefonie komórkowym

(wiadomo�ci tekstowe, głos), o potwierdzenie transakcji. Po potwierdzeniu

operacji dostawca usług płatniczych rozlicza transakcj�. Odpowiednia warto��

pieni��na jest przelewana z konta bankowego, rachunku karty kredytowej lub

elektronicznej portmonetki kupuj�cego na rachunek bankowy sprzedawcy17.

Ró�nica pomi�dzy systemem mobilnych płatno�ci a innym systemem

elektronicznych płatno�ci polega na odmiennej identyfikacji strony kupuj�cej i

sprzedaj�cej. W mobilnym systemie elementem identyfikuj�cym jest zwykle

numer telefonu u�ytkownika. W innych systemach mo�e to by� na przykład

numer karty lub rachunku bankowego.

22

AUTORYZACJA POTWIERDZENIE POTWIERDZENIE

”.

Powy�szy schemat zaczerpni�ty został z opracowania Hansa van der Heijdena z Vrije Universiteit

Amsterdam pod tytułem “Factors Affecting the Successful Introduction of Mobile Payment Systems.

Hans van der Heijden “Factors Affecting the Successful Introduction of Mobile Payment Systems”

KUPUJ�CY

SPRZEDAWCA

DOSTAWCA MOBILNYCH USŁUG

FINANSOWYCH

PODMIOT

ROZLICZAJ�CY TRANSAKCJ�

COMIESI�CZNY

RACHUNEK

RACHUNEK

PREZDPŁACONY/

ELEKTRONICZNA

PORTNONETKA

RACHUNEK

BANKOWY

KUPUJ�CEGO

RACHUNEK KARTY

KREDYTOWEJ

RACHUNEK

BANKOWY

SPRZEDAWCY

23

12. PRZYKŁAD WSPÓŁPRACY OPERATORÓW Z BANKAMI -

MOBIPAY Hiszpa�ski system Mobipay pocz�tkowo nosił nazw� Movilpago. Został

utworzony wspólnie przez narodowego operatora telefonii komórkowej Telefonica

Moviles S.A (50%) i Banco Bilbao Viscaya Argentaria S.A (50%). Nast�pnie

Movilpago został przej�ty przez konkurencyjny system mobilnych płatno�ci

Pagamovil zbudowany przez innego operatora telefonii komórkowej Airtel oraz

Banco Santander Central Hispano. Trzeci operator działaj�cy w Hiszpanii tak�e

przył�czył si� do przedsi�wzi�cia, jak równie� inne banki: Caja Madrid, Banco

Popular, Banesto, Bank Sabadell i Xfera18. Wkrótce zmieniono nazw� z

Movilpago na Mobipay. Nast�pnie Mobipay podzielono na 2 firmy Mobipay

International i Mobipay Espa�a.

Mobipay International stworzono w celu rozpowszechniania i wdra�ania

systemu Mobipay na �wiecie współpracuj�c z operatorami, instytucjami

finansowymi i mi�dzynarodowymi organizacjami płatniczymi. Misj� jest

stworzenie globalnego systemu płatno�ci obsługiwanego przez telefon

komórkowy. Obecnie firma nale�y do dwóch banków (BBVA, BSCH) i wszystkich

operatorów telefonii komórkowej w Hiszpanii.

Mobipay Espa�a nale�y do wszystkich operatorów telefonii komórkowej, 80%

banków i wszystkich organizacje rozliczaj�cych transakcje kartami. Celem

przedsi�biorstwa jest rozwijanie i koordynowanie systemu w Hiszpanii. Na razie

system Mobipay działa tylko w tym kraju, jednak planowane jest wdra�anie

systemu w innych pa�stwach19.

Model działalno�ci Mobipay oparty jest na współpracy operatorów z instytucjami

finansowymi. Organizacja wykorzystuje istniej�c� infrastruktur� płatnicz� i

18 jedynym du�ym bankiem nie uczestnicz�cym w systemie Mobipay jest katalo�ski la Caixa 19 System opatentowano w 66 pa�stwach

24

mi�dzynarodowe organizacje płatnicze. W przeciwie�stwie do wielu istniej�cych

systemów, Mobipay dostarcza jednolity standard otwarty dla wszystkich

zainteresowanych instytucji.

Mobipay umo�liwia dokonywanie płatno�ci a w punktach handlowo-

usługowych, automatach samoinkasuj�cych a tak�e w wirtualnych punktach

POS, czyli w transakcjach przez internet i telefon. System został zaprojektowany

tak by obsługiwa� zarówno transakcje o niskiej warto�ci jak i makropłatno�ci.

Mobipay pozwala równie� na przesyłanie warto�ci mi�dzy u�ytkownikami

(person-to-person).

Transakcje s� przeprowadzane przy u�yciu trzech rodzajów instrumentów

płatniczych:

• karty debetowej

• karty kredytowej

• elektronicznej portmonetki (m-wallet) znajduj�cej si� na serwerze centralnym

Przy transakcjach o wi�kszej warto�ci wykorzystywany jest instrument karty

płatniczej, mobilna portmonetka jest stosowana przy mikropłatno�ciach.

Mobipay w procesie identyfikacji i autoryzacji opiera si� na protokole

wiadomo�ci tekstowych USSD (Unstructured Supplementary Service Data) w

przeciwie�stwie do wielu innych systemów bazuj�cych na wiadomo�ciach

tekstowych SMS lub automatycznym systemie głosowym. Zalet� USSD jest to,

�e przesyłanie wiadomo�ci odbywa si� w otwartych sesjach, co pozwala na

komunikacje on-line. Porównuj�c z wiadomo�ciami tekstowymi SMS jest to o

wiele szybsze i wygodniejsze rozwi�zanie. Wad� natomiast, zdaniem wielu

specjalistów, jest i� wiadomo�ci tekstowe tego rodzaju przy zastosowaniu

komercyjnym mog� funkcjonowa� nieefektywnie, bowiem bazuj� na kanałach

pomocniczych maj�cych ograniczon� pojemno��.

25

Rodzaje dokonywanych transakcji:

Transakcje inicjowana przez sprzedawc�

1. Sprzedawca wprowadza do terminala POS numer telefonu kupuj�cego oraz kod i

warto�� produktu. Je�li konsument nie chce podawa� swojego numeru mo�e

poda� specjalny alias. Sprzedawca mo�e równie� zeskanowa� kod kreskowy

znajduj�cy si� w formie naklejki na obudowie telefonu, zawieraj�cy informacje

identyfikuj�ce kupuj�cego.

2. Na wy�wietlaczu telefonu kupuj�cego pojawia si� wiadomo�� identyfikuj�ca

sprzedawc� i warto�� transakcji oraz polecenie wpisania kodu (PIN) w celu

akceptacji transakcji.

3. Kupuj�cy wprowadza za pomoc� klawiatury swój tajny kod.

4. Je�li transakcja jest autoryzowania przez bank sprzedawca i kupuj�cy otrzymuj�

w tym samym czasie potwierdzenie przeprowadzonej transakcji. Je�li nast�puje

odmowa autoryzacji odpowiednia wiadomo�� informuje o tym strony.

Transakcja zainicjowana przez kupuj�cego

1. Kupuj�cy wprowadza do swojego telefonu kod sprzedawcy i warto�� transakcji

oraz wprowadza swój PIN kod.

2. Je�li transakcja jest autoryzowania przez bank sprzedawca i kupuj�cy otrzymuj�

w tym samym czasie potwierdzenie przeprowadzonej transakcji. Je�li nast�puje

odmowa autoryzacji odpowiednia wiadomo�� informuje równie� o tym strony.

Transakcje na odległo��

System pozwala równie� na dokonywanie transakcji poza �rodowiskiem

sklepowym, czyli przez internet lub kupuj�c zawarto�ci audiowizualne w telewizji

( wybrane filmy i programy). Podczas transakcji przez internet nie ma potrzeby

26

podawania takich danych jak numer karty lub konta bankowego. kupuj�cy musi

jedynie wpisa� do swojego telefonu specjalny numer wygenerowany podczas

transakcji pojawiaj�cy si� na stronie internetowej sprzedawcy.

1. Kupuj�cy wprowadza do telefonu numer który znajduje si� na stronie

internetowej sprzedawcy.

2. System porównuje numer z produktem kupowanym przez konsumenta.

3. Je�li te informacje do siebie pasuj�, konsument decyduje jakim �rodkiem

płatniczym chce zapłaci�: pieni�dzem elektronicznym z mobilnej portmonetki czy

kart� płatnicz� (kredytow� lub debetow�) a nast�pnie dostaje polecenie podania

kodu PIN.

4. Je�li transakcja jest autoryzowania przez bank sprzedawca i kupuj�cy otrzymuj�

w tym samym czasie potwierdzenie przeprowadzonej transakcji. Je�li nast�puje

odmowa autoryzacji odpowiednia wiadomo�� informuje o tym strony.

System Mobipay w opinii wielu specjalistów jest najlepszym rozwi�zaniem

istniej�cym na rynku, jest to jednak ci�gle inicjatywa b�d�ca w pocz�tkowej fazie

rozwoju i jej sukces nie jest pewny.

27

13. PRZYKŁ�DY SYSTEMÓW ZDOMINOWANYCH PRZEZ

OPERATORÓW

Operatorzy telefonii komórkowej w wielu krajach zdecydowali si� na prowadzenie

samodzielnej działalno�ci w zakresie usług płatniczych. Przykładem inicjatywy

zbudowania jednolitego standardu spełniaj�cego postulat interoperacyjno�ci o

zasi�gu �wiatowym i systemu zdominowanego przez telekomy jest Simpay.

SIMPAY

W 2002 roku najwi�ksi operatorzy telefonii komórkowej w Europie Orange,

Telefonica Moviles, T-Mobile i Vodafone utworzyły organizacj� Mobile Payments

Services Association (MPSA) w celu stworzenia jednolitego standardu i

spełniania postulatu interoperacyjno�ci w płatno�ciach przez telefon komórkowy.

W czerwcu w 2003 roku zmieniono nazw� na Simpay i zdefiniowano cele.

Simpay d��y do rozwini�cia na wielk� skal� mobilnego handlu (m-commerce)

poprzez budow� otwartego i w pełni interoperacyjnego systemu mobilnych

płatno�ci, oraz dostarczanie usług rozliczania i autoryzacji transakcji tak by

umo�liwi� konsumentom dokonywanie mobilnych transakcji wykorzystuj�c konto

prowadzone przez operatora telefonii komórkowej.

Transakcje obsługiwane przez Simpay b�d� obejmowa� płatno�ci o niskiej

warto�ci wykorzystuj�c indywidualne, przedpłacone konto u�ytkownika

prowadzone przez operatora, a tak�e transakcje o wy�szej warto�ci realizowane

za pomoc� kart debetowych i kredytowych. Transakcje kartami nie b�d�

wymagały ka�dorazowego wpisywania numeru karty. System ma mie� zasi�g

paneuropejski a u�ytkownik systemu z jednego kraju b�dzie mógł dokonywa�

transakcji w innym. Celem jest udost�pnienie systemu jak najwi�kszej liczbie

u�ytkowników telefonów komórkowych.

Simpay to najwi�ksza inicjatywa tego rodzaju na �wiecie a uczestnictwo w

niej globalnych operatorów telekomunikacyjnych z pewno�ci� �wiadczy o

olbrzymim potencjale i wielkich szansach na powodzenie tego przedsi�wzi�cia.

28

Mo�na oczekiwa�, �e system b�dzie funkcjonował we wszystkich krajach, w

których działaj� ci operatorzy. We wszystkich sieciach telefonii komórkowej w

Polsce swoje udziały maj� uczestnicz�ce w Simpay mi�dzynarodowe telekomy,

wi�c z pewno�ci� tak�e w naszym kraju u�ytkownicy telefonów komórkowych

b�d� mogli korzysta� z systemu.

Paiment CB sur mobile

Paiment CB sur mobile to francuski system mobilnych płatno�ci oparty na

technologii czytnika bankowych kart mikroprocesorowych mieszcz�cego si� w

telefonie. Przedsi�wzi�cie to zostało utworzone przez France Telecom i

obejmuje zarówno u�ytkowników abonamentowych jak i bezabonentowych.

Telefon komórkowy słu�y jako osobisty terminal POS do którego wsuwana jest

karta mikroprocesorowa zawieraj�ca aplikacj� elektronicznej portmonetki.

Przebieg transakcji wygl�da nast�puj�co: gdy u�ytkownik wyrazi ch�� dokonania

transakcji zakupu jakiego� dobra przez internet t� metod�, otrzymuje

wiadomo�� tekstow� SMS zawieraj�c� szczegóły transakcji. Kiedy u�ytkownik

zaakceptuje warunki transakcji wsuwa kart� do czytnika i wstukuje kod PIN

karty. Nast�pnie wysyłana jest do banku u�ytkownika pro�ba o autoryzacj�

transakcji i po chwili u�ytkownik dostaje potwierdzenie transakcji w podobny

sposób w jaki odbywa si� to w klasycznym terminalu POS.

Technologia ta jednak si� nie sprawdziła. Warunkiem rozwoju systemu był

problem istnienia odpowiednich telefonów posiadaj�cych czytnik kart, które były

zbyt drogie i niewygodne. Konsumenci nie byli zainteresowani inwestowaniem w

nowy aparat tylko po to by móc nim dokonywa� płatno�ci. Tak�e producenci

telefonów nie byli zainteresowani rozwijaniem tej technologii. Niepowodzenie

29

tego rozwi�zania u�wiadomiło konieczno�� budowania systemów otwartych,

oderwanych od uwarunkowa� sprz�towych20.

Sonera Shopper

Inn� technologi� mobilnych płatno�ci zastosował fi�ski operator telefonii

komórkowej Sonera w swoim systemie Sonera Shopper. Rozwi�zanie bazuje,

podobnie jak w przypadku Mobipay, na kartach płatniczych i mobilnej

portmonetce znajduj�cej si� na serwerze centralnym. Takie rozwi�zanie nie

stawia wymaga� sprz�towych takich jak we francuskim systemie. Fi�skie

rozwi�zanie ró�ni od hiszpa�skiego Mobipay brak współpracy z bankami.

U�ytkownik w trakcie dokonywania transakcji na pocz�tku rejestruje si� w celu

identyfikacji i nast�pnie wybiera form� płatno�ci. Komunikacja odbywa si� w

oparciu o wiadomo�ci tekstowe SMS.

14. MODEL OPARTY NA DOSTAWCY NIEZALE�NYM

MOXMO

Moxmo holenderskiej firmy PayWays jest niezale�nym od operatorów i

instytucji finansowych systemem mobilnych płatno�ci opartym na mobilnej

portmonetce (m-wallet), która przechowywana jest na serwerze centralnym

systemu. Konsument otwiera mobilny rachunek i przelewa na niego �rodki z

rachunku bankowego. System pozwala na dokonywanie bezpiecznego i

bezpo�redniego przesyłania warto�ci mi�dzy u�ytkownikami Moxmo (p2p) oraz

płatno�ci w punktach akceptuj�cych t� form� płatno�ci (zarówno sklepach

internetowych, jak i fizycznych punktach usługowo-handlowych). Przedsi�biorcy

akceptuj�cy Moxmo otrzymuj� płatno�ci w sposób bardzo szybki i tani. System

20 Technologia promowana przez Noki�, maj�ca na celu zbudowanie standardu wykorzystuj�cego telefony

30

przy przesyłaniu warto�ci innym u�ytkownikom bazuje na wiadomo�ciach

tekstowych SMS. Przy dokonywaniu transakcji zakupu technologia weryfikuj�c�

u�ytkownika jest serwis głosowy. Firma PayWays stara si� o licencj� instytucji

pieni�dza elektronicznego, bowiem według prawa holenderskiego mobilna

portmonetka zapisana na serwerze centralnym mo�e by� no�nikiem pieni�dza

elektronicznego.

Moxmo jest dystrybuowany poprzez portale internetowe, dostawców usług

internetowych, operatorów telefonii komórkowej i inne organizacje posiadaj�ce

du�� baz� abonenck�.

�� �������� � ����� ����� ����� �� �������� � �� �� �������������� �������� �� ������

����!��������������������!��"����#����������������"��������������$%���������&���

15. WNIOSKI DLA POLSKI

Nasuwa si� pytanie, czy mo�liwe jest zbudowanie w Polsce systemu

mobilnych płatno�ci, w szczególno�ci obsługuj�cego płatno�ci pieni�dzem

elektronicznym. Aby odpowiedzie� na to pytanie trzeba przeanalizowa�

sytuacj� i stopie� rozwoju zarówno rynku telefonii komórkowej jak i

elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce i w krajach Unii Europejskiej.

Nale�y tak�e mie� na wzgl�dzie fakt, i� nigdzie na �wiecie system mobilnych

płatno�ci nie odgrywa znacz�cej roli. Nie wiadomo jeszcze jaki model biznesowy

sprawdzi si� najlepiej, nie da si� przewidzie� tak�e, czy telefon komórkowy

przyjmie si� jako narz�dzie dokonywania płatno�ci w fizycznych punktach

handlowo- usługowych. Kluczowym wska�nikiem od którego zale�y sukces jest

penetracja rynku telefonów komórkowych. Na tym polu Polska nie wypada

imponuj�co, stopie� nasycenia rynku wynosi ok. 40%, dla porównania w

Hiszpanii ten wska�nik wynosi 78%, we Włoszech 90% a w niektórych krajach

skandynawskich ponad 100%, co oznacza, �e na jednego mieszka�ca przypada

wi�cej ni� jedna komórka. Obecnie nawet w krajach o najwy�szym poziomie

nasycenia rynku systemy mobilnych płatno�ci nie wyszły cz�sto z fazy testów.

z podwójnym czytnikiem kart SIM wydaje si� tak�e zjawiskiem o słabych perspektywach rozwoju.

31

Drugim wska�nikiem jest stopie� rozwoju rynku elektronicznych instrumentów

płatniczych, tak�e tutaj Polska nie jest liderem, w 2000 roku na 1000

mieszka�ców przypadały 292 karty, gdy w Hiszpanii 1169. Tak�e rozwój

infrastruktury płatniczej nie jest na najwy�szym poziomie, w 2000 r. na 1 milion

mieszka�ców przypadało 1185 terminali akceptuj�cych i 136 bankomatów, w

Hiszpanii odpowiednio 20 tys. urz�dze� akceptuj�cych karty oraz 1123

bankomaty. Porównanie Polski do Hiszpanii jest celowe, bowiem tylko tam

system płatno�ci przez telefon komórkowy znalazł swoje miejsce na rynku.

Wydaje si�, �e stopie� rozwoju polskiego rynku uniemo�liwia wdro�enie

systemu mobilnych płatno�ci, który mógłby odnie�� sukces. Dlatego te�, obecnie

nale�y poło�y� wi�kszy nacisk na rozwój instrumentów płatniczych bazuj�cych

na kartach, w szczególno�ci pozwalaj�cych na dokonywanie transakcji o niskiej

warto�ci. Instrumentem takim jest pieni�dza elektronicznego bazuj�cy na

technologii karty mikroprocesorowej w standardzie EMV. Rozwi�zania bardzo

innowacyjne nie przyjmuj� si� w Polsce tak szybko jak w krajach rozwini�tych,

przeszkod� s� zarówno bariery o charakterze psychologicznym jak i

edukacyjnym. Nale�y pami�ta�, �e karty płatnicze w naszym kraju wci�� s�

u�ywane głównie jako narz�dzie wypłaty gotówki z bankomatu i tylko 25%

transakcji ma charakter zapłaty. Trudno sobie wyobrazi� sytuacj� a�eby polscy

konsumenci wykorzystywali telefon jako instrument płatniczy w punktach

usługowo-handlowych ch�tniej ni� kart�. Procesem najtrudniejszym jest zmiana

ludzkich przyzwyczaje� i nawet du�e nakłady finansowe na działania o

charakterze marketingowym nie gwarantuj� osi�gni�cia celu. Dlatego nowe

�rodki płatnicze zaprojektowane do dokonywania mikropłatno�ci powinny

bazowa� na instrumencie do którego u�ytkownicy s� ju� przyzwyczajeni i który

jest jednoznacznie kojarzony z płatno�ciami. Takim instrumentem jest karta,

przed któr� pojawiaj� si� nowe mo�liwo�ci w ramach migracji na standard EMV.

Nie mo�na wykluczy�, �e w dłu�szej perspektywie czasowej telefon komórkowy

stanie si� popularnym instrumentem płatniczym, jednak w obecnej fazie rozwoju

polskiego rynku, a tak�e braku jednolitego standardu na �wiecie oraz licznych

32

niepowodze� inicjatyw zagranicznych nale�y uzna� takie przedsi�wzi�cie w

Polsce jako niezwykle ryzykowne.

.

33

Bibliografia

Małgorzata Szcze�, Sebastian Jakubiec Elektroniczne usługi finansowe . charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne Narodowy Bank Polski Materiały i Studia Zeszyt nr 139

Bank for International Settlement Committee on Payment and Settlement Systems “Survey of electronic money developments”, November 2001 Bank for International Settlement Security of electronic money, August 1996 Bank for International Settlement Survey of electronic money developments”, 2000 Directorate General for Joint Research Centre, Malte Krueger “The future of m-payments . Business options and policy issues”, Institute for Prospective Technological Studies, European Commission, August 2001 European Central Bank (ECB) (1998): Report on Electronic Money, Frankfurt/M., August. ECB Monthly Bulletin, “Issues arising from the emergence of electronic money”, November 2000 Krueger, Malte (2001): Innovation and Regulation – The Case of E-money Regulation in the EU -,Background Paper No. 5, Electronic Payment Systems Observatory, Institute for Prospective Technological Studies, Sevilla. http://epso.jrc.es/backgrnd.html3 Simon Lelieveldt 1.1a2 Association of E-money Institutions in the Netherlands, A position paper on regulation, definitions and the market. Amsterdam November 15, 2002 Denis Costello, Mobility & Micropayments, Zafion Mobile Payments Consultancy Anna Arbusa “Imagine your telco is your bank, but a bank it ain’t” ePSO Newsletter Nr.1 – July 2000 Hans van der Heijden “Factors Affecting the Successful Introduction of Mobile Payment Systems” PayCircle User Scenarios www.paycircle.com

34

Dyrektywa 2000/46/EC z 18 wrze�nia 2000 r. Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie podejmowania i prowadzenia działalno�ci przez instytucje pieni�dza elektronicznego www.moxmo.com www.mobipay.es www.sonera.com www.francetelecom.fr www.mobilemapments.com www.paycircle.org. www.mobilepaymentforum.org www.mobiletransaction.org www.mobeyforum.org www.radicchio.org www.gmcforum.com www.openmobilealliance.org