001‘?.?.’ 001?? 025...P a g e | 3 ‘સધ ન’ન ઈ.બક –અવતરણ નનનમત ત આન દ અન આભ ર.. મ ર આ પ રથમ હ સ ય વ

P a g e | 1

P a g e | 2

www.gujaratilexicon.com

સમરણ

સવ. પિતાશરી સધનલાલ પવશવનાથ જાની,

સવ. માતશરી સશીલાબહન જાની,

જો આવતા જનમમાા તમ માબાિ તરીક

મળવાનાા હો તો મોકષ િણ ન માગા.

../../../../Downloads/www.gujaratilexicon.com

P a g e | 3


‘સધન’ના ઈ.બક–અવતરણ નનનમતત આનદ અન આભાર..

મારા આ પરથમ હાસય વાતાા–સાગરહ ‘સધન’ન ‘ગજરાત

સાહહતય અકાદમી, ગાાધીનગર’ તરફથી ‘હાસય પવભાગ’માા, સન

૨૦૦૭માા બીજ ા િાહરતોપિક મળા છ. મારા બીજા હાસયરચનાના

સાગરહ ‘સશીલા’એ ‘ગજરાત સાહહતય અકાદમી, ગાાધીનગર’ના

૨૦૦૯ના િહલા અન ‘ગજરાતી સાહહતય િહરિદ, અમદાવાદ’ના

‘શરી જયોતીનર દવ િાહરતોપિક’ પરથમ કરમ મળવા હત ા. બનન

સાહહતય સાસથાઓનો હા અત:કરણથી ઋણી છા..

સરતના સનહી શરી ઉતતમભાઈ અન મધબહન ગજજરની

પરરણાથી અન માગાદશાનથી જ મારા પરથમ પસતક ‘સધન’ હવ

ઈ.બક સવરિ પરકાપશત થઈ રહા છ. તો એ દમિપતન માનસહહત

વાદા છા.

અમદાવાદ સસથત ‘ગજરાતીલસસસકન’ના સાચાલલકા બહન મતરી શાહનો િણ આભાર વયકત કરા છા. આ પસતક

પરકાપશત કરવામાા એમનો સનહભાવ અન િહરશરમ સમાયલો

છ..

મારાા િતની હસાએ િણ આ ઈ.બક માટ ભાર

ઉમળકાથી સહકાર કયો છ. તો તમન કમ ભલાય! તમનો

િણ આભાર.


P a g e | 4


આશા રાખા ક નટજગતના નમતરો, નટ િર ભટ સવરિ

મળનારા આ ઈ.ગરાથન વધાવશ. વાાચતાાવાાચતાા સતત મો

મલકતા રહ ક કદીક ખડખડાટ હસી િડાય તો, તમારી િાસ આ

લખક, ઈ.મલ મારફત, તમારા પરતીભાવની માતર આશા રાખ

છ. બાકી તો આ ઈ.ગરાથ ઘરબઠ તમન ભટ મળવાનો છ.

એવા ભાવકમીતરોનો હા ખબ આભારી થઈશ અન સમય

મળતાા ઈ.મલથી જવાબ િણ લખીશ...

–હરપનશ જાની

સમપકક :

Harnish Jani, 4, Pleasant Drive, Yardville, NJ 08620-USA

ઈ.મલ : [email protected] ફોન : 1-609-585-0861


mailto:[email protected]

P a g e | 5


‘સધન’ માટ સાકષરોના વચનો : –હરપનશભાઈ રખા લચતર અન નવલલકાના પનષણાત છ. કશળ

વસતા છ. વહડલો અન અનગામી િઢી સાથ આ લખક તીવર

રાગાવગ!થી સાકળાયલા છ.આ હાસયકથાઓ સાચ જ “સધન” પસદધ થાય છ. - શરી રઘવીર ચૌધરી

–હરપનશભાઈના આ સાદા ભરતકામ નથી િણ નસસીકામ છ. - શરી ગણવત શાહ

–હરપનશભાઈની હાસયકળા લબલકલ ગોઠવલી નથી.એકની એક

વાત તમની િાસથી બીજીવાર સાાભળવા મળતી નથી સધન સ–ધન છ. - શરી મધરાય

–આ લખકના હાસયમાા ડાખ ક દવિ નથી. ક કાાય છીછરાિણા

િણ જણાત ા નથી. હસતાા હસતાા સાચા કહી દવાના આ લખનારના સવભાવમાા છ. - શરી નવનોદ ભટટ

–હાસય વાતાા સાગરહના નામ “સધન” મન સમજાા નહી. િછી

તમણ સમજાવા સધન તમના પિતાશરીના નામ છ. તમની આ પિતભસસત મન ગમી. - શરી રનતલાલ બોરીસાગર

–હરપનશ જાનીના લખો વયાગાતમક છ. એમ કહી શકાય ક “હરપનશ બાાડ” હાસયરચનાઓ છ. - શરી ધીર પરીખ


P a g e | 6


–ગજરાતી સાહહતયમાા હાસયના પનબાધો લખાયા છ િણ સૌ િહલીવાર હાસય વાતાાઓ વાાચવા મળી. - શરી મધસદન

કાપડિયા - .એસ.એ.

–હરપનશ જાનીનો વાતાા સાગરહ “સધન‘ વાાચી ગયો.

મોિાાસા,ચખોવ, ઓ‘હનરી અન આિણા “બનફલ‘ની જમ એમની વાતાાઓના અત સચોટ હોય છ. - શરી ચીન મોદી


P a g e | 7


લખકપડરચય :

નામ : હરપનશ સધનલાલ જાની

(‘સધન’ પસતકના કવર િર છ ત જ છ. હજ બદલાા નથી.)

જનમ : 5 – એપપરલ – 1941 (રામનવમી); છોટાઉદપર, જજ.

વડોદરા (‘રામન ખબર હોત ક હા િણ આ હદવસ જનમવાનો

છા, તો એમણ બીજો હદવસ િસાદ કયો હોત.’)

વતન – રજવાડાના ગામ –રાજિીિળા

કટમબ :

માતા – સશીલાબહન (ગહલકષમી) પિતા – સધનલાલ (ખડત) િતની – હાસા (મારા ઘરની લકષમી) પતરીઓ – આપશની(‘લલખકા’); પશવાની(‘લબનધાસત’) પતર – સાદીિ(‘શરમાળ’)


P a g e | 8


અભયાસ :

1962 – બી.એસસી.; ગજરાત પન. (એનનજપનયહરનગમાા એડપમશન ન મળા એટલ’)

1964 – ડી.ટી.સી. (ટસસટાઈલનો હડપલોમા) એમ. એસ. પન. (એમ.એસ.સી.માા એડમીશન ન મળા એટલ)

1980 – પલાસસટક ટસનોલૉજી – નજસી (‘અમહરકા આવયાના સાથાક થાય અન થોડા ડૉલર મળ એટલ’)

વયવસાય :

ભારતમાા – અતલ પરોડસસ (જીવનની મારી ‘આઝાદીનો સવણાકાળ’; કારણ હજ લગન નહોત ા થા.) અન અલબકા પમલ(‘નાઈટ પશફટમાા ઊઘી ખાધા’-િછી પમલો બાધ જ િડ ન ! ) – કલ છ વિા....

અમહરકા – િાાચ વિા – ટસસટાઈલ પપરહટિગમાા મનજર(‘જયાા ગધડાની જમ કામ કરવા છતાા કમાયા નહી’)

છલલાા િચીસ વરસ પલાસસટક ઇનડસરીઝમાા હરસચા કપમસટ અન િાાચ વરસ જમાન કલર કાિનીમાા ટકપનકલ ડાયરસટર.

(જગતના િયાાવરણન ચોખખા રાખવાની કલર હરસચામાા

એક રાગીન ટિકા આિણા િણ છ ! દામ ઓછા અન નામ


P a g e | 9


ઘણા કમાયા.)

જીવનઝરમર :

જીવનમાા કાાઈ કાાદા કાઢયા નથી. બાળિણમાા રાજિીિળાની કરજણ નદીમાા ભસકા માયાા,

ટકરીઓ િર અન ઝાડીઓમાા ખબ રખડયા. વાનીમાા ‘ચકરમ’ સમત પષકળ ગજરાતી સાહહતય

વાાચા. વીસ વરસની ઉમમર સો-બસો હોલીવડની હફલમો જોઈ

નાખી. િછી ‘ફોરનમાા ટોઇલટ સાફ કરીશા; િણ ફોરન તો જઈશા જ’

એવો ‘ફોરન’નો નાદ ભરાયો.

‘લચતરલખા’માા તરણ–ચાર વાતાાઓ છિાઈ. ‘આરામ’ અન ‘ચાાદની’ અન જદાા જદાા માપસકોમાા વાતાા લખવા માટ આમાતરણો મળતાા થયાા!

પરથમરચના – ૧૯ વિાની ઉમમર િહલી વાતાા ‘સાઘિા અત’, ‘ચાાદની’માા છિાઈ.

૧૯૬૫– ‘લચતરલખા વાતાા હરીફાઈ’માા િાાચમા ઇનામ મળા(‘િનનાલાલ િટલન તરીજ ા ઇનામ મળા હત ા, એવા કહવા માટ મારા િાાચમા નાબરન છાતીએ લગાડી ફરતો હતો.’)

૧૯૬૯-૯૧ - ‘અમહરકા આવયા બાદ ગજરાતીમાા એકક અકષર િાડયો નથી. િણ હા કોમામાા નહોતો!


P a g e | 10


અમહરકન અન ઇનગલશ-ફરચ સાહહતય વાાચા અન બોડવનાા નાટકોથી િહરલચત થયો.

૧૯૯૧– નજસીમાા ‘સાઠ હદન’ની ગજરાતી કપવ અન લખકોની સભામાા િાટી સમજીન િહોચી ગયો અન ગજરાતીલખનના રવાડ ચઢયો ! ત આજ હદન લગી દશિરદશનાા અન ઇનટરનટનાા મગઝીનોમાા લખતો રહયો છા.

૧૯૯૨-૯૪ –અમહરકામાા પરથમ ટી.વી. પરોગરામ -‘ગજરાતદશાન’ - પરોડયસર, ડાયરસટર, લખક, અલભનતા (સારા થા ક ચહરો સારો હતો)– ઓલ ઈન વન બનીન રજ કયો. ‘મનોરાજન’ના કાયાકરમમાા ‘કપવસમમલન’ રજ કરવાની િણ હહમમત કરી હતી!

નયોકા અન નજસીમાા બરફ અન ઠાડીમાા ચાર દાયકા પવતાવયા; િરાત ઉષમાભયાા કલલફોનીયામાા જવાના ન સઝયા.

રચના : હાસયલખો અન હાસયવાતાાઓ – (‘સઘન’ હાસય

વાતાાસ ાગરહ અન ‘સશીલા’ હાસય પનબાધસાગરહ.)

સનમાન :

‘નમાદ સવણાચનરક’ મળયો નથી. ‘રણજજતરામ સવણાચનરક’ જોઈતો નથી.( સાાભળા છ

ક ત સોનાનો નથી!) ‘કમાર સવણાચનરક’ (જ ઝડિ મારા લખ કમારમાા

છિાય છ ત જોતાા, લાગ છ ક મારી ઉમરના ૧૮૯મા


P a g e | 11


વરસ મન એ મળવો જોઈએ.) ૨૦૦૩- ‘ગજરાત સાહહતય અકાદમી’, ગાાધીનગરનો

‘સધન’ની હાસયરચનાઓ માટનો દવદવતીય પરસકાર. (એનો અસવીકાર કરવા જટલો મોટો લખક હા નથી બનયો..)

૨૦૦૯ શરી જયોતીનર દવ િાહરતોપિક-ગજરાતી સાહહતય િહરિદ, અમદાવાદ તરફથી અન ગજરાતી સાહહતય અકાદમીના શરષઠ હાસય રચના માટના િાહરતોપિક ‘સશીલા’ન.

૨૦૧૪ના ગજરાતી અકાદમી ઓફ નોથા અમહરકાના શરી ચનીલાલ વલજી મહતા િાહરતોપિક

૨૦૧૪થી સરતના ‘ગજરાતપમતર’ દપનકની ‘દિાણપપતિ’માા દર બધવાર ‘હફર ભી હદલ હ હહનદસતાની,’ શીિાક મારી કૉલમ પરગટ થાય છ.

િણ – જીવનના સૌથી મોટા િાહરતોપિક તો - જયાર પમતરો

અન અજાણયા વાચકો એમ કહ છ ક : ‘ તમારો લખ બહ

ગમયો’ તયાર જઞાનિીઠ એવોડા મળયા જટલો આનાદ થાય

છ એમ કહવામાા મન સાકોચ નડતો નથી.

સમિકા : Harnish Jani, 4, Pleasant Drive, Yardville, NJ 08620-USA




P a g e | 12


કરમ કપત િાન 1 સિર કાડસટર 14

2 સવીટ થટીન 24

3 જમણા હાથનો ખલ 31

4 મરદ 39

5 પસનમા, નાટક અન વાતાા 48

6 અમહરકા અમહરકા 56

7 ધી લોટરી 69

8 નાગાલનડ (.એસ.એ.) 80

9 ઇનસયોરનસ 93

10 બારાખડીનો િહલો અકષર 102

11 શરી સતયનારાયણની કથા 110

12 મહાકપવ ‘ગનદરમ’ 121

13 મઘદત 134

14 સવાનો મારગ 145

અનકરમણણકા ‘સધન – હાસય વાતાકસગરહ’


P a g e | 13


15 પરમની ટસનોલૉજી 153

16 સફરમાા સફર 162

17 ચત મછાદર 169

18 શહકલાબાન ઇનટરનટવાલી 181

19 એલ. રાગમ 196

20 મારા કાકા 207

21 રામ + રામ = માતા 215

22 િહરપશષટ 1 – રામગઢવીના પનવદન 224

23 િહરપશષટ 2 – મારી વાતાા 225

24 િહરપશષટ 3 – ઋણસવીકાર 229

25 િહરપશષટ 4 – મધ રાયના પનવદન 233

વાચકોન પવનાતી : અનકરમલણકાના ‘કરમાાક’ િર નસલક કરતાા જ ત કપત ખલશ અન શીિાકના બૉસસની નીચ ઝીણા અકષર ‘અનકરમલણકા’ િર નસલક

કરતાા ફરી અનકરમલણકા િર જવાશ.. આ સપવધાનો લાભ લવા વીનનતી છ..

..આભાર..


P a g e | 14


અનકરમલણકા

1996ના ઉનાળામાા આખી દપનયામાા વયવસસથત

અફવા ફલાઈ ક ગણિપતની મપતિ દધ િીએ છ. મપતિની સ ાઢન,

જો દધની વાડકી અડકાડવામાા આવ તો અદરના દધ અદશય

થઈ જાય છ. આ અફવા ભારતમાા જ નહી િરાત લાડન,

હોગકોગ અન નયોકામાા એટલી િદધપતસર ફલાઈ ક ત

સમાચાર બની ગઈ. જગતભરના ટીવીવાળાઓ કમરા લઈન

જદાા જદાા માહદરો િર િહોચી ગયા. તઓ િાતરમાાથી અદશય

થતા દધન ટીવી િર નહોતા બતાવતા, િરાત દધન અદશય

કરવા મથતાા લોકોનાા ટોળાા બતાવતા. ભારતમાા તો લોકો

ભગવાનન એટલા દધ પિવડાવવા મથતાા ક લોકોન િીવા માટ

દધ નહોત ા મળતા. મોટા ભાગના લોકો જજજઞાસાથી પરરાઈન

લાઇનમાા ઊભા રહતા. જ ભાવકના દધ ભગવાન િીધા ત ભસત

બની ગયા અન જમના ન િીધા ત વજઞાપનક બની ગયા.

ભગવાન પથવીન ભલી ન જાય માટ થોડાા-થોડાા વરસ મનષય

રામાયણમાાથી કાક ખરવાના ક કરાનમાાથી હજરતના વાળ મળી

આવવાના ચમતકારો ભગવાન માટ યોજ છ આ તવી વાત

હતી.

સપર કિકટર


P a g e | 15


પરભદાસ અન ઉમાબહનની ઉમર સાઠની આજબાજ

હશ. નયોકા શહરમાા એક ભાડાના એિાટામનટમાા રહતાા હતાા.

એક દીકરો અન એક દીકરી દશમાા કૉલજમાા ભણતાા હતાા.

છોકરાાઓના ભપવષય માટ ઉમાબહનના ભાઈની પસટીઝનપશિ

ઉિર તઓ અમહરકા આવયાા હતાા. પરભદાસ, દશમાા કૉલજમાા

પરોફસર હતા. અમહરકામાા દશી ગરોસરી સટોરમાા નોકરી કરતા

હતા.

એક સાાજ પરભદાસ નોકરી િરથી ઘર આવયા તયાર

ઉમાબહન તમન કહા,

‘આિણા ગણિપતએ સવારની પજામાા ધરાવલા દધ

િીધા.’

‘લાવ, બતાવ જોઈએ.’ પરભદાસ શાકાથી કહા.

‘હમણાા દધ નહી િીએ. સાધયાકાળ પજા કરીશ તયાર

બતાવીશ. ભગવાન ગમ તયાર દધ ન િીએ.’ ઉમાબહન પનયમ

બનાવી દીધો. સાધયાકાળની પજામાા ઉમાબહન આખો મીચી, બ

હાથ જોડયા અન ધયાન ધ. પરભદાસ જાત છલોછલ દધ

ભરલી વાડકીમાા શરીગણશની મપતિની સ ાઢ ડબાડી. પરભદાસ જોા

તો ધીમ ધીમ બધા દધ અદશય થવા માાડય. પરભદાસ સતબધ

થઈ ગયા. તમનો હાથ ધરજવા લાગયો, શરીર ધરજવા લાગા.

વાડકી જમીન િર મકી દીધી.

મપતિન લાાબા થઈ પરણામ કયાા. ‘હર હર મહાદવ’


P a g e | 16


‘ગણિપતદાદા મોહરયા’ના િોકાર કરવા લાગયા. બીજી કષણ

ભાનમાા આવયા. મપતિ ઊચકી લીધી. મપતિ કોઈ પમશર ધાતની

બની હતી. તમણ નીચ જોા. કાાય દધ ઢોળાયાના પનશાન

નહોત ા. આજબાજની જગયા જોઈ, લાકડાના માહદરની આજબાજ

ફરીન જોા, કાાય ભીનાશ નહોતી. ખરખર ભગવાન દધ િી

ગયા.

બનન જણાાએ પવચા ક કોઈ સાધસ ાતન આ વાતની

ખબર િડશ તો ઘરન સરકસમાા ફરવી કાઢશ. આ ચમતકાર તો

આજના આધપનક પવજઞાનન એક િડકાર આિ છ. કોઈ

વજઞાપનકન વાત કરવી જોઈએ. પરભદાસ તમના પમતર ડૉ.

િટલન ફોન કયો. તઓ બનન ગજરાત કૉલજમાા સાથ ભણયા

હતા. નયોકામાા એ ટી ઍનડ ટી ટલલફોન કાિનીમાા રીસચા

હડિાટામનટના વડા હતા. ડૉ. િટલ આ દશની ટલલફોનની

પરગપતમાા ઘણો ફાળો આપયો હતો.

ડૉ. િટલ બીજ હદવસ સાાજ પજામાા હાજર રહયા.

તમણ જાત જોા ક ગણશજીની મપતિ વાડકીમાા ધરાવલા દધ િી

ગઈ. િટલસાહબ પછા.

‘વાડકીમાા જ દધ ધરાવવા િડ એવા ખરા? કાચની

પયાલીમાા ભગવાન દધ િીએ ખરા?’

ઉમાબહન કહા.

‘આ વાડકીન કાનો નથી એટલ સીધી ધાર િટ અન


P a g e | 17


સ ાઢ વચચ જઈ શક છ.’

િટલસાહબ મપતિ ઊચકી લીધી. તમણ સઢના

પનરીકષણ ક. િછી મોટથી બોલયા.

‘હ ા ઝીણાા પછરો જોવા પરયતન કરા છા. કપિલટી ટબઝ –

કશવાહહનીનો પનયમ તો કામ નથી કરતો ન!’

તમણ મપતિન ટકોરા મારી જોયા. તમણ ચાર બાજ

ફરી ફરીન અન લાકડાના માહદરના ખણા તિાસયા. િછી

ઉમાબહનન પછા,

‘આ ગણિપત કાાથી ખરીદયા?’

તમણ જણાવા,

‘મારા બાપજી રજવાડામાા રાજપરોહહત હતા અન

તઓ આ મપતિની પજા વરસોથી કરતા હતા. હા એકની એક

મપતિ માર ભાગ આવી. આ તો સાચા ગણિપત છ.’

ડૉ. િટલ બોલયા. ‘વરી ઇનરસસટિગ!’

જયાર કોઈ વાતની સમજ ન િડ તયાર અમહરકામાા

‘વરી ઇનરસસટિગ’ બોલાય છ.

તમણ પરભદાસન આ ચમતકારની વાત કોઈન િણ ન

કરવાના કહીન બીજા હદવસ િાછા આવવાના વચન આિીન

પવદાય લીધી.

ત સાાજ ડૉ. િટલ િોતાના ઉિરી અપધકારી ડૉ.

મોગાન, જ ટલલફોન કાિનીના મોટા ડાયરકટર હતા તમન


P a g e | 18


લઈન આવયા. િટલસાહબના કહયા પરમાણ ઉમાબહન પજા

ચાલ કરી. બનન વજઞાપનકોએ વાડકીમાાથી દધ અદશય થતાા

જોા. ડૉ. મોગાન તરત જ બોલી ઊઠયા. ‘આ ચમતકાર નથી,

આ પવજઞાન છ.’

િટલસાહબ િપતિતની બનનન કહા ક ‘આમ કાાઈ

જાદથી બન નહી. જગતની દરક હકરયા-પરહકરયામાા પવજઞાન

સમાયલા છ.’

ઉમાબહન ગસસામાા કહા.

‘િટલસાહબ, આ ભાઈન તો ગણિપત શા છ ત ખબર

નથી. િરાત તમ િણ આમ બોલો છો? તમારી આખ આગળ

દધ અદશય થા ક નહી? આવા ભગવાનની કિા પસવાય બન

ખરા? તમ એમ કહો છો ક દપનયામાા બધા તમ વજઞાપનકો કરો

છો? આ ફલ કોણ ઉગાડ છ? કયા લચતરકાર મઘધનષયમાા રાગો

પયાા? કયા પવજઞાન માછલીઓન તરતાા શીખવા? તથી ઊલટા

આવા અનક ચમતકારોમાાથી પવજઞાન િદા થાય છ.’

ડૉ. મોગાન પરભદાસન જણાવા ક તમન આ મપતિ િર

વધ હરસચા કરવામાા રસ છ. તો તઓ આ મપતિ તમન આિ

ખરા?

ઉમાબહન પછા,

‘તમ મપતિના શા કરશો?’

ડૉ. િટલ જણાવા.


P a g e | 19


‘અમાર જોવા છ ક આ મપતિ દધ પસવાય કયા કયા

પરવાહી િીએ છ? િાણી, કરોસીન અન દધ તરણની પવપશષટ

ઘનતા જદી જદી હોય. તો અમ મપતિન કરોસીન પિવડાવવાનો

પરયોગ કરીશા.’ ઉમાબહનનો પિતતો ગયો. ‘તમ કઈ જાતના હહિદ

છો? ભગવાવન કરોસીન પિવડાવાત ા હશ ખરા?’

ડૉ. િટલ સીધા મદદા િર આવી ગયા. ‘મારી કાિની

તમન આ મપતિની હકિમત દસ હજાર ડૉલર આિશ.’

પરભદાસ કાાઈ બોલ ત િહલાા ઉમાબહન કહા,

‘’િટલસાહબ, દપનયામાા માનવીની શરદધાના મલય નથી હોત ા.

ભગવાનની હકિમત ન હોય. આ ચમતકાર જોઈન તમારા જઞાનનો

ઘમાડ ઓછો થવો જોઈએ. નમરતાનો અનભવ થવો જોઈએ.’

િટલસાહબ તમન િોતાની ઓફર િર પવચારવાના

કહીન બનન મહાનભાવોએ રજા લીધી.

બીજ હદવસ ફરીથી બાન વજઞાપનકો િાછા આવયા.

બાનએ પજા પનહાળી. દધ અદશય થતાા જોા. બાન જણાએ

અદરોઅદર થોડી ગસપસ કરી. ડૉ. િટલ બોલયા: ‘જઓ આ

મપતિ અમારી હરસચા માટ ખબ જરરી છ. તમારી લાગણીન માન

આિીન અમ તમન િચાસ હજાર ડૉલર આિીશા.’

પરભદાસ પછ. ‘તમ આ મપતિ િર કયા કયા પરકારની

હરસચા કરશો?’

ડૉ. િટલ જવાબ આપયો.


P a g e | 20


‘અમન એવા લાગ છ ક બક નામના વજઞાપનક બક

ટબનો પનયમ બનાવયો છ. જના પસદધાાત િર ટૉઈલટ બાઉલ

શોધાયા છ ક જમાા ટાાકી ભરીન િાણી રડો તોિણ ઊભરાયા

પવના િાણી જતા રહ છ. તો ત પરમાણ દધ એક વખત ચસવાના

ચાલ થઈ જાય છ િછી વાડકીમાાથી બકના પનયમ મજબ ખાલી

થઈ જાય છ. આ મપતિની ધાત અમાર ઇનફરારડ હકરણોથી

તિાસવી િડશ. આજકાલ અમ સિર કાડકટર િર કામ કરીએ

છીએ. સિર કાડકટર એટલ એવી ધાત ક જ ગમ તટલા ઠાડા ક

ગરમ ઉષણતામાન અવરોધ વગર ઇલસસરપસટી િસાર કર. આ

સિર કાડકટર ભપવષયમાા સમપટર અન ટલલફોનની રચનામાા

વિરાશ. તો આ મપતિ જ ધાતની બની છ એ ધાત અમન

અમારા સાશોધનમાા કામ લાગ ખરી? આન માટ સ ાઢ કાિવી

િડ. િટ વહરવા િડશ.’

ઉમાબહન એકદમ કરોધ ભરાયા.

‘આ તો તમ કસાઈ કરતાા િણ હલકા થયા.

ભગવાનની સ ાઢ કિાતી હશ? હા મરી જઈશ િણ મપતિન

ભાાગવા નહી દઉ.’

બાન વજઞાપનકોએ રજા લીધી.

તમના ગયા િછી પરભદાસ મનોમન ગણતરી કરી ક

50 હજારમાા કટકટલાા કામ થાય. બીજ ા સશા નહી તો આ નાના

ઍિાટામનટમાાથી તો છટાય. ઉમાન કવી રીત સમજાવવી? ઉમા


P a g e | 21


એકની બ નહી થાય. આમ જઓ તો ઉમા િણ સાચી હતી.

િચાસ હજાર તો વરસ-બ વરસમાા કમાઈ લઈશા.

‘પરભદાસ અમ તમન એક લાખ ડૉલરની ઑફર

મકીએ છીએ.’ ડૉ. િટલનો ફોન આવયો. અમારા હરસચાના બજટ

5 કરોડ ડૉલરના છ. અમારી એ. ટી. ઍનડ ટી. કાિનીના બજટ

કોઈ નાના દશના સમગર દશના બજટ કરતાા િણ મોટા છ.

વાત પરી થતાામાા જ પરભદાસના મગજ ચકડોળ ચઢા.

લાખ ડૉલર શા ન કરી શક? નવા ઘર, નવી કાર, નવો ધાધો, શા

ન કરાય? છવટ કશા ન કર અન િસા બનકમાા મક તો

વયાજમાાથી જજવાય. નોકરીમાાથી તો છટાય.

ઉમાબહન પરભદાસન શાાપતથી જણાવા. ‘આજ િસા

પવના આિણ સખી નથી? દપનયામાા કટલાય લોકોન કટલાય

જાતના રોગો થાય છ. તયાર આિણ અન આિણાા બાળકો

તાદરસત છીએ. આિણા કટાબમાા કોઈ અકાળ મ નથી. આજ

સધી કોઈન એસસસડનટ નથી થયો ક હૉસસિટલમાા રાત ગાળી

નથી. શા મન િસા નથી ગમતા?’

પરભદાસન િતનીની વાત ગળ ઊતરી. જો મપતિ વચીન

ભગવાનના કોઈ શાિના ભોગ બની જઈએ તો!

એમના મગજ શાાત થાય તયાા ત હદવસ સાાજના ડૉ.

મૉગાનનો ફોન આવયો. તમણ જણાવા ક, ‘અમાર મપતિ જોઈએ

જ છ અન છલલી ઑફર બ લાખ ડૉલરની મકીએ છીએ અન


P a g e | 22


હા, બહ પવચારતા નહી અન આવતી કાલ બિોર બાર વાગયા

િહલાા જવાબ મળવો જોઈએ.’ પરભદાસન સમજ ન િડી.

આનાદથી કદવા ક દ:ખ અનભવવા. આ તો મોટા ધમાસાકટ માથ

આવા. તમણ ઉમાબહનન વાત કરી. ઉમાબહન બોલયાા,

‘માર મપતિ વચવી નથી. િરાત તમન જોતાા લાગ છ ક

તમારી શરદધા ડગવા માાડી છ. આનો પનણાય ભગવાન િર છોડી

દઈએ. ભગવાન આિણન સાચા રસત દોરશ.’ પરભદાસ

પવચારોમાા ન પવચારોમાા ખરશીમાા ફસડાઈ િડયા. ઉમાબહન

િલાાઠી લગાવીન ભગવાન સામ દીવો પરગટાવીન બસી ગયાા.

બાનમાાથી કોઈ આખો હદવસ કાાઈ ન બોલા

બીજા હદવસ સવારના િહોરમાા ઉમાબહન બોલયા:

‘’ગઈ કાલ રાતના મન સવપનમાા ગણિપતદાદાએ દશાન દીધાા.

મન કહા ક ‘મારી મપતિ વચી દો. દપનયામાા મારી લાખો મપતિઓ

છ. એક મપતિ તટવાથી મારો નાશ નથી થવાનો. આ રીત તમન

જ િસા મળ ત મારી કિા ગણજો.”

લગભગ દસક વાગય ટલલફોનની ઘાટડી રણકી.

પરભદાસ ફોન ઉિાડયો. સામના છડ ડૉ. િટલ હતા. તમણ કહા:

”પરભદાસભાઈ, ગઈ કાલ રાત એ. ટી. ઍનડ ટી.ના બૉડા ઑફ

હડરસટસ અમારો સિર કાડકટરનો પરૉજસટ કનસલ કયો છ. હવ

ફાઈબર ઑસપટસસ િર કામ કરવાના છ એટલ હવ અમાર


P a g e | 23


મપતિની જરર નથી.”

ઑગસટ, 1998


P a g e | 24



સાલ હતી 1955. તયાર હા તર વરસનો હતો. સવાર

સકલમાા જવાના, ઘર આવીન પમતરો સાથ મોટાની વાડીમાા

જાાબડાા િાડવાનાા, કાચી કરીઓ ચોરવાની, આબલીિીિળી

રમવાની, નદીના ભાાગલા ઓવારથી િાણીમાા કદવાના, આ

મારી દપનયા હતી. જીવન શાાપતથી વહા જત ા હત ા.

આમાા કનએ ધરતીકાિ સજયો. કન મારો બાળિણનો

ભાઈબાધ, રતન શઠાણીનો છોકરો. ત મન મારા જીવનના

વણખડાયલા કષતરના ઉબર લઈ ગયો. કનએ મન સમજાવા ક

બાળક કવી રીત િદા થાય. બાળક િદા કરવા માટ સતરી-પરિ

શા કર. તની વાત મારા ગળ ન ઊતરી. મન એમ ક જયાર સતરી-

પરિ િરણ તયાર બાળક થાય અન જ કાવારાા હોય તન ન

થાય. કનએ િોતાની પથયરી ખરી કરવા મન ઘણા અઘરા

સવાલો પછયા અન ગ ાચવી નાખયો. આ જઞાનથી મારા માથા

ચકકર-વકકર ફરવા લાગા. તયાર િછી ઘરનાા તથા બહારનાા સૌ

સગાાવહાલાાઓન હા ટગર ટગર જોવા લાગયો અન પવચારા ક આ

લોકો આવા કરતાા હશ? બીજી વાત તણ સમજાવી ક બાળકન

જનમ આિવા સતરીએ કિડાા કાઢવાા િડ. મન ખબ આશચયા થા ક

સવીટ થટીન


P a g e | 25


બાળકન જનમ આિવા જગતની બધી સતરીઓએ ડૉસટર આગળ

ખલલાા થવા િડ.

કનએ મન સમજાવા ક તણ આ જઞાન તની બા

િાસથી મળવા છ.

કનના બાિા જગત શઠની કાિડની દકાન હતી.

બાિાના મરણ િછી ત દકાન તની બા રતન શઠાણીએ ચાલ

રાખી હતી િરાત મ તમન કદી કોઈન કિડા વચતા જોયા નથી.

કનના બાિાના બચાર પમતરોન એના ઘરમાા જતાા આવતાા જોયા

છ. આમાા મારા મોટા કાકા િણ ખરા. કનના બાિાના સૌથી

જના પમતર હતા ત.

અમારા ઘરમાા દાદીમા, પવધવા ફોઈ, પવધર મોટા

કાકા, મારા બાપજી, બા અન હા એટલાા જણ રહતાા. મારા

બાપજી ખતી કરાવતા હતા. મોટાકાકાએ િોતાના ભાગની

જમીનનો યજઞ કરી નાખયો હતો. જ િસા તમાાથી મળયા તન

જગારમાા ઉડાડી દીધા હતા. તમન નોકરીની જરર કદી લાગી

નથી. જગારમાા આકડો લાગ ત કાાઈ કમ છ? જયાર વીસના

આઠસો થતા તયાર ગામ આખાન ખબર િડતી. ફલળયાનાા

છોકરાાઓન િડા-જલબી મળતાા. ફલળયામાા બધાાન કાાઈના કાાઈ

આિતા.

આ બાજ કાકાનો આકડો લાગતો અન બીજી બાજ

ઘરમાા મોટા નાટક થતા. દાદીમા હાથમાા કઠીયાળી ડાાગ લઈ


P a g e | 26


મોટા કાકાન મારવા દોડતાા. એમની બમોમાા “વાલણયણ”,

“નાલાયક”, “વશયા”, “શઠાણી” જવા શબદો આવતા. મારા

બાપજી ઉમરમાા નાના િરાત મોટાભાઈ િર ગરમ થતાા. કારણ

ક ઘર બાપજીના િસાથી ચાલતા. આજ પવચારા છા તો લાગ છ

ક મોટાકાકા સવાથી હતા. તમણ ઘર ચલાવવામાા િસા આિવા

જોઈતા હતા. ઘણી વાર તમની િાસ િસા ન હોય તો િરચરણ

િડાવી લતા હતા અન તમાાથી આકડો રમતા હતા.

કપનયો મારો નાનિણનો પમતર. અમ િહલા ધોરણથી

સાથ ભણતા. તની બા કાયમ બનીઠનીન ફરતી. જમણી બાજ

સથો રાખી િહટયાા િાડલા કાળા વાળથી કાન ઢાાકીન અબોડો

વાળતી તયાર ત, ત જમાનાની હફલમસટાર દગાા ખોટ જવી

લાગતી. જયાર હા મારી બાન કહતો ક ‘ત ા રતન શઠાણી જવાા

કિડાા િહરન!’ તયાર ત ગસસ થતી હતી. આજ પવચારતાા લાગ

છ ક રતન શઠાણી ખબ દખાવડાા હતાા. તમન જોવાના મન

ગમતા.

એક વાર કન ઘરમાા નહોતો. તયાર રતન શઠાણીએ

મન એમનાા ઘરમાા સાકરવાળા મસાલા દધ પિવડાવા હત ા. ત

વાત વાત કહતાા ક કન જટલો જ હા તમન વહાલો છા. આ વાત

મ ઘર કોઈન કહી નહી કારણ ક રતન શઠાણીન તયાા માર

િાણી િણ નહી િીવાના દાદીમાના ફરમાન હત ા.

કનના ઘર અમારા ફલળયામાા હત ા. આગળ કાચનાા


P a g e | 27


કબાટોવાળી કાિડની દકાન હતી િછી ઓરડો આવતો અન

છલલ રસોડા હત ા. ઓરડામાા સોફાસટની ગરજ સારતો એક

હહિચકો હતો. ઓરડામાાથી ઉિર જવાનો દાદર હતો. કપનયો મન

કદી ઉિરના માળ લઈ ગયો નથી.

ત હદવસ હા કપનયાન શોધવા એન ઘર ગયો. નીચ

ઓરડામાા બમો િાડી. કોઈ નહોત ા, ઉિરથી અવાજ આવતો

હતો. ઉિરનો માળ જોવાની તક મળી એમ સમજી ઉિર ગયો.

તયાા દાદરમાા ઊભાા ઊભાા મ જોા તો તયાા મચછરદાનીવાળો

સીસમનો એક િલાગ જોયો. િલાગ ઉિર િગ લટકાવીન રતન

શઠાણી બઠાા હતાા. એક ખભ સફદ સાડીનો છડો નાાખયો હતો

અન બીજો ગોરો ખભો ખલલો હતો. તમણ બલાઉઝ નહોત ા

િહ . મારા તરફ જોઈન મીઠા મીઠા હસીન બોલયાા “કનન શોધ

છ? કદાચ ત બહાર હશ. અહી આવ જોઈએ.” રતન શઠાણીની

િાછળથી મ બીડીના ગોટા આવતા જોયા. ત વયસસત બઠી થઈ.

મ જોા તો મોટાકાકા હતા. હસીન બોલયા. “અહી આવ, આ

તારી કાકીન િગ લાગ. આ તારી નવી કાકી છ હા ક?”

બાનન મ સાથ જોયાા અન કપનયાએ આિલ

બહમજઞાનના એક ચપટર યાદ આવી ગા.

ત હદવસ સાાજના અમારા ઘરમાા બમાબમ થઈ.

દાદીમાએ િાછી ડાાગ ઉિાડી “લગન નહી થવા દઉ.” “ઘરણાા

કાા ગયાા?” “વાલણયણ ઘરમાા ન જોઈએ.” મારાા બા-બાપજી કશા


P a g e | 28


બોલતાા નહોતાા. એકલાા દાદીમાા અન ફોઈ ઘાાટા િાડતાા હતાા.

મોટાકાકા પનરાાત હહિચકા િર ઝલતા ઝલતા બીડીના ગોટ ગોટા

કાઢતા હતા.

મારી બા તમની િાસ ગઈ અન બોલી: “સામી હોળીએ

લગન ન લવાય. હોળી િછી તમતમાર લગન કરજો. હોળીન

હવ દશ િાદર હદવસ જ બાકી છ.”

હોળી મારા જીવનમાા ખબ મહતતવની હતી. ફલળયામાા

અમ સરખી ઉમરના આઠ-દસ ગોહઠયા હતા. મહહના િહલાા

અમ ગડીદડા રમવાના ચાલ કરતા. સવઈ દરજીના બાપ અમન

ગાભાનો મસત મોટો દડો બનાવી આિતા. રસતા િર ધળ અન

કાાકરા હતા િરાત પવના બટ ચાિલ રમવાની મઝા હતી.

અઠવાહડયા િહલાા લાકડાા ઉઘરાવવાના ચાલ કરતાા અન હોળી

િછી બરાબર િાાચ હદવસ રાગ રમતા. રસત આવતા જતા લોકો

િાસ રાગ છાાટવાની ધમકી આિી િસા ઉઘરાવતા. એકઠા

થયલા િસાની ધળટી િછી ઉજાણી કરતા જમાા ફલળયાના

તરીસ-ચાલીસ છોકરા ભાગ લતા.

સારી ઉજાણી માટ તરીસક રપિયા જોઈતા. આમાા

મોટાકાકાના બ રપિયા હોય. એક રીત ત અમારા લીડર હતા

િરાત અમ અમારા એકઠા થયલા િસા એમનાથી છિાવીન

રાખતા. હોળીન હદવસ અમ બિોર હોળી ગોઠવતા. વચચ ઊભા

રાખવાના ખાસ આઠ-દસ ફટના લાકડા લાવતા. તની આજબાજ


P a g e | 29


નાનાા મોટાા લાકડાા ગોઠવતા અન શાક આકારની હોળી

ગોઠવાતી. તની આજબાજ ફલળયાની સતરીઓ અન છોકરીઓ

છાણાાના બનાવલા હાર લટકાવતી.

આ વખતની હોળીમાા િણ મોટાકાકાએ હામશ મજબ

ભાગ લીધો હતો. બિોરની હોળી ગોઠવાઈ ગઈ હતી. છાણાાના

હારની સાથ સાચાા ફલોના હાર િણ લટકાવવામાા આવયા હતા.

સાધયાકાળ શકલ મહારાજ આવયા, પજા થઈ અન

આગ ચાિાઈ. મોટાકાકા અન મોટા છોકરાઓ હોળીમાા લોકોનાા

ચઢાવવાનાા નાલળયર ખોસતા હતા. બ-ચાર પમપનટ અદર રાખી

ગડીથી બહાર કાઢતા હતા. મોટાકાકા એકલા એવા હતા ક જ

હોળીનો તાિ જીરવી અન હાથથી નાલળયર ખોસતા અન

હાથથી નાલળયર બહાર કાઢી આિતા અન એ વાત ખબ

ખતરનાક હતી કારણ ક હોળી સળગાવયા િછી િાદર વીસ

પમપનટ િછી હોળી તટી િડતી અન અમ આનાદની

લચલચયારીઓ િાડતાા.

આ વખત િણ મોટાકાકા લોકોનાા નાલળયર

ગોઠવવામાા મશગલ હતા અન તમણ સળગતી હોળી િાસ જઈ

દાદીમા માટ પરસાદના નાલળયર કાઢવા પરયતન કયો બરાબર ત

જ વખત ઉિરથી અડધી સળગતી હોળી બહારના ભાગમાા

િડી. નીચ મોટાકાકા બઠા બઠા નાલળયર કાઢતા હતા.

આજબાજના લોકોએ પમપનટ બ પમપનટમાા મોટાકાકાન સળગતી


P a g e | 30


લચતામાાથી ખચી કાઢયા. માથા કાળા થઈ ગા હત ા. આખ-કાન

બળી ગયાા હતાા. અઠવાહડયા સધી હોસસિટલમાા રાખયા િરાત

ભાન કારય ન આવા. છવટ મત િામયા.

દાદીમાા રડતાા રડતાા બોલયાા હતાા ક “એ બીજી વાર

િરણ ત િહલાા સપવતાએ એન બોલાવી લીધો.” સપવતાકાકી

મોટાકાકાનાા િહલાા િતની હતાા. ત પવશવશવરના માહદરમાા દીવાની

ઝાળથી અકસમાતથી સળગી ગયાા હતાા.

મોટાકાકાના મત િછી તરણચાર હદવસ િછી હા

કપનયાન ઘર ગયો. કનન બમ િાડી. કનએ જવાબ ન આપયો

િણ ઉિરથી રતન શઠાણીનો અવાજ આવયો. “ઉિર આવ.” હા

ઉિર ગયો. તમના વાળ ખલલા હતા અન િલાગ ઉિર બઠા

હતાા. મન જોઈન તમની આખમાા િાણી આવી ગયાા. ત બોલયાા

“કાકા ગયા!!” અન એમનાથી ડસકા મકાઈ ગા. મારી આખમાા

િણ િાણી આવી ગા. રતન શઠાણી ઊભાા થઈ મારી િાસ

આવયાા. ભટી િડયાા. આવા એમણ મન કદી ક નહોત ા. મારા

માથા િર એમનો ગરમ ગરમ શવાસ આવતો હતો. એમનો

સાવાળો સિશા મન ગમયો. મ જોા તો તમણ બલાઉઝ નહોત ા

િહ .

માચા, 1999


P a g e | 31



રપવવારની એક બિોર એક આધડ વયનો પરિ

દવદતત જોિીના ઘર પછતો પછતો આવયો. બારણ

ઊભલી સતરીન તણ પછા, “જોિી સાહબ ઘરમાા છ?”

સતરી બોલી “જોિી છ. સાહબ નથી.”

િલાન લાગા ક આ એની િતની હશ. દવદતત જોિી

બહાર આવયા. િલાન આગલા રમમાા બસાડયો.

દવ જોિી ગામના પરખયાત જોિી હતા. જાત કમાકાાડી

બાહમણ હતા. કથા-પજન ઉિરાાત જયોપતિપવદયામાા પરવીણ હતા.

તમ જ પરસાગ કહો ત પરસાગના મહરત એવા ત કાઢી આિ ક

બડો િાર! િોતાના ગામમાાથી જ નહી આજબાજનાા ગામોમાાથી

અન નજીકનાા શહરમાાથી િણ લોકો જયોપતિ માટ એમની િાસ

આવતા. જ કોઈ એમના સાિકામાા આવતાા ત સૌ કોઈ એમની

પવદયાથી પરભાપવત થતાા ફસત નહોતી પરભાપવત થઈ એમની

િતની કલયાણી.

દવદતત જોિીએ આવનાર વયસસતન બસવાના કહા અન

કલયાણીન ચા બનાવવા કહા. કલયાણી બોલી, “એ શા માટ

જમણા હાથનો ખલ


P a g e | 32


આવયા છ ત તો પછી જઓ!” િલી વયસસતએ કહા ક “હા એક

ખાસ વસત જાણવા આવયો છા.”

દવ બોલયા, “િહલાા ચા િીઓ; િછી તમારા

સવાલોના જવાબ હા આિીશ.”

દવ જોિી કહતા ક જયાા સધી માનવમાા જજજઞાસાવપતત

રહશ તયાા સધી જયોપતિનો ધાધો ચાલશ.”

ચા િીતાા દવ બોલયા, “તમાર શા જાણવા છ?”

િલાએ જવાબ આપયો, “મન નાનાા મોટાા સાહસ

કરવાની ટવ છ. હમણાા છલલ છલલ બતરણમાા અડચણ આવી છ

તો હવ માર શા કરવા? કોઈની બાધા રાખવી?”

દવ બોલયા, “તમારા નામ શા?”

“લાલપસિગ. જાતના રાજપત છીએ. અહીથી િચાસ

હકલોમીટર િરના રાજિરા તરફના છીએ.”

“તમારી જનમતારીખ કહો.”

“છવવીસમી જાનઆરી, 1950; સવારના દસ.”

લાલપસિગ કહા.

દવ એક કાગળ લીધો, તના િર ચોકડી કરી, કાડાળાા

કયાા, હા હા ના ઊહકારા કયાા.

લાલપસિગ બોલયા, “શા લાગ છ?”

“તમારી જનમરાપશ મિ છ. તથી તમ સાહસી છો એ

વાત ચોકકસ.”


P a g e | 33


“જ છ ત છ; એના કરતાા કાાઈ નવા કહો ન!”

“તમારો જમણો હાથ જોવા દો!” લાલપસિગ દવના

હાથમાા િોતાનો હાથ મકો. દવ ધયાનથી રખાઓ જોવા માાડી.

આગળીનાા ટરવાા, નખનાા રાગ અન આકાર, જાડો-ટાકો અગઠો,

હાથની ચામડી બરછટ હતી. દવ ફરી આગળીઓ તિાસી અન

િછી કાડળી િર નજર નાાખી. િછી ગાભીર થઈ ગયા.

“લાલપસિગ તમારા હાથની રખાઓ સચવ છ ક તમારા જીવનમાા

સતરીઓએ અગતયનો ભાગ ભજવયો છ.”

“ત તો સમજયા, િણ તમ ગાભીર કમ થઈ ગયા?”

“તમારા માગળ અન શકર પવકસલા અન જોડાયલા છ.”

“કાાઈ સમજાય એવા બોલો!”

“માગળ કરોધનો સવામી છ; જયાર શકર પરમનો દવતા

છ. એ એમ સચવ છ ક સતરી અન ગસસાએ તમારા જીવનમાા

ખબ ભાગ ભજવયો છ.”

“આગળ બોલો, આગળ બોલો!”

“મન લાગ છ ક વાત અહીથી અટકાવીએ તો સારા.”

દવ જોિી બોલયા.

“એટલ તમ મન જવાના કહો છો? િસા જટલા જોઈએ

એટલા લજો, િણ ભપવષય કહો!”

િસાનો સવાલ નથી. હાથ એટલો સરસ છ ક... જઓ,

આજ રાતર હા તમારી કાડળી બનાવીશ. તનાથી મન તમારા


P a g e | 34


ભપવષય સચોટ દખાશ. તમ કાલ આ સમય આવો.”

“િણ તમન બીજ ા શા દખાય છ?”

લાલપસિગના નખ તિાસી દવ જોિી બોલયા, “જના

નખ શાક આકારના હોય ત વયસસત કલાકાર હોય; સાગીત,

લચતરકલામાા નામ કાઢ. જના નખ િાવડાના આકારના હોય ત

િોલલહટપશયન બન ક લ ાટારા બન.”

“િછી”

એવા કરો; તમ કાલ જ આવો!”

લાલપસિગ એક કષણ અટકીન િછી ચાલયો ગયો.

કલયાણી આગલા રમમાા આવી. િપતની ગાભીર છાયા

જોઈન બોલી, “તમન કટલી વાર કહા છા ક લોકોના ભપવષય

જોડ તમારી લાગણી ન જોડો!...” િતની હામશ મજબ િલી

ગીતાબહનના વર મકાદરાયની વાત કરતી હતી જ છાિામાા

અઠવાહડક ભપવષય લખતા હતા. િણ દવ જોિી િોતાના

પવચારોમાા હતા.

બીજ હદવસ લાલપસિગ આવયો તયાર દવ જોિી તની

રાહ જોતા હતા. તમની િતની બહારના રમમાા નહોતી િણ એક

ઊચા સરખા કોઈ સદગહસથ દવ જોિી સાથ બઠા હતા. દવ

જોિીએ કહા, “આવો! કાલ મ તમારી કાડળી તયાર કરી દીધી

છ. હવ હા તમારા બધા સવાલોના જવાબ આિી શકીશ.”

તરીજા માણસન જોઈ લાલપસિગ સાકોચાયો. દવ બોલયા,


P a g e | 35


“આ મારા િરમ પમતર છ. એમની હાજરીથી મારા જયોપતિમાા

કાાઈ ફર નહી િડ.” િલા સદગહસથ કશા બોલયા પવના ખરશી િર

બઠા બઠા માદ માદ હસતા રહયા.

“તમારી કાડળી બહ સાદર છ! બધા ગરહો મજબત છ.”

દવ જોિીએ શરઆત કરી.

“િણ મ મારા સાહસ પવશ સવાલ પછલો, એના કવાક

લાગ છ?” લાલપસિગ પછા.

“આ તો સાહસ ઉિર આધાર! િરણવા છ? ધાધો કરવો

છ? એ બ માટ હમણાા ગરહો સારા નથી.”

“હમણાા તો કહા ક ગરહો મજબત છ!” લાલપસિગ

લખજવાઈન પછા.

“હા, િણ તમ જ સાહસ કરવા માગો છો ત દ:સાહસ

છ.”

“એટલ?”

“તમારા ભતકાળના સાહસમાા મન એક મત દખાય

છ.”

લાલપસિગન આચકો લાગયો. લાલપસિગ લખસસામાાથી

બીડી કાઢી સળગાવી, સામ બઠલા સદગહસથ જોા તો

લાલપસિગની આગળીઓ ધરજતી હતી.

લાલપસિગ બોલયો, “કવા મત?”

દવ જોિીએ કાડળીના કાગળ િર કાાઈક નોધણી કરી;


P a g e | 36


બ ચાર લીટીઓ દોરી, આગળીઓના વઢ કાાઈ ગણતરી કરી.

િછી બોલયા, “જમણો હાથ ધરો!”

લાલપસિગ હાથ ધયો. દવ જોિીએ હાથ તિાસીન કહા,

“આ હાથમાા મન ખનની રખા દખાય છ.”

લાલપસિગ ઝટકા સાથ હાથ ખચી લીધો અન ત

એકીસિાટ ઊભો થઈ ગયો. દવ જોિી બોલયા -

“દવદતત જોિીની નજરમાાથી કશા છપા ન રહ. તમ

નીચ બસી જાઓ! તમારા હાથ એક પનદોિ સતરીના ખન થા છ.

તમ જ નવા સાહસની વાત કરો છો તમાા િણ લ ાટ અન

હમલાની વાત છ.”

લાલપસિગ ઉશકરાઈ ગયો. “તમ કાડળીના નામ ગપિાા

મારો છો! તમારી િાસ સાલબતી શી છ?”

“અમ રહયા જોિી, અમ તો ગરહો જોઈએ. અમ જજ

નથી ક વકીલ નથી. તમ જાણો ન કાયદો જાણ. અમાર તની

સાથ કાાઈ લવા દવા નથી.”

લાલપસિગ બીડી િીતો રહયો, “તમારી વાત સાચી છ.

તમ વકીલ ક જજ નથી. એટલ તમ આકષિો કરી શકો િણ ત

આકષિો જ રહશ; પરાવા પવના ત ગનો નહી બન!”

દવ જોિી બોલયા, “હા તમન વધ માહહતી આપા. થોડા

વખત િહલાા તમ અબાજી જતી એક ટસસી લ ાટી હતી અન ત

દરપમયાન એક સતરીના ખન ક હત ા.”


P a g e | 37


લાલપસિગ લચિપતત થઈન જોઈ રહયો. આખર તણ કહા,

“તમ કદાચ સાચા હશો; િણ જયોપતિી છો એટલ કાાઈ નહી

કરી શકો.”

“હા કાાઈ નહી કરી શકા. િણ મારા આ પમતર છ ત આ

ગામના િોલીસ ઇનસિસટર પમ. ખાન છ. ત તમન વધ સવાલો

પછશ, તમારા સાથીઓનાા નામ પછશ...”

દવ જોિી બોલી રહ ત િહલાા લાલપસિગ ઊભો થઈ

જવા માાડયો; ઇનસિસટર તન રોકો.

લાલપસિગ ઇનસિસટરન કહા, “એક જયોપતિીની વાત

િરથી તમ મન ન િકડી શકો! મ નથી એકરાર કયો ક નથી

તમારી િાસ કોઈ પરાવો!”

ઇનસિસટર દવ જોિી સામ જોા.

“અર તમ િોલીસ છો! મ તમન ગનગાર બતાવયો,

હવ સાલબતી તમ શોધો! અન ન મળ તો િાછા મારી િાસ

આવજો.” દવ જોિીએ િોલીસન જણાવા.

ઇનસિસટર લાલપસિગન હાથકડી િહરાવી લઈ ગયા.

દવદતત પરસાદ માથ હાથ દઈન ખરશીમાા બસી ગયા.

કલયાણીએ અદર ઊભાા ઊભાા આ બધા જોા હત ા. ત બહાર

આવીન દવદતત પરસાદની સામ બસી ગઈ અન બોલી, “તમારી

જયોપતિ પવદયાએ તો કમાલ કરી! િણ િોલીસ પરાવા માટ

િાછી આવશ તો તમ શા કરશો?”


P a g e | 38


દવદતતપરસાદ કાાઈ ગણગણતા હોય તમ બોલયા,

“િલી વીટી.”

કલયાણી િપતન જોઈ રહી.

“િલી વીટી તણ િહરલી, ત મારી બહન શમીન

આિણ બનાવડાવી આિલી ત હતી. છ માસ િહલાા અબાજી

જતાા... લ ાટમાા શમીન આ લોકોએ ગોળી મારી હતી.”

એપપરલ, 1996


P a g e | 39



પરીતમ ‘ઇટાલલયન ટાવસા’ના ઍિાટામનટ નાબર

‘ઇલવન-એ’નો ડોરબલ દબાવયો. તના હાથમાા ગરમ ગરમ

િીઝાના બોસસ હત ા. અડધા બારણા ઊઘડયા. અદરથી આછી કાળી

મછોવાળા જવાનનો ચહરો દખાયો હશ ત તરીસ િાાતરીસનો.

‘કમ ઇન’ િલાએ હસતાા હસતાા આવકાર આપયો. તના

શરીર ખલલા હત ા. તણ એકલી બોકસર શોટા િહરી હતી. િલાએ

િાછળ જોઈન બમ મારી “લલનડા, િીઝા બૉય ઇઝ હીયર”.

લલનડાના નામ સાાભળી પરીતમના આખા અસસતતવ હાલી ઊઠા. ત

લલનડાન નહોતો ઓળખતો િરાત લલનડા એક સતરી છ તની તન

જાણ હતી. પરીતમના સમસત જીવન સતરીની આજબાજ ઘમત ા હત ા.

સતરીઓ ખાતર એ જીવતો હતો. નાનિણમાા છોકરાઓ સાથ ન

રમતાા છોકરીઓ સાથ રમતો. ત કહતો ક છોકરીઓ સાથ તો

મરદ જ રમ. સકલમાા ‘સર’ કરતાા ‘મડમ’ ગમ, પસતક કરતાા

ચોિડી ગમ. ‘પિકચર’ કરતાા વધ ‘હફલમ’ ગમ. એન માટ

અમહરકા મહરલીન મનરોનો દશ હતો, અબાહમ લલિકનનો નહી!

અમહરકામાા ફડ માકટમાા લાાબી લાઇન હોય ક ટાકી િરાત જ

લાઇનની કપશયર દખાવડી હોય ત લાઇનમાા ઊભો રહતો.

મરદ


P a g e | 40


જયાર જવાનીમાા પરવશયો તયાર ઘણી વાર પવચારતો ક

દપનયાના બધાા પરિ મરી જાય અન િોત એકલો બચ તો કવી

મઝા? કૉલજમાા છોકરીઓ હતી એટલ ત ભણતો હતો. નયોકા

પનવપસિટીના વૉપશિગટન સકવરના કમિસમાા જોડાયો હતો.

ગરીનીચ પવલજમાા રહતો હતો. રોજ સાાજ િીઝા હડલીવરીનો

િાટા ટાઇમ જોબ કરતો. એમ કહો ક િીઝા હડલીવરીની વચચ

જ સમય મળતો તમાા ભણતો.

િલાએ ફરી બમ િાડી.

“લલનડા, િીઝા બોય ઇઝ હીઅર.”

અદરથી લલનડાનો જવાબ ન આવયો,

સામાનય રીત લોકો પરીતમન બારણામાાથી જ િતાવી

દતા. કોઈક જ તન અદર બોલાવતા. િસાની આિલ થાય

એટલા સમય દરપમયાનમાા ત ઘર જોતો, ઘરની સતરી જોતો.

ઘરની ગોઠવણી જોતો, માણસો જોતો અન િછી પવચારતો ક

ટીિ કટલી મળશ. ઘરમાા સાદર રાચરચીલા હોય, દીવાલો િર

સાદર િઈસનટિગસ હોય ત ઘરમાાથી ગણતરીની દશ ટકા ટીિ

મળતી. અસતવયસત ઘરવાળા વગર પવચાર દશ ડૉલરના

િીઝાના િાદર આિતા. આિણાા દશી લોકો લબલની િરવા કયાા

પવના એક ડૉલર િકડાવી દતા.

િલાએ પરીતમના હાથમાાથી િીઝા લઈ લીધો. પરીતમ

તની િાછળ અદર ગયો. આગળના ભાગમાા જ કીચન હતા.


P a g e | 41


લાગા ક આ માણસ પસિગલ હોવો જોઈએ. હકચન પસિક વણ

વિરાયલી હડશોથી ભરલી હતી. તના સટીરીઓમાાથી

“ઇટાલલયન વહડિગ” વખત વાગતા એકોહડિયનની મસત ધન વહી

રહી હતી અન તના તાલ આ ભાઈ કદતા કદતા ચાલતા હતા.

િલાએ ટબલ િર બ િિર હડશ અન સોડા માટના બ િિર

કિ ગોઠવી રાખયા હતા.

“લલનડા, હરી અિ. આઈ એમ હાગરી.” તણ બમ િાડી.

અદરથી અવાજ ન આવયો. સાથ સાથ િાકીટમાાથી િસા કાઢવા

લાગયો. પરીતમન જનમજાત ટવ પરમાણ લલનડાન જોવાની

તાલાવલી લાગી. આ ભાઈ આખા શરીર ઉઘાડા કમ છ? લલનડા

ખલલી હોઈ શક!! િલાએ પરીતમન વીસ ડૉલર િકડાવી દીધા.

પરીતમ િરાણ પવદાય લીધી.

નયોકા પનવપસિટીના ગરીનીચ પવલજના આ આખા

પવસતારના રસતાઓ ખબ નાના છ. પરીતમ િીઝા હડલીવરી

કરવા બાસકટવાળી બાઈપસકલ વાિરતો હતો. પવલજમાા

ઝડિથી હરફર માટ િાહકિગની જફા પવના બાઈપસકલ જવા એક

ઉતતમ સાધન નથી. તના રહવાના ઍિાટામનટ, ‘લનીઝ િીઝા’

અન કૉલજ બધા એક બ માઈલમાા જ.

બીજા શકરવારની રાત િીઝા શોિમાા ગયો તયાા લનીએ

તન િાાચ િીઝાની હડલીવરી િકડાવી. િાાચ બોસસ િર

ઍડરસની ચબરખીઓ લબલ સાથ હતી. જયાર ત હડલીવરીના


P a g e | 42


કરમ મજબ પિઝા ગોઠવવા ગયો તયાર તની નજર િડી

“ઇટાલલયન ટાવસા ઍિાટામનટ ઇલવન-એ” ઉિર અન ન

જોયલી લલનડાનો ચહરો એના મગજમાા ઝબકો. એણ સાયકલ

ભગાવી. ઍિાટામનટ ‘ઇલવન-એ’નો ડોરબલ વગાડયો.

થોડા બારણા ખલા. અદરથી એકાહડિયનના સર આવતા

હતા. અન હસતો ખશખશાલ મછોવાળો ચહરો દખાયો. પરીતમ

જોા ક િલાના શરીર ખલલા હત ા. આજ તો તણ હડઝાઈનર જકી

શોટા િહરી છ. પરીતમન શાકા ગઈ ક “આ મારો બટો, ગ તો

નહી હોય ન!”

તયાા તો તણ બમ િાડી, “લલનડા ધ િીઝા બૉય ઇઝ

હીઅર”.

િલો િાછા બારણા બાધ ન કર એટલ િીઝા િોતાની

િાસ રાખી અન પરીતમ અદર ઘસી ગયો. ડાઈપનિગ ટબલ િર

િીઝા મકી દીધો. િલો કઢાગી રીત નાચતાા નાચતાા વાગતા

મલઝક િર તાલ દતો હતો અન ન સમજાય એવા ઇટાલલયન

શબદોમાા ગીત ગાતો હતો. તણ બડરમના બારણા ખોલી વચચ

ઊભા રહીન લલનડાન બમ િાડી. “વી ગોટ િીઝા સવીટ હાટા ”

િછી પરીતમન વીસ ડૉલર આિીન બોલયા “બાય ધ વ આઈ

એમ માહરયો.” પરીતમ હાથ પમલાવતાા કહા, “આઈ એમ િીટર”.

લલનડા બહાર આવ ત િહલાા માહરયો તન બારણા સધી લઈ

આવયો. માહરયો બોલયો, “ નો િીટ! આઈ લાઈક . નસસટ


P a g e | 43


ટાઇમ ઇટ પવથ અસ.” પરીતમન પવદાય આિી. બારણા બાધ

થા. “લલનડાના શા?” પરીતમ પવચારવા લાગયો. તણ િીનહોલના

આઈ િીસ જોવા પરયતન કયો. કશા ચોખખા ન દખાા. બ માનવ

આકપતઓ જવા દખાા.

ત રાત પરીતમન આખી રાત લલનડાનાા સિનાા આવયાા.

બીજા શકરવારની સાાજ પરીતમ લનીન કહી દીધા ક

“ઇટાલલયન ટાવસા”ની બધી હડલીવરી એ િોત કરશ. આખી

સાાજ ‘ઇલવન-એ’ના ઑડારની રાહ જોઈ ત થાકો. છવટ ઘર

જવા નીકળયો તયાર ઑડાર આવયો.

પરીતમ ફસત એક િીઝા લઈન નીકળી િડયો.

ડૉરબલ વગાડયો. બારણા ખલા. એ જ હસતો ચહરો.

એ જ ઉઘાડા શરીર અન એ જ મધર બમ.

“લલનડા ડાલલિગ િીઝા બોય ઇઝ હીઅર!”

પરીતમથી ન રહવાા. “મ બી શી ઇઝ નોટ હોમ.”

માહરયોએ એન સમજાવા ક સામાનય રીત લલનડા

અજાણયા સામ આવતાા શરમાય છ. િરાત હવ પરીતમ તો તનો

નવો પમતર છ એટલ લલનડા બહાર આવશ અન તરણ જણ સાથ

િીઝા ખાશ. માહરયોએ તરણ િિર હડશ સજાવી. લબયરનાા કન

ગોઠવી દીધાા.

“લલનડા, આય હવ આસસડ િીટ ટ જોઈન અસ.”

પરીતમ ખશ થઈ ગયો. અદરથી અવાજ ન આવયો.


P a g e | 44


માહરયો બડરમમાા ગયો, િાછો આવયો તયાર સાથ હતી

માનવકદની હવા ભરલી રબર ડૉલ. કરીમ કલરની આ ડૉલ િર

આખો, કાન અન મોઢા ચીતરલાા હતાા. મોઢા થોડા ખલલા હત ા,

માથા િર બલૉનડ પવગ ચોટાડી હતી. ડૉલ લબહકની િહરી હતી.

પરીતમ આશચયાથી બોલી ઊઠયો.

“ પલ પવથ ડૉલ?”

માહરયો બોલયો, “ ડૉનટ નો. ધીસ ઇઝ લલનડા. િીટ

મીટ લલનડા.”

પરીતમ, એક ઝટક ખરશીમાાથી ઊભો થઈ ગયો.

માહરયોએ લલનડાના ખલલા આગળાવાળા પરસરલા હાથમાાનો

એક હાથ પરીતમ તરફ શકહનડ કરાવવા ફરવયો. પરીતમન હજ

સમજ નથી િડતી. માહરયો બોલયો, “લલનડા, િીટ અનડરસટનડઝ

અસ. હી ઈઝ માય ફરનડ.” પરીતમ જોા ક માહરયોએ રબરડૉલ

જોડ પરમગોષઠી ચાલ કરી દીધી. ડૉલન આગરહ કરતો જાય અન

િોત િીઝા ખાતો જાય. પરીતમ જોતો રહયો. હવ એની

ગભરામણ ઓછી થવા માાડી. માહરયોએ લલનડા આગળ

પરીતમનાા વખાણ કયા. પરીતમન કાાઈ ન સમજાા. પરીતમ જમ

તમ કરીન િાાચ દશ પમપનટ બઠો. વીસ ડૉલર લઈન ભાગયો.

ત રાત તન સિનામાા માહરયો અન રબરડૉલ દખાયા.

આખ ખલી ગઈ િછી ઊઘ ન આવી.


P a g e | 45


બીજા શપનવારની રાત લનીએ પરીતમન “ઇટાલલયન

ટાવસા”નો ઑડાર િકડાવયો. ચાર િીઝા હતા. એક િર

‘ઇલવન-એ’ લખલા જોા. પરીતમ ઑડાર લીધો. ધરજારી આવી

ગઈ, નકકી ક ક અદર જવા નહી. હવ તન માહરયોની લલનડામાા

ઇનરસટ નહોતો. તણ ડૉરબલ વગાડયો. અડધા બારણા ખલા.

માહરયોનો ચહરો દખાયો. મો ગાભીર હત ા. પરીતમ જોા તો તણ

બટ સહહત િનટ અન શટા િહયા હતાા. તન કાાઈ સમજાા નહી.

“નનસી, િીઝા ઇઝ હીઅર!”

પરીતમ અદર એક કાળા વાળવાળી રિાળી અમહરકન

છોકરી જોઈ. જાણ અપસરા જોઈ લો. ત ખશ થઈ ગયો. તણ

િીઝા ડાઈપનિગ ટબલ િર મકો. િલી છોકરીએ બ કાચની

હડશો ગોઠવી વચચ કનડલ સળગતી હતી. તયાા રડ વાઈનની

બોટલ હતી અન બ વાઈન ગલાસ હતા.

માહરયો બોલયો “ ડોનટ ટક વાઈન વીથ િીઝા.”

નનસી બોલી, “આઈ લાઈક વાઈન વીથ એવરીપથિગ.”

પરીતમન ગ ાચવાતો જોઈ માહરયો બોલયો, “શી ઇઝ માઈ

હફયાનસ નનસી.” િરાત તણ પરીતમની આખ સાથ આખ ન

મળવી. માહરયો િોતાની હામશની ખરશી િર બસી ગયો. નનસી

માહરયોની બાજની ચરમાા બસવા જતી હતી તયાર માહરયોએ

ચીસ િાડી “નો નો ડૉનટ સીટ ઑન ધીસ ચર. નવર ઍવર.”

નનસી તની વોપનિગ અવગણીન બઠી. માહરયો એકદમ લચઢાઈ


P a g e | 46


ગયો તણ નનસીન હાથ ખચીન ઊભી કરી દીધી. પરીતમન

ખયાલ આવયો ક આ લલનડાની જગયા હતી.

પરીતમ જોા તો આજ ઘર વયવસસથત ગોઠવાયલા છ.

સટીરીઓમાાથી કલાપસકલ પિયાનો વાગી રહયો હતો. માહરયોએ

શટાનાા બધાા બટન ખોલી નાખયાા. જાણ ક કિડાામાા તનો જીવ ન

ગ ાગળાતો હોય? પરીતમની નજર નનસી િરથી હઠતી નહોતી.

તન પવચાર આવયો નનસી વધ દખાવડી ક જહી ચાવલા?

પરીતમન નનસી ગમી ગઈ.

ત રાત પરીતમન આખી રાત નનસીનાા સિનાા આવયાા.

તરણ ચાર અઠવાહડયા સધી “ઇલવન-એ”માાથી

િીઝાનો ઑડાર આવયો નથી. પરીતમ ઊચોનીચો થાય છ. તન

નનસીન જોવાની ખબ જ ઇચછા છ. આમ તો ત ‘ઇટાલલયન

ટાવસા’માા બીજ બધ હડલીવરી માટ જતો િરાત ‘ઇલવન-એ’નો

કાાઈ મળ િડતો નહોતો. તયાા એક શપનવારની સાાજ ‘ઇલવન-

એ’નો ઑડાર આવયો.

પરીતમ ખશ થઈ ગયો. ગરમાગરમ િીઝા લઈ ભાગયો

‘ઇટાલલયન ટાવસા’ તરફ.

‘ઇલવન-એ’નો બલ દબાવયો. અડધા બારણા ખલા.

અદરથી ઇટાલલયન વહડિગના એકોહડિયનના મલઝક વાગતા હત ા.

માહરયોનો મલકાતો ચહરો ચમકો. તણ શરીર િર એકલી

લાલ હાટાની ભાતવાળી બોકસર શોટા િહરી છ. તણ પરીતમન


P a g e | 47


સમાઈલ આપા અન િાછળ જોઈ બમ િાડી.

“લલનડા, ગસ હ ઇઝ હીઅર!”

નવમબર, 2000


P a g e | 48



વરસો િહલાા જયાર અમારા ગામમાા ખમીસ

િહરવાનો હરવાજ નહોતો તયાર કનભાઈ િટટી, સટાચા કરલ

ઇસતરીવાળા શટાના કોલરમાા લાાબી ગડી વાળલો લાલ રમાલ

ખોસીન ફરતા. કોઈક વાર રમાલ બહાર રાખી ગાાઠ વાળતા.

નીચ સફદ લઘો હોય ક િનટ હોય િરાત ખમીસ બહાર લટકતા

રાખવાની ફશન તમણ ચાલ કરી હતી. લોકો તમન કન િટટી

કહતા કારણ ક કનભાઈ ગામના એકમાતર પસનમાના

પરોજકટપનસટ હતા. િરાત લોકોન ત બોલતાા નહોત ા ફાવતા તથી

પસનમાના િટટી માસતર કહતા અન કાળકરમ તમાાથી કન િટટી

થઈ ગા.

કનભાઈ દાદા માણસ, અમ છોકરાાઓ અમારા પશકષક

કરતાા કનભાઈન વધ માન આિતા. અમારામાાથી દરકન મોટા

થઈન કનભાઈ જવા થવા હત ા. કનભાઈ અઠયાવીસ-તરીસના હશ.

કનભાઈ િર હફલમોની જબરી અસર. માબઈની લટસટ ફશન

તમન ખબર િડ. હીરો-હીરોઈનના રોમાનસની વાતો સાાભળવી

હોય તો કનભાઈન પછવા. કનભાઈ િર સૌથી વધ અસર હોય

પસનમા, નાટક અન વાતાા


P a g e | 49


તો ત હદલીિકમારની, ‘આઝાદ’ હફલમ જોયા િછી કનભાઈએ

હદલીિકમારની જમ દાઢી વધારી. પવના વરસાદ કનભાઈ િનટ

ઘ ાટણ સધી વાળ તો માનવા ક હદલીિકમાર કોઈ હફલમમાા તમ

ક હશ. ત હદલીિકમાર જવી લટ રાખતા. દપનયા આખીમાા

હદલીિકમારના લાખો ભગત હશ િરાત કનભાઈની તોલ કોઈ

ના આવ. ‘નયા દૌર’ હફલમ જોઈન કનભાઈએ ઘોડાગાડી

વસાવી હતી તથી ઘણાા લોકો કન િટટી કહવા કરતાા તમન

‘નયા દૌર’ કહવાના િસાદ કરતાા. ‘દવદાસ’ હફલમ જોઈન

કનભાઈ ખબ ગાભીર થઈ ગયા હતા. દ:ખની વાત એ હતી ક

એમના હદલ તોડનારી ‘િારો’ કાાય હતી નહી. છવટ બાજના

ગામમાાથી રમાભાભી લઈ આવયા. રમાભાભી લબચારાા સાદાા

અન સરળ તથી ઊલટા, કનભાઈ દવદાસની ચારમખીન શોધવા

નીકળી િડયા અન તમણ બ-તરણ ચારમખી િણ શોધી નાખી

હતી. ઊભી સડક બાજમાા કોઈ છોકરીન બસાડીન ઘોડાગાડી

દોડાવવાની હહિમત સનભાઈમાા હતી. ગામના વડીલોન તમના

પવિ જ બોલવા હોય ત બોલ િરાત અમાર છોકરાઓન મન તો

ત દાદા હતા દાદા. ઘોડાગાડીની સહલ અન મફત પસનમા કોઈ

િણ છોકરીન િટાવવામાા કનભાઈન ખબ ઉિયોગી હતી. મન

રમાભાભીની ખબ દયા આવતી. કનભાઈ રાગીલા માણસ અન

હદલના રાજા તમણ ગોિાનો ઉદધાર કયો.


P a g e | 50


ગોિો મારો પમતર હતો. ઘણા લોકો તન હદરઅલી

કહતા. હદરઅલી એકસાથ એકવીસન સાાભળી શકતો હતો તયાર

ગોિાન એકની એક વાત એકવીસ વાર કહવી િડતી હતી.

કદાચ આ એની ટવ નાનિણથી િડી હશ. એની બા ‘ગોિા

ઊઠ, ગોિા ઊઠ’ની બમો એક કલાક િાડતી તયાર ગોિો

હાલતો. બીજા અવગણની વાત જવા દઈએ તોિણ આ મોડા

ઊઠવાનો અવગણ માતર તન પજારી બનાવવામાા બાધક હતો

એમ કરણાશાકરના માનવા હત ા. ખરા પછો તો ગોિામાા અવગણ

નહોતા િણ ગણોનો અભાવ હતો અન આન કારણ ગામની

દરક વયસસતનો ત પપરય હતો. વયસસતમાા જ ગણ હોય તનાા

વખાણ કરીએ તો ત જટલી ખશ થાય તના કરતાા તનામાા જ

ગણ ન હોય તનાા વખાણ કરીએ તો ત બમણી ખશ થાય. તથી

હા ગોિાન કહતો ક “સાલા, ત ા બહ સમાટા છ. તારી બદવદધ તો

હદરઅલી જવી છ.” હદરઅલી કોણ હતો ત અમ ઇપતહાસમાા

સાથ ભણયા હતા. ગોિાના મળ નામ ગોિીચાદ અન તની

ફોઈએ તમાાથી ગોિો ક હત ા. ગોિાના બાપ કરણાશાકર

શીતળા માતાના માહદરના પજારી હતા. ગામમાા દર વિ

શીતળા સાતમ માહદર િાસ મળો ભરાતો. તની કમાણી ખબ

સરસ હતી અન ગામના િાણીમાા કાાઈ કસ નહી તથી બાળકોન

શીતળાની માાદગી કાયમ રહતી, શીતળા થાય એટલ માહદર તો

જવા જ િડ.


P a g e | 51


કરણાશાકરન તો ત િણ કમાણી હતી. તમની ઇચછા

ખરી ક દીકરો પજારી બન િરાત દશ વરસની ઉમર લીધલા

એપટીટડ ટસટમાા ગોિો ફઈલ થયો.

ગોિાન તના બાપજી, યજમાનના કિાળ ચાાદલો કમ

કરવો ત પશખવાડતા હતા. હા િણ તયાા બઠો હતો. બાપજીએ

પતલકના ધાપમિક માહાતમય સમજાવા અન ગોિાન ગ ાચવી દીધો.

ચાાદલો કરવામાા કઈ બ આગળીઓ વાિરવી અન કમ

વાિરવી તના રહસય સમજાવીન ગોિાની બદવદધન થકવી નાખી.

બાપજીએ તની વચલી બ આગળીઓ કાકમાા બોળાવી. તમણ

કહા “બટા, મન ચાાદલો કરો.” તમણ તમના ડોકા લાબાવ અન

ગોિા સામ કિાળ ધ. ગોિાએ બ આગળાા ઊચાા કરી પનશાન

લીધા. આ જ વખત ગોિાની બાએ કહા “આમ જઓ તો, તમન

બહાર કોઈ મળવા આવા છ.” અન કરણાશાકર ડોકા ત તરફ

ફરવા અન ગોિાન િોતાની સામ ધરાયલા કરણાશાકરના કાન

િર બ ટિકાા ઠોકી દીધાા. આમ ગોિાની પજારીની કહરયર િર

િાણી ફરી વળા.

ગોિાન બહ યાદ ન રહત ા. તનો અથા એવો નહી ક ત

ડફોળ હતો. કઈ વાત યાદ રાખવી અન કઈ નહી તની

પરાયોહરટીમાા ફસત ગરબડ થઈ જતી હતી. બાકી ત અમારા

ગામથી વડોદરા જતી ગાડીનાા બધાા સટશનનાા નામ કડકડાટ

બોલી જતો. અમારા ગામ આમ નાના હત ા. દરક જણ દરકન


P a g e | 52


ઓળખ. આઝાદી િહલાા અગરજ સરકાર અમારા ગામમાા જમન

જાસસ બનાવયા હતા, ત કીકભાઈના ઘર તો નાનાા છોકરાા િણ

અજાણયાન બતાવ. હવ આવા ગામમાા જની એસ.એસ.સી.ના

સનટર કાાથી હોય? હા િરીકષા આિવા સરત સનટરમાા ગયો

અન ગોિો િરીકષા આિવા વડોદરા ગયો. સૌ છોકરાા િરીકષા

આિીન ગામમાા િાછાા આવી ગયાા િણ ગોિો ન આવયો.

િાછળથી ખબર િડી ક ગોિો કલામાહદર ટોકીઝમાા ડોરકીિર

થઈ ગયો છ. આથી કરણાશાકર િર દ:ખનો િહાડ તટી િડયો.

ત જાત વડોદરા જઈન, ગોિાન િટાવીન િાછો લઈ આવયા.

કનભાઈમાા િણ ગણોનો અભાવ હતો. છતાા તમણ

કરણાશાકરના છોકરાનો ઉદધાર કયો. િોતાની પસફારસ વાિરીન

સતયપવજય ટોકીઝવાળા રમણભાઈ શઠ િાસ ગોિાન

ડોરકીિરની નોકરી અિાવડાવી. ગોિાની નોકરી કાાઈ સહલી

નહોતી. િાાચ ડોર અન એક ડોરકીિર. ગોિાએ નવી િદધપત

દાખલ કરી હતી. ત કમિાઉનડમાા ઊભો રહીન હટહકટ ફાડતો

હતો અન િછી લોકોન અદર દાખલ થવા દતો. સાથ સાથ

લોકોના ચહરા યાદ રાખવા પરયતન કરતો. જયાર પથયટરમાા

અદર ડોહકા કરતો તયાર બધા ભલી જતો અન ચાલ પિકચર

શાાપતથી બસીન હફલમ જોવાના બાજએ મકીન હટહકટ ચક કરવા

તન જવા િડત ા. હાથમાા ટોચા િકડી હટહકટ ચક કરવી િડતી

આમ કરતાા કોઈના મહો ઉિર લાઈટ જતી તયાર ત વયસસત બમ


P a g e | 53


િાડી ઊઠતી. મરદ અન સતરી સાથ બઠાા હોય તો ગોિો હટહકટ

િણ ચક ન કરતો. જો ભલથી સતરીના મો િર લાઈટ ફકાઈ જાય

તો? ગોિા િર રમણભાઈ શઠ ખશ રહતા. ગોિો ડબલ

ચહકિગમાા આઠ દશ મફપતયાઓન રોજ િકડતો.

કનભાઈ િટટી મન અન ગોિાન પરોજકશન રમમાા

આવવા દતા અન ઘણી વાર એક પરોજસટર ચાલતા હોય તયાર

બીજા પરોજસટરન કવી રીત તયાર કરવા ત બતાવતા હતા. મન

ત હફલમ રીવાઈનડ કરવાના કામ િણ આિતા હતા અન જયાર

બધા બરાબર ચાલતા હોય તો એમની જીવન જીવવાની

હફલોસોફીની વાતો કર. ત કહતા ક “ચાર, નાર અન ચાકર

માથાથી નીચાા જોઈએ” ચાર એટલ ઘાસ, નાર એટલ િતની

અન ચાકર એટલ ક નોકર ત આિણા કરતાા નીચાા હોવાા

જોઈએ. િોતાના ઘરમાા િોત કવા બાદશાહ છ તની વાતો

કરતા. જયાર કનભાઈ આનાદમાા આવતા તયાર કહતા ક “તમ

થોડા મોટા થાવ િછી તમન ગરપવદયા આિીશ ક ઘરની સતરીન

કવી રીત કાબમાા રાખવાની.” ગોિો અન હા એસ.એસ.સી. િાસ

થઈ ગયા. ઊતરતી કકષાના પશકષણ ગણો, શીતળામાતાની

પરસાદી ગણો ક ગોિાની યાદશસસત, જ ગણો ત િણ ગોિો

સકનડ સલાસ આવયો હતો તમ છતાા ગોિાએ હફલમલાઇનમાા

ડોરકીિર તરીકના કહરયર બનાવવાના નકકી ક હત ા.

ત હદવસ ગોિાએ ગજબ કયો. રપવવાર હતો, ગોિાએ


P a g e | 54


મન નવી લાગલી હદલીિકમારની હફલમ ‘કોહીનર’ જોવાના

આમાતરણ આપા હત ા. હ ા રાત આઠ વાગય તયાા િહોચી ગયો. મ

ગોિાન લાઈટો સળગાવવામાા અન િાખા ચાલ કરવામાા મદદ

કરી. તવામાા પરોજકશન રમમાાથી કનભાઈની બમ સાભળાઈ

“ગોિા, ઉિર આવ.” ગોિા સાથ હા િણ ઉિર ગયો. તો તયાા મ

જોા ક કનભાઈ સાથ એક રિાળી બાઈ હતી. બીડી િીતી હતી.

મન લાગા ક ક કોઈ હલકા વરણની હશ. કનભાઈ બોલયા, “જો

ગોિા, ત ા માર ઘર જા અન તારી ભાભીન કહી આવ ક હા

રાતના શો િછી રમણભાઈ શઠ સાથ વડોદરા જવાનો છા.

અમાર કાલ વહલી સવાર પરોજસટરના કાબાનના સલળયા

ખરીદવાના છ, અન બિોર સધીમાા િાછા આવી જઈશા.”

ગોિો બોલયો, “કાબાનના સલળયા? આિણી િાસ

સટોરરમમાા એક બૉસસ િડયા છ.” દપનયામાા લચચાઈ અન

અસતયનો સામનો કરવો અઘરો નથી િણ સતયન ખોટા િાડવા

ખબ અઘરા છ. તમાા િણ ભોળિણથી વીટાયલા સતય અભદય

હોય છ. કનભાઈ સતય-ફતયન ઘોળીન િી ગયા હતા. તમણ

કહા, “તારા ડહાિણ રહવા દ અન જા, મ જ કહા છ ત કહી

આવ. અન હા, સામની હોટલમાાથી બ કડક ચહા અન બ

મસાલાવાળાા િાન લઈ આવ. એક ચાર પમનારના બૉસસ િણ

લાવજ.” ગોિાન કાાઈ સમજ ન િડી િણ ચહાના કહવા માટ

ચાલતી િકડી. મ િાછા વળીન જોા તો બાઈ મરક મરક


P a g e | 55


હસતી હતી. અમ બનનએ લોકોની અવરજવર ચાલ થાય ત

િહલાા સમિાઉનડમાા િાણી છાાટવા માાડય ા.

િછી ગોિો હટહકટો ફાડવાના કામ લાગયો અન હા એક

ખરશી િર પિસચર જોવા બસી ગયો. ઇનટરવલમાા મ ગોિાન

યાદ કરાવા ક કનભાઈના ઘર સાદશો આિવાના ભલાય નહી.

ગોિાએ જવાબમાા ડોકા ધણાવા. જયાર પિસચર પરા થવા આવા

તયાર ઉિરથી કનભાઈએ ઇશારો કયો. કનભાઈનો ઇશારો એ

કનભાઈ અન ગોિા વચચનો સાકત હતો. જયાર હફલમ ચાલતી

હોય તયાર કનભાઈ લનસ ઉિર આગળી હલાવતા. ઑહડયનસન

િડદા ઉિર જીવડા હશ એવો ભાસ થાય અન ગોિો સમજી

જાય ક કનભાઈ બોલાવ છ. પિકચર પરા થવાન િાાચક પમપનટ

હશ. હા ગોિા સાથ ઉિર ગયો. કનભાઈ કહ ક “િછી ઘર તારી

ભાભીન કહી આવયો ક નહી?” ગોિો ભોળાભાવ બોલયો. “અર,

તમન કહવાના તો ભલી ગયો. ભાભી મન નીચ જ રમણભાઈ

શઠ સાથ બૉસસમાા મળયાા. તમન ખબર છ? એમન િણ

હદલીિકમાર ગમ છ!”

નવમબર, 1992


P a g e | 56



‘મારા મનમામા મારા કરતાા વધાર મરખ છ.’ મન

લાગ છ ક મ ઉિમા આિવામાા બાફા. મનમામાન અમહરકા

નથી જવા એટલ એમન મરખ કહવાય. િરાત હા તો જરાય

મરખ નથી. છલલાા બાર વરસથી હા અમહરકા જવાના પરયતનો

કરા છા. તથી લોકો મન મારી િીઠ િાછળ મખો કહ છ. િરાત

અમહરકા જવાના મારા સવપન એક હદવસ અચક ફળશ. કારણ ક

મ મારા કરતાા વધાર મરખ હોય તવા લોકોન અમહરકા જતાા

જોયા છ. મરખ તો મરખ િરાત ગાાડા િણ અમહરકા િહોચી

ગયા છ. િલો ભલો ભાગાર, જનો એક િસો િણ ન ઊિજ ત

અમહરકા િહોચી ગયો. ભાગારન વરસોથી કોઈ નોકરી નહોત ા

આિતા. તના બનવીએ અમહરકા બોલાવી લીધો, અન બનાવી

દીધો મોટલ-મનજર. તનો િહલો કાગળ આવયો તમાા તણ

તની શોધ લખી. ‘અમહરકામાા અમહરકનો ગજરાતી નથી

બોલતા’ હવ આન ગાાડિણ ન કહવાય? િરાત દપનયા તો વળી

ગાાડાની દયા ખાય અન આવી જ દયાના િહરણામ ભાગારન

અમહરકામાા કોઈક કનયા િણ આિી દીધી. જયાર દશમાા ફરવા

આવયો તયાર બધાાન કહતો ફરતો હતો ક ‘જોઈ, આિણી વાઇફ.

અમહરકા અમહરકા


P a g e | 57


ટૉિ છ ન!’ આ ગાાડાના હવ ઇનગલશ િણ સધરી ગા હત ા. તના

કહવા પરમાણ ત ‘િીઝા’ અન ‘મોટલ’ના સાઈન તો માઈલો

દરથી ઓળખી કાઢતો હતો. મન ખાતરી હતી ક આવા ગાાડા

અમહરકામાા ઠકાણ િડ છ તો મન તો ઇનગલશ આવડ છ!

અમારા ગામની વસતી આઠ હજારની. તમાાના બ

હજાર ન જસીમાા વસ છ. ગામનાા ઘણાા લોકો એવા માનતાા ક

ન જસી ખબ દર આવા, કલકતતા િાસ. ગામના નાના છોકરા

િણ ‘ન જસી’ બોલવાના િહલા શીખ. અમહરકાના પવશિ જઞાન

દશાાવવા ઘણા પવદવાનો ‘જસી’ બોલતા. ઘણી વાર મારી મશકરી

કરવા લોકો મન પછતાા ક ‘અલયા, ત ા ન જસી કાર જવાનો?’

તયાર હા કહતો ક આિણ તો અલાસકા જવાના છીએ. તયાાન ા

હવામાન આિણા ગામ જવા છ ન એટલ!’ અલાસકાના નામ

સાાભળીન લોકોની બોલતી બાધ થઈ જતી.

હા દઢિણ માનતો ક મારો જનમ અમહરકા જવા માટ

જ થયો છ. અમહરકાના જનરલ નૉલજ વધારવા હા કાયમ

‘લચતરલખા’ વાાચતો. ગામમાા કોઈ અમહરકાથી ફરવા આવતા તો

તમન સામ ચાલીન મળતો. તમન ચા માટ પનમાતરણ આિતો.

તમના ધયાનપવાક પનરીકષણ કરતો. તઓ ધીમા ધીમા બોલ છ.

આિણી જમ બમો િાડીન વાત નથી કરતા. તઓ ચા િીતાા

સસવાટા નથી બોલાવતા. ગરમ ચાથી જીભ બળવા દશ િરાત

ચા ઠાડી કરવા ફાકો નહી માર. તઓ ગાદકી જોઈન મો મચકોડ


P a g e | 58


છ. કારણ ક તઓ હવ સધરલા દશમાા રહ છ. તઓ ગજરાતી

બોલ તયાર ઇનગલશ બોલતાા હોય એવા લાગ છ. તઓ ઇનગલશ

હફલમ જોતાા જોતાા જયાર હસવાના હોય તયાર જ હસ છ. હા

જયાર અમહરકાવાળાનાા વખાણ કરતો તયાર મારો પમતર મદન

મદારી કહતો ‘જો ડૉલરનો ભાવ ગગડીન રપિયા જટલો થઈ

જાય તો બધા અમહરકનો એક રાતમાા દશ ભગા થઈ જાય.’

આમ છતાા અમહરકાવાળાઓન આજી દવા માટ હા જયાર મળવા

જતો તયાર મારો એકનો એક સટ િહરીન જતો. ત જોઈન તઓ

અવાચક બની જતા આથી મદન ખબ જલતો. ત કહતો ‘સટમાા

તો ગધડો િણ દીિ.’

મન ભણવામાા જરાય રસ નહોતો. મ કોઈ હદવસ

આખા પસતક વાાચા નથી. મન ‘મદન’ના નામની અદખાઈ

આવતી. મારા નામ િણ કાનામાતર પવનાના ખરા િરાત ‘મદન’

જટલ સહલા નહી. મારા નામ ‘મફત’માાનો ‘ફ’ મન કાયમ

ખ ાચતો. એ તો ભારતીય પશકષણિદધપતની મહરબાની ક એકય

વરસ િરીકષા આપયા પસવાય, બી.એ. થઈ ગયો. િહલ વરસ

બી.સી.નાા તોફાનો થયાા. બીજા વરસ પરોફસરો િગારવધારા

માટ હડતાળ િર ગયા હતા. તરીજા વરસ આિણ વન ડ

હકરકટમાા વલડા ચસમિયન બનયા હતા અન ચોથા વરસ ગરમી

પષકળ િડી હતી અન િિરો ફટયાા હતાા. જો ઑસરોય નાકા િર

નોકરી ન મળી હોત તો આગળ ભણવાનો પવચાર હતો. મારા


P a g e | 59


બાપજી મોજદ નહોતા. નાનકડા ગામમાા ઘરના ઘર હત ા.

ઑસરોય નાકાની કમાણી બા અન મારા માટ પરતી હતી.

નાકાની નોકરીનો ફાયદો એ હતો ક કોઈ અમહરકાથી આવ તો

તની મન જાણ થઈ જતી. અમહરકાવાળા િાસથી હા કદી લાાચ

ન લતો. તમાાન ા કોઈક મન કોઈ હદવસ કામ લાગશ એ

આશાએ.

છલલાા બિાાચ વરસથી અમહરકા જવા માટ મ

વજઞાપનક િદધપત અિનાવીન તરણ પલાન બનાવયા હતા. એક

પલાન કામ ન લાગ તો પલાન નાબર બ તયાર રાખયો અન

કમનસીબ પલાન નાબર બ િડી ભાાગ તો? એમ પવચારીન

પલાન નાબર તરણ સિરમાા રાખયો. આ તરીજો પલાન તો આિણન

અમહરકા લઈ જ જશ એ વાતમાા શાકા નથી.

પલાન નાબર એક કાઈક આમ હતો. મનમામા મારા

સગા મામા થાય. તમનો અશોક ન જસીમાા રહતો હતો. જો

મનમામા અમહરકા જઈન પસટીઝન થાય અન બાન બોલાવ,

તો િછીથી બા મન બોલાવ અન આિણ અમહરકા િહોચી

જવાના. પલાન નાબર એક લાગ છ સાદો અન સરળ િરાત

વાસતપવકતા કાઈક જદી જ હતી. િોતાની િાસ ગરીનકાડા હોવા

છતાા મનમામાન અમહરકા બીજી વાર નહોત ા જવા. તમન દમની

બીમારી હતી. બીડીઓ ખબ િીતા હતા. ડૉસટર કહતા ક એમનાા

ફફસાા કનસલ થવા આવયાા છ. અશોક લખતો ક ‘બાપજી,


P a g e | 60


અમહરકા આવી જાઓ. તમારી સારવાર અહી કરાવીશા.’ િરાત

મનમામા અમહરકા જવા તયાર નહોતા. તમન અન

ગાગામામીન એમ ક મનમામાન રસતામાા જ કાઈ થઈ જાય તો?

હા મામાન કહતો ક ‘અમહરકાની ચોખખી હવામાા િહોચી જાઓ.

અહી રહશો તો ફફસાા તો જશ જ િરાત સાથ સાથ હાટા િણ

જતા રહશ અન પસટીઝનપશિ ન મળ તયાા સધી તમન કાાઈ નહી

થાય.’

સવારનાા નોકરીએ જતાા િહલાા નાકા િર મામાન તયાા

ચા િીવા રોકાવાનો મારો રોજનો પનયમ અન મામાન અમહરકા

જવા માટ કાલાવાલા કરવાના. હવ આ મામાન મરખ ન

કહવાય તો શા કહવાય” ભગવાન િણ કવા કવા ખલ કર છ?

જન જવા છ તન બાર બાર વરસથી લટકાવ છ અન જન નથી

જવા તન બધાા જવા માટ સમજાવ છ.

પલાન નાબર બના સતરધાર હતા સાધરામ. ગામ આખા

તન બાવો કહત ા. તઓ િોતાન મહાત કહતા. અમારા ગામનાા

નસીબ ક આવા મહાતમાનાા િગલાા િડયાા હતાા. તમણ આવીન

નદીહકનારાના જના હનમાન માહદરનો જીણોદધાર કયો હતો. મારી

દસષટએ સાધરામની પવદવતતાન કોઈ ન િહોચી શક. ધમાન

લગતા કોઈ િણ સવાલનો જવાબ એવા ઊડાણથી આિતા ક

કોઈન સમજ ન િડ. એમના મખ િર તજ ઘણા દખાય. ત રાત

કોઈ બતતી નીચ બસીન રામાયણ વાાચતા તયાર આ તજ ઓર


P a g e | 61


વધી જતા. તમની રામાયણ કહવાની શલી ઘણી સાદર હતી.

મન થતા ક આજકાલ જન રામાયણના થોડા ઘણા જઞાન હોય છ

તય અમહરકા િહોચી જાય છ તો સાધરામનો નાબર લાગ જ

લાગ. સાધરામના તો હહનદી િણ િાકા હત ા. ત હામોપનયમ િણ

એટલા સરસ વગાડતા ક શરોતાઓના કથામાા બહ ધયાન ન રહત ા.

હ ા શાસતરીય િદધપતથી ઢોલક વગાડતો એટલ સાધરામ કાયમ

મન જ કથા વખત સાગત માટ શોધતા.

સાધરામ મહાત, રામાયણમાાથી તમ કહો ત િાના

િરથી કાક ખરવી બતાવ અન ત જોવા રામાયણની કથા િહલાા

લોકોનો ધસારો સારો રહતો હતો. હા તમન કહતો, ‘મહાતજી,

ચાલોન આિણ ભાગમાા કાક બનાવવાના કારખાના નાખીએ.’

તયાર સાધરામ મારી સામ તાકી રહતા. જાણ ક હા મરખ ન

હોઉ!

પ. મોરાહરબાપની કથામાા બહ લોકો જવાના િસાદ ન

કર તમાા નવાઈ નહી; કારણ ક જયાર જઓ તયાર તમની

કથામાા લગરદી પષકળ હોય છ. જયાર સાધરામની કથામાા

પષકળ લોકો આવ; કારણ ક અહી િગ લાાબા કરીન બસવા

મળતા.

આ પલાન નાબર બન અમલમાા મકવા માટ બ વસત

જરરી હતી. એક તો સાધરામન અમહરકાના પરલોભન આિવાના

અન બીજ ા કોઈ ઇસનડયન ઍસોપસયશનન સાધરામના પરલોભન


P a g e | 62


આિવાના. િહલા કામ સહલા હત ા, બીજામાા થોડી બદવદધ

વાિરવાની હતી. સાધરામ રામાયણ પસવાય બીજ ા પસતક જોા

નહોત ા. અમહરકામાા રામાયણ હોઈ શક િરાત રામાયણમાા

અમહરકા નહોત ા. તમ છતાા મ સાધરામન કહા ક ‘રાવણનો

છોકરો ઇનરજજત િાતાળમાા જઈન સોનરી વાળવાળી નાગકનયા

લઈ આવયો હતો. ત ગના િાતાળ એ હાલના અમહરકા.

ભારતના દહરયા નીચ અમહરકા આવા. સાધરામ બોલયા, ત ા

ઢોલક વગાડવાના કામ ચાલ રાખ અન કથા મારા માટ રહવા

દ.’

મારા સારા નસીબ સાધરામ, ભલા ભાગારન અમહરકા

જતાા િહલાા જોયો હતો. મ તમન ભલાના જાતજાતના ફોટાઓ

આજ સધી બતાવયા હતા, જવા ક ભલો અન કોડાલસ ટલલફોન,

ભલો અન ઇમિાલા કાર, ભલો અન મોટલના ‘નો વકનસી’ના

બોડા. મ સાધરામન મારો પલાન સમજાવયો ક એક વાર

આિણન કોઈ કથા માટ સિોનસર કર તો અમહરકા િહોચી

જવાના અન તયાા જઈન કોઈ પસટીઝન છોકરીન િરણી જવાના.

મન લાગા ક સાધરામન અમહરકાના શમણા ગમી ગા છ. મારી

અમહરકાની ગાડીના ડબબા તયાર હતા. જો િાટા મળી જાય

અન એક ઍનનજન મળી જાય િછી તો છક છક છક!

મારા પલાન નાબર તરણનો આધારસથાભ ત રમશકમાર

ઍનડ િાટી. રમશકમાર આ મલઝકલ ગરિના સથાિક હતા અન


P a g e | 63


ગરિમાા ચાર જણ હતા. હા ઢોલક અન બૉનગો વગાડતો. કાજલ

સહગાપયકા હતી અન મદન મદારી ઑરગન વગાડતો.

રમશકમાર એટલ સાયગલનો અવતાર. મદન કહતો ક ‘એ

અવતાર ખોટા ગમાા થયો છ.’ રમશકમાર, રફી અન

હકશોરકમારનાા ગીતો સાયગલના અવાજમાા ગાતા.

રમશકમારન સાગીતના જઞાન ઘણા હત ા. ભણવાના મકીન ત

પલબક પસિગર થવા માબઈ િહોચી ગયા હતા. તમના માબઈના

અનભવો મન સાાભળવા ગમતા. તમણ બ-તરણ વરસ,

કલયાણજી આણાદજીન અન લકષમીકાાત પયારલાલન ચા

પિવડાવી હતી. તમણ વીનસ રકોહડિગ સટહડયોઝની નીચ

આવલ વીનસ ટી સટૉલમાા કામ ક હત ા. નૌશાદઅલીએ િાન

ખાઈન પિચકારી મારી તયાર તમણ તના છાાટા િોતાના બશકોટ

ઉિર કવી પસફતથી ઝીલયા હતા ત વાત તો અમારા ગરિમાા

બધાા સાાભળી રહતાા!

કાજલનાા બ નતય અમારા પરોગરામમાા લોકોન બસાડી

રાખવામાા ઉિયોગી નીવડતાા અન કાજલ રમશકમારન ગીતમાા

સાથ દતી. મદન મદારી ઑરગન વગાડવા કરતાા જાદના

ખલમાા ઉસતાદ હતો. ગામ તન મદારી કહત ા. કોઈ કોઈ તો તન

છોટ ક. લાલ કહતા. પરોગરામની શરઆત મદનના ખલથી

કરતા. ક. લાલ જમ મોટા ટોિામાાથી સસલા કાઢતાા ત ખલ

મદન કરતો િરાત અમારા ગામમાા સસલા નહોત ા અન મોટો


P a g e | 64


અમહરકન ટોિો કોઈની િાસ નહોતો એટલ મદન કોથળામાાથી

લબલાડી કાઢતો હતો. મદન માટ કોથળામાાથી લબલાડી કાઢવી

સહલી હતી િરાત કોથળામાા લબલાડી મકવાની ખબ અઘરી હતી

અન ત કામ મન સોિવામાા આવા હત ા. રાતના પરોગરામની

લચિતા માર બિોરથી કરવાની રહતી. િડદા િાછળ મદન

મદારીનો હાથ દખાય ક માર તન લબલાડીવાળો કોથળો આિી

દવાનો. આ ખલ અમારા આખા પરોગરામના પશરમોર સમો હતો.

મન ખબર હતી ક અમહરકામાા ગરબાના મહતવ ઘણા

છ. તયાા ગરબા નવરાપતરમાા જ નહી િરાત ગરજએશન િાટી

અન બથા ડ િાટીમાા િણ ગવાય છ. મન થતા ક જો પરિોતતમ

ઉિાધયાય જવા અમહરકા ગરબા ગાવા ઊિડી જાય છ, તો

રમશકમાર ઍનડ િાટીનો નાબર લાગ જ લાગ. રમશકમારની

િાટી તો જાદના ખલ િણ કરતી હતી. અમારા ગરિન તો

અમહરકાના ફાયદા સમજાવવાની જરર િણ નહોતી. બધાા જ

જવા તયાર હતાા એક એનનજનની રાહ જોતાા હતાા. િછી તો

અમારી ગાડી છક છક છક!

આિણ જાણીએ છીએ ક અમહરકામાા કોઈ વસતની

અછત નથી અન ત પનયમ મજબ અમહરકામાા ઇસનડયન

ઍસોપસયશનોનો રાફડો ફાટયો છ અન આ બધાા માડળો

ભારતીય પરણાલલકા મજબ એકમક સાથ ઝઘડ છ. એક જ

શહરમાા એક માડળ િાદરમી ઑગષટ ભારતહદન ઊજવશ, તો


P a g e | 65


બીજ ા માડળ સોળમી ઑગષટ ઊજવશ. મતભદ માટ કારણોની

ખોટ જરાય નથી એટલ મન પવશવાસ હતો ક જ લોકો પ. મોરાહર

બાપન સિોનસર કર તના પવરોધીઓન માર શોધી કાઢવાના

અન સાધરામન સિોનસર કરાવવાના અન જઓ પરિોતતમ

ઉિાધયાયન બોલાવ તમના દશમનન રમશકમાર સાથ ભગા

કરી આિવાના.

અમહરકાથી અમારા વતનમાા આવનાર દરક જણ મન

ઓળખતા કારણ ક સાધરામની અન રમશકમારની વાતો હા

દરક જણન કરતો. ઘણા લોકો તો મન જોઈન રસતો બદલતા

હતા િરાત ઘલાભાઈ િર મન પવશવાસ હતો. ઘલાભાઈ, ભલા

ભાગારના પિતરાઈ થાય. ઘલાભાઈ ન જસીમાા મોટલના

ધાધામાા હતા. જયાર જયાર તઓ દશ આવતા તયાર સાધરામની

કથા સાાભળતા. તમન રામાયણમાાથી કાક ખરવાનો ખલ

ગમતો. તમન રમશકમારની િાટી કરતાા કાજલના ડાનસ વધાર

ગમતા. આ વરસ િણ અમહરકાથી ત આવયા હતા. હા અન

કાજલ તમન મળવા ગયાા હતાા અન નવરાપતર વખત સિોનસર

કરવાની વાત કરી હતી. સાધરામન િણ ત મળયા હતા.

ઘલાભાઈ ચાળીસ વરસ િણ િરણયા નહોતા. માર અમહરકા

જવા હત ા એટલ હા કાવારો હતો અન ઘલાભાઈ અમહરકામાા હતા

એટલ કાવારા હતા.

મારા નસીબ તો જઓ. સવારના િહોરમાા બાએ કહા


P a g e | 66


‘અલયા મફત, જા મનમામાન મળી આવ. તમણ તન બોલાવયો

છ.’ સકટર સીધા મારી મકા મનમામાના ઘર તરફ. મામા કહ,

‘મફત, હા અમહરકા જાઉ છા. િાસિોટા તો તયાર હતો જ. તારી

મામી અન અશોક મારી િાછળ િડયાા છ. માર અમહરકા

તલબયત બતાવવા જવાના છ.’ મ તમન સલાહ આિી ક

‘િહોચીન તરત જ પસટીઝનપશિ માટ એપલાય કરી દજો. જથી

હા અન બા તયાા આવી શકીએ.’ હા તો ખશ ખશ થઈ ગયો. ઘર

આવયો તો જોઉ છા તો હીચકા ઉિર ઘલાભાઈ બઠા હતા.

ઘલાભાઈ મારા ઘરમાા? તયાા તો ઘલાભાઈ કહ, ‘મફત, મ નકકી

ક છ ક સાધરામની રામાયણની કથા આિણ ન જસીમાા

રાખીએ અન રમશકમાર તથા કાજલન નવરાપતરમાા બોલાવીશા.

તાર અન મદન િણ આવવાના. નવરાપતરનો પરોગરામ તયાર

કરવા માટ કાજલન મળતા રહવ ા િડશ.’

ઘલાભાઈની વાણીમાા મન સાગીતનો ઝાકાર સાભળાતો

હતો. ઘલાભાઈની વાતોમાા મન મારા પલાન નાબર બ અન

તરણની સફળતા દખાતી હાતી. ઘલાભાઈના અવાજમાા મન મારી

અમહરકાની ગાડીના એનનજનનો અવાજ સાભળાતો હતો. મ સૌન

વાત કરી. સાધરામના લચતત હવ પજાિાઠમાા નહોત ા ચોટત ા.

રમશકમાર તીખા ખાવાના છોડી દીધા. કાજલ ડાયહટિગ શર ક.

મદન મન પછતો ક, ‘આિણ અમહરકા જઈએ તો અહીથી

લબલાડી લઈ લવાની?’


P a g e | 67


ઘલાભાઈએ અમન સૌન ઘલા બનાવયા હતા.

વાતન માાડ બ અઠવાહડયાા થયાા હશ અન એક હદવસ

વહલી સવાર બાએ મન ઉઠાડયો. ‘મફત, ઊઠ. મામાન

હાટાઍટક આવયો છ તમન હૉસસિટલમાા દાખલ કયાા છ.’ આિણ

સકટર મારી મકા હૉસસિટલ તરફ. સાથ બા િણ હતી. મામી

અન બ-તરણ સાબાધી તયાા હતાા. મામાન સવડાવયા હતા. મન

મામા નહી િરાત મારો પલાન નાબર એક સતલો દખાતો હતો.

મન થા ક હજ મારી િાસ બીજી બ તકો છ.

તયાા હૉસસિટલના બીજા બ કમાચારીઓ એક

ઠલણગાડીમાા આખા શરીર િાટાપિિડી કરલા દદીન લઈન

મામાના રમમાા આવયા. દદીના સવરિ ઇજજનપશયન મમી જવા

લાગતા હત ા. સાથ બ િોલીસો હતા. મ એક િોલીસન પછા,

‘આન શા થા?’ તયાર તણ જવાબ આપયો, ‘આ તો િલો બાવો

સાધરામ છ. સાલાએ રાત દાર િીન કોઈ રબારીની બાયડીની

મશકરી કરી હશ ત બધાા રબારીઓએ એન ખોખરો કયો છ અન

િોલીસ કસ કયો છ ત જદો.’ મ જોા તો મારા પલાન નાબર

બન મામાની રમમાા જ ખાટલામાા નાખયો. મન મારો તરીજો

પલાન યાદ આવયો અન મારી દીઘાદસષટ માટ માન ઊિજા.

હજ હા સાધરામન જોઉ છા તયાા મારા આશચયા વચચ એક

સરચર આવતા દખાા. સાથ મદન િણ હતો. હા કાાઈ પછા ત

િહલાા મદન બોલયો, ‘આ રમશકમારન જોયા? િલી કાજલ,


P a g e | 68


આિણન ઊઘતા રાખીન ઘલાભાઈ સાથ ગઈકાલ અમહરકા

ઊિડી ગઈ. રમશકમારના હદલ તોડી નાખા કાજલ. રમશકમાર

ગઈ કાલ રાતના ઊઘની ગોળીઓ ખાઈ લીધી છ. ડૉસટર કહ

છ ક એ બચી તો જશ.’

મારી આખ સામ મારા તરણ પલાન સતા હતા. લાગ છ

ક પલાન નાબર ચાર, િાાચ અન છનો સમય િાકી ગયો છ.



P a g e | 69



એક રપવવારની સવાર ત મારા સટોરમાા આવયો. ન

જસીના એડીસન ગામમાા મારો સટશનરીનો સટોર હતો.

આવતામાા જ તણ હસીન “હલો” કહા.

મ િણ તન સસમતથી આવકાયો. તણ િહલો સવાલ

કયો: “આર ઇસનડયન?”

મ ડોકા હલાવી હા િાડી.

“ સિીક ગજરાતી?” મ હા કહા.

“તમ િટલ છો?” મ ના િાડી.

તણ હસીન કહા, “િટલ હોય તો મોટલ ના હોય!” અન

િોતાના જોક િર હસવા લાગયો.

મ પછા, “તમ આ પવસતારમાા નવા રહવા આવયા

છો?”

“હા, છલલા મહહનાથી જ. િરાત અમહરકામાા વરસથી

છા. બાય ધ વ, મારા નામ એનડી છ. નરશ દસાઈ.”

મ કહા ક “હા દીિક મહતા છા.”

એનડી બોલયો, “આિણ તો લોટરીની હટહકટ લવા

આવયા છીએ”, લોટરી-મશીન િાસથી એક કાડા લઈન ત ભરવા

ધી લોટરી


P a g e | 70


માાડયો.

ન જસીમાા સટટ તરફથી કાયદસર લોટરી રમાય છ.

દર સોમવાર રાત આઠ વાગય સટટ તરફથી મશીન દવારા એકથી

છતાલીસ નાબરોમાાથી છ નાબર ચ ાટવામાા આવ છ અન આ

નાબર સાથ તમારી લોટરી હટહકટના છ નાબર મળતા આવ તો

તમ પવજતા ગણાવ અન તમન લાખો ડૉલરનાા ઇનામ મળ.

િાાચ નાબર ક ચાર નાબર મળતા આવ તોિણ નાનાામોટાા

ઇનામ મળ. તમારી િસાદના નાબરવાળી લોટરી હટહકટ, સટટ જ

સટોરન એજનટ નીમયા હોય ત સટોરમાાથી એક ડૉલરની એક

લખ ખરીદવાની. અમ એજનટ હતા. અમારા સટોરમાા લોટરી-

મશીન હત ા. એનડીએ કાડા િર લોટરીના નાબર લખવાની

શરઆત કરી. લખતાા િહલાા તણ ઊચા જોા. મન પછા

“તમારી ઉમર કટલી”?

મ કહા, “47”

ત બોલયો, “ત ન ચાલ. માર 46ની અદરના નાબર

જોઈએ. તમ અમહરકા કટલાા વરસથી રહો છો?”

મ જવાબ આપયો “20”

“તમારા શટાની સાઇઝ કટલી?” તણ પછા.

“16 ઇચ.”

“તમારા િનટની સાઇઝ કટલી?”

“૩6 ઇચ.”


P a g e | 71


તણ શાકાથી મારા િટ જોા.

“તમારા વજન કટલા?” તણ પછા.

મ કહા, “170 રતલ.”

ત બોલયા, “એક વતતા સાત. વતતા મીડા, જવાબ આવયો

આઠ. તો આિણ આઠ નાબર રમીશા, હવ બીજા નાબર જોઈએ.

તમારી જનમતારીખ કઈ?”

“હડસમબર ૩0” મ જવાબ આપયો.

તણ કહા, “12 અન ૩0.”

ત બોલયો, “હા લોટરી જદા જદા સટોરમાા રમા છા અન

જોઉ છા ક કયો સટોર નસીબદાર નીવડ?”

મ તન શાાપતથી કહા, “સટોર તો નસીબદાર છ િણ

તમારા નસીબના શા?”

ત ગાભીર થઈ ગયો અન બોલયો, “તમારી વાત ખરી

હા! નસીબની બાબતમાા આિણ થોડા િાછળ છીએ. ઝાઝા ભણયો

નહી એમાા સારી નોકરી ન મળી. સારી નોકરીના અભાવ િસા

નહી અન િસાના અભાવ કનયા નહી. તમાા આજ તરીસ વરસ

કાવારો છા. ઇસનડયામાા તો કાાઈ િતતો ખાધો નહી િરાત અહી િણ

કોઈ ગરીનકાડાવાળી મળતી નથી.” િછી િાછા ગાભીર મો કરી

બોલયો, “જ લોકો બધથી માર ખાય છ ત નસીબમાા માનતા

થઈ જાય છ. એવા લોકો માટ લોટરી જીવન જીવવાના કારણ

બની જાય છ.”


P a g e | 72


હા તો તની હફલસફી સાાભળતો રહયો. છ નાબરની એક

ડૉલરની હટહકટ લઈ, બીજી કશી ખરીદી કયાા પસવાય ત ચાલતો

થયો.

સોમવાર એનડી ન જણાયો િરાત માગળવાર સવારના

દકાન ખોલય માાડ િાાચ-દશ પમપનટ થઈ હશ અન એનડી

આવયો. “મારા છ નાબરમાાથી ચાર નાબર ખરા નીકળયા એટલ ક

મન દોઢસો ડૉલર મળશ. જો છએ છ નાબર ખરા હોત તો એક

પમલીયન ડૉલર (દશ લાખ ડૉલર) મળયા હોત” અન તણ

બોલવાના ચાલ રાખા. “યાર, તમ સહજ સાચા બોલયા હોત તો

બાદા લાખોિપત થઈ ગયા હોત” મ ચમકીન તના સામ જોા

અન કહા, “કાાઈ સમજાય એવા બોલો.”

ત બોલયો, “જઓ ન, તમારી કમર ૩6 ઇચની નથી

િરાત 40 ઇચની હોવી જોઈએ. 40 નાબર આવયો. અન તમારા

વજન 170 રતલ નહી િરાત 190 રતલ હશ. જઓન 10 નાબર

આવયો, મ તમન એવા નહોત ા પછ ા ક, તમારી કમર કટલા

ઇચની હોય તો તમન ગમ, ક તમારા આદશા વજન કટલા હોવા

જોઈએ.”

હા તો આ મપતિન જોઈ રહયો. મ તન જણાવા ક,

“સવારના િહોરમાા મારી િાસ દોઢસો ડૉલર નથી. સાાજ નોકરી

િરથી સીધા સટોર િર આવજો તયાર તમન િસા આિી દઈશ.”

એ બોલયો, ‘’આિણ તો સવાર નોકરી િરથી આવીએ


P a g e | 73


છીએ. એક વરહાઉસમાા નાઈટગાડાની નોકરી કરા છા. નોકરી એ

નોકરી. તમારા જવો લબઝનસ એ જજિદગી કહવાય. મરદના

બચચા લબઝનસ કર. તમાર સમાજસવા કરવી છ તો લબઝનસ

કરો. દશ માટ કાાઈ કરવા છ તો લબઝનસ કરો. નોકરીઆત

નોકરીના ટાઇમ સાચવ ક બિોર િરમાથાનાા કામ કર?

હહટલરન ક ગાાધીજીન રોજ સવાર નોકરી િર જવા રઈન ક

બસ િકડવાની લચિતા હોત તો જગતનો ઇપતહાસ સાવ જદો

હોત. હહટલર કહતો હોત ક સાાજ હા જૉબ િરથી આવા િછી

ઇગલનડ િર તરાટકીશા અન ગાાધીજી કહતા હોત ક સતયાગરહ આ

રપવવાર ફાવ તમ નથી, માર ઓવરટાઇમ છ.”

“તો તમ સમાજસવા માટ લોટરી રમો છો. ખરા ન!” મ

હસતાા હસતાા કહા. િછી ઉમ, “તમ હમણાા જાઓ. સાાજ

મળીશા.” ત ગયો. તના પવિ કાાઈ પવચારવાની તક મળ ત

િહલાા હ ા મારા કામમાા વયસત થઈ ગયો.

સટોર બાધ કરવાના સમય ત ગાડાના પનફોમામાા

આવયો. ત બોલયો, “ચાલો આિણી હટહકટ કશ કરી દો.” મ તન

દોઢસો ડૉલર આપયા અન તની હટહકટ લોટરી મશીનમાા

રજજસટર કરી દીધી.

ત બોલયો, “તમ અન તમારો સટોર મારા માટ

શકનવાતા નીવડયા છો. એટલ હવ આિણ લોટરી કાયમ

અહીથી લઈશા.” તણ તયાા િડલા લોટરી કાડા લીધા અન નાબર


P a g e | 74


ભરવા લાગયો. ત બોલયો ક “આ વખત બ કરોડ ડૉલરના ઇનામ

છ. મન નાબર િસાદ કરવામાા મદદ કરો.” અન તણ મારા

ઘરનો નાબર, મારો ટલલફોન નાબર, મારી કારનો લાયસનસ

પલટ નાબર વગર લખી લીધા અન તમાાથી તણ છ નાબર િસાદ

કરીન એક હટહકટ લીધી અન બીજી હટહકટ મારા શરીરના જદા

જદા માિના નાબરની લીધી. ત બોલયો, “લોકો 2 કરોડ ડૉલર

જીતવા િચાસ િચાસ અન બસો બસો હટહકટો લ છ. િરાત જો

તમારા નસીબ હોય તો બ હટહકટમાાથી િણ જજતાય.”

મ ગમમત કરવા પછા, “તમ બ કરોડ ડૉલર જીતી

જાઓ તો શા કરો?” મારા સટોરમાા અમ અઠવાહડયાની િાાચ

હજાર લોટરી હટહકટ વચીએ છીએ. દરક લોટરી લનાર િાસ “જો

િોત લોટરી જીત તો?” નો એક પલાન હોય છ. મોટા ભાગના

લોકો બોસન ગાળ દશ અન નોકરી છોડવાની વાત કરશ અન

નોકરી િણ કવી રીત છોડશ તના પલાન તમની િાસ હોય છ.

આ તરીસ વરસના કાવારાએ િહલા સટટમટ બહાર

િાડયા.

“જહી અન રપવનાન મારા ઘરમાા નચાવા.”

મ કહા, “એટલા િસા હોય તો િછી એ લોકો તમન

િરણી ના જાય?”

એનડી બોલયો, “જો હા િરણી જાઉ તો િછી માર

નાચવા િડ.” િછી ગાભીર થઈન બોલયો, “જટલા લોકોએ મન


P a g e | 75


ઇસનડયામાા હરાન કયો છ. એ બધાના મ એક લલસટ બનાવા છ.

સાલાઓન જલમાા ધકલી દવાના. બ કરોડ ડૉલર હોય તો િછી

િોલીસ આિણા ખીસસામાા રહ. આિણી લોટરી લાગવાની

શકતા ઓછી છ. મ જોા છ ક જ બઢઢાનો એક િગ કબરમાા

હોય તન લોટરી લાગ છ. જવાન લોકોન લાગતી નથી.”

મ કહા, “જો ભગવાનની દયા હોય તો તમારી િણ

લોટરી લાગ.”

એનડી બોલયો, “તમારી વાત ખરી છ. ભગવાનની

દયા મળવવા મ જાતજાતના ભગવાન અજમાવયા છ. િરાત

છલલ છલલ મ વજઞાપનક િદધપતથી સાશોધન ક છ. હા નયોકા ,

ન જસીનાા બધાા માહદરોમાા ફરી વળયો છા અન બધાા માહદરની

દાનની યાદીનો અભયાસ કયો છ. તનાથી મન ખબર િડી ક

કયા ભગવાનના ભસતો િસાવાળા છ અથવા તો એમ કહો ક

કયા ભગવાનન ભજીએ તો િસાવાળા થવાય.”

મ પછા ક “કયા ભગવાનના ભસતો િસાવાળા છ?”

એનડી બોલયો, “િહલા નાબર માટ સવાપમનારાયણ

અન શરીનાથજી વચચ રસાકસી છ. લકષમીજી તરીજા નાબર છ.

છલલા નાબર બાહમણોના શાકર ભગવાન છ. અર, ગણિપત,

અબાજી અન હનમાનજી િણ શાકર ભગવાન કરતાા આગળ છ

એટલ જ તો આિણ સવાપમનારાયણની કાઠી િહરીએ છીએ.”

મન થા ક આ માણસની જો લોટરી ના લાગી તો


P a g e | 76


એના ચસકી જશ.

ત બોલયો, “જઓ દીિકકમાર, મારી િાસ આ બ

હટહકટ છ. મારી સાથ ભાગમાા જોડાઈ જાઓ. એક જ ડૉલરના

મોત છ ન! એક ડૉલર મન આિી દો અન આિણ બ હટહકટ

હફફટી હફફટી ગણીશા. એક કરોડ તમારા અન એક કરોડ મારા

અન આિણ રાજ કરીશા. એક ડૉલરની નથી િડી િરાત એક

કરતાા બ ભલા.”

હા તમાા સામત થયો અન બનન હટહકટોની કૉિી કરી

લીધી. એનડીએ બ છટી હટહકટો રાખી અન હસતાા હસતાા છટો

િડયો.

ત શપન-રપવમાા સટોર િર ન દખાયો. હા તો એન ભલી

િણ ગયો હતો અન સોમવાર રાતના બાર વાગય મારા ઘરમાા

ફોનની હરિગ થઈ. હા ઊઘતો હતો. મ ફોન હાથમાા લીધો.

“હા એનડી બોલા છા. તમ જોા ક નહી?” તણ ચીસ

િાડીન કહા.

મ પછા, “શા જોા!”

“હમણાા ટી.વી. િર લોટરીના નાબર આવયા ત જોા ક

નહી?”

“તમ કાાઈ સમજાય એવા બોલો. માર સવાર સટોર િર

જવાના છ. કાલ સવાર વાત કરીશા.”


P a g e | 77


“અર દીિકકમાર, સવાર સટોર િર જવાના નથી.

આિણી લોટરી લાગી છ. તમ હમણાા ન હમણાા મારા

ઍિાટામનટ િર આવી જાવ.”

“જઓ તમ િણ સઈ જાઓ. અર! તમાર રાતની

નોકરી છ ક નહી?” મ સમજાવા.

ત બોલયો, “હવ નોકરી કવી? એનડી કરોડિપત થઈ

ગયો. આિણી બ હટહકટોમાાની એકમાા બધા પવપનિગ નાબર છ. મ

ઓછામાા ઓછા સો વાર નાબર મળવયા છ. આિણ જીતયા છીએ.

મારા માથા કારના ગોળ ગોળ ફર છ. તમ હમણાા ન હમણાા

મારા ઍિાટામનટ િર આવી જાઓ.” એની વાત સાાભળીન મારા

હદલ ધડકવા માાડય ા. કદાચ અમ લોટરી જીતયા િણ હોઈએ.

એનડીની વાત કદાચ સાચી હોય તો!

મ એનડીન કહા, “જઓ તમન એટલી જ ખાતરી હોય

તો તમાર તયાા હમણાા આવા છા.”

“દીિકકમાર, તમ એક વાત ધયાનમાા રાખજો. તમ

આ લોટરીની વાત કોઈન ન કરતા. જો લોકોન ખબર િડી ગઈ

તો િસા આવતાા િહલાા સાબાધીઓ આવવા માાડશ.” મારી િતની

અન બાળકો તો દશ ફરવા ગયાા હતાા એટલ આજકાલ હા

એકલો જ હતો. એનડી િણ જાણતો હતો ક માર ઘર કોઈ નથી.

એનડીએ ફોન િર િોતાના સરનામા મન લખાવા અન કવી

રીત તયાા િહોચવા ત સમજાવા. હા અડધી રાત તયાા જવા


P a g e | 78


નીકળયો..

એનડી એના ઍિાટામનટ લબસલડિગના િાહકિગ એહરયામાા

ઊભો હતો. એનડી તદદન જદો લાગતો હતો. ભત જોા હોય

એવી બહાવરી આખો હતી. ઊડા ઊડા શવાસ લતો હતો. “જીતી

ગયા” “સાલાઓન મારીશ.” એવી લવરી કરતો હતો. મન જોતાા

બોલી ઊઠયો, “તમ અહી આવયા છો ત કોઈ જાણતા નથી ન!”

મ ડોકા ધણાવા અન અમ ઉિર તના સટહડયો

ઍિાટામનટમાા ગયા. સટહડયો એિાટામનટ એટલ હકચનમાા

ઊઘવાના અન બડરમમાા રાાધવાના, મતલબ ક એક જ રમ હતો.

એનડી બીજા હદવસના છાપા લાવયો હતો. તમાા લોટરીના નાબર

હતા. મ એનડી િાસથી લોટરીની હટહકટ લીધી. ધીમથી એક

િછી એક નાબર મળવવા માાડયા. 10, 12, 16, 20, ૩0, અન

40. બરાબર એ નાબરો છાિામાા હતા. હા જમ જમ નાબરો ચક

કરતો ગયો તમ તમ મારા શવાસની ઝડિ વધતી ગઈ. મ

ફરીથી નાબર ચક કયાા. એનડી ખરો હતો. અમ લોટરી જીતયા

હતા. અમ કરોડિપત થઈ ગયા.

એનડી બોલયો, “તમ બસી જાઓ. મગજ શાાત રાખો.

મ તમારા માટ ગરમ મસાલાવાળા દધ બનાવા છ ત િી લો.

િછી આિણ વાત કરીએ.”

તણ ઊભા થઈન સટવ િરની તિલીમાાથી એક

પયાલામાા દધ કાઢા અન દધનો પયાલો મન આપયો. મ પયાલો


P a g e | 79


બાજમાા મકી દીધો અન એનડીન ભટી િડયો. “એનડી, તમારા

જવો પમતર મળવો મશકલ છ. આજ બ કરોડ ડૉલર – સાઠ કરોડ

રપિયા તમ મારી સાથ તમારા બોલન માન આિીન વહચવા

તયાર થયા છો. ત મારા ખશનસીબ છ.”

એનડી બોલયો, “નસીબવાન તો આિણ બનન છીએ,

ચાલો દધ િી લો તો મગજ શાાત થાય.”

િરાત મારા મન ન માના. મ િાછા છાપા ખોલા અન

લોટરીની હટહકટ કાઢી. િાછા નાબર મળવયા. આ વખત લોટરી

િરના અકષર અકષર વાાચયા અન હા ચીસ િાડી ઊઠયો. “એનડી!

આ હટહકટ તો ૩0મી ઑગસટની છ અન આ તો હડસમબર મહહનો

ચાલ છ. ઑગસટની હટહકટ તો કનસલ ગણાય.” એનડી ધસી

આવયો. તણ હટહકટના ખણામાા ઝાાખા અકષર છિાયલી તારીખ

િહલી વાર વાાચી. ત બોલયો. “જની હટહકટો સાઘરી રાખા છા તમાા

આ ગરબડ થઈ” અન મારી સામ િડલા દધના પયાલાન હા

અડકવા જાઉ ત િહલાા એક ઝિાટ તણ પયાલો સીનકમાા ઊધો

કરી દીધો. હા ફાટી આખ જોતો રહયો.



P a g e | 80



અમહરકાના વરસોના વસવાટ દરપમયાન દશમાાથી

આવતા મહમાનોના સવાગત િછી મ ફરજજયાત તરણ કસમ

ખાધી હતી. એક એ ક અમદાવાદી મહમાનોથી દર રહવ ા. એ

લોકો દરક વસતના ભાવ આિણન પછયા કરશ િછી એ ભાવન

રપિયામાા બદલશ અન એ વસત દશમાાથી લીધી હોય તો કટલી

સસતી િડ એ સમજાવશ. િોત નહી ખરીદ િરાત તમારી િાસ

ભટ અિાવડાવશ. બીજી કસમ રોિથી ફરી અન અમહરકા

આવતા મહમાનોથી દર રહવાની હતી. વાતવાત કહશ

અમહરકા કરતાા ઇગલનડ સારા. અમહરકામાા મોટાા ઘર જયાર

ઇગલનડમાા મઝાનાા નાનકડાા ઘર. અમહરકામાા મોટી મોટી કાર

ઇગલનડમાા નાની નાની આિણા દશના જવી કાર અન ચાલ

િણ ડાબી બાજ. તરીજી કસમ ખવડાવી હતી રામભાઈ ન

બાલકાકાએ, ક કોઈિણ દશી મહમાનન, ખાસ કરીન પરિ

મહમાનન લઈન બીચ ઉિર ન જવા.

એક શપનવાર ભાભીન અન કાકીન મારી િતની હરદવદધ

સાથ શૉપિિગમાા મૉલમાા મોકલી અન આ બનન લબરાદરોન લઈન

નાગાલનડ (.એસ.એ.)


P a g e | 81


હા નયૉકાના જૉનસ બીચ િર ગયો હતો. બાલકાકા, રમાકાકીન

લઈન િહલી વાર અમહરકા ફરવા આવયા હતા તયારની આ

વાત છ. બાલકાકા સાઠ વટાવી ગયા હતા િરાત વાતવાતમાા

કહતા ક ચાલીસનાન શરમાવા એવો છા. રામભાઈ મારા મોટા

કાકાના દીકરા હતા હશ આડતરીસ-ચાલીસના સાથ નીતાભાભી

િણ આવયાા હતાા.

એમનો ખરો િહરચય તો નયૉકા ઍરિૉટા િરથી

અમાર ઘર લાવતાા રસતામાા થયો હતો. રામભાઈએ મન પછા,

“મડોનાન મળવાનો કાાઈ મળ િડ ખરો?” મન સવાલ ન

સમજાયો.

બાલકાકાએ મલકાતાા મલકાતાા કહા, ‘એન િલી

ગાપયકા મડોના છ ન! એન મળવા છ.’

રામભાઈ જરાય ખાપસયાણા િડયા પસવાય બોલયા,

‘કાકા, આવી વાતન મજાકમાા ન ફરવો. અમહરકા એટલ મડોના

અન મનરોની જનમભપમ.’

બાલકાકા કહ, ‘અમહરકા એટલ નાગાઓનો દશ,

નાગાઓનો. ઍરિૉટા િર આિણ િલી છોકરીઓ નહોતી જોઈ?

નામ માતરનાા કિડાા િહયા હતાા.’

રમાકાકી બોલયાા, ‘લો, અમન તો એવા કાાઈ દખાા

નહોત ા અન તમન નથી ગમતા તોય તમારા જવા લોકોની સામ

આવી છોકરીઓ આવયાા કર છ.’


P a g e | 82


રામભાઈ બોલયા: ‘અમહરકાએ જગત માટ બીજ ા કશા

ના ક હોત અન એકલી મહરલીન મનરોન િદા કરી હોત

તોિણ ઘણા હત ા. મારા તો માનવા છ ક મડોના એ મહરલીન

મનરોનો બીજો અવતાર છ.’ િછી મારા તરફ જોઈન બોલયા:

‘લબપિનભાઈ, અહીના લોકોનો એ પવિ શો અલભપરાય છ?’ હા

કાાઈ ન બોલયો. મ પવચા ક આ લોકો હજ ઘર તો િહોચયાા

નથી.

એમનો પવશિ િહરચય ઘર ગયા િછી થયો.

લલપવિગરમમાા બધાા બઠાા હતાા અન રામભાઈએ ટી.વી. ચાલ કરી

દીધો. એક િછી એક બધી ચનલ બદલવા લાગયા. વીસ તરીસ

ચનલ ફરવી હશ િછી તમણ ધીમથી બાલકાકાન ઇશારો કયો.

મન એમના ઇશારામાા સમજ ન િડી તયાર ભાભી કહ ક,

‘રામએ ‘લચતરલખા’માા વાાચા છ ક અમહરકામાા ટી.વી. િર બધા

જ બતાવ છ ત માટ ફાાફા ા માર છ.’

બાલકાકા કહ: ‘નાગો દશ છ ભાઈ, અહી તો બધા

ચાલ.’

હરદવદધ બોલી: ‘એવા કાાઈ નહી. હા! અહી િણ કટાબ છ,

સભયતા છ, સાસકાર છ.’

બાલકાકા કહ, ‘આ લોકોન વળી સાસકાર કવા?”

તયાર હા ડાહયો થયો. મ કહા, ‘અસભયતા તો ભારતમાા

િણ છ. જઓન ગીતો લખાય છ: ‘ચોલી ક િીછ કા હ.’


P a g e | 83


બાલકાકા તાડકી ઊઠયા: ‘અમ લોકો તો લખીએ જ

છીએ િરાત તમાર તયાા તમ આ અમહરકન છોકરીઓન પછો ક

‘ચોલી ક િીછ કા હ’ તો તમન ચોલી ખોલીન બતાવ.’

આ વાત સાાભળી રામભાઈના મો િર ચમક આવી

ગઈ. ત બોલયા: ‘હ, એવા કર?’

હરદવદધ કડવા મો કરીન બોલી: ‘આ િણ તમ કોઈ

છાિામાા વાાચા હશ, નહી?’ તણ આગળ ચલાવા: ‘મારા મત

મજબ ભારતીય સાસકપત અન ભારતીય મલયો ભારતમાાથી હવ

અદશય થવા માાડયાા છ. જયાર જયાર તમાર જરર િડ તયાર

તયાર અમહરકા તરફ દસષટ માાડજો.’

બાલકાકા કહ, ‘હા કાાઈ આિણાા લોકોની થોડી વાત કરા

છા? આ તો આ નાગાઓની, અમહરકનોની વાત કરા છા.’

િહલા અઠવાહડા તો ચારય જણ ઊઘવામાા કાઢા.

િછી રામભાઈએ એક હદવસ મન કહા, ‘લબપિન, આિણ બીચ

િર જવાનો પરોગરામ ગોઠવવાનો છ.’

નીતાભાભી બોલયાા: ‘હા, લબપિનભાઈ, બીચનો પરોગરામ

એક વીકનડમાા ગોઠવો.’

બાલકાકા અન રામભાઈ બોલી ઊઠયા: ‘ના, ના, હા.

તયાા લડીઝના કામ નહી.’

કાકીન બીચનો પવિય ખબર નહી. એટલ કહ ક,

‘નીતા, એ લોકોન જવા દ ન!’


P a g e | 84


ત શપનવાર એ બનનન લઈન બીચ િર આવયો.

સવારના અલગયાર વાગયા હશ. 90 હડગરી ફરનહાઈટ ગરમી

હતી. મ ઘરથી જ િનટ નીચ સસવપમિગ કૉશચમ િહરી લીધા

હત ા. જવી કાર િાકા કરી ક મ મારાા કિડાા કાઢીન કારમાા મકી

દીધાા. મ બનનન પછા, ‘કિડાા અહી કાઢવાા છ ક લૉકર રમમાા?’

બાલકાકા કહ, ‘સાવ નફફટ જવી વાત ન કર. આમ

જાહરમાા કિડાા બદલાતાા હશ? હા તો મારો ઝભભો અન ધોપતા

રાખીશ.’

રામભાઈ કહ: ‘કાકા, ગાાડા થયા છો? કિડાા રાખશો

તો સયાસનાન કવી રીત કરશો?’

એ લોકોન કિડાા બદલવા માટ લૉકર અન શાવરના

ભાગમાા લાવયો. હા બહાર ઊભો રહયો. બનન જણ અદર ગયા અન

બીજી જ કષણ બનન બહાર આવયા

રામભાઈ બોલયા: ‘અદર તો બધા નાગા છ.’

બાલકાકા બરાડી ઊઠયા: ‘આ શા ત અમન કહા િણ

નહી? આ તો સાલી નાગી પરજા છ.’

મ કહા, ‘તમાા શા થઈ ગા? બધા પરિો જ છ ન!’

બાલકાકા કહ, ‘એટલ ત ા એમ કહ છ ક આ રામલા

આગળ હા ખલલો થાઉ?’

હા તમન અદર લાવયો અન રામભાઈ થોડી હહિમત

રાખી િોતાની આજબાજ ફરતા નગન પરિોન જોઈ રહયા. કોઈ


P a g e | 85


નહાત ા હત ા તો કોઈ શરીર લછત ા હત ા, તો કોઈ ખભ ટવાલ

નાખીન ફરત ા હત ા. એક બાિ નગન અવસથામાા િોતાના નગન

બાળકોનાા ભીનાા શરીર લછતો હતો. રામભાઈ ગ ાચવાતા હતા.

મ ઇશારાથી સમજાવા. ‘કરો કાકના કાઢો કિડાા.’ રામભાઈએ

કિડાા કાઢવા માાડયાા.

બાલકાકા કહ, ‘રામલા, સાલા, શરમાતો નથી? ત ા

કારનો અમહરકન થઈ ગયો? ટવાલ તો લ.’

રામભાઈએ સાાભળા ના સાાભળા કરીન સસવપમિગ

કૉશચમ િહરી લીધા. તયાા બતરણ ઊચા અન જાડા, કાળા પરિો

શાવર લઈન બહાર આવયા. રામભાઈની નજર તમના િર િડી

અન કાળાઓ સાાભળ ના એવી રીત બાલકાકાન કહ, ‘કાકા

જોા? જોા એમના શરીર?’

કાકા કહ, ‘ત ા તારા શરીર જોન. કાકા આગળ નાગો

થતા શરમાયો િણ નહી!’

રામભાઈ કહ, ‘કાકા આિણ તયાા ટબમાા નાગા બસીન

નૉવાની પરથા નહી ન! એટલ આિણ તયાા કોઈ આહકિપમડીઝ

િદા ન થયો. બાકી વસતના કદનો ન િાણીનાા સથળાાતરનો

પનયમ આયાભટટના નામથી ભારતમાા જ બનયો હોત.

કાકા કહ: ‘તન ખબર છ આ લબપિનન તયાા હા ધોપતા

િહરીન જ નહાઉ છા.’ મન હરદવદધના સવાલનો જવાબ મળી ગયો

ક ‘આ કાકા રોજ ધોપતા શા માટ િલાળ છ?’


P a g e | 86


રામભાઈ ધીમથી બોલયા: ‘લડીઝની િણ આવી જ

વયવસથા હશ, નહી?’

મ કહા: ‘આ દીવાલની િલી બાજ.’

‘એ લોકો િણ આવાા જ હશ, નહી?’ અન રામભાઈએ

િોતાના શરીર િર હાથ ફરવયો.

મ કહા, ‘હાસતો.’

અન રામભાઈ ટગર ટગર દીવાલ તરફ જોવા લાગયા.

એમના માટ દીવાલ કાચની બની ગઈ. મ અન રામભાઈએ

સસવપમિગ કૉશચમ િહયા અન બાલકાકા ઉિરથી ખલલા હતા

અન નીચ ધોતીનો કચછ માયો હતો.

અમ તરણય જણાએ બહાર આવી રતીમાા ચાલતાા

ચાલતાા દહરયા તરફ પરયાણ ક. ત હદવસ ગરમી હતી એટલ

હજારોની સાખયામાા લોકો બીચ િર આવયાા હતાા. સતરી-પરિની

ઘણી જોડ રતીમાા િોતાના ટવાલ િાથરીન સતી હતી. ઘણાા

કટાબો બાળકો સાથ પિકપનક મનાવતાા હતાા. સૌએ સસવપમિગ

કૉશચમ િહયા હતાા. ઘણી સતરીઓએ શરીર િર સમ ખાવા માટ

લબકીની િહરી હતી અન આવાા શરીર ચાર બાજ હતાા.

બાલકાકા બોલયા: ‘નાગી પરજા, નાગો દશ. ત ા જએ છ

ન રામલા?

‘હા, કાકા, હા. એ જ જોઉ છા. મન લાગ છ ક સદહ

અમરાપરીમાા આવી ગયો છા.’ અન રામભાઈએ ઉમ, ‘અલયા,


P a g e | 87


લબપિન, અહી આવા છ તો નડ બીચ તો વળી કવો ય હશ?’

મારા જવાબની રાહ જોયા પસવાય કહ, ‘આિણન નડ બીચ

િર જવા દ ખરા?’

કાકા કહ, ‘તારા જવા નાગાન બધ જાવા દ.’

વાત આગળ વધ ત િહલાા મ કહા: ‘નયૉકામાા નડ

બીચ નથી અન હોય તો ય માર તમન નથી લઈ જવા.’

અમ દહરયા નજીક આવી ગયા અન અમારો ડરો

જમાવયો. રામભાઈએ લબયરનાા કન ખોલવા માાડયાા.

કાકા કહ: ‘રામલા, મન એક આિ જોઈએ’ િછી મારા

તરફ જોઈન કહ: ‘આ તો આિણો રાકષાસવ અહી એન લબયર

કહ.’

એટલામાા રામભાઈએ થલીમાાથી કમરો કાઢયો અન

સામથી આવતી તરણ છોકરીઓનો ફોટો િાડવાની તયારી કરી.

મ કહા: ‘રામભાઈ, એમ કોઈના ફોટા ન િડાય’

તો રામભાઈ કહ ક, ‘સારા તયાર. ત ા મારો ફોટો એવી

રીત લ ક િાછળ બઠલી િલી બ છોકરીઓ અન હા એક

લાઇનમાા લાગીએ. જો હા કિાઈ જાઉ તો કાાઈ નહી, િરાત િલી

બ તો આવવી જોઈએ. માર એ ફોટો અમારી રૉટરી કલબમાા

બધાાન બતાવવાનો છ.’

મ તમના ફોટા િાડયા. રામભાઈના આગરહથી કાકાએ

િણ આ કદરતી સૌદયાના બકગરાઉનડમાા ફોટા િડાવયા.


P a g e | 88


અમ તરણ લાાબા થઈન રતીમાા સતા. રામભાઈએ

િડયાા િડયાા કહા, ‘કાકા, તમન ખબર છ ક આ અમહરકન

છોકરીઓનાા કદ કમ મોટાા હોય છ?’ કાકાના જવાબની રાહ

જોયા પવના એમણ ચલાવા: ‘આ લોકો ઑિરશન કરાવ એન

બસટ રાનસપલાનટ કહ, કમ ખરા ન લબપિન?’

મ કહા: ‘એન રાનસપલાનટ નહી િણ ઇમપલાનટ કહ.’

થોડી વાર કોઈ ન બોલા. તયાા રામભાઈ કહ: ‘લબપિન,

પરિો માટ િણ એવી શોધ થઈ જ હશ, નહી? આ તો અમહરકા

છ!’

બાલકાકા કહ: ‘હાલ કશા શોધાા નથી. કદરત તન જ

આપા છ તનાથી સાતોિ માનવાનો.’

અમ િાણીની નજીકમાા જ બઠા હતા અન અમારી

બાજમાા લાઇફગાડાના સટશન હત ા. આઠ દશ ફટ ઊચી ચરમાા

મૉડલ જવી દખાવડી અન કસાયલાા શરીરવાળી બ છોકરીઓ

બઠી હતી. તમની િાસ લાઇફ જકસ, ઍર ટબઝ, ફસટા

ઍઈડનાા સાધનોની િટી, ટલલફોન પવગર હત ા. રામભાઈ તમન

તાકી તાકીન જોતા હતા. મ કહા: ‘રામભાઈ, ત બનન લાઇફગાડા

છ. કોઈ ડબત ા હોય તન બચાવ.’

રામભાઈ બોલયા ‘ના, હા જોઉ છા ક છોકરીઓ કટલી

સરોગ છ.’

કાકા કહ: ‘અલયા, આિણા દશમાા રબારણો િણ આવી


P a g e | 89


હટટીકટટી હોય છ.’

તયાર રામભાઈ બોલયા: ‘િરાત ત આવી લબકીની

િહરીન થોડી દધ આિવા આવ છ?’

મ કહા: ‘વાતો કરવા કરતાા ચાલો િાણીમાા

ઝાિલાવીએ.’

તયાર રામભાઈ કહ ક ‘આિણન તરતાા નથી

આવડતા.’

કાકા કહ: ‘ઠાડા િાણીથી મન તો શરદી થઈ જાય.’

હા બનનન જોતો રહયો. આ જ બ જણ અઠવાહડયાથી

બીચ િર આવવા થનગની રહયા હતા. એમન તયાા છોડીન હા

અડધો કલાક િાણીમાા એકલો તરી આવયો. તયાા સધીમાા કાકા-

ભતરીજાએ બીજા બ લબયર અન િોટટો ચીપસની બગ પરી કરી.

એવામાા લાઇફગાડાની સીટીના તીણા અવાજ આવવા માાડયા.

કોઈન બચાવવા બ લાઇફગાડા છોકરીઓ િાણીમાા કદી િડી

હતી.

અમ તરણ સફાળા ઊભા થઈ ગયા અન દહરયા તરફ

જોવા માાડયા. પમપનટ બ પમપનટમાા તો ત લોકો એક જવાન

છોકરાન ગળ લાઇફ જકટ લટકાવીન હકનારા તરફ લઈન

આવતાા હતાા. ત છોકરાન તરતાા આવડતા હત ા િરાત દહરયામાા

તરવાની હદની બહાર જતો રહયો હતો અન થાકીન ડબવા

માાડયો હતો. એન ત લોકોએ રતીમાા સવડાવયો. આજબાજ દશ


P a g e | 90


િાદરના ટોળા થઈ ગા. તમાા અમ િણ ઊભા રહયા. િલા ડબલા

જવાનના િટ ઉિર એક છોકરી બસી ગઈ અન નીચા નમીન

િલા જવાનના નાક ઉિર િોતાના ગાલ અડાડીન જોતી હતી

ક એનો શવાસોશવાસ ચાલ છ ક નહી? િછી થોડી નીચ સરકી બ

હાથથી જવાનની છાતી િર એકસરખી હરધમથી પરસર આિવા

લાગી.

કાકા ધીમથી બોલયા: ‘આમાા િલાના શરીર િર

બસવાની શી જરર છ?’

રામભાઈ કહ: ‘કાા બઠી છ ત જોા?’

મ કહા: ‘િલાનાા ફફસાામાા િાણી ભરાા લાગ છ અન

તનાથી શવાસ લવાતો નથી.’

તયાા તો બીજી લાઇફગાડ િલાના મો ખોલી તની ઉિર

િોતાના હોઠ મકીન િોતાના શવાસથી િલાનાા ફફસાાન હવા

આિવા માાડી. રામભાઈ કાકાનો હાથ દબાવવા માાડયા. મ જોા

તો કાકાની આખો મોટી થઈ ગઈ હતી. કાકા કહ: ‘નાગા લોકો,

આમ જાહરમાા વતાતાા શરમ નથી આવતી? સરકાર આમ

ચલાવી કમ લ છ?’

મ ડાહયા થઈન કહા ક, ‘કાકા, િલાનો જીવ જાય છ.’

કાકા કહ: ‘અહી આિણી સાસકપતમાા અન આ લોકોની

સાસકપતમાા ફર છ. આિણ મરી જઈએ િણ સભયતા ન મકીએ.’

હવ િલાના શરીર િર બઠલી છોકરી નીચી નમીન


P a g e | 91


િલાના મો િર િોતાના મો મકી ઊડા શવાસ લવા માાડી. આમ

કરતાા તના ખલલા શરીર જવાનના ખલલા શરીર સાથ ઘસાત ા

હત ા. રામભાઈ ધીમથી મારા કાનમાા બોલયા: ‘િલાન જલસા છ.’

આ જ વખત જવાનના મોના એક ખણથી થોડા િાણી

નીકળા. તન છોકરીઓએ ઊધો ફરવીન િીઠ િર દબાણ

આિીન વધારાના િાણી કાઢી નાખા અન આ ગાળામાા

ઍમબલનસ આવી ગઈ હતી. છોકરીઓએ જવાનન વચચ

રાખીન, તના બાન હાથ િોતાના ખભા િર ટકવીન ઍમબલનસ

સધી ચલાવીન લઈ ગઈ. અમ તરણ ત જોતા હતા અન

રામભાઈ કહ: ‘મારો બટો, ડબીન તરી ગયો.’ અમ િાછા

અમારી જગયા િર આવી ગયા. સાથ લાવલો નાસતો ઝાિટવા

બઠા. બનન લાઇફગાડા એમનાા પલટફોમા ઉિર જઈન બસી ગઈ.

લોકો િણ પવખરાઈ ગયા હતા.

તયાા રામભાઈ બોલયા: ‘આિણ નહાવા તો નથી. તો

હકનારા િર લોકો ચાલ છ એમ હા થોડો ચાલવા જઉ.’

બાલકાકા કહ: ‘ચાલ, હા િણ સાથ આવા. ચાલવા જવી

એકય કસરત નહી.’

હા આખ મીચીન લાાબો થયો. માાડ િાાચ સાત પમપનટ

થઈ હશ તયાા તો ‘હલિ’ ‘હલિ’ની બમો િડી. હા એકદમ બઠો

થઈ ગયો. મ જોા તો હકનારાની નજીકમાા જ બાલકાકા ડબતા


P a g e | 92


હતા અન રામભાઈ તમન બચાવવા િાણીમાા ઝાિલવતા હતા.

હડસમબર, 1997


P a g e | 93



ત હદવસ બિોર એક આશચયાકારક ઘટના બની. જકી

એની એડીસનની ઇનશયોરનસ ઑહફસમાા બઠો હતો. તયાા એક

આકિાક સતરી-પરિની જોડી તની ઑહફસમાા આવી. પરિ

તરીસકનો હશ. ત હહનદી હફલમના હીરો જવો લાગતો હતો. સતરી

ઉમરમાા નાની હતી. ખભા સધી કાિલા વાળ અન અલણયાળી

આખો એન સાદર બનાવતી હતી. સતરીએ અમહરકન લબઝનસ સટ

િહયો હતો.

જકીએ તમન બસાડયા. ઔિચાહરક વાતો િછી

આવવાના કારણ પછા.

પરિ કહા. “મારા નામ પવજય મહતા છ. આ મારી

િતની કાશમીરા છ અન અમ લાઇફ ઇનશયોરનસ માટ આવયાા

છીએ.”

આ ઘટના આશચયાકારક જ ગણાય. આજ સધી સામ

ચાલીન જકી િાસ કોઈ લાઇફ ઇનશયોરનસ લવા નથી આવા.

“પવજયભાઈ, તમ મારા નામ કાાથી મળવા?”

“યલો િજજઝમાાથી” પવજય બોલયો.

ઇનસયોરનસ


P a g e | 94


ટલીફોન હડરસટરીનાા િીળાા િાનાા કોઈ જએ છ એ

જાણીન જકીન આનાદ થયો. ત કાયમ કહતો ક,

‘અરલી ટ બડ, અરલી ટ રાઈઝ.

વકા હાડા ઍનડ, એડવટાાઈઝ.”

જગનનાથ શાસતરીન અમહરકા આવવાનાા બ આકિાણ

હતાા. એક તો િોતાના નામ બદલવા હત ા. બીજ ા સટ અન ટાઈ

િહરવાા હતાા. આ બનન અરમાન એણ માબઈ ઍરિોટા િર જ

પરી કરી હતી. બહન-બનવીના પરયતનોથી જગનનાથ ઉફ જકી

અમહરકા આવયો હતો.

શરઆતમાા એન ડર હતો ક ઇગલીશ તો બરાબર

આવડતા નથી, અમહરકામાા એન નોકરી કોણ આિશ?

એડીસનના ઑક રી રોડ િરની એક મલાકાતમાા તો તનો એ

ડર ઊડી ગયો. તન ગજરાત યાદ આવી ગા. અમહરકનોન

મારો ગોલી, આિણા લોકોન શરણ જાઓ. તણ પવચા. તની

સકષમ તરણ તકો હતી. કોઈ ઇનડીયન રસટોરનટમાા કામ કરો,

કોઈ રાવલ એજનસી ખોલો ક કોઈ ઇનશયોરનસ એજનસી ખોલો.

જકીમાા અસામાનય પરમાણમાા સામાનય બદવદધ હતી.

ભારતીય રલવમાા મસાફરી કરી કરીન ત માનવસવભાવનો

અભયાસી બનયો હતો. કોઈિણ કામ પરા કરવા હોય તો ત તની

િાછળ ખાઈિીન િડી જતો. આ ગણોન કારણ ત ઇનશયોરનસ

એજનટ બનયો. તમાા િણ ફૉમા ભરવા જટલા ઇગલીશના જઞાન


P a g e | 95


તન ઘણા ઉિયોગી નીવડયા.

જકી, પવજય તરફ જોઈન બોલયો, “બોલો તમારી શા

સવા કરા?” પવજય બોલયો. “અમારાા લગનન બ મહહના જ થયા

છ. આઈ એમ ઇન લવ વીથ માઈ વાઈફ. માર એનો

ઇનશયોરનસ લવો છ.

“ત તો સારી વાત કહવાય િણ આિણ કટલાના

કવરજની વાત કરીએ છીએ?” જકીએ સીધો સવાલ કયો.

પવજય મહતાએ િોતાની િતની તરફ જોા અન કહા, “પમલીયન

ડૉલરનો ઇનશયોરનસ. મારી કાશમીરા પમલીયન ડૉલરથી ઓછી

નથી.”

જકી કહ, “બહન ડૉસટર છ?”

પવજય બોલયો, “મારી વાઈફ ડૉસટર નથી અન હા િણ

ડૉસટર નથી.”

“તો િછી તમ બહનનો પમલીયનનો ઇનશયોરનસ કમ

લો છો?”

“મ તમન કહા ન ક આઈ એમ ઈન લવ, પરમની કોઈ

હકિમત ન હોય.”

“િરાત પવમાની હકિમત હોય. પપરમીયમ જોઈન તમન

ચકકર ચઢશ.”

“ ડોનટ વરી” પવજય બોલયો.


P a g e | 96


જકીન દાળમાા કાળા લાગા. તણ સીધા જ પછા.

“બહનન કનસર છ?”

કાશમીરા અન પવજય બનન હસયાા. જકી કહ ક “એમ

હસવાથી કાાઈ ન બન. સીધી વાત કરો. પમલીયનની િૉલલસીમાા

તો મહડકલ ચક અિ કરાવવા િડશ.”

પવજય બોલયો, “માર મહડકલના લફરામાા નથી િડવા

મન સીધો જ ઇનશયોરનસ આિી દો.”

માનવ સવભાવનો અભયાસી કષણવાર પવચાર ચઢયો.

આ મગાાન હાથથી જવા દવો નથી. સામાનય રીત લોકોન

ઇનશયોરનસ વચવા જકીએ સામ ચાલીન લોકોન મતનો મહહમા

તમન ડર લાગ એવી રીત સમજાવવો િડતો હતો. “જઓન

આિણ બધાાએ એક હદવસ જવાના તો છ જ. ધારો ક કાલ

તમાર જવા િડ તો તમન લાગ છ ક તમારા ફપમલીની

લાઇફસટાઈલ આજના જવી રહ?” આ સાાભળીન સામાન પવચાર

કરતા કરી દતો. જો િપત-િતની સાથ બઠાા હોય તો ત તનો

સટાનડડા દાખલો આિતો. “જઓન, એક ભાઈ લૉનગ

આઈલનડમાા હતા. ત મરી ગયા. સારા થા ક તમની િૉલલસી

હતી. વાઈફ િાસ આજ મપસિડીઝ છ.” આ વાતથી તો સામાની

િતનીનો એન સિોટા મળી રહતો. જકીએ એવી વાતો તો આન

કરવાની નહોતી. ત કહતો ક તાજાા ફલોનો નાનો ગલદસતો તો

કોઈિણ બનાવી શક િરાત ચીમળાઈ ગયલાા ફલોન વચચ ઢાાકી


P a g e | 97


દઈન જો કોઈ મોટો ગલદસતો બનાવી શક તો ત ઇનશયોરનસ

એજનટ જ. કાશમીરા બોલી, “જઓન પમ. શાસતરી, અમારા લગનન

બ મહહના થયા છ અન લગન િહલાા અમ બનનએ મહડકલ

ચકઅિ કરાવા હત ા ત હરિોટા તમન આિીએ તો ચાલ ક નહી?

તમન તમારા કામ માટ ચારજ િણ આિીશા.”

જકી કહ, “હા, હા, આિણ તનાથી ચલાવી લઈશા અન

તમન સારી કાિનીનો ઇનશયોરનસ અિાવી દઈશા.” જકીન લાગા

ક આ સતરીમાા જટલા રિ છ તટલી જ બદવદધ છ.

જકીએ તમન બ ચાર હદવસમાા જ થોડાા ફૉમા મોકલી

આિવાના વચન આપા અન પવજય અન કાશમીરાએ પવદાય

લીધી. જકીએ ઊઠીન બારીમાાથી તમન જતાા જોયાા. ખાસ કરીન

ત સતરીન જોતો રહયો.

અમહરકામાા ગજરાતી ઈમીગરા સના તરણ વગા િાડી

શકાય. િહલા પરકારના કાશમીરા જવા, જ િોતાની આવડત િર

આ દશમાા ભણવા આવયા, ભણયા. અમહરકન સોસાયટીમાા

િોતાના તથા િોતાના દશના નામ ઉમ. તઓ હકરસમસ ટાણ

ઘરમાા હકરસમસ રી રાખતાા. િોતાનાા બાળકોન ઇગલીશ બોલતાા

આવડ એટલ ઘરમાા ઇગલીશ બોલતાા. કાશમીરા નાની ઉમરમાા

કોલાલબયા પનવપસિટીમાા ભણી હતી. નયૉકાની વૉલ સરીટમાા

કામ કરતી હતી. મનહટનમાા રહતી હતી. બીજો વગા જગનનાથ

જવાનો હતો. જ ગજરાત છોડીન અમહરકામાા મહાગજરાતની


P a g e | 98


સથાિના કરવા આવયો છ જમન સવાર બકફાસટમાા ગાાહઠયા-

જલબી જોઈએ છ. અમહરકા પવિ કહવાય છ ક અમહરકા એક

એવો મસલટિગ િૉટ છ ક જમાા જગતની બધી સાસકપતના પમશરણ

થા છ. આ બીજા પરકારના ઇમીગરાટસ એ મસલટિગ િૉટન મલટ

કરવાની કસમ ખાધી છ. તમના જીવનમાા અમહરકન ધરતીના

બ અશ છ, એક ડૉલર અન બીજ ા ગરીનકાડા. હહનદી હફલમો

એમના જીવનનો આનાદ છ અન “િાનિરાગ” એ આનાદની

ચરમ સીમા છ.

તરીજા વગાની તો વાત જ પનરાળી છ. િહલા વગાન

એમ હતા ક અમહરકામાા લાાચરશવત નથી. બીજા વગાન

લાાચરશવતની ગાધ આવી અન તરીજા વગ લાાચરશવત ચાલ કરી.

પવજય આ વગાનો પરપતપનપધ હતો. ગરકાયદસર સોશયલ

પસકોહરટી નાબર કાાથી મળવવા, જવાા જોઈએ એવાા ખોટાા

લાયસનસ કાાથી લાવવાા, કોઈિણ જાતના ઇનશયોરનસ િર

ખોટા સલઈમ કવી રીત કરવા, મફતમાા ઇનટરનશનલ ફોન કવી

રીત કરવા, આ બધા સવાલોના જવાબ તમની િાસ હતા.

થોડા વખતમાા અમહરકામાા ગજરાતી માહફયા ચાલ થાય તો

નવાઈ નહી.

જકીની ઑહફસ છોડયા િછી પવજય મનમાા મલકાતો

હતો ક જવો જોઈએ તવો ઇનશયોરનસ એજનટ મળી ગયો.

હોપશયાર છ અન લોભી િણ. પવજયન માટ જકી તરીજો


P a g e | 99


ઇનશયોરનસ એજનટ હતો. એક નરોબીમાા હતો, બીજો લાડનમાા

હતો અન હવ તરીજો નયોકામાા મળી ગયો. બ વરસથી ત

અમહરકા આવયો હતો. આવતામાા ત મનહટનમાા રસટોરનટના

લબઝનસમાા િડયો. વરસમાા તો તની રસટોરનટ ઇસનડયન

કૉમપનટીમાા માનીતી થઈ ગઈ. િોતાની જ રસટોરનટમાા એક

િાટીમાા કાશમીરાનો ભટો થઈ ગયો અન લાગા ક કાશમીરા એન

જોઈએ છ એવી જ છ, કાશમીરાન એ ઘણી વાર મળયો. કાશમીરા

એના પરમમાા િડી. પવજય કાશમીરાના પરમમાા નહોતો િડયો.

તમ છતાા લગન થયાા. અજાણ પવજય માટ આ તરીજ ા

લગન હત ા. િહલી િતની નરોબીની હતી. નરોબીમાા તનો િાાચ

લાખ િાઉનડનો લાઇફ ઇનશયોરનસ લીધો હતો. તન લઈન ત

ઇસનડયાની ટર િર ગયો હતો. હરદવારમાા ગાગામાા નહાવા જતાા

અકસમાતથી ડબી ગઈ હતી. બ તરણ વરસ િછી ત લાડન

આવયો. બીજી ગજરાતી સતરીના પરમમાા િડયો, તન િરણયો. તનો

િાાચ લાખ િાઉનડનો લાઇફ ઇનશયોરનસ લીધો હતો. બીજી

િતની િણ હરદવારમાા નહાતાા ડબી ગઈ. તની તો લાશ િણ

નહોતી મળી. તના પવમાના િસા િણ પવજયન મળયા. જકીની

મદદથી કાશમીરાનો ઇનશયોરનસ લવા ગયો. જકીની એક

ખાપસયત હતી ક ત િોતાના દરક સલાયનટન બથા ડ કાડા

અચક લખતો જથી ત વયસસતન ખબર િડ ક મરવાના કટલા

હદવસ બાકી છ. કોઈિણ ફાકશનમાા િોતાના લબઝનસ કાડા


P a g e | 100


વહચવામાા કચાશ ન રાખતો. વરસમાા િોતાની બથાડ ચાર વાર

ઊજવતો. જથી િોતાના જદા જદા ગરાહક વગાન મળવાનો મોકો

મળ અન એ િાટીમાા સૌન કહતો ક “આજ ઇનશયોરનસની વાત

નહી. આજ બસ ખાઈ િીન જલસા કરો. કાલ કોણ જોઈ છ?”

આવી જ એક િાટીમાા પવજય અન કાશમીરા આવયાા

હતાા. એમાા પવજય જકીન કહા ક, “આ સમરમાા કાશમીરા અન હા

ઇસનડયા જવાનાા છીએ. ખાસ કરીન નોથામાા જવા છ.”

જકી બોલયો, ‘હા, હા, ફરી આવો. તમારા જવા

પમલલયોનર નહી જાય તો કોણ જશ?’

કાશમીરા બોલી, “ખાસ તો અમ હરદવાર જવાનાા છીએ.

તમ નહી માનો િણ પવજય ધાપમિક છ અન હરદવાર એની

માનીતી જગયા છ.”

જકી ત સતરીન જોતો રહયો. ત સાચ જ પવજયના પરમમાા

હતી. સૌન લાગતા ક કાશમીરા પવજયન ખબ પરમ કર છ. િોત

મનજમનટમાા હોપશયાર હતી એટલ રસટોરનટની બધી

જવાબદારી માથ લઈ લીધી. પવજય િણ ખશ હતો. રસટોરનટમાા

નફો િણ ઘણો થવા માાડયો. પવજય અન કાશમીરા નયૉકા , ન

જસીના ભારતીય સમાજમાા દરક ફાકશનમાા દખાવા લાગયાા. આ

ગાળામાા પશકાગોમાા બીજી રસટોરનટ ખોલવાના પલાન િણ ચાલ

થઈ ગયા.

આ બધા બનાવોએ પવજયનો આતમરામ જગાડયો.


P a g e | 101


પવજયન િોતાના આતમાનો અવાજ સાભળાયો. આ બધા શાન

માટ? આટલા િસા છ, નામ છ અન આવી સાદર િતની છ. તો

જીવન કમ ન જીવીએ? બ વખતથી તો િકડાયા નથી. હવ જો

કાયદાની ચાગાલમાા આવી જઈશા તો? ઘણા હદવસો એકનો એક

પવચાર કરીન તણ એક હદવસ જકી શાસતરીન ફોન કયો. ‘પમ.

શાસતરી માર તમન એક હરસવસટ કરવાની છ.’ જકી કહ,

“પવજયકમાર આઈ પવલ ડ એનીપથિગ ફોર .”

પવજય કહ ક “િલી ઇનશયોરનસ િોલીસી કનસલ કરજો

ન!”

જકી બોલયો, “કઈ ઇનશયોરનસ િોલીસી? તમારાવાળી

ક કાશમીરાબહન તમારી િૉલલસી લીધી છ ત?”



P a g e | 102



ક ભાના મળ નામ ઘણાા લોકોન ખબર નહોત ા. ઘણાા

લોકોન તમના પરા નામ જાણવાની િડી નહોતી. તમ છતાા

તમના નામ કમળાકર પરભાકર વદય હત ા. ક ભાઈ મારી ફોઈના

દીકરા હતા. એમની ઉમર મારા બાપજીના જટલી હતી. કહવાત ા

ક ફોઈ એમન જનમ આિીન સવાવડમાા જ મરી ગયાા હતાા.

મારાા દાદીમાએ મારા બાપજીની સાથ સાથ એમન ઉછયાા હતા

આથી મામા-ભાણજ વચચ ત ા-તાાનો સાબાધ હતો.

તયાર મારી ઉમર સોળક વરસની હશ. મ મારા

બાપજીન પછા ‘આ ક ભાઈન િોતાના ઘર છ અન ઘર

હસભાભી છ છતાા જયાર જઓ તયાર આિણ ઘર કમ હોય છ?’

મારા બાપજીએ કહા, ‘કન જ પછન!’ મ જયાર ક મોટાભાઈન

એ સવાલ કયો તયાર એ કહ, ‘તારા બાિનો તો મારા િર બહ

મોટો ઉિકાર છ. અમ નાના હતા તયાર કરજણ નદીના ઓવારા

િરથી હા તણાઈ ગયો હતો તયાર તારો બાિ કદી િડયો હતો

અન મન ખચી લાવયો હતો. એન માટ તો હા બધા કરવા તયાર

છા. તણ મન બચાવીન નવા જીવન આપા છ.’

ત હદવસ િછી જમ જમ હા તમન જોતો ગયો તમ

બારાખડીનો િહલો અકષર


P a g e | 103


તમ લાગવા માાડય ા ક એ ખરખર મારા બાપજીન માટ બધાા

નાનાામોટાા કામ કરતા. કામ કરવામાા ગૌરવ અનભવતા. મારા

બાપજી ક ભાઈના વતાનથી કાટાળી ગયા હતા. ક ભાઈ મારા

બાપજીના કોઈિણ કામ કરવાની તક જતી કરતા નહોતા.

બાાધી દડીના નીચા ઘાટના મજબત શરીર, મોઢા િર

દખાતાા શીળીનાા ચાઠાા, હોઠના ખણા િર સફદ કોઢનો ડાઘ,

જમણી બાજના સથાવાળા માથા એમન એક આગવા વયસસતતવ

આિતા. તમની સફદ કફની અન ધોપતા તમનો ઓહરજજનલ

કલર છીકણીના કારણ ગમાવી દતા. કફનીના ગજવાની ધાર

ઉિર કથથાઈ રાગના લસરકા દખાતા, ધોપતયામાા છીકણી

લછયાના ડાઘ દખાતા. નાક નીચ ચોટલી છીકણી સામી

વયસસતન ચોકકસ ખ ાચ. આ છીકણીની ટવ તમન મોસાળમાાથી

મળી હતી. એમનાા મામા-મામીઓ છીકણી સ ાઘતાા. એકબીજાાન

િોતાની આગવી ડબબીઓ બતાવતાા. કોઈની િાસ કોતરલી

ચાાદીની ડબબી હતી તો કોઈની િાસ સખડની હતી. દાદીમા

િાસ હાથીદાાતની હતી. કયા ગાાધીન તયાા સારી છીકણી મળ છ

તની વાતો થતી. મોટા કાકા તો ચિટી કવી રીત ભરવી અન

નાક િાસ કવી રીત રાખી અન ઊચા શવાસ ચઢાવવી તની

ચચાા કરતા. ક ભાઈ કાળકરમ આ બધાના ગર બનયા હતા.

મારા જીવનમાા આ વયસસતએ કોઈ અગતયનો ભાગ

ભજવયો નથી. એમ કહી શકાય ક રોજજિદા જીવનમાા બનતી


P a g e | 104


નાનીમોટી ઘટનાઓએ મારા મન િરથી કદી ન ભ ાસાય એવી

છબી કાડારી દીધી છ. આ જણ િાાચ સાત ચોિડી ભણયો હતો.

વાકચાતયા તો ઠીક િણ સાદાા વાકો િણ પરાા બોલતા નહોતા.

ત અજાતશતર નહોતા િરાત તમન કોઈની સાથ દશમનાવટ

કરવાની હહિમત નહોતી. એમન ગસસ થતાા મ જોયા નથી.

તમન ખોટા લાગતા. તમન ખોટા લાગ તની તમ નોધ ન લો તો

એ િાછા આવીન તમન કહી જાય ક તમન ખોટા લાગા છ.

આવી િહરસસથપત થતી તના કારણ ક ભાઈ બાફતા બહ િણ ત

કોઈ બદઇરાદાથી નહી િણ સામાનય બદવદધના અભાવન કારણ.

ક ભાઈના શરીર ખબ મજબત તમાા િણ લોકોના ધકકા

ખાવામાા તમન આનાદ આવતો. તમન ચાલવાના બહ જોઈએ.

ગામનાા બધાા માહદરોમાા જતા અન તયાા નાનાામોટાા કામ કરતા.

કહવાય છ ક નાનિણમાા તમન ટૉસનસલના ઑિરશન કરવા

િડયા હત ા તયાર નટવરલાલ ડૉસટર તમન ઘનની શીશી સ ાઘાડી

આક બોલવાના કહા. સામાનય રીત વયસસત નવ દશ સધી

બોલતામાા બભાન થઈ જાય તયાર ક ભાઈ 95 સધી બોલી ગયા

હતા. દાદીમાન નવાઈ લાગી હતી ક ક ભાઈન 95 સધી આક

આવડ છ!

ક ભાઈની બીજી લાકષલણકતા તમનો ખોરાક હતો.

તમન દરક જાતના ખાવાના ભાવતા તમાા િણ શરાદધિકષમાા એક

એક હદવસના ‘બાહમણ’ તરીકના આમાતરણ સવીકારતા અન દરકન


P a g e | 105


ઘર ખાવાના ખટાડતા. એમના પવિ ઘણી દાતકથાઓ પરચલલત

હતી. એમન ચહા િીતા જોવાનો લહાવો હતો. અમાર ઘર ત

ચહાનો કિ પિતતળની થાળીમાા રડી અન આખી થાળી મોઢ માાડી

આખના િલકારામાા તનો પનકાલ લાવતા. મારી બા કહતી, ‘ક

મોટાભાઈન ભગવાન અનનનળીની જગયાએ િતરાના ભ ાગળા

ગોઠવા છ.’

ભાઈન મામાઓની પસફારશથી ગામની

મપનપસિાલલટીની ઑહફસમાા નોકરી મળી હતી. ગામમાા

રખડતાા ઢોરોન િકડીન િાાજરાિોળમાા પરવામાા આવતાા. ક

ભાઈએ સાાજ તયાા જઈ ઢોરના માલલક િાસથી દાડની રકમ

વસલ કરીન રસીદ આિી દવાની. બીજ હદવસ રસીદનો

હહસાબ ઑહફસમાા આિી દવાનો. હા નાનો હતો તયાર ક ભાઈની

આગળી િકડી, િાાજરાિોળન દરવાજ ચઢીન ગાયો, બકરીઓ

જોયાના મન યાદ છ.

આ મપનપસિાલલટીના મકાન અમારા ઘરની સામ હત ા.

ક ભાઈ ઑહફસમાા બસવાની જગયાએ અમાર ઘર આવ અન

મારા બાપજીની આજબાજ ફયાા કર. કદીક મારી બાન શાકભાજી

લાવી આિ. તમના બોસ રાજ બકષીએ મારા બાપજીન કહા, ‘આ

તમારો ક સમાટા છ. ઑહફસમાા મજ અન ગાદી-તહકયા િાસ

િોતાનાા ચપિલ ઉતારીન બહાર જતો રહ છ. એનાા ચપિલ

જોઈન મન થાય છ ક ત ઑહફસમાા જ હશ!’


P a g e | 106


જયાર મારા બાપજીએ ક ભાઈન ટોકા તયાર ક ભાઈ

કહ, ‘જો મામા તારા કામ િહલાા િછી મારી નોકરી. ત ા છ તો હા

છા. ત મારો જીવ બચાવીન મન જીવનભરનો ગલામ બનાવી

દીધો છ.’

મારા બાપજી કહ, ‘એમાા મ ધાડ નથી મારી અન એ

વાતન ઘણાા વિો થયાા. હવ ભલી જા.’

‘જો હા એ ભલા તો નગણો ગણાઉ.’ એ વાત ક ભાઈ

ગામ આખામાા લોકોન કહતા. ક ભાઈ સમાજસવક નહોતા િરાત

લોકોના સાિકામાા સતત રહતા. કોઈન તયાા લગન આવવાના હોય

તો મહહના િહલાા કામ માટ િહોચી જતા જથી તમન કોઈએ

આમાતરવા ન હોય તોિણ આમાતર.

મરણ પરસાગ િણ ત એટલો જ સાચવતા. રડનારા રડ

િરાત ક ભાઈ વાાસ કિાવી લાવ, કાથાની દોરી, લાલ કિડા,

કાક, નાહરયળ, ફલ, ધણાત ા છાણા અન લટકતી તાાસણી એ

બધાની વયવસથા કરી દ. સમશાનમાા નાસતા માટ જલબી અન

ભસ ા જોઈએ ત માટ કોઈ છોકરાન દોડાવી દ. શબન

નવડાવવાની બમો િણ ત િાડી દ. આ બધા ત રમતામાા કરી

દ. ગમ તવા સગાના મતટાણ િણ મ તમન રડતા નથી

જોયા. હા, એટલા બોલ, ‘આ બહ ખોટા થા.’

ક ભાઈના સાત મામાઓએ તમન આમ જનસવા

કરવાની ઘણી મના કરી હતી િરાત ક જના નામ ત કોઈના શા


P a g e | 107


સાાભળ? એક હદવસ મારા બાપજીએ ઘરમાા વાત કરી ક નવો

મામલતદાર લાાચ માગ છ અન ખડતોન તરાસ આિ છ. ક

ભાઈ િણ તયાા હતા. બ-તરણ હદવસ િછી મામલતદાર મારા

બાપજીન રસતામાા મળી ગયા. મામલતદાર જણાવા, ‘તમારો

ભાણો મારી ઑહફસમાા મારા અિમાન કરી ગયો છ.’

મારા બાપજી ક ભાઈ િર લચઢાયા. ક ભાઈ કહ,

‘મામા, તન કોઈ દમ ત હા સહન ન કરા. તારો તો મારા િર

ઘણો ઉિકાર છ.’

આ પરસાગની મારા બાપ િર એટલી અસર થઈ ક

એક હદવસ અમ બ એકલા બઠા હતા અન વાત કરતા હતા

તયાર મારા બાપજી કહ, ‘આ કથી હા થાકી ગયો છા. હદલનો

ભલો માણસ િરાત એનો િીછો કવી રીત છોડાવવો?’

મ કહા, ‘વાત બહ સીધી ન સરળ છ. તમ એમનો

જીવ બચાવયો છ, તવી રીત ત તમારો જીવ બચાવ તો તમ

બાન સરખા ગણાવ.’

મારા બાપજી કહ, ‘આવી મરખ જવી વાત ન કર. આ

બધી કાચી ઉમરના તકકા છ.’

હા સોળ વરસનો હતો. મન મારી ઉમર કાચી નહોતી

લાગતી એટલ મ એક પલાન બનાવી કાઢયો. મ પવચા ક ક

ભાઈન નદીએ લઈ જઉ અન ડબવાનો ડોળ કરા. ક ભાઈ કદીન

મન બચાવ થઈ ગયો હહસાબ ચોખખો.


P a g e | 108


ઉનાળાના વકશનમાા નદીનો ઓવારો છોકરાઓથી

ભરાઈ જતો. વહલી સવારથી નહાવા-તરવાના ચાલ થઈ જતા.

સામાનય રીત દર વિ કરજણ નદી કોઈનો ભોગ લતી. એક

વખત કોઈ અજાણી વયસસત ઓવારાના િોલાણમાા ડબી જાય

િછી વધ લગરદી થતી. ભોગ ન લવાય તયાા સધી મારી બા મન

એકલાન તરવા નહોતી જવા દતી. આ વરસ હજ નદીએ ભોગ

લીધો નહોતો.

એક સવાર સાત વાગય હા ક ભાઈન ઘર ગયો. તમન

કહા, ‘આજ મારા પમતરો દવનર અન યોગશ તરવા નથી

આવતા. જો તમ સાથ આવો તો મારી બા મન નદીએ જવા દ.’

મારી કોઈ વાતની ક ભાઈ ના ન િાડતા. મારા માટ જાત દધ

ગરમ ક અન પિવડાવા. અમ બાનએ નદી તરફ પરયાણ ક.

ઓવારા િર માતર બચાર જણા હશ. ક ભાઈ ઓવારાના છલલા

િગપથય િાણીમાા િગ ડબાડીન ધોપતા ન િલળ એમ બઠા, મ

હકનાર થોડાા છબછલબયાા કયા, મ મોટથી બમો િાડીન વાતો

કરીન તમના ધયાન મારા િર કસનરત રાખા. િછી તમન ખબર

િડ તમ બડાઈ મારતાા કહા, ‘જઓ હા ઊડ જઈન ડબકી મારા

છા.’ ત મન રોક ત િહલાા તો હા દશ િાદર ફટ દર િહોચી ગયો

અન ડબકી મારી. િછી મારાથી પરપરા સિાટી િર અવાત ા

નથી એવો ડોળ કરી. ‘ક ભાઈ’ના નામની બમ િાડી િાણીમાા

જતો રહયો. વળી િાછો ઉિર આવીન િાણીમાા ફાકો મારી


P a g e | 109


િરિોટા કરવા લાગયો. ઊચા હાથ કરી, આખો ફાડીન ક ભાઈ

તરફ જોઈ બમો િાડી ‘ક ભાઈ બચાવો, બચાવો, ડબ ા છા’ મ

જોા તો ક ભાઈ ઊભા થઈન ઓવારા િર દોડાદોડી કરતા

હતા. ‘અલયા કોઈ એન બચાવો, િલો ડબ છ.’ બ છોકરાઓ

ખબ દર હતા. નજીકમાા કોઈ હત ા નહહ. મ િાછી ક ભાઈના

નામની કારમી ચીસ િાડી અન િાણીમાા ડબકી મારી અન કોઈ

આવ ક ન આવ ક ભાઈ િહરલ કિડ િાણીમાા કદી િડયા.

અતયાર સધી બધા મારા પલાન પરમાણ થા િરાત આ પલાનમાા

એક કડી ખટતી હતી. ક ભાઈન હજ સધી તરતાા આવડતા

નહોત ા.

બમો િાડવાનો વારો ક ભાઈનો હતો. ક ભાઈ વધાર

િાણી િીએ ત િહલાા હ ા તમના તરફ ધસી ગયો. તમની

િાછળ જઈ નીચથી િગ િકડી હકનારા તરફ ધકકો માયો.

િહલા િગપથયા સધી ઘસડી ગયો અન ઊધા સવડાવી િીઠ

દબાવી મોઢામાાથી િાણી કાઢવા માાડય ા. બ-તરણ પમપનટમાા જ

કળ વળી એટલ ક ભાઈ ધીમથી મારા તરફ જોઈન બોલયા,

‘આજ તા ન હોત તો મારા શા થાત.’ પવના પવચાર મ તમન

ધકકો મારીન િાણીમાા િાછા નાખયા.

જલાઈ, 1996


P a g e | 110



આ કથા સતયનારાયણની નથી; િરાત મારી, સતયનારાયણદાસ ઉફ ભોગીલાલ કહઠયારાની છ. અમહરકાના જીવન જ એવા છ ન ક સામાનય જીવની વાતાા િણ કથામાા િહરણમ અન આ કથાના અનસાધાન મારા ધાધાના પવકાસ સાથ છ. અમહરકાના હહનદ ધમાનો ઇપતહાસ િણ એમાા સમાયલો છ. અમહરકામાા હા ત જમાનામાા આવયો હતો ક જયાર નયોકામાા હફફથ એવન િર સાડી િહરીન જતી ભારતીય સતરીન અમહરકન લોકો ફોટો િાડવા ઊભી રાખતા. ત વખત નયોકામાા ઇસનડયન ગરોસરી સટોસામાા લડીઝન ખાવાનો ગાદર, અમતાાજન બામ ક િાલનાા લબસસકટ નહોતાા મળતાા. અર! ગરોસરી સટોસા જ નહોતાા. તયાર માહદરો તો કાાથી હોય? હા ભોગીલાલ કહઠયારા, બી.કૉમ.ની હડગરી િર ગરીન કાડા લઈન અમહરકા આવી ગયો હતો. નોકરી મળતી નહોતી. નયોકામાા ‘પસસસ હાડરડ વસટ’માા રહતા બધા કોલાલબયા પનવપસિટીના સટડનટસ િાસથી ઉધાર લઈ લઈન થાકો હતો. ત ટાણ મન મારો રાવલ એજનટ યાદ આવતો હતો. મારા રાવલ એજનટ કહા હત ા: ભાઈ કહઠયારા, અમહરકામાા જો તમ ભણલા હશો તો સખી થશો અન નહી ભણયા હો તો િસાવાળા થશો. અન તમ તો બી.કૉમ થયા છો એટલ િસાવાળા થશો.

શરી સતયનારાયણની કથા


P a g e | 111


ત હદવસથી મ તન મારો ગર માનયો હતો. માર િણ ભગવાન દતતાતરય જટલા ગર હતા. વાત એમ છ ક આિણી આગળ ઘણા લોકો સલાહન નામ લવારા કરી જાય છ. જના લવારા કામ લાગ તન ગર ગણવા; જના લવારા કામ ન લાગ તન દોઢડાહયા ગણવા. ગીતામાા ભગવાન કહા છ ક જયાર જીવનમાા અધકાર લાગ, આજબાજ કોઈ આશાના હકરણ નજર ન િડ તયાર ધમાન શરણ જવા અન ત પરમાણ મ બરકલીનમાા આવલ હરકષણના માહદરનો આશરો લીધો. કામ બહ સરળ હતા. સવાર શીરાનો બકફાસટ, બિોર શીરાપરી અન સમોસાાનો લાચ અન રાત શીરાપરી, સમોસાા અન કઢીભાતનો મહાપરસાદમ. બદલામાા ‘હર રામ, હર કષણ’ બોલી બોલીન કદવાના. શરઆતમાા આખ મીચીન કદકા મારવાના નહોત ા ફાવતા િરાત થોડા સમયમાા જ હા પનષણાત થઈ ગયો હતો. જયાર આજબાજ ગોરી અમહરકન છોકરીઓ કદતી તયાર આખ ખલી જતી. આમાા માર મન ધમાન કાાઈ લવાદવા નહોતી. ધમાનો ઉિયોગ જીવન ટકાવવા માટ કરવો હતો બાકી જીવનનો ઉિયોગ ધમા માટ વયય કરવાનો મારો ઇરાદો હતો જ નહહ. મન તો લબયર િીવાનો િણ શોખ હતો. આ માહદરમાા એની તક નહોતી િરાત ઍરિોટા ક સનરલ િાકામાા અમ ફાડફાળો ઉઘરાવવા જતા તયાર ગાિચી મારીન હોટડૉગ અન લબયર ઝાિટી લતો. આ માહદરમાા બીજા ભસતો આખ બાધ કરીન ભગવાનના ધયાન ધરતાા, તયાર હા આ દશમાા આ નવા દશમાા કવી રીત ટકવા અથવા માર કયો ધાધો કરવો જોઈએ તના પલાપનિગ કરતો. જીવન ધીમ ધીમ ઠકાણ િડવા


P a g e | 112


માાડય ા તયાા એક ચમતકાર થયો. એક ગજરાતી િહરવારન સતયનારાયણની કથા કહવા માટ િાહડતની જરર હતી. તમન થા ક આ હર રામ હર કષણના માહદરમાા કોઈક તો હશ જ અન તઓ સાચા િડયા. માહદરમાા હા, ભોગીલાલ તમન મળયો. મારા ગામના િાડોશી રણછોડ શકલ મન નાનિણથી કહતા; ‘તક, તયારી ત તાલવાન, મળ કીપતિ ન માનિાન.’ જયાર તક આવ અન તક ઝડિવા તયાર રહીએ તો િસા અન માનિાન મળ. કહવાની જરર નથી ક રણછોડ શકલન હા ગર માનતો હતો. અમહરકા આવવા નીકળયો તયાર રણછોડ શકલ મન હહરહર પસતકાલયની લખોટા જવા અકષરવાળી ‘શરી સતયનારાયણની કથા’ની ચોિડી ભટ આિી હતી. આમ અમ બાહમણ નહી િણ રણછોડ શકલના િડોશીન નાત હા અડધો બાહમણ ઇસનડયામાા થયલો બાકીનો અડધો અમહરકામાા આવીન થઈ ગયો. સતયનારાયણની કથા કહવામાા મશકલીઓ બહ િડી. પજા કરનાર સતરી-પરિમાાથી જમણી બાજ કોણ બસ તયાાથી જ મશકલી ચાલ થઈ. કાક, ચોખા અન ફલથી વધ પજાિાની ગતાગમ મન નહોતી. િસા કાર ચડાવવાના તના િણ જઞાન નહોત ા અન ત નબળાઈ િોસાય તમ નહોતી. િરાત હર રામ હર કષણ માહદરની રપનિગ અહી કામ લાગી. મારી નપતક હહિમત વધી ગઈ હતી. મ પવચા આ નવા ઇપમગરનટસમાા કાઈ ભસસતનો ધોધ વહયો જતો નથી. આ ત જ પરજા છ જ દશમાા વરસમાા ભાગય જ એકાદ સતયનારાયણની કથામાા હાજરી આિ છ. આ એ જ પરજા છ ક જ બટ, ચાિલ થલીમાા મકીન ભગવાનના


P a g e | 113


માહદરમાા આરતી ટાણ અદર જવાના િસાદ કર છ. દશમાા હા એવા બાહમણોન જાણા છા ક જઓ જનમાષટમીન હદવસ કષણજનમની ઘડી માણવા માટ ઍલામા મકીન સતા. ઘણાા બદવદધવાળાા જનમાષટમીની રાત 9 થી 12ના શૉમાા હફલમ જોવા જતાા. મ પવચા આ નવા ઇપમગરનટસ એમનાા બાળકોન ભસસતભાવની ગતાગમ થાય અન ધમાના સાસકાર િડ એટલ જ આ પજાના નામ િાટી કર છ. બાકી નથી તઓમાા ધમાપનષઠા ક નથી તઓન ધમામાા શરદધા. જો દીકરો િાસ થાય ક ખોવાયલા ગરીનકાડા મળ તો સતયનારાયણની પજા માન. હવ આ લોકોન માટ મારા કરતાા વધ લાયકાતવાળા ગરની જરર િણ નહોતી. મારા મોટા ભાગના યજમાન મન કહતા ક ‘મહારાજ જલદી િતાવજો.’ તમન કાા ખબર હતી ક મન જ કથા કહવાનો કાટાળો હતો? મારી કથા ચાલતી હોય તયાર થોડીઘણી વાતો થતી હોય તો ત હા ચાલવા દતો. પજા માટ એક વસતની જરર હોય તો ત લવા ચાર જણ જાય અન એક જણ વસત લઈન િાછા આવ. યજમાન દાિતીન કથા કહવડાવયાનો અન ભલથી લીધલા વરત પરા થયાનો સાતોિ થાય. મન આરતીમાા રસ, બીજાા બધાાન આરતી કાર પરી થાય એમાા રસ. તમાા િણ પરસાદનો લહાવો જ અલગ. સતયનારાયણની કથા લખનાર વયસસત િોત જ જમવામાા પનષણાાત હશ તથી જ તણ ખાાડ અન ઘીથી લચિચ પનવસાલ ટસટવાળી રપસપિ કથામાા જ ઘસાડી દીધી. મન મારી મ ાઝવણનો ઉકલ મળી ગયો. મ જોા ક ધમાની લાઇન િકડી રાખીશા તો સખી અન િસાવાળા થઈશા.


P a g e | 114


આહાર, પનરા અન કામ િશમાા અન મનષયમાા હોય છ બાકી ધમા એ એવી વસત છ જ મનષયન િશથી જદો િાડ છ. માનવજાત જાણયઅજાણય િાિ કર છ અન િાિન ધોવા ભગવાનનો ઉિયોગ કર છ. આિણ ભગવાન િાસ બઠા હોઈશા તો નયાલ થઈ જઈશા. મ પનણાય કયો ક માર આજ લબઝનસમાા િડવા. આમાા ધાધાના પવકાસની શકતા હતી. આિણા લોકો ‘કષણમાહદર’થી નહહ સાતોિાય તમન શરીનાથજીના જદા માહદર જોઈશ. ગોવધાનજીના ભસતન શરીનાથજીના માહદરમાા ચકકર આવશ અન રણછોડજીના ભગતનો ગોવધાનનાથજીના માહદરમાા શવાસ રાધાશ. િછીથી તમાા જાતજાતનાા માતાજીઓનાા માહદર થશ. ગણિપત અન હનમાનજીન તો જદા કાઢયા ન િછી રામ, લકષમણ અન સીતાજીનાા િણ અલગ અલગ માહદર િાાચ દસ વરસમાા બાધાય તો મન એની નવાઈ નહહ લાગ. આમાા તો લબઝનસની તકો જ તકો છ. હરસશનની કોઈ શકતા જ નથી તથી ઊલટા બહાર હરસશન થશ તો લોકો તો માહદર તરફ જ દોડશ. આ ધાધામાા ધમાસવા, પરભસવા, સમાજસવા જટલી કટલીય સવાઓ સમાયલી છ. આિણાા લોકોમાા મન પવશવાસ હતો ક તઓ કોઈ ‘ગસટહાઉસ’ ક ‘કૉમપનટી હૉલ’ બાાધીન િસાનો વયય નહહ કર િરાત કોઈ િણ ભગવાનના માહદર બાાધવા અચક િસા આિશ આિણન એ બહદ િસાદ હત ા. હા ભોગીલાલ કહઠયારા ભગવાન સતયનારાયણની સવામાા કમાવા લાગયો. કમાણી તદદન ટસસ ફરી; યજમાનન ઘર સારા જમવાના; શપનવારની સાાજનો પરશન ઊકલી ગયો. સારાા સારાા લોકોન મળવાના થાય. કથામાા થોડાક સાસકત આવ એવા


P a g e | 115


લોકો િસાદ કર. તથી ‘શાનતાકારમ’ અન ‘શરીરામચનર કિાલ ભજ મન’ ગદયમાા બોલી જતો. યજમાન દાિતીન િહલથી જ કહતો ક ‘ભગવાનન સવાટાર અન ડૉલર ચઢાવવો હોય તો ડૉલર... િછી જવી તમારી શરદધા.’ યજમાનની ભસસતન ચલનજ આિો એટલ િસા ચઢાવવામાા કચાશ ન રહતી. બલઝક પજા કરાવીન લીલાવતી કલાવતીની વાતાા જ ચાલ કરી દઉ. િછીથી િાાચ પમપનટની આરતીના ચાલીસ િચાસ ડૉલર તો ખરા જ! એક બીજાન કહા, બીજાએ તરીજાન કહા... ન આિણી ગાડી ચાલી. શપનવારની સાાજનો નહહ, િરાત રપવવારની બિોરનો પરશન િણ ઊકલી ગયો. મારી માાગ વધી ગઈ. ખરી વાત તો એ હતી ક માર કોઈ કૉસમિહટશન જ નહોતી. મારા ધાધાના પવકાસમાા મારા નામ નડતા હત ા. આ દપનયામાા યોગી ભોગી હોઈ શક િણ કોઈ ભોગીથી યોગી ન બનાય. આ લોકો મન સતયનારાયણવાળા મહારાજ કહતા હતા એટલ સતયનારાયણ નામ ગમી ગા. મહારાજ, દવ, મપન, આચાયા ઘણાાય લબરદ હતાા તમાના એકય લબરદ લઉ તો લોકો શાકા કર અન ‘ભગવાન’ નામ રાખા તો ઇનકમટસસવાળા િાછળ િડ. આમ પવચારીન ‘દાસ’ રાખા. સતયનારાયણદાસ. સીધ સીધા નામ; વહમ ન િડ તવા સાદા નામ. મ ‘ૐ’ વાળાા લબઝનસ કાડા િણ છિાવી દીધાા. આિણા લોકોનો સવભાવ જાણા એટલ ‘એઇટ હાડરડ’ વાળો ફરી ટલલફોન નાબર રાખયો. હહરહર પસતકાલયની જાતજાતની પવપધનાા પસતકો િણ માગાવી લીધાા. નવી દકાનના ઉદઘાટન, બાબરી ઉતારવાનો પવપધ, ઘરના વાસત


P a g e | 116


અન નવી ઇપમગરનટ સતરીઓનાા સીમાત પવપધ િણ કરાવવા લાગયો. આ ધાધામાા લાયસનસ જવા એક લાલ ટીલા િણ કિાળ િર કરવા લાગયો. તમન એક વાત કહવાની રહી ગઈ. મન આરતીનો ચસકો એવો લાગયો હતો ક ઉિરના દરક પરસાગ અચક આરતી કરાવતો ન આવલાા મહમાનો િાસથી ટસસ ઉઘરાવી લતો. આિણ ખોટા અલભમાન નથી કરતાા િરાત ઍનનજપનયર કરતાા તો વધ કમાતા જ હતા. રોલસ રોઈઝ વસાવવાની હોશ નહોતી િણ લલિકન તો લાવવી જ હતી. ઘણી વાર પવચાર આવતો ક માાસ-મટન ખાઉ છા, લબયર િીઉ છા ત સારા ન કહવાય. િણ વળી િાછો બીજો પવચાર આવતો ક હા તો પનપમતત માતર છા. લબચારા લોકો એમની જાત િાિ કર છ અન એમની જાત આ પરભભસસતના શભકાયા કરી િાિમાાથી મસસત મળવ છ. ત સાથ મારા હમબગાર અન લબયરન શી લવાદવા? બાકી મારા પલાપનિગ બરાબર જ હત ા. એક આિાદષટાના પવચારો હતા આમ છતાા મારી આ કચમાા રકાવટ આવી. વાત એમ બની ક એક લગનપવપધના અત વરકનયા િાસ હા આરતી કરાવતો હતો તયાર મહમાનોમાાથી રશમી ઝભભો-કતો િહરલા એક સજજન મારી િાસ આવયા. બોડકા માથા અન કિાળ િરના પતલક િરથી લાગા ક તઓ સાનયાસી હતા. તમણ મન પછા: ‘તમ હહનદ છો?’ મ હા િાડી. તો તઓ કહ: ‘તમ કોઈ હદવસ હહનદ લગન જોા છ?’ િાાતરીસ વરસ િણ હા કાવારો હતો. મ ડોકા ધણાવી ના િાડી. ‘તો િછી લગન કરાવવા કમ નીકળી િડયા છો? અન લગનમાા કદી આરતી


P a g e | 117


કરાવાય?’ એ સજજન ગસસ થઈન બોલયા. હા તો તમન જોતો જ રહયો. શો પરતાિી અવાજ! શી એમની પરપતભા! મ જમ તમ આરતી પરી કરાવી અન એ સજજન િાસ ગયો. મન કોઈક કહા: ‘ આ તો બાળ બહમચારી િરમ પજય ગર શરી ચહરતરાનાદ છ.’ હા ગ ાચવાયો છતાા તમન િગ લાગયો. હા કટલાય લોકોન મળયો છા િરાત આમનો તો પરભાવ જ જદો હતો. એમના મો િર કાઈ જદા જ તજ હત ા. તમણ મન કહા: ‘તમ માણસ સારા દખાવ છો. િછી આવા ધાધા કમ કરો છો?’ મન થા ક ‘આમન મારા િોલની જાણ એક જ ધડાક કાાથી થઈ ગઈ?’ તમ છતાા મ હહિમત રાખીન તમન કહા: ‘ગરજી! આ પરવપતત તો આ દશમાા ટકવા માટ જ કરી રહયો છા. મારી દસષટએ એમાા કશા ખોટા નથી.’ ‘તમ ભગવાનનો ડર ન રાખો તો કાઈ નહહ િરાત ઇનકમટકષવાળાથી તો ડરો. આ અમહરકન સરકાર તમન સલળયા ગણતા કરી દશ.’ મન લાગા ક આમની સાથ દલીલ કરવામાા માલ નથી. તયાા તો ગર શરી ચહરતરાનાદજી બોલયા: ‘એક કામ કરો. આવતા શપનવાર આિણા માહદરમાા આવો. ધમા શા છ ત જઓ અન આવો તો મન જરર મળજો.’ આ ઊલટતિાસ પરી થાય એટલા માટ જ હા માહદર જવા સહમત થયો. અઠવાહડા િસાર થઈ ગા. બાળબહમચારી શરી ચહરતરાનાદ મન મળવા બોલાવયો છ ત મન યાદ હત ા. શપનવાર તમના લોગ આયલડના માહદર િહોચી ગયો. માહદર શા હત ા! વકાઠ હત ા વકાઠ! જટલો સમય મ માહદરમાા ગાળયો તટલો મારી પવચારસરણીના િહરવતાન માટ અગતયનો નીવડયો. માહદરમાા કોઈ ઓચછવ મનાવાઈ રહયો હતો. કયો


P a g e | 118


પરસાગ હતો તની કાાઈ ખબર ન િડી. આિણા કોહટ કોહટ દવતાઓમાાથી કોઈ ન કોઈનો જનમપરસાગ ૩65 હદવસમાા જરર હોય જ અન ન હોય તો અલગયારસ ક પનમ તો ખરી જ! ભગવાા વસતરોમાા બાળ બહમચારીશરી હારમોપનયમ વગાડી રહયા હતા. આજબાજ િાાચ દસ અમહરકન ગોરાા છોકરા-છોકરીઓ િદમાસન લગાવી બઠાા હતાા. ન સમજાય એવા શબદોમાા ગાતાા હતાા. મન થા કાા મારી ધમાપરવપતત ન કાા આ મહાતમા! ભારતવિાનો ઝાડો ફરકાવવા શરી પવવકાનનદ જવી પવભપત િછી આજ બીજો આતમા અમહરકામાા આવયો. ભજન-કીતાન બતરણ કલાક ચાલયાા. િછી મહાપજા, ભજન-કીતાન િછી તઓ મન મળયા. મન કહા: ‘મહાપજા િછી મન મળીન જજો.’ મહાપજા તમણ સવહસત કરી. િલાા અમહરકન છોકરા-છોકરીઓ શા સરસ રીત કામ કરી રહયાા હતાા! તમાાની બ ઇનર દરબારની અપસરા જવી લાગતી છોકરીઓ તો માહદરના ગભાાગારમાા િણ કામ કરતી હતી. સવામી ચહરતરાનાદ મન માહદરના ઉિરના ભાગમાા લઈ ગયા. તયાા તમના પસવાય બીજ ા કોઈ પરવશી શકતા નહહ. ત તમના રહઠાણ અન િસાનલાઇઝડ દવમાહદર હત ા. તમણ મન કહા: ‘હ ા તમારા જવા માણસની શોધમાા છા જ આ માહદરનો કારભાર કર.’ મ સવપન િણ ધા નહોત ા ક બાળ બહમચારી મહારાજ મન આવી તક આિશ. હા તો ચમકી જ ગયો. મ કહા: ‘પરભ! હા તમારા માહદરન લાયક નથી.’ તઓ બોલયા: ‘તમ િરણલા છો?’ મ કહા: ‘િાાતરીસ વરસ િણ હા હજી કાવારો છા’ તો ત બોલયા: ‘જઓ, ગહસથ લોકો કાવારા હોય. સાધ તો બાળ બહમચારી હોય.’ હા તમન જોઈ જ રહયો.


P a g e | 119


તમણ કહા” ‘તમ આ જવાબદારી સાભાળો. હા તમન ધાપમિક સાસકાર આિીશ; તમન શાસતરીય સાગીત શીખવીશ; તમ હાલ કમાઓ છો તથી વધાર િસા આિીશ. શરત ફસત એટલી ક જગાર નહહ રમવાનો; પસગારટ નહહ િીવાની; માાસ નહહ ખાવાના અન િરણો નહહ તયાા લગી સતરી-સાબાધ નહહ રાખવાનો.’ મ કહા: ‘શરઆતની શરતો માનય છ િરાત છલલી શરત પવચારવી િડશ.’ ઘર આવયો, આખી રાત પવચારમાા ગઈ. એક બાજ મારો વધતો જતો લબઝનસ અન બીજી બાજ સાચા ધમાસાસકાર, સાચો ધાપમિક વારસો અન સાચી જનસવા. એક બાજ મારી કમફટબલ લાઇફ સટાઈલ અન બીજી બાજ બાળ બહમચારીના નીપતપનયમોવાળા જીવન. હા શા કરા? બાળ બહમચારી ચહરતરાનાદજીન મળવા અન મારા પવચારો દશાાવવા. મતલબ, માર મારી િોલ જાત જ ખોલવાની િછીથી માર એનો અલભપરાય પછવો અન પનણાય લવો. આખી રાત ઊઘ નહોતી આવી, એટલ બીજ હદવસ સવાર આઠ વાગય માહદર િહોચયો. ભપવષયના પનણાય માટ ચહરતરાનાદનો અલભપરાય અગતયનો હતો. આગળના દવાર ખલલા હત ા. કોઈ વહલી સવાર માહદરમાાથી બહાર ગા હશ. રાતના ઓચછવની સામગરી ચાર બાજ વરપવખર િડી હતી. કષણ-રાધાની મપતિ આડ િડદો િાડી દીધો હતો લાગા ક ભગવાન િણ રપવવાર ઊઘતા જ હશ. ઉિર શરી ચહરતરાનાદજીના રહઠાણમાાથી અવાજ આવતો લાગયો. માહદર િાછળના ભાગ િરના દાદર િરથી હા


P a g e | 120


ઉિર િહોચયો. જોા તો તમના િસાનલાઈઝડ ભસસતખાડમાાથી કોઈક અદર હોય એવો અવાજ આવતો હતો. બારણા બાધ હત ા. મ બારણ ટકોરા માયાા. ‘બહમચારીજી! આિ અદર છો?’ અદરથી કાઈક ગસપસ થતી હોય એવા અવાજ સાભળાયા. મ બારણાાન સહજ ધકકો માયો તો બારણાા ખલી ગયાા. મ જોા તો અમહરકન પશષયા એક ખણામાા તના બલાઉઝનાા બટન બીડી રહી હતી. અન તયાા જ પસિગલ બડ િર શરી બાળ બહમચારી આખા શરીર ચાદર ખચી, ઊચા ડોકા કરી, મારી સામ આખો ફાડી ફાડીન જોતા હતા. તમણ અલભપરાય આિી દીધો અન મ મારો પનણાય લઈ લીધો. એપપરલ 1992


P a g e | 121



રપવવારની એક બિોર એ મન મળવા આવયો. આખી જજિદગી ગજરાતીના પરૉફસર તરીક પવતાવયા િછી પનવતત થઈ હા નયૉકામાા મારા દીકરાન તયાા રહવા આવયો હતો. ડોરબલ વાગયો, મારી સામ જાણ એક કારકન ઊભા હત ા. તણ કાળા િાટલન ન ધોળી કફની િહરલાા હતાા. માથા િરની ફલટ હટમાા વળી મોરના િીછા ખોસલા હત ા. બ હાથ જોડી ત બોલયો: “નમસત, હા મહાકપવ ગનદરમ.”

મ કહા: “હા ભગવતીપરસાદ દવ.” તણ કહા: “આિ ઓળખાણ આિવાની ન હોય. હા વિોથી નયૉકામાા રહા છા. િણ ગય વિ આિની િસષટપપતિ ગજરાતમાા ઉજવાઈ તની મન ખબર છ. આિન બ લાખ રપિયાની થલી અિાણ થયલી તની િણ મન જાણ છ.” તની ઉમર િાાતરીસક વરસની હશ. િહલાા તણ જયાર ફોન િર વાત કરી હતી તયાર ‘મહાકપવ ગનદરમ’ના નામ મારા મનમાા ઉતસકતા જગાડી હતી. હવ તમાા આશચયા િણ ભળા. એ બોલયો: “આિનાા કાવયો ન પનબાધો તો અમ ગજરાતી િાઠયપસતકોમાા ભણયા છીએ. આિ તો ગજરાતનાા રતન છો. આિ તો ઘણાા પસતકો લખયાા છ, નહહ?”

મહાકપવ ‘ગનદરમ’


P a g e | 122


મ ખબ નમરતાથી કહા: “હા, સાઠ પસતતર ખરાા.” “આિ હવ અમહરકામાા જ રહવાના છો તથી અમહરકાનાા ગજરાતીઓન આિનો લાભ મળશ.” મ કહા: “આખી જજિદગી ગજરાતમાા વીતી એટલ અહી રહવાના મન નથી થતા.” ત બોલયો: “અર! એ શા બોલયા? મન નથી થતા? એક વાર ડૉલર કમાતા થઈ જશો તયાા ભતકાળ ભલી જશો ન... ન... ભપવષયનાા સિનાા જોતાા થઈ જશો. કોઈક દશીના સટોરમાા લાગી જાવ.” મ કહા: “મન નોકરીની ઇચછા નથી. અહી રહીન ગજરાતી સાહહતયની સવા કરવાનો જ મારો તો ઈરાદો છ.” તણ ઝટ દઈન કહા: “તો િછી જોડાઈ જાવ મારી સાથ. આિણા બાનના ધયય એક જ છ. હા િણ મા ગરજરીની સવા કરા છા.” મ પછા: “તમ શા કરો છો?” એ કહ: “આમ તો આિણ ડાયમાડમાા છીએ. િરાત ગઝલો લખા છા; કાવયો લખા છા ન જયાર લખવાનો કાટાળો આવ તયાર હાઈક લખી નાખા છા.”

“તમન અમહરકાના ગજરાતીઓએ મહાકપવનો લખતાબ આપયો છ?” મ નમરતાથી પછા. “અર મરબબી! લખતાબ તો અગરજો આિતા. એ જમાના ગયા હવ તો લખતાબ આિણી જાત સરજવાના; િછી ત કોઈ િણ કષતર હોય. તમ એમ માનો છો ક રજનીશજીન બહમાએ ‘ભગવાન’ બનાવલા? અર! ગઈ કાલ સધી પસનમાનાા ગાયન ગાનારા આજ િાહડત થઈ ગયા છ અન નૌશાદઅલીના


P a g e | 123


ઑરકસરામાા સારાગી વગાડનાર આજ ઉસતાદ થઈન બઠા છ. ગજરાત માટ કહવાય છ ક હવ કોઈ મહાકપવ િદા થવાનો નથી. ત મારાથી સહન ન થા. આમ તો કપવતા લખા એટલ હા કપવ ગણાઉ જ. િરાત તથી વધ તો હા અનભવી છા. એટલ મારા નામ મકશમાાથી મહાકપવ કરી નાખા.” મ કહા: “એમ મહાકપવ ન થવાય.” “કમ ન થવાય? જો હા જ મારી જાતમાા ન માના તો બીજાા કવી રીત માનશ? આઈ એમ ગોઇગ ટ સલ માય આઇહડયા ટ ગજરાતી િીિલ. હા, હવ મારા િછી ગજરાતમાા કોઈ મહાકપવ નથી થવાનો એ વાત કબલ.” મ પછા: “પરાચીન કાવયોનો અભયાસ કયો છ, ખરો?” ત બોલયો: “મરબબી! આ નવો ગ છ. ઍરૉપલનનો, ટી.વી.નો ન ફસસ મશીનનો. તમ જ પવચારો આ બધા નરપસિહ મહતાન મળા હોત તો? મહતાજી િોતાના ઘરમાા હહરજનોન બસાડી ચાનો ઘ ાટડો ભરતાા ટી.વી. જોતા હોત ન બાઈ મીરાા કષણન યાદ કરવાન બદલ ફોન િર કલાકો સધી બહનિણી જોડ વાત કરીન ઝર ઉતારવાના કીપમયા શોધતાા હોત.” હા તો સતબધ થઈ ગયો. કાઈ કહવા માટ મછાા વળ એ િહલાા એણ ઉમ: “મારા પપરય કપવ સનદરમ’ તમન સનમાનવા મ ‘ગનદરમ’ નામ િસાદ ક છ. બાકી, આજકાલના કપવઓની કપતની વાત તો બાજ િર રાખો એમનાા નામ જઓ તો એ નામનાા િણ ઠકાણાા નહહ.” પવિય બદલવા મ પછા: “તમ હજી હટ કમ ઉતારી નથી?” “મહાશય, એમ પછો ક હટ કમ િહરી છ? આ હટ િણ


P a g e | 124


મારા મહાકપવ થવાના આઇહડયામાા ઉિયોગી છ. આ જમાનો રડમાકાનો છ. મ બધા જ સાકષરોની તસવીરોનો અભયાસ કયો છ. કોઈ ડગલાા ભરનારન િણ કહો ક કપવ નમાદના કાવયની બ લીટી બોલો તો તન ફાાફા ા િડી જશ. િણ તમનો લાબગોળ િાઘડીવાળો ફોટો એ તરત જ ઓળખી કાઢશ.”... અન ત માદ માદ હસવા લાગયો. જાણ સચવતો ન હોય ક હા તમારા કરતાા હોપશયાર છા. હસવાની વાત તો બાજએ રહી, આ મરખ માણસ મન આચકા િર આચકા આપય જતો હતો. હા કાઈ કહા ત િહલાા જ એણ કહી નાખા: “મરબી! મળ વાત િર આવા. મારો ઇરાદો આિન મારી ગઝલો અન કાવયો વાચાવવાનો છ. હા મારી ફાઈલો લાવયો છા. આશર ચારસો િાાચસો કપતઓ હશ.” મ કહા: “જઓન તમારાા કાવયો સાાભળવાના આિણ િછી રાખીએ તો કવા? તમ આવતા રપવવાર આવો. મારો પવચાર છ ક તમારો લાભ આિણા ગજરાતના જાણીતા ગઝલકાર નરભરામ જરીવાલા તથા ચાિાબહન ચોરપસયાન િણ મળ. એ બાન નયૉકામાા જ રહ છ. હા ત બયન આમાતરણ આિીશ અનકળ હશ તો તઓ જરર આવશ.” ત કહ: “સારા, તયાર અતયાર તમન જવા દઉ છા. િણ આવતા રપવવાર તો તમાર મારી ગઝલો સાાભળવી જ િડશ” આટલા કહી ત ઊઠયો. જતાા જતાા વળી કહ ક: “એમ કરો... આ ફાઈલો અહી મકતો જાઉ છા.” મ કહા: “ના, હા. તમ જ અમન તરણન વાાચી સાભળાવજો ન.” અઠવાહડા તો કાા વીતા ત ન સમજાા. મ નરભરામ


P a g e | 125


તથા ચાિાબહનન મહાકપવ ગનદરમ પવશ વાત કરી. એ લોકોનય હસવા આવા... ન નરભરામ તો મન કહા િણ ખરા: “તમાર આવા લોકોન મોઢ ન ચઢાવવા જોઈએ.” ચાિાબહન કહલા: “મન નવી િઢીનાા કાવયો વાાચવાા ગમ છ. એન જરર બોલાવો. આિણન આનાદ આવશ.” ન રપવવાર અમ તરણ બઠાા હતાા; મજાની વાતો ચાલતી’તી તયાા બલ વાગયો. બારણા ખોલા; સામ મહાકપવ ઊભો હતો. મ આવકાર આપયો: “આવો, તમારી જ રાહ જોવાય છ.” મ જોા તો ચાિાબહન હસવા ખાળી શકતાા નહોતાા. ત બોલયો, “મારી હટ જોઈન હસો છો ન? જો એમ જ હોય તો મારો આઈહડયા કામ કરી ગયો. જઓ તમારા ધયાન કવા ખચા?” મ પછા: “તમ ગઝલો લાવયા છો ન?” ત બોલયો: “ગઝલો અન કાવયો િણ. ઉિરાાત થોડાા હાઈક િણ.” મહાકપવ બઠો. િછી નરભરામ તરફ જોઈન કહ: “ગજરાત સરકાર તમારા કાવયસાગરહન ઇનામ તો આપા િરાત તમારા લખાણ આિણન િસાદ નથી. મન લાગ છ ક આિણા દશની પરણાલી મજબ ઇનામ મળવવામાા પમતરોએ મદદ કરી છ.” નરભરામ માટ આ વાત અસહય હતી. તઓ કાઈ િણ બોલ ત િહલાા મહાકપવએ આગળ ચલાવા: “બહન, તમારાા કાવયો સરળ છ; િરાત ઝાડિાન, િાણી િથથર, આતમા-િરમાતમા પસવાય તમાર બીજ ા િણ કાઈક લખવા જોઈએ” અન િછી ધીર રહીન ઉમ: “શરાબ િર લખો; શરાબ િર. િલા અપમતાભ બચચનના પિતાએ પવના દાર િીધ ‘મધશાલા’ િર લાખખો રપિયા બનાવયા.”


P a g e | 126


નરભરામ કહ: “મહાશય, એ બધાાની વાત મલો, તમ શાના િર લખો છો?” “માર હાથ જ કાાઈ ચઢ તના િર લખી નાખા.” અમ તરણ એકસાથ જ બોલયાા: “એટલ?” ત ઠાવકાઈથી બોલયો: “જઓ ગાલલબના જમાના િહલાાથી ગઝલો લખાય છ. આજ સધીમાા હજારો શર શાયરી લખાયાા છ. તની આિણા ગજરાતીઓન તો કાાથી ખબર હોય? તનો િહરચય કરાવવા હા તના ગજરાતી ભાાિાતર કરા છા. મારા ભાિાાતર બહ ઉતતમ નથી થતા. િણ જો તમાા મળ કપતનો અણસાર િણ ન આવતો હોય અન મળ કપતનો ભાવ િણ અદર ન આવતો હોય તો ત મારી મૌલલક કપત જ કહવાય ન?” નરભરામ કહ: “એન મૌલલક રચના નહહ તફડાચી કહવાય.”

મહાકપવ ગનદરમ બોલયો,“મન કાઈ વાાચવા દશો ક િછી તમારા જ હાાક રાખશો?” તણ હાથમાા ફાઈલ લીધી ન કહા: “જઓ એક શર િશ કરા છા...” નજર છ કાા અન પનશાન છ કાા તમ તો ગજબની કરામત કરો છો? વાતો વાતોમાા અમન ઘાયલ કરીન

તમ તો ગમમતની કયામત કરો છો. િસાદ છ અમન ઘાયલ થવાના

પનશાન બનવા અમન ગમ છ.


P a g e | 127


ગણાવી મશકલીઓ મહોબબતના રાહની, તમ તો સફરની હોનારત કરો છો.” તયાા તો ચાિાબહન કહ: “વાહ ભાઈ! વાહ.” મ કહા:

“સરસ.” નરભરામ તાકી રહયા. ત કાઈ જ ન બોલયા. ગનદરમ બોલયો: “આમાા તમન અનવાદની ગાધ આવી? કહો જોઉ.” િછી ઉમ: “આ તો હફલમ સી.આઈ.ડી.”ના શમશાદ બગમ ગાયલા ગીત “કહી િ પનગાહ કહી િ પનશાના.” નરભરામ કહ: “આમ ત ગઝલ લખાતી હશ? ગઝલ લખવા હદલમાા દદા જોઈએ. ભગન હદય સાથ ગઝલ લખો તો રાગ જામ.”

ત બોલયો: “મરખ હોય ત પરમમાા પનષફળ જાય. બાદા તો િડોશીની છોકરી િર જ દોરી નાખતા; િરણયા િણ તન જ ન તય િરનાતના િડોશી.” ચાિાબહન કહ: “ચાલો, બીજી એકાદ કપત વાાચો.” મહાકપવએ ફાઈલનાા િાનાા ફરવયાા ન કહ: “આનો િાયો સાસકતનો છ. સાાભળો... “સસમતમય આ વદન પરકાશપાજ રલાવ. શયામલતા તારા કશની હદયકાજ સજાવ. સવલણિમ તારી કાયા ન છલકાત ા યૌવન પપરય! ઓહ, પપરય! સવાતર પરણયગાજ ફલાવ.” નરભરામ કહ: “તમ પરાસાનપરાસ સારા ગોઠવયા છ; કલિના િણ સાદર છ. િરાત કપત કાઈ જામતી નથી.” તયાર ચાિાબહન કહ: “આ િણ અનવાદ જ હશ, નહહ?”


P a g e | 128


“હાસતો...” ત બોલયો: “િારસમલણ હફલમમાા હલનનો ડાનસ નહોતો?” “હાસતા હઆ નરાની ચહરા; કાલી ઝલફ રાગ સનહરા તરી જવાની તોબા તોબા હદલરબા, હદલરબા.” “તમન લોકોન એ બહ નહહ સમજાય. હલનના ભસતોન કપવતાના ભાન નહહ ન કપવતાના ભસતોન હલનમાા રસ નહહ. એટલ વાત જ શી કરવી?” મ તન પછા: “તમ માણસ તો સારા દખાઓ છો િછી આવા શા સાર કરો છો?”

ત બોલયો: “મરબબી, જમાનો હરસાઈહકલાગનો છ: જની વસત નવા સવરિ હાજર કરવાનો ગ છ. જઓન... ગઝલો બધી આિણી નથી ન આિણી છ ત ગઝલો નથી. ગઝલો મળ તો ઉદાની. આિણાા બહ બહ તો પરભાપતયાા ન ભજનો; બાકી કાવયો ન ગરબા.” નરભરામ કહ: “હવ બાધ કરો તમારો બકવાસ. મન લાગ છ ક હવ આિણ છટા િડવા જોઈએ.” જવા નરભરામ સોફા િરથી ઊઠયા ક મહાકપવ બોલયા: “અર! બસો, બસો, તમન જોઈન મન હાઈક સફ. સોફામાા બઠા. મરણ િાજામાા જીવન ડબ. “તમ આન હાઈક કહો છો?” નરભરામ બોલયા:


P a g e | 129


“હાઈકમાા તો િાાચ, સાત ન િાાચમી શરપત સાખયા તરણ િાસસતમાા હોય છ. ‘મરણ િાજામાા’ તો છ અકષર જ થયા.” મહાકપવ કહ: “તમ કપવ છો છતાા તમારા ગલણત િાકા છ. બાકી આજકાલ કપવઓ સમાસ અન છાદમાા લખવાન બદલ અિદયાગદયમાા લખ છ. કારણ ક એમના ગલણત જ કાચા હોય છ. સારા તો ‘મરણ િાજામાા’ન બદલ કરી નાખો ‘મરણના િાજામાા’ થઈ ગયા ક નહહ સાત અકષર?” મારાથી હવ ન રહવાા. મ કહા: “હા તમન ફરીથી પછા છા ક આમ કરવાનો અથા શો છ?”

ત કહ: “હા િણ એમ જ પછા છા. મારી કપત કોઈ છાિ નહહ તયાા સધી એનો શો અથા છ? નાટક ભજવાય નહહ ન કાવય છિાય નહહ તો વાાલઝયા કહવાય. આિણન તમારો સિોટા જોઈએ છ.” હવ નરભરામ ખરખર બગડયા.

“ચાલતી િકડો. મોટા સિોટા શોધવા નીકળયા છો ત.” મહાકપવ, નરભરામ તરફ જોયા પસવાય મન કહ:

“આવતા મહહન નયૉકામાા કપવસામલનના પરમખ આિ થવાના છો એવી મન ખબર િડી છ. આિ તમાા મન કાવયિઠન કરવાની તક આિો.”

હા કાઈ બોલા ત િહલાા નરભરામ કહ: “એ સામલનમાા તો આખા .એસ.એ.માાથી ખાસ આમાપતરત કરલા ખયાતનામ કપવઓ આવશ. એમાા તમારા કામ નહહ.” “કમ મારા કામ નહહ?” એ બોલયો, “મારી બધી કપતઓ તો વાાચી જઓ.” ચાિાબહન સિષટતા કરી, “ભાઈ, એમાા એવા કપવ-


P a g e | 130


શાયરોન આમાતરણ આપયાા છ ક જમનાા નામ વાાચી લોકો હટહકટ ખરીદ.”

ત બોલયો: “જાહરખબરમાા તમ મહાકપવ ગનદરમ છિાવશો તો લોકોન લાગશ ક આ તો સનદરમ ની જગયાએ ગનદરમ છિાઈ ગા છ. એટલ વધાર લોકો આવશ.” નરભરામ કહ: “િણ તમન સાાભળશ કોણ?”

ત હવ ગરમ થયો અન બોલયો “તમારા કરતાા મન વધ સાાભળશ ન િસાદ કરશ.”

નરભરામ િણ ગાાજયા જાય તમ નહોતા. ત કહ: “તમ ખોટો ફાાકો ન રાખો.”

મહાકપવ હવ રાગમાા આવી ગયો, કહ: “તમારી કપવતા કરતાા, લોક મારી કપવતા વધાર િાસ કરશ; મારવી છ શરત?” નરભરામ કહ: “શા માટ શરત મારવા તયાર થાવ છો, નાક કિાઈ જશ.”

ત બોલયો: “નાકની વાત જવા દો; ડૉલરની વાત કરો ડૉલરની” અન િછી શરત મકી: “જો લોકો મારી કપત કરતાા તમારી કપતન વધ િસાદ કર તો માર તમન િાાચસો ડૉલર આિવા.” ચાિાબહન કહ: “લયો. આ મજાની વાત થઈ. રમત જામશ. નરભરામ! મારો શરત. આિણ તમારી તરફ છીએ.”

નરભરામ કહ: “તમારી કપત ખરખર વખણાવવાની નથી; િણ મારી િાસ તમન આિવા માટ િાાચસો ડૉલર નથી.” હવ મહાકપવ બોલયો: “જો લોકોન તમારી કપત િસાદ િડ તો હા તમન િાાચસો ડૉલર આિીશ અન લોકોન મારી કપત


P a g e | 131


ગમ તો તમાર મન ફસત સો ડૉલર આિવા છ શરત કબલ?” ચાિાબહન કહ: “નરભરામ! હા િાડી દો. તમ ચોસસસ જીતી જશો. િણ હા, લોકોની િસાદગી કવી રીત નકકી કરવાની?”

મહાકપવ કહ: “સીધી વાત છ. આિણ બાન જણ આિણી કપત સામલનમાા વાાચવાની; જની કપતન વધ તાળીઓના માન મળ ત વયસસત જીતી. કોન વધાર તાળીઓના માન મળા છ ત નકકી ભગવતીપરસાદ કર.” મ કહા: “મહરબાની કરીન મન આમાા ન સાડોવશો... અન તમાર એવી શરત શા માટ મારવી છ?” િણ બમાાથી કોઈ માના નહહ. નરભરામ કહ: “મારા સો ડૉલર અન તમારા િાાચસો ડૉલરની શરત માજર છ. અન ભગવતીભાઈ! તમ પનણાાયક. તમ જ કહશો ત મન માનય રહશ.” બધાા સહમત થયાા. મહાકપવના ગયા િછી અમ એકલા િડયા તયાર નરભરામન મ કહા: “તમારા જવા ખયાતનામ કપવએ લચિતા કરવાના કાઈ ખાસ કારણ નથી.” ચાિાબહનન મજા આવી ગઈ. નરભરામ ઊઠયા. તમન જતાા જોઈ હા બારણા બાધ કરવા ઊઠયો તયાર નરભરામ િાછા ફરી મન પછ: “હ ભગવતીપરસાદ! એ મારો બટો જીતી તો નહહ જાય ન?” કપવસામલનનો હદવસ નજીક આવતો ગયો. નરભરામ તરણ-ચારવાર િોતાની કપતઓ મન તથા ચાિાબહનન સાભળાવી ન કટલીય વાર પછા: “શા લાગ છ? હા જીતીશ તો ખરો ન?” મ તમન કહા: “િલા મહાકપવ તો જોડકણાા કર છ એન કપવતા ક


P a g e | 132


ગઝલ ન કહવાય.” મન લાગા ક ગમ ત હોય િણ આ મહાકપવએ નરભરામમાા ગભરાટ િદા કરી દીધો છ. ન આખર એ કયામતનો હદવસ આવયો. કપવસામલનમાા મહાકપવ પનફોમા િહરીન આવી ગયો હતો. કપવઓ, શાયરો સટજ િર બઠા હતા. હા પરમખ તરીક સૌની વચચની બઠકમાા હતો. મારી બાજમાા ચાિાબહન અન તમની બાજમાા નરભરામ બઠા હતા. સભામાા બસો-તરણસોનો શરોતાસમહ હતો. સૌના વારા આવતા ગયા. ચાિાબહન બ કાવયો વાાચયાા. નરભરામ એમની બ ગઝલો વાાચી. એમન ઠીક ઠીક આવકાર મળયો. નરભરામ મન કહ: “કટલા શરોતાઓએ તાળી િાડી ત તો બરાબર યાદ છ ન?” થોડા વખત િછી મહાકપવનો વારો આવયો. લોકોએ આ પવલચતર વયસસતન જોતાા મજાકમાા તાળીઓ િાડી મહાકપવએ વળીન નરભરામ તરફ જોા. નરભરામ મન કહ: “આ ન ગણાય હા, આ ન ગણાય.” મ આગળી મો િર મકી કહા: “તમ ચિ રહો.” મહાકપવન હવ મોકળા મદાન મળા તણ માઈકમાા કહા: “આિણા મહાન કપવ સનહરસશમનાા થોડાા હાઈક આિની સમકષ રજ કરા છા. એ મહાન આતમાન અજલલ આિવા તન આિ સૌ તાળીઓથી વધાવી લશો.” એના વાક પરા થતાા િહલાા જ નરભરામ ચાિાબહનના ખોળામાા ઢળી, બ હાથ મારો ખભો હચમચાવી બોલયા: “આ ન ગણાય, આ તાળીઓ ન ગણાય. એણ િોતાની રચનાઓ રજ કરવી િડ. શરત એની કપતઓની છ.


P a g e | 133


સનહરસશમની કપતઓથી તો તાળી િડ જ ન!” મ ફરીથી તમન કહા: “શાાપત રાખો” ન મહાકપવએ ચાલ ક: “સોફામાા બઠા મરણના િાજામાા જીવન ડબ.” ઑસટોબર, 199૩


P a g e | 134



ત ટિાલી હતો. મન ટિાલ આિવા આવયો. “તમારી ગલાફરનડનો િતર લાવયો છા.” હા હસયો, “મારી ગલાફરનડનો જ િતર છ એમ કમ કહવાય?” ત બોલયો, “જરા અકષર તો જઓ. િતનીઓ મરોડદાર અકષર કાઢવા નવરી નથી હોતી. અન તમારા લટર િર તો િાછા ફલ ચીત છ.” મન ટિાલીનો િહરચય િહલો હતો મારા માટ. મન માણસ ના ગમયો. ત બોલયો, “કોઈ છોકરી ફસાવી છ?” “ના, આ છોકરી સાથ તો મારા પવવાહ થયા છ. િરાત આમાા તમાર શા?” ત બોલયો, “આટલાા વરસોમાા ઘણાાએ પરમિતરો આ આગળીઓન સિશી ગયા છ. િતરોના સોહટિગ કરા છા તયાર જો કોઈ પરમિતર હાથમાા આવી જાય તો આખા શરીરમાા ઝણઝણાટી થાય છ.” િછી ધીમથી બોલયો, “તમાર િતર નથી વાાચવો? િરબીહડા ફાડોન!” મ કહા: “તમતમાર રસત િડો, એમાા તમાર શા છ?” ત કહ ક “મન પરમીઓના મો િર પરમના ભાવ

મઘદત


P a g e | 135


જોવાનો આનાદ આવ છ.” આ માણસ મન ન ગમયો. હા તાજો ઍનનજપનયર હતો. તાજી નોકરી મળી હતી અન તાજા પવવાહ થયા હતા. છોકરી અમદાવાદની અન નોકરી વલસાડ િાસ આવલ અતલ ગામના અતલ પરોડસસમાા. આ એ સમયની વાત છ જયાર ટલલફોનના ચલણ નહોત ા બધાા કામ િતરવયવહારથી થતાા. અગતયના સમાચાર તારથી િહોચતા. િતરો લખવા અન મળવવા એ જીવનના એક રસમય િાસા હત ા. તયાર હા અતલ પરોડસસના કમાચારીઓના બ રમના રહઠાણમાા રહતો હતો. ગામમાા કાિની અન મારા સવાટાસા વચચ એક માઈલ પનરજન રસતો હતો. જયાા એક લીમડા નીચ બ રમની િોસટ ઑહફસ હતી. સલળયાવાળી એક બારી હતી જયાાથી બધો વયવહાર થતો. િોસટ ઑહફસ બસ સટનડ તરીક િણ વિરાતી. વલસાડથી આવતી બસમાા િોસટના કોથળા ચઢાવાતા અન ઉતારાતા. દવ સાહબ િોસટ માસતર, મન ટિાલી અન ધકકા ખાવા માટ એક છોકરો કામ કરતા હતા. બ હદવસ િછી લાચમાા િોસટ ઑહફસ િાસથી ઘર જતો હતો તયાા સલળયાવાળી બારીમાાથી કોઈક બમો િાડી. “ઓ ભટટભાઈ, ઓ ભટટભાઈ” જોા તો મન ટિાલી હતો. નજીક ગયો તો કહ, “લો, પશલિાબહનનો કાગળ આવયો છ. બીજાા બધાાન 4 વાગય હડલીવરી થશ તમન અતયાર 12 વાગય. મારી િાસ ચારસો-િાાચસો ટિાલ છ. િણ પશલિાબહનનો કાગળ તો મારા હાથમાા ફટટ કરતો ચોટી ગયો.” તણ પશલિાનો િતર િોતાના


P a g e | 136


ખમીસના ડાબા લખસસા િર ઘસીન મન આપયો. મ કહા, “મન આવી રીત ટિાલ નહી આિવાની, ઘર નાખી જવાની.” આ માણસ મન જરા ય ન ગમયો. બ-તરણ હદવસ થયા હશ અન એ પશલિાનો િતર લઈન સીધો મારા ઘરમાા ઘસી આવયો. હા આગલા રમમાા બઠો હતો. િતર આિી અન ત ખરશી િર બસી ગયો. ત બોલયો, “લો તમ તો ઘરમાા મધબાલાનો ફોટો રાખયો છ ન!” “એ મધબાલા નહોય, મારી હફયાનસી પશલિા છ.” “ના હોય. ગજબનો ફોટો છ. પશલિા તો મધબાલાન િણ ટિી જાય તવી છ.” મ પવચા “મારો બટો પશલિાબહન િરથી પશલિા િર આવી ગયો.” મ પછા “તમ િરણલા છો?” ત બોલયો “એક છોકરી આિણા હદલ તોડી ગઈ છ તયારથી િરણવાના મન નથી થતા. જો પશલિા જવી છોકરી મળ તો કાાઈ વાત બન!” મ કહા, “દપનયામાા પશલિા એક જ છ.” ત બોલયો, “એ જ મોટા દ:ખ છ ન! આ પશલિા કર છ શા?” “હાલ ત એમ.એ. કર છ, અમદાવાદમાા. દોઢ બ વરસ િછી િરણીશા. પવવાહ થય મહહનો થયો છ.” મ પવચા, આ માણસન પશલિાની વાતોથી દર રાખવો. આ માણસ મન ન ગમયો.


P a g e | 137


એક રપવવાર સાાજ મન માર તયાા આવયો. બોલયો ક “શહરમાા ગયો હતો તયાાથી તમારા માટ લગફટ લાવયો છા.” મ બોકષ ખોલીન જોા તો અદર બ ગલાબી િડ હતાા સાથ મલચિગ કલરનાા ગલાબી કવર હતાા. હા કાાઈ બોલા ત િહલાા ત પશલિાના ફોટા તરફ હાથ કરીન બોલયો, “આવી છોકરીન લીટીઓવાળા કાગળમાા િતરો લખાતા હશ? આન માટ તો અતતરની સગ ાધવાળા કાગળ જોઈએ.” મ ડાહયા થઈન કહા ક, “િતરના રિરાગ કરતાા તો લખાણ અગતયના હોય છ.” “તમ ઍનનજપનયર થયા તોિણ આટલા પવચારતા નથી? િતરના રિરાગ િરથી લખનારનો સવભાવ-ધાધો બધા ખબર િડ. મોહનલાલ બીડીવાળાની ટિાલમાા છીકણી ગાધાય. તલના ડાઘાવાળી ક ચાસણીની ગાધવાળી ટિાલ એટલ પરભદાસ કાદોઈની.” તણ આગળ ચલાવા, “આ મધબાલાન તમ સનટડ કાગળમાા લખો તો ત તમારી કદર િણ કર.” તની આ ડાહી ડાહી વાતો ન ગમી. આ ગલાબી લટર િડ ફકી દવાના નકકી કરી નાખા. આ વાતન ચાર-િાાચ હદવસ થયા હશ અન પશલિાનો િતર આવયો. મ જોા તો ગલાબી કવર હત ા. અદર પશલિાએ લખા હત ા, “પવવક, ત કદી તારા પમતર મનકમાર પવિ કશા જણાવા જ નથી ન! લાગ છ ક તારા બાળિણના પમતર હશ. તમણ આ સરસ ગલાબી કાગળો, મોગરાની સગ ાધવાળા મન મોકલયા છ અન સાથ તમણ િોતાનો િહરચય આિતો િતર િણ લખયો છ. છવટ તન ત નવા ગામમાા આિણી વયસસત


P a g e | 138


મળી ખરી!” વાાચતામાા મારી કમાન છટકી. આ મારા બટા કારકપના સમજ છ શા? મારી પશલિાન કાગળ લખયો? હા દોડયો િોસટ ઑહફસ તરફ. લાઇનની િરવા કયાા પવના હા સીધો બારી િર િહોચી ગયો. મન જોઈન ત બોલયો. “મન ખાતરી હતી ક તમ જરર આવશો. તમાર મારો આભાર માનવાની જરર નથી. કમ, પશલિા ખશ છ ન!” સૌની હાજરીમાા મ મોટા અવાજ કહા, “ત ા તારા કામ કર અન અમન િડતાા મક. ત પશલિાન કાગળ લખયો જ કમ?” તણ બારી બહાર ઊભલા એક બ જણ તરફ જોઈન કહા, “જોા ન! કોઈના આિણ કામ કરવા જઈએ તો લોકો આિણન કવા બદનામ કર છ?” મારી આજબાજ મ જોા અન હા ખાપસયાણો િડી ગયો. હા કડવો ઘ ાટડો ગળી ગયો. બોલયા પવના હા ચાલતો થયો. રાત મન ઊઘ ન આવી. આ માણસન મારી નાખવાની ઇચછા થઈ. બચાર હદવસ િછી ત મારા ઘર િાસથી િસાર થતો હતો. તણ મન જોયો, જોઈન ત અદર આવયો. ત બોલયો, “તમન વાાધો ન હોય તો એક વાત જણાવા.” મ કહા ક “વાાધો છ.” “વાાધો તો હોવો જ જોઈએ ન! જો કોઈ મારી બરીન કાગળ લખ તો મન ન ગમ.” “તો િછી મન કવી રીત ગમ? અન બીજી વાત ક પશલિા હજી મારી બરી નથી બની.” ત નફફટ બોલયો, “તમારી વાત ખરી છ. એ તમારી બરી નથી એટલ તો મ િતર લખયો.”


P a g e | 139


“આમાા તમન ખોટા નથી દખાત ા?” મ પછા. “એમાા ખોટા શા છ?” તણ પછા. “એક બાજ તમ મન પમતર ગણો છો અન બીજી બાજ મારી હફયાનસીન – મારી વાગદતતાન તમ િતરો લખો છો?” “ચોરીછિીન થોડા લખા છ? તમારી િરવાનગીથી લખા છા.” “િરાત તમ િરવાનગી માગી છ જ કાા?” “તમન જણાવવાનો તો હતો જ એટલ એ કાાઈ છપા થોડા છ? અન તમન િહલથી પછા તો તમારા ખરાબ લાગ અન તમ એકલા ગલાબી િતરો લખયા કરો ત સારા લાગતા હશ? િતરોની તો જગલબાધી થવી જોઈએ.” આ માણસ ન જોઈએ મ તન ઘરમાાથી જતા રહવાના કહા. એ મન ખ ાચવા લાગયો. સાલો, મારી સાથ વાતો કરતાા કરતાા પશલિાના ફોટા તરફ જોતો હતો. લાગ છ ક એની નજર પશલિા િર છ. ન જાણ કવા પવચારો કરતો હશ. આ માણસન મારી નાખવો જોઈએ. તરણચાર હદવસ િછી પશલિાનો િતર આવયો. “પવવક, આ શી ગરબડ છ? તારા પમતર મનકમારનો િતર હતો. તમાા તમણ લખા છ ક તમણ તન ગલાબી કાગળો આપયા ત તન ગમા િરાત મન મોકલયા ત તન નથી ગમા. ત િોસટ ઑહફસમાા બમો િાડીન ઝઘડો કયો. લબચારાના હદલ તટી ગા. તણ ગલાબી લટર િડ િાછાા માગાવયાા છ. િરાત હા ત નથી મોકલવાની ત ા મારા વતીના થક કહી દજ!” સાલાન થક શના કહવાના? મારો પમજાજ ગયો અન


P a g e | 140


મારી નાખવાની ઇચછા થઈ. હા દોડયો િોસટ ઑહફસ તરફ. ત અદર ઊભો હતો. મન જોઈન બારીની નજીક આવયો. મ તના શટાના કૉલરન ખચીન બ સલળયા વચચ તના માથા અફાડયા. અદરથી દવસાહબ િોસટ માસતર તન બચાવવા ધસી આવયા. મ તમન કહા ક “આ નાલાયકન મારાથી દર રાખો નહી તો તન હા મારી નાખીશ.” આ વાતન માાડ અઠવાહડા થા હશ અન પશલિાનો િતર આવયો. “પવવક, તન થઈ ગા છ શા? ત ા મનકમારન મારવા િોસટ ઑહફસ િર ગયો. આિણ ત કાાઈ ગાડા છીએ? ત ા સરકારી કમાચારીન સરકારી જમીન ઉિર માર તો સરકાર આિણન જલ ભગાા કરી દ. મનકમાર લખા છ ક ફસત મારી શરમ ખાતર તન જવા દીધો છ. બાકી ત તારા િર કસ કરત. તમણ એમ િણ લખા છ ક મન હજ જોઈ િણ નથી છતાા તમના હદલમાા મારા માટ અવણાનીય લાગણીઓ થાય છ. આ મારા ફોટાની અસર છ.” આ વાાચતાા મારા લોહી તિી ગા. મારા ચાલ તો એન આ દપનયામાાથી ઉડાવી દઉ. િછી યાદ આવા ક આ અઠવાહડય પશલિાનો એક જ િતર આવયો. મપનયો િતરો તો ગમ નહી કરતો હોય? સાલો, મારી ટિાલ તો નહી વાાચતો હોય! ગસસાનો, લચિતાનો અન શાકાનો મારા મગજ િર હમલો થયો. આટલા ઓછા હોય તમ ત સાાજ મન મળવા આવયો. માર િણ એન મારવો હતો. સાલાનો ઉધડો લવો હતો. ત બોલયો, “પશલિાનો િતર છ.” મ કહા, “લાવો.”


P a g e | 141


ત બોલયો, “તમાર માટ નથી. િતર મારા િર છ.” તણ ગજવામાાથી ગલાબી િરબીહડા કાઢા. અન મન બતાવા. મારા િર ગસસાનો, શાકાનો અન લચિતાનો હમલો િાછો થયો. મ તરાડ િાડીન પછા, “શા લખા છ?” “એ અમારા બ વચચની વાત છ.” તણ શાાપતથી જવાબ આપયો. “અલયા, હફયાનસી મારી ન ગલાબી કાગળ તારા િર?” હા તના તરફ ધસી ગયો અન તન િકડીન ભીત સાથ અથડાયો. અન એક લાફો િણ માયો. આ માણસની હસતી દપનયામાા ન જોઈએ. પશલિાનો િતર બીજા અઠવાહડય આવયો. “પવવક, ત ા તારો ગસસો ઓછો કરી દ. મનકમારન મારવાના છોડી દ નહી તો મનકમાર તન જલ ભગો કરી દશ. મ તારા વતી માફી માગતો કાગળ લખયો હતો. માર કાાઈ એન થોડા િરણવા છ? આન કારણ મન એક પવચાર આવ છ ક હજ આિણાા લગન િણ નથી થયાા અન ત ા મારા િર વહમાય છ. હા જાણ તારા એક રમકડા ન હોઉ? મારા ભાપવ જીવન કવા જશ? મનકમારના િણ એમ જ માનવા છ. તમણ તો વળી લખા છ ક ત ા માર લાયક નથી. આિણા સવભાવમાા જમીન આસમાનના અતર છ. વળી ત ા વાતવાતમાા ગસસો કર છ.” શા હ ા ગસસો કરા છા? – મારાથી બમ િડાઈ ગઈ. માર આ કાાટાન દર કરવો જ રહયો. ગસસામાા િોસટ ઑહફસ તરફ ધસયો. સાથ ઘરમાા શાક સમારવાના મોટા ચપપ લઈ લીધા.


P a g e | 142


ટિાલ બારી િર દવસાહબ િોસટ માસતર હતા. તમણ જણાવા, “મન બ હદવસની રજા લઈ બહારગામ ગયો છ.” મારો બટો, અમદાવાદ તો નહી ગયો હોય? મારો ગસસો શાકામાા િહરણમયો. અન શાકાએ લચિતાના રિ ધારણ ક. આખી રાત ઊઘ ન આવી. આ માણસની હસતી પમટાવી દઈશ. અઠવાહડયા િછી પશલિાનો િતર આવયો. “પવવક, આજ હા ખબ ખશ છા. બ ચાર હદવસ િહલાા મનકમાર કોઈ સરકારી કામ અમદાવાદ આવયા હતા. તયાર આિણ ઘર આવયા હતા. શા મજાના માણસ છ? િપિા માટ નાનખટાઈ અન ઘારી લાવયા હતા. મમમી માટ કપરી િાન લાવયા હતા. કવા સમજ છ. િપિાએ આવી વયસસતનો િહરચય કરાવવા બદલ તારો આભાર માનયો છ. મનકમાર મારા માટ કશા લાવયા નહોતા. તન શાકા િદા થાયન એટલ, જોા મનકમારન તારો િણ ખયાલ છ. મ સમજાવા ક ત ા ઉદાર હદલવાળો છ તયાર જ તમણ મન તમની થલીમાાથી એક બનારસી સાડી કાઢી આિી હતી. સાાજ મનકમાર મમમી, િપિા અન મન પસનમા જોવા લઈ ગયા હતા. મનકમાર પવવકી તો એટલા ક આિણ તયાા રાત રોકાયા હતા.” મ િતર પરો ન કયો. મારા માથા ભમતા હત ા. સાલાના પનકાદન કાઢી નાખા. માર સાસર રાત પવતાવી? આ માણસની હસતી હમણાા જ પમટાવી દઈશ. મારા હાથમાા શાક સમારવાના ચપપ આવા, દોડયો િોસટ ઑહફસ િર. બ ચાર જણ બારી િાસ લાઇનમાા ઊભા હતા. હા ધસી ગયો બારી િર. મપનયો અદર ઊભો હતો. બ સલળયા વચચ હાથ નાખીન તન િકડયો અન તની છાતી િર


P a g e | 143


ચપપનો ઘા કયો. તણ વચચ હાથ લાવી દીધો. હાથમાા ઘસરકો થયો. બીજો ઘા સીધો િટ િર કયો. મ જોા તો મપનયો અદર જમીન િર ફસડાઈ િડયો. લોહીના છાાટા ા ઊડયા. શા સાદર દશય હત ા એ! દશમન મારો મયો! લોકોએ મન િકડયો. હા હસતા મોઢ ભગતપસિહની અદાથી િોલીસચોકીએ િહોચયો. રસતામાા “કાાટો ગયો, પશલિા મારી છ”ના પકારો કયાા. િોલીસ મારી સામ જોતો હતો. જાણ હા ગાાડો ન હોઉ! લોકો િણ મન ગાાડાની દસષટએ જોતા હતા. કોઈ આિણન ગાળ દ, બ ધકકા માર ત સહન ન થાય િણ ગાાડો ગણ એ વાત અસહય હતી. િરાત તમન મારા હાસયના કારણ કાા ખબર છ? મારો શતર ગયો. હા આખી રાત જલમાા આરામથી સતો. હવ મારી ન પશલિા વચચ કોઈ નહી. સવાર વલસાડથી સાહબો આવયા. તમની વાતો િરથી ખબર િડી ક ટિાલીની હાલત ગાભીર છ. મ બમો િાડીન કહા ક “સાલો મયો નથી હજ?” મન ચાર હદવસ થયા આ બ િોલીસ અન બ રમની િોલીસચોકીમાા. આ દરપમયાન િોલીસોની વાતો િરથી લાગા ક તઓ મન ગાાડાની હૉસસિટલમાા ખસડવાની વાત કર છ. અચાનક િોલીસ આવયો અન કહ: “એલા, ગાાડા ઍનનજપનયર તન મળવા મહમાન આવયા છ” અન િછી િાછળના મહમાનોન ઉદદશીન બોલયો, “સાચવજો કદીની માનપસક હાલત બહ નબળી છ. આના ચસકી ગા છ.”


P a g e | 144


મ બમ િાડીન કહા, “તન હા ગાાડો લાગા છા? તાજો ઍનનજપનયર છા. તાજી નોકરી છ અન તાજી છોકરી મળી છ.” િોલીસની િાછળ પશલિા હતી સાથ હાથ િર િાટો બાાધલો મન હતો. મ જોા તો િોલીસના ચહરા િર હાસય હત ા. પશલિાની આખોમાા આસ હતા. મપનયાની બાથમાા પશલિા હતી અન મારા હાથમાા બડીઓ હતી. ઑગસટ, 2001


P a g e | 145


ઑગષટ, 2001


દપનયાન જો જાણવી હોય, સમજવી હોય, તો શીિાાસન પનયપમત કરતો રહજ - મરતાા બાિ મન પશખામણ આિી હતી. હા મારા બાિનો એકનો એક દીકરો છા. બાિન હા ‘બાિ’ જ કહતો, એ િરથી તમ સમજી શકશો ક હા કટલો સાસકારી છા! મા તો નાનિણમાા જ મરી ગયલી એટલ બાિ મન ઉછયો હતો. િણ મન સોળ વરસની ઉમરનો જોવાના તના નસીબમાા િણ નહહ હોય. અમારો સાબાધ મારી બાર વરસની ઉમરથી જ પમતરો જવો હતો. બાિની ઇચછા એવી ખરી ક હા વકીલ બના. જોક વકીલ તો ન બનાા િણ મ ધાધો વકીલના જવો જ અિનાવયો. ઝાઝા ભણયો ભલ નહોતો િણ મન માનવસવભાવનો અભયાસ ઠીક ઠીક હતો, આથી કોઈ એક જ ધાધો ન કરતાા જાતજાતના ધાધામાા હા િડયો. મારો મળ ઉદશ માનવસવાનો ખરો એટલ તો આઝાદી િછી વધી િડલી સવાપરવપતતમાા હા િણ જોડાયો. કામ બહ સીધા, બજારમાાથી િકષિલટો કરનાર કોઈ કૉગરસીનાા ખાદીનાા ઝભભો, લઘો અન ચાલીસ નયાની ધોળી ટોિી ખરીદી લીધાા િછી એક સીલ કરલો નાનો ડબબો લઈન ઘમવા માાડયો જનસમહમાા. ડબબા ઉિર ગાયમાતાના લચતર ચોટાડી દીધા. ફસત

સવાનો મારગ


P a g e | 146


માહદરો િાસ ઊભા રહીન િાાચ-દશ સાદર વાકો બોલા – ‘ગોસવા જવી એકય સવા નથી. ગાયમાા ઈશવરનો વાસ છ. ગીતાજીમાા સવયા પરભએ કહા છ ક હા ગાયમાા વસા છા. ગાયન એક પળો ઘાસ ખવડાવા હશ તો વતરણી તરવા માટ ગાયના પ ાછડા િકડી શકશો. ગાય એ તો હહિદઓની માતા છ.’ વગર. માનવસવભાવનો મારો અભયાસ જણાવ છ ક ભસતજનોમાા શરદધા હોય છ, બદવદધ હોતી નથી. આખા હદવસમાા એક માહદર િાસ જ ઊભા રહીન આઠ-દશ રપિયા સહજ ભગા કરી શકતો. િછીથી તો મ સાદર લીલા રાગની એક રસીદ બક િણ બનાવી દીધી ‘અલખલ હહિદ ગૌસવા માડળ’ના નામની. પરમખ તરીક ગૌિાલક સવામીશરી બહમાનાદજીના નામ લખી દઈ મખય શાખા કાશીમાા રાખી. હવ મારા કાયાકષતર વધા. રસીદ આિવી ન આિવી સરખા હોવા છતાા હા જાણીજોઈન રસીદ ન આિતો, એટલ ચબરાક વયસસત તરત રસીદ માગતી. િલા રપવશાકર ફોજદાર તો કહ, ‘બટમજી, િસા ગજવામાા મકવા છ? મન સસલિ િહલી આિ, િછી િસા.’ આ પશવશાકર ફોજદાર મારા ખાસ ગરાહક, જાતના બાહમણ ખરાન! મારા દરક ધાધામાા એમનો સહકાર ખરો. એમના જવા ગરાહકોના પરતાિ તો પજય શાકરાચાયાજી ઉિવાસ ઉિર ઊતરલા – ગઈ સામાનય ચ ાટણી ટાણ – તયાર મ ખાસસા ચાર હજાર રપિયા બનાવયા હતા, અન ગૌવધ પરપતબાધ ધારા માટ બ હજાર સહી લીધી હતી. સહી કરતી વખત કદી કોઈએ ઉિરના લખાણ વાાચવા માગા નહોત ા અન મ આપા િણ


P a g e | 147


નહોત ા. કારણ, મન માનવસવભાવમાા પવશવાસ હતો. હા, હા રસીદ અચક આિતો અન તમ માનશો, આ સવકરામ માટ તયારના જવો સવણાસમય હજ સધી આવયો નથી. વકીલ ન બનાા તો કાાઈ નહહ. વકીલની જમ જનસાિકામાા રહી જનતાની લાગણી સાતોિી, જનતા િાસથી જનતાનો િસો મળવવામાા મારી જોડીનો કોઈ િાકો નહોતો. લબહારમાા દકાળ િડયો તયાર િણ હા જનતાની સવામાા હાજર. સીધો જ પશવશાકર ફોજદાર િાસ જતાા તમણ હસીન આવકાયો, ‘કમ સવકરામ, ત ા િાછો ફાળો ઉઘરાવવાના કામ લાગી ગયો?’ ‘સાહબ, ધરતી બહ પણયશાળી છ, પરભ બહ દયાળ છ. ભારતમાતા બહ દ:ખી છ િરાત ઈશવરકિાથી કોઈ ભખ મરતા નથી અન હા તો શા કામ કરા છા. સાહબ, તમ લબહારમાા જઈન જઓ, સાધસ ાતો, રાજામહારાજાઓ સૌ ખભખભા પમલાવી કદરતી આફત સામ લડ છ. અર, દપનયાના ખણખણાથી મદદ આવી રહી છ, રાતહદવસ હજારો માણસ છાવણીમાા જમ છ. સાહબ, તયાા મહહનો રહીન ગઈ કાલ જ આવયો. જયપરકાશજી કહતા હતા ક લબહારમાા હજારો કાયાકર છ, તમ દશના ખણ ખણ જાઓ અન લબહારના ખરા લચતર રજ કરી જનતાની સવાવપતત જાગરત કરો – મારી આખમાાથી િાણી વહવા માાડય ા – સાહબ, ના પછો, ના પછો વાત. મા બાળકન વચ છ, િપત િતનીન વશયા બનાવ છ...’ મ આખના ખણથી જોઈ લીધા ક પશવશાકર ફોજદાર િણ આખની ઉિર રમાલ મકી દીધો હતો! થા ક આજ િાાચ રપિયા તો ખરા જ અન મ મારી ગલાબી કાગળની


P a g e | 148


‘લબહાર બચાવો સપમપત’ની રસીદબક સામ ધરી દતાા ફોજદાર સાહબ એમાા કાાઈક લખા. આકડો અલગયારનો હતો. હા સવકરામ, પશવશાકર ફોજદારની સહી બતાવી આખા િોલીસ હડિાટામનટ અન િોલીસ હડિાટામનટની સહી બતાવી આખા સલચવાલય ફરી વળયો. િાદર હદવસમાા હજાર ઊભા કરી, લબહારની ભપમનો આતાનાદ સાાભળી તયાા િહોચી ગયો. તયાા િહલા વરસાદ સધી કામચલાઉ રસોડામાા સવા આિી, િછી માનવસવભાવ માટના મારા દઢ પવચારોન હા અનસરતો રહયો. માનવજાત બહ દયાળ છ અન િોતાના દશ માટ કાાઈ િણ કરી છટવા તયાર છ. અલબતત, આ દયાળતા અન મખાતા વચચનો ભદ મન જ માલમ હતો. મારો માગા સવાનો અન શાાપતનો. શાળાના પવદયાથીઓન ચઢાવીન તોફાનો કરાવી દકાનો લ ાટાવીન િસા એકઠા કરનારા અન હડતાળો િડાવી મજરો અન શહઠયા બાનના િસા િડાવી ખાનારા વગામાા આિણ નહહ. આિણ તો બધા વરાન થયા િછી નવપનમાાણ માટ ફાળો ઉઘરાવવા નીકળનારા! ગયા વિ ગજરાતના રલસાકટ વખત િણ સારા કમાયો. શરઆતના હદવસોમાા મારાા દ:ખી દશવાસીઓ માટ ફરસાણનાા િકટો ઉઘરાવવાના કામમાા લાગી ગયો. તમાાથી બધો માલ વચી શકો હોત, િરાત થોડો સવ-ચવડાનો માલ વાસી થઈ ગયો હોવાથી ત ફકી દવો િડયો હતો. આિણા લોકોમાા વહચણીશસસત ન હોવાની મન ખબર હોવાથી હા લોકોનો માલ લોકો િાસથી લઈ લોકોન વચતો. સવાલ લાગણીનો છ. તમણ તો ફાળામાા જ મદદ કરલી ન!


P a g e | 149


કિડાાલતતામાા િડવાના માાડી વાળીન હા િછી સીધો વાસણ જ ઉઘરાવવા માાડલો. ધરતી રસાળ છ. િબબલક દયાળ છ. અઠવાહડયા િછી હા રોકડ ફાળો એકઠો કરવા માાડલો. પશવશાકર ફોજદાર, ખાતામાાથી એક હદવસનો િગાર કિાયો હોવા છતાા, મારા ફાળામાા એક રપિયો નોધાવલો. બાદ િહોચયો સીધો સરત, અમદાવાદની જનતાન તો માર રલના લબહામણા લચતર વણાવવા િડત ા હત ા, સરતમાા તો કાઈ બોલવાના જ નહહ. ‘પરિીહડત રકષણ માડળ’ની બસો બસો િાનાાની બ રસીદબકો પરી કરી. મારો લબઝનસ ખબ વધી ગયો એન માટ જોઈતા કાયાકષતર તો હત ા જ. મડીના રોકાણ નહહ, કોઈના ગલામ નહહ. નવી શાળાના બાાધકામ, પવધવાશરમ, વદધાશરમ, હોસસિટલ એમ અનક કાયો ઊભાા હતાા. િણ મારા આ માનવસવાના યજઞમાા એકાએક ભાગ િડયો. માનવસવભાવનો અભયાસી એવો હા એમાા ગોથા ખાઈ ગયો, મારા લબઝનસ પસકરટ બહાર િાડી દીધા, પશવશાકર ફોજદાર નહહ િણ શાાતાએ. આ શાાતાની વાત માર માાડીન કરવી િડશ. ત એક બાલમાહદરમાા પશલકષકા છ. મારા કરતાા ત ઓછા કમાય છ, મહહન ફકત નવા રપિયા િગાર છ. આિણી એની સાથ ઓળખાણ થઈ, સરત રલ રાહત ફાડ એકઠા કરતી વખત મારી વાણી િર મગધ હતી, આમ તો હા એકલો જ ફરા છા, િરાત ત હદવસ મન કોણ જાણ શા થા ત ઓફીપશયલી ફાળો ઉઘરાવતાા આ બહન સાથ હા ફરવા માાડયો. એકાદ અઠવાહડયામાા તો અમારા બાનના હદલમાા કણી લાગણીઓ જનમી. િરસિર અનક વાતો થઈ,


P a g e | 150


િરણવાની દરખાસત િણ મકાઈ અન હા માનવસવભાવનો અભયાસી ભલ કરી બઠો. શાાતાન હા મારા ધાધાની વાત કરી બઠો. શાતાાએ દપનયા જોયલી નહહ અન િાછી જાત સતરીની તદદન ગભર. મન કહ, ‘સવક, ત ા આ પરમાણ જનતાન છતરીન િાિમાા િડ છ. આિણ િરણીએ િછી આિણાા બાળકોન આનાથી કવા સાસકાર મળ? અન િાિનો ઘડો વહલો મોડોય ફટવાનો જ, એ લખી રાખજ. આજ નહહ તો કાલ, તાર આ ધાધો બાધ કરવો જ િડશ; આના િર જજિદગી ન નભ. મન િહલથી ખબર હોત તો મારા જીવનમાા તન સથાન જ ન આિત. મ તો તન સવાભાવી માનયો હતો. હજય આ ધાધો છોડી દ, તો જ તન િરણીશ.’ ‘શાતાા, કો ધાધો પરામાલણક છ?’ મ તન સમજાવવા પરયાસ કયો. ‘પરધાન, સરકારી ઑહફસર, વિારી, વકીલ, પશકષક, ખડત દરક તરફ દસષટ કર. તઓ જઠા બોલ છ, લાાચ લ છ, જનતાન લ ાટ છ; આ તો ઊલટી ગાગા છ.’ તમ નહહ માનો િણ મારી સઘળી દલીલો તન સમજાવવામાા પનષફળ ગઈ. છવટ મારા ધીકતા ધાધાન પતલાાજલલ આિી હા સવકરામ એ શાાતાન િરણયો, અન તના િગલ પરામાલણક ધાધો કરવા પવચા. સારા સલસમનના મારામાા રહલા ગણોનો સદિયોગ કરવાના નકકી કરી મ સરતમાાથી સાદર જરી, નાયલોન, ટરીલીનના િીસ ખરીદયા અન અમદાવાદ આવી િહોચયો. ધાધાની શભ શરઆત પશવશાકર ફોજદારના જ શભ હસત થાય


P a g e | 151


તો સારા, એમ સમજી ઊિડી ગયો સીધો ચોકીએ. ‘સાહબ, બીજા વિારીઓન વચા ત િહલાા આિનાથી આ નવા ધાધાની બોણી કરા, એમ પવચારીન, સાહબ, િહલાા આિની િાસ જ આવયો છા.’ ‘તો ત સવાના કામ છોડી દીધા અન હવ જાતસવામાા િડયો, કમ ખરાન?’ પશવશાકર ફોજદાર મરક મરક હસતાા બોલયા. ‘સાહબ, આિ જવાની દયા છ. હવ થોડાઘણા કમાવાની ઇચછા છ. સાહબ, આ તદદન સસતા નાયલોન-ટરીલીનના િીસ છ.’ મ મળ વાત કરી. ‘અલયા, આ ટપવિકલ નાયલોનનો શા ભાવ છ?’ ‘સાહબ, િાદર રપિયાનો િીસ છ.’ ‘િાદર જ રપિયા અલયા, બજારમાા તો િાાતરીસ રપિયા છ ન?’ તમણ એક આખ ઝીણી કરી મારી સામ જોતાા કહા. િછી નાયલોનના તરફ થોડી વાર તાકી રહી વળી િાછા મારા ચહરાના પનરીકષણ કરીન મારી આખીય સટકસ ઉથલાવતા એ શરલોક હોમસની જમ ઝીણવટભરી નજર બધા જોવા લાગયા. બાદ બાજના કબાટમાાથી એક ટરીલીનનો િીસ લાવી સટકસમાાના િીસ જોડ સરખાવી જોયો, તો આબાદ સરખો નીકળયો! ‘અલયા સવક, ત ા આ સમગલલિગનો માલ કાાથી લાવયો? કોનસટબલ!’ તમણ રાડ િાડી, ‘આન િકડી લો અન


P a g e | 152


જામીન મળ તયાા સધી ગોધી રાખો, જરર િડ તો હરમાનડ િર લો. આ વખત તો “લલનક” િકડાવી જ જોઈએ.’ ‘સાહબ, આ તો મારો પરામાલણક ધાધો છ, હા દાણચોર નથી, નહહ તો તમન મળવા કવી રીત આવા?’ ‘અલયા સવક, હા માનવસવભાવનો અભયાસી છલલાા વીસ વરસથી આ લાઇનમાા છા, તારા જવાન તો એક નજરમાા િારખી કાઢા. મન દયાધરમનાા કામ માટ સહાનભપત છ’ તમણ ટબલના ડરોઅરમાાથી મારી જ આિલી લાલ-િીળી-લીલી રસીદો કાઢી મારી સામ ધરી ‘િરાત આવા િાિ માટ આટલી જ ઘણા છ,’ કહતાા તમણ મારી સટકસ તરફ આગળી ચીધી. મારી આખ અધારાા આવયાા. દપનયાન સમજવી હોય તો શીિાાસન કરજ’ મારા બાિની વાત મન યાદ આવી. ઑગસટ, 1969


P a g e | 153



મારા દીકરાએ અમહરકામાા મારી સઈફટી માટ સલ(મોબાઇલ)ફોન ખરીદયો. આ ફોન રાાધવા પસવાય બધા જ કરી શક છ. તદદન નવી ટસનોલૉજીથી ભરપર, નાનો તો એટલો ક બ વાર ખોવાઈ ગયો હતો અન બનન વખત મારા ખમીસના લખસસામાાથી મળયો હતો. મારા દીકરાએ સમજાવા ક આનાથી “ઇ મઈલ” મોકલી શકાય, કલકલટર િણ બની જાય, િસાનલ સકરટરીના કામ િણ કર. મ પછા ક “આનાથી સામી વયસસત જોડ ફોન થાય ખરો?” ટસનોલૉજી નવી છ હા જનો છા. ટસનોલૉજી આગળ ભાગ

છ િાછળ હા ઘસડાઉ છા. સલફોન ગમ તટલો નાનો બનાવ િણ બોલવા ન સાાભળવાના છડાઓન િહોચવા મારા કાન ક મોઢા નજીક નથી આવવાનાા. ફોનની સાઇઝ કાાડા ઘહડયાળ જટલી કર તો િણ આિણન વાાધો નથી િરાત ડાયલ કરવા માટ મારાા આગળાાનાા ટરવાા નાનાા થવાનાા નથી. લોકોન ચોિડીઓ અન છાિાા લઈન ટોયલટમાા જતાા જોયાા છ િરાત આ નવી પરજા વાતનો દોર તટ ના એટલા માટ હાથમાા સલફોન લઈન બસ છ. હા અન મારી િતની રમા અમહરકા મારા દીકરા અશોકન તયાા રહવા આવયાા છીએ. અશોક નયૉકા શહરમાા તનો ઘરસાસાર માાડીન વરસોથી રહ છ. તનાા તરણ બાળકો

પરમની ટસનોલૉજી


P a g e | 154


અમહરકામાા જ જનમયાા છ. મોટો ટીક નયૉકા પનવપસિટીમાા ભણ છ. િહલા વિામાા છ. અઢાર વિાનો છ. બ દીકરીઓ છ. મોટી હરિકી ચૌદની છ અન કીકી સૌથી નાની નવ વરસની છ. અગાઉ ઘણીવાર અમહરકા ફરવા આવી ગયાા છીએ િણ જયારથી મન હાટાઍટક આવી ગયો છ તયારથી મારા એકના એક દીકરાના જીવન શાાપત આિવા અમ અમહરકા આરામ કરવા આવયાા છીએ. તની િતની ભાવના અમન ખબ પરમ કર છ અન દખભાળ રાખ છ. છલલાા િાાચ વરસમાા જગત આખામાા ટસનોલૉજીએ દરક કષતરમાા છલાાગ મારી છ ત 19૩0માા જનમલ મારા જવા માટ સમજવાના આસાન નથી. કલકલટર વાિરા છા ખરો િણ તાળો િસનસલથી ગણીન મળવા છા. ત હદવસ અમ સાથ જમવા બઠાા. એમ બહ ઓછીવાર બન છ. ઘરમાા ટી.વી. અન કૉમપટર એ ઠાકોરજીની ગરજ સાર છ. બનનની સામ ઘરમાાથી કોઈક તો કાયમ બઠા જ હોય. મોટી દીકરી હરિકી બોલી. “દાદાજી, તમ મારી ઇ-મઈલનો જવાબ હજ નથી આપયો.” મ કહા “બટા, શના પવિ છ? મન કહી દ.” “મ તમન સાદશો મોકલયો છ.” તણ લાડથી કહા. “મન જણાવન!” “માર કૉમપટરમાા જોવા િડશ!” ત સાાજ મ જયાર કૉમપટરમાા મારી ઇ-મઈલ ચક કરી તો તમાા હરિકીનો સાદશો હતો ક “દાદાજી આઈ લવ ” – વાહ,


P a g e | 155


કહવ ા િડ! નવી િઢી દાદાજીના આશીવાાદ ઇનટરનટ િર શોધ છ. મન સવાર ડાઇપનિગ ટબલ િર આ વાત મારા મોઢ કહી હોત તો! કૉમપટર દપનયા મારા ઘરમાા લાવી દીધી અન ઘરન દપનયાન બીજ છડ િહોચાડી દીધા. અશોક નયૉકાની વૉલસરીટ િર ઇનવસટમનટ બકર છ. લૉનગ આયલનડમાા મોટા ઘર છ. મારો અન રમાનો િણ જદો રમ-બાથરમ છ. ઘરમાા બધા જ લટસટ છ. વૉપશિગ મશીન, હડશ વૉશર, માઈકરોવવ પવ. સૌ સાધનો છ. તરણ તો કાર છ. ઘર તદદન અદયતન અન તમાા દાદા-દાદી જવાા એસનટક–પરાચીન પરાણીઓ િણ છ. મારા મગજમાા આ નવી ટસનોલૉજી િસતી નથી. હડશ વૉશરમાા બધાા કાચનાા વાસણો ધોઈન મકવાના નહી તો સહજ કચરો હોય તો હડશ વૉશરના હફલટર બગડી જાય. કિડાા ધોતાા િહલાા હાથથી ડાઘા કાઢીન વૉપશિગ મશીનમાા ધોવાનાા. જો હાથથી જ કામ કરવાનાા છ તો મશીનોના શા કામ છ? મારો દીકરો અશોક કસરત કરવા રોજ જજમનપશયમમાા જાય છ. કસરત કરવા કારમાા બસીન જાય છ. હા પવચારા છા ક જો ભાઈ, તાર કસરત જ કરવી હોય તો સીધો સીધો ‘ચાલ’ન! કારમાા બસીન કસરત કરવા જવાત ા હશ! મકડોનલડનાા ભજજયાા ખાવા છ? કારમાા જાઓ. બકમાાથી િસા ઉિાડવા છ? કારમાાથી કરો. આ અમહરકાએ શા ટસનોલૉજી જમાવી છ! ડરાઇવ-ઈન માહદરો નીકળ તો નવાઈ નહી. કારમાાથી બઠાા બઠાા દશાન કરવાનાા અન અનિ ઝલોટાની ટિ સાાભળવાની, િાહકિગની ઝફા તો નહી!


P a g e | 156


મન એ નથી સમજાતા ક અમહરકામાા ઘર િાસ જયાા કાર િાકા કરીએ છીએ એન ડરાઇવ કહવાય છ અન જયાા કારન ડરાઇવ કરીએ છીએ એન િાકાવ કહવાય છ. મારા જમાનામાા જયાર હા હાઈસકલમાા ભણતો હતો તયાર લસન કરતાા લાલ-ભરી િસનસલની જરર િડતી તો હા મારા પમતર યોગશન ઘર એક માઈલ દોડતો જતો તયાર મન ખબર નહોતી ક હા “જોગીગની એસસસાાઇઝ” કરતો હતો. ઘર યોગશ ન હોય તો તની બા સાથ વાતો કરતો અન બા કહ ક “જા, બટા આવયો છ તો મન દધ લાવી આિ.” આ રીત વડીલો સાથ “સોશયલાઈલઝિગ”નો ગણ નાનિણમાા જ કળવાયો. તમાા યોગશના મોટાભાઈ હામોપનયમ વગાડતા હોય અન બસાડીન િોતાના ગીત સાભળાવ તો ઠાવકા મોઢા રાખી કકાશ સાગીત સહન કરવાનો ગણ કળવાયો જનો લાભ મ આખી જજિદગી લીધો. અશોકની િતની ભાવના મન અન રમાન માઇકરોવવના ફાયદા સમજાવતી હતી. જદી જદી વાનગીઓ કવી રીત માઇકરોવવ ઓવનમાા થાય ત િણ સમજાવા. કટલી મોઘી છ એ િણ વાત કરી. મન થા ક જો એન િડાા હોય તો રોડ િર ભાગ. ઘરમાા ભાવના પસવાય કોઈન ઓવન વાિરવાની બહ ગમ નહોતી. તમાા અશોકન તો ચા ગરમ કરવાનાા ફાાફા ા હતાા. હા અન રમા તો ગસ વાિરતાા. મ જોા ક માઇકરોવવ ઓવન ખબ સગવડવાળી હતી િરાત ભાવના િણ સવારનાા દાળભાત રાત ગરમ કરવા માટ જ વાિરતી. એનાથી વધ કાાઈ રાાધવા હોય તો રાાધવાના બાજએ રહ અન ત માઇકરોવવ વાિરવાની સચનાઓની ચોિડી લઈન બસી જતી.


P a g e | 157


આમ પવચારીએ તો છલલાા િચીસ વરસની િઢીન માઇકરોવવ ઓવન પવનાના જીવનનો ખયાલ જ ન હોય. મારો િૌતર હટક કૉલજની હૉસટલમાા રહ છ સાથ નાના રહફરજરટર, માઇકરોવવ ઓવન અન કૉમપટર રાખ છ. અમ કૉલજમાા હતા તયાર કરોસીનનો સટવ વાિરતા. રાત અઢી વાગય વાાચવા ઊઠતા તયાર ચા િીવાનો હરવાજ હતો. હવ તમ અઢી વાગય ઊઠો અન ચા માઇકરોવવ ઓવનમાા બનાવો તો બ પમપનટ થાય. જયાર સટવ િર બનતી ચાન વીસ પમપનટ લાગ. આજ લાગ છ ક ચાથી ઊઘ નહોતી ઊડતી િરાત ચા બનાવવાની પરોસસથી ઊઘ ઊડતી હતી. બતરણ પમતરો સાથ ચા બનાવવાની અન િીવાની જ મઝા હતી ત આ બ પમપનટમાા કાા હોય! ત હદવસ અશોક કહ “બાપજી, તમન વી.સી.આર. ઑિરટ કરતાા આવડ છ?” મ કહા ક “જોતાા આવડ છ િણ રકૉડા કરતાા નથી આવડતા.” તો કહ ક “વી.સી.આર. બજારમાાથી ગાયબ થઈ જાય ત િહલાા શીખી જાવ. હજ તક છ.” િછી હસીન બોલયો, “તમારા માટ િાાચ હડસક એક સાથ મકાય એવા ડીવીડી પલયર લીધા છ.” મ કહા ક “એટલ હવ હા િાાચ હફલમો સોફામાાથી ઊઠયા પસવાય, એકસાથ જોઈ શકીશ. નહી ન!” મનમાા પવચા ક આ ત મોડાન ટસનોલૉજીનો ઉિકાર છ ક શાિ છ?


P a g e | 158


આ ડીવીડી ટસનોલૉજી પથયટરના મોટા સકરીનની તોળ આવ ખરી? મઝા હફલમ જોવામાા નથી. મઝા હફલમ જોવા જવાના પરસાગમાા છ. ખાસ તયાર થવાના, બહાર હોટલમાા જમવાના, પમતરોન મળવાના અન હફલમ જોવાની. શપનવારની સાાજ ઉતસવમાા િહરણમ. િાછા હફલમમાા આજબાજવાળા હસ તો કાર હસવાના ત િણ સમજાય. પથયટરની હફલમ એ સામાનય માનવી માટ સામાજજક પરસાગ બની રહ છ. “ડીવીડી” આખા સામાજજક કટાબન ચિ કરી દ છ. અશોકના ઘરમાા ડરોઇગરમમાા મનોરાજન માટ સટીરીઓ પસસટમ છ. િાાચસો િાાચસો ડૉલરનાા તો બ સિીકર છ. એક સિીકરમાા િાાચ જદાા જદાા નાનાા નાનાા સિીકર છ. એક સિીકરમાાથી શહનાઈ સાભળાય, બીજામાાથી ઢોલનો અવાજ આવ અન તરીજામાાથી માજીરા સાભળાય. જયાર ત મન સિીકર અન સટીરીઓની ખબીઓ સમજાવતો હતો તયાર મ તન કહા ક “બટા, આિણામાાથી કટલા જણ આ વાજજિતરોનો અવાજ સિીકરમાા કાાથી આવ છ ત સમજી શકવાના છ! અન માજીરાનો અવાજ કાાથી આવ છ એની આિણ લચિતા શા માટ કરવાની?” મ આગળ ચલાવા, “આિણામાાથી કટલાના કાન તજ છ? સિીકરમાા મગજમારી કરવા કરતાા ચોખખા સાભળાય એવા કાન કરી આિો.” અમારા વખતમાા તરણ પમપનટની રકૉડો હતી. તમાાથી થઈ 20 પમપનટની લૉનગ પલ, િછી આવયા 90 પમપનટના ટિરકૉડાર. હવ આવી દોઢ-બ કલાકની સીડી. અશોક તરણસો


P a g e | 159


સીડી એકમાા સમાવી શક એવા ચનજર લીધા છ. એટલ ક તમ તરણ હજાર ગીતો સમાવી શકો. જયાર તમાર કોઈ ગીત સાાભળવા હોય તો િલા ગીતનો લીસટમાાથી નાબર શોધવાનો અન િછી જો સમય બચ અન ગીત સાાભળવાનો મડ સચવાય તો ગીત સાાભળવાના. શોધખોળ રોજ થયા કર છ. અમ બહાર ફરવા જઈએ છીએ તયાર અશોક અમન હડજીટલ પવડીયો કમરામાા ભરી દ છ. 1980માા અમ અમહરકા આવયાા હતાા તયાર આઠ પમલીપમટરના મવી કમરાથી હફલમો લતો. ભાવનાએ જણાવા ક ત મવી કમરા અન પરોજસટર તો ફકી દવાા િડયાા, હફલમ જ નથી મળતી. જનાા ટાઇિરાઇટર ફકી દીધાા, હરબન જ નથી મળતી. ઇનટામહરક કમરા ફકી દીધા, રોલ જ નથી મળતા. બ કૉમપટર ફકી દીધાા. નવાા હાડાડરાઇવ હવ બજારમાા છ. ત હદવસ અશોક મારા જના સવન ઓ’સલોકના રઝર ફકી દતો હતો. કહ ક “હવ બજારમાા જજલટનાા એક સાઈડ િર બ ક તરણ બલડવાળાા રઝર મળ છ.” મ તન કહા “ખબરદાર, મારા અન મારા જના રઝર વચચ કોઈએ આવવાના નથી.” તમાર ટસનોલૉજી આગળ વધારવી છ? તો મારા માથાના ખરતા વાળન અટકાવ એવી ટસનોલૉજી લાવો. માણસ આનાદપરમોદમાા કટલી ટસનોલૉજી ઘસાડી દીધી છ. નોકરી અન ઊઘનો સમય બાદ કરો તો દરક િાસ ચારિાાચ કલાક બચ છ. આમાા તમ ટીવીની િચાસ ચનલો જોશો. દશી સટોરમાાથી લાવલી “હમ તો મહોબત કરગા” નામની હફલમ જોશો? રપવશાકરના ક માઈકલ જકશનના સાગીત સાાભળશો? ભગવાનનો


P a g e | 160


િાડ માના છા ક અશોકન તથા ભાવનાન વાાચનનો શોખ નથી. નહી તો વાાચત કાર? આ બધી રામાયણમાા ભગવાનનો તો િતતો જ નહી. તો ત માટ િાહડત જસરાજનાા ભજનો કારમાા વગાડી દવાનાા. માણસના શરીરની અમક જ કષમતા છ. સમયની િણ મયાાદા છ અન ટસનોલૉજી માટ આકાશ આખા ખલલા છ. માણસ માટ ટસનોલૉજી છ, નહી ક ટસનોલૉજી માટ માણસ. મારી િૌતરી કીકી, મન અન રમાન ખબ વહાલી છ. એ નવ વરસની દીકરીએ મન ઇનટરનટથી િહરલચત કયો છ. કીકી અમારી સાથ રોજ સાાજ ચાલવા આવ છ. રસતામાા એના કાલા કાલા ગજરાતી લવારા અમન ખબ વહાલા લાગ છ. મન મારી બલડપરશરની ગોળીઓનો સમય યાદ કરાવ છ. મારા હાથમાા છાપા આિી જાય છ. અશોકનાા તરણ છોકરાા ખબ પરમાળ છ. મારી િતની રમા બનન દીકરીઓન ટીવી િર રામાનાદ સાગરની “રામાયણ” ગજરાતીમાા સમજાવ છ. રામનો પરતાિ હોય ક િછી રમાનો પરમ હોય બનન અગરજીભાિી છોકરીઓ બધા સમજ છ. તરણ ચાર હદવસથી કીકી માાદી રહ છ. છલલા બ હદવસથી તો સકલ િણ નથી જતી. ભાવના તમના અમહરકન ડૉસટર સસમથની દવા કર છ. આજ બિોરથી તો ખબ તાવ ભરાયો છ. મારો અન રમાનો જીવ ઊચ ચઢી ગયો છ. મારાથી તો નાના છોકરાાઓના દ:ખ નથી જોવાત ા. મન મારી િતની રમાન રામાયણમાા ખબ શરદધા છ. કોઈિણ જાતની શારીહરક ક માનપસક આફત વખત અમ “સાદરકાાડ”ના શરણ શોધીએ છીએ. ત રાત અશોકન અન ભાવનાન નલચિત સવાના કહી,


P a g e | 161


કીકીના રમમાા એની બડ િાસ અમ દીવો પરગટાવીન રામાયણના “સાદરકાાડ”ના રટણ કરવા માાડય ા. રમા વાાચ અન હા કીકીના માથ હાથ ઘસા. િછી હા વાાચા અન રમા હાથ ફરવ. અમ ભગવાનમાા શરદધા રાખી આખી રાત રામનામના સમરણ ક. મળસક મ રમાન િથારીમાા સવાના કહા અન હા એકલો કીકીના માથ હાથ ફરવતો રહયો, રામનામ જિતો રહયો. મારી આખ કાર મીચાઈ ગઈ ખબર ન િડી. સવાર આઠ વાગય, કોઈક મારા માથ હાથ ફરવતા હત ા. મ જોા તો કીકી મારી સામ જોઈન મન ઊઠાડવા પરયતન કરતી હતી. મારી અન એની આખો મળી અન ત બોલી “ગડ મોપનિગ ડાડાજી” તની આખો હસતી હતી. મ જોા તો તાવ ઊતરી ગયો હતો. તયાા ભાવના રમમાા પરવશી. ત બોલી “અશોક જો તો કીકી સરસ થઈ ગઈ! જોયો, ડૉ. સસમથની દવાનો જાદ! એપપરલ, 2002


P a g e | 162



મારા ચાલત તો હા અમહરકા ફરવા માટ કદી ન જાત. અમહરકાના નામથી મારા માથા ફરી જતા. ગજરાતમાા કોઈ છાપા ક મગલઝન એવા નહી હોય ક જમાા અમહરકા પવિ કાાઈ છિાત ા ન હોય. લખકો ક િતરકારો લખ ત તો સમજયા, િરાત જ કોઈ ગાાડાઘલ ા અમહરકા િહોચી ગા ત બસી ગા કોલમ લખવા. અર ભાઈ, અમહરકા તો મોટો હાથી છ અન કોલમ લખનારા આધળાા છ. જમના હાથમાા હાથીના પ ાછડા આવા તણ લખા “અમહરકામાા ઓછી મહનત િસા જ િસા બન છ.” જના હાથમાા હાથીનો િગ આવયો તણ લખા “અમહરકામાા કાલળયાઓ લોકોનાા ખન કર છ.” આિણાા લોકોન અમહરકાના પરોબલમસની જાણકારી, આિણાા દશની મસીબતો કરતાા વધ છ. એ તો સારા છ ક િહલાાની જમ અમહરકા ભણવા જતા સખડના હારથી લદાયલા પવદયાથીઓના ફોટા છાિાાઓમાા છિાતા નથી. મળ તો અમહરકા ગમતા નથી, તમાા અમહરકાથી દશમાા ફરવા આવનારા િર મન દાઝ ચઢતી. તમના દમામ-વતાનથી હા કદી અજાયો નથી, હા તો તમન સાભળાવી દતો ક “અમહરકા કરતાા ભારત િછાત હશ િરાત આિણા બમાા તો તમ િછાત છો.” સજાતાન જયાર મ કહા ક “નયોકા કરતાા આિણા માબઈ વધાર સારા.”

સફરમાા સફર


P a g e | 163


તયાર મારી િતની કહતી, “બસોન, આિણન કોઈ અમહરકા ફરવા માટ બોલાવતા નથી.” હા કહતો ક, “હવ અમહરકામાા શા જોવાના છ? અમહરકામાાથી રસતા અન કાર લઈ લો તો અમહરકામાા અન ભારતમાા કાાઈ ફર નથી.” સજાતા બોલતી ક “અન થોડાાઘણાા લોકો અમહરકામાા ઉમરી દો. રસતાઓ ઉિર થોડી ગાયો-બકરીઓ ઊભી કરી દો.” તયાર હા તન કહતો ક “ત ા તો એવી વાતો કર છ ક જાણ આિણ અમહરકા જવા તરફડીએ છીએ.” સજાતા કહતી ક “તરફડવાની વાત જવા દો િણ તમારી ઇચછા તયાા જવાની ઘણાા વરસોથી છ. જઓન! તમારા કબાટમાા પનસસન-કાટાર વખતના જાત જાતનાા છાિાાઓના િીળા િડી ગયલા કહટિગસના ઢગલા િડયા છ.” આખર એ હદવસ આવયો ક જયાર માર ફરજજયાત અમહરકા ફરવા માટ જવા િડયા. હ ા સાાતાકરઝની રૉટરી સલબનો પરપસડનટ હતો. નયોકામાા ઇનટરનશનલ રૉટરીયનસની કૉનફરનસ હતી અન અમારા હડવીઝનના પરપતપનપધ તરીક માર અમહરકા જવા િડયા. સજાતાએ કહા ક “વાતો તો એવી કરો છો ક જાણ બધાા તમન બળજબરીથી મોકલ છ. િરાત છલલા મહહનાથી તમ ઓળખીતા િાળખીતાના અમહરકામાા રહતા ભતરીજા, ભતરીજી ક દીકરા, દીકરીનાા ઍડરસ અન ફોન નાબરથી ડાયરી ભરી દીધી છ.” સજાતા અન હા લબટીશ ઍરવઇઝમાા નયોકા જવા નીકળયા. અમહરકાની મસાફરીના શકન રિ ક િછી હા રોટરી


P a g e | 164


કલબનો પરપસડનટ હતો એટલ લોકો ઍરિોટા િર હારતોરા લઈન આવયા હતા. સજાતા બોલી “આ બધાા શકન માટ નથી આવયાા િરાત તમ તમની માગાવલી વસતઓ લાવવાની ભલી ન જાઓ એટલ યાદ કરાવવા આવયાા છ.” જયાર જયાર હા કોઈકન અમારી અમહરકાની મસાફરીની વાત કરા છા તયાર તયાર તમાા વૉપશિગટન ડી.સી.નો ઉલલખ આવ છ અન વૉપશિગટન ડી.સી.ના નામ આવ છ ક મારી વાત અટકી જાય છ. મારી િતની સજાતા કહતી ક “સતીશ, કહી દો ન તમારી હોપશયારીની વાત” અન અમારી વૉપશિગટન ડી.સી.ની રીિની વાત કરતો. વાત એમ છ ક મારા પમતર જયાપતલાલના જમાઈ નયોકામાા રહ છ. મ સજાતાન કહા ક “જયાપતલાલની મીનાન તો મળવા જ િડશ નહી તો જયાપતલાલન ખોટા લાગશ.” સજાતા બોલી “ત ખોટા લાગ જ ન! તમ સામ ચઢીન તમની િાસથી મીનાના એડરસ લઈ આવયા છો ન!” થોડી ચચાા બાદ અમ મીના અન ભરતભાઈન તયાા એક વીક એનડ માટ નયોકા િહોચી ગયા. ભરતભાઈન એક પરૉબલમ હતો. તરીસ વરસની નાની ઉમરમાા જ તમણ ઑિન હાટા સરજરી કરાવવી િડી હતી. તમના હદયના વાલવમાા કાાઈ ખામી હતી. ભરતભાઈએ કાાઈ શરમ િડ એવા કાયા કરવાની મના હતી. તમ છતાા ભરતભાઈએ અમન વૉપશિગટન ડી.સી. બતાવવાના નકકી ક. અમ તમન મનાવયા ક “ભરતભાઈ તમારી આવી તલબયતન કારણ તમાર અમન તયાા ફરવા લઈ જવાની જરર નથી.” તયાર ભરતભાઈ બોલયા, “અમ નયોકાવાસીઓ


P a g e | 165


વૉપશિગટન ડી.સી. અન નાયગરા ફૉલસથી એવા તો ટવાઈ ગયા છીએ ક ફોથા ઓફ જલાઈના વીક ઍનડમાા અમાર નયોકામાા કોઈ પમતરન મળવાની ઇચછા થાય તો અમ નાયગરા ફૉલસ જઈએ તયાા ત પમતર તના ગસટ સાથ અચક મળી જાય.” છવટ અમ ત શપનવાર વૉપશિગટન જવા નીકળયાા. અમ અમારી રીિ ચાલ કરીએ ત િહલાા મ ભરતભાઈન કહા ક, “જઓ આમ િણ તમારી તલબયત નાજક છ અન થાક લાગ એવા કામ કરવા ન જોઈએ માટ મન કાર ચલાવવા દો.” ભરતભાઈ કહ “ના હા, હા ચલાવી લઈશ.” મ તમન સમજાવયા “જઓ ભરતભાઈ, મારી િાસ ઇનટરનશનલ લાયસનસ છ. ત ઉિરાાત છલલાા વીસ વરસથી હા માબઈમાા કાર ચલાવા છા. મારી દસષટએ અમહરકામાા ડરાઇપવિગ કરવામાા કાાઈ ધાડ મારવાની નથી. માબઈમાા ડરાઇપવિગ કર ત મરદનો બચચો. માબઈમાા સવાર નોકરી િર જઈએ તયાર અમ કસહરયાા કરવા જતા હોઈએ એવા અનભવીએ. માબઈમાા સાાજ કોઈ રાહદારીન માયાા પસવાય ઘર આવ એ વીર.” છવટ મીનાએ ભરતભાઈન સમજાવયા અન મન ડરાઇપવિગ સોપા. શરઆતમાા જમણી બાજ કાર ચલાવવાના ફાવા નહી. તમાા આજબાજ કોઈ હોના વગાડત ા નહોત ા. એથી મન સમજ નહોતી િડતી ક હા કાર બરાબર ચલાવા છા ક નહી. તમ છતાા હોના ચાલ છ ક નહી ત હોના વગાડીન ચક કરી લીધા. તમાા િણ જયાર નજસી ટનાિાઈક ઉિર 110 હકલોમીટરની સિીડ િર કાર ભાગતી હતી તયાર કોઈ ઓર મઝા આવતી હતી. તમ


P a g e | 166


છતાા આિણ અમહરકાથી અજાયા નહોતા અન કારની સિીડ વધારી દીધી. ભરતભાઈ બોલયા, “સતીશકાકા, કાર ધીમ ચલાવો. બહ ઝડિથી દોડાવશો તો હટહકટ મળશ.” મ મારા થોડા વખતના અમહરકાના રહવાસથી એ જોા ક આિણાા લોકો અમહરકન િોલીસથી ગભરાય છ. મ ભરતભાઈન કહા ક, “સાહબ, તમ તમાર જલસા કરો. િોલીસ બધાા સરખા ત અહીના હોય, ઇસનડયાના હોય ક િછી લાડનના. એ લોકોન ચાિાણીના િસા િકડાવી દઈએ તો આિણા નામ ન લ.” ભરતભાઈ બમ િાડી ઊઠયા, “અર ભાઈસાબ, એવી વાતો ન કરો અન િોલીસન લાાચ આિવા જશો તો મરી જશો” અન મીના બોલી ઊઠી “ભરત, તારો ગસસો કાબમાા રાખ. આમ એસસાઇટ ન થઈ જા. જો તારા મો કવા લાલ લાલ થઈ ગા!” મ ભરતભાઈન કહા ક “આિણન તો સાચા બોલવાની ટવ છ. િરાત હવથી નહી બોલા, જઓ તમ હદય િર પરસર ન લાવો.” કારમાા “ચમમા ચમમા દ દ”ની કસટ વાગતી હતી. િાછળ સજાતા અન મીના બઠાા બઠાા વાતો કરતાા હતાા. આગળ ભરતભાઈની નજર કારના સિીડ ડાયલ િર હતી અન હા 120 હકલોપમટરની સિીડ િર એક િછી એક કાર િસાર કરતો હતો. માર માબઈના િાણી બતાવી દવા હત ા. તયાા મીના બોલી “સતીશકાકા, આ તમ કાટી હ કાટી હ શા બોલો છો?” મ કહા “મીના, હા બાજની લઈનમાાની કારન િસાર કરા છા તયાર તની િતાગ કાિી હોય એવી ભાવના થાય છ અન


P a g e | 167


મનમાા થાય છ ક મારી િતાગ, િલી લાલ, ભરી, કાળી બધી િતાગોન કાિી નાખ.” તયાર સજાતા બોલી, “તમાર જટલી િતાગો કાિવી હોય તટલી િતાગ કાિો. આગળ તમારો કાકો િોલીસ રડારના ઝાડા લઈન ઊભો છ ત તમારી િતાગ ઝડિી લશ.” મન એવી વાતોની કાાઈ અસર થતી નહોતી અન ભરતભાઈના મો િાછા લાલ લાલ થઈ ગા. ભાગય અડધો કલાક કાર ચલાવી હશ તયાા મ જોા ક ફરતી લાલ લાઇટવાળી િોલીસની કાર મારી િાછળ દોડતી હતી. ભરતભાઈ ચીસો િાડતા હતા, “જોાન આખર તમ મારા કરી નાખા ન!” મ કાર ધીમથી બધી લઈન કદાવીન સાઇડ િર ઊભી રાખી. િોલીસની કાર િણ ઊભી રહી. ભરતભાઈના મો ઘણા લાલ થઈ ગા હત ા તમનો શવાસ ભરાતો હતો એ જયાા તયાાથી બોલયા “િસા આિવાની વાત ન કરતા.” અમારી રૉટરી કલબમાા હા મારી તવહરત બદવદધ માટ જાણીતો હતો. િોલીસ ઑહફસર મારી બારી િાસ આવયો. મારા લાયસનસ માાગા. મ ઑહફસરન સમજાવયો ક હા તો ટહરસટ છા અન આ મારા પમતરન ઓિન હાટા સરજરી કરાવી છ અન ત લબમાર છ. એન છાતીમાા દ:ખ છ. િોલીસ બોલયો, “ડ નો ધટ વર ડરાઇપવિગ એટ એઈટી માઇલસ િર અવર ઇન ફીફટી ફાઈવ માઈલ ઝોન?” આિણ તન કહા ક “આઈ વોઝ ટહકિગ માઈ ફરનડ ટ હૉસસિટલ.” મ જોા તો ભરતભાઈની આખમાા ગસસાન લીધ િાણી


P a g e | 168


આવી ગયાા હતાા. િોલીસ િણ ધયાનથી ભરતભાઈન જોયા. લાલઘમ મો, ફલલાા નસકોરાા, આખમાા આસા. િોલીસન પરભાપવત કરવા માટ પરતાા હતાા. િોલીસ મન કહા, “ફોલો મી, આઈ વીલ ટક ટ ધ હૉસસિટલ” અન આગળ િોલીસ અન અમારો વરઘોડો. લાગતા હત ા ક ભરતભાઈ મારા િર ગસસ થયા હતા. હવ તો તમનાથી બોલાત ા નહોત ા. મીના, ભરતભાઈનો ખભો, િાછળ બઠાા બઠાા થાબડતી હતી. સજાતાએ એક પયાલામાા િાણી કાઢી અન ભરતભાઈન પિવડાવા. િોલીસ એસસપરસ વ િરથી એસઝીટ લીધી. અમ િોલીસની િાછળ િહોચયા નજીકની હૉસસિટલમાા. મ જોા તો ભરતભાઈથી બોલાત ા નહોત ા િણ મારી સામ આખો તતડાવતા હતા. િોલીસ અમારી કાર િાસ આવયો. તણ િહલથી હૉસસિટલન જણાવી દીધા હત ા એટલ સરચર આવી ગા. ભરતભાઈન સવડાવીન અદર એક રમમાા લઈ ગયા. િોલીસ મારી સાથ જ ઊભો રહયો. થોડીવારમાા રમમાાથી અમહરકન ડૉસટર બહાર આવયા. ત અમારા તરફ જોઈન બોલયા, “મીસટર હવ ડન એ ગડ જોબ. વી આર ગોઈગ ટ કીિ હીમ ફૉર ઓબઝવશન. વી મ હવ ટ ઓિરટ, ધટ વી વીલ હડસાઈડ ટમોરો” િલા માણસ િણ મારી સાથ હાથ પમલાવયા. મ જોા તો સજાતા મારા િર ગસસ લાગતી હતી. મીના રડતી હતી. હા મીના તરફ ફયો અન કહા- “બહન, ત ા જરાય લચિતા ન કર. હા તારી સાથ જ છા.” નવમબર, 1991


P a g e | 169


અનકરમલણકા બાબા ગોરખનાથ ગણશન કહા ક, “મારી િાસ એક

એવી સકીમ છ ક જનાથી ત ા માલામાલ થઈ જઈશ અન મન

ખાસસી િબબલપસટી મળશ. આ અમહરકામાા મારા િોતાના તો કોઈ

છ નહી. સારા થા ત ા મળી ગયો. મન તારા જવા પવશવાસની

જરર હતી.”

અમહરકામાા ગણશ શમાાન ા વજન 250 િાઉનડ હત ા.

ભારતમાા 115 હકલો હત ા. અમહરકામાા ઓવરવઈટ હતો.

ભારતમાા કોઠી હતો. આ વજન 45 વરસની માવજત િછી થા

હત ા. આખી જજિદગી માબઈમાા ‘િરડાઈઝ હહિદ લોજ’માા

રસોઈયાની િદવી ભોગવી હતી.

રસોઈ ચાખી ચાખીન શરીર વધા હત ા. લોજના

ઓટલ જ સવાના મળતા એટલ ફપમલી લાઇફનો અત તયાા જ

આવી ગયો હતો. બહનની પસહટઝનશીિ ઉિર ત અમહરકા

આવી ગયો હતો. માબઈનો રસોઈયો નયોકામાા શફ બની ગયો.

‘શર િાજાબ’માા તાાદચી લચકન અન નાન શકતો થઈ ગયો.

િાજાબી ભોજનથી તની ફાાદના જતન થતા હત ા. ગણશન માથ

એક વાળ નહોતો િરાત સાદર દાઢી રાખતો. ત માથાના વાળની

ખોટ આ રીત દર કરતો.

ચત મછાદર


P a g e | 170


ગણશન કદી લાગા નહોત ા ક ત જોહડયો છ. િરાત

અમહરકન બહન-બનવી, હલથ કૉસનશયસ હતાા.

બહન પરસતાવ મકો, “તાર વજન ઘટાડવા િડશ.”

ગણશ કહ ક “શા માટ માર વજન ઘટાડવા જોઈએ?” બહન અન

બનવીએ તન િનસીલવપનયાના ગોરખ આશરમમાા લઈ જવાના

નકકી કરી દીધા.

દશ વરસ અગાઉ, ચાલીસક વરસનો સાતોકરામ

નયોકાના કનડી ઍરિોટા ઉિર ઊતયો હતો. ઍરિોટા ઉિર

તણ એક વાત નોધી ક આિણા દશના પરમાણમાા અમહરકામાા

જાડાા સતરીપરિો ઘણાા છ. લગભગ બધાા જ જાડાા છ. થોડા

હદવસના વસવાટ િછી લાગા ક બધા જ ડાયહટિગ કર છ. ખાસ

કરીન, સતરીઓ, જ જાડી નથી ત તો ખાસ ડાયહટિગ કર છ. ત

સતરીઓએ શરીરના ડાયહટિગ કરવા કરતાા મગજનાા ડાયહટિગ

કરવા જોઈએ એમ સાતોકરામન લાગા.

ત પવલઝટર પવઝા િર આવયો હતો. “પવઝા કી એસી

તસી. આિણ અહી જ રહવાના છીએ.” એ એનો પનણાય હતો.

માબઈની ‘િરડાઈઝ હહિદ લોજ’માા અધાહરયા રસોઈઘરમાા મજરી

કયાા િછી નકકી ક હત ા અમહરકામાા રસોઈ કરવી નથી.

તના બાિા કહતા “પશકષક થવા, છોકરાા ભણ ન ભણ

આિણન િગાર મળ. વકીલ થવા, કસ જીત ક હાર આિણી ફી

તો મળ. િરાત રસોઈયો ન રાાધ અન કડીયો દીવાલ ન ચણ


P a g e | 171


તો ભખ તો મરવા િડ િણ ડાડા િડ ત નફામાા.”

સાતોકરામન પવચાર આવયો ક અમહરકાના જાડા

લોકોનો લાભ લવો જોઈએ. તમાા તન અમહરકામાા ઠરીઠામ

થવાનો માગા દખાયો. લોકોના શરીર િર ઘણી ચરબી છ અન

જના શરીર િર ચરબી નથી એ લોકોના મગજમાા ચરબી

ભરાઈ છ.

અમહરકાની આ ચરબીમાા ભારતીય વદ પરાણની

ભવય સાસકપતનો મસાલો ભગો કરીએ તો એક બપમસાલ વાનગી

તયાર થાય!

સાતોકરામ બીજ ા એ જોા ક જયાર ભારત એકવીસમાા

સદીમાા પરયાણ કરી રહા છ તયાર અમહરકાના દશીઓ

ઓગણીસમી સદી તરફ જઈ રહયા છ. ભારતમાા ઠર ઠર સાયબર

કાફ ફલી રહયાા છ તયાર અમહરકામાા હદવસ રાત નવાા માહદરો

બની રહયાા છ. દશમાાથી બધા દોરાધાગાવાળા અમહરકા આવી

ગયા છ. થોડા વખતમાા અમહરકામાા કાભ મળો ભરાય તો

નવાઈ નહી! આ બધાા અધશરદધાળ લોકોના ઉદધાર માટ

સાધસ ાતોના વિમાા ભવાઓ િણ આવી ગયા છ. ખરા સાતો તો

હહમાલય ગયા!

સાતોકરામ િણ આ િહરસસથપતનો લાભ લઈ આ દ:ખી

આતમાઓનો ઉદધાર કરવાના નકકી ક.

તણ જોા ક અમહરકામાા ‘વજન ઉતારવાની’ અબજો


P a g e | 172


ડોલરની ઇનડસરરી છ. હજારો જજમનપશયમ કસરત કરવા માટ

છ. હજારો પસતક લખાય છ. ઍરોલબક-કસરતોના સકડો પવડીયો

બન છ. તો આ ઇનડસરરીમાા કમ ન જોડાઈએ? ભારતીય

વદપરાણની સાસકપતન વજન ઉતારવાના તકકામાા જોડવી

જોઈએ. ઋપિ મપનઓના માતરોચચાર આ અમહરકાની ધરતી િર

ગજાવો. જો નવગરહોન ખશ રાખવાથી કોટામાા કસ જજતાતો હોય!

પતરજનમ થતો હોય! ભાગી ગયલી િતની િાછી આવતી હોય!

તો ત ગરહોના માતરોચચારથી વજન કમ ન ઘટ?

સાતોકરામ અમહરકાની ધરતીનો અભયાસ કયો. આ

2002ની સાલમાા 17 લાખ ભારતીયો અમહરકામાા રહ છ.

તમાાના એક લાખ જાહડયાઓ આિણન વરસના ફસત દશ

ડોલર આિ તોિણ પમલીયન ડોલર થાય. તમાાના અડધા

એડવટાાઇઝમાા ખચાાય. તો બીજ વરસ બ પમલીયનની શકતા

થાય. દશ ડોલરમાા આિણ તન નવગરહોમાાથી કોઈિણ ગરહનો

માતર િકડાવી દવાનો. શરત એટલી ક માતર રોજ સવાર નહાયા

િછી દશવાર જિવાનો. ‘નો ડાયહટિગ’, ‘નો કસરત’, વજન

ઊતરશ. વરસ િછી કોઈ નવરો ફહરયાદ કરવા આવ તો કહી

દવાના “તમારી સાધનામાા ભલીવાર નહી હોય.” અમહરકામાા દશ

ડોલર શા ચીજ છ? િીઝા િણ દશ ડોલરનો નથી મળતો.

સાતોકરામ પવચા માતરોચચારથી વજન ઘટ ક ન ઘટ

ત અગતયના નથી. િરાત ગરહોના માતરોથી વજન ઘટી શક એ


P a g e | 173


પવચાર આ દોરાધાગાવાળી પરજાન વચવાનો છ! ખબી એટલી

જ છ. માર એટલી જ બદવદધ વાિરવાની છ, દશ ડોલર એના છ!

શરઆતમાા તણ મઈલ ઓડારથી ધાધો િોતાના સટહડયો

એિાટામનટમાાથી ચાલ કયો. જનમ તારીખ આિો. દશ ડોલર

મોકલો. “બાબા ગોરખનાથ” તમન માતર મોકલશ, ધા વજન

િામશો. વાત સીધી હતી, કોઈ ગોરખધાધો નહોતો.

ગોરખનાથની આગળ ‘બાબા’ લગાવી દીધા. જથી

મસલમાન લબરાદરોન આકિી શકાય. બાબા ગોરખનાથ તમન

અજમરથી માતરાવલા તાવીજ માગાવી આિશ.

તણ સૌ પરથમ કામ ક એડવટાાઇઝ આિવાના.

સાતોકરામનો માતર હતો :

‘અરલી ટ બડ, અરલી ટ રાઈઝ

વકા લલટલ એનડ એડવટાાઇઝ.’

ત માન છ ક જાહરાત પવનાનો ધાધો એટલ અધારામાા

કોઈ છોકરીન આખ મારીએ તવો. તમ શા કરો છો ત તમન

ખબર છ, િરાત બીજા કોઈન ખબર નથી.

આ નઝ િિરમાા અન ત નઝ િિરમાા બાબાએ ફલ

િજ જાહરખબરો આિવા માાડી. થોડા મઈલ ઓડાર આવવા

માાડયા. નઝ િિરોની િાાચ-દશ હજાર નકલો પરતી નહોતી.

ઇગલનડ, ઓસરલલયા, પસિગાિોર, આહફરકા બધ જ ભારતીય

છાિાાઓમાા બાબા ઝડકા. કહવાની જરર નથી ક હવ બાબા


P a g e | 174


ગોરખનાથની જદી ઑહફસ છ. ચાર િાાચ છોકરીઓનો સટાફ

િણ છ. બાબાની જાહરખબર િણ કવી? મોટા અકષર ‘મની બક

ગરનટી”, “ગરહોની શાાપત શરીરની કરાાપત”, “સથાિના 1952” ફોન

નાબર - ફસસ નાબર - ઈ મઈલ બધા જ છિાતા.

દશ િરદશમાા લોકો શાકાશીલ થઈન અદરોઅદર વાતો

કરવા લાગયા. આ પવજઞાનના ગમાા આમ બન ખરા? ખોરાકની

કલરી અન આ માતરોચચારન સાબાધ કાાથી હોઈ શક? તમ છતાા

મઈલ ઓડારના પરવાહમાા કોઈ ભાગ ન થયો. કોઈ ન જાણ તમ

ઘણાા ડોસટરો િણ દશ ડોલર મોકલવા લાગયા.

બાબા હવ ટીવી િર ઝડકા. બાબાએ પવચા, 250

પમલીયન અમહરકનોમાા 150 પમલીયન જાહડયાઓ હશ. તમન

િણ સમદસષટ રાખી અન લાભ આિવો જોઈએ. આ ભણલી

પરજાન િણ અધશરદધા છોડતી નથી. નયોકામાા બહમાળી

મકાનોમાા બારમાા માળ િછી સીધો ચૌદમો માળ હોય છ કારણ

ક આ ભણલાઓ તરના આકડાથી ગભરાય છ. વજીન મરીની

આરસિહાણની મપતિની આખમાાથી આસ સર છ એ જોવા

હજારો માણસ ઊમટ છ. તો આ લોકોન આિણા હજારો વરસ

જના ઋપિ મનીઓના માતરોચચારનો જાદ સમજાવવો અઘરો

નથી.

બાબા ગોરખનાથ માદ માદ હસતા રહયા!


P a g e | 175


આજ િાાચ વરસ વીતી ગયાા, બાબા ગોરખનાથનો

આશરમ ચાલ થય. િનસીલવપનયાના િોકોનોઝ માઉનટનમાા 50

ઍકર જમીન િર ખબ રમણીય જગામાા વચચ આશરમના ભવય

મકાન છ. આજબાજ રહવાના સાદર નાના કોટજ છ. જમાા જાડા

ભાઈઓ રહ છ. એક પવકનડના બાબા હજાર હજાર ડૉલર ચારજ

કર છ.

સો એક જણ “હફઝીકલ થરોિી થર સસિહરચલ થરાિી”

મળવવા માટ હામશાા રહતાા હોય છ. આશરમમાા કારય

અલગયારસ ક ઉિવાસના નામ નહી લવાના. સમોસા-િકોડા-

ગલાબજાાબ બધા ભરપર મળ છ. ખાવા હોય ત ખાવાના િરાત

માતર જાિ ચકવાનો નહી. બાબા ગોરખનાથ આશરમમાા એક

વજન કાાટો રાખયો નથી. વજન ઘર માિવા અહી તો માતર

તમારા શરીરના જતન કર છ. બાબા િાસ સવા પરકારની

વાનગીઓ છ. ભાવકો જાડા થાય છ. તમના વજન ઉતર ન

ઉતર િરાત તમન હામશાા લાગ છ ક તઓ વજન ઉતાર છ.

ખાવા હોય ત ખાય. માતરોચચાર ભણ છ ! “નો કસરત, નો

ડાયહટિગ.”

છવટ એક હદવસ બન બનવી ગણશન ‘ગોરખ

આશરમ’ િર ઘસડી લાવયાા. આશરમના એરકનડીશનડ રમમાા બધાા

ભાવકો ગોરખનાથની હાજરીમાા માતરોચચાર કરતાા હતાા. ગણશ,

ગોરખનાથની સામ ગોઠવાયો. તણ ગોરખનાથન જોયા, તાકી


P a g e | 176


તાકીન જોયા. આમન કાાક જોયા છ એમ તણ પવચા.

ગોરખનાથની આખો ખલી. તમણ ગણશન જોયો, ફરીથી જોયો

અન સસમત ક. ગણશની બતતી ઝબકી “આ તો મારો બટો

સાતોકરામ” તણ સામ સસમત ક.

માતરજાિના સશન િતા. સૌના પવખરાયા િછી બાબા

ગણશન િોતાના પરાઈવટ રમમાા લઈ ગયા. બનન એકમકન

ભટયા. ગડ ઓલડ ડઈઝની વાતો કરી. ‘િરડાઈઝ હહિદ લૉજ’ન

સાભારી. ગણશ હસીન કહા, “લ, ત ા તો દશમાા ‘મહારાજ’ હતો

અન અહી િણ ‘મહારાજ’ રહયો?”

ગણશ જોા તો એ રમમાા મહાતમાઓના ફોટા

લટકાવયા હતા. બાબા બોલયા, “આ મારો પરરણા રમ છ. આ

ફોટાઓ કરોડિપત સાધઓના છ. અહી રામકષણ િરમહાસ ક

પવવકાનાદ જવા સાતો ન શોભ. આ સાધઓ અમહરકામાા વાર

તહવાર અમહરકાના ભારતીયોનો ઉદધાર કરવા આવ છ.”

ગણશ બોલયો, “ત તો ભગવાન રજનીશનો િણ ફોટો

રાખયો છ ન!”

બાબા બોલયા, “ફોટો તો માર રૉલસ રૉયઝનો

લટકાવવો હતો િણ તમાા બઠલા રજનીશજી િણ આવી ગયા.”

ગણશ કહા, “આ ખાલી ફરમો કમ લટકાવી છ?”

બાબા બોલયા, “ગાાડા, એ તો ‘િાહડત મહારાજ’ અન

‘સયદ િીર’ની જાહર ખબરનાા કહટિગસ છ. ત લોકોની પરરણાથી


P a g e | 177


તો આિણ આ પરવપતત ચાલ કરી છ. એમના દોરાધાગા િાછળ

લોકો દોડ છ તો આિણા માતરો િણ તમન આકિ છ. જો ત ા

કવો દોડતો આવી ગયો?”

બાબાએ ગણશન તથા તનાા બહન-બનવીન

મહાપરસાદ જમીન જવાનો આગરહ કયો. ગણશ જાતજાતની

મીઠાઈઓ જોઈન ખશ થઈ ગયો. બાબા ગોરખનાથ ગણશન

કહા: “આવતા પવક એનડમાા ત ા એકલો આવજ.”

બીજા શપનવાર ગણશ, બાબાના ‘ગોરખ આશરમ’ િર

ગયો. બાબા રાહ જોતા હતા. તમન િોતાના પરાઈવટ રમમાા

લઈ ગયા. િછી બોલયા “જો આ કોનરાસટ, મ વકીલ િાસ

બનાવડાવયો છ. તમાા હા તન ગરનટી આપા છા ક એક વરસમાા

માર માતરો વડ તારા વજન સો િાઉનડ ઉતારી દવાના. ઊતર છ

એવો ભાસ દરકન થાય છ અન તારા સો િાઉનડ વજન

ઉતરવાના નથી એટલ તાર મન કોટામાા લઈ જવાનો અન દાવો

માાડવાનો િાાચ દશ પમલલયનનો. મ મારા ધાધાનો કરોડોનો

ઇનશયોરનસ લીધો છ. આ દશમાા તો કોફીનો કિ એક સતરી િર

િડયો અન ત દાઝી ગઈ, સટોરવાળાએ 70 લાખ ડોલર

ચકવવા િડયા હતા. આવા ખલ આ દશમાા બહ થતા હોય છ

એટલ તારા વજન ઊત નથી એટલ ત ા જરર જીતીશ.”

ગણશ કહ, “િરાત હા ન જીતા તો?”

બાબા કહ “ત ા કમ ન જીત? તારા માટ કોઈ જઈશ


P a g e | 178


લૉયર ગોતીશા અન મારા માટ ઇમીગરશનવાળા દશી વકીલન

િકડીશા.”

બાબાએ વાત આગળ ચલાવી.

“આિણ જ િસાની વાત કરીએ છીએ ત મારી

ઇનશયોરનસ કાિની તરફથી મળશ અન જ કાાઈ િસા તન મળ

તમાા અડધો ભાગ મારો. તન િસા મળશ અન મન િસા મળશ

અન િબબલપસટી મળશ ત નફામાા.”

ગણશ કશા જ ગમાવવાના નહોત ા, વજન સદધાા નહી. ત

સામત થઈ ગયો. કોનરાસટ િર સહી કરી દીધી. બાબા

ગોરખનાથ િોત જ નોટરી િબબલક હતા. ભોજન િર પરપતબાધ

નથી તનો આનાદ ગણશન હતો. દર મહહન બાબાન વજનનો

હરિોટા આિવાનો અન શક હોય તો ગોરખ આશરમ િર ચકકર

લગાવી જવાના અન મહપરસાદ જમીન ઘર જવાના.

બાબા ગોરખનાથ ભસત ગણશન ગરના ગરહનો માતર

િકડાવયો. રોજ સવાર દશ વાર જાિ કરવાની સલાહ આિી

અન તઓ છટા િડયા.

િહલા મહહન ગણશનો ફોન આવયો ક મારા દશ િાઉનડ

વજન ઓછા થા છ. બાબાન એમ હશ ક ગણશ એક ટાક ન જમ

તો િણ દશ િાઉનડ તો વજન ઊતર. બીજા મહહન ગણશનો

ફોન આવયો ક ત માતરોચચાર બરાબર કર છ અન બીજા દશ

િાઉનડ ઘટા. બાબાએ વાત હસી કાઢી. તરીજા મહહન બાબાએ


P a g e | 179


એન મળવા બોલાવયો. ગણશ ખાસસી તરીસ િાઉનડની ચરબી

ઉતારી હતી. બાબાએ તન ગલાબજાાબ-સમોસા-પરીઓનો

છપિન ભોગ ખવડાવીન ઘર મોકલયો. બ મહહના િછી ગણશ

બાબાન કહા ક લગભગ 50 િાઉનડ વજન ઓછા થા. હવ

બાબા ગ ાચવાયા. “સાલા, આ માતરો તો સાચા લાગ છ!” ગણશ

કહા ક ખોરાક તો એનો એજ છ. બાબાએ તન ગરના ગરહ િરથી

લઈ લીધો અન શપનના માતરોચચાર આપયા. ઉતસાહમાા ન

ઉતસાહમાા ગણશ એક નાનકડી વાત કહવાના ચકી ગયો હતો ક

તણ ઘર બદલા છ અન િાાચમાા માળ લલફટ પવનાના

લબસલડિગમાા રહ છ અન રોજ િાાચ-છ વાર ઉિર નીચ જવા િડ

છ.

બાબાએ જોા તો શપન મહારાજ િણ કોઈ ચમતકાર ન

કયો. ગણશ વજન ગમાવતો હતો. દશ મહહન ગણશ મળવા

આવયો તયાર તના વજન સો િાઉનડ ઘટી ગા હત ા.

બાબા ગોરખનાથના હાથમાાથી વધાર િસાદાર થવાની

સકીમ છટકી ગઈ. આશચયા તો એ વાતના હત ા ક “સાલા, ગરહોના

માતરો વજન ઘટાડી શક છ!”

પનરાશ ન થતાા બાબા ગોરખનાથ ગણશન કહા “મન

બિાાચ હદવસ આિ અન રપવવારના દરક નઝ િિરમાા

આિણી નવી જાહરખબર જોવા મળશ િછી આિણ નવો

કોનરાકટ કરીશા.”


P a g e | 180


ગણશ ખબ આનાદભર આશરમમાા મહાપરસાદ

આરોગીન ઘર ગયો.

બીજા રપવવારના છાપા તણ ખોલા. અદર ફલ િજ

ઍડ હતી.

“ગરહોના માતરોચચારથી માથાના વાળ ઉગાડો – બાબા

ગોરખનાથ.”

ઑગસટ, 2002


P a g e | 181



200૩ની સાલમાા કૉમપટર સામાજજક જીવનમાા

પરવશી રહા છ તયાર ઇનટરનટના, યાહના, ઇસનડયાના ચટરમમાા

ગજરાતના રમમાા બ વયસસત કૉમપટરમાા ટાઈિ કરી કરીન

વાતો કરતી હતી.

શાહરખ: તમારા નામ સાદર છ.

શહકલા: તમારા નામ મન ન ગમા. ચવાઈ ગયલા છ.

શાહરખ: તો િછી તમ મારા નામ નસલક કમ ક.

શહકલા: એ જોવા ક િલો ઍકટર શાહરખખાન તો

ગજરાતી ચટરમમાા નથી ન! (હસી)

શાહરખ: જો હા ઍકટર હોઉ તો?

શહકલા: મન ઍકટર નથી ગમતા. મન વાસતવમાા

રમજી માણસો ગમ છ, અન તમ રમજી લાગો છો. જઓન!

શાહરખના નામની જાળ લબછાવી છ, જમાા શહકલા નામની આ

માછલી આવી છ.

શાહરખ: તમ કાાથી વાત કરો છો? અમદાવાદથી ક

માબઈથી?

શહકલા: એવા જ સમજોન ક આણાદમાાથી ચટ કરા છા.

હા ઍહડસન ન જસીમાા છા.

શહકલાબાન ઇનટરનટવાલી


P a g e | 182


શાહરખ: હા નયોકામાા છા.

શહકલા: તો તો આિણ િાડોશી ગણાઈએ.

શાહરખ: અર વાહ, જજસકો ઢાઢત થ ગલી ગલી, વો

પમલી મકાન ક પિછવાડી.

શહકલા: વાહ, તમ તો કચરા શાયરી િણ કરો છો.

તમ મસલમાન છો?

શાહરખ: ના, હા અઠઠાવીસ વરસનો દશાન િટલ છા.

તમ મસલમાન છો?

શહકલા: ના, હા સતપત વયાસ સતતાવીસની છા.

શાહરખ: તો િછી આ નામ?

શહકલા: શહકલા મારા દાદાજીની પપરય બલક ઍનડ

વહાઈટ એસરસ હતી.

શાહરખ: શાહરખ મારી મમમીનો ફવરીટ ઍસટર છ.

શહકલા: તમ કૉમપટર એનનજપનયર છો?

શાહરખ: હા, તમ કવી રીત જાણા?

શહકલા: મોટા િટલ મોટલમાા હોય. નાના િટલ

કૉમપટરમાા હોય.

શાહરખ: તમ શા કરો છો?

શહકલા: હા હફઝીકલ થરાપિસટ છા.

શાહરખ: તમ િરણલાા છો? તમન કહી દઉ. હા છોકરી

શોધા છા.


P a g e | 183


શહકલા: હા િરણી નથી. િરાત હા તમારી જમ છોકરી

નથી શોધતી (હસી)

શાહરખ: આ ઇનટરનટ િર શા કરો છો?

શહકલા: હા પમતરની શોધમાા છા. એવો પમતર ક જ િછી

જીવનભર પમતર બની રહ.

શાહરખ: મારી દસષટએ ઇનટરનટના ચટરમમાા જઠઠી

અન ખોટી વયસસતઓ ગપિાા મારતી હોય છ. જઓન! તમ એક

રિાળી-તરવરતી એડીસનની છોકરીની જગયાએ કોઈ ડોસીમા

િણ હોઈ શકો.

શહકલા: એટલ તો તમન હા ચકાસા છા. તમ કોઈ કાકા,

મોટલમાા બઠા બઠા જવાન છોકરીઓન તો ફસાવતા નથી ન!

તમારો દખાવ વણાવો.

શાહરખ: 5 ફટ 11 ઈચ, ઘઉવણો, 180 િાઉનડ વજન.

દખાવ શાહરખ ખાન જવો નથી િરાત આપમર ખાન જવો છ.

શહકલા: 5 ફટ 11 ઈચ એટલ ખરખર 5 ફટ 8 ઈચ,

શયામ કલર અન જાડા દખાવમાા જહૉની લલવર જવા, ખરાન!

આ કૉમપટરમાા તો જહૉની લલવર િણ શાહરખ ખાન બની શક!

શાહરખ: એ તો જ હદવસ મળીશા તયાર તમ જ નકકી

કરજો કવો છા. મન તમારાા મઝરમનટ કહો.

શહકલા: કઈ જાતનાા મઝરમનટ?

શાહરખ: છાતી કટલી? કમર કટલી? અન નો વૉટ


P a g e | 184


આઈ મીન, કટલા?

શહકલા: તમ તો દરજી છો ક એનનજપનયર?

શાહરખ: જો તમ સતરી હો તો તમન એટલી તો ખબર

હોયન! અન હા કલિી શકા ક કટલી દખાવડી છોકરી જોડ વાત

કરી રહયો છા.

દાદાજીની ગાડી અહી અટકી. દાદાજી ગ ાચવાણા.

શહકલા: હા મારા મઝરમનટ િછીથી કહીશ. મન શરમ

લાગ છ. આશા રાખા ક તમ પવકત મગજના ન હો.

શાહરખ: તો તો તમ સતરી નથી.

શહકલા: એક પમપનટ ચાલ રાખો.

દાદાજી દોડયા બીજા રમમાા, તયાા એમનાા િતની રમાબા

બઠાા હતાા. દાદાજી બોલયા, “તમારા બલાઉઝની સાઇઝ કટલી?”

રમાબા બોલયાા: “અતયાર મારા બલાઉઝની સાઇઝની

જરર કમ િડી?”

દાદાજી કહ, “માર કામ છ.”

રમાબા બોલયાા, “આખી જજિદગી મારી જોડ નસકોરાા

બોલવીન સતા ન હોત તો મારા મઝરમનટ તમન મોઢ હોત.”

દાદાજી કહ, “પસરીયસલી, તમારી કમરની સાઇઝ

કટલી?”

રમાબા બોલયાા, “ઇસનડયન સતરીન કમરના માિ ન

પછાય, વન સાઇઝ હફસ ઑલ એવા ચલણયા અમ અમસતાા


P a g e | 185


નથી િહરતાા!”

દાદાજી દોડયા િાછા કૉમપટર તરફ અન ટાઈિ ક.

શહકલા: હા મારો ફોટો શોધવા ગઈ હતી. તમ મારો

ફોટો જઓ તો મઝરમનટ જણાઈ જશ. આવતી કાલ સકન કરીન

મોકલીશ.

શાહરખ: સારા હ ા રાહ જોઈશ.

શહકલા: કાલ રાત નવ વાગય મળીશા. હમણાા મારી

મમમી બોલાવ છ. (દાદાજીએ દર બઠલાા રમાબાન જોયાા.)

ચાલો આવજો. ગડનાઈટ, ભલતા નહી આવતી કાલ નવ

વાગય.

શાહરખ: ગડનાઈટ, સવીટ ડરીમસ.

ચાિકલાલ નસલક કરીન ઇનટરનટન પવદાય આિી. હવ

તમના સવાનો ટાઇમ થયો હતો. બોતતર વરસના ચાિકલાલ

અન રમાબા એહડસનમાા દીકરા રાહલ અન તની િતની મીનાન

તયાા રહતાા હતાા. વરસ દોઢ વરસથી. પસપનયર પસટીઝનની

મનટાલલટી ન રાખતાા મૉડના જમાનાનાા વદધ થયાા હતાા. ત

કહતા, “ભગવાન મન વદધ બનાવજ િણ ડોસો ન બનાવતો.”

તમની િૌતરી સતપતએ દાદાજીન નવી દસષટ આિી. દાદાજીન

પવશવદશાન કરાવવા કૉમપટરન દવાર ગોઠવી દીધા. ઇનટરનટનો

જાદ સમજાવયો. તમની િૌતરી સતપત સતતાવીસ વરસની હતી.

દશ વરસની ઉમર અમહરકા આવી. આજ હફઝીકલ થરાપિસટ


P a g e | 186


છ.

દાદાજી હવ ગજરાતના તો ગજરાતના િરાત આખી

દપનયાનાા છાિાા વાાચ છ. તમન ગમતાા ‘ટાઇમસ ઑફ

ઇસનડયા’નાા “ સઈડ ઈટ”નાા હજારો કાટાન તમનાથી એક નસલક

દર છ. દપનયાભરના મઝીયમમાા દાદાજી કૉમપટર સામ

બસીન ફર છ. સતપતએ તમન ઇજજપતની નાઈલ નદીનો

પરોગરામ બતાવયો. દાદાજી અન રમાબા નાઈલના મળથી મખ

સધી હોડીમાા ફયા.

આ ઇનટરનટ તો દપનયા આખીન ઘરમાા ઠાલવી દીધી

છ. ઘરમાા હજારો નહી, બલક લાખો પસતકો ઠાલવી દીધાા છ.

સાથ સાથ હજારો સાગીતની ચનલો, સાગીત સાાભળતાા

સાાભળતાા વાાચવાના. દાદાજીન આનાથી વધાર કશાની જરર

િણ નહોતી.

રમાબા િણ ડાકોરના રણછોડજીનાા દશાન-આરતી

કૉમપટરમાા કરતાા, જગનનાથજી-રામશવરમ-દવારકાધીશ સૌ

એમના કૉમપટરમાા. દપનયાભરના આશરમો િણ કૉમપટરમાા

ખરા! સાધ, સાતો, ભવાઓ બધાાની વબસાઇટ, ચાર ધામની

જાતરા રમાબાના િગ નીચ.

હવ દાદાજીન રમાબા સાથ વાતો કરવાનો િણ સમય

નહોતો. આખો વખત કૉમપટર િર દસષટ. કો’ક વાર ત ઐશવયાા

રાયનાા પરમપરકરણો વાાચ, તો કદીક સતયજજત રાયના


P a g e | 187


હફલમજીવનના પરસાગો વાાચ તો કારક મધ રાયનાા નાટકો

વાાચ.

એક રાત દશક વાગય, દાદાજીએ જોા તો દીકરાની

ઑહફસની લાઈટ ચાલ હતી. સતપત કૉમપટર િર બઠી હતી.

દાદાજી અદર ગયા. સતપતએ જણાવા ક ત એના પમતરો સાથ

વાતો કર છ. ચાિકલાલન નવાઈ લાગી. સતપતએ પવગત

ચટરમ સમજાવયા. તણ કહા ક “તમ યાહ િર નસલક કરો, િછી

‘ચટ’ િર નસલક કરો. િછી ‘ઇસનડયા’ િર નસલક કરો, િછી

‘ગજરાત’ િર નસલક કરો. તમન ગજરાતી પમતરો મળશ.”

સતપતએ દાદાજીન કૉમપટર િર બસાડીન ડમોનસરશન ક.

દાદાજીન સમજાવા ક આિણા ખરા નામ કોઈન નહી કહવાના,

ફોન નાબર ઍડરસ કશા નહી આિવાના. આિણ એક નીક નમ –

ઉિનામ ધારણ કરવાના અન િછી દપનયાભરના ગજરાતીઓ

સાથ વાતો કરો, પમતરતા બઢાવો. રીઅલ લાઇફમાા કોઈ છોકરા

સાથ વાત કરતાા શરમ લાગ. અહી તો એવો સવાલ જ નથી.

દાદાજીન તો જની આખ નવાા ચશમાા – છતાા ઇનટરનટની

નગરી સમજાઈ ગઈ. િછી સતપતએ દાદાજીના બીજા તરણ

પમતરોના ઈ-મઈલ ઍડરસ લઈન યાહ મસનજર સપવિસ જોડી

આિી. તમાા તણ ભરચવાળા યોગશકાકા, અમદાવાદના

ભિનકાકા, કલલફોપનિયાવાળા લબપિનકાકા અન દાદાજી ચાર

હરટાયડાન યાહ મસનજરમાા ગોઠવી દીધા. હવ દાદાજી એકલા


P a g e | 188


નથી. એમના ગોહઠયાઓ સાથ જ છ.

કટલાાક ડોસાઓ માટ અમહરકા જલ હોય છ.

ચાિકલાલ માટ ઘર દપનયા થઈ ગા, પમતરોની મહહફલ થઈ

ગઈ. ચાિકલાલ અમહરકામાા જીવન પવતાવતા નથી, ચાિકલાલ

અમહરકામાા જીવન જીવ છ, માણ છ. હા, િાકામાા ફરવા જવાના

ક દવદશાન માટ માહદર જવાના તો ચાલ જ છ. એવા નથી ક

કૉમપટરની દપનયામાા ખોવાઈ ગયા છ. સતપત શરમાળ િરાત

સવતાતર પમજાજની છોકરી હતી. એના પિતા રાહલન એના

લગનની કાાઈ ઉતાવળ નહોતી. માતા મીના િોત વીસ વરસ

િરણી હતી એટલ સતતાવીસ વરસની દીકરી ‘રહી ગઈ’ એમ

લાગતા. સતપત અમહરકન હતી. એ માનતી ક િરણવા તો પમતરન

જ. કૉલજના પમતરોમાાથી કોઈ િરણવા જવો ન મળયો અન આ

કારણ ઘરમાા ઘણી વાર તાગ વાતાવરણ રહત ા મા-દીકરી વચચ.

દાદાજીન અન રમાબાન િણ લચિતા રહતી િણ કાાઈ બોલતાા

નહોતા. માબાિ છોકરાઓ શોધી લાવતાા. છોકરી તમન મળતી

અન કોઈન કોઈ કારણ હરજસટ કરતી.

નાટકના આ સમય થયો દાદાજીનો પરવશ. સાથ

કૉમપટર છ, જવાન હદય છ અન નવી શીખલી ચટરમની

પવદયા છ. કલલફોપનિયાવાળા તમના પમતર લબપિન જણાવા ક તના

દીકરાએ હૉનગકૉનગની ગજરાતી છોકરી િસાદ કરી છ. ત બાન

ઇનટરનટ િર મળયાા. દાદાજીએ સતપત માટ નવી ટસનોલૉજીનો


P a g e | 189


ઉિયોગ કરવા પવચા.

શરઆતમાા દાદાજીએ િોત આખા ઇસનડયાના છોકરાઓ

સાથ ‘દાદાજી’ના ઉિનામથી વાતો કરવા પરયતન કયો. કોઈએ

એમની સાથ વાત ન કરી. ઘણાા કહતાા, “અર ડોસા! ભાગ

અહીથી! આ તો જવાપનયાાનો મળો છ.” િરાત જયારથી ત

સતતાવીશ વરસની એડીસનમાા રહતી હફઝીકલ થરાપિસટ

‘શહકલા’ બનીન રમમાા ગયા તયાર િછી હાલત જદી છ. રોજ

છોકરાઓ અથવા તો છોકરાના નામ બઢઢાઓ ‘શહકલા’ સાથ

વાત કરવા માાગ છ અન આવા સાજોગોમાા ‘શાહરખ’ આવી

ગયો. દાદાજીન આ છોકરો સાચો લાગયો િરાત વધ ચકાસણી

કરવા બીજી રાત નવ વાગય ચટરમમાા ગયા.

શહકલા: નમસત, કમ છો તમ?

શાહરખ: મજામાા છા. આશા રાખા ક તમારો આજનો

હદવસ આનાદમાા ગયો હોય.

શહકલા: તમારો આભાર. તમારો હદવસ કવો ગયો?

શાહરખ: મારાા બા માાદાા છ એટલ તમન બિોર

ડૉસટરન તયાા લઈ જવાા િડયાા હતાા.

શહકલા: બહ ખોટા થા. તમન તાવ હતો?

શાહરખ: ના, બાન કનસર છ. અમહરકામાા હા અન મારાા

બા બ જ જણ છીએ.


P a g e | 190


દાદાજીન લાગા ક દશાન િટલ સાચી વયસસત છ.

શહકલા: ઓહ! તો બાપજી ઇસનડયા છ?

શાહરખ: તમના સવગાવાસન િાાચ વરસ થઈ ગયાા.

શહકલા: બહ ખોટા થા. અમ સતતર-અઢાર વરસથી ન

જસીમાા - એડીસનમાા રહીએ છીએ. હા એકની એક દીકરી છા.

અમારી સાથ દાદાજી અન બા િણ રહ છ. આમ, કટાબ નાના

કહવાય િણ મોટા છ. (હસી)

શાહરખ: દશાનન તમારા ફોટાનાા દશાન કાર કરાવશો?

શહકલા: એ િછી કહા છા. િહલાા એ કહો ક તમારા જવી

વયસસત આમ ઇનટરનટ િર છોકરીની કમ શોધ કર છ?

શાહરખ: માનો ક માનો િણ હા શરમાળ છા. રીઅલ

લાઇફમાા છોકરી આગળ ‘ત-ત-ફ’ થઈ જવાય છ. આ

ઇનટરનટની બલલહારી છ ક અહી હા ખલલી રીત મારા પવચાર

પરગટ કરી શકા છા.

શહકલા: તો તમન કોઈ છોકરી મળી?

શાહરખ: બતરણ મળી િણ ખરી. િરાત જયાર મારી

શરત મકા છા ક િરણયા િછી િણ મારાા બા મારી સાથ જ રહશ

તો છોકરીઓ ચાલતી િકડ છ. મારી બાની સવાચાકરીની તો

વાત જ નથી િરાત તની હાજરીથી છોકરીની સવતાતરતા

પછનવાઈ જાય છ.

શહકલા: એ તો બહ કહવાય. કાલ ઊઠીન મારા


P a g e | 191


દાદાજીન કનસર થાય તો એમન કાઢી મકવાના? જો મારાા

સાસન કનસર હોય તો તમની સવા કરવી એ આિણી ફરજ

ગણાય. ભલતા નહી હા હફઝીકલ થરાપિસટ છા, તમન ચારજ નહી

કરા. (હસી)

શાહરખ: તમ બહ હદલચશિ વયસસત છો. ફોટો કાર

મોકલો છો?

શહકલા: આજ રાત સકન કરીશ અન આવતી કાલ

તમારી ઈ-મઈલમાા હશ અન તમારા ફોટાના શા? અન હા, માર

દશાનનો ફોટો જોઈએ છ શાહરખનો નહી.

શાહરખ: થોડી ધીરજ રાખો. ચાલ રાખો, ફોટો મોકલા

છા. બ ફોટા મોકલા છા, આખો અન િોરઈટ.

શહકલા: લો, બાન ફોટા આવી ગયા. અર વાહ, તમ તો

ખબ દખાવડા છો. િલા શાહરખખાનના નાક ત કાાઈ નાક છ?

અન તની ભમમર! વાાદરા જવો લાગ છ. તમ તો તમ જ છો,

જો તમ ખરખર તમ હો તો.

શાહરખ: આભાર. હા હ ા જ છા. જો તમ તમ હો તો

તમારો ફોટો મોકલો. હા રાહ જોઈશ.

બીજ હદવસ દાદાજીએ એમની લાડકીન ખાનગીમાા

બોલાવીન દશાનનો ફોટો બતાવયો. ઘરમાા માબાિન િછી વાત

થશ. એક વાર સતપતન તો ગમવો જોઈએન! દાદાજીએ સતપતન

સમજાવા ક િોતાના પમતરનો દીકરો છ. સતપતન ફોટો ગમી


P a g e | 192


ગયો. સતપતના ફોટા તો કૉમપટરમાા ફપમલી આલબમમાા હતા જ

તમણ તરત જ દશાન િટલન ઈ-મઈલમાા મોકલી આપયા.

ત રાત --

શાહરખ: અર વાહ! તમ તો શરીદવી જવાા લાગો છો ન!

મોટી મોટી આખો, મન તો ગમી ગયાા.

શહકલા: તમારો આભાર. િરાત માર તમારાા દશાન

વાસતવ જીવનમાા કરવાા છ, અન ત િહલાા માર તમારી સાથ

વાતો કરીન તમન ઓળખવા છ. સાિકા થયો. દશાન થયાા અન

યોગય લાગશ – તમન અન બાનન તો િછી – ‘’સલોઝ

એનકાઉનટર ઑફ થડા કાઈનડ” – પમલન.

શાહરખ: હા, હા, ચકાસો જટલો ચકાસવો હોય તટલો.

માર િણ તમારા પવિ ઘણા જાણવા છ.

શહકલા: તો ‘હો જાય’! એક વાત કહી દઉ – તમારાથી

ઓછા કમાઉ છા (હસી), બીજ ા તમારાા બાન જજિદગીભર સાથ

રાખીશા.

દાદાજી હવ રોજ રાત કૉમપટર િર દશાન સાથ વાતો

કર છ અન બસીન િોતાના પમતરના દીકરા દશાન પવિ સતપતન

વાતો કર છ. એક હદવસ સતપતએ દાદાજીન કહા ક “દાદાજી,

તમારા દશાનનાા દશાન કાર કરાવશો? બતાવી દો મન. મમમી-

િપિા તો રોજની એક ઑફર લાવ છ. િરાત કહી દઉ છા હા

મારી િસાદનો જ છોકરો િરણવાની છા.”


P a g e | 193


દાદાજીએ દશાન સાથ મળવાના સથળ િસાદ ક.

એડીસનના રટ સતતાવીસ િર આવલા અમહરકન ડાઇનર. નકકી

કરલા ડાઇનર િર દાદા અન વહાલી દીકરી શપનવારની બિોર

િહોચી ગયાા. દાદાજીએ સતપતન જણાવા ક િોત દશાનન કદી

જોયો નથી ફસત ચટરમમાા જ વાતો કરી છ. અન જો સતપતન

દખાવ ગમ – વાતો ગમ તો હવ િછી ‘ડહટિગ’ કરવાના અન

હરવાફરવાના ગોઠવવાના. સતપતન છોકરો ન ગમ તો છાનામાના

ઘરભગા થવાના. આખી વાતમાા સતપત કરતાા દાદાજીન વધ

એકસાઈટમનટ હતી. સતપતન હવ કષોભ થયો િરાત નવા

જમાનાની અમહરકન ઇસનડયન છોકરી હતી તની િણ જજજઞાસા

વધી.

સતપતન ડાઇનરના દરવાજા િાસ ઊભી રાખી

દાદાજીએ અદર ડાઇપનિગ હૉલમાા નજર ફરવી લીધી. જોા તો

એક ટબલ ઉિર દખાવડો ઇસનડયન છોકરો બઠો હતો. ત દશાન

હશ એમ માની લીધા. દાદાજી બહાર ગયા અન સતપતન

જણાવા. દાદાજીન બહાર રાખી સતપત અદર આવી. દાદાજીના

જણાવયા પરમાણના ટબલ િર તણ ઇસનડયન છોકરો જોયો.

આખા હૉલમાા ત બ જ જણ ઇસનડયન હતા. છોકરાની નજર

સતપત િર િડી ત ઊભો થઈ ગયો. સસમત આિીન ત બોલયો:

“હલો, હા દશાન.”

સતપત: “આઈ ઍમ સતપત.”


P a g e | 194


દશાન: બસો.

સતપત: તમ તમારા ફોટા કરતાા િણ વધ સાદર છો.

દશાન: શહકલા કવી રીત એનો મન ખયાલ નથી. િરાત

ત આટલી રિાળી નહી હોય.

સતપત: શાહરખ ખાન તમારી આગળ િાણી ભર! િરાત

વધ વાતો કરીએ ત િહલાા માર તમન કાઈક કહવ ા છ.

દશાન: શા કહવ ા છ?

સતપત: કૉમપટર િર મ તમારી સાથ વાતો નથી કરી.

દશાન: એટલ? કોઈક મન ઉલલ બનાવયો?

સતપત: શાાપતથી સાાભળો. ઉલલ બનાવવાનો સવાલ

નથી િરાત તમ મારા દાદાજી સાથ વાતો કરતા હતા.

દશાન: તો શા એ સસસી શહકલા તમારા દાદાજી હતા?

સતપત: મન માફ કરશો. િરાત દાદાજીએ ઇનટરનટની

કોઈ જાળમાા ન ફસાઈ જવાય માટ ક હત ા.

દશાન: ઓહ, માઈ ગોડ! ચાલો મારી સાથ િલા

ખણાના બથમાા.

દશાન અન સતપત હૉલના બીજા ખણામાા આવલા

ડાઈપનિગ બથ િાસ ગયાા અન તયાા એક આધડવયની તાદરસત

ઇસનડયન સતરી બઠી હતી.

દશાન: મમમી, મળો સતપતન અન સતપત મળો

શાહરખખાનન. અન સતપત પલીઝ બહારથી શહકલાન


P a g e | 195


બોલાવોન!

સૌએ ખાધાિીધા અન રાજ ક.

કૉમપટરદવ કી જય, ઇનટરનટદવ કી જય.

હડસમબર, 2002


P a g e | 196



ભગવાન િાસ કાાઈ િણ માાગતાા િહલાા પવચારવા.

ભગવાન ભલથી આિણી માગણી માજર કરી દ તો! હા રોજ

પરાથાના કરતો, “હ ભગવાન મન અમહરકા મોકલ, ઇનગલનડ

મોકલ તમ ન બન તો છવટ દબઈ તો મોકલ જ! તયાા મજરી

કરવી િડશ તો કરીશ. અર! લોકોનાા જાજર ધોઈશ િણ તા મન

અમદાવાદની િોળમાાથી બહાર કાઢ!”

આજ હા અમહરકામાા છા. ભગવાન મારી અરજી માજર

કરી દીધી. હવ અમહરકામાા ટૉયલટ સાફ કરા છા.

મોટા બનવીની કિાથી આ નાનો સાળો અમહરકા

આવી ગયો અન મોટા બનવીની કિાથી આ નાનો સાળો

લોકોનાા ટૉયલટ સાફ કરતો થઈ ગયો. વાત એમ હતી ક

આિણ ઝાઝા ભણયા નહોતા. જમ તમ બી.એ. થયા હતા.

અગરજીના ઠકાણાા નહોતાા. ટી.વી. િર હકરકટ મચ જોઈએ તો

સમજ િડ બાકી રહડયો િરની હકરકટ કૉમનરી આિણન કદી

સમજાઈ નથી. ઍરિોટા ઉિર દશી ઑહફસરોના અગરજી િણ

સમજાતા નહોત ા. બનવીએ કહા ક, “અહી જાત જાતના ધાધા થઈ

શક. કોઈ દશીના સટોરમાા જોડાવાની જરર નથી. તારી િાસ તો

ગરીનકાડા છ. એટલ કોઈ અમહરકન કાિનીમાા રગલર િગાર

એલ. રાગમ


P a g e | 197


િર જોડાઈ જા.”

મહહના બ મહહના કશાય કયાા પસવાય બહનન તયાા

રહીન અમહરકામાા માર કવી રીત ઠરીઠામ થવા એ પવચારતો.

ભારતથી આવતા દરક ઇપમગરાટ િોતાના સિોનસરરના ગામમાા

જ જામી િડ છ. એમાા તો જસી સીટી અન ઍહડસન જવાા

નજસીનાા શહરોનો દશીઓએ પવકાસ કયો.

માર કોઈ અમહરકન જોડ ઇનગલશ ના બોલવા િડ એવી

નોકરી માટ બનવીએ િોતાના અમહરકન પમતરની જપનટોહરયલ

કાિનીમાા મન નોકરી અિાવવાનો પવચાર કયો. આ

જપનટોહરયલ કાિની મોટી મોટી ઑહફસો-બનકો બાધ થયા િછી

સાાજના છથી રાતના બાર સધીમાા સાફસફ કરી આિ. આવી

કાિની િાસ દશ-િાદર ઑહફસોના કૉનરાસટ હોય.

અમહરકામાા ઠરીઠામ થવા માટ કાાઈ પવચાર ખોટો

નહોતો. િસાના િસા અન આરામનો આરામ. લોકોન મન જ

ટૉયલટ હતાા – ત માર મન સોનાની ખાણ બની ગયાા.

અમહરકામાા સફાઈની ઝાબશ જોઈન મન પવશિ આનાદ થયો.

ભારતમાા બધાા સફાઈ કર છ િરાત કોઈ કાાઈ સાફ કરત ા નથી.

મન નોકરી મળી ગઈ. થોડો અનભવ લીધા િછી

મારો િોતાનો િણ આ જ લબઝનસ ખોલી શકાય. અઠવાહડયાની

રપનિગમાા બધા સમજાઈ ગા. માર રોજ સાાજ બાધ ઑહફસ

લબસલડિગ ખોલીન અદર જદા જદા રમની ઑહફસોમાાથી ગાબજ


P a g e | 198


કન (કચરા ટોિલી) ખાલી કરી નાખવાનાા. ટબલ-ખરશી િર

કટકો મારી દવાનો. કાિટ િર વકમ મારી દવાના. ટાઈલસ

િર મશીનથી િૉલલશ કરી દવાના. બાથરમમાા પસિક અન

ટૉયલટ સાફ કરીન ટૉયલટ િિર, નિકીન વગરનો સટૉક ભરી

દવાનો. કામમાા કાાઈ ભલીવાર નહોતો અન સાાજના સો ડૉલર

જવા મળ. રપિયામાા ગણતરી કરી તો આિણ તયાાના બનક

મનજર ક કૉલજના પરોફસર કરતાા વધ િગાર ગણાય.

મન એકલાન બ ઑહફસોનાા લબસલડિગ આિવામાા

આવયાા. બાનન સાફ કરવાની જવાબદારી મારી. કાિનીની એક

વાન આિવામાા આવી જમાા એક વકમ નસલનર, કાિટ

શમપઅર, ટાઈલસ િૉલલશર વગર સાધનો અન કપમકલસ હતાા.

દશની બકારીમાાથી છટીન સીધા અમહરકાની ધરતી િર

કામગરા થઈ ગયા.

િહલા હદવસ – િહલી ઑહફસમાા ગયો. એ અગાઉ

સિરવાઈઝર મન ઑહફસમાા ફરવયો હતો અન કામ બતાવા

હત ા. “પલાસસટક કલર કાિની” હતી. મખય દરવાજો ખોલો તયાા

હરસપશનરમ હતો. ત િસાર કરી અદર જાવ તો ખાસસો મોટો

ઑહફસ એહરયા હતો. તયાા િાાચ ટબલ-ખરશી હતાા, તરણ નાના

રમ હતાા જમાા પરાઈવટ ઑહફસો હતી અન એક મોટો

પરપસડનટનો રમ હતો. બ બાથરમ હતાા જનસ માટ અન લડીઝ

માટ. દરક ટબલ-ખરશી િાસ એક એક ગાબજ કન હતાા.


P a g e | 199


હા દરક રમમાા આટો મારી આવયો. ઑહફસના મખય

એહરયામાા કાિટ હતી. આખી ઑહફસમાા હા એકલો હતો. મન

કોઈ રોકનાર-ટોકનાર નહોત ા. કોઈ િણ ખરશી િર બસવાની

છટ. જો હા ઑહફસ સમય આવયો હોઉ તો કોઈ મન કાાઈ િણ

અડકવા ન દ અન અડકા તો ગનો ગણાય અન અતયાર ન

અડકા તો ગનો ગણાય! દરકના ટબલ િર ત વયસસતના નામની

પલટ હતી. કોઈક િોતાના ફોટા રાખયા હતા તો કોઈએ િોતાનાા

બાળકોના ફોટા રાખયા હતા. બ રિાળી છોકરીઓ િણ હતી

અન એક ઍસટર જવો દખાવડો છોકરો માઈકલ િણ હતો.

છોકરીઓ જપનફર અન જલી, આિણ ચક કરી લીધી. આિણન

ચાલ ક નહી? આમ તો આિણી િાસ ગરીનકાડા હત ા એટલ

ઘણીએ દશી છોકરીઓ મળશ િણ કોઈ અમહરકન મળ તોય

વાાધો નહોતો. બનવી કહતા ક અમહરકનન િરણીશ તો વાત

કઈ ભાિામાા કરીશ એન ગજરાતી તો આવડ નહી.

બાથરમો જોયાા, લડીઝરમ ન જનસરમ. અમહરકામાા

કોઈ ‘લડીઝ’ બાથરમ નહોતી જોઈ. અમહરકન છોકરીની વાત

બાજએ રહી હા તો લડીઝરમના જ પરમમાા િડયો. અદર

પરવશતામાા જ રોમાાચ થયો. અદર બ ભાગ હતા. બહારના

ભાગમાા સોફા, કૉફી ટબલ અન મકઅિનો અરીસો હતાા.

અદરના ભાગમાા પસિક અન ટૉયલટ હતાા. ફલૉર સાફ કરવા

માાડયો. મન વાાઢાન ગલગલલયાા થવા માાડયાા. આ લહડઝરમ


P a g e | 200


િણ કટલો નસીબદાર ક એન મારા જવો કદરદાન સાફ કર છ.

દશના બાથરમના તો નામ િણ ન લવાય. અમહરકન

બાથરમોના એટલા તો કહવ ા િડ ક ખાનગી ઘરોમાા િણ ચોખખાા

હોય. ઘણાા લોકો તો એન ફલ અન પિસચરથી શણગાર િણ છ.

બાથરમ વસત એવી છ ક બારણા બાધ કરો િછી તમ બાદશાહ,

યજમાનની મહડકલ કબીનટ ખોલવી હોય તો ખોલાય. અદર

કયા પરકારની દવાઓ છ એ જોઈન કહી શકાય ક ઘરના

લોકોની હલથ કવી રહ છ.

વયસસતન જયાર કોઈ જોત ા ન હોય અન વયસસત જ

વતાાવ કર ત તના ખરા ચહરતર સચવ છ.

જરા પવચારો આ કાિનીના લહડઝરમમાા કોઈ પરિ

ડોહકા સદધાા કર તો તન નોકરીમાાથી કાઢી મક તમાા મન

બાદશાહ હોવાનો ખમાર ચઢયો.

જનસરમ િણ નસલન કરી નાખયો. એમાા કોઈ રોમાાચક

સવાલ જ નહોતો. હા, મન રોમાાચ થાત જો હા હોમોસસસઅલ

પરિ હોત તો. અમહરકામાા આવા બધા ઘણા હોય છ એમ

સાાભળા છ. પરિો એકમક સાથ લગન કરીન જાહરજીવનમાા

જીવ છ.

પરસીડનટની ઑહફસન લૉક હત ા. મારી િાસ ચાવી

હતી. ખોલી અદર ગયો. ચરીવડના ફસટાસલાસ ફપનિચર હત ા.

ગલાસ ટૉિવાળા ટબલ િર ડાનસ કરતા ગણિપતની મપતિ હતી.


P a g e | 201


ગણિપત મન સાઉથ ઇસનડયન લાગયા. સામની વડ િનલ િર

ઇસનડયન કિલનો ફોટો હતો. સતરી રિરિનો અબાર હતી. પરિ

કાળો હતો. નજીકથી જોા તો ખબર િડી ક તન મછો િણ છ.

આવી હમામાલલની જવી છોકરીની સાથ આ કાાથી આવી

ગયો?

મળ આિણ અમદાવાદની િોળની િદાશ. િોળમાા

કોન ઘર શા બન છ તની ઉતસકતા હામશા રહતી અન બીજા

લોકોના કામની-જીવનની િાચાત આિણ હામશાા કરતા. એટલી

હદ ક કોન ઘર શા અન કવી રસોઈ બન છ તની િણ જાણ

રહતી.

ટબલ ઉિર પરસીડનટ િોતાની િતનીનો છટો ફોટો િણ

રાખયો છ. એ છોકરી આિણન ગમી ગઈ. આજબાજ કોઈ

બાળકનો ફોટો ન જણાયો. લાગા ક આ લોકોન બાળકો નથી.

પરસીડનટની િતનીના ફોટા િર સપર કરીન તની બાસ ફરમ ઘસી

ઘસીન ચળકતી કરી નાખી અન કોઈ જોત ા તો નથી ન!

આજબાજ નજર ફરવી અન એ ફોટાન ચાબન ક. મઝા આવી

ગઈ! લધરની ખરશી હતી. હરવૉલવીગ એ ચર િર બસી બ

ચકકર લગાવયાા, િગ લાાબા કયાા. મ પરસીડનટની િતનીનો ફોટો

હાથમાા લીધો અન તની આખો જોયા કરી. મારા આખા શરીરમાા

એક મીઠી લહર આવી ગઈ. સામ નમ પલટ હતી. “એલ.


P a g e | 202


રાગમ.” બાજમાા કનડીની જાર હતી ખોલીન એક કનડી મોઢામાા

મકી.

મ જોા તો પમસટર રાગમની ઑહફસમાા એક જદો

બાથરમ છ. સાથ સાથ શાવર િણ છ. તયાા બશ મારી લીધા

અન કચરો કાઢી લીધો.

તરણ કલાક એ ઑહફસમાા ગાળીન િછી નવ-દશ

વાગય એક બનકની ઑહફસ સાફ કરવા ગયો. તયાા તો એક મોટા

રમમાા વકમ કરવાના હત ા અન એકબ ટબલ સાફ કરવાનાા

હતાા એટલ કાાઈ એસસાઈટમનટ નહોતી િરાત નોકરી એ નોકરી.

આિણ તયાા િણ ટૉયલટ સાફ કરતાા.

મન આ “પલાસસટક કલર કાિની”માા મઝા આવી ગઈ.

રોજ સાફસફી કરવા કરતાા તો મન લોકોના જીવનમાા મઝા

આવવા માાડી. આ અમહરકન લોકો શા ખાય છ? િીએ છ?

દરકના ગાબજ કનમાાથી જાતજાતની વસતઓ નીકળતી.

એકાઉનટનટના ગાબજમાાથી ઘણી વાર લબયરનાા કન નીકળતાા.

સકરટરી જલીના ગાબજમાાથી કરડીટકાડાનાા લબલ નીકળતાા,

લાગતા ક જલીબન દવાદાર હશ. જ હદવસ બધાાના

ગાબજમાાથી જો પલાસસટકની ડીશો મળ તો ખબર િડ ક આજ

ઑહફસમાા કોઈની બથા ડ હશ ત બધાાએ કક ખાધી છ.

મારી જજજઞાસા એકલી ગાબજથી નહોતી સાતોિાતી. હા

બધાાના ટબલના ડરૉઅર િણ જોવા લાગયો. અદરની વસતઓ


P a g e | 203


િરથી જાતજાતની વાતો જાણવા મળતી.

એક હદવસ મ માઈકલના ડરૉઅરમાા સરસ બોસસ જોા

અન તના િર સરસ ગીફટ રિર હત ા. કોઈ મસત ગીફટ હશ.

ઉિર લખા હત ા “ટ માઈ વલનટાઈન.’ આમ માઈકલ ખબ

દખાવડો વાન હતો. કોઈ ઍકટર જવો દખાતો હતો. ભરી

આખો અન બલોનડ હર હતા. મન થા ક અ ગીફટ જલીન

આિવાનો હશ કારણ ક જલી િણ દખાવડી હતી.

પમસટર રાગમની રમમાા હા ખાસસો સમય પવતાવતો.

સાફ કરવા નહી, િરાત તમની િતનીના ફોટાન જોવા. તની

આખોએ મન ગાાડો કયો હતો. એક હદવસ મ તના ટબલ િર

હફલમ શલમાાથી ડવલિ કરલા ફોટા જોયા. મન ખબર િડી ક

આ પરસીડનટન માબાિ િણ છ. આ ચાર લોકોના ફોટા હતા

તમાાથી એક ફાાકડો દખાતો મારી સવપનસાદરીનો ફોટો મ

સરકાવી લીધો હતો, મારા આનાદ માટ. મન મજન હોવાનો

ખમાર ચઢયો.

વલનટાઈન ડ િર હા સાાજ પમસટર રાગમની ઑહફસ

સાફ કરવા ગયો તો મ તમના ગાબજમાા િલા માઈકલની

ગીફટનાા રિર જોયાા અન હા ચમકો. િલા માઈકલ ગીફટ

પમસટર રાગમન આિી? પવચા, હશ! આિ. કાિનીના પરસીડનટ

છન! િણ વલનટાઈન ડની ગીફટ? વલનટાઈન ડન હદવસ તો


P a g e | 204


પરમીઓ એકમકન ગીફટ આિ. હશ! અમહરકામાા કાાઈ જદા હશ!

કદાચ પરસીડનટ ગ તો ન હોઈ શક?

વાત હા ભલી ગયો. િરાત બીજા અઠવાહડય હા

પરસીડનટના ટબલ િાછળ સાફ કરવા ગયો તયાા નાનકડા કલબનટ

હત ા. મ અગાઉ એ ખોલવા પરયતન કયો હતો િરાત ફાવયો

નહોતો. ત કલબનટ આજ ખચતાામાા જ ખલી ગા. અદર થોડાા

મગલઝન હતાા. ખોલીન જોયાા તો “પલ ગલા’ મગલઝન હતાા. આ

‘પલ ગલા’ મગલઝન આ પરપસડનટ વાાચ છ? એમાા તો પરિોના

ઉઘાડા ફોટા હોય છ. આ પરપસડનટ મારો બટો હોમોસસસઅલ

માણસ છ.

આિણ અમહરકામાા બધા શીખીએ એ સમજી શકાય

િરાત આ શીખવાની શી જરર? મ મારી સવપનસાદરી તરફ

જોા. હવ મન તની દયા આવી. આ કાલળયો, આવી સાદર સતરીના

જીવન શાન વડફી રહયો છ. એમન બાળકો નથી એનો જવાબ

મળી ગયો.

પમસટર રાગમ ગ છ! એ વાત મન સતાવવા લાગી.

વલનટાઈન ડ િછીના અઠવાહડય જયાર છ વાગય

‘પલાસસટક કલર કાિની’માા ગયો તો મ જોા ક િાહકિગ લૉટમાા

બરાબર ઑહફસના દરવાજા િાસ બ કાર હતી અન પરસીડનટની

ઑહફસની લાઈટ ખલલી હતી. મન થા ક આજ પમસટર રાગમ

જોવા મળશ. અદર ગયો, જોા તો માઈકલ અદર ઊભો હતો.


P a g e | 205


માઈકલ મન બ કલાક િછી આવવાના કહા. મ તમ છતાા

ડોહકા ક તો અદર પમસટર રાગમની ઑહફસ ખલલી હતી. મ

પવચા આ બ શા કરતા હશ? અન હા ભાગયો. મન થા ક આ

લોકો ઘણા ખોટા કરી રહયા છ. હા ગયો બનક સાફ કરવા અન બ

કલાક િછી આવયો તયાર ઑહફસમાા કોઈ નહોત ા. હ ા સીધો પમસટર

રાગમની ઑહફસમાા ગયો. અદર મન એક જાતની બદબ આવી

છતાા બધા સાફ કરવા લાગયો. જયાર બાથરમ સાફ કરવા ગયો

તો શાવરમાા મ માઈકલના બલૉનડ વાળ જોયા. મન શરલોક

હોમસનો ખમાર ચઢી ગયો. મ મારી સવપનસાદરીના જીવન

બચાવવાનો પનણાય લીધો અન થા ક પમપસસ રાગમન આ

વાતની જાણ કરવી જોઈએ. જો ત છટાછડા લ અન મારા આ

કામના બદલામાા િોત મન િસાદ કર તો!

મ તરત જ તયાા ટબલ િર િડલા કાડામાાથી “એલ.

રાગમ”નો હોમ ફોન નાબર શોધી નાખયો અન ફોન કયો. કોઈ

સતરીનો મધર અવાજ આવયો. મારા આખા અસસતતવમાા

ઝણઝણાટી થઈ ગઈ. મ કહા, “માર પમપસસ રાગમ સાથ વાત

કરવી છ.” સામથી જવાબ આવયો, “હા જ પમપસસ રાગમ છા.”

મ તન મારી ઓળખાણ આિીન કહા, “તમારા િપત

હોમોસસસઅલ વયસસત છ અન માઈકલ તનો પરમી છ.”

િલીએ ઠાડા કલજ પછા, “તમ કવી રીત જાણા?

તમારી િાસ સાલબતી છ?”


P a g e | 206


મ તન વલનટાઈન-ડ ગીફટની, ‘પલ ગલા’ મગલઝન

અન આજ સાાજના બાનના પમલન અન શાવરની વાતો કરી.

મન એમ હતા ક મારી સવપનસાદરી બમ િાડશ.િરાત બમ તો

મારા સિરવાઈઝર બીજ હદવસ િાડી. તણ મન બોલાવીન

ખખડાવયો.

“તન ખબર છ? લકષમી રાગમ એ પલાસસટક કાિનીની

માલલક છ. તણ મારો િચાસ હજારનો કૉનરાસટ કનસલ કયો છ.

તણ મન તારાા બધાા િરાકરમ કહયાા. એ તો સારા છ ક તન

જલમાા નથી મોકલતી. ત ા આ ધાધામાા ન ચાલ.”

હજ િણ “પલાસસટક કલર કાિની”ના બારણા િાસ બ

કાર િાકા કરલી હોય છ અન પરપસડનટની ઑહફસની લાઈટ

ચાલ હોય છ.

ફબરઆરી, 200૩


P a g e | 207



જની હફલમ ‘દવદાસ’માા એક સીન હતો. જમાા

દવદાસના પિતાના મત થાય છ. દવદાસ દ:ખ ભરલા ચહર

બહાર ઓટલા િર બઠો હોય છ. દરથી ખોટા ખોટા રડતાા લોકો

દવદાસન સાાતવન આિવા આવ છ. હદલીિકમારની ઍસસટિગ

છ. હાથનો અગઠો દખાડીન રડતા લોકોન ઈશારો કર છ ક

અદર જઈ મારાા કટાબીઓ આગળ રડો. વાહ! શા ઍસસટિગ હતી!

મારા હદલમાા હદલીિકમારની અદા છવાઈ ગઈ. તયાર જ નકકી

કરી નાખા ક બાપજીના મત થશ તયાર દવદાસની જમ

ગમસમ બનીન હદલીિકમારની ઍસસટિગ કરવી. તયાર હા બાર

વરસનો હતો. મારા બાપજીના મત થા તયાર હા સતતાવીશનો

હતો. તમના મત પરસાગ નહોતો યાદ દવદાસ ક નહોતી યાદ

હદલીિકમારની ઍસસટિગ. અઠવાહડયા સધી હદવસરાત રડયો છા.

બાન બાઝીન રડયો છા. નાનાા ભાઈબહનોન બાઝીન રડયો છા.

બાપન ા મત એવા કારમા હત ા ક જીવનમાા ત િછીના કોઈ િણ

મતની અસર નથી થઈ.

મારા બાપજીન અમ “કાકા” કહતા હતા. આમ લાગ

પવલચતર િરાત ત સમજવા માટ રાજિીિળાના જાની કટાબનો

ઇપતહાસ જાણવો જરરી છ.

મારા કાકા


P a g e | 208


ગામમાા રસતા નહોતા તયાર મારા દાદા પવશવનાથ

જાની િાસ બ ફૉડા (ફોહડયાા) કાર અન ચારિાાચ બસો હતી. બ

હજાર એકર જટલી જમીન હતી. લોટ દળવાની િહલવહલી

ફલોર પમલ હતી અન મ ાગી હફલમના ઠઠર (પથયટર) હત ા. એમ

કહવાય ક દાદા શૉ લબઝનસમાા હતા. અમારા કટાબમાા કોઈ

ઍકટર ના િાકો િણ બધા હફલમો જોતા થઈ ગયા. દાદાન

આઠ દીકરા અન બ દીકરીઓ એમાા મારા બાપજી સૌથી નાના.

આ જાની કટાબ સા સત કટાબ હત ા. રસોડ એક વખત

40-50 માણસોની રસોઈ થતી તથી મોટા ભાઈના દીકરાઓ

અન દીકરીઓ મારા બાપજીન કાકા કહતાા એટલ હા અન મારી

બહન પતલ તમન કાકા કહતાા. કોઈએ અમન સધાયા નહી અન

તયારથી મારા બાપ મારા કાકા થઈ ગયા. વરસો િછી દાદાના

મત બાદ જાની કટાબની િડતી શર થઈ ગઈ. ખાસ કરીન

આઝાદી િછી નવા ગણોતધારાન કારણ મારા બધા કાકાઓની

જમીનો જતી રહી. મારા કાકા ગણોપતયા પવના િાાચ ચાકર

રાખીન િોત ખતી કરતા એટલ અમારી થોડીઘણી જમીન રહી.

મારા કાકાન સૌથી વધાર રસ હકરકટમાા હતો.

નાનિણથી કૉલજ સધી કાયમ એક વાત વડીલો તરફથી

સાાભળવા મળતી ક “તારો બાિ તો રાજિીિળા સટટની ટીમનો

દાદો હતો.” “સધનભાઈની બોલલિગ ભલભલાન ખખડાવી નાખ.”

જયાર હા ડાબા હાથ બોલલિગ કરતો તયાર મારા કાકા સાથ


P a g e | 209


ભણલા પશકષકો કહતા ક “તારો બાિ િણ ડાબોડી બોલર હતો.”

મારા કાકા હામશાા કહતા ક હકરકટમાા કપટન બનવા કરતાા બોલર

બનવા જથી કપટન આિણી ખશામત કર. અમારી હાઈસકલમાા

પવદયાથીઓ અન પશકષકોની હકરકટમચ યોજાઈ હતી. મારો

મોટામાા મોટો વસવસો એ રહયો ક એ મચમાા મન રમવાના ન

મળા અન પશકષકોએ શરત મકી હતી ક એમની ટીમમાા મારા

કાકા બોલલિગ કરશ. બીજી શરત એ હતી ક ધોપતયાા િહરતા

પશકષકો ધોપતા િહરીન જ રમશ. િાચોલી સાહબ અન

લબહારીલાલ ધોપતા તો ધોપતા િણ ચાિલ િહરીન આવયા

હતા. એકલા મારા કાકા સફદ ખમીશ – સફદ િનટ અન સફદ

ચામડાના બટ િહરીન આવયા હતા. જયાર તમણ રમશ

વયાસન – કપટનન – બતરણ બોલમાા જ સલીન બોલડ કયો તયાર

હા મારા પમતર આગળ ડાફાસ મારતો હતો – જોયા મારા કાકા !

પશકષકોન ફીસલડિગ ભરવાનો કાટાળો આવતો – વહલા અધારાના

બહાના કાઢીન ઘર ભણી ચાલતી િકડી – આમ મચ ડરો થઈ.

જાની કટાબમાાથી લકષમી ચાલી ગઈ હતી તમ છતાા

અમ “કાકા કાકા”ના છોકરા મળતા તયાર કહતા ક “કડક કડક

મગર જમીનદાર ક લડક” અન એકમકન “ઠાકોર” “બાદશાહ”

“રાજજા”નાા સાબોધન કરતા. અમ દવનરન “અરઠીનરશ” કહતાા

કારણ ક એક જમાનામાા વહાલાકાકાની જમીનો અરઠી ગામમાા

હતી. લકષમી નહોતી – રાજ નહોત ા છતાા બધાા રાજાની જમ


P a g e | 210


જીવયાા છ. આજ તરીજી િઢીએ અમારામાાથી ઘણા લાખોિપત

બનયા છ. વચચનાા િચાસ વરસ (એક િઢી) ખરાબ ગયાા.

અમારા કટાબમાા કોઈ કષણ નથી િાકો િણ અમ યાદવાસથળી

જરર કરી છ. અજ ાનનો અભાવ હતો છતાા પમપન મહાભારત જરર

ક છ.

મારા કાકાન આ િડતીના કાયમ દ:ખ રહત ા. િરાત

તમણ િોત કદી જાહોજલાલી નથી માણી. ઘરમાા સૌથી નાના

એટલ એમની 21 વરસની ઉમર દાદા ગજરી ગયા. સાયકલ

ઉિર ઘરથી – રાજિીિળાથી – અમાર ગામ લભલવસી જાય.

તયાા એકલા રહીન ખતી કરવાની અન દાદાના દવા ભરવાના.

મન કાયમ કહ ક તાર ભણવાના છ ખતીમાા નથી િડવાના. અન

મારા વચલા ભાઈ હમ ાતન એમણ ખતી માટ તયાર કયો જ

હાલ ખતી કરાવ છ. ખતી એટલ માર મન પમતરોન ખતરમાા

લઈ જઈન િોક ખવડાવવાનો. મકાઈના ડોડાની ગણ તો હા

કૉલજમાા િણ લઈ જતો હતો.

આમ જઓ તો મારા કાકા મહરક જ િાસ હતા.

વાાચવાનો શોખ નઝ િિર અન મગઝીન પરતો જ હતો. જ

કાાઈ શીખયા હતા ત ખતી અન જીવનમાાથી શીખયા હતા અન

રહાસહા હફલમોમાાથી મળવા હત ા. ખડતન અમક વખત સીજન

હોય અન અમક વખત સીજન ના હોય. જયાર સીજન ના હોય

તયાર મારા કાકા ગામના એકમાતર ઠઠરમાા પસનમા જોતા. મારા


P a g e | 211


બીજા કાકાઓ – મકાદકાકા અન ધનજકાકા િણ ઘણીવાર અદર

હોય અન ત તરણ વારાફરતી આવયા હોય અન જદા બઠા હોય.

અમ ચારિાાચ એમના દીકરાઓ િાાચ આનામાા આગળ બઠા

હોઈએ અન ઇનટરવલમાા બાાકડા નીચ સાતાઈ જઈએ. ઘર

જઈએ તો મારા કાકા મન પછ ક “ઇનટરવલમાા કાાઈ દખાયા

નહી?” ઘણી વખત કોઈ થડા સલાસ હફલમમાા આખા ઠઠર ખાલી

હોય િણ િાાચસાત જાની બઠા હોય. હા કૉલજમાા (વડોદરા,

ભરચ, સરત, અમદાવાદ) હતો અન મારા કાકા શહરમાા આવ

અન કહા ક ચાલો આિણ બલરાજ સહાનીના ‘ઘરસાસાર’ જોવા

જઈએ તયાર કહ ક “િોત “તમસા નહી દખા” જોઈન બઠો છ ન

બાિન ઘરસાસાર બતાવવા નીકળયો છ.” જયાર મારા કાકા

જીવતા હતા તયાર મન એમના માટ જ લાગણી હતી ત પવિ

આજ પવચારા છા તો લાગ છ ક મારા પમતર હતા. તમણ ગર રોણ

બનવાનો પરયતન નથી કયો િરાત ડહાિણની પશખામણની વાતો

કયાા પસવાય મન એકલવય બનવાની તક આિી છ – અન કદી

અગઠો માગયો નથી.

મારા કાકાન ‘બાપજી’માા મારી િતની હાસાએ ફરવયા

હતા. ત કહતી “તમ મારા કાકા કાાથી? તમ મારા બાપજી.”

હાસા જયાર તમન બાપજી કહ તયાર આખા કટાબ મારા કાકાની

મજાક કર - “લો! છવટ તમ બાપજી થયા ખરા” અન બાપજી

શબદ તમન ગમતો એમ આિણન ચોખખા દખાય.


P a g e | 212


આિણ તયાા છોકરીઓ ઘર ઘર રમતી હોય તયાર

ઢીગલી િાસ રસોઈ બનાવડાવશ, કિડાા ધોવડાવશ, િડોશની

ઢીગલીન તયાા વાતો કરાવશ િરાત ઢીગલાન ઑહફસના બહાન

ખરશી નીચ ખોસી દશ. એટલા જ નહી િરાત મારી બહન પતલ

ગાતી હતી તમ “માર સિાટો, તારો ઢીગલો મઓ!” આિણાા

કટાબમાા પિતાનો રોલ િડદા િાછળ હોય છ જયાર માતા આખ

સમકષ રહ છ. િરાત મારા કાકાન રગલર ઑહફસના કામ નહોત ા

એટલ અમન સવાર-બિોર ન સાાજ જયાર જરર હોય તયાર

મળી રહતા.

મારા કાકા એક ગામમાા જનમયા, મોટા થયા, કમાયા,

જીવયા અન મત િામયા. આખા ગામ એમન ઓળખ. કદી

ગામના સડલા િૉલલહટસસમાા િડયા નથી. હકરકટ અન બીજી

રમતોન મહતતવ આિ. લખકો (ભણલાઓ) અન ઑહફસરોનો એ

આદર કર. ‘મરતાન મર’ ન કહ. ધમામાા ત માનતા, ભગવાન

જએ છ એમ માનતા િરાત અધશરદધાળ નહોતા. મારા હાથ

ખાનગીમાા તમણ ઘણાા દાન કરાવયાા છ. હા અમક ગરીબ

કટાબોન કિડાા-અનાજ અન િસા એમની સચનાથી આિી

આવતો હતો. આ અમારા બના પસકરટ હત ા. મન બીજા કોઈ

સાસકાર ન મળયા હોત અન આ એક જ મળયા હોત તોિણ

જીવન જીવવાની મજા આવત. મન લાગ છ ક તમણ મારાા

નાનાા ભાઈ-બહનોન િણ એ ટવ િાડી છ. મારી બા


P a g e | 213


ભગવાનનાા માહદરોમાા દાન કરતી અન તગડા પજારીઓન

જમાડવા ભરબિોર ચાિલ િહયાા પસવાય, તાિમાા જમણનો

થાળ મારી િાસ ઊચકાવીન પણય મળવતી.

કહવાય છ ક જયાા માબાિની િસાનાલલટી જદી જદી

હોય, જયાા માબાિ વચચ ડગલ ન િગલ મતભદ હોય તો

છોકરાાન સાચાખોટામાા બહ સમજ નથી િડતી. અમાર તયાા

આનાથી સાવ ઊધા હત ા. મારા કાકા ઉતતર હતા તો બા દલકષણ

હતી. િરાત દલકષણ િાસ બધા ઉતતર હતા તથી અમ ખોટા

કાિાસની જમ દલકષણ તરફ તાકીન ઊભા રહતા. જમ જમ મોટા

થતા ગયા તમ તમ ઉતતર તરફ વળવા લાગયા. ખરખર તો

બાનનનાા કાયાકષતર એવાા તો વહચાઈ ગયાા હતાા ક બનનન

એકબીજાના કાયાકષતરની સહજ ગતાગમ નહોતી. કાકાએ કદી

રસોડામાા િગ મકો નથી. મહમાન આવ તયાર ક સાાજ શા

જમવા છ એની કદી ચચાા કરી નથી. અન બાએ વરસાદ િડી

ગયો અન લબયારણ કમ નથી થા ક કયા ખતરમાા શા વાવા છ

એ પવિ પછા નહોત ા. આ દપનયામાા મોટામાા મોટા દ:ખ એ છ ક

જ વયસસત કોઈ વાત િર ખોટી હોય છ ત િોતાની જજદ છોડતી

નથી અન જ સાચી હોય છ ત કદી િોતાની વાતનો આગરહ

રાખતી નથી. કોઈિણ પવિય હોય તો મ મારી બાન ટસથી

મસ થતાા જોઈ નથી. મારા કાકા કહ “જા ન, ત ા તાર કરવા હોય

ત કર. ખોટી િડીશ તો અમારી િાસ જ આવીશ ન!” િરાત


P a g e | 214


તઓ ઊચા અવાજ એકવાર બોલયા નથી. એથી ઊલટા મ મારા

મામાઓ પવિ ગમમત િર કરલી મજાક િર ત રડી હતી. તયાર

મારા કાકાએ કહા ક “આજ િછી તાર કાાઈ કહવ ા હોય તો

આિણા કાકાઓની મજાક કરવી િણ મામાઓની નહી.”

મારા કાકાની હકડની બગડી ગઈ હતી. ડાયાલલસીસ

જવો શબદ નહોતો સાાભળયો. એ હૉસસિટલમાા હતા. ધીમા ધીમા

ઝર ચઢતા હત ા. મત નકકી હત ા. તમન ઝાડા-િશાબની તકલીફ

હતી. અઠવાહડયાથી શરીરમાાથી મળ નહોતો નીકળયો અન

િટના દદાથી િીડાતા હતા. હા અન બા હૉસસિટલમાા હતાા. એક

સવાર બા કહ ચાલો હા તમારી સાથ જાજરમાા આવા છા અન

તમના શરીરમાાથી મળ કાઢયો. બનન બહાર આવયાા. કાકાના િટ

હળવા થા. ત સઈ ગયા િછી મારી બા મન બાઝીન રડી િડી

અન બોલી ક “અદર તારા કાકા કહ ક આવો પરમ અન ચાકરી

કોણ કર? મન આવતા જનમમાા િણ ત ા જ િાછી મળજ.”

આજ આટલાા વરસ િછી બધા યાદ કરા છા તો લાગ છ

ક આ મા-બાિ બીજા સાત જનમ મળ તો મોકષનો મોહ િણ ન

રાખા.

જલાઈ, 1996


P a g e | 215



“પશવાજીન નીદર ન આવ, માતા જીજીબાઈ ઝલાવ.”

જયાર િણ આ હાલરડા સાાભળા છા તયાર મન મારી બા યાદ

આવ છ. તણ આ હાલરડા મન ક મારાા કોઈ ભાઈબહનન ગાા

નથી. તના એક સટાનડડા હાલરડા હત ા. તમાા દીકરી માટ “બહના”

અન દીકરા માટ “ભઈલા” શબદનો ફરફાર કરતી. હાલરડાના

ભાવ સારા હતાા, િરાત વાકના છડ “સઈ જા હવ”નો પરાસ

આવતો.

મારી બા સશીલા, ટીનજ મધર હતી. િાદર વરસ

િરણી અન સોળમાા વરસ હા જનમયો. મારી ચૌદ વરસની ઉમર

– જયાર હા દપનયાના ડહાિણ અન જીવનનાા રહસયો સમજી

ચકો હતો તયાર મારી બા તરીસ વરસની હતી. એટલ મ મારી

બાન કાયમ જવાન જોઈ છ અન અમારામાા પમતરો જટલો પરમ,

સિધાા, અદખાઈ અન પવશવાસ હતો. મારા પમતર હકશોરની બા

િાચાવન વરસની હતી. ત રોજ રાત િગ દબાવડાવ. એ જોઈન મ મારી બાન પછા “લાવ તારા િગ દબાવી આપા.” તો

જવાબ મળયો, “મારા િગ થોડા તટી ગયા છ? જા, ત ા

છાનોમાનો તારા લશન કર.” આથી બરણીનાા ઢાાકણાા ખોલવાથી

રામ + રામ = માતા


P a g e | 216


પવશિ કોઈિણ પરકારની માતસવાની તક મન નથી મળી.

મન નથી લાગતા ક ત જમાનામાા બાળઉછરનાા

પસતકો મળતાા હોય. તથી બાળઉછરના બધા પરયોગો મારા િર

થયા હતા અન તમાાથી થયલી ભલો તણ િછીનાા િાાચ

બાળકોમાા સધારી હતી. હા ચાર-િાાચ મહહનાનો હતો તયાર

ઉિરના માળ બારીમાાથી ઘસી આવલા એક વાનર મન ઊચકી

જવા પરયતન કયો હતો. તયાર સોળક વરસની માતાની ચીસોથી

ક િછી માનવબાળન વાાદરાના ગળ લટકતાા ન આવડયા તથી

વાનર મન તરણ-ચાર ફટ ઊચકીન િછી તો િડતો મકીન

ભાગયો. આમ જગત, એક વાનર ઉછરલા માનવ બાળની

વાતાામાાથી બચી ગા.

જો અમારા ગામની સો વયસસતઓન મારી બાના

વયસસતતવનો સવ કરવા કહો તો ચાર વાત આગળ આવશ. એક

તો સવચછતા, બીજ ા અપતશય બોલવાના, તરીજી હહિમત અન ચોથી

પરભભસસત.

એની સવચછતાએ તો મારો ઘાણ કાઢયો છ. જો હા

નાહીન ઊઠા અન એ જએ તો કહ ક “આ શા નહાયો? તારી ચડડી

તો કોરી છ?” આથી દરરોજ નહાતી વખત અડધી બાલદી મારી

ચડડી િલાળવામાા વાિરતો અન બાકીની અડધી નહાવામાા

વાિરતો. આમ સતતા સામ શાણિણ કમ વાિરવા એ શીખવા

મળા.


P a g e | 217


એક હદવસ હા લગલલીદાડા રમીન ઘર આવયો. ઘરના

ઓટલા નીચ ત ચોખખાા કિડાા િહરલી બાઈ જોડ વાતો કરતી

હતી. િલી બાઈએ મન જોયો. “આ તમારો બાબો છ?” મારી

બાએ એક નજરમાા મન તિાસયો અન હરજસટ કયો. “ના હા, આ

તો અમારા િડોશીનો છ. મારો હરપનશ તો ચોખખાા કિડાા

િહરીન લાઇબરીમાા ગયો છ.” કહવાની જરર નથી ક ત રાત

મન સારા ઘરના છોકરાઓ અન હલકા વરણના છોકરાઓનો

તફાવત સમજાવવામાા આવયો.

ત બોલતી ઘણા, ત ગાતી ઘણા અન આ બધા મોટથી

કરતી. મળસક ઊઠીન ઘરકામ કરતાા ભજન ગાતી. બાજવાળા

ઉમાગલાલ કહ “સશીલાબહન, તમ અમન ઉઠાડી દો છો.” તો

કહતી, “તમ તો કવા બામણ છો ક ભગવાનના નામ નથી

ગમતા!” રોજ સવાર બ કલાક હા લાઇબરીમાા મગઝીનસ અન

છાિાા વાાચવા જતો. લાઇબરી ઘરથી દર હતી િણ મારી બાની

એક બમ આવ તો બીજા લોકો વાાચવાના િડત ા મકીન મારા

તરફ જોતાા જાણ કહતાા હોય ક, “ભાઈ, બીજી બમો િડ ત

િહલાા ઘર જા.” જો હા રમતો હોઉ તો બધાા છોકરાા કહ ક

“હરપનશ ઘર જા, ઘર જા” કારણ ક હા ઘર ન જાઉ તયાા સધી ત

બમ િાડતી.

રાજિીિળાથી અકલશવરની રનમાા તો િોતાના

ડબબાઓમાા બઠલાઓન ભજન ગવડાવતી. પરભની વાતો કરતી.


P a g e | 218


મારી બાન જો દપનયામાા જોડ મળી હોય તો ત મારાા સાસની.

તમન િણ બોલવા જોઈએ. એક વખત મ તમની વાતો

સાાભળી હતી. મારી બા કહ ક “િરમ હદવસ રાજિીિળામાા

ડોગર શાસતરીની કથા હતી. તમાા હા ગઈ’તી.” મારાા સાસ કહ,

“િરમ હદવસ અમ માલની કૉલજમાા ડરામા જોવા ગયાા હતાા.”

મારી બા કહ ક “દપનયામાા ડોગર શાસતરી જવી કોઈ કથા ના કહ.”

મારાા સાસ બોલયાા “નાટકો તો આઈ.એન.ટી.નાા જ િરાત

કૉલજનાા નાટકો િણ હવ સારાા આવ છ.” – ટાકમાા માર વચચ

િડવા િડયા. િહરણામ એ આવા ક બનનએ મન કહા ક ત ા તારા

કામ કર ન અમારી વાતો સાાભળવાની શી જરર છ?

ભાવતાલ કરવામાા ત અમદાવાદીઓન શરમાવ તવી

હતી. અમારા ગામમાા એક સાડીવાળો, સાડીઓની મોટી ગાાસડી

લઈન આવયો. અમારો ઓટલો મોટો અન ચોખખો તથી ત સાડી

વચવા તયાા બઠો. આઠ-દશ સતરીઓ ભગી થઈ ગઈ. હા ઘરની

બારી િર બઠાા બઠાા વાાચતો હતો. ત ફહરયાએ મારી બાન એક

ભરી સાડી બતાવી. “લો બહન, લઈ લો આ સાડી. આમ

િચાસમાા વચા છા તમન ચાલીસમાા આિીશ.” મારી બાએ સાડી

ઊચી નીચી કરી કહા “િાાચ રપિયામાા આિવી છ?” બ પમપનટ

ફહરયો બોલયો “ચાલો, િાાતરીસમાા આિી દઈશ.” મારી બા કહ

“િાાચ રપિયાથી વધાર એક િસો નહી.” બીજી િાાચ પમપનટ

િછી િલો તરીસ રપિયા િર આવયો અન મારી બા છ રપિયા


P a g e | 219


િર. બીજી િાદર પમપનટ િછી સોદો નવ રપિય થાય એમ લાગા

તયાર મારી બાએ જણાવા ક સાડી નથી લવી. િલાન કાાઈ

સમજાા નહી. બીજી સતરીઓન િણ નવાઈ લાગી. ફહરયો કહ

“બહન હવ કમ નથી લવી?” “જો ભાઈ, સાડી ચાલીસની હતી

તો ત ા નવ આિવા કમ તયાર થયો? નકકી સાડીમાા ખોટ હશ?”

છવટ એ સાડી લીલકાકીએ લીધી અન બીજ હદવસ ખબર િડી

ક સાડીમાા વચચ સાાધો હતો.

મારી બા કોઈથી ડરતી નહી. િોતાનાા છોકરાાઓન

કોઈ હાથ અડાડી જાય તો તના આવી બનતા. મન કલાસમાા

વાગ કર નહી અથવા કોઈ છોકરો માર નહી એની દરકાર મારા

દરક પશકષકોએ કરી છ. એક વખત મન નાનકડી ઝિાઝિમાા

ગાલ ઉઝરડા િડયા તયાર બીજા હદવસની રાહ જોયા પવના ત

મારા વગાપશકષકન તયાા મારા કાાડા ઘસડીન લઈ ગઈ હતી. તયાર

તની ઉમર િચીસ વરસની હતી. આઝાદી િછી અમારી

વધારાની જમીન સરકાર લઈ લીધી તના બદલામાા િસાના

હપતા બાાધી આપયા. મારા બાપજી મામલતદાર કચરીમાા સવાર

દશ વાગય ગયા. બિોર બ વાગય િાછા આવયા અન બોલયા ક

“આજ મામલતદારન ટાઇમ નહોતો. કાલ બોલાવયો છ.” બીજ

હદવસ એ જ હાલત, તરીજ હદવસ િણ દશ વાગય ગયા અન

બિોર બ વાગય ભખયા ઘર આવયા. તમણ કહા ક “િટાવાળાએ

સાહબ માટ ચા-િાણીના દશ રપિયા માાગયા છ.” અન ત પષસળ


P a g e | 220


ગસસ થયા. બીજ હદવસ ત દશ વાગય િાછા મામલતદાર

ઑહફસમાા ગયા. અમ દરબાર રોડ િર રહીએ, સાડા દશ

મામલતદાર અન િટાવાળો અમારા ઘર િાસથી જાય. મારી

બાએ જોયા. ત ઝડિથી ઘરની બહાર આવી. તણ બમ િાડી

“ઓ સાહબ, ઓ સાહબ.” સાહબ ઊભા રહી ગયા. “સાહબ,

અમારા ઘરવાળા, િસા લવા રોજ તમારી ઑહફસ ધકકા ખાય

છ. ગાાધી બાપ લોકોન લ ાટવા માટ તમન રાજ આિી ગયા છ?

જમીનો અમારી, િસા અમારા િછી તમાર શા? તમન નોકરી

કરવાના સરકાર િસા તો આિ છ?” રસતાની વચચ સાહબ

બનતા કરવાના વચન આપા. કલાકમાા તો મારા બાપજી ઘર

આવી ગયા. ત બોલયા. “કાાઈ સમજ નથી િડતી આજ

મામલતદાર આવતામાા અદર બોલાવયો – િસા ગણી આપયા

અન ચા િણ પિવડાવી.” એમની િીઠ િાછળ મારી બાએ

હસતાા હસતાા મારા તરફ તાલી મળવવા હાથ લાબાવયો.

ત ભણી હતી માતર ‘ફાઈનલ’ સધી િરાત ગામના

ઑહફસરો, વકીલો અન સરકારી અમલદારો માટ માથાનો

દખાવો હતી. ગામના મયરન તો ત ધમકી આિતી ક તમાર

ચ ાટણીમાા બામણોના મત જોઈએ છ ક નહી? 1952ની િહલી

સામાનય ચ ાટણી વખત, મારા બાપજી કહતા ક ‘આિણ

કૉનગરસમાા મત આિવાનો.’ તયાર મારી બા કહતી, “મારો મત

એ ‘િપવતર મત’ છ. ખાનગી છ. હા મારો મત મારી મરજી


P a g e | 221


પરમાણ આિીશ. કોઈન નહી કહા.” િછી કહ ક “મત તો હા

કૉનગરસન જ આિવાની છા િણ બાપન િજવવા માટ આમ કહા

છા.” આથી મારા બાપજી લચડાતા. એનામાા આવી પવનોદવપતત

િણ હતી. ઘણાા ઘણાા લોકોએ મારી બાન મપનપસિાલલટીની

ચ ાટણીમાા ઊભી રાખવા પરયતનો કયાા હતા. ત બોલતી ક “અમ

બામણભાઈ સાત ચોિડી ભણલાા અમન કાયદા ના આવડ.”

ખરખર ત કોઈ િણ ગ ાચમાા સતય અન સામાનય બદવદધ વાિરતી

અન તન કાયદો બનાવી દતી. તની યાદશસસત ઘણી હતી.

વાાચલી નવલસથા ક જોયલી હફલમની વાત તો તમાર કરવાની

જ નહી, નહીતો ઊડાણમાા આખી વાત કરશ. પજામાા શકલ

મહારાજ િણ ગભરાય. સશીલાબહનન બધી પવપધ મોઢ હતી.

મારી બાના કહવ ા હત ા ક ત િરણીન સાસર આવી તયાર

મોટામાા મોટી નવાઈ એ લાગી ક અમારા ઘરમાા ભગવાનન

કોઈ સથાન નહોત ા. મારા બાપજીના ઘરમાા ધાપમિક સાસકાર

નહોતા આથી ત સાસહરયાાઓ માટ “આસરી સાિપતત” અન

પિયરીયાા માટ “સાસકારી પરજા”ના શબદ-પરયોગ કરતી. 1955-

60ના અરસામાા રાજિીિળાથી િાદર માઈલ નમાદા નદી િર

એક જના ખાડર સમા દવસથાનમાા રણછોડજીની મપતિ હતી તયાા

એક બાવો રહતો. મારી બાએ રણછોડજીની મહહમાનો અમારા

કટાબમાા પરચાર કયો. શરઆતમાા અમારાા કાકી અન ભતરીજીન

લઈન બસમાા જતી. િછી દર પનમ ચાલતાા જવાના ચાલા ક.


P a g e | 222


વરસ બ વરસમાા ગામના થોડા ભસતો જોડાયા. બીજાા બ-િાાચ

વરસમાા ગામમાાથી થોડા સાઘો ઊિડતા થઈ ગયા. ખાડર માહદર

થઈ ગા, મપતિ ભગવાન થઈ ગઈ અન બાવો મહારાજ થઈ

ગયો. િછીનાા વરસોમાા ત સાઘ સાથ રણછોડજીના દશાન ડાકોર

ચાલતી જતી. ભગવાનમાા તન આટલી બધી શરદધા હતી ક

જીવનના બધા પરશનો ત ભગવાનન સોિતી. જીવનની દરક

ઘટના ભગવાનની ઇચછા ગણતી. મારી બા શકન-અિશકનમાા

બહ માનતી. હા િરીકષા આિવા જતો તયાર શકન પવના ઘરનાા

િગપથયાા ન ઊતરવા દ. સવઈ દરજીન બોલાવીન કહ ક “જો

િલા માહદર િાસ ગાય ઊભી છ ન! તન મારીન િણ આ બાજ

લઈ આવ.” મારી બાન એક વાતનો સાતોિ હતો ક અમ

ભાઈબહન ધાપમિકવપતતવાળાા છીએ અન એ વાત એન કોઈ કહત ા

તયાર ખબ ખશ થઈ જતી.

આમ જઓ તો મારી બા જગતની સટાનડડા બા હતી.

છોકરાાઓના આનાદ રાજી અન છોકરાાઓના દ:ખ દ:ખી. ત

અમહરકા આવી હતી. તની અમહરકાની મસાફરીની મન જરાય

લચિતા નહોતી. તણ પલઈનમાા ઍરહૉસટસન ફરડ બનાવી હતી.

કૉસિીટમાા િણ ફરી આવી. િાયલોટ અન ઍરહૉસટસ કસટમ

સધી મકી ગયાા હતાા અન કસટમ ઑહફસર તની બગ બહાર

દરવાજા સધી મકી ગયો હતો. અમહરકામાા માહદરો જોઈન ખબ

ખશ થઈ હતી.


P a g e | 223


નાની ઉમર 44 વરસ પવધવા થઈ ચાર છોકરાા

િરણાવયાા. ધણી પવના જાત ખતી કરાવી. સશીલાબહન અમારી

માતા હતી. જયાર રણછોડજીન િગ લાગીએ તયાર માતાનાા

દશાન થાય છ. અમ નાના હતા તયાર લખતા ક રામ + રામ

એટલ કટલા? જવાબ હતો રામ + રામ = માતા (સવા બ સવા

ચાર + સવા બ સવા ચાર = સાડા ચાર, સાડા આઠ) અન એ

વાત સાચી છ ક માતા ભગવાનથી િણ બમણી છ.



P a g e | 224


પનવદન

અમહરકામાા વસતાા નવોહદત લખકો-કપવઓન

પરોતસાહન મળ એ આશયથી ગજરાતી લલટરરી એકડમી ઑફ

નોથા અમહરકાએ સવગાસથ વકીલ ‘શરી નરોતતમદાસ ક દસાઈ

પસતક પરકાશન યોજના’ શર કરી છ. રાગદવાર પરકાશન

અમદાવાદ દવારા પરગટ થતો શરી હરપનશ જાનીનો વાતાાસ ાગરહ

‘’સધન” આ યોજનાના પરથમ પસતક તરીક િસાદ કરાયો છ.

અકાદમીના સવા સભયોન આ પસતક મોકલવાની વયવસથા થઈ

છ. આ યોજના માટ અકાદમીન શરીમતી તનપત અન કની

દસાઈનો આપથિક સહયોગ મળયો છ. એ માટ અકાદમી એમનો

આભાર માન છ અન શરી હરપનશ જાનીન અલભનાદન િાઠવ છ.

રામ ગઢવી

પરમખ

ગજરાતી લલટરરી અકાદમી ઑફ નૉથા અમહરકા


P a g e | 225


મારી વાતાક

આ મારો િહલો વાતાાસ ાગરહ છ. 1961માા િહલી વાતાા છિાયા િછી લખક બનવાનો નશો ચઢયો હતો. એટલી હદ ક ચાલીસ વરસ િછી આિણી ‘િસષટપપતિ’ ઊજવાવી જોઈએ. ત નશો 1969માા અમહરકા આવયો તયાા સધી રહયો. ત ગાળામાા થોડીઘણી વાતાાઓ જદાા જદાા સામપયકોમાા છિાઈ. “લચતરલખા” વાતાા-હરીફાઈમાા ઇનામ િણ મળા હત ા. 1969 િછી બાવીસ વરસ સધી અમહરકાનો નશો રહયો. હા ‘’નાઇટડ સટટસ ઑફ માઇનડ”માા બદલાઈ ગયો. ગજરાતી વાાચવા-લખવાના ઊચ મકાઈ ગા. મન શી ખબર ક જ ગજરાતન છોડીન અહી આવયો છા ત ગજરાત મારી િાછળ િાછળ અમહરકા આવશ! હા કહા છા ક “અમહરકામાા જો તમ ભણલા હશો તો સખી થશો અન નહી ભણલા હો તો િસાવાળા થશો.” 60ના દશકામાા આવયા ભણવાવાળા, િછી જોડાયા નોકરીઓમાા એમાા ડૉસટરો િણ ખરા. હવ તઓ થયા િસાવાળા એટલ િાછળ આવયા ફાળો ઉઘરાવનારા. હફલમી જગતના નાચવાવાળા અન િોલલહટપશયનો. હવ અમહરકામાા િાિ વધી ગા એટલ સાધસ ાતો અન સાધસ ાતોના વશમાા ભવાઓની વણઝાર ચાલ થઈ. 1965માા િાાચ દશ હજાર ભારતીયો હશ. 2001ની ગણતરી મજબ સતતર લાખ છ. આમાા ગજરાતી ભાિાના સથાન કાા? િહલી િઢીના ઇપમગરા સ ઇગલીશ બોલવામાા માનતા હતા. બીજી િઢીનાા તમનાા બાળકો જયાર ફસત ઇગલીશ બોલવા


P a g e | 226


લાગયાા તયાર તઓ ગભરાયા. સરકી જતી ગજરાતી ભાિા તરફ દોડયા. ‘માનવી ગજરાતમાાથી ભલ નીકળી જાય િરાત માનવીમાાથી ગજરાત નીકળતા નથી.’ અમહરકામાા છલલાા વીસ વરસમાા ગજરાતી સાસથાઓ સથિાઈ. ગજરાતી છાિાા ચાલ થયાા. સાહહજતયક લખાણ છાિતાા મગલઝન ચાલ થયાા. ગજરાતમાાથી સારા સારા લખકો અન કપવઓ અમહરકાની મલાકાત આવવા લાગયા. આજ તો લાગ છ ક ગજરાતી ભાિા અમહરકામાા ટકી જશ. આિણી ભાિામાા ઇગલીશ શબદો છટથી બોલાય છ તન માટ ‘વણાસાકર’ શબદ નથી વાિરતો એન હા ભાિાવદવદધ ગણા છા. આમય આજની ગજરાતીમાા લગભગ ૩0 ટકા ફારસી શબદો છ. હા વાતોનો રપસયો છા. વાતાાનો માણસ છા. માણસ ભખયો છા. ગજરાત મલ(રન)ના સાતાન છા. મન િાટીઓ ગમ છ. એક ગજરાતી સાહહતય સભામાા િાટી સમજી િહોચી ગયો અન વાતાા લખાઈ ગઈ. ‘’સાઠ હદન”ની સભામાા ગણીજનો અન ભાવકોની હાજરીમાા વાતાાવાાચન કરવા માાડય ા. દશ છોડયા િછી બાવીસ વિા િછી હા લખા છા િણ ‘’લખક” નથી, લખક તો ઝવરચાદ મઘાણી. ટાકી જજિદગીમાા કટલા બધા લખા! કટલા ઉતતમ લખા! 1950 િહલાા જનમલી ભાગયશાળી િઢીનો પરપતપનપધ છા ક જના જીવન રહડયો અન લાઇબરીએ ઘડયા છ. આજ એ કામ ટી.વી. અન હફલમસટાર કરી રહયા છ. હવ િછીની િઢી માબાિનો સાિકા િણ ઇ-મઈલથી કરશ. મન વયસસતચહરતરો ગમ છ અન જીવનચહરતરો ગમ છ.


P a g e | 227


આધયાપમક અન લચિતનાતમક લખોથી દર ભાગા છા. ‘ગીતા’ વાાચયા િછી બીજા લખો બકવાસ લાગ છ, દાભ લાગ છ. મોિાસાા, ચખોવ, માકા વઈન અન આલબટો મોરાપવયા મારા પપરય લખકો રહયા છ. જોક મારા પપરય લખકોના લલસટ ખબ લાાબા છ. અમહરકન જીવનમાા રોલબન પવલલયમસ, લબલી હકરસટલ, જયોરજ કાલલિન, જરી સાઈનફલડ જવા કોમહડયનોએ મન હમશાા હસાવયો છ. એ લોકો મન ગમ છ. હાસયપવનોદમાા જઈશ લોકોની તોલ કોઈ પરજા ન આવ. હાસયપવનોદ આિણામાા બહ ઓછો છ. સાગરહની શરઆતની વાતાાઓ ‘પધ લોટરી’,

‘ઇનસયોરનસ’, ‘સિર કાડસટર’, ‘મરદ’ પવ. અહીના િહલી

િઢીના ઇપમગરા સનાા જીવન રજ કર છ. ‘શરી સતયનારાયણની

કથા’ અન ‘ચત મછાદર’ આિણા લોકોની ધમાધતા મન ખ ાચ

છ ત બતાવ છ. ‘મહાકપવ ગનદરમ’ સાહહતય જવા ગાભીર

પવિયની હળવી બાજ રજ કર છ. મળ હા ગજરાતી, ગજરાતમાા

ઉછર થયો. બાળિણની અસર જીવનભર રહવાની. અમહરકામાા

ભલ સિોટસા કાર ફરવા િરાત બાળિણમાા ભઈલા ઘાાચીની

સાયકલની દકાનમાાથી ભાડ લીધલી નાની સાયકલ મારામાાથી

નીકળવાની નથી. ‘સવીટ થટીન’, ‘પસનમા, નાટક અન વાતાા’,

‘બારાખડીનો િહલો અકષરર’ જવી વાતાાઓ દવારા મ મારા

ભતકાળન અન વતનન યાદ કયા છ.

વાતાાસ ાગરહના શીિાક પવિ - 1961માા જયાર


P a g e | 228


‘ચાાદની’માા મારી િહલી વાતાા પરગટ થઈ હતી તયાર મારા

બાપજીએ મન પછા ક લખક તરીક તારા નામ ‘હરપનશ

સધનલાલ જાની’ કમ લખા નથી?’ મ કહા ક એવા લખવાનો

હરવાજ નથી. તો કહ ક ‘રમણલાલ વસાતલાલ દસાઈ’,

‘નરપસિહરાવ ભોળાનાથ હદવહટયા’ તો લખાય છ! તયાર મ કહા

હત ા ક સાકષરના નામ તરણ શબદોના હોય, લખકના નામ બ

શબદોના હોય. માર લખક થવા છ. આજ મારા વાતાાસ ાગરહન

‘’સધન” દવારા ઓળખાવવામાા મન સાતોિ છ, ગૌરવ છ.

મારી વાતાાઓ એટલ અમહરકાની િહલી િઢીના

ગજરાતીઓનો ઇપતહાસ. બધાાન બહ ગમ એમ તો બનવાના જ

નથી. િરાત કોઈન િણ કશાય ગમી જશ તો મારા લખા સાથાક.

ગમ તો ગામન કહજો, ન ગમ તો મન કહજો.

- હરનનશ જાની Harnish Jani, 4, Pleasant Drive, Yardville, NJ 08620-USA




P a g e | 229


ઋણસવીકાર મ જીવનમાા બનલા બધા સારા પરસાગોના લલસટ

બનાવા. જોા ક કટલામાા મારી હોપશયારી ક આવડત કારણરિ

છ? તો જણાા એકકમાા નહી. દરક સારા પરસાગમાા ભગવાન

બીજી વયસસતઓન પનપમતત બનાવી મારી નાવન ઠકાણ િાડી છ.

આ પસતક પવિ બ શબદો લખવા બદલ બ

મહાનભાવોનો હા કાયમી ઋણી રહીશ. શરી રઘવીર ચૌધરીનો

અન શરી મધ રાયનો.

જયાર િણ જાહરમાા, મધ રાયની હાજરીમાા

વાતાાવાાચન ક છ તયાર વચચ વચચ થતા અટટહાસયન

સાાભળયા િછી રણજજતરામ સવણાચારક માટ કોઈ લાલસા રહી

નથી. ગજબની હાસયવપતત છ મધ રાયમાા! અમારા સાબાધમાા

મળ મસતી-મજાક જ છ અન તમાા વચચ વચચ સાહહતય આવી

જાય છ. ‘બાાસી નામની એક છોકરી’ અન ‘કોઈ િણ એક ફલના

નામ બોલો તો’ જવા શીિાક મન એમનો ચાહક બનાવયો છ. હા

માના છા ક એ ‘અઘરા અઘરા’ લખ છ. એમની વાતાાઓ બ વાર

વાાચવી િડ છ કારણ ક િહલી વાર સમજાતી નથી. એમના

પનબાધો બ વાર વાાચા છા કારણ ક એક વારથી િટ ભરાત ા નથી.

મધ રાયના મારા માટના પરમ માટ હા ગૌરવ અનભવા છા.

રામનવમીના મારા જનમહદવસ િાછળ કોઈક કારણ

હશ. જીવનમાા રામ મારી સામ જ રહયા છ. રઘવીરનો ભસત હા


P a g e | 230


લગભગ 1965થી છા. કટલીય વાર પવચારતો ‘’અધધધ” આ

માણસ કટલા લખ છ? ભગવાનની કિા હોય તો આવા ન

આટલા લખાય. અમહરકામાા એમનાા દીકરી દસષટ િટલન જટલી

વાર મળવાના થા છ તટલી વાર રઘવીર ચૌધરીન મળયાનો

સાતોિ થયો છ. 1997માા ગજરાતી સાહહતય િહરિદમાા

વડોદરામાા મળયો તયારથી મારો આદર ઓર વધયો. મારી

વાતાાઓ વાાચ છ જાણી મારો આતમપવશવાસ વધયો. મારા આ

પસતક પરકાપશત કરવામાા એમના સહકાર માટ હા એમનો ઋણી

છા.

‘ગરજરી ડાયજસટ’ના સાિાદક હકશોર દસાઈનો આભાર

જટલો માના તટલો ઓછો છ. ‘ગરજરી’એ મન લખતો કયો.

હકશોરભાઈએ પરસમાા જતાા િહલાા છલલી પમપનટ મારી વાતાાઓ

લીધી છ. દહરયાિારના દોસત પવપલ કલયાણીનો અતરથી

આભાર. લાડનથી પરપસદધ થતા ‘ઓપિપનયન’માા મારી વાતાાઓન,

લખોન સથાન આિવા બદલ. આ બનન મગલઝનો સાથ

સાકળાવાના મન ગૌરવ છ.

મારા જીવનમાા હાસયનો િાયો નાખનાર મારો પમતર

યોગશ પરોહહત અમ આઠમાા ધોરણમાા હતા તયાર બકલ

પતરિાઠીના ‘સચરાચરમાા’ મોટથી વાાચી કાા કાા હસવા ત

સમજાવા. જયોતીનર દવ અન ધનસખલાલ મહતાની ‘અમ

બધાા’ િણ મોટથી વાાચી સાભળાવી હતી એના સમરણ થાય છ.


P a g e | 231


સાઠ હદનના પમતરોનો આભાર. ખાસ કરીન સરજનાતમક

ટીકા માટ ડૉ. આર. િી. શાહ અન ડૉ. લબનીતા શાહ, ડૉ. ભરત

અન ઉિા શાહ, રોહહત અન રકષા િાડયા, મકાદ અન ગીતા જોિી

અન હહરન માલાણીનો હા ઋણી છા. કાાપત મિાણીના પરોતસાહન

અન માગાદશાન માટ જીવનભર ઋણી રહીશ.

મારી વાતાાઓ અન મારી વાતોના પરસાશક, મારા

પમતરો રાહલ અન મીના શકલ, ડૉ. ઇનર અન ડૉ. ઉિા ગહયા,

કૌપશક અન પરપતમા મલણયાર અન હરનર અન શીલા જાનીનો

િણ આભારી છા.

ગજરાતી લલટરરી એકડમી ઑફ નોથા અમહરકાના

પરમખશરી રામ ગઢવીએ એકડમીના કાયાકરમોમાા આમાતરીન મારી

લખન પરવપતતના પવકાસમાા અગતયનો ભાગ ભજવયો છ એમનો

હદલથી આભાર. આ પસતકના પરકાશન દવારા દહરયાિારના

લખકોન પરોતસાહન આિવા બદલ એકડમીની કાયાવાહક

સપમપતના સભયો અન એકડમીના સભયોનો હદલથી આભાર

માના છા.

આ પસતકની કવર હડઝાઇન સામ ચાલીન કરી

આિવા બદલ અન પરફરીહડિગ માટ હકશોર રાવળનો ઋણી

રહીશ.

કોઈિણ વાતાાના ‘’આઈહડયા”ના અખતરા મારી

દીકરીઓ આપશની અન પશવાની િર થયા છ અન તમનાા


P a g e | 232


સચનો અગતયનાા હતાા. મારા દીકરા સાદીિન મ મારી

વાતાાવસત ઇગલીશમાા ભાિાાતર કરીન કહી છ. તનો ‘’ઇસ

ઓક”નો ઉચચાર મારા માટ ઘણો હતો. આ સૌનો આભાર.

આ પસતક માટ વરસોથી ઝાખતી અન મારી એકની

એક વાત ચાર વાર સાાભળયા િછી િણ હસતી મારી િતની

હાસાનો અત:કરણપવાક આભાર. એના સહકાર પવના આ

પસતકના અસસતતવ જ ન હોત.

Harnish Jani, 4, Pleasant Drive, Yardville, NJ 08620-USA




P a g e | 233


હરનનશ જાનીની વાતાકઓ ગજરાતના ગાલ એક મઠઠી ગલાલ

મધ રાય

એક સમય હતો ગજરાતી વાતાાઓનો, ખાસ કરીન

‘ચાાદની’ મગલઝનની વાતાાઓનો. મારી માફક ઘણા લોકોએ

લખવાની શરઆત તયાાથી કરલી. ‘ચાાદની’માા નવા

વાતાાલખનની વાતાાની સાથ તમનો ટાકો િહરચય, સરનામા

અન નાનો ફોટો િણ પરકાપશત થતાા, િછી વાચકોના

પરશાસાિતરો આવતા; જ ત સમય અતયાત રોમાાચક લાગતા.

ત સમય ‘ચાાદની’, ‘આરામ’, ‘સપવતા’ વગર

વાતાામાપસકો બડા ઠાઠથી ચાલતાા અન હટપિકલી, એ

વાતાાઓની શરઆત ‘હા સવારના શાક લવા જતો હતો તયાર

ઝોળી આિતાા શરીમતીજીએ ફરમાન ક ક કારલાા લતા

આવજો’ એવી રીત થતી. એમાા ભાભીના હાથની ચા, માની

મમતા, કચકડાની િટટીની જમ િસાર થતા ફલશબક, લાિસીના

આધણ, બોર બોર જવડાા આસ, ડસક ડસક રડતી બની, ગજ

ગજ ફલતી છાતી, દાણા દાણા થતી રવડી, તસતસતા જોબન

અન પરમીઓની આખોનાા તારામતરક વગરની િણ બોલબાલા

હતી. આ સામપયકો પવદવાનો માટ હતાા એવા િણ નહોત ા;

‘ચાાદની’, ‘આરામ’, ‘સપવતા’ વગર અતયાત તજીમાા હતાા,


P a g e | 234


રનોમાા ન કૉલજોમાા ન દકાનોમાા ન શાકબજારોમાા, યાન આમ

વાચક સમદાયમાા ત તરણય પષકળ લોકપપરય હતાા. વાતાાના એ

સવણાકાળમાા ભારત છોડીન િરદશ આવી વસલા

ગજરાતીઓના મનમાા ગજરાતી વાતાાની એ છલબ સસથર હોય

તવો સાભવ છ.

આજ ગજરાતી વાતાાઓના બજાર માદ છ. ફસત

વાતાાઓના માબઈના સામપયક ‘ગદયિવા’ ફસત બૌદવદધકોના ગણાય

છ. ‘સમિાણ’માા વાતાાઓ સવીકારાય છ િણ અમક પવિયોનો

બાધ છ.

િરદશ આવી વસલા ગજરાતીઓમાાથી ઘણાાએ ઘણા

પસદધ ક છ. આપતથય, ભોજનાલય, વાલણજય, તબીબી,

ઇજનરી, પવજઞાન વગરથી માાડીન અવકાશયાતરાનાા કષતરોમાા

ગજરાતીઓએ ડાકા વગાડયા છ. એ ડાકામાાથી થોડાક િડઘા

સાહહતયમાા િડયા છ અન એમ કહી શકાય ક જમ ગજરાતના

શરષઠ દાસતરો, ગજરાતના શરષઠ ઇજનરો, પવજઞાનીઓ અન

ગજરાતના શરષઠ શરષઠીઓ ગજરાતની બહાર છ તમ ગજરાતના

શરષઠ સાહહતયકારો િણ હવ ગજરાત બહાર છ.

િરદશવાસી મધાવી, પરતાિી અન તજસવી ગજરાતી

સાહહતયકારો મોજથી, શોખથી, અિની અિની ચાલમાા ચાલ

અન િોતિોતાના તાલમાા નતય કર છ.

એમાા પરવશ છ, હલો, હરપનશ જાની.


P a g e | 235


‘હ ા નાનો હતો તયાર મારાા ખમીસ દરજી આિી જાય

તો કાયમ એનાા બટન કરતાા ગાજ નાનાા આવ; નવી ફાઉનટન

લીક થાય, નવી સાયકલ વાાકી ચાલ. મારાા મધર ગાજમાા ચાક

ભરાવી મોટા કરી આિ, િણ તમ કરવાથી કાણા બટન કરતાા

મોટા થઈ જાય િણ હા ચલાવી લઉ. કોણ માથાકટ કર.’

હરપનશ (ક હપનિશ શબદ કાાથી આવયો ક તનો અથા

શો તનો ખયાલ કોઈન નથી) જાનીના મગજમાા ખરખર

કચકડાની િટટીની જમ તમના જીવનપરસાગો અનવરત,

અપનપમતત ચાલયા જ કર છ. ઇનટરનટના વબિજની લલનકસની

માફક એમાાથી આટા, ફાાટા છટ, આડી, અવળી, તરાાસી, લાાબી,

તીરાકાર ગપતથી નવાા િતરો, નતન પરસાગો આવ અન જાય.

વાત નાની હોય ક મોટી અન સાચી હોય ક ખોટી િણ હરપનશ

જાનીના મસસતષકમાાથી પરોસસ થઈન આવ તયાર કથાનક ચાલ

સોિ ઓિરા જવો રસ આિ.

‘’મારો એક ફરનડ હતો હિાદ, અમહરકા આવી ગયલો

યાગ એજમાા; એક બીજો િણ ફરનડ હતો નવસારીમાા. હિાદ ન

સપમતરા, તણ સપમતરા જોડ મરજ કરલા, આ હિાદ કૉલજનો ફરનડ

હતો. તન છીકો ખાવાની ટવ, બહ જોર જોરથી ખાય, અન

બતરણ નહી બાર બાર એકીસાથ, અન છીક ખાય અન બોલ

આહ! દરક વાર બોલ આહ! ત એક વાર પશકાગોમાા મળી ગયો

ન અમાર વલડા રડ સનટરની વાત થઈ તો ત િરથી ત કહ ક


P a g e | 236


સીયસા ટાવર ઉિર નાઈનટીન સવનટી નાઈનમાા તન એક

ઑસરલલયન હડપલોમટ બાઈ મળલી. ત કટા વોલડાહાઈમ એ

વખત નાઝી તરીક બદનામ થયલા, તન કોઈ કૉનફરનસમાા

હડફનડ કરવા ત પશકાગો આવલી. ત ઑસસરયન હડપલોમટ હિાદ

સાથ લનચ લીધા, ફયાા, િછી કહા ક તારી િાસ ટકસીડો છ?

ટકસીડો કાાથી હોય? ત વખત તો આિણ બધા ભણતા હતા.

બાઈએ હિાદન ટકસીડો ભાડ અિાવયો, અન સાાજ ત િહરાવીન

હાથમાા હાથ નાખીન તન કોનસલટના ફનસશનમાા લઈ ગયલી

અન હિાદ કહ ક ફનકશન િછી રાત તની હોટલ ઉિર ગયાા.

િથારીમાા સતાા અન હકસ કરી નો, િણ કહ ક રાઈટ ટાઈમ

હિાદન છીકો આવી અન એ કહ આહ! આહ! આહ! અન િલી

બાઈએ અકળાઈન તન કાઢી મકો ક કશાક ઇનફકશન લાગી

જશ!”

અન આ હકસસા િછી જાનીન તરત એવાય સફર ક ‘એ

તમન ખબર છ, ‘’કમાર” મગઝીનમાા િનમાા શાહી ભરવાની

સહલી રીત આવલી એક અકમાા! િન કાયમ હા તો િાયલોટ

લતો, બધા કહતા પવલસન સારી, સવદશી, િણ આઈ ડોનટ નો,

મન િાયલોટ ફાવી ગયલી.’

બાય ગૉડ, જાનીની બાનીન માણવાની સાચી રીત છ

એમની સાથ બાય રોડ ફરવા જવામાા. રસતાનો વળાાક, રહડયોના

ગીત, રાહદારીનો ડગલો, કોફીનો સવાદ કાઈ િણ એમન


P a g e | 237


કશાકની યાદ દવડાવ અન અધધધ વરસતા એમના

કથાપરિાતમાા હકકાબકકા આિણ નહાઈ ઊઠીએ. એમની વાતો

સાાભળતાા સાાભળતાા હસયા જ કરીએ.

કમ ક જાની જગત જએ છ અન સતત તન ગોઠવવા

મથ છ િોતાના મગજમાા અન પનરાતર પવસસમત થાય છ જાની

જગતની અનઠી ચાલથી. એ કહ ત કષણ કષણ િોત િણ િહલી

વાર નસલગિક રચાતી એ રોચક કહાણી સાાભળતા હોય એવા

ગલમાા આવી જાય છ. િહરણના બટન ગાજ કરતાા નાના હોય

તો બી સહી, મોટા હોય તો બી સહી. હરપનશ જાની ત િહર

એટલ િહરણ જરીનો જામો બની જાય છ. એમની હાસયકળા

લબલકલ ગોઠવલી નથી. એકની એક વાત તમની િાસથી બ

વાર સાાભળવા મળતી નથી. તમની િાસ અજબની સાખયામાા

એવી ગજબની વાતો છ ક એ બધી કહી શકાવાની નથી.

રાજ એ વાતનો છ ક એમની વાતાાઓ એમની પરચાડ

હાસયકળાનો પરો િહરચય આિી શક તમ નથી. આ સાગરહમાા

હરપનશ જાનીની એ કથનશલીનો આઈસબગાની ટોચ સરખો

આકિાક આભાસ છ.

િરદશના ગજરાતીઓની જીવનશલી, એમની

લચિતાઓ, એમનાા લકષયો બધા ગજરાત કરતાા સહજ સહજ જદા

હોય છ. ફસટા જનરશનના ગજરાતી સટલ થવાની, વજ

ખાવાની ક નોનવજ ચલાવી લવાની, ઇપમગરશનની, જોબની,


P a g e | 238


લબઝનસની, ઇસનડયા િસા મોકલવાની, બાળકોન સાસકાર

આિવાની, બબી પસહટિગની, એલડર પસસટરન સિોનસર કરવાની

હફકરમાા હોય છ. કાાઈક સસથર થયા બાદ હાઉસનાા િમનટ,

સાતાનોનાા ડહટિગ, સાધસ ાતોના સતકારની વાતો થાય છ. િછી

ફાધર મધરન બોલાવવાની અન અહીના સમાજમાા આગળ

આવવાની તજવીજ હોય છ અન િરદશ વસલી ગજરાતી નારી

મોટર હાાક છ, જૉબ િર જાય છ, લચલડરનન બબીપસટર િાસ મક

છ, અઠવાહડયાની રસોઈ એકસાથ બનાવી રાખ છ.

સકનડ જનરશનની પરજા ડબલ રોલમાા હોય છ.

પવચાર અમહરકન અન સાસકાર ગજરાતી હોવાનો અનભવ કવો

હશ ત આિણ કદી નહી જાણી શકીએ. આિણ એમની સાથ

અગરજીમાા બોલીએ છીએ તયાર એક ગપત રીત એમના કરતાા

અગરજી ઓછા આવડતા હોવાના કબલ કરીએ છીએ. આિણાા

સાતાનો સાથનો આિણો વહવાર ગજરાતી માતાપિતા કરતાા

બહ જદો છ. એ બાળકો મોટાા થઈ અમહરકન મખય પરવાહમાા

જોડાશ, અન એમનાા સાતાન અન તમનાા સાતાનોનાા સાતાન

આખર પરપરા અમહરકન ઘડામાા ઘોળાઈ જશ. િચીસ િચાસ

વિામાા આિણા આિણાિણા અહી લપત થવાના છ ત આિણ

જોઈએ છીએ અન એટલ બમણા મમતથી તન આિણ બાથ

ભીડી બઠાા છીએ.

હહનદીમાા કહ છ ક ‘સાહહતય સમાજ કા દિાણ હ’ અન


P a g e | 239


અહીનાા લખાણોમાા હવ શાકની ઝોળીની ક શરીમતીજીની

ફરમાયશની વાતના સથાન આ બધા આવી રહા છ, આવશ,

અન વાતાાના વસતનો વયાિ પવશાળ થયો છ, થતો જશ.

‘અમહરકાના જીવન જ એવા છ ન ક સામાનય જીવની

વાતાા િણ કથામાા િહરણમ,’ કહ છ ભોગીલાલ કહઠયારાના

સવાાગમાા હરપનશ જાની; િહલો પરિ એકવચનમાા કહવાયલી

‘સતયનારાયણની કથા’ વાતાામાા.

આ સાગરહ જાનીના વાતાાલખનના પવકાસના

ડોકમનટશન બની રહ છ. આમાા ‘ચાાદની’(1961)માા આવલી

પરથમ વાતાાથી માાડીન અમહરકાથી છલલી લખાયલી (2002)

વાતાા િણ છ. છતાા, અમક નોધિાતર વાતાાઓ નથી, અન

અમક પનવારી શકાય તવી જની વાતાાઓ સનટીમનટલ

કારણોસર છ, જ તમન નફકરા મશકરા તરીક ઓળખતા લોકન

લગીર ચસસત કર તવી બીના છ.

એક ઝાટક કશા કહવ ા હોય તો કહવાય ક હરપનશ

જાનીના વાતાાલખનમાા મૌલલકતા આવી છ એમની અમહરકન

વાતાાઓમાા. એમની ભારતીય વાતાાઓમાા ત સમયની પરચલલત

શલી વધ છ.

અમહરકામાા લખાયલી ‘પસનમા, નાટક અન વાતાા’

નામ વાતાામાા એમની શલીનો િહલો ઉઘાડ દખાય છ.

‘સતયનારાયણની કથા’માા કટાકષનો િાશ આવ છ, ‘અમહરકા


P a g e | 240


અમહરકા’માા િોતાના મનોજગતનાા િાતરોન જાનીએ વધ પવગત

દોયા છ, ‘બારાખડીનો િહલો અકષર’માા ભાિાની છટા દખા દ

છ.

જાનીએ અહી સરરાશ વિાની એક વાતાા લીધી છ.

જમ જમ વાતાાઓ લખાતી જાય છ તમ તમ લખકન નવી

આતમશરદધા સાાિડ છ અન અનકરણ ક સશોભન ક સાનતતવક

વસતઓન મકીન ત િોતાની લાગણીઓ અન પવચારોન સથાન

આિતા થયા છ. સન 1998ની ‘સિર કાડકટર’ વાતાા એ રીત

એમનાા મૌલલક શલી, વસત, ભાિા, િાતરાલખન વગરનો

િહરચય આિ છ. ‘ઇનસયોરનસ’, ‘પધ લોટરી’, ‘મહાકપવ ગનદરમ’

આહદ વાતાાઓમાા િણ અમહરકામાા જ ઊગ તવાા વાતાાપષિો છ.

મન ગમ છ તમની નાગાલનડ (.એસ.એ.) વાતાા. હવ શા થશ

તની આિણન ખબર િડી જાય છ છતાા સાઈનફલડના એપિસોડ

ફરી ફરી જોઈએ તમ આ વાાચવાની મજા આવ છ.

અન અત, ફરી એક વાર ઇનકલાબ, લઝિદાબાદ!

કોઈ િણ કોલોનીના જીવનકાળમાા એવો સમય આવ

છ ક તણ િોતાની મળ ભપમના પયાદા મટીન સવતાતર રાષર

બની અલગ પરપતભા પવકસાવવાની ફરજ િડ છ, એવી

મતલબના કશાક કહીન સા સત રાષર અમહરકાએ ચાર જલાઈ

1976માા મળભપમ લબટનથી મસત થવાની ઘોિણા કરી હતી.

ગજરાતી સાહહતયની કારહકદીમાા િણ હવ એવો સમય આવયો


P a g e | 241


છ ક મળ ભપમના લખકોની સામ નતનયન પશષયભાવ લઘતા

સવીકારી જીવવાન બદલ ભારત બહાર વસતા ગજરાતી

સાહહતયકારો િોતાની અલગ પરપતભાની ઘોિણા કર.

આિણ િરદશ વસતા ગજરાતી સાહહતયકારો ભલ

ઢોગ કરીએ ક આિણ ગજરાતના સાહહતયકાર છીએ િરાત ત

વાસતપવક નથી. આિણી ભાિા ભલ ગજરાતી છ, જમ

અમહરકાની ભાિા ભલ અગરજી છ િણ અમહરકાના સાહહતય

ઇનગલનડના સાહહતય કરતાા અલગ અન નો, ચહડયાત ા છ ત જ

રીત િરદશી ગજરાતી લખકોએ દશી ગજરાતી લખકો કરતાા

િોતાની મઠઠી ઊચરી પરપતભા પસદધ કરી બતાવવાની છ.

હવ વતન કોઈ નોસટાલલજયાના સણકા આિતી

માયાભપમ નથી, હવ વતનના િૉલશન આિણન શવાસ લવા

દત ા નથી, કરપશન અન કરિીણ કોમી દાગા આિણન ખાતરી

આિ છ ક આિણ આ નથી, આવા નથી. હવ આિણો દશ છ

અમહરકા.

હવ શર થાય છ અમહરકન ગજરાતી વાતાાનો

સવણાકાળ.

4 જલાઈ 2002(જસી પસટી, ન જસી)


P a g e | 242


(A Page from Printed book)

‘Sudhan’, collection of short stories

By Harnish Jani, 2003

(c) હરપનશ જાની

પરથમ આવપતત : 2003

પરત : 1250

મલય : 100=00

પરકાશક : સનીતા ચૌધરી

રાગદવાર પરકાશન,

15, પનવપસિટી પલાઝા,

દાદાસાહબનાા િગલાા િાસ, નવરાગપરા,

અમદાવાદ – 380 009, ફોન : 7913344

ટાઇિ સહટિગ : રાગદવાર પરકાશન

મરક : ચાહરકા પપરનટરી

પમરઝાપર રોડ, અમદાવાદ – 380 004


P a g e | 243


(A Page for eBook)

‘Sudhan’, collection of short stories

By Harnish Jani, 2003

(c) હરપનશ જાની

પરકાશન વિા : March 2017

●પરકાશક● Harnish Jani, 4, Pleasant Drive, Yardville, NJ 08620-USA

ઈ.મલ : [email protected]

ફોન : 1-609-585-0861

●ટાઇિ સહટિગ●

મતરી શાહ, ([email protected]) ●GujaratiLexicon●

410 – Shiromani Complex,

Opp. Jhansi Rani BRTS Bus Stand,

Ambawadi, Satellite, Ahmedabad – 380 015

Ph : 079 – 4890 9758

●માગાદશાક અન સહાયક● ઉતતમ ગજજર Gurunagar, Varachha Road, Surat- 395 006 ફોન : 0261-255 3591 ઈ.મઈલ: [email protected]





P a g e | 244



Documents

001‘?.?.’ 001?? 025...P a g e | 3 ‘સધ ન’ન ઈ.બક –અવતરણ નનનમત ત આન દ અન આભ ર.. મ ર આ પ રથમ હ સ ય વ