11

OSNOVI EKONOMIJEOSNOVI EKONOMIJE

P - 1P - 1

Doc. dr Boško MandićDoc. dr Boško Mandić

07.10.2014.07.10.2014.

22

Pojam ekonomijePojam ekonomije

• Utemeljena u 17. i 18. vijekuUtemeljena u 17. i 18. vijeku• Povezanost kapitalizma i ekonomijePovezanost kapitalizma i ekonomijePojam ekonomske naukePojam ekonomske nauke• Kao praksu, nauku i vještinu koja traži Kao praksu, nauku i vještinu koja traži

odgovore na pitanja: odgovore na pitanja: -šta-šta (koja dobra, koje robe) (koja dobra, koje robe) proizvoditiproizvoditi; ; -kako oni treba da se proizvode-kako oni treba da se proizvode (koji (koji načini proizvodnje su najbolji); načini proizvodnje su najbolji); -za koga ih proizvoditi-za koga ih proizvoditi (kako se (kako se raspoređuje to što se proizvede). raspoređuje to što se proizvede).

• Da bi nalazila odgovore na ta pitanja Da bi nalazila odgovore na ta pitanja ekonomija proučava niz pojava: ekonomija proučava niz pojava:

• privredna kretanja, privredna kretanja,

• cijene, cijene,

• zaposlenost, zaposlenost,

• trgovinu, trgovinu,

• izvoz, izvoz,

• uvoz, uvoz,

• politike koje vode države (njihovi organi), politike koje vode države (njihovi organi),

• firme (preduzeća), firme (preduzeća),

• novac, novac,

• bankarstvo, bankarstvo,

• kapital, kapital,

• bogatstvo i siromaštvo, itd... bogatstvo i siromaštvo, itd...

33

• Ekonomija traži načine i kako uticati na Ekonomija traži načine i kako uticati na kretanje ovih pojava u željenom kretanje ovih pojava u željenom pravcu a sa ciljem povećanja ukupnih pravcu a sa ciljem povećanja ukupnih efekata privrede. efekata privrede.

• Ekonomija traži i odgovore kako Ekonomija traži i odgovore kako subjekti optimalno da koriste oskudne subjekti optimalno da koriste oskudne i ograničene proizvodne resurse (rad, i ograničene proizvodne resurse (rad, opremu, sirovine) u proizvodnji opremu, sirovine) u proizvodnji različitih roba. različitih roba.

44

55

• Na osnovu navedenog - ekonomija bi se Na osnovu navedenog - ekonomija bi se mogla definisati kao naučna oblast kojom mogla definisati kao naučna oblast kojom se istražuje kako društvo da koristi se istražuje kako društvo da koristi oskudne resurse da bi proizvelo vrijedne oskudne resurse da bi proizvelo vrijedne robe i usluge i raspodjelili ih među robe i usluge i raspodjelili ih među različitim subjektima društvarazličitim subjektima društva

• AristotelAristotel::

““oekonomija”oekonomija”==“nomos”+”oikos”“nomos”+”oikos”

екоекоnomijanomija == zakonzakon + к + кućauća

• ““polis”polis” – – grad, državagrad, država

• Pojam “ekonomikaPojam “ekonomika” ” ili ili “еко“екоnomijanomija” – ” – nastanak neoklasnične školenastanak neoklasnične škole

Podjela ekonomije kao Podjela ekonomije kao naukenauke

• unutrašnja i međunarodna; unutrašnja i međunarodna;

• po pojedinim privrednim granama po pojedinim privrednim granama (ekonomija poljoprivrede, industrije, (ekonomija poljoprivrede, industrije, saobraćaja, itd.); saobraćaja, itd.);

• politička (koja tretira principe), i politička (koja tretira principe), i

• primjenjena (koja tretira primjenu primjenjena (koja tretira primjenu principa na konkretne situacije i principa na konkretne situacije i probleme).probleme).

66

Jedna od važnijih podjelaJedna od važnijih podjela

• mikroekonomijamikroekonomija - koja proučava - koja proučava ponašanje pojednih djelova ukupne ponašanje pojednih djelova ukupne privrede, kao što su preduzeća, privrede, kao što su preduzeća, privredne grane, domaćinstva i privredne grane, domaćinstva i

• makroekonomijamakroekonomija - koja proučava - koja proučava funkcionisanje privrede neke zemlje funkcionisanje privrede neke zemlje ili više njih kao cjeline.ili više njih kao cjeline.

77

Mikroekonomija Mikroekonomija se uglavnom odnosi se uglavnom odnosi na izučavanje slijedećih fenomena: na izučavanje slijedećih fenomena:

– ostvarivanje rezultata rada, ostvarivanje rezultata rada, – politika cijena, politika cijena, – politika i struktura troškova poslovanja, politika i struktura troškova poslovanja, – odnos između ulaganja i rezultata poslovanja, odnos između ulaganja i rezultata poslovanja, – faktori koji uslovljavanju proizvodnju, faktori koji uslovljavanju proizvodnju, – cijene faktora proizvodnje. cijene faktora proizvodnje.

• Osnovni principi mikroekonomije - Osnovni principi mikroekonomije - težnja težnja da se ostvare što veći rezultati sa što manjim da se ostvare što veći rezultati sa što manjim ulaganjima, čime se osigurava maksimiranje ulaganjima, čime se osigurava maksimiranje profitaprofita

88

Makroekonomija redovno istražuje Makroekonomija redovno istražuje osnovne privredne agregate:osnovne privredne agregate:

– društveni proizvod, društveni proizvod, – zaposlenost, zaposlenost, – inflaciju, inflaciju, – izvoz, izvoz, – uvoz, uvoz, – ukupna ponuda i tražnja novca, ukupna ponuda i tražnja novca, – finansijska tržišta, finansijska tržišta, – globalna raspodjela kao i njihove globalna raspodjela kao i njihove

međusobne odnose i efekti tih odnosa.međusobne odnose i efekti tih odnosa.

99

• Uspješnost makroekonomske Uspješnost makroekonomske politike politike jedne zemlje zavisi od jedne zemlje zavisi od stepena ostvarenja osnovnih ciljeva stepena ostvarenja osnovnih ciljeva ekonomskog razvoja: ekonomskog razvoja: – optimalne stope privrednog rasta, optimalne stope privrednog rasta, – pune zaposlenosti, pune zaposlenosti, – stabilnost cijena i stabilnost cijena i – uravnoteženje odnosa u platnom i uravnoteženje odnosa u platnom i

trgovinskom bilansu.trgovinskom bilansu.

1010

• Ekonomija danas označava ukupnost Ekonomija danas označava ukupnost ekonomskih nauka. ekonomskih nauka.

• U U FrancuskojFrancuskoj ekonomskoj literaturi i ekonomskoj literaturi i marksistička ekonomska misao marksistička ekonomska misao govore o političkoj ekonomiji. govore o političkoj ekonomiji.

• U U NjemačkojNjemačkoj je odomaćen termin je odomaćen termin „nacionalna ekonomija“. „nacionalna ekonomija“.

• u u EngleskojEngleskoj nakon pojave „Principa nakon pojave „Principa ekonomije“ A. Maršala istisnuta je ekonomije“ A. Maršala istisnuta je riječ politička a ostala je samo riječ riječ politička a ostala je samo riječ ekonomija. ekonomija.

1111

• Isto je bilo i u Isto je bilo i u SADSAD, posebno poslije , posebno poslije pojave „Ekonomije“ P. Samuelsona, koja pojave „Ekonomije“ P. Samuelsona, koja je prevedena na 80 stranih jezika i je prevedena na 80 stranih jezika i samim tim izvršila snažan uticaj samim tim izvršila snažan uticaj naročito u zemljama u razvoju. naročito u zemljama u razvoju.

• I kod nas je, početkom ovog vijeka, za I kod nas je, početkom ovog vijeka, za ovaj predmet uveden naziv Ekonomija ovaj predmet uveden naziv Ekonomija ili Ekonomika.ili Ekonomika.

•   

1212

1313

Začeci teorijske misliZačeci teorijske misli

• Antičko dobaAntičko doba – – Platon i Aristotel:Platon i Aristotel: ““Ekonomske aktivnosti su nedostojne Ekonomske aktivnosti su nedostojne Atinjana”Atinjana”

• Rimsko carstvoRimsko carstvo – – ekonomski stavovi ekonomski stavovi nisu posebno značajninisu posebno značajni

• Srednji vijekSrednji vijek::– Najliberalnija religija bio je islamNajliberalnija religija bio je islam– Pravoslavlje je tolerisalo trgovinuPravoslavlje je tolerisalo trgovinu– Katolička crkva je kontrolisala sve Katolička crkva je kontrolisala sve

ekonomske aktivnostiekonomske aktivnosti

1414

МеМеrkantilizamrkantilizam

• Italija, Francuska i Velika Britanija (V. Peti)Italija, Francuska i Velika Britanija (V. Peti)

• Period od 15. do početka 18. vijekaPeriod od 15. do početka 18. vijeka

• Izvor povećanja bogastva države – spoljna Izvor povećanja bogastva države – spoljna trgovina jedini put za povećanje bogastva trgovina jedini put za povećanje bogastva (prirodna bogastva su ograničena)(prirodna bogastva su ograničena)

• Dominantna sfera je sfera prometa (veći Dominantna sfera je sfera prometa (veći izvoz od uvoza omogućava priliv zlata u izvoz od uvoza omogućava priliv zlata u zemlju)zemlju)

• Zalažu se za državni protekcionizam (kako Zalažu se za državni protekcionizam (kako bi ostavrili suficit u spoljnoj trgovini)bi ostavrili suficit u spoljnoj trgovini)

1515

FiziokratizamFiziokratizam

• Francuska, Francuska, 18. 18. vijek – F. Kenejvijek – F. Kenej• Dominantna sfera je proizvodnja Dominantna sfera je proizvodnja

(poljoprivredna)(poljoprivredna)• Državni aparat je izdržavan od poljoprivrede Državni aparat je izdržavan od poljoprivrede

– viškovi– viškovi• renta se uzimala u naturalnom oblikurenta se uzimala u naturalnom obliku• protive se miješanju države u ekonomijuprotive se miješanju države u ekonomiju• Zalažu se za ekonomski liberalizamZalažu se za ekonomski liberalizam::““laissez faire, laissez passelaissez faire, laissez passe” ” == neka stvari idu neka stvari idu

svojim tokomsvojim tokom

1616

ККlasična politička ekonomijalasična politička ekonomija

• ЕЕngleska, ngleska, 18. 18. vijekvijek• Najznačajniji predstavniciNajznačajniji predstavnici::

– Adam Adam SmithSmith: “: “Istraživanje o prirodi i Istraživanje o prirodi i uzorcima bogastva naroda” (sadržaj: uzorcima bogastva naroda” (sadržaj: kako su tržišta organizovana, ekonomski kako su tržišta organizovana, ekonomski život i proizvodnja, tj. ekonomski razvoj)život i proizvodnja, tj. ekonomski razvoj)

– David RicardoDavid Ricardo: “: “Principi političke Principi političke ekonomijeekonomije и опорезивања” и опорезивања” (problemi (problemi raspodjele)raspodjele)

– Jean Baptiste SayJean Baptiste Say– John Stuart MillJohn Stuart Mill

1717

• Ideje klasične političke ekonomijeIdeje klasične političke ekonomije::

• Teorija radne vrijednosti - cijena svake robe primarno Teorija radne vrijednosti - cijena svake robe primarno je određena kvanitetom i kvalitetom utrošenog je određena kvanitetom i kvalitetom utrošenog minulog i živog rada, objektivno utrošenih faktora minulog i živog rada, objektivno utrošenih faktora proizvodnje (sredstava za proizvodnju i predmeta rad) proizvodnje (sredstava za proizvodnju i predmeta rad) u njenom sastavu, koja je sadržana u njenoj u njenom sastavu, koja je sadržana u njenoj vrijednosti.vrijednosti.

• Ekonomski liberalizamEkonomski liberalizam• Klasična podjela društvaKlasična podjela društva::

•radniciradnici•zemljoradnici izemljoradnici i •kapitalistikapitalisti

• Podjela radaPodjela rada• Sejov zakon tržištaSejov zakon tržišta• Metod istraživanja (apstrakcija)Metod istraživanja (apstrakcija)

1818

ММarksarks

• ККarakteristike Marksove teorijearakteristike Marksove teorije::

– ekspolatacijaekspolatacija

– klasna borba i klasna borba i

– ekonomske krizeekonomske krize

1919

ММarginalizamarginalizam

• predstavnicipredstavnici::

– engleska školaengleska škola: : JevonsJevons ii Marshall Marshall

– lozanska školalozanska škola: : Walras Walras ii ParetoPareto

– bečka školabečka škola: : MengerMenger ii WieserWieser

2020

• ООsnovne ideje marginalistasnovne ideje marginalista::• bogatstvo jednog naroda je određeno bogatstvo jednog naroda je određeno

količinom zlata kojim raspolažekoličinom zlata kojim raspolaže •pojedinacpojedinac ( (mikroekonomijamikroekonomija))•korisnostkorisnost•privredna ravnotežaprivredna ravnoteža ( (Paretova Paretova

efikasnostefikasnost)) – – efikasno je ono stanje u kojem se niko efikasno je ono stanje u kojem se niko ne može dovesti u bolji položaj bez da ne može dovesti u bolji položaj bez da se neko drugi ne dovede u slabiji položajse neko drugi ne dovede u slabiji položaj – – ne postoji optimalnije od optimalnijegne postoji optimalnije od optimalnijeg

•faktori proizvodnjefaktori proizvodnje•spoljna trgovina jedini put za povećanje spoljna trgovina jedini put za povećanje

bogatstva. bogatstva.

2121

Istorijska školaIstorijska škola

• U Njemačkoj, polovinomU Njemačkoj, polovinom19. 19. vijeka vijeka predstavnici:predstavnici:

•Friedrich ListFriedrich List

•Wilhelm RoscherWilhelm Roscher

• Negiraju metod apstrakcije – negiraju realne Negiraju metod apstrakcije – negiraju realne postavkepostavke

• Zalažu se za istorijski metod – poštovati uticaj Zalažu se za istorijski metod – poštovati uticaj istorijskogistorijskog

• Insisitiraju na državnom intervencionizmuInsisitiraju na državnom intervencionizmu

2222

John Maynard KeynesJohn Maynard Keynes• djelodjelo: “: “Opšta teorija zaposlenosti, kamata i Opšta teorija zaposlenosti, kamata i

novca”(1936) – ponuđen instrumentarij za novca”(1936) – ponuđen instrumentarij za rješavanje nastalih ekonosmkih kriza 1890. I 1930.rješavanje nastalih ekonosmkih kriza 1890. I 1930.

• osnovne idejeosnovne ideje::- aktivno učešće države- aktivno učešće države- problem nedovoljne tražnje (osporava Sejov - problem nedovoljne tražnje (osporava Sejov zakon - zakon - „„Svaka ponuda kreira sopstvenu tražnju“. Svaka ponuda kreira sopstvenu tražnju“. Zalagao se za Zalagao se za konkurenciju, slobodnu trgovinu i ukidanje prepreka biznisukonkurenciju, slobodnu trgovinu i ukidanje prepreka biznisu. Krize . Krize hiperprodukcije nisu mogućehiperprodukcije nisu moguće)) - postoji stanje nevoljne nezaposlenosti - - postoji stanje nevoljne nezaposlenosti - sstanje pune tanje pune zaposlenosti, po prirodi stvari, isključuje stanje nevoljne zaposlenosti, po prirodi stvari, isključuje stanje nevoljne

nezaposlenosti. nezaposlenosti. - naglasak sa mikroekonomskih vratio na - naglasak sa mikroekonomskih vratio na makroekonomske problememakroekonomske probleme

2323

Novije škole ekonomske Novije škole ekonomske mislimisli• Teorija nesavršene konkurencijeTeorija nesavršene konkurencije

– 30-30-tih godina tih godina 20. 20. vijekavijeka– Edward Chamberlin Edward Chamberlin и и Joana RobinsonJoana Robinson

• ““neoklasična sintezaneoklasična sinteza””– 60-60-tih godinatih godina 20. 20. vijekavijeka– Paul SamuelsonPaul Samuelson – – pokušao je da prevlada pokušao je da prevlada

razdvojenost postmaršalijanske razdvojenost postmaršalijanske mikroekonomije i postkenzijanske mikroekonomije i postkenzijanske makroekonomiojemakroekonomioje

– osnovno pitanje: štaosnovno pitanje: šta, , kako i za koga proizvoditikako i za koga proizvoditi

2424

• teorija igara teorija igara - - 30-30-tih godinatih godina 20. 20. vijeka (Džon fon Nojman i Oskar vijeka (Džon fon Nojman i Oskar Morgenschtern)Morgenschtern) - najmanje dva učesnika, od kojih svaki za - najmanje dva učesnika, od kojih svaki za sebe bira strategiju nastupa na tržištusebe bira strategiju nastupa na tržištu- najprije se razvila u vojne svrhe (američka vojska)- najprije se razvila u vojne svrhe (američka vojska)

• monetarizammonetarizam– Milton FriedmanMilton Friedman– dominantnost monetarne politikedominantnost monetarne politike– smanjiti državni intervencionizam dovodi do stagflacije smanjiti državni intervencionizam dovodi do stagflacije

(stanje inflacije koju prati nezaposlenost)(stanje inflacije koju prati nezaposlenost)

• nova klasična ekonomija nova klasična ekonomija 1.1. škola ekonomije ponude (tržišta se čiste, tj. izjednačava se škola ekonomije ponude (tržišta se čiste, tj. izjednačava se

ponuda i tražnja)ponuda i tražnja)- - САДСАД (Robert Lukas) (Robert Lukas), 70-тих година 20. вијека, 70-тих година 20. вијека

2.2. škola racionalnih očekivanja (pojedinac na osnovu škola racionalnih očekivanja (pojedinac na osnovu relevantnih pokazatelja daje najbolja predviđanja u relevantnih pokazatelja daje najbolja predviđanja u budućnoati)budućnoati)

2525

Ekonomija – nauka ili Ekonomija – nauka ili vještinavještina

• Po “čvrstoći” svojih zakona nalazi se Po “čvrstoći” svojih zakona nalazi se između društvenih i prirodnih naukaizmeđu društvenih i prirodnih nauka

• Ekonomija kao vještinaEkonomija kao vještina

• Uloga matematike u ekonomijiUloga matematike u ekonomiji

• Ekonomija je ipak više od vještineEkonomija je ipak više od vještine

• Ekonomija- nauka čiji zaključci Ekonomija- nauka čiji zaključci nemaju potpuno egzaktan, već nemaju potpuno egzaktan, već stohastički karakterstohastički karakter

2626

Interdisciplinarni Interdisciplinarni pristup ekonomijepristup ekonomije

• Odnos politike i ekonomijeOdnos politike i ekonomije

• Pozitivna i normativna ekonomijaPozitivna i normativna ekonomija• Pozitivna ekonomija-proučava ciljeve i naučno Pozitivna ekonomija-proučava ciljeve i naučno

objašnjenje kako privreda funkcioniše. Cilj pozitivne objašnjenje kako privreda funkcioniše. Cilj pozitivne ekonomije je da prouči kako društvo donosi odluke o ekonomije je da prouči kako društvo donosi odluke o proizvodnji, potrošnji, raspodeli i razmeni dobara i proizvodnji, potrošnji, raspodeli i razmeni dobara i usluga..usluga..

• Normativna ekonomija-nudi preporuke u Normativna ekonomija-nudi preporuke u funkcionisanju privrede, zasnovane na ličnom funkcionisanju privrede, zasnovane na ličnom proračunu mišljenja. proračunu mišljenja.

• Shvatanje pojma “politička ekonomija”- Shvatanje pojma “politička ekonomija”- Savremena Savremena politička ekonomija proučava ekonomski oblik organizacijepolitička ekonomija proučava ekonomski oblik organizacije savremenog društva, sa ciljem da utvrdi njegove pokretačke savremenog društva, sa ciljem da utvrdi njegove pokretačke faktore i tendencijefaktore i tendencije razvoja.razvoja.

• Suprotnosti politike i ekonomijeSuprotnosti politike i ekonomije

2727

Politička ekonomija ili Politička ekonomija ili ekonomikaekonomika

• Od antičke Grčke do srednjeg vijekaOd antičke Grčke do srednjeg vijeka• ““klasična politička ekonomijaklasična politička ekonomija””

– Predmet istraživanjaPredmet istraživanja: : proizvodnja i raspodjelaproizvodnja i raspodjela

• Neoklasična ekonomijaNeoklasična ekonomija (“ (“čista ekonomijačista ekonomija”)”)– Predmet istarživanjaPredmet istarživanja: : razmjenarazmjena

• SamuelsonSamuelson: : ekonomija, mikroekonomija i ekonomija, mikroekonomija i makroekonomijamakroekonomija

• ““politička ekonomijapolitička ekonomija” – ” – zakonitosti procesa zakonitosti procesa društvene reprodukcijedruštvene reprodukcije

• ““ekonomijaekonomija” – ” – primjenjuje opšte zakone na primjenjuje opšte zakone na konkretan slučajkonkretan slučaj

2828

Vrijednosni sudovi Vrijednosni sudovi u ekonomskoj teorijiu ekonomskoj teoriji

ООsnovni principi u ekonomiji:snovni principi u ekonomiji:– efikasnostefikasnost– pravednostpravednost– demokratijademokratija

•Moć je odgovorna na onima na koje djelujeMoć je odgovorna na onima na koje djeluje

•Postoje garancije građanskih prava i ličnih Postoje garancije građanskih prava i ličnih slobodasloboda

•Građani imaju približno jednak pristup Građani imaju približno jednak pristup političkim sredstvima i uticajimapolitičkim sredstvima i uticajima

• Vrijednosni sudovi često su Vrijednosni sudovi često su suprostavljeni i/ili se isključujusuprostavljeni i/ili se isključuju