01Bab1 1-22 RF fileAlam belajar membawa maksud yang pelbagai menurut pandangan yang berbeza. Mereka yang mengutamakan persekitaran fi zikal akan melihat alam belajar dari sudut susun

Alam Belajar1Hasil Pembelajaran

1 Menjelaskan konsep alam belajar dari segi psikososial, fi zikal dan komuniti pembelajaran.

2 Menghuraikan pengalaman langsung pembelajaran kanak-kanak.

3 Membincangkan konsep main dan kepentingan bermain dalam proses pembelajaran.

4 Menjelaskan pelbagai kategori dan jenis-jenis main. 5 Menerangkan ciri-ciri main dalam proses

pembelajaran.

Peranan Main dalam Proses Pembelajaran• Kategori dan

Jenis-jenis Main• Ciri-ciri Main

Alam Belajar:• Fizikal• Psikososial • Komuniti

pembelajaran

Pengalaman Belajar Kanak-kanak: • Pengalaman

langsung

Peranan Main dalam Proses Pembelajaran:• Konsep Main• Kepentingan

Main

MURID dan ALAM BELAJAR

01Bab1_1-22_RF.indd 101Bab1_1-22_RF.indd 1 4/26/12 4:53:13 PM4/26/12 4:53:13 PM

© Oxford Fajar Sdn. Bhd. (008974-T) 2012

2 SIRI PENDIDIKAN GURU

1.0 Pengenalan

Setiap kanak-kanak membesar dan berkembang dalam persekitaran yang

berbeza. Perkembangan kanak-kanak berlaku melalui interaksi dengan

persekitaran. Persekitaran atau alam sekeliling yang mempengaruhi pem-

belajaran atau perubahan tingkah laku kanak-kanak merangkumi persekitaran

fi zikal, persekitaran psikososial dan pengalaman bersama rakan-rakan

termasuk pengalaman yang dilalui secara langsung dalam pelbagai perkara.

1.1 Alam Belajar

Apakah yang dimaksudkan dengan alam belajar? Adakah alam belajar

setiap kanak-kanak serupa? Bagaimanakah alam belajar kanak-kanak

mempengaruhi perkembangan kanak-kanak, khususnya pembelajarannya?

Alam belajar membawa maksud yang pelbagai menurut pandangan yang

berbeza. Mereka yang mengutamakan persekitaran fi zikal akan melihat

alam belajar dari sudut susun atur fi zikal bilik darjah. Bagi mereka yang

melihat kepentingan hubungan dalam pembelajaran akan mentafsirkan

alam belajar berdasarkan hubungan guru-murid dan sesama murid. Alam

belajar seseorang mempengaruhi perkembangan dan pembelajaran individu

secara optimum. Kecenderungan dan minat individu serta sokongan yang

diterima turut membantu dalam pembelajaran seseorang.

Alam belajar dapat didefi nisikan sebagai suatu keadaan atau suasana

belajar yang dapat merangsang minat belajar kanak-kanak dalam mencapai

matlamat perubahan tingkah laku ke arah yang positif dan daripada tidak

tahu kepada tahu.

Alam belajar secara asasnya dapat dibahagikan kepada tiga aspek utama,

iaitu:

1 Fizikal.

2 Psikososial.

3 Komuniti pembelajaran.

Alam belajar • keadaan atau

suasana belajar yang dapat merangsang minat belajar kanak-kanak dalam mencapai matlamat perubahan tingkah laku.

Tiga aspek utama alam belajar: • fi zikal• psikososial• komuniti

pembelajaran



3ALAM BELAJAR

1.1.1 Aspek Fizikal

Persekitaran fi zikal amat mempengaruhi pembelajaran kanak-kanak secara

langsung. Persekitaran atau alam sekeliling individu kanak-kanak sejak lahir

membantu untuk membentuk jenis insan yang “menjadi” atau sebaliknya.

Prasarana tempat tinggal, persekitaran rumah, kemudahan dan kelengkapan

yang tersedia di sekeliling kanak-kanak menjadikan mereka terdedah atau

sebaliknya kepada perkara yang membolehkan kanak-kanak berkembang

secara positif atau sebaliknya. Bayi belajar melalui manipulasi alatan yang

ada di sekitarnya. Begitu juga dengan kanak-kanak. Kanak-kanak belajar

berfi kir, berkawan, membentuk peraturan, mematuhi peraturan dan

berkongsi alatan melalui persekitaran fi zikal yang dihadapinya. Justeru,

persekitaran fi zikal sekolah dan bilik darjah amat penting bagi pembelajaran

kanak-kanak peringkat umur persekolahan. Kanak-kanak atau murid yang

terdedah kepada persekitaran fi zikal yang teratur, selamat, lengkap alatan dan

sesuai dengan keperluan kanak-kanak akan dapat berkembang dengan lebih

baik. Kanak-kanak yang memasuki sekolah datangnya daripada pelbagai

latar belakang persekitaran pembelajaran; khususnya tadika yang berbeza

pendekatan dan kemudahan infrastrukturnya. Lantaran itu, keupayaan,

minat dan kecenderungan mereka terhadap pembelajaran juga berbeza.

Persekitaran fi zikal bilik darjah dan sekolah boleh kita rujuk kepada

lokasi sekolah, kemudahan dan kelengkapan sekolah serta bilik darjah,

bahan bantu belajar, susun atur meja kerusi, paparan termasuk pengudaraan,

kedudukan bilik darjah dan yang seumpamanya.




Bilik darjah yang terletak berhampiran pejabat atau bilik guru akan

memberikan pengaruh yang berbeza berbanding bilik darjah yang tersorok

di sebelah tandas murid contohnya. Susun atur di dalam bilik darjah sama ada

secara kelompok atau baris, juga memberikan kesan yang berbeza. Paparan

hasil kerja murid, bahan bantu belajar, maklumat sekolah, peraturan bilik

darjah, maklumat tentang mata pelajaran, berita terkini dan seumpamanya

akan menjadikan sesuatu bilik darjah itu ruang pembelajaran yang

bermakna. Murid-murid yang berada di dalam bilik darjah yang teratur

susunannya akan berasa selamat dan diterima. Lantaran itu, persekitaran

fi zikal yang terancang dan selamat memberikan pengaruh yang optimum

kepada pembelajaran kanak-kanak.

1.1.2 Aspek Psikososial

Selain persekitaran fi zikal yang boleh mempengaruhi pembelajaran

kanak-kanak, aspek psikologi dan hubungan sosial kanak-kanak juga besar

pengaruhnya ke atas pembelajaran kanak-kanak. Anak-anak yang membesar

dalam keluarga yang mesra dan penuh kasih sayang, mendapat perhatian dan

layanan yang baik akan berkembang dengan lebih positif. Perasaan selamat,

diterima, dihargai dan seumpamanya menjadikan individu berkeupayaan

belajar dengan berkesan. Persekitaran sekolah dan bilik darjah yang

mengutamakan hubungan, layanan, pemenuhan keperluan dan perkongsian

dalam pelbagai aspek akan membentuk persekitaran pembelajaran yang

merangsangkan.

Persekitaran bilik darjah aspek ini lebih dikenali sebagai iklim bilik

darjah. Iklim bilik darjah yang sihat mengutamakan hubungan sesama

murid, hubungan guru dengan murid, semangat bekerjasama, kekitaan,

toleransi, berbaik sangka, penerimaan, penghargaan dan rasa selamat. Guru

memainkan peranan yang amat penting dalam menentukan iklim bilik

darjah yang sihat. Kepemimpinan guru, keupayaan guru menguruskan

hubungan di dalam bilik darjah, penyediaan rutin bilik darjah, pelaksanaan

peraturan bilik darjah secara adil serta bahasa dan bentuk komunikasi dan

interaksi yang diamalkan membawa kepada pewujudan persekitaran psiko-

sosial yang membantu pembelajaran.

Menurut Abraham Maslow (1943), keperluan fi siologi dan keperluan

psikologi perlu dipenuhi agar seseorang itu bermotivasi untuk

mengembangkan potensi diri, belajar perkara baru, memanipulasi keupayaan

diri sepenuhnya serta berjaya mencabar diri untuk melakukan yang terbaik.

Persekitaran pembelajaran aspek psikososial memenuhi keperluan kanak-

kanak selaras dengan Hierarki Keperluan Maslow.



5ALAM BELAJAR

PENYEMPURNAAN KENDIRISaya boleh belajar perkara baru, mencari idea baru, kembangkan potensi diri.

PENGHARGAAN KENDIRISaya pandai dan selalu mendapat pujian guru.Kami selalu berpuas hati akan kejayaan kami.Saya rasa seronok berada di dalam kelas ini.

KASIH SAYANG dan PENERIMAANSaya rasa saya disayangi di dalam kelas ini.Saya ada tempat di dalam kelas ini.Hasil kerja saya dipaparkan.Saya belajar bersama-sama.Saya turut terlibat membina peraturan bilik darjah.

RASA SELAMATSaya berasa selamat berada di dalam kelas ini.Saya tidak akan cedera, dibuli, dimalukan sahaja di dalam kelas ini.

FISIOLOGI/HAYATSaya tidak terlalu panas atau terlalu sejuk di dalam kelas ini.Saya boleh minum air apabila perlu.Saya boleh ke tandas apabila perlu.

RAJAH 1.1 Hierarki Keperluan Maslow – Perasaan murid-murid dalam persekitaran pembelajaran yang memenuhi aspek psikososial

1.1.3 Komuniti Pembelajaran

Manusia ialah insan sosial dan tidak dapat hidup bersendirian. Setiap

individu dalam semua peringkat memerlukan individu lain untuk hidup

dan berkembang dengan sempurna. Sebagai insan sosial, setiap individu

bergantung pada individu lain dalam proses pembelajarannya. Contohnya,

pembelajaran paling asas dan semula jadi bagi setiap manusia adalah melalui

proses peniruan. Lantaran itu, komuniti pembelajaran yang sesuai perlu ada

bagi memastikan pembelajaran berkesan dapat berlaku.

Apakah yang dimaksudkan dengan komuniti pembelajaran? Komuniti

merujuk kepada sekecil-kecilnya, kelompok manusia yang berkongsi cara

hidup yang sama dan sebesar-besarnya kumpulan masyarakat. Komuniti

pembelajaran boleh diertikan sebagai sekumpulan manusia yang saling

berkongsi, bertindak secara koperatif dan kolaboratif, mempunyai

matlamat yang dikongsi sama serta saling membantu dalam proses belajar.

Pengalaman belajar dalam bentuk komuniti pembelajaran merupakan satu

pengalaman pembelajaran yang bermakna, wajar dan semula jadi. Komuniti

Komuniti pembelajaran • sekumpulan

manusia yang saling berkongsi, bertindak secara koperatif dan kolaboratif, mempunyai matlamat yang dikongsi sama serta saling membantu dalam proses belajar.




pembelajaran membina kesedaran bekerjasama, memudahkan proses

mengingat dan memberikan rasa berjaya. Pembelajaran dalam bentuk

komuniti pembelajaran sesuai dengan cara semula jadi manusia belajar dan

sesuai juga dengan keadaan sebenar dunia. Komuniti pembelajaran juga

boleh dirujuk kepada perentasan kurikulum yang dipelajari secara hubung

kait atau bersepadu, bukannya secara terpisah.

Sekolah atau bilik darjah sebagai satu komuniti pembelajaran boleh

disamakan dengan satu keluarga yang rapat, satu bentuk kejiranan yang

sepakat atau satu kumpulan yang jelekit dalam aspek hubungan sesama

ahli, semangat kekitaan, saling menghormati, saling membantu serta

menyokong. Komuniti pembelajaran merupakan sekumpulan manusia

yang berkongsi nilai dan kepercayaan dan secara aktif belajar bersama-sama

serta saling belajar daripada individu lain. Menurut McMillan dan Cavis

(1986), komuniti mempunyai empat ciri berikut:

1 Keahlian.

2 Pengaruh.

3 Memenuhi keperluan individu.

4 Berkongsi peristiwa atau tindakan dan perasaan.

Justeru, ahli komuniti pembelajaran perlu ada perasaan patuh kepada

kumpulan, bergerak bersama, membantu rakan dalam kumpulan, mem-

berikan peluang kepada ahli kumpulan meluahkan pendapat serta berfi kir

secara aktif, bukannya reaktif. Komuniti pembelajaran membenarkan ahlinya

meluahkan perasaan dan pandangan, berkongsi idea, saling membantu

dan mengajar. Lantaran itu, ahli komuniti pembelajaran dalam satu bilik

darjah dapat bergerak sebagai satu kumpulan yang mantap. Guru boleh

mengaplikasi pembelajaran koperatif, pembelajaran dalam kumpulan,

bimbingan rakan atau peer teaching dan persaingan yang sihat melalui

peraturan bilik darjah, aktiviti pembelajaran, penyerapan nilai murni sejagat

dan perentasan kurikulum. Belajar dalam satu komuniti pembelajaran

yang sihat akan dapat membentuk insan yang dapat berkembang secara

menyeluruh dan menjadi anggota masyarakat yang positif kelak. Contoh

perkongsian sebagai satu komuniti pembelajaran ialah berkongsi maklumat

yang diketahui, membimbing rakan yang belum memahami isi pelajaran atau

meminjamkan alatan kepada ahli yang kurang mampu. Menyembunyikan

buku perpustakaan yang terbatas jumlahnya atau meminjamkannya dalam

kalangan rakan rapat sahaja bukanlah sifat komuniti pembelajaran yang

sihat. Persaingan yang sihat di dalam bilik darjah dapat dipupuk melalui

amalan komuniti pembelajaran yang sihat. Sudah menjadi tugas guru sebagai

pemimpin dalam kelasnya untuk mewujudkan komuniti pembelajaran yang

sanggup bersaing tanpa menindas rakan yang lain.



7ALAM BELAJAR

Pengalaman pembelajaran kanak-kanak bukan sahaja dipengaruhi pengalaman

di sekolah tetapi lebih luas daripada itu. Persekitaran di luar sekolah tidak

dapat dikawal oleh guru. Lantaran itu, guru hendaklah mengambil kira

faktor konteks luar dan berusaha untuk mendapatkan kerjasama komuniti

serta masyarakat dalam membentuk peribadi murid-muridnya. Ini selaras

dengan teori “Ekologi Bronfenbrenner” yang mengemukakan lima

sistem sosial, iaitu mikrosistem, mesosistem, eksosistem, makrosistem dan

kronosistem yang mempengaruhi perkembangan personaliti individu.

meja murid

bilik darjah

sekolah

keluarga

komuniti

masyarakat

RAJAH 1.2 Persekitaran pembelajaran kanak-kanak




Setiap pengalaman murid di dalam kelas, bagaimana perasaan murid

bersama-sama rakan semeja atau sekumpulan ialah persekitaran yang

membentuk alam belajar murid berkenaan. Alam belajar ini merangkumi

persekitaran yang lebih luas, iaitu sekolah, keluarga dan komuniti

mempengaruhi pembelajaran murid. Lantaran itu, wajarlah guru membina

hubungan yang erat antara sekolah dengan keluarga serta komuniti setempat

dan masyarakat yang lebih luas.

1.2 Pengalaman Belajar Kanak-kanak

Sejak dilahirkan, kanak-kanak berkembang melalui proses mengalami sesuatu.

Kanak-kanak belajar berjalan, berlari, melompat, bertutur, berkawan dan

bersosial melalui pengalaman sendiri. Kanak-kanak menghadapi kegagalan

“jatuh bangun” sebelum berjaya. Proses belajar melalui pengalaman langsung

ini merupakan cara semula jadi manusia belajar. Pembelajaran dalam bentuk

pengalaman langsung sesungguhnya ialah bentuk pembelajaran yang paling

berkesan. Sebenarnya pelbagai perkara dipelajari oleh kanak-kanak melalui

sesuatu aktiviti yang dilaluinya.

John Holt dalam bukunya How Children Learn (1995), telah menyenaraikan

prinsip-prinsip berikut dalam pembelajaran semula jadi kanak-kanak:

1 Kanak-kanak secara semula jadi mempunyai kekuatan daya ingin

tahu dan berkeupayaan untuk belajar secara langsung tentang dunia

sekitarnya.

2 Kanak-kanak mengetahui dengan sendirinya cara hendak belajar

sesuatu.

3 Kanak-kanak memerlukan jumlah masa senyap yang banyak untuk

berfi kir.

4 Kanak-kanak tidak takut mengaku tidak tahu dan berani membuat

kesilapan.

5 Kanak-kanak menghayati nilai-nilai intrinsik dalam perkara yang

dipelajari oleh mereka.

6 Kanak-kanak belajar paling baik tentang hubungan dengan orang lain

melalui interaksi dengan pelbagai peringkat usia.

7 Kanak-kanak belajar paling baik tentang dunianya melalui pengalaman

langsung.

8 Kanak-kanak memerlukan masa yang mencukupi untuk bersama

keluarga.

9 Tekanan akan mengganggu pembelajaran kanak-kanak.



9ALAM BELAJAR

Berdasarkan prinsip-prinsip tersebut, jelaslah bahawa penglibatan langsung

dalam pembelajaran merupakan satu kaedah belajar yang semula jadi dan

paling berkesan. Pengalaman langsung atau fi rst hand experience merupakan

belajar melalui proses membuat, mengalami atau melalui sendiri apa yang

hendak dipelajari. Contohnya, kanak-kanak belajar bertanggungjawab,

mematuhi peraturan, berkongsi, belajar peranan orang dewasa mengikut

tugas dan tanggungjawab melalui permainan pondok-pondok, ketengteng

dan batu seremban. Apabila kanak-kanak terdedah kepada persekitaran

yang merangsangkan minda, mereka akan belajar sesuatu dengan sendirinya.

Kanak-kanak amat kuat rasa ingin tahunya. Lantaran itu, mereka banyak

menyoal dan mencuba sesuatu yang baru tanpa rasa takut membuat

kesilapan. Contohnya, kanak-kanak lelaki belajar melalui proses menanggal

dan memasang semula kereta mainannya. Kaedah dan aktiviti pembelajaran

yang dapat memberikan pengalaman langsung termasuk lawatan, kajian

lapangan, membuat uji kaji, membuat pemerhatian, menjahit, menanam

pokok, memelihara ikan di dalam akuarium, lakonan, drama dan bermain.

Pembelajaran yang berasaskan aktiviti dan berpusatkan murid dapat

memberikan pengalaman langsung kepada murid-murid dalam proses

pembelajaran.

Sebagai guru, kita hendaklah mengambil kira alam belajar kanak-

kanak dalam merancang pembelajaran yang berkesan. Alam belajar yang

wajar disediakan haruslah merangkumi empat aspek, iaitu berpusatkan

murid, berasaskan maklumat atau pengetahuan, berpandukan pentaksiran

pembelajaran dan berlandaskan komuniti pembelajaran.

Pengalaman langsung atau fi rst hand experience: belajar melalui proses membuat, mengalami atau melalui sendiri apa yang hendak dipelajari.




1.3 Peranan Main dalam Proses Pembelajaran

Sebagaimana yang kita sedia maklum, pengalaman langsung kanak-kanak

amat mempengaruhi perkembangan dan pembelajaran kanak-kanak.

Pengalaman langsung yang paling asas dan semula jadi ialah bermain. Alam

kanak-kanak tidak dapat dipisahkan daripada bermain. Kanak-kanak belajar

melalui proses bermain. Pembelajaran yang berlaku adalah secara holistik.

Pelbagai perkara dapat dipelajari oleh kanak-kanak melalui satu jenis

permainan yang direka sendiri ataupun yang dikongsi sama. Sering kali

kanak-kanak mereka cipta permainan sendiri termasuk peraturan bermain,

penggiliran, alatan dan sebagainya.

Apakah peranan main dalam proses pembelajaran? Apakah defi nisi main?

Bagaimanakah bermain boleh mengembangkan potensi kanak-kanak?

Persoalan ini harus sentiasa difi kirkan oleh guru memandangkan bermain

ialah pembelajaran semula jadi. Telah menjadi hak kanak-kanak untuk

bermain, berehat, beriadah dan berseronok (the right to rest and leisure; to engage

in age—appropriate play and recreational activities) menurut akta hak kanak-kanak

Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (1989). Justeru, guru perlu menyediakan

persekitaran pembelajaran yang dapat memenuhi keperluan kanak-kanak

dan sekali gus memberikan hak kepada kanak-kanak untuk belajar melalui

proses bermain yang sememangnya semula jadi bagi insan manusia.

Sebelum kita terus mendalami peranan bermain dalam proses pem-

belajaran, eloklah kita mengenali konsep main.

1.3.1 Konsep Main

Apakah main atau bermain? Cuba anda berikan defi nisi main mengikut

pandangan anda. Main merupakan satu konsep yang kelihatan mudah tetapi

sebenarnya sukar untuk kita defi nisikan. Kita sedar dan faham tentang

main apabila kita melihat atau mengalaminya sendiri. Mudah bagi kita

menjelaskan konsep main dengan melihat unsur-unsur main seperti main

ialah sukarela, main bermotivasi intrinsik, main melibatkan penglibatan dan

pergerakan fi zikal yang aktif serta main mempunyai kualiti yang melibatkan

imaginasi (Pellegrini, 1995). Oleh itu, main merupakan suatu aktiviti

yang menyeronokkan, mengalami sendiri atau terlibat secara langsung,

memerlukan penglibatan aktif secara fi zikal dan kognitif serta kesannya

juga berlaku secara langsung ke atas individu yang mengalami atau yang

melakukannya. Menurut Fromberg (1987), secara umumnya main adalah

simbolik, bermakna, menyeronokkan, sukarela dan bermotivasi intrinsik,

Main adalah simbolik, bermakna, menyeronokkan, sukarela dan bermotivasi intrinsik, berperaturan dan berbentuk episodik. (Fromberg).



11ALAM BELAJAR

berperaturan dan berbentuk episodik. Sering kali main dikatakan antonim

kepada kerja atau belajar. Sebenarnya konsep tersebut kurang tepat kerana

kerja atau belajar yang menikmati kepuasan serta mempunyai empat unsur

berkenaan tergolong dalam konsep main.

Main dapat digolongkan mengikut fungsinya, iaitu main sebagai satu

kemajuan, main sebagai kuasa, main sebagai fantasi dan main sebagai main.

(Brian Sutton–Smith dalam Pellegrini 1995).

(a) Main sebagai kemajuan melihat main sebagai satu proses belajar, iaitu

proses untuk menambah baik dan memenuhi keperluan psikologi dan

keperluan sosial.

(b) Main sebagai kuasa merujuk kepada pertandingan yang melibatkan

pasukan lawan, menang dan kalah.

(c) Main sebagai fantasi berkait secara langsung dengan main sebagai

kemajuan. Kedua-duanya melibatkan kanak-kanak. Main sebagai fantasi

juga melibatkan peranan main dalam mencungkil dan meningkatkan

kemahiran berfi kir secara kreatif dan imaginatif.

(d) Main sebagai main mengutamakan kualiti pengalaman main itu sendiri,

bukannya hasil daripada bermain. Kualiti main melibatkan pengalaman

intrinsik dalam diri pemain.

Bagi kanak-kanak, main merupakan satu laluan yang membolehkan

kanak-kanak belajar dan mengenali persekitaran atau dunianya melalui

penerokaan, simulasi, lakonan, proses cuba–jaya dan manipulasi alatan. Main

juga ialah satu proses semula jadi yang menghubungkaitkan alam fi zikal

kanak-kanak dengan alam spiritual, pemikiran, kreativiti, perlambangan,

idea, peranan serta pengalaman masa depan kanak-kanak. Kanak-kanak

belajar melalui proses bermain.

Bermain merupakan satu pendekatan terancang dan berstruktur bagi

memberi kan peluang kepada murid belajar dalam suasana yang tidak begitu

formal, menyeronokkan, bebas dan selamat. Bermain meliputi aktiviti yang

memberikan kegembiraan dan peluang bagi murid melahirkan perasaan, mene-

roka serta mencuba dan meningkatkan kemahiran. Bermain dapat mem beri

murid peluang untuk memberikan tumpuan dan perhatian. Melalui bermain,

perkembangan kognitif dan psikomotor dapat dipupuk. Murid atau kanak-

kanak yang melalui proses bermain akan mendapat pengalaman langsung yang

sudah pasti akan memberikan kesan pembelajaran yang mantap dan berkesan.

1.3.2 Kepentingan Main

Melalui bermain, sama ada dikendalikan secara terancang atau kanak-kanak

bermain sendiri, proses perkembangan kanak-kanak secara menyeluruh akan

terus berlaku.




Mengapakah kanak-kanak bermain? Menurut Piaget (1962), kanak-

kanak bermain atas sebab-sebab berikut:

1 Main memberikan peluang kepada kanak-kanak meluahkan idea,

perasaan dan emosi.

2 Main membolehkan kanak-kanak tenang dan beriadah.

3 Main membolehkan kanak-kanak menggunakan tenaga yang

berlebihan.

4 Main membolehkan kanak-kanak menyediakan diri untuk tahap

perkembangan seterusnya termasuk alam dewasa.

5 Main memberikan peluang kepada kanak-kanak belajar menyelesaikan

masalah yang pelbagai (kognitif, manipulatif, sosial) yang menyumbang

kepada perkembangan intelek.

6 Main melibatkan pembelajaran merentasi tiga domain, iaitu kognitif,

sosial dan psikomotor.

7 Main membudayakan proses pembelajaran termasuk mengulang,

berlatih, latih tubi, meniru, meneroka, menemui, mengulang kaji,

membuat perkaitan, menghurai, merumus, membentuk semula dan

menguji.

8 Main membantu dalam pembentukan jati diri, keterampilan diri,

pemupukan nilai murni seperti motivasi intrinsik, penglibatan,

ketahanan, kemahiran interpersonal, harga diri, keyakinan diri dan

berani bertindak.

Kepentingan main bagi kanak-kanak dapat kita kategorikan kepada

aspek perkembangan fi zikal, kognitif dan sosioemosi.

1 Kepentingan Bermain bagi Perkembangan Fizikal

Melalui bermain, kemahiran psikomotor, iaitu motor kasar, motor

halus, koordinasi mata–tangan, pergerakan lokomotor dan non-

lokomotor dapat dibina. Kemahiran fi zikal yang berkenaan termasuk

berlari, melompat, memanjat, mengimbang, mengayuh basikal, bermain

bola, menendang, menyambut dan membaling bola. Aktiviti taman

sains seperti menanam, menyiram, membaja dan menggali tanah dapat

meningkatkan keupayaan dan ketangkasan deria bau, deria sentuh,

kemahiran motor halus, pergerakan lokomotor dan non-lokomotor

di samping penerokaan alam semula jadi. Aktiviti mewarna, melakar,

melukis, membentuk, menampal dan mencantum dapat membina

kemahiran manipulatif, koordinasi mata–tangan dan kemahiran

motor halus. Begitu juga dengan aktiviti renang dapat membina

kemahiran mengimbang, mengapung, mengawal pernafasan serta dapat

mengurangkan perasaan takut dan bimbang. Ini selaras dengan teori

Mengapa main• meluahkan idea,

perasaan dan emosi.• tenang dan beriadah.• menggunakan

tenaga yang berlebihan.

• menyediakan diri untuk tahap perkembangan seterusnya termasuk alam dewasa.

• belajar menyelesaikan masalah yang pelbagai (kognitif, manipulatif, sosial) yang menyumbang kepada perkembangan intelek.

• melibatkan pembelajaran merentasi tiga domain: kognitif, sosial dan psikomotor.

• membudayakan proses pembelajaran.

• pembentukan jati diri, keterampilan diri, nilai murni.



13ALAM BELAJAR

manipulatif dan teori psikodinamik. Bermain dapat meningkatkan

kemahiran motor halus dan koordinasi mata-tangan serta dapat

mengeluarkan perasaan takut dan bimbang kepada peringkat sedar.

2 Kepentingan Bermain bagi Perkembangan Sosioemosi

Melalui permainan sosial, kanak-kanak belajar berinteraksi dengan

orang lain secara positif, belajar menghormati hak orang lain, mengambil

giliran, berkongsi alatan serta melayani keperluan orang lain. Kanak-

kanak akan mempelajari nilai menghargai alam sekitar, memelihara

persekitaran serta mengenal dan menghormati nilai budaya. Menurut

teori instinct (naluri), alam kanak-kanak merupakan tempoh persediaan

diri untuk ke alam dewasa. Pengalaman bermain memberikan latihan

ke arah kedewasaan. Pengalaman bermain seperti main peranan dan

main imaginatif dapat membantu kanak-kanak mencapai kematangan.

Melalui permainan imaginatif seperti main pondok-pondok dan

doktor-doktor, kanak-kanak belajar peranan sebagai orang dewasa.

3 Kepentingan Bermain bagi Perkembangan Kognitif

Perkembangan kognitif dan bahasa merupakan satu aspek yang penting

dalam perkembangan individu. Mendengar, membaca, berbincang

dan bertutur amat membantu dalam perkembangan kognitif. Melalui

bermain, melakonkan semula apa yang dibaca atau cerita yang didengar

akan mempercepat penguasaan bahasa dan kognitif.

Kanak-kanak ialah pelajar yang aktif. Kanak-kanak cepat belajar dengan

melakukannya sendiri seperti meneroka, membuat uji kaji atau kajian,

mereka bentuk model dan kraf tangan. Dengan cara itu, kanak-kanak akan

lebih memahami dunia sekeliling dengan lebih mudah.

Melalui permainan bahasa, permainan dam, puzzle, nyanyian, main

peranan, simulasi dan congkak akan membantu dalam mengembangkan

kemahiran matematik dan sains serta berfi kir secara logik dan kreatif.

Aktiviti melukis, mewarna dan membina objek kreatif dapat mengem-

bangkan kemahiran reka cipta serta kreativiti. Sebenarnya melalui aktiviti

bermain, murid dapat dikembangkan secara menyeluruh.

Berikut ialah senarai kepentingan bermain secara ringkas.

1 Belajar konsep.

2 Meningkatkan keupayaan kognitif.

3 Memupuk pemikiran yang inovatif, kritis dan kreatif.

4 Memenuhi perasaan ingin tahu melalui penerokaan.

5 Membantu dalam menyelesaikan masalah.

6 Membina kemahiran sosial.




7 Memahami dunia sekeliling.

8 Mempelajari bahasa.

9 Membantu murid mengatasi perasaan bimbang dan tertekan.

10 Membina kemahiran kendiri yang positif.

11 Memupuk sikap bertanggungjawab.

12 Mempelajari peranan orang dewasa.

1.3.3 Kategori Main

Main sama ada secara formal atau tidak formal atau inisiatif guru atau inisiatif

murid, dapat dibahagikan kepada dua kategori utama, iaitu permainan sosial

dan permainan kognitif.

1 Permainan Sosial

Permainan sosial bermaksud kanak-kanak bermain bersama dalam

kumpulan. Permainan sosial bermula seawal kanak-kanak mula

mengenali persekitaran dan orang lain yang ada dalam persekitarannya.

Main sosial berlaku secara berperingkat dalam perkembangan kanak-

kanak sesuai dengan peranannya sebagai persediaan kanak-kanak

mencapai kematangan bermasyarakat dan menghadapi alam dewasa.

Permainan sosial dapat dibahagikan kepada jenis-jenis berikut mengikut

tahap perkembangan kanak-kanak. Jenis-jenis permainan sosial ialah

(a) Main Unoccupied

Kanak-kanak tidak bermain dengan apa-apa alatan atau dengan

sesiapa pun, tetapi hanya berada dalam kawasan permainan.

(b) Main Solitary

Kanak-kanak bermain seorang diri tanpa menghiraukan rakan

atau keadaan sekeliling.

(c) Main Onlooker

Kanak-kanak memerhati rakan-rakannya bermain. Berminat

dengan permainan orang lain.

(d) Main Parallel

Kanak-kanak bermain sendirian, menggunakan cara dan alatan

yang sama dengan rakan serta tanpa berbincang. Kongsi alat, main

sendiri-sendiri.

(e) Main Associative

Kanak-kanak bermain sendirian tetapi berinteraksi, bertanya dan

meminjam alatan dengan rakan.

(f) Main Cooperative

Kanak-kanak bermain dalam kumpulan dan bekerjasama untuk

mencapai matlamat kumpulan.

Kategori main• main sosial• main kognitif

Peringkat main sosial • Unoccupied• Solitary• Onlooker• Parallel• Associative• Cooperative



15ALAM BELAJAR

2 Permainan Kognitif

Piaget (1962) telah mengemukakan tiga peringkat dan kategori main,

iaitu:

(a) Main latihan (practice play) melibatkan deria motor dan penerokaan

berasaskan aktiviti fi zikal. Usia 6 bulan hingga 2 tahun.

(b) Main simbolik (symbolic play) termasuk fantasi, sosiodrama, main

olok-olok yang melibatkan penggunaan perwakilan mental. Apabila

main melibatkan penggunaan pemikiran, ia dianggap aktiviti

intelek. Usia 2 tahun hingga 6 tahun.

(c) Main yang melibatkan aplikasi peraturan. Usia 7 tahun dan

seterusnya.

Dapatlah dikatakan permainan kognitif mula dialami kanak-kanak seawal

usia 2 tahun. Lantaran itu, gaya dan jenis main juga akan berkembang

mengikut tahap umur. Permainan kognitif amat sesuai digunakan sebagai

pendekatan pengajaran dan pembelajaran memandangkan bermain

merupakan proses belajar yang paling berkesan.

Antara jenis permainan kognitif ialah Main Berfungsi (Functional), Main

Konstruktif, Main Simbolik dan Main Berperaturan (Piaget, 1962).

1 Main berfungsi

Main berfungsi melibatkan aktiviti bermain yang berupa gerak balas

aktiviti otot. Kanak-kanak bermain alat seperti bola, kotak, kayu atau

apa-apa sahaja alat sebagai alat itu sendiri. Kanak-kanak membaling,

melontar, menjatuhkan, mengetuk atau seumpamanya. Main berfungsi

ini mempunyai ciri pengulangan, manipulasi dan peniruan. Kanak-kanak

Peringkat main kognitif• Berfungsi

(Functional)• Konstruktif • Simbolik • Berperaturan




melakukan perkara yang diperhatikan atau dicubanya sendiri sebagai

satu penerokaan. Main berfungsi ini memberikan peluang kepada

kanak-kanak berlatih secara fi zikal semasa meneroka persekitaran.

Kanak-kanak peringkat ini gembira dan gemar membuat pergerakan

dan sebutan yang berulang-ulang. Main berfungsi ini mula dialami

kanak-kanak sejak berusia enam bulan.

2 Main konstruktif

Main konstruktif melibatkan bermain untuk membina pengetahuan

dan mengenali dunia. Kanak-kanak menggunakan pelbagai bahan

untuk menghasilkan ciptaan mengikut daya kreativiti. Bahan-bahan atau

alat yang digunakan bukan sebagai alat dalam keadaan aslinya seperti

dalam main berfungsi, tetapi untuk membina sesuatu yang lain. Kanak-

kanak menggunakan kotak, bongkah, kertas, pasir dan sebagainya secara

bergabung atau berasingan untuk menghasilkan objek yang lain atau

sesuatu yang kreatif. Contohnya, membina menara atau rumah daripada

bongkah, kereta daripada kotak, istana daripada pasir dan benda kreatif

yang lain.

3 Main simbolik

Main simbolik memberikan peluang kepada kanak-kanak mem-

pamerkan kreativiti, kebolehan fi zikal dan kesedaran sosial. Kanak-kanak

menggunakan imaginasi dan main peranan dalam jenis permainan ini.

Kanak-kanak menggunakan sesuatu objek lain sebagai mewakili objek

sebenar. Contohnya, kotak dilambangkan sebagai kereta, daun sebagai

pinggan, tempurung sebagai periuk dan seumpamanya. Daya kreatif

dan imaginasi yang tinggi dimanipulasikan dalam permainan simbolik.

Main simbolik ini termasuk sosiodrama yang melibatkan situasi-situasi

tertentu seperti peranan orang dewasa dan persekitaran yang pernah

dilalui atau diperhati oleh kanak-kanak. Keadaan ini menggalakkan

kanak-kanak berimaginasi, belajar tentang peranan masa depan,

belajar menyelesaikan masalah, belajar menghayati nilai moral, budaya

dan sebagainya.

Menurut Christensen dan Kelly (2003), sebagaimana dipetik oleh

Alice Wiggins, University of Virginia, main simbolik melibatkan

pemikiran aras tinggi (high level play). Main simbolik membuatkan

kanak-kanak memikirkan semula situasi dan menggunakan bahan

untuk menyelesaikan masalah. Main simbolik dapat meningkatkan

penggunaan bahasa, membantu kanak-kanak mencapai pemahaman

baru dan seterusnya menghasilkan perkembangan diri serta pembelajaran

yang bermakna.



17ALAM BELAJAR

4 Main berperaturan

Main berperaturan merupakan permainan formal yang melibatkan

peraturan yang ditetapkan. Tingkah laku semasa bermain adalah

mengikut batas dan peraturan permainan tersebut. Sekiranya belum

ada peraturan, kanak-kanak membina peraturan sendiri secara bersama.

Satu jenis permainan yang dimainkan oleh kanak-kanak dalam daerah

atau lokasi yang berlainan akan mengikut peraturan yang unik bagi

kumpulan berkenaan. Contohnya, permainan ketengteng (jengket-

jengket) mempunyai cara dan peraturan yang berbeza mengikut lokasi

atau daerah. Begitu juga dengan permainan board game seperti dam ular,

dam aji, domino, sahibba dan monopoli ialah permainan berperaturan

sama ada peraturan sedia ada ataupun peraturan yang dibina sendiri

oleh pasukan yang bermain. Kanak-kanak juga mereka cipta

permainan berperaturan mereka sendiri. Permainan berperaturan ini

dapat membantu perkembangan kanak-kanak dari segi kognitif, iaitu

kemahiran berfi kir, menyelesaikan masalah, mencari alternatif, membuat

andaian dan merancang strategi. Manakala dari segi sosial dan emosi

termasuk mematuhi peraturan, mengambil giliran, menghormati rakan

sepasukan dan pasukan lawan, berkomunikasi, berkompromi, bertolak

ansur serta menghormati kemenangan dan menerima kekalahan.

Semua jenis permainan dapat diaplikasi dalam proses pengajaran

dan pembelajaran jika guru dapat merancang serta menjuruskan

pembelajaran secara bermakna melalui bermain.




1.3.4 Ciri-ciri Main

Ciri-ciri main selaras dengan ciri-ciri pembelajaran berkesan yang

merangkumi aspek-aspek berikut:

1 Penglibatan Aktif

Pembelajaran menjadi berkesan apabila semua deria dimanfaatkan.

Kanak-kanak menggunakan semua deria dalam proses bermain.

Kanak-kanak terlibat dan tenggelam dalam proses bermain yang secara

langsung membolehkan kanak-kanak mempelajari pelbagai aspek

kemahiran dan pengetahuan yang penting untuk kehidupannya. Dalam

proses bermain, hubungan saling antara yang bermain turut berlaku.

Justeru, kanak-kanak belajar berkomunikasi, saling menghormati

dan saling membantu. Penglibatan aktif ini membangunkan emosi,

kemahiran sosial, fi zikal serta kognitif kanak-kanak.

2 Motivasi Intrinsik

Manusia dapat belajar dengan berkesan apabila kecenderungan dan

keinginan untuk belajar datang dari dalam diri individu itu sendiri.

Penglibatan kanak-kanak dalam apa-apa sahaja bentuk permainan

selalunya bukan untuk mendapat sesuatu ganjaran, tetapi lebih kepada

kecenderungan dan keseronokan bermain.

3 Bebas untuk Memilih

Kecenderungan kanak-kanak bermain menjadikan bermain sebagai alat

atau wahana untuk belajar dan meneroka persekitaran. Kanak-kanak

bebas memilih jenis permainan yang dikehendakinya. Pembelajaran

semula jadi yang berlaku sejak peringkat bayi membuktikan kebenaran

fakta bahawa kanak-kanak tahu sendiri permainan yang sesuai dimainkan

olehnya. Melalui proses inilah, kanak-kanak meneroka dan menjelajah

alam sekeliling serta menyesuaikan dirinya dengan persekitaran.

Menurut Garvey (1991), main ialah pilihan dan rekaan kanak-kanak.

4 Menyeronokkan

Main ialah aktiviti yang menyeronokkan. Keseronokan melibatkan

perasaan dan emosi. Apabila emosi terangsang dan teruja, kesan kepada

diri pelaku atau individu yang bermain adalah mendalam. Lantaran itu,

pembelajaran yang berlaku akan berkesan dan kekal lama. Ini selaras

dengan ciri-ciri pembelajaran berkesan.

5 Proses Penyesuaian

Main simbolik, sosiodrama dan main peranan membolehkan kanak-

kanak berkembang ke tahap yang lebih tinggi serta mempelajari peranan

Ciri-ciri main• penglibatan aktif • motivasi intrinsik• bebas untuk memilih• menyeronokkan • proses penyesuaian• penerokaan• simulasi



19ALAM BELAJAR

dewasa. Melalui proses bermain, kanak-kanak belajar menyesuaikan diri

dengan persekitaran, peraturan, budaya, keperluan hidup dan peranan

yang dijangkakan. Main merupakan sesuatu yang diada-adakan, namun

ia dilakukan seolah-olah sesuatu yang benar-benar berlaku. Main olok-

olok seperti main perang, polis, cikgu, doktor dan lain-lain membina

keupayaan untuk menyesuaikan diri kanak-kanak dalam situasi yang

pelbagai. Main berperaturan membolehkan kanak-kanak membiasakan

diri dengan peraturan hidup dalam komuniti berdasarkan budaya

masyarakat. Justeru, dapatlah dirumuskan bahawa ketentuan yang

akan dihadapi oleh kanak-kanak pada masa hadapan dapat dilalui dan

dipelajari melalui proses bermain.

6 Penerokaan

Melalui main pada semua peringkat main sosial dan main kognitif,

kanak-kanak dapat meneroka alat permainan, tempat bermain, hubungan

dengan orang lain, alam sekeliling serta juga proses bermain itu sendiri.

Setiap proses, resos, rakan ialah sesuatu yang baharu dan ada kelainan.

Membuka dan memasang semula alat permainan merupakan penerokaan

dan kanak-kanak belajar melaluinya. Alat bunyi-bunyian yang digantung

pada buaian membantu kanak-kanak menerokai pelbagai bentuk, jenis

bunyi, warna, saiz dan seumpamanya. Berlari, bersembunyi dan memanjat

pokok juga merupakan penerokaan persekitaran kanak-kanak yang

secara tidak langsung tentang jarak, saiz, kesesuaian tempat, peranan

sesuatu tempat dan benda, kelajuan, densiti, graviti dan sebagainya.

7 Simulasi

Main sosiodrama sebagaimana yang telah disebutkan di atas merupakan

satu contoh simulasi yang berbentuk mainan, tetapi dibuat menyerupai

situasi sebenar. Pelakunya ialah kanak-kanak sendiri. Fokus simulasi

adalah kepada proses yang dilalui, bukannya hasil simulasi. Main

sosiodrama dapat memberikan pemahaman kepada kanak-kanak tentang

peranan dan tindakan yang dijangkakan, keperluan bertindak dalam

situasi tertentu serta membolehkan kanak-kanak belajar memahami

perasaan orang lain, menerima kekalahan atau kemenangan dengan

baik dan sebagainya.

1.4 Rumusan

• Alam belajar merupakan keadaan atau suasana belajar yang dapat

merangsang minat belajar kanak-kanak dalam mencapai matlamat

perubahan tingkah laku.




• Alam belajar merangkumi keadaan fi zikal tempat belajar, hubungan

psikososial individu yang terlibat dalam mengajar dan belajar serta

peranan komuniti pembelajaran.

• Pengalaman langsung, iaitu melakukan sendiri aktiviti melalui proses cuba

jaya memberikan kesan mendalam dalam proses belajar kanak-kanak.

• Main merupakan pengalaman yang menyeronokkan dan menggembirakan

kanak-kanak. Kanak-kanak berkembang dan belajar melalui main.

• Melalui proses bermain yang sesuai dan selaras dengan keupayaan dan

jiwanya, kanak-kanak akan mengalami perkembangan diri, personaliti

dan konsep kendiri positif serta menikmati kejayaan dan mengembangkan

potensi diri.

• Main menggalakkan kanak-kanak berimaginasi, berfi kir secara kreatif,

mengembangkan keupayaan menyelesaikan masalah, memupuk

kemahiran psikomotor dan kemahiran sosial.

• Kanak-kanak akan belajar mengenali dan menguruskan persekitarannya

serta menguruskan hubungan dengan orang lain melalui proses bermain.

• Kanak-kanak belajar menghayati nilai murni, budaya masyarakat,

peraturan dan etika melalui bermain.

• Main ialah asas yang kukuh kepada pembelajaran bahasa, berfi kir secara

logik dan kreatif serta mematuhi peraturan dan cara hidup.

• Guru wajar memanfaatkan proses main untuk menghasilkan

pembelajaran yang berkesan. Perancangan yang rapi amat diperlukan

untuk mendapatkan kesan yang baik.

Renungkan

Our children from their earliest years must take part in all the more lawful forms of play, for if they are not

surrounded with such an atmosphere they can never grow up to be well conducted and virtuous citizens

Plato. The Republic

Soalan Refl eksi

1 Pilih satu permainan tradisional yang dapat dimanfaatkan untuk mengajar satu topik

pelajaran kepada murid-murid anda. Sediakan langkah pelaksanaan permainan pilihan anda.

Tunjukkan perkaitan dengan topik yang diajarkan. Anda boleh mengendalikan pelaksanaan

permainan ini dalam interaksi kumpulan. Buat refl eksi akan keberkesanan pelaksanaan

aktiviti pengajaran anda.

2 Rancangkan satu pengajaran yang mengambil kira pengalaman langsung kanak-kanak dan

aplikasikan peranan komuniti pembelajaran di dalam kelas.



21ALAM BELAJAR

Soalan Aneka Pilihan

1 Alam belajar yang dialami kanak-kanak merujuk kepada

A situasi rumah yang penuh dengan alat mainan

B ibu bapa memberikan bimbingan berterusan kepada anak-anak

C suasana persekitaran tempat tinggal yang lengkap prasarana pembelajaran

D suasana belajar yang dapat merangsang minat demi mencapai matlamat perubahan

tingkah laku

2 Alam belajar aspek sosioemosi berkait secara langsung dengan

A cara gaya guru melayani individu murid mengikut keperluan masing-masing

B unsur hubungan interaksi murid dengan murid yang saling melengkapi

C cara guru menguruskan hubungan antara ahli di dalam kelas dan dengan guru

D prasarana fi zikal yang disediakan di dalam bilik darjah yang mewujudkan hubungan mesra

guru-murid

3 Cikgu Jeya berjaya mewujudkan komuniti pembelajaran yang sihat di dalam bilik darjah.

Murid-muridnya mengamalkan semua sikap berikut, kecuali

A bersaing dalam aktiviti pembelajaran di dalam kelas

B bekerjasama dalam proses belajar dan aktiviti kokurikulum

C saling membantu dan berkongsi sumber pembelajaran

D berkongsi maklumat bersama rakan dalam kelompok kecil

4 Main dapat menghasilkan pembelajaran yang berkesan memandangkan melalui bermain

A murid memilih permainan yang menyeronokkan

B murid mengalami sendiri aktiviti yang dirancangkan

C guru tidak terlibat dalam menentukan aktiviti pembelajaran

D guru merancang aktiviti pembelajaran secara telus dan teliti

4 Jenis main yang melibatkan penyelesaian masalah dapat diaplikasikan untuk pembelajaran

bilik darjah.

Pilih aktiviti main yang sesuai.

A Main simbolik berbentuk simulasi dan sosiodrama

B Main berfungsi melibatkan penggunaan alatan canggih

C Main berperaturan berbentuk board game Sahibba

D Main konstruktif melibatkan pembinaan objek daripada bahan buangan

Soalan Struktur

1 Main memainkan peranan penting dalam perkembangan kanak-kanak.

Jelaskan bentuk perkembangan mengikut aspek perkembangan berikut dan berikan contoh

aktiviti main yang berkaitan.

Aspek Perkembangan Bentuk Perkembangan Contoh Aktiviti Main




Soalan Esei

1 Guru dapat mengembangkan dan memupuk kemahiran berbahasa melalui main peranan,

main simbolik atau sosiodrama.

Huraikan tindakan anda untuk menjadikan proses pembelajaran berkesan.

Rujukan

Benneh, N., Wood E., Roger, S. (1997), Teaching through Play: Teacher’s Thinking and Classroom

Practice, Buckingham, Oxford University Press, United Kingdom.

Fromberg, D. (1987), “Play” dalam Monigham-Nourot P, Scales B, Van Hoorn J. dan Almy M (eds).

Looking at Children’s Play. New York. Teachers College Press.

Garvey, C. (1991), Play. (edisi kedua). London: Fontana.

Holt, John (1995), How Children Learn. New York: Perseus Books Group.

Pelligrini A. D. (ed.) (1995), The Future of Play Theory: A Multidisciplinary Inquiry into the Contributions

of Brian Sutton-Smith. Albany New York: State University of New York Press.

Piaget J. (1962), Play, Dreams & Imitation in Childhood. New York: Norton.

Laman Web

Christensen dan Kelly (2003), dipetik oleh Alice Wiggins. Dramatic play in the preschool classroom,

using thematic play to build language and literacy.pdf

Karaliotas Y (1999), The elements of play in learning

http://users.otenet.gr/~kar1125/proj99.htm

Khaty Hirsh-Pasek dan Roberta Michnick Golinkoff . Why play = learning http://www.child-

encyclopedia.com/pages/PDF/Hirsh-Pasek-Golinkoff ANGxp.pdf

Rieber, L.P. (1996). Seriously considering play

http://it.coe.uga.edu/~Irieber/play.html

http://www.london.gov.uk/mayor/strategies/play/docs/play_strategies.pdf



Documents

01Bab1 1-22 RF fileAlam belajar membawa maksud yang pelbagai menurut pandangan yang berbeza. Mereka yang mengutamakan persekitaran fi zikal akan melihat alam belajar dari sudut susun