II. DNYA SAVAI

A) Savan Nedenleri Almanyann 1919da imzalanan Versay Antlama-

snn haksz maddeler ierdiini ve yeniden gzden geirilmesini istemesi

I. Dnya Savandan sonra yaplan bar antlamala-ryla izilen snrlar milliyetilik esasna uygun olmad-ndan etnik atmalar ve snr sorunlar ortaya k-masna sebep olmas

talyann sava kazand halde isteklerine ulaa-mamas ve iktidara gelen Faistlerin saldrgan bir poli-tika izlemesi

mparatorluk kurmak isteyen Japonyann Asyadan Avrupa Devletlerini kararak smrge imparatorluu-nu geniletmek istemesi

I.Dnya Savann devletlerarasndaki dengeleri alt st etmesi savatan sonra huzursuzluun artmas ve dnya barn korumak amacyla kurulan Milletler Cemiyetinin grevini yerine getirememesi

Japonyann Manuryay, talyann Habeistan igal etmesine ve Almanyann ise Rhur Blgesini silahlan-drmasna Milletler Cemiyetinin herhangi bir yaptrm uygulayamamas

talya ve Almanyann spanyadaki i savata cumhu-riyeti ynetime kar faist General Francisco Franconun saflarnda savamak zere asker gnde-rerek yeni silah ve uaklarn da denemeleri

B) Sava ncesi Siyasal Gelimeler1. Almanya: Hitlerin 1933 ylnda iktidara gelmesinden

itibaren savan sonuna kadar izledii strateji, aamal bir stratejidir. Hitler, iktidara gelmesinin he-men ardndan Alman ekonomisinin dzenlemesini he-def almtr. Gerek I. Dnya Savandan yenik kma-snn, gerekse de 1930 ylndaki genel ekonomik buh-rann sonucunda Alman ekonomisi ciddi skntlar iin-deydi. Yaanan yksek enflasyon, ar boyutlara va-ran isizlik ve bunlara bal olarak sanayideki retim-hammadde dkl, Hitlerin izledii ekonomi politi-kalaryla ksa srede kontrol altna alnmtr. Ekono-minin dzene sokulmasnn ardndan stratejisinin ilk admnda Hitler, Alman kara, deniz ve hava kuvvetle-rinin, Versay Anlamasyla getirilen snrlamalardan kurtulmasn salamtr.Bunun ardndan gelen ikinci stratejik ve gerginlik dolu adm, Almanca konuan nfusun yaamakta olduu blgelerin, Alman topraklarna katlmasdr. Bu strate-jik evrenin admlar, 12 Mart 1938 de, Avusturyann il-hak edilmesiyle balamtr. Ardndan ikinci adm ola-rak ekoslovakya topraklar iindeki Sudet blgesidir. Hitlerin basksyla 29 Eyll 1938 gn imzalanan M-nih Anlamasyla Sudet blgesi Almanyaya verilmi-tir. Konferans, Alman, talyan, ngiliz ve Fransz ba-bakanlarnn katld, ekoslovakyann temsilci bu-lundurmad bir anlamadr. Anlamann hayata gei-rilmesi konusunda Hitler, hi zaman kaybetmemitir. Anlama,1 Ekim 1938'de yine silah kullanlmakszn, uluslararas anlamalara dayanlarak, nfusunun yz-de elliden fazlasn Almanlarn oluturduu Sudet bl-gesinin Almanlarca igal edilmesine dayanmtr. 15 Mart 1939'da ise ekoslovakyann kalann da toprak-larna eklemeleri anlamada yer almtr.Bu olaylara kadar Hitler, stratejisinin admlarn atar-ken, silah kullanmamtr. Ancak geriye tek sorunlu blge kalmtr: Danzig blgesi. Versay Anlamasyla Polonya'ya verilen Danzig blgesi, halen Alman yne-timinde olan Dou Prusya ile Almanya arasndaki kara balantsn kestiinden, Alman Hkmeti, Polonya hkmetinden, Dou Prusya'yla arada bir kara balan-ts oluturulmas ynnde bir teklifi grmesini iste-mi ve bylece Danzig Sorunu ortaya kmtr.

3 Mays 1939'da Sovyet Dileri Komiseri olan Litvinov grevden alnarak yerine Vyaeslav Mihaylovi Molotov atanmtr. Bu atama Sovyet d politikasnda keskin bir dne iaret etmitir. Litvinov dneminde Sovyetler Birlii, Alman yaylmaclna kar ngiltere ve Fransa ile bir protokol oluturmak iin giriimlerde bulunmu, ne var ki her seferinde reddedilmiti. Molotov dneminde ise Sovyetler Birlii, Alman hkmeti ile bir saldrmazlk pakt iin alm-tr. Uzun diplomatik grmeler sonucunda 24 Aus-tos 1939 gn Sovyetler Birlii ile Almanya arasnda bir saldrmazlk pakt imzalanmas karara balanm-tr.Almanya: ncelikle Orta Avrupa, ardndan Dou ve Bat Avrupa'y Almanya topraklarna katmak amacn-dadr. kincil plan ise Asya'ya zellikle Rusya ve Ya-kn Dou'daki stratejik noktalar ele geirmektir.

2) talya: Birinci Dnya Sava'ndan istediini alamayan talya dar bir smrge alanyla sanayisini beslemeye alyordu. Ayrca Birinci Dnya Sava'nda itilaf dev-letleri ile gr ayrlna den talya, Mussolini'nin faist politikalar sebebiyle Avrupa'da sorun tekil edi-yordu. talya'nn eski Roma mparatorluu gibi gl bir devlet olmasn isteyen Mussolini, Almanya ile ya-knlaarak Mihver devletler blounda savaa girmitir. talya; Kuzey Afrika ve Balkanlar'da ilerlemitir. Ar ulusuluu esas alan Faist ynetim, ksa sre sonra demokrasiyi kaldrd. lkedeki dier rklardan olanlar zorla talyanlatrmaya alt. D politikada ise, Ak-deniz evresinde smrge kurmaya, yani emperyaliz-me yneldi. Mussolini, Akdeniz'e "Bizim Deniz" (mare nostrum) diyordu ve Roma mparatorluu'nu yeniden meydana getirmek istiyordu. Bu amala talya, 5 Ka-sm 1937'de, Roma'da imzalanan bir anlamayla Anti-Komintern Pakt'na katld.

3) Japonya: Birinci Dnya Sava sonunda Almanya'nn Uzak Dou smrgeleri Japonya'ya verilmiti. stelik in'in bir blm de Japon hkimiyetindeydi. Ancak bu kadar smrge bile hzla sanayileen ve byyen Japon ekonomisini yetmiyordu. Japonyann 1931'de Manurya'y igal etmesi, sonra 1937'de in'e yeniden sava amas, Avrupa'daki bunalma bir de, Uzakdou bunalmn katt. Japon-in sorunu Milletler Cemiye-ti'nde ele alnd. Ancak Japonya'ya kar bir harekette bulunulamad. Uzakdou'daki statkonun bozulmas, ncelikle Amerika Birleik Devletleri'ni ilgilendiriyordu. Bu devlet, Japonya'nn giriimlerine karyd ve in'i destekliyordu. Dier taraftan Sovyet Rusya da, Ja-ponya'nn glenmesinden ve yaylmasndan endie duyuyordu. Ayrca in komnistlerini destekliyordu. Bu nedenlerle de Japonya, Amerika Birleik Devletleri ile Sovyetler Birlii'nin basksn duyuyordu.Bylece Almanya, Fransa ile Sovyet Rusya'nn ara-snda kalrken; Japonya da, Amerika Birleik Devletleri ile Sovyet Rusya'nn arasnda kalm bulunuyordu. Bu bakmdan Almanya ile Japonya, yani statkoya kar olan devletler, ortak tehlike olarak grdkleri Sovyet Rusya'ya kar birletiler. Bunun sonucunda iki devlet arasnda Berlin'de 25 Kasm 1936'da Anti-KominternPakt yapld. Bu paktn yapl nedenleri ve amalar antlama metninin giri blmnde yle belirtilmitir:

"Almanya ve Japonya, Komintern denilen Komnist Enternasyonali'nin hedefinin mevcut btn vastalar-dan yararlanarak devletlerin paralanmas ve boyun edirilmesi olduunu bilerek; Komnist Enternasyona-li'nin devletlerin i ilerine karmalarna seyirci kal-mann yalnz onlarn i bar ve dzenini tehlikeye sokmakla kalmayarak, dnya barn da tamamen tehdit ettii kanaatinde olarak; komnist bozgunculu-una kar ortak savunma iin birlikte alma istei ile... anlamaya varmlardr."

Antlamann maddeleri ise unlard:I. Yksek kit devletler, Komnist Enternasyonali'nin faaliyetleri hakknda birbirini aydnlatmak, gerekli olan savunma nlemlerini saptamak ve bu nlemleri ibirli-i yaparak uygulamak konusunda anlamlardr.II. Yksek kit devletler, Komnist Enternasyonali'nin bozguncu faaliyeti ile tehdit edilen nc devleti bu anlamann ruhuna uygun savunma nlemlerini be-nimsemeye veya bu anlamaya katlmaya davet ede-ceklerdir.III. Anlama imzaland gn yrrle girecek ve be yl sreyle geerli olacaktr."

Bylece bu antlama ile Almanya ve Japonya arasn-da siyasi rejim esasna dayal bir ittifak yaplm ve bununla "Berlin - Tokyo Mihveri (Ekseni)" kurulmutur.

4) ngiltere: ( Yattrma Politikas): Yattrma politika-s, kinci Dnya Sava'na giden dnemde ngiltere Babakan Neville Chamberlain'le zdeleen politika-ya verilen isimdir. Appeasement politikas olarak da adlandrlr. Chamberlain Hitler'in esas ilgi alannn douda olduuna inand iin Komnist SSCB'ye kar kendileriyle ittifaka gireceini, hatta Hitler'i Sov-yet topraklarna yneltebileceini umut etmi, ekos-lovak topra olan Sdetlerin Almanya'ya verilmesin-den sonra daha nce Bismarck'n yapt gibi Hitler'in de artk kazandklarn elinde tutmaya alacan ummutu. Fakat Hitler, taleplerini devam ettirerek bu dnceyi boa karmtr.29 Eyll 1938 tarihinde byk devletlerin Sdetleri Almanya'ya verme karar almasna yol aan Mnih Anlamas, yattrma politikasnn doruk noktasyd. Konferanstan dnen Chamberlain uaktan indiinde "Size bugn onurlu bir bar getirdim" diyecekti. Fakat 15 Mart 1939'da Almanya hibir Almann yaamad ekoslovakya topraklarnn geri kalann igale bala-ynca, yattrma politikasnn bittiini ilan etmek zo-runda kald. Takip eden haftalarda ngiltere Polonya'ya garanti verdi ve ciddi sava hazrlklarna balad. An-cak, byk bir sava nlemek iin ge kalnmt.

5) Fransa: Fransa 1924'te, Sovyet Rusya da 1935'te ekoslovakya ile birer ittifak yapmlard. Fransa, bu ittifak gereince yardma gemek iin, ngiltere'nin de harekete gemesini istiyordu. Fakat ngiltere, byle bir yardma hemen kalkmak istemeyince, o da ngilte-re'yi izledi ve ngilterenin Yattrma Siyasetini destek-leyici bir tutum sergiledi.

6) ABD: Savan banda tarafsz kalan ABD sonralar Fransa ve ngiltere'ye silah yardm yapmtr. Alman-ya'nn kkrtmalar sonucunda Japonya tarafndan Pearl Harboura saldrya uram ve kesin olarak sa-vaa girmitir. ABD'nin savaa gimesi ile savan seyri deimi, Almanya genileme politikas yerine var olan snrlarn koruma politikasn uygulamtr.

7. SSCB: Almanyann Avrupada izledii yaylmac siya-setini devam ettirmesi ve Hitlerin Mnih Antlamasyla kendisine verilen dnlerle yetinmemesi ngiltere ve Fransay SSCB ile birlikte l bir ittifak arayna it-mitir. Ancak aralarndaki gr farklar bunun gerek-lemesine meydan vermedi. Bu konuda devlet ara-snda grmeler srerken de, 23 Austos 1939'da, Almanya ile Sovyet Rusya arasnda bir "Saldrmaz-lk Pakt"nn yapld akland. Bu Pakt'a gre:

Almanya ve Rusya, tek olarak veya dier devletlerle ortaklaa birbirlerine kar her trl saldrgan hareket-ten kanacaklard.

Taraflardan birisi nc bir devletin saldrsna urar-sa, dier taraf hibir ekilde bu nc devleti destek-lemeyecekti.

Taraflar, ortak karlarna deinen konular hakknda karlkl bilgi edinmek zere, srekli olarak birbirleriyle temas halinde kalacaklard.

Taraflardan hibiri dorudan ya da dolayl olarak dier taraf aleyhine ynelik bir devlet gruplamasna katl-mayacakt.

Antlamann sresi on yl olacakt.Almanya, bu suretle Rusya'nn tarafszln da sala-dktan sonra, Polonya zerindeki basksn oaltma-ya balad

C. Savan Avrupada Balamas ve Yaylmas 29-30 Austos 1939 gecesi, Polonya'dan Danzig ser-

best ehrinin kendisine geri verilmesini, Koridor blge-si iin plebisit yaplmasn, seferberliin kaldrlmasn ve bu konulan grmek zere bir Polonya temsilcisi-nin 30 Austos gn Berlin'de bulundurulmasn istedi.Polonya bykelisi, Alman yetkilileri ile ancak 31 Austos 1939 akam temas kurabildi. Almanya bu durumu, Polonya'nn istenen temsilciyi gndermemesi eklinde yorumlayarak, Polonya tarafndan isteklerinin reddedildiini aklad. Ertesi gn, 1 Eyll 1939'da, Alman birlikleri sava ilan edilmeksizin Polonya snr-larn aarak bu topraklan igale balad.

Almanya'nn bu giriimi karsnda ngiltere ve Fransa, Almanya'dan askeri harektn durdurmasn, birlikleri-ni Polonya'dan geri ekmesini istediler. Fakat bir ce-vap alamadlar. Bunun zerine ngiltere ve Fransa, 3 Eyll 1939'da Almanya'ya sava ilan ettiler. Bylece de kinci Dnya Sava balam oldu.

1. Savan Taraflar:a) Mihver Devletleri: Almanya, talya, Japonya Berlin'de 5 Kasm 1936'da talya ile Almanya ara-

snda Anti-Komintern Pakt yapld. 25 Kasmda Ja-ponyann da bu pakta katlmasyla Berlin-Roma- Tok-yo Mihveri kuruldu.

Bu dnemde Almanyann banda Adolf Hitler, tal-yann banda Benito Mussolini ve Japonyann ba-nda Hideki Tojo bulunuyordu.

Hitler, talya ve Japonya ile 1940 ylnda Berlin'de l Pakt imzalad. Bu pakt, Avrupa ve Afrikanndzenlenme hakkn Almanya ve talyaya, Asya'nn dzenlenme hakkn da Japonya veriyordu. Daha n-ce (1939) talya ve Almanya arasnda imza edilen e-lik Pakt, 1939 Avrupa Sava'nn balamasna sebep olmu, 27 Eyll 1940 tarihinde elik Pakt'a Japon-ya'nn da katlmas ile l Pakt'n meydana gelmesi, savan, tm dnyaya yaylmasn salamtr.

b) Mttefik devletler: ngiltere, Fransa, SSCB ve ABD ngiltere ve Fransa, Almanya ve talyann saldrgan

politikasna kar SSCB ile ittifak arayna girmi an-cak baarl olamamt. Almanya ile saldrmazlk pakt yapan SSCB, Polonya ve Fransay igal eden Alman-yann Barbarossa Harektyla kendi topraklarnda i-gallere balamas zerine Mttefik grubuna gemitir. ABD ise Japonyann Pearl Harbour Basknndan son-ra Mttefiklerin tarafna geerek savaa girmitir.

2. Savan Yaylmas

a) Almanyann Savat Cepheler Sava ncesinde Almanya, 1938de Avusturyay,

1939da ise ekoslovakyay igal etmiti. 23 Austosta SSCB ile saldrmazlk pakt yapan Al-

manya, 1 Eyllde Polonyaya saldrarak igale bala-mtr.

II. DNYA SAVAI

Bunun zerine Polonyaya daha nce garanti veren ngiltere ve Fransa Almanyaya 3 Eyllde sava ilan etmitir.

Ancak hzl bir ekilde Almanlarn Polonyay igal et-mesi zerine SSCBde doudan Polonyay igale balam Alman ve SSCB igalini durduramayan Po-lonya teslim olmutur.

Nisan 1940da Almanya, Norvee saldrd. Amalar denizaltlar iin sler kurmak ve svein kuzeyindeki madenlerden kartlarak denizyoluyla Norvein Narvik limanna getirilen demire el koymakt.

Norvein igaliyle beraber Danimarkada Alman sald-rsn nleyemeyince teslim olmak zorunda kald.

10 Mays 1940ta Almanya bu defa Belika, Hollanda ve Lksemburgun igal etti. Yardma gelen ngiliz ve Fransz ordular da pskrtld. 13 Maysta Sedanda Alman tanklar Meuse Irman geti ve Fransann i-lerine doru ilerledi. Hollanda 14 Maysta teslim oldu.

Alman tanklar kuzeye, kyya doru ilerledi ve geri e-kilen Mttefiklerin nn kesti. Belika 27 Maysta teslim oldu.

Bunlar olurken Fransa, Alman snrnda Maginot Hattadyla anlan savunma hattn kurdu. Kuzeydeki ngiliz birlikleri, Belikann savaa girmemesi nedeniyle Al-manlarla hi karlamad.

Belikada skp kalan ngiliz ve Fransz birlikleri b-yk kayplar verdi. ngiliz deniz glerinin yardmyla Dunkerque kylarndan 346 bin kadar Mttefik askeri kurtarld; ama silah, ara ve gereler geride brakld.

14 Haziranda Almanlar Parise girdiler, 22 Haziranda da Franszlar atekes antlamasn imzaladlar. Alman gleri Kuzey Fransay ve btn Atlas Okyanusu ky-larn igal etti.

Almanyann kontrolnde Faizmi benimseyen Mare-al Henry Philippe Petain, Vichy ehrinde bir hkmet kurdu.

Hitler bir sonraki hedef olarak ngiltereyi seti. Alman hava kuvvetleri Gney ngilteredeki havaalanlarn ve limanlarn her gn bombalamaya balad. ngilizlerin kesin direniiyle karlaan Almanlar, ardndan Lond-ray ve ngilterenin i blgelerindeki kentleri de bom-balad. Bu basknlar pek ok sivilin lmne ve byk zarara yol at.

SSCBnin igali: ( Barbarossa Harekt): Hitlerin SSCB ile 1939da yapt saldrmazlk paktnn asl amac, Almanyann ayn zamanda hem batda, hem douda savamak zorunda kalmasn nlemekti. 1940ta Alman ordular Fransay kertip ngilizleri Avrupadan srnce Hitler, SSCBye saldrmaya karar verdi. Hzl bir harektla SSCB zerinden Ortadouya inmeyi tasarlamt. Harekt 22 Haziran 1941de ba-lad.

Alman Harektnn balamas zerine Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Romanyada SSCBye sa-va atlar. Sava balangta Almanlar iin olduka olumlu geliti. Almanlar sonbaharda Leningrad kenti-ne, aralk aynda da Moskovann banliylerine ulat-lar. Daha gneyde de Don Irma azndaki Rostov kentine ulatlar, ama k geldiinde Alman birlikleri yorulmu, savama gleri azalmt.

Ardndan SSCBnin kar saldrs balad. Tasarla-rnda bu harektn k gelmeden tamamlanmas ng-rld iin, Alman askerlerinin giysileri souk k gnlerine uygun deildi. Byk kayplar verdiler ve SSCBnin ilerinde tutunabilmelerine karn balang-taki glerini bir daha kazanamadlar.1942de Hitler, Karadeniz ve Hazar Denizi arasnda bulunan Kafkasya petrol yataklarn ele geirmeyi he-defledi. Bir Alman ordusu austosta Maykoptaki petrol

merkezine ulat. Daha kuzeydeki Stalingrad kentine ynelik saldrlar ise baarsz oldu. SSCB birlikleri kenti sonuna kadar savundu ve k bastrnca kar saldrya getiler. 250.000 kiilik Almanya ve Roman-ya birliklerini kuattlar ve ubat 1943te bu birlikler teslim oldu. SSCBnin II. Dnya Savann bu en b-yk kara arpmasndaki baars Almanlar Kafkas-yadan ekilmek zorunda brakt. 1943 yaz balarken SSCB ordular Almanlar geri srd ve 1944 banda Polonyaya ok gemeden de Romanyaya girdi. By-lece Almanyann dou cephesindeki geri ekilii hz-land.

Not: Bu savata SSCB byk ykma urad ve yaklak 20 milyon insann yitirerek II. Dnya Savanda en ok can veren lke oldu.

b) talyann Savat Cepheler talya sava ncesinde 1935 ylnda Habeistan,

1939da Arnavutluku igal etmiti. Kuzey Afrika Cephesi 10 Haziran 1940da talya, Almanyann yannda sava-

a girdi. 1940 sonbaharnda talyanlar Somalinin ngi-liz egemenliindeki blmn ele geirdiler. Kuzey Af-rikadaki Libya o zaman talyannd. Kzldeniz ky-snda bulunan Eritre ve Somalinin bir blm de tal-yannd. Etiyopya 1935te talyann igali altna gir-miti. talyann blgedeki gleri ana ss Msrdaki ngiliz glerinden ok stnd.

talya, Msr ele geirmek iin taarruza gemise de baarl olamamtr. Daha sonra Almanlar Rommel komutasnda asker gndermi ve mihver devletleri bu-rada Kahireye kadar ilerlediler. Ancak buradaki ngiliz direnii baarl oldu. ngilizler daha sonra taarruza gemi El - Alameyn zaferiyle sonuland. Bundan sonra Almanlar ve talyanlar, Bat l boyunca geri ekilmek zorunda kald. 28 Ekim 1940da talya, Dou Akdeniz stnln ele geirmek iin Yunanistana saldrp Ege Denizine inmeyi planlamsa da baarl olamamtr.

c) Japonyann Savat Cepheler Pearl Harbor basknyla ayn gn, Formozadan kalkan

Japon uaklar Filipin Adalarna saldrd. Bu adalar daha sonra Japon birliklerince igal edildi. General Douglas Mac Arthur komutasndaki ABD ve Filipin gleri yenildiler ve blgeyi boaltmak zorunda kald-lar. Japonlar 1942 Maysnda Filipini ele geirdiinde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir aldlar. Japonlar saldrlarn srdrerek ABDden Guam ve Wake ada-larn, ngiltereden de Hong Kongu aldlar. Japon as-kerleri Tayland zerinden hareketle

Malayay igal etti ve yarmadann alt blmlerine, Singapura doru ilerlediler; Singapur 1942 ubatnda teslim oldu. Daha sonra, Saravak, Brunei, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya, Solomon Adalar, Yeni Ginenin dousu, Gilbert Adala-r, Andaman Adas ve Aleut Adalar da Japonyann eline geti. Buralar savunmaya alan mttefik deniz gleri byk kayplar verdi, askerlerinin pek ou l-d veya esir edildi.

Bu saldrlar sonucunda Japonya, Gneydou As-yann denizden ulamn denetleyen adalar ele ge-irdi. Japonlar ayrca inhindi ve Taylanddan geerek Birmanyay da igal etti ve oradaki ngiliz birliklerini Hindistana ekilmek zorunda braktlar. Gney As-yaya kurduklar slerden Avustralyaya hava saldrla-r dzenlediler.

d) ABDnin Savat Cepheler ABD savata tarafsz kalmasna karn ngiltereye

destek salyordu. rnein 1940ta ABD, deniz kuv-vetlerinin 50 destroyerini ngiltereye dn vermiti. 7 Aralk 1941de Pazar gn sabah saatlerinde, Japon uak gemilerinden havalanan 360n zerinde sava ua, Hawaii Adalarndaki Pearl Harbour deniz s-snde bulunan ABD sava gemilerine saldrd. ( Pearl Harbour Baskn) Japonlar bombaladklar 8 sava gemisinden 6sn batrd ya da kullanlamaz hale ge-tirdi; ama ssn kendisi pek zarar grmedi. Uak ge-mileri o anda baka yerde olduklar iin bu saldrdan kurtuldu. Bu olay zerine ABD Kongresi 8 Aralk 1941de Japonyaya gn sonra da Almanya ve tal-yaya sava ilan etti.

Kuzey Afrika karmas General Dwight D. Eisenhower komutasndaki ngiliz

ve ABD askerlerinden oluan 100 bin kiilik bir kuv-vet Fas ve Cezayir kylarna bir karma yapt. Mtte-fikler nce douya, Tunusa ilerledi ama Akdeniz ze-rinden hava ve deniz yoluyla getirilen gl Alman bir-liklerince durduruldu. 1943 Ocak ay sonunda Montgomerynin ordusu Bat ln geerek Tunusa girdi. Zorlu arpmalardan sonra mttefik ordular Mays 1943te Alman ve talyan kuvvetlerini kertti.

talya karmas Mttefikler Kuzey Afrikadaki baarlarn 1943 Tem-

muzunda Sicilyay igal ederek srdrd. Sicilya'nn yitirilmesi ve talyann mttefiklerce bombalanmas talyan diktatr Benito Mussoliniyi ekilmeye zorlad. Eyll balarnda talya teslim oldu ve Maltadaki do-nanmasna el kondu. Bu olay talyada mttefikler ile Almanlar kar karya brakt.

Ekimde Napoliye ulaan mttefikler yarm adann or-talarnda gl bir Alman savunmas tarafndan durdu-ruldu. 1944 Ocanda mttefikler Anzioya karak bu savunma hattnn ardna gemeye altlar. Polonya birliklerinin Cassinoyu almasndan sonra Anziodaki kuvvetlere katlmak zere kuzeye doru ilerlemeyi ba-ardlar ve 4 Haziranda Roma alnd.

Normandiya karmas Fransann kurtarlmas iin daha ok ABD, ngiliz ve

Kanada birliklerinden oluan Mttefik gleri 1944 Maysnda ngilterenin gney kylarnda topland. Ay-rca bu birlikleri denizin br kysna gtrmek zere 4.000 gemi ve karma arac ile bunlar korumak iin sava gemilerinden oluan bir filo da hazrd. Avru-pann geri alnmas iin oluturulan Mttefik glerinin bakomutan General Eisenhowerd

Almanlar Mttefiklerin Dover Boazndan saldracak-larn sanyorlard. Oysa karma, Cherbourg ile Le Havre arasnda yer alan Normandiya kysnda bala-d. 6 Haziranda parat birlikleri, bombardman uak-lar desteinde askerler ve tanklar gemilerden kyya kt. Almanlar kyya engeller ve maynlar yerletiril-miti, ama akama doru General Montgomerynin komutasndaki 85 bin asker kyya ulamay baard.

Almanlar Kuzey Fransa boyunca batya sren Mtte-fikler 25 Austos 1944te Parisi kurtardlar. Eyllde General Eisenhower Fransadaki Mttefik kuvvetleri komutanlna getirildi. ABD birlikleri gneye, ngiliz ve Kanada ordular ise Belikaya ilerledi. Mttefiklerin ilerleyii ubatta da srd.

Alman tanklarnn ounluu dou cephesinegnderilmiti. Martta Reni geen Mttefikler Alman-yaya doru hzla ilerledi; Alman glerini yararak Hol-landaya girdi. Nisan 1945te ABD birlikleri Leipzig, Karl-Marx-Stadt ve Mnihi ald; Elbe rma zerinde-ki Torgauda SSCB birlikleriyle bulutu. Daha kuzeyde

Montgomerynin askerleri Elbeyi geerek Hamburga girdi ve ardndan Baltk Denizindeki Lbeck ve Wismara doru ilerlediler.

e) SSCB

Alman igallerinin balamas zerine SSCB olas bir Alman saldrsna kar batda tampon devletler olu-turmak amacyla, Baltk lkesini, Estonya, Letonya ve Litvanyay igal etti. Ardndan SSCB, Finlandi-yadan birliklerine Finlandiya topraklarna girme hakk-nn verilmesini istedi. Finlandiya SSCBnin koullarn kabul etmek zorunda kald.

Normandiya karmasnn baarl olmas zerine Rusya douda yalnz kalm ve ilk nce Romanyay sras ile Bulgaristan, Macaristan, Yugoslavyay, ekoslovakyay, Arnavutluku, ve Almanyann bir ksmn ele geirmi hepsine sava tazminat yklemi savatan urad zararlar karlamaya almtr.

f) Hava Saldrlar ngilterenin Kta Avrupasna asker karmasn geri

pskrten Almanya, bundan sonra ngiltereye youn ekilde hava saldrlarna balamtr.

ngilterede zellikle hava gcnn SSCBye youn-lamas zerine nemli Alman kentlerini ve lojistik te-sisleri bombardmana balamtr.

g) Deniz Savalar Savan banda ngiltere ve Fransann gl do-

nanmalar vard. Alman donanmas ise, daha gl olmakla birlikte, modern ve etkiliydi. Uak gemisi yok-tu, ama sava gemileri ve hzla artan denizalt gcyle ticaret gemilerine byk zararlar verebiliyordu.

Akdenizde ngiliz Deniz gcnn stnl sayesinde askeri ve erzak tayan dman gemileri batrlarak Kuzey Afrika harektna yardmc olundu. Ne var ki ngiliz donanmas da Alman denizatllarnn ve kyda stlenmi sava uaklarnn saldrlaryla ar kayplar verdi. Dman uaklarnn yaratt tehlike yznden ngiliz gemileri Bat lndeki sava iin gerekli des-tei Cebeli Tark Boaz ve Akdenizden getirmek ye-rine ounlukla mit Burnu ve Svey kanal yolunu izleyerek saladlar.

Atlas okyanusundaki asl sava Alman denizaltlaryla oldu. Bu sava gece gndz durmakszn srd. Uak gemilerinden ve kydaki hava slerinden kalkan sava uaklar, sava ara ve gerelerini tayan ticaret ge-mileri konvoylarn korumaktayd. Ama Alman denizal-tlarna engel olmak ok gt. Sava sresince bu deniz altlar mttefiklerin 23.351 ticaret gemisini batr-d; buna karlk 782 Alman denizalts yok edildi.

3. Savan Sona Ermesi talyadaki Mttefik gler 13 Austos 1944te Floran-

say ald. Almanlar bunun zerine Pisa ile Rimnini arasnda bir savunma hatt oluturarak k gelene ka-dar burada tutundular. Nisan 1945te Mttefikler Po rman geti ve Alp Dalarna doru ilerledi. talyada Almanlar 2 Maysta teslim oldular. ki gn sonra da Mttefikler Avusturyadan gneye doru ilerleyen ABD askerleriyle bulutu.

SSCB birlikleri ise 1944 Hazirannda Dou Avrupada bir harekt balatt. Temmuz sonunda Varovann karsnda Vistl Irmann dou kysna doru ilerle-diler. Daha gneyde SSCB ordusu iki koldan ilerleme-ye balad. Biri Baltk Denizinin dou kylar boyunca, br de Tuna vadisi zerinden Macaristana doru ilerledi. Almanlar bu ilerlemeyi durduramayarak geri ekildiler.

II. DNYA SAVAI

1945 balarnda, Almanyann artk uzun sre sava-amayaca ortaya kmt. Mttefik liderler, ABD bakan Roosevelt, ngiltere babakan Churchill ile SSCBnin nderi Stalin Krmdaki Yalta kentinde top-landlar ve Almanyann koulsuz olarak teslim aln-masnda anlatlar. Ayrca sava sonras Avrupaya ilikin planlar da yaptlar. Ocak 1945te SSCB askerle-ri Oder Irman aarak Silezyaya girdi. Gneyde ise ubatta Budapeteye, nisan banda da Viyanaya girdiler ve Berline doru ilerlediler. 25 Nisanda Berlini kuattlar. Kentin merkezindeki bir yer alt snan-dan savunmay ynetmekte olan Hitler savan yitiril-diini kavrayarak 30 Nisanda intihar etti. Amiral Karl Dnitzi kendi yerine atamt.

Dnitzin temsilcileri Reimse Mttefiklerle grmeye gitti. Batda Mttefiklere teslim olmay; ama douda SSCB ile savamay srdrmeyi istiyorlard. Eisenhower Almanlarn her yerde koulsuz teslim ol-malar konusunda srar etti. Almanyann teslim olmas 8-9 Mays 1945te gece yars gerekleti.

Japonyann Teslim olmas ABD, Japonyann ky kentlerini youn bir biimde

bombalad srada bakan Truman, Japonlarn dire-niini krmak ve sava ksaltmak gerekesiyle atom bombas kullanmaya karar verdi. Atom bombas ABDde gizlice gelitirilen ve byk ykm gc olan bir silaht. 6 Austos 1945te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardman ua Hiroima kenti zerine ilk atom bombasn att. 3 gn sonra gc azaltlm bir atom bombas da Nagasakiye atld. Bu bombalar Hiroi-mada 200 bin Nagasakide 80 bin sivilin lmesine ve on binlerce kiinin yaralanmasna yol at bu kentler byk lde ykld. Bitki rts byk zarar grd. Atom bombasnn yol at radyasyonun etkisi yllarca srd. Radyasyon nedeniyle insanlar daha sonra da sakatlandlar ve ldler. 8 Austosta SSCBde Ja-ponyaya sava at ve Japonlarn elinde bulunan Manurya ve Koreyi igale balad. Bunun zerine Japonya 2 Eyllde resmen teslim oldu ve II. Dnya Sava sona erdi.

Not. Hiroimaya Kk ocuk adl Atom Bombas Enola Gay isimli uak yerel saat 8.15de atld. Bu bombann atlmas ile 140.000 kiilik katliam gerekleti. Olu-turduu radyasyonun etkileri ile hayat kaybeden insan says 230.000 kiiye ulat. 70.000 kii buharlaarak, asfalta yaparak ld. Kentin yzde 60 haritadan si-lindi, kent zerinde 13 kilometrekarelik bir radyasyon bulutu olutu.3 gn sonra iman Adam isimli pltonyum bombas atld. Bu bombann ilk hedefi Fukuokaydu fakat hava kapal olduu iin hedef Nagazakiye evrildi. 12:02 de 21 ton patlaycnn gcnde olan bomba brakld. 75.000 kii annda kavruldu. 5 yl ierisinde bir o kadar insan daha ld ve en az lenler kadar da insan sakat kald.

4. Sava Srasnda Toplanan Konferanslara) Casablanca Konferans (1424 Ocak 1943) Casablanca Konferans, 1424 Ocak 1943'de

Roosevelt ile Churchill arasnda yaplmtr. Konferans Kuzey Afrika cephesinden sonra savan

nasl ekillendirilmesi konusunu grmek zere top-lanmtr. Konferansta alnan kararlar unlardr:

I. Rusya zerindeki basky hafifletmek iin Sicilya'ya -karma yapmak ve Almanya zerindeki basky arttr-mak

II. Balkanlarda ikinci bir cephenin almasn mmkn klmak iin, Trkiye'nin de savaa katlmas konusun-da gerekli askeri hazrlklar yapmak;

III. Almanya'nn mukavemeti yeteri kadar zayflaynca Av-rupa'da da bir cephe amak ve nihayet "Almanya, Ja-ponya ile talya kaytsz artsz teslim oluncaya kadar" mcadeleye devam etmek.

Mihver'in "kaytsz-artsz" teslim konusunda Konfe-rans'ta alnan karar, Mihver devletlerine hibir mit brakmamas ve sonuna kadar dayanma kararn kuvvetlendirmesi ve dolaysyla da savan uzamasna sebep olmas gerekesiyle, sonradan baz tenkitlere konu olmutur.

b) Washington Konferans (1226 Mays 1943) Kuzey Afrika cephesinin tasfiyesi zerine alnacak ye-

ni tedbirleri grmek zere 1226 Mays 1943 gnle-rinde toplanan bu konferans Roosevelt ile Churchill arasnda olmutur. Alnan kararlarn esaslar yledir:

I. talya'nn saf d klnmas iin bu memleketin igali. Bu igal gerekletirilirse, Almanya'nn btn Balkan-lardaki durumu zayflayacak,

II. kinci Cephenin Fransa'da almas ii 1944 ilkbaha-rnda tamamlanacaktr.

III. Sava sonras dzeni iin Churchill tarafndan ileri s-rlen u fikirler kabul edilmitir: Bar koruma sorum-luluu Birleik Amerika, ngiltere, Sovyet Rusya ve in'e verilecekti. Bu drt devletin tekil ettii Dnya Konseyi'ne bal olmak zere, Avrupa, Amerika ve Uzakdou Blge Konseyleri kurulacaktr. Avrupa'da bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve s-kandinav federasyonlarn ihtiva edecektir. Trkiye, Balkan Federasyonu'na dhil olacaktr. ngiltere ile Rusya arasnda da kuvvetli bir Fransa bulunacak ve ayrca, Polonya ile ekoslovakya Sovyetlerle iyi gei-neceklerdir.

c) Quebec Konferans ( 1424 Austos 1943 ) Bu konferans, talya'da Mussolini'nin birdenbire d-

mesiyle ortaya kan yeni durum karsnda, ikinci cephe meselesini yeni bir adan ele almak amac ile, Churchill ve ngiliz Genelkurmay ile Amerikan Genel-kurmay arasnda Quebec'de yaplmtr.

Bu konferansta Churchill, talya'da ortaya kan yeni durum dolaysyla, ikinci cephenin Fransa yerine, Tr-kiye'nin de savaa katlmasyla Balkanlarda alma-snda ok srar etmi, fakat grn kabul ettireme-mitir. kinci cephenin Fransa'da Normandie kylarn-da almasna karar verilmi ve bunun hazrlanmas sorumluluu da Amerikallara braklmtr.

d) I. Moskova Konferans ( Ekim 1943) 1943 yl Ekim aynda Moskovada Dileri Bakanlar

dzeyinde toplanan, Tahran Zirvesinin hazrl niteli-indeki ve II. Dnya Savann yrtlmesinin yan s-ra sava sonras dzen ile ilgilenen Konferanstr. Sa-va sonras dzeni iin yaplan ilk toplant olarak kabul edilmektedir. Konferans, Trkiye asndan da nem tamaktadr. Konferansa ngiltereden Sir Anthony Eden, ABDden Cordell Hull, Sovyetler Birliinden Vyacheslav Molotov ile in Dileri Bakan katlmtr.

Alnan kararlar unlardr:I. Sovyetler Birlii Almanyaya kar nihai zafere kadar

savaaca konusunda gvence verdi.II. Sovyetler Birlii, savatan sonra kurulacak olan ulus-

lararas kuruluu destekleyeceini syledi.III. Avusturyann igale uram dost bir lke olduu ve

savatan sonra kendisiyle bir bar anlamas yapl-masnn sz konusu olmad konusunda anlamaya varld.

IV. Almanyada Nazizmin talyada Faizmin tasfiyesi ka-rarlatrld.

V. Trkiye konusunda ise Trkiyeden nce hava alanla-rnn kullananm talep edilecek, 1943 ylnn sonuna doru da savaa katlmas konusunda giriimde bulu-nulacakt.

e) Kahire Konferans (22-26 Kasm 1943) II. Dnya Sava sonra Uzak Dou'daki gelimeleri

deerlendirmek maksadyla; Roosvelt, Churchill ve Chiang Kai-Shek arasnda Kahire'de yapld. Konfe-ransta kesin bir sonuca varlamad. Roosvelt ve Churchill Tahran Konferansna bu atmosfer iinde git-tiler. Ayrca bu konferansta Trkiyenin savaa girme durumu da grlm ama bir sonuca varlamamtr konferansa Trkiye'den smet nn katlmtr.

f) Tahran Konferans (28 Kasm1 Aralk 1943) Tahran Konferans, Roosevelt, Churchill ve Stalin ara-

snda yaplmtr. Rusyann basklar sonucunda ikinci cephenin 1 Ma-

ys 1944 almas kabul edilmitir. kinci cephe ile ilgili olarak, Trkiye'nin de savaa ka-

tlmasna karar verilmitir. Sava sonras bar dzeninin korunmas iin bir mil-

letleraras tekilat kurulmas fikri btn taraflarca kabul edilmekle beraber, Ruslar, drt byk devlet arasna in'in de katlmasna yine itiraz etmiler, fakat onlar da isteklerini kabul ettirememilerdir.

Oder Nehri'ne kadar olan Alman topraklarnn Polon-ya'ya verilmesi kabul edilmitir.

g) II. Moskova Konferans (920 Ekim 1944) Stalinle Churcill arasnda yaplmtr. Yaplma amac

Balkan topraklarnda nfuz alanlarnn paylamdr. Romanya, Rus, Yunanistan ngiliz nfuzuna terk edil-

di. Yugoslavya ve Macaristan %50 ngiliz, %50 Rus nfuzu altnda olacakt. Bulgaristan iin bu oranlar, %75 Rus, %25 ngiliz idi. Bu yzde oranlarnn anlam, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek siyasal eilimlerin oranlaryd.

Almanya iin kurulacak Mttefik Kontrol Komisyonu'n-da Fransa'ya da yer verilmesi ile Montreux Szleme-si'nin deitirilmesi de kabul edildi.

h) Yalta Konferans ( 4-11 ubat 1945) Almanyann kmesinden ardndan hangi blgelerin

kimin denetiminde olaca ya da kimlerin nereleri kur-taraca konusunda anlamazlklar zme kavutur-mak ve hem de sava sonras dnyasnn ana izgile-riyle dzenlenmesi amacyla SSCBnin Yalta Kenti'nde toplanmtr.

Konferansta ABDyi Roosevelt, ngiltereyi Churchill ve SSCByi Stalin temsil etmitir.Konferansta alnan kararlar unlardr:

SSCB, Almanya'nn teslim olmasndan ksa bir sre sonra Japonya'ya sava amay ve Uzak Dou sava-na katlmay kabul etti.

Almanya igal blgesine ayrlacak, fakat ngiltere ve Amerika kendi blgelerinde Fransa'ya da bir ksm brakacaklard. Ayn ekilde Berlin ehri de ortak igal altnda bulunacakt.

SSCB, Almanya'nn 20 milyar dolar tamirat borcu demesini ve bunun yarsnn kendilerine verilmesini; bahse konu borcun da yarsnn iki yl iinde makina, snai tehizat seklinde menkul sermaye olarak; geri kalan bakiyenin de 10 yl iinde Almanya'nn eitli rnlerinden demesini; Alman ar sanayiinin % 80'nin yok edilmesini teklif ettiler. Sovyet teklifi Amerika ve ngiltere tarafndan ok ar bulundu ve 20

milyar rakam esas olmak kaydyla deme ekli mte-akip mzakerelere brakld.

Birlemi Milletlerin kurulmas da kabul edildi ve Bir-lemi Milletler Szlemesinin temel ilkeleri belirlendi. l Mart 1945'e kadar ortak dmana sava ilan etmi olanlarn yelie alnmalarna karar verildi.

Not: Bu karar zerine Trkiye, 23 ubat 1945'de Almanya ve Japonya'ya sava ilan etti.

Varova'da bulunan geici Polonya Hkmeti'nin en ksa zamanda gizli oya dayanan serbest ve demokra-tik seimler yapmas kararlatrld.

Nazi Almanyasna bal olan uydu lkelerde demok-ratik rejimlerin kurulaca akland.

Boazlar statsnn SSCB lehine deitirilmesine, konunun Dileri Bakanlar tarafndan ele alnmasna, durumdan Trkiye'nin de haberdar edilmesine karar verildi.

) Potsdam Konferans (17 Temmuz - 2 Austos1945)

Barn nasl salanaca konusunu grmek zere toplanmtr. ABD, SSCB ve ngiltere arasnda yapl-m son toplantdr.

Alnan kararlar unlardr: Sovyetler Birlii, 16 Austos 1945'te Polonya ile yap-

tklar bir antlama ile Polonya-SSCB snrn Curzon izgisi olarak kabul ettirdiler.

Almanya Konusunda: Almanya'daki tm Nazi kurum-larnn ortadan kaldrlmas, Amerika Birleik Devletle-ri, Birleik Krallk, Fransa ve Sovyetler Birlii igal bl-gelerinde ayr ayr demokratik rejimlerin kurulmasna karar verilmitir.

Alman sava endstrisinin bar ekonomisinin gerek-sinimlerine gre yaplandrlmas, Tamirat borcu iin herhangi bir rakam tespit edilmemesi, Sovyetler Birli-i'nin, ABD, Birleik Krallk ve Fransz igal blgele-rinden herhangi bir tamirat borcu talep etmemesi ka-bul edilmitir.

Bar ekonomisi iin gerekli olmayan endstriyel te-hizatn pek az bir ksmnn Sovyetler Birlii'ne verilme-sine, Alman donanmasnn byk blmnn tahrip edilmesine ve sava sulularnn yarglanmasna karar verilmitir.

Avusturya'nn Durumu: Avusturya ve bakenti Viya-na, Almanya rneinde olduu gibi drt devlet arasn-da igal blgelerine ayrld.

talya'nn Durumu: talya'nn 1943 ylndan beri de-mokrasi yolunda gsterdii gelimeler dikkate alnarak bu lkeye bar iin ncelik verilmesi ve bar hkm-lerinin mmkn olduu kadar yumuak tutulmasna karar verildi.

Romanya, Bulgaristan ve Macaristanla bar yapl-madka ABD ve ngiltere bu lkeleri tanmay reddetti.

spanya'nn Durumu: spanya savaa katlmamakla birlikte Mihver devletleri ile ibirlii yapt iin Milletle-re alnmamas gr benimsendi.

ran'n derhal boaltlmasna karar verildi. Boazlarn durumu: Sovyetler Birlii, Trkiye'nin za-

yf olmas fikrinden hareketle serbest gei iin gere-ken garantiyi salayamadn, bu sebeple Boazlarn Sovyetler Birlii ile Trkiye'nin ortak kontrol altna konulmasnn uygun olacan ileri srerek Boazlar-dan s talep ettiler. ABD ile ngiltere ise Sovyetlerin Boazlardan tam gei serbestsine taraftar idiler. Ko-nu hakknda herhangi bir karar alnmad ve her devle-tin grn Trkiye'ye bildirmesi kararlatrld.

Tuna nehri fiilen Sovyet egemenlii ve kontrol altna girmi durumdayd. Bu nedenle Tuna'da gidi-geli

II. DNYA SAVAI

serbestsinin salanmas ve statnn yeniden tespiti-ne karar verildi.

5) II. Dnya Savanda Trkiyenin D Politikas Trkiye II. Dnya Savana katlmad. Ama sava bo-

yunca izledii yanszlk siyasetinde zaman zaman b-yk basklara maruz kald.

Trkiye 1939da sava olaslnn iyice artmas zeri-ne toprak btnln korumaya ynelik ittifak anla-malar salamak amacyla baz giriimlerde bulundu. Almanya ve talyann saldrgan tutumlar karsnda doal olarak bu giriimler ngiltere, Fransa ve SSCBye ynelikti.

lk grmeler sonucu 12 Mays 1939da ngiltereyle, 23 Haziranda Fransayla Trkiyenin de Bar Cep-hesi iinde yer aldn aklayan ortak bildiriler ya-ymland. Ama SSCB ile yaplan grmelerden bir sonu alnamad.

Bunun zerine 19 Ekim 1939da Ankarada Trkiye-ngiltere-Fransa ttifak Anlamas imzaland. An-lamaya gre Trkiye bir Avrupa devletinin saldrsna urarsa ngiltere ve Fransa yardmda bulunacak, buna karlk Avrupada kacak bir sava Akdenize yaylr-sa Trkiyede ngiltere ve Fransaya yardmda buluna-cakt.

Savan Balkanlara doru yaylma eilimi gstermesi zerine Trkiye, Balkan Antantna bal lkelerle de ibirliini glendirmeye alt. Ama ubat 1940ta Belgradda toplanan Balkan Antant Bakanlar Konseyi bu ynde olumlu bir karar alamadan dald.

10 Haziran 1940ta talyann da katlmasyla sava Akdenize yaylnca Trkiyenin 1939 Ankara Anla-masyla stlendii ykmllkler gndeme geldi. An-cak Fransann ksa bir sre sonra teslim olmas, ngil-terenin de bu konuda srarl davranmamas Trkiyeyi savatan uzak tuttu.

1941 ylnda SSCBye saldrmaya hazrlanan Almanya gney kanadn gvenceye almak amacyla Trkiyeye bir saldrmazlk anlamas nerdi. Trkiye bunu he-men kabul etti. 18 Haziran 1941de imzalanan bu an-lama Trkiyenin sava d kalma siyasetinde yeni bir aama oldu.

Bunu 10 Austos 1941de SSCB ile ngilterenin ortak notas izledi. Savan iyice younlat bu dnemde her iki lke Trkiyenin toprak btnlne saygl ol-duklarn bildiriyorlard. Buna karlk Trkiyeden 1936 Montr (Montreux) Szlemesini tam olarak uygula-yarak stanbul ve anakkale boazlarn sava gemi-lerine kapal tutulmasn istiyorlard.

a) Eden Menemenciolu Grmesi ngiltere Dileri Bakan Anthony Eden, Moskova

Konferansndan dnerken Kahirede Trk Dileri Bakan Numan Menemenciolu ile bir araya geldi. (5-6 Kasm 1943) Eden, Trkiyeden hava slerini amas-n ve yl sonuna kadar savaa kaylmasn istedi. Al-man hava kuvvetlerinin Egedeki stnln krmak iin ngilterenin Gneybat Anadoludaki havaalanlar-na iddetle ihtiya duyduunu syleyerek Trkiyenin savaa katlmasndan kaynaklanacak avantajlardan bahsetti. Bu nerinin reddi halinde ngilterenin Trki-yeye gndermekte olduu yardm kesecei uyarsn-da da bulundu.

Bu istekler Dileri Bakan Menemenciolu tarafndan reddedildi. Mttefiklere hava sleri vermek ve savaa girmek arasnda hibir fark yoktu. Hava sleri verildii takdirde Almanya Trkiyenin byk kentlerini bomba-layabilir ve Trkiye savaa srklenebilirdi. Trkiye ise savaa katlmak iin hazrlkl deildi.

b) Adana Grmeleri 1943te Mttefiklerin stnl belirince ngiltere bu

kez savan bir an nce bitmesine katkda bulunmak ve zaferin nimetinden pay almak gibi grlerle Trki-yeyi Mttefiklerin yannda savaa sokmaya alt. Churchill bu amala 30 Ocak 1943te Adanaya gele-rek smet nnyle grt. nn, Churchillin Trki-yenin en ge Austos 1943te savaa katlmas iste-ine kar, bunun gerekli silahlarn, sava ara ve ge-relerinin verilmesi durumunda olanakl olabileceini syledi.

Bu konudaki grmeler srerken Mttefikler 1424 Austos tarihlerinde Kanadann Quebec kentinde, 19-30 Ekimde de Moskovada dzenledikleri toplantlarda Trkiyeyi savaa katmak yolundaki basky arttrma karar aldlar. 28 Kasm2 Aralk tarihlerinde bir doruk toplants yapan Churchill, Roosevelt ve Stalin de bu karar onaylad. Bunun zerine Churchill ve Roosevelt 3 Aralk 1943te smet nny Kahireye davet ede-rek bu konudaki kesin isteklerini ilettiler ve Trkiyenin ubat 1944te savaa katlmas durumunda her trl yardm keseceklerini bildirdiler.

smet nnnn askeri ve stratejik gerekelerle sava-a katlmay reddetmesi zerine Mart 1944te ngiltere, Nisan 1944te de ABD Trkiyeye askeri yardm dur-durdu. Diplomasi alannda da basklar sryordu. Bu basklara bir sre daha direnen Trkiye savan gidi-inin iyice belirginlemesi zerine 2 Austos 1944te Almanya ile siyasal ilikilerini kesti. Bunu 6 Ocak 1945te Japonya ile ilikilerini kesmesi izledi.

Mttefik liderleri ubat 1945te toplanan Yalta (K-rmda) Konferansnda, yeni kurulacak Birlemi Mil-letlere yalnzca 1 Mart 1945e kadar Almanyaya sa-va am lkelerin katlmasn ieren bir karar aldlar. Bunun zerine Trkiye 23 ubatta Almanyaya sava ilan etti. Bu srada Almanyann yenilgisi kesinlemi olduundan fiilen savaa girmedi.

6) II. Dnya Savann Sonular

ABD, ngiltere ve SSCB savatan galip kt. Komnizm hzla yaylmaya balad. SSCB Orta Avru-

pa ve Balkanlar'da kendisine bal komnist ynetim-ler kurdu.

Nazizm ve Faizm rejimleri son buldu. Atom bombas ile dnya artk Nkleer aa adm att. ABD ve SSCB dnya lideri olma yarna girdiler. S-

cak sava artk yerini Souk Savaa brakt. Souk sava NATO - Varova Pakt arasnda 1991'e kadar devam etti.

Smrgecilik dnemi sona ermeye balad. Msr, Hindistan, Pakistan, Tunus, Fas, Cezayir, Libya ba-msz oldu.

ABD, in, ngiltere, Fransa ve SSCB nclnde BM kuruldu.

Birlemi Milletler Antlamas (BM art), 25 Nisan 1945'de San Francisco'da (ABD) toplanan BM Ulusla-raras rgtlenme Konferans (San Francisco Konfe-rans) sonucunda, aralarnda Trkiye'nin de bulundu-u 51 lke tarafndan 26 Haziran 1945'de imzaland, 24 Ekim 1945'de yrrle girdi.

Not: I. Dnya Savan bitiren Paris Bar Konferansnda da uluslar aras bar korumak amacyla Milletler Ce-miyeti kurulmutu. Smrgecilik manda ve himaye ad altnda devam ettirilmiti. II. Dnya Savandan sonra toplanan San Fransisko Konferansnda ise yine dn-ya barn korumak amacyla Birlemi Milletler Teki-

lat kurulmutur. Ancak smrgecilik dnemi byk bir oranda son bulmutur.

a) Birlemi Milletler (BM) 1945 Nisan 1945'te ABD'nin San Fransisko kentinde yaplan

konferans ile BM resmen kuruldu. Merkezi ABD'nin New York ehridir. BM anayasas bu konferansta ABD-ngiltere-Rusya-Fransa ve in tarafndan hazr-land. Bu yzden bugn bile BM'nin Gvenlik Konse-yinde sadece bu 5 devletin veto hakk vardr. Anaya-sa'da herhangi bir deiikliin yaplabilmesi iin Genel Kurul'un 3'te 2 ounluu gerekir. Ancak Gvenlik konseyinin devaml yesi olan be devletin de bu te iki ounluun arasnda olmas gerekir.BM'nin balca 7 tane alt kuruluu vardr.

Genel Kurul: Bu kurulua tm yeler katlr. Her ye devletin 5 temsilcisi vardr. Her devletin 1 oy hakk vardr. Ylda bir kez toplanr. Tavsiye karar alabilir. Yeni lkelerin kabul, BM btesi ve barn korunma-s iin ayrlan bte gibi nemli konularda kararlar o-unluun te ikisi ile alnr. Dier konular, salt oun-lukla karara balanr.

Gvenlik Konseyi: Bar ve gvenlikten sorumludur. Kararlar tm ye lkeler in balaycdr. 15 yeden oluur. 5 tanesi be byk devlettir. Dier 10 ye ise Genel kurul yeleri arasndan 2 yllk bir dnem iin seilir. Karar iin 9 oy gerekir. Be byk devletten birialeyhte oy verirse karar veto edilir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey: Ekonomik ve sosyal kalknmay amalar. 54 yeden oluur. yelerin hiz-met sresi 3 yldr.

Vesayet Konseyi: Henz kendi kendini idare edecek gce sahip olamayan milletlerin ilerlemesini salar. Onlar smrmeye kalkacak lkelerden korur. Bugn ilevini kaybetmitir.

Adalet Divan: BM'nin en yksek yarg organdr. Hol-landa'nn Lahey ehri'nde bulunur. Her biri ayr millet-ten 15 yargc bulunur. Yarglar 3 yl sre ile grev yaparlar. Buradaki karar daha ok tavsiye karar niteli-indedir. AHM (Avrupa nsan Haklar Mahkemesi) ile kartrlmamaldr.

Sekreterlik: Kuruluun idari efidir. nsan Haklar Konseyi: 19 Haziran 2006'da 47 ye

olarak kuruldu.b) nsan Haklar Evrensel Beyannamesi nsan Haklar Evrensel Bildirisi (ngilizce: Universal

Declaration of Human Rights ya da ksaca UDHR), Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu'nun Hazi-ran 1948'de hazrlad ve birka deiiklik yapldktan sonra 10 Aralk 1948'de, BM Genel Kurulu'nun Paris'te yaplan oturumunda kabul edilen 30 maddelik bildiridir.

Bildirinin imzalanmasnda, kinci Dnya Sava'ndan sonra devletlerin, bireylere tannan hak ve zgrlkle-rin gvence altna alnmas konusunda birlemesi de etkili olmutur

Bu bildiriyle, yalnzca demokratik anayasalarla tannan temel medeni ve siyasi haklar deil, ekonomik, top-lumsal, kltrel haklar da genel tanmlarla belirli hale gelmitir. lk grup haklar arasnda, yaama, zgrlk ve kii gvenlii gibi haklarla birlikte, keyfi tutuklama, hapis ve srgnden korunma, bamsz ve tarafsz mahkemelerde adil ve kamuya ak olarak yarglanma hakk ile dnce, vicdan, din, toplanma ve rgtlen-me zgrlkleri bulunur.

Sosyal gvenlik, alma, eitim, toplumun kltrel yaamna katlma haklaryla bilimsel ilerlemenin rn-lerinden yararlanma hakk ise, bildiriyle getirilen yeni-liklerdendir.

nsan: Btn insanlar zgr, onur ve haklar ynn-den eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler. (madde 1)

nsan haklarnn zellikleri: Herkes, rk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da her hangi bir baka inan, ulusal ya da toplumsal kken, varlkllk, dou ya da her-hangi bir baka ayrm gzetilmeksizin bu Bildiri'de aklanan btn haklardan ve btn zgrlklerden yararlanabilir. Bundan baka, ister bamsz lke uy-ruu olsun, isterse baml, zerk olmayan ya da ba-ka bir egemenlik kstlamasna bal lke uyruu ol-sun, bir kii hakknda, uyruu bulunduu devlet ya da lkenin siyasal, adli ya da uluslararas durumu bak-mndan hibir ayrm gzetilmeyecektir(madde 2). Ayr-ca bu haklar hibir ekilde bakalarna ya da kurumla-ra aktarlamaz.

nsan Haklar: En bata yaam ve zgrlk olmak zere salk, eitim, yiyecek, barnma ve toplumsal hizmetler de iinde olmak zere salna ve esenlii-ne uygun bir yaam dzeyine kavuma; yasann koru-yuculuundan eit olarak yararlanma; Barl amalar iin toplanma ve dernek kurma; evlenme, mal ve mlk edinme; alma, iini seme zgrl; din, vicdan dnce ve anlatma zgrl haklar nsan Haklar Evrensel Bildirisinin temellerini oluturur.

Maddelerde Kesinlik: Bu Bildiri'nin hibir unsuru, iinde aklanan hak ve zgrlklerin bir devlet, toplu-luk ya da bireyce ortadan kaldrlmasn amalayan bir etkinlik ya da giriime hak verir biimde yorumlana-maz(madde 30)

Not: Trkiye Antlamay Milletleraras Adalet Divan Stat-syle birlikte 15 Austos 1945te onaylamtr. 4801 Sayl Onay Kanunu 24 Austos 1945 gn ve 6902 Sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr.

c) Soykrm Suunun nlenmesine Ve Cezalandrl-masna Dair Szleme ( 12 Ocak 1951)

Bu szleme zellikle Nazilerin Avrupada yaayan Yahudilere kar balatt soykrmn etkisiyle kabul edilmitir.

Bu Szleme bakmndan, ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grubu, ksmen veya tamamen ortadan kaldrmak amacyla ilenen aadaki fiillerden her hangi biri, soykrm suunu oluturur.

a) Gruba mensup olanlarn ldrlmesi;b) Grubun mensuplarna ciddi surette bedensel veya zi-

hinsel zarar verilmesi;c) Grubun btnyle veya ksmen, fiziksel varln orta-

dan kaldraca hesaplanarak, yaam artlarn kasten deitirmek;

d) Grup iinde doumlar engellemek amacyla tedbirler almak;

e) Gruba mensup ocuklar zorla bir baka gruba nak-letmek;

Szlemenin bu maddesine bakarak II. Dnya Sa-va srasnda: Nazilerin Yahudiler zerinde soyk-rm uyguladn sylemek mmkndr.

d) nsan Haklar Bildirisi kabul edildikten sonra insan haklarn gelitirme koruma ve uygulama konusunda yeni anlamalar yaplm ve bildiriler yaymlanmtr. Bunlardan belli bal olanlar:

Birlemi Milletler, Kadnlarn Siyasi Haklarna likin Szleme (20 Aralk 1952)

Birlemi Milletler ocuk Haklar Bildirisi (20 Kasm1959)

Avrupa Sosyal Haklar Szlemesi (18 Ekim 1961) Afrika nsan ve Halklarnn Halklar art (26 Haziran

1981)

II. DNYA SAVAI

Birlemi Milletler, Yarg Bamszlna Dair Temel Prensipler (29 Kasm 1985)

8) II. Dnya Savanda Trkiyedeki nemli Gelime-ler

a) Siyasal Gelimeler Dnemin cumhurbakan smet nndr. nn D-

nemi Milli ef dnemi olarak adlandrlr. CHP, TBMMde tek parti olarak grev yapmaktadr. Bu dnem CHPnin tek parti ynetiminden ok partili

hayata geite nemli bir evre olmutur. Bu dnemde Alman Nazizmi ve talyan Faizminin

etkisiyle Turanc ( Trk) akmlar glenmitir. Al-manya ise bu akm destekleyerek Trkiyenin SSCBye kar sava amasn salamak istemitir. Ancak hkmetin sava d kalma politikas izlemesi ve savan sonuna doru Almanyann yenilebilecei-nin ortaya kmas hkmeti SSCB ile ilikileri dzelt-meye ynlendirmitir. Bunun iin 18 Mays 1944te Bakanlar Kurulu, ileri Bakanlnn Trk ve Tu-ranclara kar ald nlemleri onaylam ve bu kesi-min faaliyetleri nlenmitir.

b) Askeri Gelimeler II. Dnya Savana hazrlk amacyla 1938 Maysnda

ngiltere ile 6 milyon sterlinlik silah alm kredisini ie-ren bir Askeri kredi antlamas imzaland.

Devlet gelirlerinin %43 savunma harcamalarna ayr-lyordu.

atalcada muhtemel bir Alman igaline kar akmak Hattnn yapm almalar balamtr.

Savan balamasnn ardndan genel seferberlie gi-dilmi, 1.300.000 kii silhaltna alnmtr.

c) Ekonomik Gelimeler Genel seferberlie gidilerek erkek nfusun nemli bir

ksmnn ( 1.300.000 kii) silah altna alnmas retim ve tarm drrken tketimi artrd.

Hkmetin cari harcamalar iin fazla para bastrmas enflasyonun artmasna yol amtr. Bunu frsat bilen-ler baz tccarlar karaborsa ve istifiliin artmas h-kmeti baz tedbirler almaya itmitir.

TBMM temel tketim mallarnda ortaya kan bu hzla ykselie son vermek iin 18 Ocak 1940ta Milli Koru-ma Kanununu kabul etmitir.

Bu kanun, insan gc eksikliini zmlemek iin, kyl vatandalara sanayi blgelerinde alma y-kmll koymutur. Erkeklerin, stratejik nemi olan sanayi dallarnda, zellikle madenlerde, bir yl sreyle ve dk cretle altrlmalar salanmtr. Toprak Mahsulleri Ofisi ise, kyllerin ellerindeki rn piyasa deerinden daha aa fiyatlarla kendisine satmalarn istemitir. Bu kararlarn amac, besin maddelerini eit ekilde datarak, zellikle ekmek fiyatlarn belirli bir dzeyde tutmakt. Ancak kararlar tam uygulanama-m, kyller rnlerini karmaya, zengin toprak sa-hipleri ise, rnlerini karaborsaclara satarak byk kazanlar salamaya balamlard.

Bu dnemde ortaya kan dier bir nemli gelime ise Varlk Vergisidir. Verginin grnrdeki amac savatan haksz kazan elde eden kesimlerin vergilendirmekti. Ancak vergi daha ok gayr-i Mslim aznlklar iin uy-gulanmtr. Bundaki ama ise Trk ekonomisindeki yabanc egemenliine son vermek ekonominin tama-men Trklerin eline gemesini salamakt.

Ancak hkmet bu vergiyle istedii kadar tahsilt elde edememi, zelikle mttefik basnnda Trkiye aleyhi-ne yaynlar yaplmasna sebep olmutur.

d) Eitim ve Kltr Alannda Gelimeler

17 Nisan 1940da Ky Enstitleri kurulmutur. Ankara Devlet Konservatuar Kanunu; tatbikat sahnesi

temsilleri balamtr. 1946da Milli Ktphane kurulmutur. Almanyada Nazi basksndan kaan bilim adamlar s-

tanbul ve Ankara niversitelerinde almaya bala-mtr.

A)Savan Nedenleri

Almanyann 1919da imzalanan Versay Antlamasnn haksz maddeler ierdiini ve yeniden gzden geirilmesini istemesi

I. Dnya Savandan sonra yaplan bar antlamalaryla izilen snrlar milliyetilik esasna uygun olmadndan etnik atmalar ve snr sorunlar ortaya kmasna sebep olmas

talyann sava kazand halde isteklerine ulaamamas ve iktidara gelen Faistlerin saldrgan bir politika izlemesi

mparatorluk kurmak isteyen Japonyann Asyadan Avrupa Devletlerini kararak smrge imparatorluunu geniletmek istemesi

I.Dnya Savann devletlerarasndaki dengeleri alt st etmesi savatan sonra huzursuzluun artmas ve dnya barn korumak amacyla kurulan Milletler Cemiyetinin grevini yerine getirememesi

Japonyann Manuryay, talyann Habeistan igal etmesine ve Almanyann ise Rhur Blgesini silahlandrmasna Milletler Cemiyetinin herhangi bir yaptrm uygulayamamas

talya ve Almanyann spanyadaki i savata cumhuriyeti ynetime kar faist General Francisco Franconun saflarnda savamak zere asker gndererek yeni silah ve uaklarn da denemeleri

B)Sava ncesi Siyasal Gelimeler

1.Almanya: Hitlerin 1933 ylnda iktidara gelmesinden itibaren savan sonuna kadar izledii strateji, aamal bir stratejidir. Hitler, iktidara gelmesinin hemen ardndan Alman ekonomisinin dzenlemesini hedef almtr. Gerek I. Dnya Savandan yenik kmasnn, gerekse de 1930 ylndaki genel ekonomik buhrann sonucunda Alman ekonomisi ciddi skntlar iindeydi. Yaanan yksek enflasyon, ar boyutlara varan isizlik ve bunlara bal olarak sanayideki retim-hammadde dkl, Hitlerin izledii ekonomi politikalaryla ksa srede kontrol altna alnmtr. Ekonominin dzene sokulmasnn ardndan stratejisinin ilk admnda Hitler, Alman kara, deniz ve hava kuvvetlerinin, Versay Anlamasyla getirilen snrlamalardan kurtulmasn salamtr.

Bunun ardndan gelen ikinci stratejik ve gerginlik dolu adm, Almanca konuan nfusun yaamakta olduu blgelerin, Alman topraklarna katlmasdr. Bu stratejik evrenin admlar, 12 Mart 1938 de, Avusturyann ilhak edilmesiyle balamtr. Ardndan ikinci adm olarak ekoslovakya topraklar iindeki Sudet blgesidir. Hitlerin basksyla 29 Eyll 1938 gn imzalanan Mnih Anlamasyla Sudet blgesi Almanyaya verilmitir. Konferans, Alman, talyan, ngiliz ve Fransz babakanlarnn katld, ekoslovakyann temsilci bulundurmad bir anlamadr. Anlamann hayata geirilmesi konusunda Hitler, hi zaman kaybetmemitir. Anlama,1 Ekim 1938'de yine silah kullanlmakszn, uluslararas anlamalara dayanlarak, nfusunun yzde elliden fazlasn Almanlarn oluturduu Sudet blgesinin Almanlarca igal edilmesine dayanmtr. 15 Mart 1939'da ise ekoslovakyann kalann da topraklarna eklemeleri anlamada yer almtr.Bu olaylara kadar Hitler, stratejisinin admlarn atarken, silah kullanmamtr. Ancak geriye tek sorunlu blge kalmtr: Danzig blgesi. Versay Anlamasyla Polonya'ya verilen Danzig blgesi, halen Alman ynetiminde olan Dou Prusya ile Almanya arasndaki kara balantsn kestiinden, Alman Hkmeti, Polonya hkmetinden, Dou Prusya'yla arada bir kara balants oluturulmas ynnde bir teklifi grmesini istemi ve bylece Danzig Sorunu ortaya kmtr.

3 Mays 1939'da Sovyet Dileri Komiseri olan Litvinov grevden alnarak yerine Vyaeslav Mihaylovi Molotov atanmtr. Bu atama Sovyet d politikasnda keskin bir dne iaret etmitir. Litvinov dneminde Sovyetler Birlii, Alman yaylmaclna kar ngiltere ve Fransa ile bir protokol oluturmak iin giriimlerde bulunmu, ne var ki her seferinde reddedilmiti. Molotov dneminde ise Sovyetler Birlii, Alman hkmeti ile bir saldrmazlk pakt iin almtr. Uzun diplomatik grmeler sonucunda 24 Austos 1939 gn Sovyetler Birlii ile Almanya arasnda bir saldrmazlk pakt imzalanmas karara balanmtr.

Almanya: ncelikle Orta Avrupa, ardndan Dou ve Bat Avrupa'y Almanya topraklarna katmak amacndadr. kincil plan ise Asya'ya zellikle Rusya ve Yakn Dou'daki stratejik noktalar ele geirmektir.

2)talya: Birinci Dnya Sava'ndan istediini alamayan talya dar bir smrge alanyla sanayisini beslemeye alyordu. Ayrca Birinci Dnya Sava'nda itilaf devletleri ile gr ayrlna den talya, Mussolini'nin faist politikalar sebebiyle Avrupa'da sorun tekil ediyordu. talya'nn eski Roma mparatorluu gibi gl bir devlet olmasn isteyen Mussolini, Almanya ile yaknlaarak Mihver devletler blounda savaa girmitir. talya; Kuzey Afrika ve Balkanlar'da ilerlemitir. Ar ulusuluu esas alan Faist ynetim, ksa sre sonra demokrasiyi kaldrd. lkedeki dier rklardan olanlar zorla talyanlatrmaya alt. D politikada ise, Akdeniz evresinde smrge kurmaya, yani emperyalizme yneldi. Mussolini, Akdeniz'e "Bizim Deniz" (mare nostrum) diyordu ve Roma mparatorluu'nu yeniden meydana getirmek istiyordu. Bu amala talya, 5 Kasm 1937'de, Roma'da imzalanan bir anlamayla Anti-Komintern Pakt'na katld.

3)Japonya: Birinci Dnya Sava sonunda Almanya'nn Uzak Dou smrgeleri Japonya'ya verilmiti. stelik in'in bir blm de Japon hkimiyetindeydi. Ancak bu kadar smrge bile hzla sanayileen ve byyen Japon ekonomisini yetmiyordu. Japonyann 1931'de Manurya'y igal etmesi, sonra 1937'de in'e yeniden sava amas, Avrupa'daki bunalma bir de, Uzakdou bunalmn katt. Japon-in sorunu Milletler Cemiyeti'nde ele alnd. Ancak Japonya'ya kar bir harekette bulunulamad. Uzakdou'daki statkonun bozulmas, ncelikle Amerika Birleik Devletleri'ni ilgilendiriyordu. Bu devlet, Japonya'nn giriimlerine karyd ve in'i destekliyordu. Dier taraftan Sovyet Rusya da, Japonya'nn glenmesinden ve yaylmasndan endie duyuyordu. Ayrca in komnistlerini destekliyordu. Bu nedenlerle de Japonya, Amerika Birleik Devletleri ile Sovyetler Birlii'nin basksn duyuyordu.Bylece Almanya, Fransa ile Sovyet Rusya'nn arasnda kalrken; Japonya da, Amerika Birleik Devletleri ile Sovyet Rusya'nn arasnda kalm bulunuyordu. Bu bakmdan Almanya ile Japonya, yani statkoya kar olan devletler, ortak tehlike olarak grdkleri Sovyet Rusya'ya kar birletiler. Bunun sonucunda iki devlet arasnda Berlin'de 25 Kasm 1936'da Anti-Komintern Pakt yapld. Bu paktn yapl nedenleri ve amalar antlama metninin giri blmnde yle belirtilmitir: "Almanya ve Japonya, Komintern denilen Komnist Enternasyonali'nin hedefinin mevcut btn vastalardan yararlanarak devletlerin paralanmas ve boyun edirilmesi olduunu bilerek; Komnist Enternasyonali'nin devletlerin i ilerine karmalarna seyirci kalmann yalnz onlarn i bar ve dzenini tehlikeye sokmakla kalmayarak, dnya barn da tamamen tehdit ettii kanaatinde olarak; komnist bozgunculuuna kar ortak savunma iin birlikte alma istei ile... anlamaya varmlardr."

Antlamann maddeleri ise unlard:

I. Yksek kit devletler, Komnist Enternasyonali'nin faaliyetleri hakknda birbirini aydnlatmak, gerekli olan savunma nlemlerini saptamak ve bu nlemleri ibirlii yaparak uygulamak konusunda anlamlardr.II. Yksek kit devletler, Komnist Enternasyonali'nin bozguncu faaliyeti ile tehdit edilen nc devleti bu anlamann ruhuna uygun savunma nlemlerini benimsemeye veya bu anlamaya katlmaya davet edeceklerdir.III. Anlama imzaland gn yrrle girecek ve be yl sreyle geerli olacaktr."

Bylece bu antlama ile Almanya ve Japonya arasnda siyasi rejim esasna dayal bir ittifak yaplm ve bununla "Berlin - Tokyo Mihveri (Ekseni)" kurulmutur.

4)ngiltere: ( Yattrma Politikas): Yattrma politikas, kinci Dnya Sava'na giden dnemde ngiltere Babakan Neville Chamberlain'le zdeleen politikaya verilen isimdir. Appeasement politikas olarak da adlandrlr. Chamberlain Hitler'in esas ilgi alannn douda olduuna inand iin Komnist SSCB'ye kar kendileriyle ittifaka gireceini, hatta Hitler'i Sovyet topraklarna yneltebileceini umut etmi, ekoslovak topra olan Sdetlerin Almanya'ya verilmesinden sonra daha nce Bismarck'n yapt gibi Hitler'in de artk kazandklarn elinde tutmaya alacan ummutu. Fakat Hitler, taleplerini devam ettirerek bu dnceyi boa karmtr.

29 Eyll 1938 tarihinde byk devletlerin Sdetleri Almanya'ya verme karar almasna yol aan Mnih Anlamas, yattrma politikasnn doruk noktasyd. Konferanstan dnen Chamberlain uaktan indiinde "Size bugn onurlu bir bar getirdim" diyecekti. Fakat 15 Mart 1939'da Almanya hibir Almann yaamad ekoslovakya topraklarnn geri kalann igale balaynca, yattrma politikasnn bittiini ilan etmek zorunda kald. Takip eden haftalarda ngiltere Polonya'ya garanti verdi ve ciddi sava hazrlklarna balad. Ancak, byk bir sava nlemek iin ge kalnmt.

5)Fransa: Fransa 1924'te, Sovyet Rusya da 1935'te ekoslovakya ile birer ittifak yapmlard. Fransa, bu ittifak gereince yardma gemek iin, ngiltere'nin de harekete gemesini istiyordu. Fakat ngiltere, byle bir yardma hemen kalkmak istemeyince, o da ngiltere'yi izledi ve ngilterenin Yattrma Siyasetini destekleyici bir tutum sergiledi.

6)ABD: Savan banda tarafsz kalan ABD sonralar Fransa ve ngiltere'ye silah yardm yapmtr. Almanya'nn kkrtmalar sonucunda Japonya tarafndan Pearl Harboura saldrya uram ve kesin olarak savaa girmitir. ABD'nin savaa gimesi ile savan seyri deimi, Almanya genileme politikas yerine var olan snrlarn koruma politikasn uygulamtr.

7.SSCB: Almanyann Avrupada izledii yaylmac siyasetini devam ettirmesi ve Hitlerin Mnih Antlamasyla kendisine verilen dnlerle yetinmemesi ngiltere ve Fransay SSCB ile birlikte l bir ittifak arayna itmitir. Ancak aralarndaki gr farklar bunun gereklemesine meydan vermedi. Bu konuda devlet arasnda grmeler srerken de, 23 Austos 1939'da, Almanya ile Sovyet Rusya arasnda bir "Saldrmazlk Pakt"nn yapld akland. Bu Pakt'a gre:

Almanya ve Rusya, tek olarak veya dier devletlerle ortaklaa birbirlerine kar her trl saldrgan hareketten kanacaklard.

Taraflardan birisi nc bir devletin saldrsna urarsa, dier taraf hibir ekilde bu nc devleti desteklemeyecekti.

Taraflar, ortak karlarna deinen konular hakknda karlkl bilgi edinmek zere, srekli olarak birbirleriyle temas halinde kalacaklard.

Taraflardan hibiri dorudan ya da dolayl olarak dier taraf aleyhine ynelik bir devlet gruplamasna katlmayacakt.

Antlamann sresi on yl olacakt.

Almanya, bu suretle Rusya'nn tarafszln da saladktan sonra, Polonya zerindeki basksn oaltmaya balad

C.Savan Avrupada Balamas ve Yaylmas

29-30 Austos 1939 gecesi, Polonya'dan Danzig serbest ehrinin kendisine geri verilmesini, Koridor blgesi iin plebisit yaplmasn, seferberliin kaldrlmasn ve bu konulan grmek zere bir Polonya temsilcisinin 30 Austos gn Berlin'de bulundurulmasn istedi. Polonya bykelisi, Alman yetkilileri ile ancak 31 Austos 1939 akam temas kurabildi. Almanya bu durumu, Polonya'nn istenen temsilciyi gndermemesi eklinde yorumlayarak, Polonya tarafndan isteklerinin reddedildiini aklad. Ertesi gn, 1 Eyll 1939'da, Alman birlikleri sava ilan edilmeksizin Polonya snrlarn aarak bu topraklan igale balad.

Almanya'nn bu giriimi karsnda ngiltere ve Fransa, Almanya'dan askeri harektn durdurmasn, birliklerini Polonya'dan geri ekmesini istediler. Fakat bir cevap alamadlar. Bunun zerine ngiltere ve Fransa, 3 Eyll 1939'da Almanya'ya sava ilan ettiler. Bylece de kinci Dnya Sava balam oldu.

1.Savan Taraflar:

a)Mihver Devletleri: Almanya, talya, Japonya

Berlin'de 5 Kasm 1936'da talya ile Almanya arasnda Anti-Komintern Pakt yapld. 25 Kasmda Japonyann da bu pakta katlmasyla Berlin-Roma- Tokyo Mihveri kuruldu.

Bu dnemde Almanyann banda Adolf Hitler, talyann banda Benito Mussolini ve Japonyann banda Hideki Tojo bulunuyordu.

Hitler, talya ve Japonya ile 1940 ylnda Berlin'de l Pakt imzalad. Bu pakt, Avrupa ve Afrikann dzenlenme hakkn Almanya ve talyaya, Asya'nn dzenlenme hakkn da Japonya veriyordu. Daha nce (1939) talya ve Almanya arasnda imza edilen elik Pakt, 1939 Avrupa Sava'nn balamasna sebep olmu, 27 Eyll 1940 tarihinde elik Pakt'a Japonya'nn da katlmas ile l Pakt'n meydana gelmesi, savan, tm dnyaya yaylmasn salamtr.

b)Mttefik devletler: ngiltere, Fransa, SSCB ve ABD

ngiltere ve Fransa, Almanya ve talyann saldrgan politikasna kar SSCB ile ittifak arayna girmi ancak baarl olamamt. Almanya ile saldrmazlk pakt yapan SSCB, Polonya ve Fransay igal eden Almanyann Barbarossa Harektyla kendi topraklarnda igallere balamas zerine Mttefik grubuna gemitir. ABD ise Japonyann Pearl Harbour Basknndan sonra Mttefiklerin tarafna geerek savaa girmitir.

2.Savan Yaylmas

a)Almanyann Savat Cepheler

Sava ncesinde Almanya, 1938de Avusturyay, 1939da ise ekoslovakyay igal etmiti.

23 Austosta SSCB ile saldrmazlk pakt yapan Almanya, 1 Eyllde Polonyaya saldrarak igale balamtr.

Bunun zerine Polonyaya daha nce garanti veren ngiltere ve Fransa Almanyaya 3 Eyllde sava ilan etmitir.

Ancak hzl bir ekilde Almanlarn Polonyay igal etmesi zerine SSCBde doudan Polonyay igale balam Alman ve SSCB igalini durduramayan Polonya teslim olmutur.

Nisan 1940da Almanya, Norvee saldrd. Amalar denizaltlar iin sler kurmak ve svein kuzeyindeki madenlerden kartlarak denizyoluyla Norvein Narvik limanna getirilen demire el koymakt.

Norvein igaliyle beraber Danimarkada Alman saldrsn nleyemeyince teslim olmak zorunda kald.

10 Mays 1940ta Almanya bu defa Belika, Hollanda ve Lksemburgun igal etti. Yardma gelen ngiliz ve Fransz ordular da pskrtld. 13 Maysta Sedanda Alman tanklar Meuse Irman geti ve Fransann ilerine doru ilerledi. Hollanda 14 Maysta teslim oldu.

Alman tanklar kuzeye, kyya doru ilerledi ve geri ekilen Mttefiklerin nn kesti. Belika 27 Maysta teslim oldu.

Bunlar olurken Fransa, Alman snrnda Maginot Hatt adyla anlan savunma hattn kurdu. Kuzeydeki ngiliz birlikleri, Belikann savaa girmemesi nedeniyle Almanlarla hi karlamad.

Belikada skp kalan ngiliz ve Fransz birlikleri byk kayplar verdi. ngiliz deniz glerinin yardmyla Dunkerque kylarndan 346 bin kadar Mttefik askeri kurtarld; ama silah, ara ve gereler geride brakld.

14 Haziranda Almanlar Parise girdiler, 22 Haziranda da Franszlar atekes antlamasn imzaladlar. Alman gleri Kuzey Fransay ve btn Atlas Okyanusu kylarn igal etti.

Almanyann kontrolnde Faizmi benimseyen Mareal Henry Philippe Petain, Vichy ehrinde bir hkmet kurdu.

Hitler bir sonraki hedef olarak ngiltereyi seti. Alman hava kuvvetleri Gney ngilteredeki havaalanlarn ve limanlarn her gn bombalamaya balad. ngilizlerin kesin direniiyle karlaan Almanlar, ardndan Londray ve ngilterenin i blgelerindeki kentleri de bombalad. Bu basknlar pek ok sivilin lmne ve byk zarara yol at.

SSCBnin igali: ( Barbarossa Harekt): Hitlerin SSCB ile 1939da yapt saldrmazlk paktnn asl amac, Almanyann ayn zamanda hem batda, hem douda savamak zorunda kalmasn nlemekti. 1940ta Alman ordular Fransay kertip ngilizleri Avrupadan srnce Hitler, SSCBye saldrmaya karar verdi. Hzl bir harektla SSCB zerinden Ortadouya inmeyi tasarlamt. Harekt 22 Haziran 1941de balad.

Alman Harektnn balamas zerine Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Romanyada SSCBye sava atlar. Sava balangta Almanlar iin olduka olumlu geliti. Almanlar sonbaharda Leningrad kentine, aralk aynda da Moskovann banliylerine ulatlar. Daha gneyde de Don Irma azndaki Rostov kentine ulatlar, ama k geldiinde Alman birlikleri yorulmu, savama gleri azalmt.

Ardndan SSCBnin kar saldrs balad. Tasarlarnda bu harektn k gelmeden tamamlanmas ngrld iin, Alman askerlerinin giysileri souk k gnlerine uygun deildi. Byk kayplar verdiler ve SSCBnin ilerinde tutunabilmelerine karn balangtaki glerini bir daha kazanamadlar.1942de Hitler, Karadeniz ve Hazar Denizi arasnda bulunan Kafkasya petrol yataklarn ele geirmeyi hedefledi. Bir Alman ordusu austosta Maykoptaki petrol merkezine ulat. Daha kuzeydeki Stalingrad kentine ynelik saldrlar ise baarsz oldu. SSCB birlikleri kenti sonuna kadar savundu ve k bastrnca kar saldrya getiler. 250.000 kiilik Almanya ve Romanya birliklerini kuattlar ve ubat 1943te bu birlikler teslim oldu. SSCBnin II. Dnya Savann bu en byk kara arpmasndaki baars Almanlar Kafkasyadan ekilmek zorunda brakt. 1943 yaz balarken SSCB ordular Almanlar geri srd ve 1944 banda Polonyaya ok gemeden de Romanyaya girdi. Bylece Almanyann dou cephesindeki geri ekilii hzland.

Not:Bu savata SSCB byk ykma urad ve yaklak 20 milyon insann yitirerek II. Dnya Savanda en ok can veren lke oldu.

b)talyann Savat Cepheler

talya sava ncesinde 1935 ylnda Habeistan, 1939da Arnavutluku igal etmiti.

Kuzey Afrika Cephesi

10 Haziran 1940da talya, Almanyann yannda savaa girdi. 1940 sonbaharnda talyanlar Somalinin ngiliz egemenliindeki blmn ele geirdiler. Kuzey Afrikadaki Libya o zaman talyannd. Kzldeniz kysnda bulunan Eritre ve Somalinin bir blm de talyannd. Etiyopya 1935te talyann igali altna girmiti. talyann blgedeki gleri ana ss Msrdaki ngiliz glerinden ok stnd.

talya, Msr ele geirmek iin taarruza gemise de baarl olamamtr. Daha sonra Almanlar Rommel komutasnda asker gndermi ve mihver devletleri burada Kahireye kadar ilerlediler. Ancak buradaki ngiliz direnii baarl oldu. ngilizler daha sonra taarruza gemi El - Alameyn zaferiyle sonuland. Bundan sonra Almanlar ve talyanlar, Bat l boyunca geri ekilmek zorunda kald.28 Ekim 1940da talya, Dou Akdeniz stnln ele geirmek iin Yunanistana saldrp Ege Denizine inmeyi planlamsa da baarl olamamtr.

c)Japonyann Savat Cepheler

Pearl Harbor basknyla ayn gn, Formozadan kalkan Japon uaklar Filipin Adalarna saldrd. Bu adalar daha sonra Japon birliklerince igal edildi. General Douglas Mac Arthur komutasndaki ABD ve Filipin gleri yenildiler ve blgeyi boaltmak zorunda kaldlar. Japonlar 1942 Maysnda Filipini ele geirdiinde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir aldlar. Japonlar saldrlarn srdrerek ABDden Guam ve Wake adalarn, ngiltereden de Hong Kongu aldlar. Japon askerleri Tayland zerinden hareketle

Malayay igal etti ve yarmadann alt blmlerine, Singapura doru ilerlediler; Singapur 1942 ubatnda teslim oldu. Daha sonra, Saravak, Brunei, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya, Solomon Adalar, Yeni Ginenin dousu, Gilbert Adalar, Andaman Adas ve Aleut Adalar da Japonyann eline geti. Buralar savunmaya alan mttefik deniz gleri byk kayplar verdi, askerlerinin pek ou ld veya esir edildi.

Bu saldrlar sonucunda Japonya, Gneydou Asyann denizden ulamn denetleyen adalar ele geirdi. Japonlar ayrca inhindi ve Taylanddan geerek Birmanyay da igal etti ve oradaki ngiliz birliklerini Hindistana ekilmek zorunda braktlar. Gney Asyaya kurduklar slerden Avustralyaya hava saldrlar dzenlediler.

d)ABDnin Savat Cepheler

ABD savata tarafsz kalmasna karn ngiltereye destek salyordu. rnein 1940ta ABD, deniz kuvvetlerinin 50 destroyerini ngiltereye dn vermiti. 7 Aralk 1941de Pazar gn sabah saatlerinde, Japon uak gemilerinden havalanan 360n zerinde sava ua, Hawaii Adalarndaki Pearl Harbour deniz ssnde bulunan ABD sava gemilerine saldrd. ( Pearl Harbour Baskn) Japonlar bombaladklar 8 sava gemisinden 6sn batrd ya da kullanlamaz hale getirdi; ama ssn kendisi pek zarar grmedi. Uak gemileri o anda baka yerde olduklar iin bu saldrdan kurtuldu. Bu olay zerine ABD Kongresi 8 Aralk 1941de Japonyaya gn sonra da Almanya ve talyaya sava ilan etti.

Kuzey Afrika karmas

General Dwight D. Eisenhower komutasndaki ngiliz ve ABD( askerlerinden oluan 100 bin kiilik bir kuvvet Fas ve Cezayir kylarna bir karma yapt. Mttefikler nce douya, Tunusa ilerledi ama Akdeniz zerinden hava ve deniz yoluyla getirilen gl Alman birliklerince durduruldu. 1943 Ocak ay sonunda Montgomerynin ordusu Bat ln geerek Tunusa girdi. Zorlu arpmalardan sonra mttefik ordular Mays 1943te Alman ve talyan kuvvetlerini kertti.

talya karmas

Mttefikler Kuzey Afrikadaki baarlarn 1943 Temmuzunda Sicilyay igal ederek srdrd. Sicilya'nn yitirilmesi ve talyann mttefiklerce bombalanmas talyan diktatr Benito Mussoliniyi ekilmeye zorlad. Eyll balarnda talya teslim oldu ve Maltadaki donanmasna el kondu. Bu olay talyada mttefikler ile Almanlar kar karya brakt.

Ekimde Napoliye ulaan mttefikler yarm adann ortalarnda gl bir Alman savunmas tarafndan durduruldu. 1944 Ocanda mttefikler Anzioya karak bu savunma hattnn ardna gemeye altlar. Polonya birliklerinin Cassinoyu almasndan sonra Anziodaki kuvvetlere katlmak zere kuzeye doru ilerlemeyi baardlar ve 4 Haziranda Roma alnd.

Normandiya karmas

Fransann kurtarlmas iin daha ok ABD, ngiliz ve Kanada birliklerinden oluan Mttefik gleri 1944 Maysnda ngilterenin gney kylarnda topland. Ayrca bu birlikleri denizin br kysna gtrmek zere 4.000 gemi ve karma arac ile bunlar korumak iin sava gemilerinden oluan bir filo da hazrd. Avrupann geri alnmas iin oluturulan Mttefik glerinin bakomutan General Eisenhowerd

Almanlar Mttefiklerin Dover Boazndan saldracaklarn sanyorlard. Oysa karma, Cherbourg ile Le Havre arasnda yer alan Normandiya kysnda balad. 6 Haziranda parat birlikleri, bombardman uaklar desteinde askerler ve tanklar gemilerden kyya kt. Almanlar kyya engeller ve maynlar yerletirilmiti, ama akama doru General Montgomerynin komutasndaki 85 bin asker kyya ulamay baard.

Almanlar Kuzey Fransa boyunca batya sren Mttefikler 25 Austos 1944te Parisi kurtardlar. Eyllde General Eisenhower Fransadaki Mttefik kuvvetleri komutanlna getirildi. ABD birlikleri gneye, ngiliz ve Kanada ordular ise Belikaya ilerledi. Mttefiklerin ilerleyii ubatta da srd.

Alman tanklarnn ounluu dou cephesinegnderilmiti. Martta Reni geen Mttefikler Almanyaya doru hzla ilerledi; Alman glerini yararak Hollandaya girdi. Nisan 1945te ABD birlikleri Leipzig, Karl-Marx-Stadt ve Mnihi ald; Elbe rma zerindeki Torgauda SSCB birlikleriyle bulutu. Daha kuzeyde Montgomerynin askerleri Elbeyi geerek Hamburga girdi ve ardndan Baltk Denizindeki Lbeck ve Wismara doru ilerlediler.

e)SSCB

Alman igallerinin balamas zerine SSCB olas bir Alman saldrsna kar batda tampon devletler oluturmak amacyla, Baltk lkesini, Estonya, Letonya ve Litvanyay igal etti. Ardndan SSCB, Finlandiyadan birliklerine Finlandiya topraklarna girme hakknn verilmesini istedi. Finlandiya SSCBnin koullarn kabul etmek zorunda kald.

Normandiya karmasnn baarl olmas zerine Rusya douda yalnz kalm ve ilk nce Romanyay sras ile Bulgaristan, Macaristan, Yugoslavyay, ekoslovakyay, Arnavutluku, ve Almanyann bir ksmn ele geirmi hepsine sava tazminat yklemi savatan urad zararlar karlamaya almtr.

f)Hava Saldrlar

ngilterenin Kta Avrupasna asker karmasn geri pskrten Almanya, bundan sonra ngiltereye youn ekilde hava saldrlarna balamtr.

ngilterede zellikle hava gcnn SSCBye younlamas zerine nemli Alman kentlerini ve lojistik tesisleri bombardmana balamtr.

g)Deniz Savalar

Savan banda ngiltere ve Fransann gl donanmalar vard. Alman donanmas ise, daha gl olmakla birlikte, modern ve etkiliydi. Uak gemisi yoktu, ama sava gemileri ve hzla artan denizalt gcyle ticaret gemilerine byk zararlar verebiliyordu.

Akdenizde ngiliz Deniz gcnn stnl sayesinde askeri ve erzak tayan dman gemileri batrlarak Kuzey Afrika harektna yardmc olundu. Ne var ki ngiliz donanmas da Alman denizatllarnn ve kyda stlenmi sava uaklarnn saldrlaryla ar kayplar verdi. Dman uaklarnn yaratt tehlike yznden ngiliz gemileri Bat lndeki sava iin gerekli destei Cebeli Tark Boaz ve Akdenizden getirmek yerine ounlukla mit Burnu ve Svey kanal yolunu izleyerek saladlar.

Atlas okyanusundaki asl sava Alman denizaltlaryla oldu. Bu sava gece gndz durmakszn srd. Uak gemilerinden ve kydaki hava slerinden kalkan sava uaklar, sava ara ve gerelerini tayan ticaret gemileri konvoylarn korumaktayd. Ama Alman denizaltlarna engel olmak ok gt. Sava sresince bu deniz altlar mttefiklerin 23.351 ticaret gemisini batrd; buna karlk 782 Alman denizalts yok edildi.

3.Savan Sona Ermesi

talyadaki Mttefik gler 13 Austos 1944te Floransay ald. Almanlar bunun zerine Pisa ile Rimnini arasnda bir savunma hatt oluturarak k gelene kadar burada tutundular. Nisan 1945te Mttefikler Po rman geti ve Alp Dalarna doru ilerledi. talyada Almanlar 2 Maysta teslim oldular. ki gn sonra da Mttefikler Avusturyadan gneye doru ilerleyen ABD askerleriyle bulutu.

SSCB birlikleri ise 1944 Hazirannda Dou Avrupada bir harekt balatt. Temmuz sonunda Varovann karsnda Vistl Irmann dou kysna doru ilerlediler. Daha gneyde SSCB ordusu iki koldan ilerlemeye balad. Biri Baltk Denizinin dou kylar boyunca, br de Tuna vadisi zerinden Macaristana doru ilerledi. Almanlar bu ilerlemeyi durduramayarak geri ekildiler.

1945 balarnda, Almanyann artk uzun sre savaamayaca ortaya kmt. Mttefik liderler, ABD bakan Roosevelt, ngiltere babakan Churchill ile SSCBnin nderi Stalin Krmdaki Yalta kentinde toplandlar ve Almanyann koulsuz olarak teslim alnmasnda anlatlar. Ayrca sava sonras Avrupaya ilikin planlar da yaptlar. Ocak 1945te SSCB askerleri Oder Irman aarak Silezyaya girdi. Gneyde ise ubatta Budapeteye, nisan banda da Viyanaya girdiler ve Berline doru ilerlediler. 25 Nisanda Berlini kuattlar. Kentin merkezindeki bir yer alt snandan savunmay ynetmekte olan Hitler savan yitirildiini kavrayarak 30 Nisanda intihar etti. Amiral Karl Dnitzi kendi yerine atamt.

Dnitzin temsilcileri Reimse Mttefiklerle grmeye gitti. Batda Mttefiklere teslim olmay; ama douda SSCB ile savamay srdrmeyi istiyorlard. Eisenhower Almanlarn her yerde koulsuz teslim olmalar konusunda srar etti. Almanyann teslim olmas 8-9 Mays 1945te gece yars gerekleti.

Japonyann Teslim olmas

ABD, Japonyann ky kentlerini youn bir biimde bombalad srada bakan Truman, Japonlarn direniini krmak ve sava ksaltmak gerekesiyle atom bombas kullanmaya karar verdi. Atom bombas ABDde gizlice gelitirilen ve byk ykm gc olan bir silaht. 6 Austos 1945te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardman ua Hiroima kenti zerine ilk atom bombasn att. 3 gn sonra gc azaltlm bir atom bombas da Nagasakiye atld. Bu bombalar Hiroimada 200 bin Nagasakide 80 bin sivilin lmesine ve on binlerce kiinin yaralanmasna yol at bu kentler byk lde ykld. Bitki rts byk zarar grd. Atom bombasnn yol at radyasyonun etkisi yllarca srd. Radyasyon nedeniyle insanlar daha sonra da sakatlandlar ve ldler. 8 Austosta SSCBde Japonyaya sava at ve Japonlarn elinde bulunan Manurya ve Koreyi igale balad. Bunun zerine Japonya 2 Eyllde resmen teslim oldu ve II. Dnya Sava sona erdi.

Not. Hiroimaya Kk ocuk adl Atom Bombas Enola Gay isimli uak yerel saat 8.15de atld. Bu bombann atlmas ile 140.000 kiilik katliam gerekleti. Oluturduu radyasyonun etkileri ile hayat kaybeden insan says 230.000 kiiye ulat. 70.000 kii buharlaarak, asfalta yaparak ld. Kentin yzde 60 haritadan silindi, kent zerinde 13 kilometrekarelik bir radyasyon bulutu olutu.

3 gn sonra iman Adam isimli pltonyum bombas atld. Bu bombann ilk hedefi Fukuokaydu fakat hava kapal olduu iin hedef Nagazakiye evrildi. 12:02 de 21 ton patlaycnn gcnde olan bomba brakld. 75.000 kii annda kavruldu. 5 yl ierisinde bir o kadar insan daha ld ve en az lenler kadar da insan sakat kald.

4.Sava Srasnda Toplanan Konferanslar

a)Casablanca Konferans (1424 Ocak 1943)

Casablanca Konferans, 1424 Ocak 1943'de Roosevelt ile Churchill arasnda yaplmtr.

Konferans Kuzey Afrika cephesinden sonra savan nasl ekillendirilmesi konusunu grmek zere toplanmtr. Konferansta alnan kararlar unlardr:

I. Rusya zerindeki basky hafifletmek iin Sicilya'ya karma yapmak ve Almanya zerindeki basky arttrmak

II. Balkanlarda ikinci bir cephenin almasn mmkn klmak iin, Trkiye'nin de savaa katlmas konusunda gerekli askeri hazrlklar yapmak;

III. Almanya'nn mukavemeti yeteri kadar zayflaynca Avrupa'da da bir cephe amak ve nihayet "Almanya, Japonya ile talya kaytsz artsz teslim oluncaya kadar" mcadeleye devam etmek.

Mihver'in "kaytsz-artsz" teslim konusunda Konferans'ta alnan karar, Mihver devletlerine hibir mit brakmamas ve sonuna kadar dayanma kararn kuvvetlendirmesi ve dolaysyla da savan uzamasna sebep olmas gerekesiyle, sonradan baz tenkitlere konu olmutur.

b)Washington Konferans (1226 Mays 1943)

Kuzey Afrika cephesinin tasfiyesi zerine alnacak yeni tedbirleri grmek zere 1226 Mays 1943 gnlerinde toplanan bu konferans Roosevelt ile Churchill arasnda olmutur. Alnan kararlarn esaslar yledir:

I. talya'nn saf d klnmas iin bu memleketin igali. Bu igal gerekletirilirse, Almanya'nn btn Balkanlardaki durumu zayflayacak,

II. kinci Cephenin Fransa'da almas ii 1944 ilkbaharnda tamamlanacaktr.

III. Sava sonras dzeni iin Churchill tarafndan ileri srlen u fikirler kabul edilmitir: Bar koruma sorumluluu Birleik Amerika, ngiltere, Sovyet Rusya ve in'e verilecekti. Bu drt devletin tekil ettii Dnya Konseyi'ne bal olmak zere, Avrupa, Amerika ve Uzakdou Blge Konseyleri kurulacaktr. Avrupa'da bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve skandinav federasyonlarn ihtiva edecektir. Trkiye, Balkan Federasyonu'na dhil olacaktr. ngiltere ile Rusya arasnda da kuvvetli bir Fransa bulunacak ve ayrca, Polonya ile ekoslovakya Sovyetlerle iyi geineceklerdir.

c)Quebec Konferans ( 1424 Austos 1943 )

Bu konferans, talya'da Mussolini'nin birdenbire dmesiyle ortaya kan yeni durum karsnda, ikinci cephe meselesini yeni bir adan ele almak amac ile, Churchill ve ngiliz Genelkurmay ile Amerikan Genelkurmay arasnda Quebec'de yaplmtr.

Bu konferansta Churchill, talya'da ortaya kan yeni durum dolaysyla, ikinci cephenin Fransa yerine, Trkiye'nin de savaa katlmasyla Balkanlarda almasnda ok srar etmi, fakat grn kabul ettirememitir. kinci cephenin Fransa'da Normandie kylarnda almasna karar verilmi ve bunun hazrlanmas sorumluluu da Amerikallara braklmtr.

d)I. Moskova Konferans ( Ekim 1943)

1943 yl Ekim aynda Moskovada Dileri Bakanlar dzeyinde toplanan, Tahran Zirvesinin hazrl niteliindeki ve II. Dnya Savann yrtlmesinin yan sra sava sonras dzen ile ilgilenen Konferanstr. Sava sonras dzeni iin yaplan ilk toplant olarak kabul edilmektedir. Konferans, Trkiye asndan da nem tamaktadr. Konferansa ngiltereden Sir Anthony Eden, ABDden Cordell Hull, Sovyetler Birliinden Vyacheslav Molotov ile in Dileri Bakan katlmtr.

Alnan kararlar unlardr:

I.Sovyetler Birlii Almanyaya kar nihai zafere kadar savaaca konusunda gvence verdi.

II.Sovyetler Birlii, savatan sonra kurulacak olan uluslararas kuruluu destekleyeceini syledi.

III.Avusturyann igale uram dost bir lke olduu ve savatan sonra kendisiyle bir bar anlamas yaplmasnn sz konusu olmad konusunda anlamaya varld.

IV.Almanyada Nazizmin talyada Faizmin tasfiyesi kararlatrld.

V.Trkiye konusunda ise Trkiyeden nce hava alanlarnn kullananm talep edilecek, 1943 ylnn sonuna doru da savaa katlmas konusunda giriimde bulunulacakt.

e)Kahire Konferans (22-26 Kasm 1943)

II. Dnya Sava sonra Uzak Dou'daki gelimeleri deerlendirmek maksadyla; Roosvelt, Churchill ve Chiang Kai-Shek arasnda Kahire'de yapld. Konferansta kesin bir sonuca varlamad. Roosvelt ve Churchill Tahran Konferansna bu atmosfer iinde gittiler. Ayrca bu konferansta Trkiyenin savaa girme durumu da grlm ama bir sonuca varlamamtr konferansa Trkiye'den smet nn katlmtr.

f)Tahran Konferans (28 Kasm1 Aralk 1943)

Tahran Konferans, Roosevelt, Churchill ve Stalin arasnda yaplmtr.

Rusyann basklar sonucunda ikinci cephenin 1 Mays 1944 almas kabul edilmitir.

kinci cephe ile ilgili olarak, Trkiye'nin de savaa katlmasna karar verilmitir.

Sava sonras bar dzeninin korunmas iin bir milletleraras tekilat kurulmas fikri btn taraflarca kabul edilmekle beraber, Ruslar, drt byk devlet arasna in'in de katlmasna yine itiraz etmiler, fakat onlar da isteklerini kabul ettirememilerdir.

Oder Nehri'ne kadar olan Alman topraklarnn Polonya'ya verilmesi kabul edilmitir.

g)II. Moskova Konferans (920 Ekim 1944)

Stalinle Churcill arasnda yaplmtr. Yaplma amac Balkan topraklarnda nfuz alanlarnn paylamdr.

Romanya, Rus, Yunanistan ngiliz nfuzuna terk edildi. Yugoslavya ve Macaristan %50 ngiliz, %50 Rus nfuzu altnda olacakt. Bulgaristan iin bu oranlar, %75 Rus, %25 ngiliz idi. Bu yzde oranlarnn anlam, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek siyasal eilimlerin oranlaryd.

Almanya iin kurulacak Mttefik Kontrol Komisyonu'nda Fransa'ya da yer verilmesi ile Montreux Szlemesi'nin deitirilmesi de kabul edildi.

h)Yalta Konferans ( 4-11 ubat 1945)

Almanyann kmesinden ardndan hangi blgelerin kimin denetiminde olaca ya da kimlerin nereleri kurtaraca konusunda anlamazlklar zme kavuturmak ve hem de sava sonras dnyasnn ana izgileriyle dzenlenmesi amacyla SSCBnin Yalta Kenti'nde toplanmtr.

Konferansta ABDyi Roosevelt, ngiltereyi Churchill ve SSCByi Stalin temsil etmitir.

Konferansta alnan kararlar unlardr:

SSCB, Almanya'nn teslim olmasndan ksa bir sre sonra Japonya'ya sava amay ve Uzak Dou savana katlmay kabul etti.

Almanya igal blgesine ayrlacak, fakat ngiltere ve Amerika kendi blgelerinde Fransa'ya da bir ksm brakacaklard. Ayn ekilde Berlin ehri de ortak igal altnda bulunacakt.

SSCB, Almanya'nn 20 milyar dolar tamirat borcu demesini ve bunun yarsnn kendilerine verilmesini; bahse konu borcun da yarsnn iki yl iinde makina, snai tehizat seklinde menkul sermaye olarak; geri kalan bakiyenin de 10 yl iinde Almanya'nn eitli rnlerinden demesini; Alman ar sanayiinin % 80'nin yok edilmesini teklif ettiler. Sovyet teklifi Amerika ve ngiltere tarafndan ok ar bulundu ve 20 milyar rakam esas olmak kaydyla deme ekli mteakip mzakerelere brakld.

Birlemi Milletlerin kurulmas da kabul edildi ve Birlemi Milletler Szlemesinin temel ilkeleri belirlendi. l Mart 1945'e kadar ortak dmana sava ilan etmi olanlarn yelie alnmalarna karar verildi.

Not:Bu karar zerine Trkiye, 23 ubat 1945'de Almanya ve Japonya'ya sava ilan etti.

Varova'da bulunan geici Polonya Hkmeti'nin en ksa zamanda gizli oya dayanan serbest ve demokratik seimler yapmas kararlatrld.

Nazi Almanyasna bal olan uydu lkelerde demokratik rejimlerin kurulaca akland.

Boazlar statsnn SSCB lehine deitirilmesine, konunun Dileri Bakanlar tarafndan ele alnmasna, durumdan Trkiye'nin de haberdar edilmesine karar verildi.

)Potsdam Konferans (17 Temmuz - 2 Austos 1945)

Barn nasl salanaca konusunu grmek zere toplanmtr. ABD, SSCB ve ngiltere arasnda yaplm son toplantdr.

Alnan kararlar unlardr:

Sovyetler Birlii, 16 Austos 1945'te Polonya ile yaptklar bir antlama ile Polonya-SSCB snrn Curzon izgisi olarak kabul ettirdiler.

Almanya Konusunda: Almanya'daki tm Nazi kurumlarnn ortadan kaldrlmas, Amerika Birleik Devletleri, Birleik Krallk, Fransa ve Sovyetler Birlii igal blgelerinde ayr ayr demokratik rejimlerin kurulmasna karar verilmitir.

Alman sava endstrisinin bar ekonomisinin gereksinimlerine gre yaplandrlmas, Tamirat borcu iin herhangi bir rakam tespit edilmemesi, Sovyetler Birlii'nin, ABD, Birleik Krallk ve Fransz igal blgelerinden herhangi bir tamirat borcu talep etmemesi kabul edilmitir.

Bar ekonomisi iin gerekli olmayan endstriyel tehizatn pek az bir ksmnn Sovyetler Birlii'ne verilmesine, Alman donanmasnn byk blmnn tahrip edilmesine ve sava sulularnn yarglanmasna karar verilmitir.

Avusturya'nn Durumu: Avusturya ve bakenti Viyana, Almanya rneinde olduu gibi drt devlet arasnda igal blgelerine ayrld.

talya'nn Durumu: talya'nn 1943 ylndan beri demokrasi yolunda gsterdii gelimeler dikkate alnarak bu lkeye bar iin ncelik verilmesi ve bar hkmlerinin mmkn olduu kadar yumuak tutulmasna karar verildi.

Romanya, Bulgaristan ve Macaristanla bar yaplmadka ABD ve ngiltere bu lkeleri tanmay reddetti.

spanya'nn Durumu: spanya savaa katlmamakla birlikte Mihver devletleri ile ibirlii yapt iin Milletlere alnmamas gr benimsendi.

ran'n derhal boaltlmasna karar verildi.

Boazlarn durumu:Sovyetler Birlii, Trkiye'nin zayf olmas fikrinden hareketle serbest gei iin gereken garantiyi salayamadn, bu sebeple Boazlarn Sovyetler Birlii ile Trkiye'nin ortak kontrol altna konulmasnn uygun olacan ileri srerek Boazlardan s talep ettiler. ABD ile ngiltere ise Sovyetlerin Boazlardan tam gei serbestsine taraftar idiler. Konu hakknda herhangi bir karar alnmad ve her devletin grn Trkiye'ye bildirmesi kararlatrld.

Tuna nehri fiilen Sovyet egemenlii ve kontrol altna girmi durumdayd. Bu nedenle Tuna'da gidi-geli serbestsinin salanmas ve statnn yeniden tespitine karar verildi.

5)II. Dnya Savanda Trkiyenin D Politikas

Trkiye II. Dnya Savana katlmad. Ama sava boyunca izledii yanszlk siyasetinde zaman zaman byk basklara maruz kald.

Trkiye 1939da sava olaslnn iyice artmas zerine toprak btnln korumaya ynelik ittifak anlamalar salamak amacyla baz giriimlerde bulundu. Almanya ve talyann saldrgan tutumlar karsnda doal olarak bu giriimler ngiltere, Fransa ve SSCBye ynelikti.

lk grmeler sonucu 12 Mays 1939da ngiltereyle, 23 Haziranda Fransayla Trkiyenin de Bar Cephesi iinde yer aldn aklayan ortak bildiriler yaymland. Ama SSCB ile yaplan grmelerden bir sonu alnamad.

Bunun zerine 19 Ekim 1939da Ankarada Trkiye-ngiltere-Fransa ttifak Anlamas imzaland. Anlamaya gre Trkiye bir Avrupa devletinin saldrsna urarsa ngiltere ve Fransa yardmda bulunacak, buna karlk Avrupada kacak bir sava Akdenize yaylrsa Trkiyede ngiltere ve Fransaya yardmda bulunacakt.

Savan Balkanlara doru yaylma eilimi gstermesi zerine Trkiye, Balkan Antantna bal lkelerle de ibirliini glendirmeye alt. Ama ubat 1940ta Belgradda toplanan Balkan Antant Bakanlar Konseyi bu ynde olumlu bir karar alamadan dald.

10 Haziran 1940ta talyann da katlmasyla sava Akdenize yaylnca Trkiyenin 1939 Ankara Anlamasyla stlendii ykmllkler gndeme geldi. Ancak Fransann ksa bir sre sonra teslim olmas, ngilterenin de bu konuda srarl davranmamas Trkiyeyi savatan uzak tuttu.

1941 ylnda SSCBye saldrmaya hazrlanan Almanya gney kanadn gvenceye almak amacyla Trkiyeye bir saldrmazlk anlamas nerdi. Trkiye bunu hemen kabul etti. 18 Haziran 1941de imzalanan bu anlama Trkiyenin sava d kalma siyasetinde yeni bir aama oldu.

Bunu 10 Austos 1941de SSCB ile ngilterenin ortak notas izledi. Savan iyice younlat bu dnemde her iki lke Trkiyenin toprak btnlne saygl olduklarn bildiriyorlard. Buna karlk Trkiyeden 1936 Montr (Montreux) Szlemesini tam olarak uygulayarak stanbul ve anakkale boazlarn sava gemilerine kapal tutulmasn istiyorlard.

a)Eden Menemenciolu Grmesi

ngiltere Dileri Bakan Anthony Eden, Moskova Konferansndan dnerken Kahirede Trk Dileri Bakan Numan Menemenciolu ile bir araya geldi. (5-6 Kasm 1943) Eden, Trkiyeden hava slerini amasn ve yl sonuna kadar savaa kaylmasn istedi. Alman hava kuvvetlerinin Egedeki stnln krmak iin ngilterenin Gneybat Anadoludaki havaalanlarna iddetle ihtiya duyduunu syleyerek Trkiyenin savaa katlmasndan kaynaklanacak avantajlardan bahsetti. Bu nerinin reddi halinde ngilterenin Trkiyeye gndermekte olduu yardm kesecei uyarsnda da bulundu.

Bu istekler Dileri Bakan Menemenciolu tarafndan reddedildi. Mttefiklere hava sleri vermek ve savaa girmek arasnda hibir fark yoktu. Hava sleri verildii takdirde Almanya Trkiyenin byk kentlerini bombalayabilir ve Trkiye savaa srklenebilirdi. Trkiye ise savaa katlmak iin hazrlkl deildi.

b)Adana Grmeleri

1943te Mttefiklerin stnl belirince