ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

Τίτλος: Η κοινωνική γλωσσική ποικιλία των διαφημίσεων ως παράγοντας του «χάσματος των γενεών» μεταξύ γονέων και παιδιών

Χρονική διάρκειαΔύο διδακτικές ώρεςΕισαγωγήΗ διδακτική πρόταση που ακολουθεί αφορά την ενότητα «Γλωσσικές Ποικιλίες» του εγχειριδίου της Α΄ Λυκείου (σς 21-37) και πιο συγκεκριμένα τη θεματική «Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες» (σς 29-37). Η διδακτική πρότασηΗ διδακτική πρόταση αναπτύσσεται με βάση τους άξονες που οργανώνουν το ΠΣ και παρουσιάζονται στο ακόλουθο σχήμα:

Η θεματική ενότηταΤο σενάριο εστιάζει άμεσα στο τμήμα «Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες», σελ. 29-37 του σχολικού εγχειριδίου, και πιο συγκεκριμένα την υποενότητα «Γλώσσα και ηλικία» της σελ. 30.

Τίτλος: Το χάσμα γενεών στη διαφήμιση: γονείς και παιδιά

Πεδίο, διδακτικό αντικείμενο και διδακτική ενότητα:

Έκφραση – Έκθεση Α΄ Λυκείου, θεματική στο ΠΣ «Γλώσσα, γλωσσική ποικιλότητα και γλωσσική αλλαγή». Η έμφαση εδώ δίνεται στις γλωσσικές ποικιλίες. Στο σχολικό εγχειρίδιο καλύπτει την ενότητα «Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες», σελ. 29-37

Σύντομη περιγραφήΠρόκειται για (κριτική) μελέτη του τρόπου, με τον οποίο οι κοινωνικές ποικιλίες της γλώσσας (γλώσσα του διαδικτύου και γλώσσα των νέων) χρησιμοποιούνται, προκειμένου να αποτυπώσουν τις διαφορές των γενεών.

Στη συνέχεια προχωρά στο κείμενο της σελ. 29, «Κάθετη διαίρεση: κοινωνικές διάλεκτοι», εισαγωγικό στην κοινωνική γλωσσική ποικιλότητα:

2

Διερεύνηση του θέματοςO καθηγητής αναλύει το περιεχόμενο των δύο κειμένων και κατόπιν ακολουθεί συζήτηση στην τάξη για τη γλωσσική ποικιλότητα και πιο συγκεκριμένα για τις κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες: ποιες ποικιλίες χρησιμοποιούνται στα διαφημιστικά κείμενα, από ποια στοιχεία φαίνεται ότι οι νέοι χρησιμοποιούν διαφορετική ποικιλία από τους γονείς τους, αν οι μαθητές και οι μαθήτριες αναγνωρίζουν τις νεανικές ποικιλίες που χρησιμοποιούνται κλπ. Με τον τρόπο αυτόν τα παιδιά διατρέχουν ολόκληρη την ενότητα «Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες», με μεγαλύτερη έμφαση στον παράγοντα «Γλώσσα και ηλικία», λόγω του υλικού της δραστηριότητας, χωρίς όμως να περιορίζονται απαραίτητα σ’ αυτόν. Στη συνέχεια, παίρνουν ασκήσεις για το σπίτι. Οι ασκήσεις αυτές μπορούν να είναι: α) οι ασκήσεις της υποενότητας «Γλώσσα και ηλικία», σελ. 30:

Η τελευταία άσκηση της υποενότητας, σελ. 37:

Γνώσεις για τον κόσμο και στάσεις, αξίες, πεποιθήσεις Οι γνώσεις για τον κόσμο που προωθεί η εκδοχή αυτή είναι ότι η γλώσσα δεν είναι ενιαία, αλλά διέπεται από ποικιλότητα. Η διαφήμιση αξιοποιεί την ποικιλότητα αυτή. Από το ΠΣ:

«Η ποικιλότητα είναι εγγενές χαρακτηριστικό των γλωσσών». «Οι νέοι συμμετέχουν σε διάφορες κοινότητες και ομάδες, στις οποίες η γλωσσική ποικιλία που

χρησιμοποιούν παίζει σημαντικό ρόλο».Γνώσεις για τη γλώσσαΑπό το ΠΣ:

«Είδη της γλωσσικής ποικιλότητας: οριζόντια (γεωγραφική) και κάθετη (κοινωνική) διάκριση στο εσωτερικό μιας γλώσσας».

«Ο ρόλος του γλωσσικού συστήματος στη γλωσσική διαφοροποίηση: ο ρόλος της προφοράς, των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων και του λεξιλογίου στη γλωσσική διαφοροποίηση».

«Διακειμενικότητα: αναγνώριση κειμένων που αξιοποιούν συνειδητά και για συγκεκριμένους λόγους τη γλωσσική ποικιλότητα».

3

Γραμματισμοί και δεξιότητεςΑναγνωριστικός γραμματισμός: οι μαθητές και οι μαθήτριες μαθαίνουν να αναγνωρίζουν ότι η γλώσσα διέπεται από ποικιλότητα, η οποία επηρεάζεται από κοινωνικούς παράγοντες. Από το ΠΣ:

«Αξιοποίηση της γλωσσικής ποικιλότητας στον διαφημιστικό λόγο». «Η ιδιαιτερότητα της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι νέοι σε διάφορα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα

(π.χ. σύγχρονη γραπτή επικοινωνία, περιβάλλοντα κοινωνικής δικτύωσης)». «Αναγνώριση των λειτουργιών της γλώσσας σε συνάρτηση με τους κοινωνικούς ρόλους/ταυτότητες,

τις κοινωνικές σχέσεις και τις κοινωνικές πρακτικές».Διδακτικές πρακτικές και ταυτότητεςΑπό το ΠΣ:

«Ανάλυση κειμένων και εντοπισμός των γλωσσικών στοιχείων που αποκαλύπτουν την κοινωνική θέση των συγγραφέων και τις κοινωνικές σχέσεις των συνομιλητών σε περίπτωση διαλόγου. Εντοπισμός της προσπάθειας ομιλητών να «κρύψουν» ή να τονίσουν την κοινωνική τους ταυτότητα».Αξιολόγηση Aναμένεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση:

Να ερμηνεύουν το γεγονός ότι η γλώσσα δεν είναι ομοιογενής και να μιλούν γι’ αυτό (προφορικά, γραπτά).

Να εξηγούν τους λόγους που οδηγούν στη γλωσσική διαφοροποίηση και τη γλωσσική μεταβολή. Να εξηγούν πώς αξιοποιείται στην καθημερινή επικοινωνία η ποικιλότητα αυτή.

(ΕΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΙ) Ι. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ [Νέο ΠΣ]

Πρώτη Θεματική Ενότητα: Γλώσσα, γλωσσική ποικιλότητα και γλωσσική αλλαγή (σς σχολικού βιβλίου:16-37, 48-59, 60-65, 70-71).

Δεύτερη Θεματική Ενότητα: Το κείμενο: η δομή, τα χαρακτηριστικά του και η ποικιλότητά του (σς σχολικού βιβλίου: 16-20, 44-47, 66-76, 141-159, 199-250,271-278).

Τρίτη Θεματική Ενότητα: Προφορικός, γραπτός και πολυτροπικός λόγος(σς σχολικού βιβλίου: 48-59, 92-131,148-155).

Τέταρτη Θεματική Ενότητα: Γλώσσα, κοινωνία και επικοινωνία και επικοινωνία (σς σχολικού βιβλίου:16-38, 39-42, 44-47,48-59, 60-65, 82-87).

ΙΙ. ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Γραμματισμός (literacy): σύνολο δεξιοτήτων και πρακτικών χρήσης ποικίλων κειμένων που επιτρέπουν στο άτομο να

διαχειρίζεται την κοινωνική του ζωή μέσα από τη συμμετοχή του σε τομείς κοινωνικής δραστηριότητας. Γραμματισμός οπτικός/εικονιστικός (visual literacy): σύνολο δεξιοτήτων και πρακτικών σχετικών με την παραγωγή και

κατανόηση μηνυμάτων που μεταδίδονται μέσα από εικόνες και διαγράμματα, εντεταγμένων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Γραμματισμός, κριτικός (critical literacy): προσέγγιση που δίνει έμφαση στην ανάδειξη και κατανόηση του ρόλου που παίζει η

γλώσσα στην κατασκευή, αναπαραγωγή και επιβολή μιας ιδεολογικά διαμορφωμένης κοινωνικής πραγματικότητας. Γραμματισμοί σχολικοί (school literacies): οι γλωσσικές, επικοινωνιακές και πολυτροπικές δεξιότητες παραγωγής και

επεξεργασίας των νοημάτων που παράγονται μέσα από τα κείμενα που χρησιμοποιούνται σε διάφορα μαθήματα για τη διαπραγμάτευση της γνώσης και την επικοινωνία μαθητών/-τριών και εκπαιδευτικού στη σχολική κοινότητα. Στον όρο αυτό μπορεί να ενταχθούν και οι παιδαγωγικές ιδεολογίες που κατευθύνουν την ανάγνωση και τη γραφή και διαμορφώνουν τις ταυτότητες των μαθητών/-τριών.

Γραμματισμός ψηφιακός (digital literacy): σύνολο δεξιοτήτων και πρακτικών σχετικών με τα κείμενα που το άτομο παράγει μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών ή αναζητά και παράγει στο διαδίκτυο για να συμμετέχει στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Γραμματισμός, αναδυόμενος: (emergent literacy): σύνολο στάσεων, γνώσεων και δεξιοτήτων που έχουν σχέση με την αποκωδικοποίηση του γραπτού λόγου και την κατανόηση του περιεχομένου του, καθώς και την παραγωγή γραπτών μηνυμάτων στην ηλικία πριν από την εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης.

Γραμματισμός, νέος (new literacy): σύνολο τεχνικών, λειτουργικών και κριτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την παραγωγή και πρόσληψη λόγου σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα.

ΙΙΙ. ΟΙ ΟΡΟΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ (genres): Λέγονται και είδη λόγου˙ ο όρος αναφέρεται στην κατηγοριοποίηση των κειμένων σύμφωνα με τις

συμβάσεις με τις οποίες συγκροτείται το κείμενο. Τα κειμενικά είδη αντικατοπτρίζουν τις λειτουργίες, τα νοήματα και το χαρακτήρα κοινωνικών περιστάσεων και αποτυπώνουν το σύνολο των κοινωνικών περιστάσεων μιας κοινότητας σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή.

Ενδεικτικά, κειμενικά είδη που συναντούμε καθημερινά είναι: η συνέντευξη, το βιογραφικό σημείωμα, το αυτοβιογραφικό κείμενο (στη λογοτεχνία), η αφήγηση προσωπικής εμπειρίας (στη λογοτεχνία), οι συστατικές επιστολές, οι ειδήσεις, τα ρεπορτάζ, τα εγκυκλοπαιδικά άρθρα, η αφήγηση προσωπικής εμπειρίας (στη λογοτεχνία), τα φυλλάδια και οι προκηρύξεις οικολογικών οργανώσεων, οι ετικέτες τροφίμων, κρασιών, φαρμάκων, οι συνταγές μαγειρικής.

Κειμενική κοινότητα (discourse community): σύνολο σχέσεων, οι οποίες δομούνται μεταξύ ατόμων, που συνδέονται μεταξύ τους με συγκεκριμένoυς ρόλους (π.χ. μαθητή-δασκάλου) και επικοινωνούν μέσα από συγκεκριμένα κείμενα και κειμενικές πρακτικές.

Κειμενική (μετα)λειτουργία (textual metafunction): γλωσσικές επιλογές μέσων των οποίων ο ομιλητής/η ομιλήτρια ή ο/η συγγραφέας συνδέει τις προτάσεις/τα εκφωνήματα μεταξύ τους, δημιουργώντας μια οργανωμένη ενότητα.

4

Κειμενικές πρακτικές (textual practices): τρόποι αλληλεπίδρασης ατόμων μέσα από τη συμμετοχή τους σε συγκεκριμένες, ιδεολογικά επενδεδυμένες δραστηριότητες παραγωγής και επεξεργασίας κειμένων.

ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ: Κατηγοριοποίηση των κειμένων με βάση τα εσωτερικά χαρακτηριστικά του κειμένου, δηλαδή τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και τη σχηματική του δομή. Βασικό κριτήριο της ταξινόμησης αυτής αποτελεί ο τρόπος σύλληψης και αναπαράστασης της πραγματικότητας από τον ομιλητή/συγγραφέα.

Οι κειμενικοί τύποι, όπως αυτοί αναγνωρίζονται από τη γλωσσολογία, διακρίνονται σε: περιγραφή, αφήγηση και επιχειρηματολογία. Με την εμπειρική σύλληψη και απόδοση της πραγματικότητας συνδέονται κατεξοχήν η περιγραφή και η αφήγηση, ενώ με τη νοητική επεξεργασία της η επιχειρηματολογία (αιτιολόγηση/ αξιολόγηση).

Συμπερασματικά, τα κειμενικά είδη κατατάσσονται σε κειμενικούς τύπους ανάλογα με την απόδοση της πραγματικότητας.IV. ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ- ΠΟΛΥΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ

Πολυτροπικό Κείμενο (multi-modal text): Κείμενο που χρησιμοποιεί για τη μετάδοση μηνυμάτων συνδυασμό σημειωτικών τρόπων. Για παράδειγμα, τα περισσότερα κείμενα των σχολικών βιβλίων, του ημερήσιου τύπου ή της τηλεόρασης είναι πολυτροπικά, αφού συχνά συνδυάζουν γλώσσα και εικόνα ή στην περίπτωση της τηλεόρασης και μουσική.

Πολυγραμματισμοί (multi-literacies): Σύνολο παιδαγωγικών αρχών που υποστηρίζουν την ποικιλία των μορφών γραμματισμού που λειτουργούν στις σύγχρονες κοινωνίες (οπτικός, εικονιστικός γραμματισμός κτλ.).

V. Η ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ Ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία γράφει ότι […] Τα δε χύδην μαθήματα παισίν εν τη παιδεία γενόμενα τούτοις συνακτέον εις

σύνοψιν οικειότητός τε αλλήλων των μαθημάτων και της του όντος φύσεως και ότι [ …] μόνη γουν η τοιαύτη μάθησις βέβαιος, εν οις αν εγγένηται, (Πλάτωνος Πολιτεία Ζ’ 537c).

[…] Τα μαθήματα, τα οποία διδάχθηκαν οι μαθητές ασύνδετα στην παιδική ηλικία τους, πρέπει να ενοποιηθούν, για να συνοψίσουν τη συνάφεια των μαθημάτων μεταξύ τους και [τη συνάφεια των μαθημάτων] προς τη φύση του όντος. […] Μόνο μία τέτοια μάθηση θα είναι πραγματικά μόνιμη σ’ αυτούς, που θα την κάνουν κτήμα τους].

Παναγιώτης ΝταβαρίνοςΣ.Σ. (ΠΕ02)

5