05.35.00 Heimspekileg forspjallsvísindi

• Kennari: Róbert H. Haraldsson, dósent í heimspeki. Viðtalstími: Miðvikudögum, kl. 13:30–14:30 í Aðalbyggingu (herb. 223). Tölvupóstur: robhar@hi.is og sími: 525–4364.

05.35.00 Heimspekileg forspjallsvísindi

• Dagskrá, lesefni og annað efni (RH: www.hi.is/~robhar) og einnig á heimasvæði námskeiðsins á Uglunni.

Jacques-Louis David, Dauði Sókratesar, 1787 http://socrates.clarke.edu/

Andi Sókratesar

• Samræðan• Siðferðileg hugtök• Aðferðin• Broddflugan• Áhyggjurnar• Stóísk ró• Sláandi fullyrðingar

Aðferðir Sókratesar

Samræðan Áhyggjurnar Broddflugan Kappræða/rökræða Hroki (Að þykjast

vita ...) Afhjúpun

Broddflugan I

„Því að ég er blátt áfram, þótt skringilega kunni að þykja til orða tekið, settur á borgina eins og broddfluga á stóran og kyngóðan hest, sem er í latara lagi sakir stærðar sinnar og þarf því eitthvað til að pipra sig upp“ (Platón, 1990, bls. 54).

Broddflugan II

• Sókrates er að lýsa ákveðnu hlutverki sem heimspekingar eins og hann hafa í borgarsamfélaginu.

• Sá sem leitar og gagnrýnir gerir samborgurum sínum meira gagn en hinn sem flýtur með straumnum.

Þekking og rétt meining

• Að binda niður réttar meiningar

• Að skilja og muna

• Að gera meininguna (skoðunina) að sinni

• Að geta útskýrt skoðunina og varið hana

Gagnrýnin hugsun

• Skilgreining

• Boðorð gagnrýninnar hugsunar

• Leiðir við skoðanamyndun

• Hvað eru góð rök?

Gagnrýnin hugsun

• „Ef menn væru sífellt að gagnrýna kenningar, aðferðir og vinnubrögð í vísindum myndu vísindin staðna smám saman og verða úr sögunni. Framfarirnar eru undir því komnar að menn efist um gildi ríkjandi kenninga, reyni að finna á þeim veika bletti ... Að reynt sé að finna galla á verki - hvert svo sem það er - til að unnt sé að gera betur“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 67).

Gagnrýnin hugsun

• Skilgreining Páls:

• „Gagnrýnin er sú hugsun sem fellst ekki á neina skoðun nema hún hafi fyrst rannsakað hvað í henni felst og fundið fullnægjandi rök fyrir henni“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 70).

Boðorð gagnrýninnar hugsunar

• Það er rangt að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum.

• „Það er ætíð rangt, alls staðar og fyrir hvern mann að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum“ (Clifford, 1877/1993, bls. 51).

Clifford

• Það eru rætur skoðunar eða sannfæringar (e. belief), en ekki innihald hennar eða afleiðingar, sem skipta máli.

• Réttnefnd sannfæring hefur áhrif á athafnir.

• Sannfæring er ekki einkamál þess er hana hefur.

Leiðir við skoðanamyndun

• Þrjóskuleiðin (e. method of tenacity)

• Kennivaldsleiðin (e. method of authority)

• Fordómaleiðin (e. a priori method)

• Gagnrýnin/vísindaleg hugsun (e. method of science) (sbr. Charles Peirce, 1877)

Hvað eru góð rök?

• Málefnaleg

• Þau má prófa í raunheimi og/eða rökheimi

• Skoðun manns má leiða af rökunum

Leiðarregla Williams James

• Sækstu eftir sannleikanum!

• Varastu villu!• Það dugir ekki að

aðhyllast annað þessara boða, við verðum að hafa hvort tveggja í huga.