66

057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Embed Size (px)

DESCRIPTION

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ — ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Εφη Καρποδίνη Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΑΜΑΖΟΝΩΝ Χρήστος Λάζος Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΧΗΜΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ Διον. Σιμόπουλος 21.. Εισαγωγή 21.. Ο Μεσσίας και τό άστρο της Βηθλεέμ 23.. Ανάλυση των δεδομένων 25.. Ή εποχή της Γέννησης 28.. Ο χρόνος της Γέννησης 30.. Οι αστρονομικές υποθέσεις 33.. Οι Μάγοι Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ Dr Albrecht Beckh OI ΝΑΝΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΤΗΛΟΥ Ν. Συμεωνίδης Ο ΚΟΣΜΟΝΑΥΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΡΕΣ Peter Kolozimo ΚΟΜΗΤΕΣ — ΟΙ ΠΑΡΑΞΕΝΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΜΑΣ Πέτρος Ροβίθης ΙΠΤΑΜΕΝΟΙ ΔΙΣΚΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΙΤΣΙΓΚΑΝ Γ. Μπαλάνος ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑ (2) —ΘΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΟΥΜΕ ΝΑ ΣΥΝΕΝΝΟΟΥΜΑΣΤΕ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ; Luciano Gianfranceschi

Citation preview

Page 1: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07
Page 2: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ά ρ θ ρ αΣΑΝΤΟΡΙΝΗ — ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Εφη Καρποδίνη

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΩΝ ΑΜΑΖΟΝΩΝ Χρήστος Λάζος

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΧΗΜΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ Διον. Σιμόπουλος

21.. Εισαγωγή21.. Ο Μεσσίας και τό άστρο της Βηθλεέμ23.. Ανάλυση των δεδομένων25.. Ή εποχή της Γέννησης28.. Ο χρόνος της Γέννησης30.. Οι αστρονομικές υποθέσεις33.. Οι Μάγοι

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ Dr Albrecht Beckh

OI ΝΑΝΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΤΗΛΟΥ Ν. Συμεωνίδης

Ο ΚΟΣΜΟΝΑΥΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΡΕΣ Peter Kolozimo

ΚΟΜΗΤΕΣ — ΟΙ ΠΑΡΑΞΕΝΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΜΑΣ Πέτρος Ροβίθης

ΙΠΤΑΜΕΝΟΙ ΔΙΣΚΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΙΤΣΙΓΚΑΝ Γ. Μπαλάνος

ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑ (2) —ΘΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΟΥΜΕ ΝΑ

ΣΥΝΕΝΝΟΟΥΜΑΣΤΕ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ; Luciano Gianfranceschi

τμήματαΦΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΜΑΣ ΓΡΑΦΟΥΝ

ΕΝΗΜEΡΩΣΗ

Παρακαλούμε όσους άποστέ-λουν συνεργασίες στο περιοδικόνά είναι δακτυλογραφημένες.Χειρόγραφα δέν επιστρέφονται.

Παρακαλούμε όσους άποστέ-λουν συνεργασίες στο περιοδικόνά είναι δακτυλογραφημένες.Χειρόγραφα δέν επιστρέφονται.

«ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ» μηνιαίο περιοδικό, Ετος ιδρύσεως 1975. ΙΔΙΟ-ΚΤΗΣΙΑ : Εκδόσεις «ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ» (Γ. Σωτηρόπουλος — Σ. Αλεβιζόπουλος) Ο.Ε.— Χρήστος Δ. Λάζος. Γραφεία Πανεπιστημίου 56, 3ος όροφος τηλ. 600.059. ΕΚΔΟ-ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Σπύρος Αλεβιζόπουλος, Βούλγαρη 72, Περαιεύς. ΔΙΕΥΘΥΝ-ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ Χρήστος Δ. Λάζος, Δημητρακοπούλου 65 - 67, Κουκάκι, "Αθήνα.ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Δανάη Αρνέλλου - Λάζου. ΓΛΩΣ-ΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Μ. Φιλιππίδου, Συνεσίου Κυρήνης 5 - 7 "Αθήνα, τηλ. 6464-845.ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ 'Ηλίας Καραμπατσάκης Ε.Ε. «ILMAK», Ασκληπιού 36, τηλ.632.984. ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΟΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Μιχάλης Μακέδος, Βουλγαροκτό-νου 26-28, τηλ. 6433.197. ΜΟΝΤΑΖ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ «GRAMAK» Ε.Π.Ε. Βουλγα-ροκτόνου 26-28 τηλ. 6433,197.ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ : «Εξάμηνη 180 δρχ. ετήσια 360. Οργανισμών κ.λπ. Εξάμηνη 300,ετήσια 600, έξωτερικοδ εξάμηνη 10 δολλάρια, ετήσια 20 δολλάρια. Επιταγές, εμβά-σματα, είς Σπύρο Αλεβιζόπουλο, Πανεπιστημίου 56, Αθήνα Τ.Τ. 142.Υπεύθυνος απέναντι του Νόμου: ΣΠΥΡΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ

Μοντάζ : Mary Apostolaki

Page 3: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Η ιδέα για την ίδρυση του περιοδικού είχε συλ-ληφθεί κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, αλλά γιατους εκδότες του ήταν θέμα αρχής, ή έκδοση του τηνεποχή εκείνη γιατί ενα περιοδικό πού σκοπεύει στηνπνευματική ανάταση δεν συμβιβάζεται με το σκο-ταδισμό. Ετσι ξεκινήσαμε τον Ιούνιο του 1975, μήναδύσκολο για την κυκλοφορία οποιουδήποτε εντύπου,πόσο μάλλον ενός νέου. Κατορθώσαμε όμως δίχωςδιαφήμηση και πομπώδη λόγια να ανεβάσουμε το σύ-

Τό άστρο της Βηθλεέμ: Ενα άπό τά πιο συ-ναρπαστικά στοιχεία στη γέννηση του Χρι-στού. Υπήρξε όμως; Ηταν ενα καθαρά αστρο-νομικό φαινόμενο ή μια φανταστική συμβολικήπροειδοποίηση για την δόξα του βρέφους τηςνύχτας εκείνης;

νολο των αγοραστών του σε μεγάλο αριθμό. Το γεγο-νός αυτό έμείς δεν το θεωρούμε επιτυχία, επιτυχίαγια μας σημαίνει κάτι περισσότερο. Σημαίνει ποι-κιλία θεμάτων, επιστημονική ενημέρωση, πλούτο συ-νεργατών καί πάνω απ' όλα προσφορά ουσιαστική,που σημαίνει νά μην κάνουμε πουθενά υποχώρηση,ενάντια ίσως στα συμφέροντα μας. Μας πλησίασανπολλοί προσπαθώντας μέσα άπό άρθρα τους νά υπο-στηρίξουν σκοταδιστικές απόψεις και νά εκμεταλλευ-τούν τις στήλες του περιοδικού για κάποιο ιδιαίτεροσκοπό. Δεν άφήσαμε κανένα νά «βιάσει» την πνευ-ματική παρουσία μας. Ούτε πλησιάσαμε κανένα μεσκοπό νά μας προβάλλει.

Ετσι φτάσαμε αισίως στο τεύχος 7 (επτά) πουείναι και τό τελευταίο του 1ου τόμου του περιοδι-κού. Κάθε επόμενος τόμος θα αποτελείται άπό 6 (έξη)τεύχη. Στό τεύχος του Δεκεμβρίου υπάρχει εκτετα-μένη συνεργασία Ελλήνων επιστημόνων και ερευνη-τών. Μπορούμε νά περηφανευτούμε ότι τό τεύχοςαυτό αποτελεί μια πραγματική προσφορά στό ελλη-νικό αναγνωστικό κοινό.

Παρουσιάζεται για πρώτη φορά ή παλαιοντο-λογική ανακάλυψη του καθηγητή Ν. Συμεωνίδη γιατους νάνους ελέφαντες της νήσου Τήλου. Ανακάλυψηπού αποτέλεσε σταθμό στην παλαιοντολογική ιστορίατης Μεσογείου. Ή νέα συνεργάτιδα τών «ΑΙΝΙΓΜΑ-ΤΩΝ» αρχαιολόγος Δις Εφη Καρποδίνη μας ξενα-γεί στον υπέροχο κόσμο της καταποντισμένης Σαν-τορίνης. Ή ομορφιά τών τοιχογραφιών του νησιούείναι απαράμιλλη. Αναλύεται ό θρύλος τών Αμα-ζόνων και παρουσιάζονται οι θεαματικοί κομήτες. Συ-νεχίζεται ή «ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑ» μέσα στα πλαίσιαπού χαράξαμε για μία απομυθοποίηση του θέματοςπού τόσο πολύ έχει παραξηγηθή. Επίσης παρουσιά-ζουμε άλλο ενα άρθρο του Πέτερ Κολοζίμο και μιαπερίπτωση ιπταμένων δίσκων πάvω άπό τό Μίτσιγ-καν.

Τό μεγαλύτερο όμως βάρος τό δώσαμε στό άρθροτου κ. Δ. Σιμόπουλου που 'χει σχέση με τό «ΑΣΤΡΟΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ». Παρουσιάζονται όλες οι υποθέ-σεις και ερμηνείες για τό πολυσυζητημένο αυτό φαι-νόμενο. Οπωσδήποτε δεν ήταν παρά κάτι, πού οφει-λόταν στους φυσικούς νόμους πού διέπουν το Σύμ-παν. Μία σπάνια σύνοδος τριών πλανητών, που κατάτην επιστήμη είναι γεγονός εξαιρετικής σημασίας.Πολλοί, θά αμφισβητήσουν τά γραφόμενα, γιατί ίσωςπιστεύουν η θέλουν νά πιστεύουν ότι ήταν κάποιο«θαύμα». Ας σκεφτούν όμως ότι μόνο ό Ματθαίοςαναφέρει τό άστρο της Βηθλεέμ και κανένας άλλοςαπόστολος. Και όταν κάτι δεν διασταυρώνεται δενμπορεί νά είναι και σωστό.

Οι αναγνώστες του περιοδικού θά μπορούν άπότις 10 Δεκεμβρίου νά άνταλλάσουν τά τεύχη τουςμε τόμους στα γραφεία του περιοδικού, Πανεπιστη-μίου 56, 3ος όροφος. Η βιβλιοδεσία θά είναι πο-λυτελής.

Οι εκδότες

Page 4: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Αξιότιμοι Κύριοι,Θέλω να σας εκφράσω τήν συμπάθεια

μου για την προσπάθεια σας. Τά πλαί-σια ύλης του περιοδικού ΑΙΝΙΓΜΑΤΑTOΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ περιλαμβάνουν πολ-λά θέματα άπό εκείνα πού μέ ενδιαφέ-ρουν.

Δέν μέ ικανοποίησε ή εμφάνιση — κυ-ρίως ή γραμματική έκφραση — άλλά μπο-ρώ νά το παραβλέψω λόγω του ενδιαφέ-ροντος που παρουσιάζουν τά άρθρα.

— ΙΙροτιμάτε τήν ειλικρίνεια άπό τήνκολακεία, έτσι δέν είναι—; Περιμένωβελτίωση, Τό κυριώτερο άπο τά θέματαπού μέ τράβηξαν στην έκδοση σας είναιή περιοχή της επιστημονικής φαντασίας.Είναι αρκετά παρεξηγημένη περιοχή καιχρειάζεται προσοχή στην εκλογή τωναναφερομένων άρθρων και αποσπασμά-των. Αφού θέλετε νά τήν παρουσιάσετε,κάντε το, τουλάχιστον σωστά.

Για νά μέ καταλάβετε, θεωρώ απα-ράδεκτο νά παραλείπετε άπό ένα δημο-σιευόμενο διήγημα τη φράση - κλειδί εευόμνη πού δίνει νόημα και ερμηνεία στο όλοδιήγημα. Ξαναδιαβάστε το διήγημα «Μά-θημα Ιστορίας» του Αρθουρ Κλάρκ, καιπροσθέστε μετά τήν τελευταία πρότασητις τρεις λέξεις: «Walt Dinsney Produ-ctions» θά καταλάβετε τότε τήν ειρω-νεία. Το πρόσωπο πού θά συμβόλιζε τήνανθρώπινη φυλή ήταν — ίσως — ό Ντό-ναλντ Ντάκ . . .

Μην παραλείπετε νά βάζετε τον τίτλοτου πρωτοτύπου, το περιοδικό πού δημο-σιεύτηκε πρώτη φορά και το έτος. Αυτόδηλαδή, ή τεκμηριωμένη βιβλιογραφία,πρέπει νά υπάρχει σε κάθε άρθρο. Ακόμακαι οι εικόνες πρέπει νά είναι τεκμηριω-μένες. Αν είναι φωτογραφίες, ποιος είναιό φωτογράφος,αν είναι σχέδια, ποιος εί-ναι ό καλλιτέχνης.

Γιά παράδειγμα αναφέρετε πουθενά ότιή φωτογραφία στην σελ. 17 του τεύχους2 — Ιούλιος 75 — στη δεύτερη συνέχειατου άρθρου «Ιπτάμενοι δίσκοι και δια-στημικοί πολιτισμοί» του Δ. II. Σιμοπού-λου, είναι καλλιτεχνική αναπαράστασητού εσωτερικού του διαστημοπλοίου Pa-ma, όπως το περιγράφει ό Αρθρου Κλάρκστο διήγημα του «Ραντεβού μέ τον Ράμα»(Arthur C. Clarke: Rendezvous WithRama, 1973, Victor Gollanz LTD Edi-tion) ; Δέν τον αναφέρετε. Και πρέπειεγώ πού έχω διαβάσει τό διήγημα νάαντιληφθώ ξαφνικά οτι αυτή τήν εικόνατην γνωρίζω, αν και δέν τήν έχω δηποτέ. Πιστεύω ότι είναι σωστό νά εκτι-μάτε και αναγνωρίζετε τήν πνευματικήέργαοία του οιουδήποτε, κυρίως όταντήν χρησιμοποιείτε.

Σάς χαιρετώ μέ τήν ελπίδα ότι θά ισχυ-ροποιήσετε τήν επιστημονική βάση τωνθεμάτων τά όποια δημοσιεύετε. Πιστεύωότι μπορείτε νά βελτιώσετε τήν έκδοση,και άν τό κάνετε, αυτό Θά είναι καλό γιάόλους.

Μανωλάς ΕμμανουήλΗλεκτρολόγος - Μηχανικός

Πανεπιστημίου ΙΙατρών

Υ.Γ. Θά σας παρακαλούσα νά μου προ-μηθεύσετε τό πρώτο τεύχος του περιοδι-κού «ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ TOΥ ΣΥΜΠΑΝ-ΤΟΣ» - Ιούνιος 1975.

Σας άποστέλλω ταχυδρομική έπιταγή,γιά εξάμηνη συνδρομή σύν τήν αξία τουπρώτου τεύχους. Ευχαριστώ.

2

—'Ασφαλώς και προτιμάμε τήν ειλι-κρίνεια από τήν κολακεία και οπωσδήπο-τε οι εύστοχες καί καλοπροαίρετες υπο-δείξεις τών αναγνωστών μας είναι απα-ραίτητες και αναγκαίες γιά τήν βελτίωσητου περιοδικού. Κανείς τέλειος.

Σχετικά μέ τήν γραμματική έκφρασηαναφέρουμε καί πάλι ότι το περιοδικόγράφεται στην δημοτική ή άν θέλετε τήνγλώσσα πού μιλάμε καί ερχόμαστε σ'έπικοινωνία. Τά θεσμικά πλαίσια μέσαστα οποία κινείται τό περιοδικό δεν μαςεπιτρέπουν παραχωρήσεις ή υποχωρή-σεις. Θά γράφεται στη γλώσσα του λαού.Καί πρέπει νά είναι απλό στή γλωσσικήτου παρουσίαση γιατί σκοπεύει στή λαϊ-κή βάση. Πρέπει νά είναι κατανοήσίμοάπό τους περισσότερους ανθρώπους. Εκείάλλωτε νομίζουμε οτι οφείλεται, καί ήεπιτυχία του. Υπάρχουν όμως καί οιανθρώπινες αδυναμίες καί ατέλειες. Γιάτόν λόγο αυτό αναθέσαμε τήν γλωσσική,γραμματική και συντακτική επεξεργα-σία της ύλης σε φιλόλογο, τήν ΚυρίαΜάνια Φιλιππίδου. Σχετικά μέ τό άρθροτου Αρθρουρ Κλάρκ «Μάθημα Ιστορίας»(«Lesson History») οι τρεις λέξεις πούαναφέρετε δέν υπήρχαν. Κι' άν υπήρχαν,δέν σημαίνει οτι ήρωας του διηγήματοςήταν ό Ντόναλντ Ντάκ. (Μην ξεχνάτεοτι ό Ντόναλντ Ντάκ αντιπροσωπεύει έναμεγάλο ποσοστό ανθρώπων έξ ού καί ήεπιτυχία του σαν Καρτούν).

Πιστεύουμε όμως οτι δέν ήταν ό ήρωαςτου διηγήματος καί νά γιατί: σέ καμμιάιστορία του Ντίσνεϋ δέν υπάρχει περι-γραφή σεξουαλικής σκηνής του ήρωατου Ντόναλντ με κάποιο άλλο πρόσωπο.Πουθενά. Κι' άν θυμάστε στό «ΜάθημαΙστορίας» υπήρχε μιά τέτοια σκηνή πούοί εξωγήινοι τήν θεώρησαν σάν σύγκρου-ση καταστροφική.

Βιβλιογραφία σκεφθήκαμε γιά όλα τάθέματα, αλλά δέν παρατίθεται λόγω χώ-ρου. Οποτε χρειάζεστε λεπτομέρειες θάσας ενημερώνουμε. Οσον αφορά γιά τήνφωτογραφία του εσωτερικού του διαστη-μοπλοίου είναι κάτι πού δέν καταλάβαμε.Τι σας πείραξε; το ότι δεν τό αναφέραμεότι υπήρχε καί σέ έργο του Κλάρκ; Αλλάαυτό είναι δικαίωμα μας. Οποσδήποτεοί φωτογραφίες πού παρατίθενται σέ κά-ποιον ανήκουν. Οταν όμως πληρώνουμεγιά τήν χρησιμοποίηση τους, δέν νομίζωότι είναι απαραίτητο νά δημοσιεύουμε τόνκτήτορα καί τήν πηγή προέλευσης κάθεφωτογραφίας. Τά θέματα, ε ί ν α ι , τεκ-μηριωμένα επιστημονικά. Βελτιώσεις θάυπάρξουν. Ευχαριστούμε γιά όλα.

-18.9.75Αγαπητό περιοδικό.

Είμαι τακτικός αναγνώστης σου άπότό πρώτο τεύχος. Αφορμή πού σου γράφω δέν είναι μόνο οι ευχές καί οί ευχα-ριστίες μου γιά τήν έκδοση αυτή, αλλάκαί ή τελευταία επιστολή του κ. Λαγ-καδά. Δέν είμαι ειδικός γιά νά απαντήσωμέ αριθμούς και θετικά επιχειρήματα.Είμαι ένας μελετητής καί μέ ενδιαφέρουν

«όλες» οί επιστήμες. Από τήν άποψηαυτή (βλέπω μέ αρκετή συμπάθεια καιτους συγγραφείς τύπου Μπαλάνου, Τό-μας κ.α.

Δέν υπάρχει πλανήτης Ηφαιστος, λέειό κ. Λαγκαδάς. Προσωπικά δέν ξέρω.Ξέρω μόνο ότι, όταν έγραφε τό βιβλίοτου ό Α. Τόμας, ή σύγχρονη αστρονομίαείχε πιστέψει ότι υπάρχει. Δικαιωνότανμάλιστα ή θεωρία πού έλεγε ότι τό Ηλια-κό Σύστημα έχει σχήμα πούρου. Εξ άλ-λου ό κ. Χασάπης μιλούσε εκείνο τόνκαιρό στό Εύγενίδειο Ιδρυμα γιά τήνανακάλυψη του Ηφαίστου. Αν αργότε-ρα ή αστρονομία διαπίστωσε ότι πρόκει-ται γιά λάθος, δέν τό ξέρω και θά ηθελανά τό μάθω τώρα.

Αναρωτιέται ο κ. Λαγκαδάς στό δεύ-τερο βιβλίο του: «Πώς οί αρχαίοι Αιγύ-πτιοι ότι ό Κρόνος έχει δακτύλιο». Δέναπαντάει όμως. Eίναι κακό πού απαντούνοι ευφάνταστοι;

Δέν θέλω νά θίξω τόν κ. Λαγκαδά. Διά-βασα μέ Λαχτάρα τά βιβλία του. Σέβο-μαι τις απόψεις του, αλλά στή φράσηπού παραθέτει άπο τό βιβλίο του Μπα-λάνου, τόν διακρίνει έλλειψη χιούμορ. Δένκατάλαβε τον ύπαινιγμό του «Λογοτέ-χνη» συγγραφέα. Ισως νά μήν κατάλαβεολόκληρο τό βιβλίο.

Προσωπικά πιστεύω στην Επιστήμη.Πιστεύω όμως καί στην Ιστορία, πούπολλές φορές δικαίωσε τους «ευφάντα-στους». Περισσότερα, άπ' όλα, όμως πι-στεύω στα γεγονότα.

Ηλίας ΚεφάλαςΜέλιγος Τρικάλων

Δαν ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΤΟΛΙΟΥ: 'Αγα-πητή φίλη, τό περισσότερο απ' όσα μαςυποδείξατε στά τρία κατά σειρά γράμμα-τα σας τά λάβαμε υπ όψη μας. Ξένηβιβλιογραφία καθώς και ξένες εκδόσειςείναι πολύ δύσκολο νά παρουσιάζουμεγιατί ή ύλη είναι τεράστια. Σχετικά μέτούς αστροναύτες πού σκοτώθηκαν «πε-ρίεργα» επειδή μίλησαν γιά πράγματαπού είδαν στό διάστημα εχουμε νά πούμεοτι οί πληροφορίες σας προέρχονται ίσωςάπό εσφαλμένες πηγές. Γνωρίζουμε ότιή ΝΑΣΑ διαθέτει — και πουλά — σειράσλάιτς ιπταμένων αντικειμένων πού έχουνφωτογραφηθεί άπό διάφορους αστροναυ-τες στά ταξίδια τους.

Μας γράφετε οτι τά θέματα του περιο-δικού άπό «εξωγήινα» έγιναν «γήινα» κα-τά πολύ. Δέν υποστηρίξαμε ποτέ ότι τόπεριοδικό αφιερώνεται στους ιπτάμενουςεξωγήινους, φίλους ή μή. Είναι εκλαϊ-κευμένο επιστημονικό περιοδικό πού εξε-τάζει τά πάντα. Τό Σύμπαν στο σύνολοτου. Τό περιοδικό «Ιπτάμενοι Δίσκοι»είναι αγγλικής εθνικότητας. Αλλα περιο-δικά συναφούς περιεχομένου μέ τό δικόμας, δεν εισάγονται. Σέ επομένη επιστο-λή θά σας αναφέρουμε διευθύνσεις Διε-θνών Εταιρειών πού άσχολούνται μέ α-στρονομικά θέματα καί ιπτάμενους Δί-σκους. Δέν ξεχωρίζουμε τους αναγνώστεςμας ούτε σέ πρόβατα ούτε σέ ερίφια. Επι-στολές ολόκληρες παραθέτονται μόνο

Page 5: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

όταν έχουν γενικώτερο ένδιαφέρον. Ευ-χαριστούμε για την αμέριστη αγάπη μέτήν οποία περιβάλλετε τό περιοδικό.

Κυρίους ΜΑΡΚΟΝ ΑΝΤΩΝΙΟΝ, Π.ΣΚΑΓΙΑΝΝΗ, ΕΥΑΓΓ. ΚΑΝΙΔΗΝ, Γ.ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΝ, ΗΛΙΑΝ ΚΕΦΑ-ΛΑΝ, ΚΩΝ/ΝΟΝ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ:Λάβαμε τά γράμματα σας όπου αναφέρε-σθε στον διάλογο πού άνοιξε ό κ, Λαγκα-δάς. Γιά νά παρατεθούν οί επιστολές σαςθά χρειαζόταν πάρα πολύς χώρος. Δεδο-μένου δέ ότι, λίγο - πολύ οι ίδιες παρα-τηρήσεις αναφέρονται, στις όποίες δό-θηκε απάντηση, τόσο από τόν κ. Μπα-λάνο όσο και άπό άλλους, θεωρούμε ότιθά 'ταν υπερβολή νά δημοσιεύσουμε τιςεπιστολές. Η επιστολή του κ. Αντωνίουείναι αρκετά ενημερωμένη σχετικά μέ τόθέμα. Ευχαριστούμε όλους γιά τόν κόποστον όποίο υποβληθήκατε. Στό τελευταίογράμμα του κ. Παπαδημητρίου θά απαν-τήσουμε σύντομα.

Κον Δ. ΚΟΥΤΣΟΥΚΗΝ: Λάβαμε τόγράμμα σας και τό διαβάσαμε μέ μεγάληευχαρίστηση. Θά είχαμε έρθει σ' επαφήμαζί σας πολύ συντομότερα, αν είχαμεγράψει κάποιο τηλέφωνο. Αγαπητέ φίλεέλάτε σύντομα σ' επαφή μαζί μας. Τάόσα γράφετε σχετικά μέ UFO και τήνύπαρξη εξωγήινης ζωής είναι πολύ ενδια-φέροντα. Τό έχουμε δηλώσει και άλλοτε,ότι κάθε συνεργασία έκ μέρους των ανα-γνωστών είναι αναγκαία. Εξ άλλου τόπεριοδικό εκφράζει κατά κύριο λόγο τουςαναγνώστες του. Μήν αργείτε στην επα-φή μας. Σας περιμένουμε.

Κον ΑΡΙΣ. ΤΣΑΛΔΑΡΗΝ: Η επιστο-λή σας δέν μπορεί νά πάρει απάντησηγιά τόν λόγο ότι κάθε διάλογος έχεισχέση μέ τήν δημοσίευση έπιστολών τουκ. Λαγκαδά έχει κλείσει έκ μέρους τουπεριοδικού.

Καν ΕΛΕΝΗ ΒΑΞΕΒΑΝΙΔΟΥ: Ευχα-ριστούμε γιά τά καλά σας λόγια. Νά ευ-χόμαστε μόνο νά μπορέσουμε νά διατη-ρήσουμε ζωντανή τήν προσπάθεια αυτή.

Κον ΓΕΩΡΓ. Χ. ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΝ. Α-γαπητέ αναγνώστη ευχαριστούμε τόσογιά τά καλά λόγια όσο και γιά τήν υπο-στήριξη προς τό περιοδικό. Σχετικά μετή γλώσσα τό περιοδικό δέν θά γράφε-ται παρά μόνο στην ΔΗΜΟΤΙΚΗ, τήγλώσσα του λαού. Σ' αυτό είμαστε ανυ-ποχώρητοι, κι εκεί οφείλεται, ή μεγάλητου κυκλοφορία. Οσον άφορά στουςεπιστημονικούς όρους πού σας δυσκο-λεύουν προσπαθούμε πάντα δίπλα σέ πα-ρένθεση νά τους αναλύουμε. Πάντως γιάοποιαδήποτε δυσκολία γράψτε μας πάλι

Κον ΓΕΩΡΓ. ΠΑΝΤΕΛΗ, μαθητή: Λά-βαμε τό γράμμα σας Συμφωνούμε μαζί σαςότι στον 21ο αιώνα πού μπαίνουμε, πρέ-πει νά 'χουμε ανοιχτά μάτια και νά δε-

χόμαστε καλόπιστα τις διάφορες θεω-ρίες. Τό νά δογματίζει κανείς σημαίνειάγονη σκέψη. Ευχαριστούμε γιά τά καλάσας λόγια,

Κον Π. ΠΕΤΡΙΔΗΝ: Μας γράφετε ότιένα περιοδικό τόσο σοβαρό δέν επιτρέ-πεται νά γράφεται στή δημοτική. Δηλώ-σαμε τή θέση μας στό θέμα αυτό. Τό πε-ριοδικό απευθύνεται σ' όλο τόν κόσμο,έχει πλατιά απήχηση και μεγάλη κυκλο-φορία. Ή σοβαρότητα του περιοδικούδέν εξαρτάται άπό τή γλώσσα αλλά άπότι λέει και τί προσφέρει στον κόσμο.Οί έγχρωμες φωτογραφίες κοστίζουν πα-νάκριβα και είναι πολύ δύσκολο νάμπουν στά τεύχη. Σχετικά μέ τά διάφοραμεταψυχικά φαινόμενα έχουμε κάνει μιάαρχή. Θά τήν συνεχίσουμε. Ευχαρι-στούμε.

Κον ΓΕΩΡΓ. ΠΡΟΚΟΠΑΚΗΝ: Ήσκέψη σας είναι πολύ καλή. Εχουμεξεκινήσει μιά τέτοια προσπάθεια γιά τάβιβλία πού αναφέρετε. Στό μέλλον, θαεξακριβώσετε περισσότερα γιά τό θέμααυτό. Ευχαριστούμε.

Κον ΘΕΟΔ. ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΝ: Αγα-πητέ φίλε ή πίστη σας στό έργο μας ενθου-σιάζει. Πράγματι πολλά άπό τά θέματαπού ασχολείται τό περιοδικό, ήταν ΤΑΜ-ΠΟΥ όπως γράφετε, «Είναι βαρύ τόέργο πού αναλάβατε, έχει τεράστιες εύ-θύνες απέναντι στην αλήθεια και τήνεπιστήμη, γι' αυτό και πάλι ΣΥΓΧΑΡΗ-ΤΗΡΙΑ, πού τολμήσατε νά σηκώσετε τόπέπλο της ΑΓΝΟΙΑΣ και νά μας δώσετελύση σέ τόσα μέ τόσα αγωνιώδη μυ-στικά». Θά σταθούμε πάντοτε πρωτοπό-ροι στην αναζήτηση της αλήθειας, χωρίςυποχωρήσεις, ούτε συμβιβασμούς. Ευχα-ριστούμε πολύ.

Κον Χ. ΤΖΑΝΕΤΗ: Φίλε αναγνώστη,ευχαριστούμε γιά τον έπαινο. Σχετικαμέ τους Ιπτάμενους Δίσκους έχει άρχι-σει ή παρουσίαση σχετικών θεμάτων, θαπροχωρήσουμε ακόμα πιο πολύ αργό-τερα.

Κον ΙΩΑΝΝ. ΣΟΦΙΑΝΟΝ: Εύχαρι-ρίστούμε γιά τήν αγάπη σας, Η αναγνώ-ριση της προσπάθειας πού καταβάλλουμεέκ μέρους των αναγνωστών είναι ένασυγκινητικό φαινόμενο. Μας δίνει κου-ράγιο νά προχωρήσουμε.

Κον και Δίδες MIX. ΠΑΥΛΟΠΟΥ-ΛΟΝ, ΠΕΛΛΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΑΛΕΚΑΠΟΥΛΑΚΗ: Ευχαριστούμε γιά τά καλάσας λόγια.

Κον ΜΙΚ. ΤΣΟΥΛ1ΑΝ: Ευχαριστούμεγια τις ευχές. Οπωσδήποτε θά παρου-οιαστούν θέματα Βιολογίας. Υπάρχειευρύ πλάνο θεμάτων, αλλά ακολουθού-με πάντα τά πορίσματα του έρωτηματολο-γίου, πού χαμε δημοσιεύσει στό πρώτοτεύχος. Ή συντριπτική πλειοψηφία ζητά

θέματα Αστρονομίας — Ιπταμένων Δί-σκων — Παραψυχολογίας.

Κον ΙΩΑΝΝ. ΧΑΡΑΝΑΝ: Ευχαρι-στούμε γιά τις ευχές. Υπάρχει κλάδοςτης Αστρονομίας και οποιοσδήποτε μπο-ρεί νά τόν ακολουθήσει. Συνεργασίες με-ταξύ κοινού και περιοδικού έχουν αρχί-σει.

Kov ANT. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΝ: Ευχα-ριστούμε γιά τήν επιστολή. Κάνετε λάθοςστην διατύπωση. Τό δημοσίευμα τουκ. Λαγκαδά δεν ήταν άρθρο — δεν είναισυνεργάτης του περιοδικού αλλά ανα-γνώστης του — αλλά επιστολή. Εκτασηστή συζήτηση θά γίνεται μόνο όταν οίεπιστολές αναφέρονται σε άρθρα του πε-ριοδικού. Από τήν αιτία αυτή ή επιστολήσας δέν μπορεί νά δημοσιευτεί έφ' όσοντό θέμα έχει κλείσει.

Κον Β.ΣΤ.Γ.: Δηλώσαμε ότι επιστολέςανώνυμες δέν δημοσιεύουμε. Τό γράμμασας είναι ενδιαφέρον. Αν θέλετε νά δη-μοσιευτεί πρέπει νά γράψουμε τό όνο-μά σας.

Κους ΙΩΑΝ. ΞΕΝΙΔΗ, ΑΝΤΩΝ. ΠΑ-ΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΙΩΑΝΝ. ΠΑΠΑΔΟ-ΠΟΥΛΟ. ΣΤΑΥΡΟ ΠΑΡΞΑΛΗ: Ευχα-ριστούμε γιά τις ευχές σας. Καταβάλλου-με κάθε προσπάθεια ώστε τό περιοδικόνά γίνεται περισσότερο ενημερωτικό.

Κον Ε. ΓΟΥΝΑΡΗΝ: Και μείς έχουμεκατανοήσει ότι αυτό που προέχει εκ μέ-ρους του περιοδικού είναι ή παρουσίασηόλων των θεμάτων που σχετίζονται μέ τόνΕλλαδικό χώρο. Εχουμε κάνει ήδη τήν

αρχή μέ τό ΠΙΚΕΡΜΙ, ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΔΑκ.λπ. Τό θέμα είναι τεράστιο και ή διεύ-θυνση του περιοδικού τό αντιμετωπίζειμέ ιδιαίτερη προσοχή. Πρέπει νά υπάρ-ξει συνεργασία πολλών ατόμων, επιστη-μόνων, ερευνητών κ.λπ. νά καταστρωθούνχάρτες και νά πάρει το όλο θέμα μιάσωστή πορεία. Ο Ελλαδικός χώρος πρέ-πει νά ερευνηθεί συστηματικά και αυτόχρειάζεται σωστές βάσεις. Προτρέπου-με όλους τους αναγνώστες του περιοδικούνά μας ενημερώσουν σχετικά μέ κάθε τιπου θά πέφτει στην αντίληψη τους. Καιόταν λέμε κάθε τι, κυριολεκτούμε. Οσαστοιχεία συγκεντρώσουμε γιά τή χώραμας θά κατατάσσονται σε ειδικά δελτίαπληροφοριακά. Υπάρχει πολύ υλικό.Λαογραφικές παραδόσεις, μύθοι, περίερ-γα συμβάντα, σπήλαια μυστικά, χαμένααρχαία αντικείμενα, θαλάσσιες έρευνες,τά πάντα. Ο,τι αντιλαμβάνεται, γνωρί-ζει, μαθαίνει η συνέβει στον ίδιο.

Τό περιοδικό έχει ξεκινήσει μιά μικρήπρός τό παρόν έρευνα μέ πολύ θετικάαποτελέσματα. Περιμένουμε τήν πρωτο-βουλία και τήν συμμετοχή των αναγνω-στών. Ηδη μέ τήν βοήθεια της συνεργά-τιδας του περιοδικού αρχαιολόγου ΕφηςΚαρποδίνη θά μελετηθεί τo μυστήριο τουαρχαιολογικού χώρου της Τίρυνθας—στόεπόμενο τεύχος. Και επεται συνέχεια.Περιμένουμε τους αναγνώστες νά συμ-βάλλουν θετικά.

Page 6: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07
Page 7: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ή νέα συνεργάτιδα τού περιοδικούαρχαιολόγος Δις Εφη Καρποδίνηπαρουσιάζει την ομορφιά ενός κατα-ποντισμένου κόσμου. Πιθανό νά εί-ναι ή χαμένη Ατλαντίδα όποιοςόμως ήταν είναι ό πολιτισμός αυ-τός ή τέχνη του ήταν κάτι το φαν-ταστικό.

Τ ό σύμπλεγμα των ηφαιστειο-γενών νησιών της Σαντορί-νης είναι αναμφισβήτητα μιά

από τις πιο ενδιαφέρουσες περιο-χές της Ελλάδας. Αποτελείται απότά νησιά Θήρα, Θηρασία και Ασ-προνήσι, πού σέ σχήμα στεφάνουπεριβάλλουν μιά βαθιά δακτυλιοει-δή θαλάσσια λεκάνη, πού ονομά-ζεται Καλδέρα (Caldera). Η Θήραμέ τό πεταλόμορφο σχήμα της,γνωστή περισσότερο μέ τό ιτα-λικό όνομα Σαντορίνη (από τόSanta Irene), μελετήθηκε, άπό τον17ον αι., άπό πολλούς ξένους περι-ηγητές επιστήμονες καί στά νεότε-ρα χρόνια άπό Ελληνες. Ο Γερμα-νός αρχαιολόγος Χίλλερ φόν Γκαίρ-τρινγκεν (Hiller v. Gartringen), πε-ριηγήθηκε καί μελέτησε κατά τάτέλη τού 19ου αιώνα τή Σαντορίνη,φέρνοντας σέ φώς πολλά ευρήματαάπό τήν αρχαία Θήρα: ναούς, θέα-τρο, στάδιο, οικίες και ακόμη συγ-κέντρωσε πολλές πληροφορίες γιατή σύγχρονη ζωή των νησιωτών.Από τίς παραπάνω πηγές φάνηκεότι άπό τό 2000 π.Χ. οί Θηραίοιείχαν αναπτύξει μεγάλο πολιτισμόκαι ότι αργότερα οί τρομακτικέςγεωλογικές αναστατώσεις νέκρω-σαν κάθε ζωή στό νησί.

Από τότε ώς τά σημερινά χρό-νια ή ζωή τού νησιού πέρασε δια-δοχικά περιόδους γεωλογικών με-ταβολών, γαλήνης, ερήμωσης καίέντονης ζωής. Οί γενιές πού έχουν

Από τήν γιγαντιαία έκρηξη του1500 π.Χ. καταποντίστηκε ενα με-γάλο τμήμα τον νησιού και στό βυ-θό δημιουργήθηκε υποβρύχιος κρα-τήρας, μιά καλδέρα 83 τετραγωνι-κών χιλιομέτρων, ή μεγαλύτερη τουκόσμου. Στό κέντρο του κόλπουσχηματίστηκαν αργότερα οι νησί-δες Νέα καί Παλαιά Καμένη.'Εδώ ό χώρος της καλδέρας όπωςφαίνεται άπό τήν παλαιά Καμένη.'Απέναντι ή λάβα της Νέας Καμέ-νης καί στό βάθος ή Θήρα μέ τήνπρωτεύουσα της τά Φηρά.

περάσει έχουν αφήσει τά ίχνη τους:τά κάστρα των Βενετσιάνων, οί εκ-κλησίες τού Βυζαντίου καί τά ερεί-πια της αρχαιότητας κι ακόμα πιοπριν τά ίχνη της ιστορίας ενώνον-ται μέ τά ίχνη τού γεωλογικού πα-ρελθόντος (είκ. 1).

Ή ιδιομορφία τού φυσικού πε-ριβάλλοντος, πού οφείλεται στηνπαρουσία τού ηφαιστείου, μέ τήνιδιάζουσα διάπλαση τού εδάφουςτού νησιού, συντέλεσε ώστε νά πε-ριβληθεί ή Σαντορίνη άπό εναθρύλο μυστηρίου. Τό φυσικό περι-βάλλον της, εντελώς διαφορετικόάπό τών άλλων νησιών τού Αιγαίου,ξαφνίζει μέ τήν τραχύτητα της μορ-φής του, καί τήν αυστηρή τουέκφραση καί οί διαδοχικές μετα-βολές τού έχουν δώσει έναν εντε-λώς ξεχωριστό χαρακτήρα. Απο-τέλεσμα αυτών τών γεωλογικών με-ταβολών, πού άρχισαν πολύ πρώι-μα, είναι ή σημερινή Θήρα.

Πριν από 2.000.000 χρόνια πε-ρίπου, άπό τό τέλος της τριτογε-νούς περιόδου, άρχισαν νά σχημα-τίζονται ηφαιστειακοί κρατήρες μέ-σα στή θάλασσα γύρω άπό δύοβραχονησίδες, πού ήταν στην θέσητης σημερινής νήσου. Από τάυλικά τών διαδοχικών εκρήξεωνδημιουργήθηκε μιά νέα νήσος, ήΣτρογγύλη, στην οποία ενσωματώ-θηκαν καί οί δύο αρχικές.

Κάτω άπό τόν ηφαιστειακό κώνοάρχισαν νά συσσωρεύονται αέρια,ατμοί καί μάγμα, ώσπου έπειτα άπόμιά τρομακτική έκρηξη καταποντί-στηκε μέρος της νήσου καί δια-μορφώθηκε μιά καλδέρα. Ή καλ-

δέρα γέμιζε μέ ηφαιστειακό υλικόμέ αποτέλεσμα νά σχηματιστεί γιαδεύτερη φορά ή Στρογγύλη.

Γύρω στά τέλη του 16ου αιώνα(1520 π.Χ.), ή συγκέντρωση όγκουαερίων και ατμών κάτω άπό τόηφαίστειο οδήγησε σέ μιά νέαέκρηξη, τή «Μινωική έκρηξη» ό-πως τήν χαρακτηρίζουν πολλοί επι-στήμονες, που είχε τρομακτικές συ-νέπειες. Εξαφάνισε τελείως τό κεν-τρικό τμήμα της Στρογγύλης καίτό μεγαλύτερο μέρος της δυτικήςπεριφέρειας, κατακρήμνισε τόν κώ-νο στή θάλασσα, δημιουργώνταςμιά τεράστια καλδέρα μέ διάμετροπάνω άπό 10 χιλιόμετρα καί έκτα-ση 83 τετραγωνικά χιλιόμετρα, τήνμεγαλύτερη του κόσμου. Από τήναρχική νήσο απέμειναν ή σημε-ρινή Θήρα, ή Θηρασία, τό Ασ-προνήσι, ένώ αργότερα (στά 197π.Χ,), στό κέντρο της καλδέραςσχηματίστηκε ή Καμένη. Εκτοτετό ηφαίστειο παρέμεινε ενεργό καιή τελευταία εκρηξή του σημειώ-θηκε πρόσφατα στά 1956 (είκ. 2).Ελληνες και ξένοι επιστήμονες

τά τελευταία χρόνια μελέτησαν τίςσυνθήκες της «Μινωικής έκρηξης»τού ηφαιστείου της Θήρας σέ συν-δυασμό μέ τά φαινόμενα της ανα-τίναξης του ηφαιστείου του Κρα-κατόα (Ινδονησία) πού συνέβη τό1883, καί ήταν πραγματικά μιά κα-ταστροφή. Ο φοβερός κρότος έγι-νε ακουστός 3500 χιλιόμετρα μα-κριά καί προκάλεσε μεγάλη ανα-στάτωση μέ τά παλιρροϊκά κύματαστίς γύρω περιοχές. Δεδομένου τώ-ρα ότι ή καλδέρα της Θήρας είναι

Σαντορίνη, ή Θήρα της αρχαιότητας μέ τό σαν μισοφέγγαρο σχήμα της.Στίς πλαγιές σκαρφαλωμένα κάτασπρα σπίτια πολύγραμμα μοιάζουν νάκρέμονται στην απόκρημνη κατηφοριά.

5

Page 8: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

πολύ μεγαλύτερη από τον υποθα-λάσσιο κρατήρα του Κρακατόα, ήέκρηξη τού ηφαιστείου τής Θήραςπρέπει να ήταν κατά πολύ δυνα-τότερη. Αλλά τό τρομακτικότεροφαινόμενο, πού προκαλεί ανυπολό-γιστες καταστροφές είναι τά πα-νύψηλα παλιρροϊκά κύματα, πούξεκινώντας με μεγάλη ταχύτηταάπό την περιοχή τού ηφαιστείουανάλογα με τό βάθος της θάλασσας,κατακλύζουν τις ακτές και σαρώ-νουν τά πάντα. Επειδή ή θάλασσαμεταξύ Σαντορίνης και Κρήτης εί-ναι πολύ βαθύτερη άπό αυτή τουΚρακατόα, τά παλιρροϊκά κύματαθά πρέπει νά ήταν περισσότεροφοβερά και νά έκινούντο μέ μεγα-λύτερη ταχύτητα. Υπολογίζεταιότι σέ διάστημα 20 - 30 λεπτών,έφθασαν στην Κρήτη και πλημμύ-ρισαν τις βόρειες ακτές, ενώ σέ 3περίπου ώρες πρέπει νά πλημμύρι-σαν οί ακτές της νοτιανατολικήςΜεσογείου άπό τήν Τυνησία ώςτή Συρία. Ή έκρηξη πρέπει νάέγινε αισθητή και στην Αίγυπτο,τά αποτελέσματα της θεομηνίας καιή ξαφνική εξαφάνιση των εμπό-ρων Κρητών (Κεφτί) διαφαίνονταισέ κείμενα της εποχής.

Ή Θήρα κατακαλύφτηκε άπόπαχύ στρώμα ελαφρόπετρας (κίσ-σηρις) και τέφρας ύψους μέχρι 60μέτρων, ενώ ή Κρήτη αρχίζει άπότότε νά παρακμάζει σταθερά. Οιμύθοι διέσωσαν τήν εντύπωση τηςκαταστροφής. Ο μύθος του Φαέ-θωνα, ό μύθος τού Δευκαλίωνα και

Αυγό στρουθοκαμήλου: Διαμορφώ-θηκε σέ ρυτό μέ άνοιγμα οπών στάδυο άκρα. Στήν κάτω οπή προσαρ-μόσθηκε ένας δίσκος άπό φαγεντια-νή και στην πάνω λαιμός και στόμιομέ δύο λαβές άπό τό ίδιο υλικό. Τάαυγά αυτά εισάγονταν άπό την Συ-ρία.

Ανθοδοχείο μέ λευκά φυλλοροούντακρίνα. Τό αγγείο ευρύνεται κωνικά.Ο αγγειογράφος μέ μια μοναδικήαισθηματική τόλμη παριστάνει εδώκαι τήν μελαγχολική στιγμή, πουτό άνθος φυλλορροεί. Μερικά λου-λούδια, χωρίς στήμονες, μαραμέναπιά πέφτουν πένθιμα στη γη.

Ή «Πρόχους των Πτηνών». Πρό-κειται για ένα έξοχο ζωγραφιστόπολύχρωμο αγγείο (χρώματα: κα-στανό, κόκκινο και άσπρο σέ κιτρι-νωπό έδαφος), θρησκευτικού προο-ρισμού. Στολιζεται μέ μακρόρραμ-φα, υδροχαρή πτηνά, που παριστά-νονται την στιγμή της προσγείω-σης, εκτείνοντας προς τά εμπρός τάπόδια τους.

ό μύθος της Ατλαντίδος, κι ίσωςτό θαύμα της Παλαιάς Διαθήκης,ή διάβαση, δηλαδή της θάλασσαςάπό τους καταδιωκόμενους Εβραί-ους που έκλεισε ύστερα πάνω άπότον αιγυπτιακό στρατό πού τουςκαταδίωκε — ή θάλασσα πού τρα-βήχτηκε και επέστρεψε μέ τό πα-λιρροϊκό κύμα—ίσως υποκρύπτουνπραγματικά γεγονότα σύγχρονα με-ταξύ τους.

Από τό 1934 ό καθηγητής Σπ.Μαρινάτος διατύπωσε και ανακοί-νωσε, τελικά τό 1939, (περιοδικόAntiquity) τή θεωρία της «ηφαι-στειακής καταστροφής αποδίδον-τας τον αφανισμό των παραλίωνσυνοικισμών της Κρήτης» και τώνΜινωικών ανακτόρων σέ αίτια συ-ναφή μέ τήν έκρηξη του ηφαιστείουτης Θήρας. Στά 1967 άρχισε ανα-σκαφές στή Σαντορίνη και συγκε-κριμένα στο νότιο άκρο στή θέσηΑκρωτήρι. Αργά και μεθοδικά μιάολόκληρη πόλη αποκαλύφτηκε.

Τά εκπληκτικά ευρήματα δεί-χνουν ότι στήν αρκαία Θήρα ήζωή ήταν πλούσια και εκλεπτυσμέ-νη, ανάλογη προς τήν ανακτορικήζωή της Κρήτης. Οί προειδοποιη-τικές σεισμικές δονήσεις πού προη-γήθηκαν της καταστροφής έδωσαντή δυνατότητα στους κατοίκουςνά παραλάβουν μαζί τους τά πολύ-τιμα αντικείμενα τους. Τά πήλινακαι τά λίθινα αγγεία και σκεύη τάάφησαν επί τόπου. Ετσι έχουμεμεγάλη αφθονία κεραμικής, πούαποτελεί πολύτιμο βοήθημα γιάτους αρχαιολόγους. Τά σχήματακαι τά διακοσμητικά θέματα τωναγγείων ποικίλλουν. Υπάρχουν ά-πλά, ακόσμητα αγγεία, αλλά καιζωγραφιστά (είκ. 3), σέ θαυμαστήποικιλία, δίχρωμα αλλά και πολύ-χρωμα (είκ. 4), πού μας μαρτυρούντήν υψηλή στάθμη τού πολιτισμούτου νησιού, τήν ευημερία και τήνακμή του εμπορίου. Υπάρχουν α-κόμη είσαγμένα αγγεία Μινωικάκαι Μυκηναϊκά. Στή Θήρα ήλθεστο φως ή μεγαλύτερη και παλαιό-τερη σειρά ψευδόστομων αμφορέωνπού αποτελούν τά χαρακτηριστικάαγγεία μεταφοράς λαδιού.

Τό σύστημα «εμφιάλωσης» ήταντελειοποιημένο και έφεραν ετικέ-τες, όπου προφανώς αναγράφοντανστοιχεία ποιότητας και προέλευ-σης. Στά πολύτιμα αντικείμενα κα-τατάσσονταν και τά ρυτά, ιεράσκεύη σπονδών, πού κατασκευά-ζονταν άπό αυγά στρουθοκαμήλουεισαγόμενα άπό τήν Συρία (εικ. 5).Οί κάτοικοι ζούσαν σέ σπίτια μέδύο ή τρία πατώματα χτισμένα άπό

Page 9: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Τοιχογραφία των Κυριών. Αρκετά κατεστραμμένη.Το πρόσωπο της γυναίκας έχει ώραία χαρακτηριστικά.Φοράει την πολύχρωμη μινωική φούστα και την κοντήζακέττα. Πάνω από το κεφάλι της συμβολίζεται όγαλάζιος ουρανός με τα λαμπρά αστέρια.

Τμήμα από την ανατολική πλευράτων ερειπίων. Αριστερά το δωμά-τιο, θύρα και δύο παράθυρα που ήτανγεμάτα μέ κεραμεική.

Τοιχογραφία με μεγάλα διακοσμητικά παγκράτια(κρίνα) λεπτομέρεια.

Page 10: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07
Page 11: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

κοινούς λίθους ή μέ τοίχους απόορθογώνιους πελεκητούς λίθους(ξεστή λιθοδομή). Ανακαλύφτη-καν κανονικές θύρες και παράθυρα(είκ. 6), μέ λίθινες παραστάδες καιυπέρθυρα. Λίθινες κλίμακες όδη-γούσαν στους ορόφους και στιςστέγες, πού ήταν πάντοτε οριζόν-τια δώματα. Ο συνοικισμός χωρι-ζόταν από πλακόστρωτο δρόμο πούονομάστηκε «οδός Τελχίνων» και ήτέχνη σ' αυτόν τό συνοικισμό τηςΘήρας είχε σημειώσει μεγάλη ανά-πτυξη. Στά εσωτερικά ορισμένωνοικιών βρέθηκαν σπουδαιότατα τμήματα τοιχογραφιών (είκ. 7). Εκλε-πτυσμένες μορφές μας παρέχουνπληροφορίες γιά τα ήθη και τάέθιμα του νησιού, τον τρόπο ζωήςκαι ντυσίματος, ένώ τοπία μέ υπέ-ροχα χρώματα μας μεταφέρουν σεμιά εποχή πριν από τήν έκρηξη.Από τό δωμάτιο τό λεγόμενο «τώνΓυναικών» προέρχονται οί τοιχο-γραφίες μέ τά μεγάλα διακοσμη-τικά κρίνα (παγκράτια) (εικ. 8), ενώστό ίδιο περιβάλλον τρεις γυναί-κες, ζωγραφισμένες μέ εξαιρετικήτέχνη, ασχολούνται μέ θρησκευτι-

κή τελετή (εικ. 9). Φορούν τις μα-κριές μινωικές φούστες και τή κον-τή ζακέτα πού αφήνει ακάλυπτοτό στήθος.

Μιά άλλη τοιχογραφία, ύψους 1μέτρου, ακέραιη, παριστάνει ένανψαρά (εικ. 10), Ενας προϊστορικόςκούρος μέ όλη τή χάρη της μινωι-κής εποχής κρατάει δύο άρμαθιέςψάρια δεμένα μέ κίτρινο σπόγγο.Ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει τάψάρια ρεαλιστικά μέ μεγάλη προ-σοχή. Εχει ζωγραφίσει κιτρινωπήτήν κοιλιά και γαλαζωπή τήνράχη.

Ο νατουραλισμός αποτελεί εναάπό τά κυριώτερα χαρακτηριστικάτης Θηραϊκής τέχνης του 16ου αιώ-να, π.Χ. Τά χελιδόνια και τά κρίνααποτελούν θέματα πού επανέρχον-ται στις τοιχογραφίες και πού οίκαλλιτέχνες μεταφέρουν καί στιςζωηρές παραστάσεις των αγγείων.

Αναμφισβήτητα ή θαυμαστότε-ρη άπό τις τοιχογραφίες είναι ή«τοιχογραφία της Ανοιξης», ή ο-ποία κατέχει μιαν επιφάνεια 14 τε-τραγωνικών μέτρων, καλύπτονταςτους τρεις τοίχους ενός δωματίου.

Τό σύνολο της τοιχογραφίας της άνοιξης, 3 τοίχοι. Βράχοι μέ οξυκό-ρυφα σχήματα, κρίνα και χελιδόνια. Ο καλλιτέχνης φαίνεται πώς ζωγρα-φίζει άπό μνήμης σύμφωνα μέ τον εμπρεσσιονισμό της εποχής του. Ήπαράσταση αποπνέει χαρά και ζωή.

Κεντρικό τμήμα του κυρίου τοίχου του δυτικού, (λεπτομέρεια). Ο ηφαι-στειακός βράχος έχει τελείως ιδιότυπο σχήμα, όμοιο μέ άγριο ζώο. Ήάνω δεξιά επιφάνεια του καλύπτεται μέ λειχήνες και μέ τήν υπόλοιπηανάλογη βλάστηση των βράχων.Τοιχογραφία της άνοιξης (λεπτομέρεια δυτικού τοίχου). Ζεύγος χελιδο-νιών έρωτοτροπούν και τερετίζουν τονίζοντας τήν προχωρημένη εποχήτης Ανοιξης. Τό ενα χελιδόνι πετά ανάστροφα, έτσι όπως είναι ζωγραφι-σμένο αποτελεί δείγμα οξείας παρατηρητικότητας του καλλιτέχνη.

Τοιχογραφία της άνοιξης (λεπτομέρεια). Προοπτική απόδοση τολμηρή,ή δεξιά πτέρυγα εξαφανίζεται σχεδόν πίσω άπό τό σώμα.

Page 12: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Το σύνολο της τοιχογραφίας της πυ-γμαχίας και των ορύγων.

Τοιχογραφία της Πυγμαχίας (λε-πτομέρεια). Ο καλλιτέχνης με αξιο-θαύμαστη δεξιοτεχνία αποτυπώνειτην ιδιοσυγκρασία των δυο μορφών.Ή αριστερή μορφή φαίνεται ελαφράμεγαλύτερη με σοβαρότερο ύφος,αντίθετα ή δεξιά έχει ζωηρή έκφρα-ση και επιθετικότητα. 'Εδώ έχουμεκαι την παλαιότερη που υπάρχει πα-ράσταση χειροκτίων πυγμαχίας, πουφέρουν διακόσμηση και φαίνονταιμάλλον από ύφασμα παρά από δερ-μάτινο υλικό.

Page 13: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ο ψαράς εδώ είναι ένας θαυμάσιος προϊστορικός κούρος μέ ένα πολύπερίεργο χτένισμα. Τα ψάρια εχουν αποδοθή ρεαλιστικά. Είναι ενα πρα-γματικά υπέροχο έργο.

πού πρέπει νά ήταν χώρος ιερόςγιατί στην ανατολική πλευρά τουβρέθηκαν σκεύη ίερής σημασίας.Τό τοπίο πού απεικονίζεται είναικαθαρά θηραϊκό και ανήκει στηνπροεκρηξιακή Θήρα. Τό θέμα εξε-λίσσεται ενιαία, αποτελώντας μιάενότητα. Τό επάνω μέρος των τοί-χων ήταν ζωηρό κόκκινο, ακολου-θούσε κάτω μιά μαύρη ζώνη, στηνοποία ίσως θά αντιστοιχούσε ράφι,Στό κατώτερο μέρος οί τοίχοι έχουνύπόλευκο χρώμα, όπου επάνω είναιζωγραφισμένη ή παράσταση (εικ.11). Θέμα είναι ή άναγεννώμενη α-νοιξιάτικη φύση. Βράχοι συμπαγείςμέ απροσδόκητα σχήματα και πολ-λά χρώματα μαζί, κυρίως κωνικοί,προβαίνουν απότομα και υψώνονται

προς τά άνω. Τό κόκκινο χρώμακυριαρχεί, Τά περιγράμματα τώνβράχων είναι καθαρά και οί όγκοιτους ζωντανεύουν από ελλειψοει-δείς καμπύλες και γραμμές μέ μαύ-ρο χρώμα. Κάθε ένας έχει ενα τμή-μα κόκκινο αλλά επικρατεί και τόγαλανό, τό λαδοπράσινο και τό κί-τρινο. είναι τά χαρακτηριστικάχρώματα τών ηφαιστειακών πετρω-μάτων. Οί βράχοι παρουσιάζουνπαραλλαγές ή προβάλλουν απ' αυ-τούς περίεργοι όγκοι, όπως στό μέ-σο τού δυτικού τοίχου, πού είναικαί τό κέντρο της παράστασης(εικ, 12), Τό σχήμα του μοιάζειμέ φανταστικό ζώο και τό σώματου καλύπτεται από τριχωτή επι-δερμίδα, τό φυτικό χνούδι, πού

παριστάνει τή γονιμότητα της φύ-σης. Οί βράχοι έχουν αποδοθείσάν οργανική φύση, σάν φυτά μέαπαλά διαγράμματα, μιά μαλακήμάζα. Πάνω στις κορυφές των βρά-χων, στις πλαγιές και στις μεταξύτους χαράδρες φυτρώνουν συστά-δες κρίνων. Ο αριθμός τρία επι-κρατεί. Τά φύλλα και τά στελέχητών κρίνων είναι χρυσοκίτρινα,ενώ τά λουλούδια κατακόκκινα. Οάνεμος σαλεύει τά κρίνα πού φυτρώ-νουν στις κορφές κι έτσι τά στε-λέχη τους δέν είναι ευθύγραμμααλλά κάμπονται, όπως και αυτάπού είναι στους κρημνούς, αυτάέδώ όμως γιατί τους το επιβάλλειή βαρύτητα.

Οί κρίνοι αυτοί στή Θήρα δένέχουν τό μεγαλείο τών κρητικών,έχουν όμως αντίθετα λεπτή χάρηκαί ζωντανή ομορφιά άπό τό μπουμ-πούκι μέχρι τό άνθος πού πεθαίνει,πού έχει αποκοπεί άπό τό βλαστόκαι αιωρείται πέφτοντας κάτω. Ήσυμφωνία τών κρίνων μέ την απο-θέωση τών φυσικών χρωμάτων καισχημάτων, αποτελεί μιά ποίησηεξαιρετικά περίτεχνη. Ανάμεσατους φτερουγίζουν και έρωτοτρο-πούν χελιδόνια υλοποιώντας τήνπροχωρημένη στιγμή της Ανοι-ξης (εικ. 13). Είναι ή πρώτη φοράστην Κρητομυκηναϊκή τέχνη πούέχουμε χελιδόνια. Πετούν κατάζεύγη ή μεμονωμένα μέ καταπλη-κτική ελαφρότητα, ευκινησία καίχάρη. Ο καλλιτέχνης ζωγραφίζειμέ καταπληκτική δεξιότητα, ή πα-ρατηρητικότητα του, είναι οξείακαι ή δημιουργία του εκπληκτικήγια τήν εποχή του, άφού μας δίνειδείγματα προοπτικής (εικ. 14).

Ή ποίηση της Φύσης, ή χαράτών Μεσογειακών χρωμάτων, αλλάκαί ή θειότητα, οί μυστικές δυνά-μεις πού κάθε χρόνο ανανεώνουντή ζωή καί τή φύση διαφαίνον-ται μέσα στό τοπίο, συνθέτονταςενα άπό τά μεγάλα έργα της τέχνηςστον κόσμο του Χαλκού αιώνα τηςαρχαιότητας.

Ο πολιτισμός αυτός της εποχήςτού Χαλκού, πού άκμασε για μιάχιλιετία περίπου στά νησιά τούΑιγαίου, όπως δείχνουν καί άλλαευρήματα πλην της Σαντορίνης,στά άλλα νησιά (Κέα, Μήλος κ.λπ.)γνώρισε μέ τήν έκρηξη του ηφαι-στείου της Θήρας ενα βίαιο τέλος.Κι ήταν πράγματι ένας πολιτισμόςεξαιρετικά λαμπρός, πολυτελής,θαυμαστός καί πρωτότυπος.

Ε. Καρπονίδη|

Page 14: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ενας από τους άθλους τουήρωα Ηρακλή ήταν και ήνίκη του εναντίον τών Αμα-

ζόνων, όταν κατάφερε να δαμάσειτή γενναία τους Βασίλισσα Ιππο-λύτη και να πάρει σάν έπαθλο τήζώνη της. Οι Αμαζόνες αποτελούνενα άπό τά γραφικά αινίγματα τωνδιαφόρων λαών. Ο μύθος γι' αυτέςέχει αποκτήσει μερικά ιδιαίτεραχαρακτηριστικά: Οί Αμαζόνες εί-ναι πάντα σκληρές, γενναίες στήμάχη, ατρόμητες, αμείλικτες καίκυρίως είναι μ ό ν ε ς , δηλαδή ζουνσε μιά κοινωνία άπό την οποίαέχουν αποκλειστεί οί άντρες.

Ο πρώτος πού αναφέρει τις 'Αμα-ζόνες είναι ό πατέρας της ΙστορίαςΗρόδοτος. Στή χώρα, πού στην

αρχαιότητα ονόμαζαν Θεμίσκυρικαί πού βρίσκεται στον Πόντοτης Μ. Ασίας, κοντά στον ποταμόΘερμώδοντα, ήρθαν σέ σύγκρουσηοί αρχαίοι Ελληνες με τις Αμαζό-νες (Βιβλ. 4ο, κεφ. 110, των Ιστο-

12

αμαζονεςτου μυθου

και της πραγματικοτητας

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ

Από τά βάθη της προϊστορίας ο μύθος των Αμαζόνων μαςμεταφέρει τις φάσεις της κοινωνικής αλλαγής άπό τηνΜητριαρχία στην Πατριαρχία. Μύθος πού έχει παγκόσμιααπήχηση.

ριών). Νίκησαν οί Ελληνες, αι-χμαλώτισαν πολλές άπ' αυτές καιτίς μετέφεραν στα πλοία τους γιανα τις φέρουν στην Ελλάδα. Οτανσαλπάρισαν, προτού περάσουν τονΕλλήσποντο, οί Αμαζόνες ξεση-κώθηκαν, έσφαξαν τους Ελληνεςκαί κυρίευσαν τά πλοία. Δεν γνώ-ριζαν όμως άπό ναυσιπλοια, έτσι,αφέθηκαν έρμαια τά πλοία, στηνμανία τών κυμάτων καί οί άνεμοιέφεραν τίς Αμαζόνες στην Μαιή-τιδα λίμνη (σημερινή Κριμαία),όπου στην αρχαιότητα ήταν ή χώ-ρα τών Σκυθών.

Στό σημείο αυτό αρχίζει μιά λί-γο ρομαντική έξιστόρηση. Μετάάπό πολλές καταστροφές και λεη-λασίες στή Σκυθία, νεαροί Σκύθεςπολεμιστές, ήρθαν σ' επαφή με τίςΑμαζόνες, απέκτησαν παιδιά άπ'

αυτές, αλλά έπειδή δεν μπορούσανπιά νά μείνουν στή Σκυθία, αποφά-σισαν νά φύγουν μαζί μέ τίς αμα-ζόνες και τά παιδιά τους προς άγ-νωστη γη. Κατά τον Ηρόδοτο, πο-ρεύτηκαν σέ μιά χώρα πού βρίσκε-ται τρεις μέρες προς τον Ηλιο, πέ-ρα άπό τόν ποταμό Τάναϊ κι άλλεςτρεις μέρες πορεία προς τόν βο-ρινό άνεμο άπό τή λίμνη Μαιήτι-δα. Εκει ίδρυσαν τό νέο γένος τώνΣαυροματών ή Σαρματών, τού ο-ποίου οί γυναίκες ζούσαν όπως α-κριβώς οί Αμαζόνες. Δεν είχανδικαίωμα νά παντρευτούν παρά μό-νο άφού θα είχαν σκοτώσει κά-

ποιον εχθρό στή μάχη. Τίς γυναί-κες αυτές οι Σκύθες τίς αποκαλού-σαν «οίόρπατα» πού σήμαινε «άν-δροκτόνοι».

Μιά άλλη παράδοση λέει ότι οίΑμαζόνες ζούσαν στή Θράκη, ήταν

σκληρές καί κακές και λάτρευανμιά θεά, τήν Αναίτιδα, πού εκπρο-σωπούσε τή Σελήνη. Εκτος απότήν Ιππολύτη, τήν οποία νίκησεο Ηρακλής, γνωρίζουμε τήν 'Αν-τιόπη πού τήν αγάπησε ό Θησέας,πριν άπό τή Φαίδρα. Επίσης ξα-κουστή ήταν και ή Πενθεσίλεια,βασίλισσα τών αμαζόνων πού πολέ-μησε μαζί μέ τους Τρώες εναντίοντών Ελλήνων. Ή γνωστή αυτήαμαζόνα σκοτώθηκε άπό τόν Αχιλ-λέα. Κατά τή μυθολογία πάντοτε,οί αμαζόνες μιά φορά τό χρόνοερχόντουσαν σ' επαφή σεξουαλικήμέ τους γείτονες Γαργάρους. Καίτά μέν αγόρια άπό τις ενώσεις αυ-τές τά έδιναν στους πατέρες τους,τά δε κορίτσια τά κρατούσαν καίτά άνέτρεφαν μέ τό δικό τους σύ-στημα.

Σχετικά μέ τήν ονομασία «Αμα-ζόνες» λέγεται ότι διατήρησαν αυ-τό τό όνομα λόγω του ότι τους έλει-πε ό ένας (δεξιός) μαστός. Ήετυμολογία του μαστός προέρχε-ται άπό τό μαζίον. (μαζίον ονομά-στηκε επειδή τά στήθη ήταν δίπλα-δίπλα, ήταν δηλ. μαζί). Από τόμαζίον έγινε μαστίον καί αργότεραμαστός. Οί γυναίκες εκείνες, πού

Page 15: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ή ονομαζόμενη «Αμαζόνα Sciar-ra». Μαρμάρινο αντίγραφο ενός χάλ-κινου αγάλματος του Κρεσίλα. Κα-τασκευάστηκε στο Αρτεμίσιο τηςΕφέσου και έχει ύψος 1,83 μ.

Ή «Αμαζόνα του Καπιτωλίου».Μαρμάρινο αντίγραφο έργου τουΠολυκλείτου από χαλκό, γύρω στα430. Εχει ύψος 2,02 μ.

κατά τήν παράδοση ήσαν περίφημεςίππεύτριες, είχαν κόψει τόν δεξίτους μαστό, γιατί τις εμπόδιζε στοτάνυσμα του τόξου. Ήταν δηλαδήά-μαζόνες, (όπου τό α-στερητικό).Επίσης πρέπει νά τονίσω ότι ό

μύθος αυτός ήταν άγνωστος στηναρχαιότητα και στερείται κάθε πρα-γματικότητας. Για τό λόγο δέ αυτόδέν είχε γίνει αποδεκτός. Ο Φιλό-στρατος προσπάθησε νά εξηγήσει

τήν ονομασία τους άπό τό γεγο-νός ότι τά παιδιά τών Αμαζόνων«μή μαζώ τρέφεσθαι» δηλαδή δένπίνουν γάλα άπό τις μητέρες τουςάλλα έπιναν γάλα φορβάδας. Ήπιό σωστή όμως ετυμολογία καίεξήγηση της λέξης είναι αυτή πούπροέρχεται άπό τή λέξη ΜΑΖΑ(λέξη Κιρκασιανή) καί τού αθροι-στικού α. Ή λέξη ΜΑΖΑ, αναφέ-ρεται στή Σελήνη, οπότε οί Αμα-ζόνες θεωρούνται ιέρειες της θεάςΣελήνης, πού όπως ανάφερα πιόπάνω ονομαζόταν Αναιτις. Ή θεάαυτή άπό πολλούς ταυτίζεται μέτή δική μας Αρτεμη. Ή θεά Α-ναίτις στα περσικά καλείται Ανα-

Αλλη ετυμολογία της λέξηςπροέρχεται άπό τό α (όπου τό α=αθροιστικό) καί τή λέξη μαζόςοπότε ή άμαζών = πολύμαστος. Ε-τσι υπάρχει προσέγγιση των αμα-ζόνων μέ τήν Αρτέμιδα της Εφέ-σου,πού απεικονίζεται νά φέρειπολλούς μαστούς καί είναι σύμβο-λο της γονιμότητας. Παρακάτω,θα αναφερθώ πιό εκτεταμένα στηνερμηνεία αυτή.

Τό αξιοπερίεργο μέ τόν μύθο ήθρύλο γύρω άπό τις γυναίκες αυτέςείναι ότι ή αναφορά τους δέν πε-ριορίζεται ούτε χρονικά, ούτε το-πικά. Διάφοροι ερευνητές κατα-κτητές, ταξιδιώτες, ιστορικοί, συ-χνά κάνουν μνεία γιά τις φημισμέ-νες αμαζόνες, καί οί διηγήσεις τουςείναι ενδιαφέρουσες άπό κάθε άπο-ψη.

Ο Χιούεν Τσάνγκ, Κινέζος πε-ριηγητής τού 8ου αιώνα, μας μετα-φέρει μιά ιστορία, πού όπως λέειτήν άκουσε στην Κεϋλάνη:

«Ή κόρη ένος βασιλιά είχε παν-τρευτεί παρά τή θέληση του πατέρατης μ' έναν λεοντάθρωπο — μισόάνθρωπο, μισό λιοντάρι. Από τόγάμο τους γέννησε δίδυμα, ενα αγό-ρι καί ενα κορίτσι. Ο πατέρας τηςοργίστηκε φοβερά, άπό τή διαγω-γή της κόρης, πού ντρόπιαζε τήνκαταγωγή της, έχοντας γιά άντρατης ενα τέτοιο τέρας. Σάν έμαθεγιά τά παιδιά πού απόκτησε, ό θυ-μός του μεγάλωσε καί διέταξε νάτά βάλουν σε δυό βάρκες, χωριστάκαι νά τά εγκαταλείψουν στή θά-λασσα. Συγχρόνως, έδωσε εντολήνά διώξουν γιά πάντα άπό τό βα-σίλειο του τήν κόρη του καί τόντερατόμορφο άντρα της.

Ή θεά της Σελήνης, ή Ρακασά-δα έσωσε τά παιδιά. Τό αγόρι, ότανμεγάλωσε, έγινε βασίλιάς της μι-σής Κεϋλάνης καί της άλλης μισήςτό κορίτσι. Ο βασιλιάς ήταν κα-

λός και οί υπήκοοι του ζούσαν ευ-τυχισμένοι. Δέ συνέβαινε όμως τόίδιο και μέ τή βασίλισσα. Αυτή είχεεξοντώσει όλους τους άνδρες καιμ' ενα στρατό άπό γυναίκες έγινεό φόβος κι ό τρόμος όλων όσωνπερνούσαν άπό τις ακτές τού βα-σιλείου της.

'Οχυρωμένη μέ τις γυναίκες τηςσ' ενα σιδερένιο κάστρο, κατόρθω-νε νά παγιδεύει μέ τά θέλγητρα τώνθηλυκών πολεμιστών της τους εμ-πόρους πού ταξίδευαν και τουςέψηνε και τους έτρωγε μέ τόν στρα-τό της. Αλλά ό βασιλιάς αδελφόςτης δέν μπορούσε ν' ανεχτεί τήνκατάσταση πού δημιουργούσε ήαδελφή του και τά εγκλήματα τηςδέν τά συγχωρούσε. Ετσι μέ μιάομάδα αφοσιωμένων ανδρών τουπήγε στό ανάκτορο της αδελφήςτου βασίλισσας και ειδοποίησε μέτρόπο τους εμπόρους πού φιλοξε-νούσε γιά τήν τύχη πού τους περί-μενε. Ολοι μαζί τότε κυνήγησαντις αμαζόνες ως τή θάλασσα, όπουτις άφησαν νά πνιγούν...».

Αναφορά στις αμαζόνες κάνει όγνωστός ερευνητής και ταξιδιώ-της Μάρκο Πόλο (πού κατά κάποιαπληροφορία ήταν ελληνικής κατα-γωγής, ονομαζόμενος Μαρκόπου-λος). Οί πληροφορίες του ΜάρκοΠόλο τοπικά συμπίπτουν μ' αυτέςτού Χιουέν Τσάνγκ γιατί αναφέρειότι τις συνάντησε νότια τών Ιν-διών. Εκεί πού βρίσκεται ή νήσοςΚεϋλάνη; Πολύ πιθανό, γιατί λέειότι στά νότια τών Ινδιών υπήρχανδύο νησιά. Στό ενα κατοικούσανάνδρες και στό άλλο γυναίκες. Τόνησί τών ανδρών λεγόταν «'Αρσε-νικό» καί τών γυναικών «Θηλυκό».Οί κάτοικοι άνδρες καί γυναίκες,ήσαν παντρεμένοι μεταξύ τους άλ-

Ο νικητής Ηρακλής παίρνει άπότην ηττημένη βασίλισσα τών 'Αμα-ζόνων Ιππολύτη τή ζώνη της γιάνά τήν χαρίσει στην Αδμήτη, κόρητού Ευρυσθέα.

Page 16: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

λά ζούσαν χωριστά. Εσμιγαν μόνομιά φορά το χρόνο γιά νά τεκνο-ποιήσουν. Τά παιδιά ανατρέφονταναπό τις μητέρες τους και τά μέναγόρια στην ηλικία των 14 χρό-νων επιστρέφονταν στους πατέρεςτους, τά δε κορίτσια τά κρατούσανκαι τά ανέτρεφαν οί ίδιες.

Υπάρχουν κι άλλες αναφορές,υπαινιγμοί, ιστορίες που φτάνουνμέχρι τή σημερινή εποχή. Αυτό ό-μως πού πρέπει νά σκεφτεί κανείςείναι το γεγονός της πολλαπλήςαναφοράς γιά τις Αμαζόνες. Ανή-κουν στον θρύλο; Ανήκουν στηνπραγματικότητα; Ή ερώτηση είναιμιά γοητευτική πρόκληση. Αςπροσπαθήσουμε λοιπόν ν' απαντή-σουμε.

Πιστεύω ακράδαντα ότι ο θρύ-λος γιά τις Αμαζόνες έχει ίστορι-

Η Αρτεμη της Εφέσσου ή η θεάΝτιάνα - Αρτεμη, ή πιο λατρευμέ-νη Θεά-Μητέρα της Ασίας, κατάτην αρχαιότητα. Οί άνάγλυφες ανα-παραστάσεις των ζώων που φέρειτης δίνουν τον χαρακτηρισμό τηςθεάς της Φύσης και της φρουρούτης άγριας ζωής.

κή βάση. Οπως όλοι οί παγκό-σμιοι μύθοι (δημιουργία, κατακλυ-σμός, γέννηση θεών, τιτανομαχίεςκ.λπ.), έχει κι αυτός τά ίδια στοι-χεία. Παρουσιάζεται σε πολλούςλαούς, αναφέρεται με τά ίδια σχε-δόν στοιχεία και σέ ορισμένες πε-ριπτώσεις νομίζει κανείς ότι ειναιό ίδιος ακριβώς μύθος με αλλαγμέ-να τά ονόματα. Τά στοιχεία τούμύθου είναι μάλιστα τόσο ζωντανάώστε πολλοί αμφιβάλλουν αν οίαμαζόνες ήσαν πράγματι γυναίκες.Από επιστήμονες ειπόθηκε ότι

στην Καππαδοκία, στην αρκαίαχώρα των Χιττιτών (Χετταίων) βρέ-θηκαν αναπαραστάσεις πολεμιστώνμέ μακριά κόμη. Ή εξήγηση πούδίνουν πολλοί αναφορικά μέ τονλαό των Χιττιτών ή Χετταίων άφο-ρα μιαν αρχαιολογική ανακάλυψηπού έγινε από τον Γερμανό αρχαιο-λόγο Ούγκο Βίνκλαιρ, ο οποίοςκαθώς ήταν ειδικευμένος άνατολι-στής, έκανε ανασκαφές σ' ένα τούρ-κικο χωριό ονόματι Μπογκάζ Κιόι,ανατολικά της Σινώπης, στην αρ-χαία Καππαδοκία. Ο Βίνκλαιρ βρήκε χίλιες περίπου πινακίδες απόάργιλλο μέ επιγραφές επάνω τους.Ετσι ανακαλύφτηκε, αλλά δέν εξι-

χνιάστηκε ό πολιτισμός των Χετ-ταίων. Αυτός πού έβγαλε τον πολι-τισμό των Χετταίων από τά σκο-τάδια της λήθης ήταν ό ΤσέχοςΦρέντερικ Χρόζνυ, πού βρήκε μιάχιττική φράση γραμμένη μέ ιερο-γλυφικά, γεγονός πού τού επέτρε-ψε νά ανακαλύψει το «κλειδί» τηςχιττικής γλώσσας. Ετσι πολλάστοιχεία ήρθαν στό φως γιά τόνπερίεργο αρχαίο αυτό λαό, πού ξα-φνικά εξαφανίστηκε από τήν ιστο-ρία.

Οι Χετταίοι φορούσαν φορέματαπού έφταναν ώς τους αστραγάλουςτους και άφηναν μακριά μαλλιά πούσυχνά τά έδεναν σέ πλεξούδα ήκότσο. Σέ ανάγλυφα παριστάνον-ται Αιγύπτιοι πολεμιστές πού αρ-πάζουν τους αντιπάλους τους Χετ-ταίους από τόν κότσο αυτόν. Τόγεγονός αυτό δημιούργησε τις γνω-στές εντυπώσεις, νά θεωρηθούν δη-λαδή, άπό τους Ελληνες ότι ήσανγυναίκες. Τά φαρδιά τους ρούχαάλλωστε, πολύ εύκολα, θά έκρυβανκάθε ιδιαίτερη καμπύλη του γυναι-κείου σώματος. Πολλές μαρτυρίες

Η ονομαζόμενη «Aμαζόνα Mat-tei». Ρωμαικό μαρμάρινο αντίγρα-φο ενός έργου του Φειδία που κατα-σκευάστηκε στην Εφεσο τό 440)430.

συμφωνούν στό σημείο αυτό, ότιδηλ. σάν Αμαζόνες είχαν θεωρη-θεί άνδρες πού ανήκαν σέ βάρβα-ρα έθνη. Χαρακτηριστικά είναι καιόσα αναφέρονται σχετικά μέ τηθρησκεία τους. Οί Χετταίοι ιερείςσυνήθιζαν νά φορούν γυναικείαρούχα, στόλιζαν μέ σκουλαρίκια τάαυτιά τους και σάν θυσία στον ΘεόΉλιο πρόσφερναν τά γεννητικάτους όργανα — όπως έκαναν και οίιερείς τού Αττιδος. Μήπως λοιπόνταύτισαν οί αρχαίοι Ελληνες τήνέλλειψη των γεννητικών ανδρικώνοργάνων μέ τόν μαστό, voμίζovταςπώς είχαν νά κάνουν μέ γυναίκες;

Δεδομένου ότι οί αρχαίοι Ελλη-νες κάθε άλλο παρά αφελείς ήσαν(οπωσδήποτε κάποιος Χετταίος θάείχε αιχμαλωτιστεί ή σκοτωθεί γιά

14

Page 17: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

νά διαπιστωθεί τό λάθος), παραμέ-νει το γεγονός της ύπαρξης τωνΑμαζόνων, γιατί κι αν θεωρήσου-

με ότι οί Ελληνες έβλεπαν τουςΧετταίους, οί άλλοι, πού αναφέρον-ται στις Αμαζόνες, ποιους έβλε-παν; Τό επιχείρημα δεν στέκει.Μένει λοιπόν ό μύθος κι ο θρύλοςολοζώντανος και ακλόνητος.

Κατά τή γνώμη μου ό μύθος τώνΑμαζόνων, εκτός τών όποιων ζων-

τανών στοιχείων, πού διατηρήθη-καν στην ιστορία, είναι πολύ πα-λαιότερος άπό τους ιστορικούς χρό-νους. Χάνεται στά βάθη της προϊ-στορίας και ταυτίζεται μέ τήν επο-χή εκείνη της ανθρωπότητας κατάτήν οποία κυριαρχούσε τό μητριαρ-χικό καθεστώς στον κόσμο. Οίέρευνες τών διαφόρων επιστημόνωνγιά τήν μητριαρχική εποχή (επο-χή κατά τήν όποια ή ιεράρχησητης κοινωνίας καθοριζόταν άπό τόγυναικείο στοιχείο), έχουν αποδεί-ξει ότι ή πολύ παλιά εκείνη εποχήήταν εποχή «χρυσή» γιά τήν άνθρωπότητα. Χαρακτηριζόταν άπό τήναπόλυτη ισότητα τών φύλων, τήνκοινή απόλαυση τών αγαθών, τήδημιουργία τών πρώτων βασικώνκαι ουσιαστικών γιά τήν εξέλιξητού ανθρώπου ανακαλύψεων, όπωςή κηπουρική, ή εξημέρωση τώνκατοικίδιων ζώων, ή δημιουργίατών πρώτων μορφών τέχνης, ή κα-λαθοπλεκτική, ή αγγειοπλαστική.Είναι ή εποχή πού δημιουργούνταιοί μεγάλες γυναικείες θεότητες, ήΓΗ, ή ΣΕΛΗΝΗ, ή ΔΗΜΗΤΡΑ. Ήγυναίκα θεωρείται εγγύηση της συ-νέχειας, αρχέγονη μητέρα και σύμ-βολο γονιμότητας. Είναι ιέρεια καιφύλακας του θεϊκού μυστήριου. Εί-ναι εταίρα, είναι αυτή ή ίδια ήζωή. Αλλά, κυρίως, ήταν μιά ειρη-νική εποχή, πού οί άνθρωποι προσ-παθούν νά επιβιώσουν στο περιβάλ-λον πού ζούσαν, ασχολούμενοι, οίμέν άνδρες στον εφοδιασμό τηςκοινότητας μέ τροφή, οί δέ γυναί-κες σ' όλες τις άλλες ασχολίες.Ετσι εξηγείται ή παρουσία όλων

τών επιτευγμάτων πού ανάφερα προηγουμένως (κηπουρική, καλαθο-πλεκτική κ.λπ.).

Κατάλοιπο της εποχής αυτήςείναι και ή δημιουργία της Θεάς-Σελήνης, της αρχαίας ελληνικήςΑρτεμης, θεάς του κυνηγίου, πού

παριστάνεται νά κρατά ένα τόξοκαι τά βέλη, ενώ δίπλα της απεικο-νίζεται ενα ελάφι συνήθως. Ή επο-χή εκείνη, εποχή κυνηγετική, απει-κονίστηκε στο πρόσωπο της Θεάςαυτής, πού τοποθετήθηκε σέ ίσά-ξια θέση μέ τις άλλες.

Πήλινη ασπίδα της υστερογεωμετρικής περιόδου άπό την Τίρυνθα. Είναιδιακοσμημένη μέ σκηνή άπό μάχη του Ηρακλή και της βασίλισσας τώνΑμαζόνων Ανδομέδας.

Τή μητριαρχία διαδέχτηκε ή πα-τριαρχία, πού σέ χρονική σύγκρι-ση μέ τήν πρώτη, ή δεύτερη είναινεαρής ηλικίας. Ή κυνηγετική κοι-νωνία δίνει τή θέση της στην αγρο-τική κοινωνία. Ή μεγάλη ανακά-λυψη της γεωργίας πολλά χρωστάστην ανάπτυξη της κηπουρικής πούείχε συμβάλλει στη στοιχειώδη πα-ραγωγή ορισμένων «κηπευτικών»(κυρίως ρίζες και βολβούς). Τότόξο και τά βέλη (κυνήγι) αντικα-θίστανται άπό τό ύνί (γεωργία). Εί-ναι ή εποχή πού αρχίζει ή εκμετάλ-λευση τών μεταλλευμάτων, ανα-πτύσσεται ή σιδηρουργία και τε-λειοποιούνται τά παλιά πέτρινα ό-πλα. Μέ τήν αλλαγή αυτή δημιουρ-γούνται νέοι Θεοί. Ο Ηφαιστος,Θεός της φωτιάς, και ό Αρης,θεός του πολέμου. Ή δημιουργίατού θεού Αρη εξηγείται. Ή συσ-σώρευση αγαθών — τροφίμων γεωργικών — παρακινεί άλλες φυλές,κυρίως νομαδικές, νά επιτίθενταιστους αγροτικούς σχηματισμούςγιά τή διαρπαγή τροφών. Ο μύθοςτών Αμαζόνων απηχεί τις προϊστο-ρικές εξελίξεις πού έλαβαν χώραόταν μετασχηματιζόταν τό κοινω-

νικό σύστημα. Τήν αντικατάστα-ση της Μητριαρχίας άπό τήν Πα-τριαρχία, τήν υποταγή της Γυναί-κας στον Ανδρα, αν θέλετε. Ολεςοί «Αμαζονικές» παραδόσεις επα-ναλαμβάνουν τό ίδιο πράγμα. Τήνήττα τών σκληροτράχηλων Αμα-ζόνων από τους Ελληνες, τονΗρακλή, τόν Αχιλλέα, τον αδελ-φό βασιλιά, τόν Σκύθη εραστή κ.λπ.Αλλά, πώς εξηγείται ή αντίφαση

πού πηγάζει άπό τά δεδομένα; Ήμητριαρχία νά είναι εποχή ειρη-νική και οί Αμαζόνες νά απεικονί-ζονται και νά περιγράφονται σκλη-ρές, άκαρδες, αιμοβόρες, κ.λπ.

Νά μήν ξεχνάμε ότι οί περιγρα-φές έγιναν άπό άνδρες. Δεν πρέπεινά μας διαφεύγει τό γεγονός οτιή ιστορία της ανθρωπότητας, πολύσυχνά, γράφεται άπό τόν νικητή.Στήν ιστορική σύγκρουση της προϊστορίας, όταν γινόταν ή μετάβαση— σταδιακή, αργή, δύσκολη — απότή μιά κοινωνική μορφή στήν άλ-λη, ή δύναμη τού άνδρα επέβαλετήν ιστορία όπως του άρεσε. Καιαυτό φανερώνει ό μύθος πού εξε-τάζεται εδώ. Τό παλιό καθεστώς— μητριαρχία—έπρεπε νά φανεί

15

Page 18: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

κακό, άσχημο, βάρβαρο. Ετσι οίγυναίκες στην αντρική συνείδησητης ανθρωπότητας διαιωνίστηκανκακές, αίμοχαρείς, πολεμίστριεςκ.λπ. Και για να μην υποθέσει κά-ποιος ότι αυτό πού αναφέρεταιτώρα είναι ουτοπία, πληροφορώτον αναγνώστη ότι κ α μ ι ά ιστο-ρική απόδειξη δέν έχουμε γιά μιάπαρόμοια ταύτιση της γυναίκας,στή διάρκεια των χιλιετιών, τέτοιαόπως τήν παρουσιάζουν οί διάφο-ροι συγγραφείς, ιστορικοί κ.λπ.Τά παλαιότερα γνωστά αγαλματί-δια πού παριστάνουν γυναικείεςφιγούρες, απεικονίζουν τή γονιμό-τητα, τήν ευτυχία μιας εποχής ει-ρηνικής. Ή «'Αφροδίτη τού Λωσ-σέλ» (Παλαιολιθική II 21.000 π.Χ.Λωσσέλ - Ντορντόν, Γαλλία), κρα-τά στο χέρι της ενα κέρατο βονά-σου (μήπως ό νους σας πηγαίνειστο κέρας της Αμάλθειας; στόκέρας της ευφορίας;). Τό κέρατοβονάσου ειναι δείγμα προσφοράς.

Καμιά αναπαράσταση, γλυπτό,πετρόγλυφο, σχέδιο, κεραμικό, τίπο-τα μά τίποτα, κανένα στοιχείο τηςεποχής δέν μας δείχνει τή γυναίκανά εμφορείται από καταστροφικέςτάσεις, ούτε και πολεμικές. Ήτανμιά μεγάλη αλλαγή εκείνη. Τόόπλο του νομάδα αντικαταστάθηκεαπό τό υνί του γεωργού. Ο άνθρω-πος μπόρεσε νά βάλλει τις βάσεις

του σημερινού πολιτισμού. Κι αυ-τό οφείλεται στή μητριαρχία, πούσαν κοινωνική διάρθρωση χαρα-κτηρίζεται από μιά πρωτόγονη μορ-φή σοσιαλιστικής υφής. Υπάρχειβέβαια και ή ερμηνεία εκείνη τούμύθου των Αμαζόνων πού τις ταυ-τίζει με τις δυνάμεις της φύσης.«Ήσαν φαίνεται εν αρχή αί Αμα-ζόνες αί προσωποποιηθείσαι φυσι-καί δυνάμεις της γονιμοποιήσεως,τά άφθονα ύέτια ύδατα, άτινα εί-σδύοντα εις τους κόλπους της γηςγονιμοποιούσιν εις αυτούς πάντατά σπέρματα της φυτικής βλαστή-σεως, είναι αί νεφέλαι με τους πολ-λούς μαστούς, τών οποίων τό άφθο-νον γάλα και ρέει εις τήν γήν καιτρέφει πάσαν ζωικήν ύπαρξιν, τού-το μαρτυρούσι καί τά υπό τού Διο-δώρου αναφερόμενα ονόματα τωνΑελλα (Θύελλα) καί Κελαινώ (σκο

τεινόν νέφος), από τών μαστών τώνοποίων ρέει άφθονος ή βροχή. Αίθεοποιηθείσαι καί προσωποποιη-θείσαι αύται φυσικαί δυνάμεις, αίτόσον ευεργετικοί, ώς θεαί της κα-ταιγίδος, ήτις φθείρει και κατα-στρέφει πάσαν ζωικήν ύπαρξιν καιπασαν βλάστησιν, έρχονται εις σύγκρουσιν προς τάς Θεότητας του φω-τός καί τού ηλίου, αίτινες είναιαί εύεργέτιδες ωσαύτως Θεότητεςπάσης βλαστήσεως καί πάσης ζωι-κής υπάρξεως» (Μεγ. Ελληνική

Εγκυκλοπ. τόμ. Δ. σελ. 142).Κάτι παρόμοιο αναφέρει και ό

Ντεσάρμ (Μυθολογία της Αρ-χαίας Ελλάδας): «Χωρίς νά προσ-παθήσουμε νά ερμηνεύσουμε σεόλες του τις λεπτομέρειες τον σκο-τεινό καί περίπλοκο μύθο των Αμα-ζόνων, μπορούμε νά παρατηρήσου-με πώς αυτές πολεμούν τον Ήρα-κλέα, τον Θησέα, τον Αχιλλέα,τον Βελεφερόντη, ήρωες δηλαδήπού έχουν καθαρά ηλιακή φύση,όπως έχει αποδείξει από καιρό ήσυγκριτική μυθολογία. Σάν εχθροίτών Θεοτήτων του φωτός θυμίζουντους εχθρούς τού Ινδρα, της Βεδι-κής μυθολογίας, δηλαδή τά σύνε-φα. Συνεπώς οί μαστοί τους μπο-ρεί ν' απεικονίζουν τ' άναρρίθμη-τα «στήθη» τών νεφών από τά οποίατρέχουν τά νερά πού ποτίζουν καίγονιμοποιούν τή γη. Ετσι οί Αμα-ζόνες ήταν αναγκαστικά συνοδοίτης θεότητας της Εφέσου, της με-γάλης αυτής τροφού της φύσεως...».

Ή ερμηνεία όμως αυτή δέν κα-λύπτει τά στοιχεία του μύθου. Για-τί ή προστάτιδα θεά τους ήταν ήΘεά - Σελήνη Αναίτις ή Αρτεμιςή Ρακασάδα ή...; Υποστηρίχτηκεότι οί Αμαζόνες ήταν σώμα φρου-ράς του ίερού της θεάς αυτής, Αλ-λά και αυτό δέν ικανοποιεί, γιατίδέν έχουμε καμιά ιστορική μαρτυ-ρία πού νά τό τεκμηριώνει. Πα

Κάτω και δεξιά: Μάχη Ελλήνων και Αμαζόνων. Από τήν ανατολική

16

Page 19: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ράλληλα, μιά άλλη μαρτυρία απο-δεικνύει κάτι το τελείως αντίθετο.Θεές πού φανερά προσωποποιούντις φυσικές δυνάμεις είναι ή Δή-μητρα και ή Περσεφόνη. Δέν απει-κονίζονται όμως να ιππεύουν, νάσκοτώνουν, νά εξοντώνουν κ.λπ.Κάθε άλλο. Είναι γονιμοποιά στοι-χεία με ειρηνική εμφάνιση, προσω-ποποίηση τού καλού. Γιά ποιολόγο οι Αμαζόνες, πού τα ίδιαγονιμοποιά στοιχεία της φύσης έκ-προσωπούν, απαθανατίστηκαν έτσιπολεμοχαρείς;

Ο Στράβων απέρριψε σάν ψεύ-τικες όλες τις ιστορίες γιά τιςΑμαζόνες. «Περί τών Αμαζόνων

τά αυτά λέγεται και νύν και πάλαι,τερατώδη τε όντα και πίστεως πόρ-ρω. Τις γάρ αν πιστεύσειεν, ώςγυναικών στρατός ή πόλις ή έθνοςσυσταίη άν ποτέ χωρίς ανδρών:...Τήν δέ Θεμίσκυραν και τά περίτόν Θερμώδοντα πεδία άπαντες Α-μαζόνων καλούσι, και φάσιν έξε-λαθήναι αύτάς ένθένδε. Οπου δένύν εισιν, ολίγον τε και άναποδεί-κτως και άπίστως αποφαίνονται»(Στρ. 540).

Πολλοί ανθρωπολόγοι δέν πα-ραδέχονται στην εποχή μας ότιυπήρχε τέτοιο στάδιο στην κοινω-νική εξέλιξη, κατά τό όποιο οί γυ-ναίκες ασκούσαν τόν κοινωνικόέλεγχο, Ο Μπαχόφεν ήταν αυτός

πού υποστήριξε ότι «ή μητριαρχίαδέν περιλάμβανε μόνο τη μεταβί-βαση της ιδιότητας τού μέλουςτης ομάδας, κατά μητρική γραμμή,αλλ' επίσης και ότι ή μητέρα, όχιό πατέρας, κυβερνούσε τήν οικο-γένεια· οί γυναίκες, όχι οί άνδρες,είχαν τόν έλεγχο της διοίκησης τηςομάδας μία θηλυκή θεότητα υπερ-τερούσε, ή Σελήνη, καί όχι ό άρρηνΉλιος (Social Organization, σελ.262).

Ο Π. Κανελλόπουλος σε σχετικόάρθρο του (Μητριαρχία, Εγκυκλ.Λεξικό Ελευθερουδάκη, τ. 9, σελ.414), γράφει σχετικά γιά τό θέμα:«Βασισθείς κυρίως έπί τών αρχαίωνσυγγραφέων (ό Μπαχόφεν) θεώ-ρησε τήν μητριαρχία ώς φαινόμε-νον χαρακτηριζον ολόκληρον τήνπερίοδον της άνθρωπότητος. Ήγένεσις αυτού δέν οφείλεται εις οί-κονομικάς συνθήκας αλλ' είς ίδιαι-τέραν διάθεσιν της ψυχής, ή οποίαέξεδηλώθη πρωτίστως διά της τά-σεως προς ισότητα και έλευθερίαν.Ή μητριαρχία έγεννήθη τό πρώ-τον ώς άντίδρασις κατά της πρω-τογόνου έλευθερομειξίας, του «ακα-νόνιστου έταιρισμού» ώς λέγει όΜπαχόφεν. 'Απροστάτευτος ούσακατ' αρχάς και παραδεδομένη είςτάς γενετησίους καταχρήσεις τούανδρός, ήσθάνθη ή γυνή τήν ανάγ-κην, όπως άντιταχθή εις τό κράτος

«Ή «Αφροδίτη του Λωσέλ» εναέργο προϊστορικής τέχνης παρου-σιάζει ανάγλυφη τήν εικόνα τώντότε ανθρώπων γιά τόν ρόλο τηςγυναίκας στην κοινωνία. Ολα τάστοιχεία επάνω της τονίζουν τήν γο-νιμότητα. Τό (γεμάτο αίμα) κέραςπού κρατάει συνδέεται με μύθουςτης «Κυρίας τών αγρίων θηρίων»ενα είδος θεότητας που εξουσιάζειτά ζώα και τά όδηγεί προς τουςκυνηγούς.

ζωφόρο της βάσης του Μαυσωλείου στην Αλικαρνασσό πού φτιάχθηκεμέ σχέδιο του Σκόπα.

Page 20: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Μαρμάρινο άγαλμα τής Δήμητρας.Διακρίνεται ή γαλήνη και ή πραό-τητα της Θεάς της γονιμότητας.Υψος 1,53 μ.

των ανδρών και όπως έπιβάλη τήναύστηράν εν τη ζωή πειθαρχίαν.Χαρακτηριστική της τάσεως ταύ-της ειναι ή λατρεία της Δήμητρος.Ο δέ θεσμός των Αμαζόνων υπήρ-ξεν όμαδικόν φαινόμενον και δήφαινόμενον προηγηθέν του κανο-νικού μητρικού δικαίου, άντίδρα-σις τών γυναικών ολοκλήρου λαούόπως άντιμετωπίσωσι τον άνδραπολεμικώς οργανωμένοι. Το μητρι-κόν δίκαιον ενεφανίσθη άργότερονώς τό καθεστώς, υπό τό οποίον πα-ρεμερίσθη ή υπερβολή τού θεσμούτών Αμαζόνων, διατηρηθείσης α-πλώς της αρχής, εφ' ής ό θεσμόςούτος έβασίσθη».

Εδώ όμως σημειώνεται ένα βα-σικό λάθος. Ή μητριαρχία χαρα-κτηρίζεται σάν μιά από κοινού αντι-μετώπιση, συνειδητή και οργανω-μένη, του γυναικίου φύλου. Αν αυ-τό τό σημείο τό φτάσουμε σταάκρα έχουμε νά κάνουμε μέ αγώνεςκοινωνικής μορφής. Αυτό όμως δένέγινε έτσι όπως θέλουν νά τό πα-ρουσιάσουν όσοι τοποθετούν τήνυπόθεση στό στάδιο τών κοινωνι-κών αγώνων. Γιατί δεν ήσαν αγώ-νες αν και είχαν κοινωνικό περιε-χόμενο. Ή μητριαρχία δεν επιβλή-θηκε ούτε μέ τά όπλα, ούτε ποτέθέλησαν οί γυναίκες νά αντιτάξουνένοπλη αντίσταση στό ανδρικό φύ-λο. Ή μητριαρχία δημιουργήθηκε

από τις συνθήκες της ζωής. Δένήταν φαινόμενο πού παρουσιάστη-κε μετά από τήν ήττα μιας ομάδας,ούτε σκόπευε σέ κάτι τέτοιο. Τόίδιο ξεκίνημα είχε και ή πατριαρ-χία, αλλά μόνο ξεκίνημα. Ή έξέλί-ξή της ήταν μιά συνειδητή εξάπλω-ση της αντρικής δύναμης, πού έφτα-σε στην καταπίεση. Και παρά τήνέντονη κοινωνική αναμέτρηση πούδιακρίνουμε στους πρωτο-ίστορι-κούς και ιστορικούς χρόνους, δένπαρατηρούμε κάτι παρόμοιο στουςπροϊστορικούς. Και τά στοιχείαδέν λείπουν βέβαια.

Εναντίον της μητριαρχία πολ-λοί καταφέρονται, μεταξύ τών ο-ποίων και ό Α. Ελευθερόπουλος.(Ο κοινωνικός βίος τών ανθρώπωναρχή, εξέλιξη και φύση), αλλάοί περισσότεροι, στηρίζονται σέθέσεις καθαρά άντιεπιστημονικές

και ο Μπαχόφεν και ό Μόργκανείχαν δίκιο. Ή διένεξη βέβαιασυνεχίστηκε και μόνο ό Εγκελςέδωσε τή σωστή λύση εξηγώνταςτά φαινόμενα κάτω από οικονομικήσκοπιά.

Εδώ φτάνουμε στό τέλος της με-λέτης αυτής. Θά τήν κλείσουμε, το-νίζοντας και πάλι ότι ό μύθος τώνΑμαζόνων είναι ή προέκταση καιή διαιώνιση τών κοινωνικών ανα-στατώσεων πού έλαβαν χώρα στιςπροκεχωρημένες χρονολογίες. Εί-ναι θέμα προτίμησης, τό νά εξηγή-σει κάποιος τό μύθο σάν απεικό-νιση τών φυσικών δυνάμεων ή σάνμιά ανάμνηση τών κοινωνικών αλ-λαγών του παρελθόντος. Εάν μέδιάθεση κριτική εξετάσουμε τή βα-θύτερη ουσία τών περισσότερωνμύθων, θά βρούμε στή βάση τουςτήν παρουσία της σύγκρουσης, της

καί, μέσα από πρίσμα πολιτικό,προσπαθούν νά καταρρίψουν τήνιδέα της ύπαρξης τού μητριαρχι-κού σταδίου. Αλλά ο Παν. Λεκα-τσάς σέ πολλά του έργα έχει απο-δείξει ότι του πατριαρχικού στα-δίου προηγήθηκε τό μητριαρχικό.'Ορισμένοι δέν δίστασαν νά αποκα-λέσουν τό στάδιο της μητριαρχίαςσάν στάδιο γυναικοκρατίας, αλλάή χρήση του όρου αυτού δέν είναισωστή: ό όρος αποδόθηκε αβία-στα. Παρά τό γεγονός όμως αυτό,ή νεότερη επιστήμη απέδειξε ότι

αλλαγής, της ανταγωνιστικότηταςκαί της κοινωνικής πάλης. Στό άρ-θρο αυτό αναφέρθηκαν τά σχετικάγιά τις Αμαζόνες του μύθου. Σ'επόμενο, θ' αναφερθούμε στίς Αμα-ζόνες τού σήμερα, της σημερινήςπραγματικότητας, οπότε θά έχουνσχηματιστεί στους αναγνώστες πληρέστερες εντυπώσεις.

Χρ. Δ. Λάζος

18

Page 21: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

ΧΗΜΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Ή βιολογία θέτει ήδη ενώπιοντης ένα μεγάλο καθήκον: νά δημιουρ-γήσει με συνθετικά χημικά μέσαστον εγκέφαλο, τις δυνατότητες απο-θηκεύσεως των αναμνήσεων. Καιφαίνεται ότι στην προσπάθεια τηςαυτή, έχει προχωρήσει αρκετά. Αυφετηρία των προσπαθειών αυτώνυπήρξε μία διαπίστωση: ότι ή κάθενέα πληροφορία αφήνει επάνω στοφλοιό του εγκεφάλου ενα υλικό απο-τύπωμα. Ή ανακάλυψη αύτη οφεί-λεται σε έναν διάσημο νευροχειρουρ-γό, τον Βίλντερ Πένφηλντ. Εγχει-ρίζοντας επιληπτικούς, ό νευροχει-ρουργός αυτός δεν παρέλειπε, μόλιςάνοιγε το κρανίο τους, νά ερεθίζειμε μιά ηλεκτρική βελόνα τον κρο-ταφικό λοβό τού εγκεφάλου. Μετον ερεθισμό αυτόν οι έγχειριζόμε-νοι άναθυμούνταν ξαφνικά τό πα-ρελθόν πού ξαναζούσε στη μνήμητους με πολύ καθαρές εικόνες. Οτανόμως τό ήλεκτρομνημονικό αυτόανακλαστικό, δοκιμάστηκε και σευγιείς εγκεφάλους μή επιληπτικούς,ή ανάμνηση τών εικόνων του παρελ-θόντος δεν έγινε δυνατόν νά προκλη-θεί. Δεύτερο στάδιο: Υστερα άπόσειρά πειραμάτων, αποδείχτηκε ότιέγχύοντας μιά ελάχιστη ποσότητα

έγκεφαλικού ύγρού άπό ποντικό πούέγκυμνάστηκε στην εκτέλεση ορι-

σμένων ασκήσεων, σε ποντικούς πουδεν είχαν εκγυμναστεί με τον ίδιοτρόπο, τότε οί τελευταίοι αυτοί θυ-μόνταν και εκτελούσαν κατά την ίδιασειρά της πράξεις τών πρώτων.Πράγμα πού σημαίνει ότι αποκτού-σαν τή μνήμη τους.

Στήν τρίτη φάση τών επιστημο-νικών προσπαθειών γιά τή δημιουρ-γία μνήμης, ό καθηγητής του Πα-νεπιστημίου τού Γκαίτεμποργκ τηςΣουηδίας Χόλγκερ Χύντεν, κατόρθωσε νά εντοπίσει στον εγκέφαλοτά σημεία όπου εδράζεται ή μνή-μη (ή άλλοιώς: τό σημείο όπου απο-θηκεύονται ώς αναμνήσεις οί προσ-λαμβανόμενες πληροφορίες), Ο μη-χανισμός της αποθηκεύσεως τώνπληροφοριών είναι ο έξης: σε κάθεεξωτερικό ερεθισμό, έχομε και μιάαύξηση του πυρηνικού οξέος «RNA»μέσα στα νευρικά κύτταρα τού κέν-τρου της μνήμης. Τό « RNA» είναι,ώς γνωστόν, μιά ουσία πού διακι-νεί τις ενδοκυτταρικές πρωτεινες.Και ό καθηγητής έβγαλε έτσι τόσυμπέρασμα οτι τά ίχνη τών ανα-μνήσεων, φωλιάζουν στις πρωτει-νες πού συγκεντρώνονται στο νευρικόκύτταρο ύστερα άπό κάθε αύξησητης ουσίας «RNA», όταν δρούνώς εξωτερικοί ερεθισμοί οποιεσδή-ποτε πληροφορίες. Στήν περίπτω-

ση των ποντικών, ή εκγύμναση τουςσημαίνει μνημόνευση μιας ορισμέ-νης ασκήσεως, οπότε και ή έγχυσητου εγκεφαλικού τού εκγυμνασμένουποντικού στον άλλον σημαίνει μετα-βίβαση της μνήμης με χημικά μέσα.Ο Χύντεν υποστηρίζει ότι. οί πρω-τείνες πού ειδικά υποκινούν τή μνή-μη είναι αυτές πού κατονομάζει όίδιος μέ τά στοιχεία : «S - 100» και«14.3.2.).

Βρισκόμαστε έτσι στο τελευταίοστά στάδιο τών ερευνών Και στόσημείο αυτό, ό ουγγρος επιστήμοναςΓεώργκε Ούνγκαρ κατόρθωσε νάδιαγνώσει πειραματικά την εσωτε-ρική διάρθρωση τών φυσικών πρω-τεϊνών πού δημιουργούν τή μνήμηκαι νά τις παρασκευάσει ύστερασυνθετικά μέ αμινοξέα. Για νά βε-βαιωθεί ότι βρίσκεται, στον σωστόδρόμο, δρόμο, ό καθηγητής Ούν-δρόμο, ό καθηγητής Ούνγκαρ εκγύ-μνασε επί σειρά ετών τέσσερις χι-λιάδες ποντικούς, μαθαίνοντας τουςνά φοβούνται τό σκοτάδι, παρά τόαντίθετο ένστικτο τους. Και ονό-νασε «σκοτοφοβίνη» την ομάδα τώνπρωτεϊνών στις όποιες αποθηκευό-ταν αυτή ή ανάμνηση. Βοηθούμε-νος σε συνέχεια, άπό τον χημικό Βόλ-φαγκ Πάρ, τού Πανεπιστημίου τουΧιούστον, ό καθηγητής Ουνγκαρπαρασκεύασε μέ αμινοξέα, συνθετική«σκοτοφοβίνη» δημιουργώντας έτσιτις προϋποθέσεις γιά την παρασκευή,στο μέλλον, ενός χαπιού, πού παίρ-νοντας το, θά δημιουργούμε «συνθε-τική μνήμη».

Δεν έλειψαν φυσικά οί αντιρρή-σεις ώς προς τήν ορθότητα του ακο-λουθούμενου δρόμου. Και οί σοβά-ρώτερες άπό αυτές εκτίθενται σέ μιανειδική μονογραφία πού εξέδωσανοί καθηγητές Κούπερ και Ρούθ, Οιδύο καθηγητές υποστηρίζουν ότι άπόόλα αυτά, ένα μόνο είναι το βέβαιο:οτι αυξάνεται ή ενδοκυτταρική«RNA» πού προκαλεί τον σχημα-τισμό της πρωτεινης. Και ότι μέτις αντιδράσεις αυτές ενισχύεται μενή μνήμη, άλλά δεν είναι αποδεδει-γμένο ακόμα, μέ αρκετή βεβαιότη-τα ότι δημιουργείται μέ τά μέσααυτά. Και ωστόσο, ή επιστήμη προ-χωρεί στίς έρευνες της, μέ τήν πε-ποίθηση ότι σύντομα θά άνακαλυ-φτούν απ' αυτόν τό δρόμο, οί μορια-κές αλλαγές πού παρατηρούνται μέ-σα στά νευρικά κύτταρα, πράγμαπού σημαίνει ότι θά άνακαλυφτείή χημική λειτουργία πού προκαλεί-ται άπό τους εξωτερικούς ερεθι-σμούς, όταν νέες πληροφορίες προσ-φέρονται στον άνθρωπο γιά τή μόρ-φωση του.

19

Page 22: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07
Page 23: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στη χώρα του Ισραήλ, μια χώρα έξω άπότο χρόνο, όπου χίλια χρόνια μοιάζουν με τοχθες, μας φέρνει σταθερά ή φαντασία μας

κάθε χρόνο τέτοιον καιρό. Εδώ, στους Αγιους Τόπους,όπου τά λόγια του Θεού έγιναν Νόμος. Σ' αυτόν τοντόπο πού πήρε τον Νόμο γραμμένο σε λίθινες πλά-κες από το δάκτυλο του Θεού, και παραδόθηκε στοΜωυσή στο όρος Σινά.

Σ' αυτόν τον τόπο γράφηκε τό ρηθέν: «Και έκχεώαπό τού Πνεύματος μου έπι πάσαν σάρκα, και προ-φητεύσουσιν οι υιοί υμών και οι θυγατέρες υμών,και oi πρεσβύτεροι υμών ενύπνια ένυπνιασθήσονται,και οί νεανίσκοι υμών οράσεις όψονται». Και σ'αυτόν τον τόπον ήταν πού οί προφήτες των ΑγίωνΤόπων είδαν για πρώτη φορά τό δράμα τού. επερ-χομένου Μεσσία, ό όποιος κάποια μέρα θά έσωζετον κόσμο. «Ιδού έγραφε ό Ησαίας ή παρθένοςεν γαστρί έξει, και τέξεται υιόν και καλέσει τό όνομααύτού Εμμανουήλ».

Και μέ τό πλήρωμα τού χρόνου ό τόπος αυτός τηςΥποσχέσεως είδε τό θαύμα τού ερχομού Του: «του

δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της 'Ιουδαίας ενήμέραις Ήρώδου του Βασιλέως, Ιδού μάγοι από ανα-τολών παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα λέγοντες' πούέστιν ό τεχθείς βασιλεύς τών Ιουδαίων: Είδομενγαρ αύτού τον αστέρα εν τή ανατολή καί ήλθομενπροσκυνήσαι αύτώ. Ακούσας δε Ηρώδης ο βασι-λεύς έταράχθη και πάσα Ιεροσόλυμα μετ' αυτούκαι συναγαγών πάντας τους αρχιερείς και γραμμα-τείς τού λαού έπυνθάνετο παρ' αυτών που ό Χρι-στός γεννάται. Οί δε είπον αύτώ· εν Βηθλεέμ τηςΙουδαίας· ούτω γαρ γέγραπται διά του προφήτου.

Και σύ Βηθλεέμ γη Ιούδα, ουδαμώς ελαχίστη είεν τοις ήγεμόσιν Ιούδα, εκ σου γαρ έξελεύσεται ηγού-μενος, όστις ποιμανεί τον λαόν μου τον Ισραήλ. Τότε

Ηρώδης λάθρα καλέσας τους μάγους ήκρίβωσε παρ'αυτών τον χρόνον τού φαινομένου αστέρος, και πέμ-ψας αυτούς είς Βηθλεέμ είπε· πορευθέντες ακριβώςεξετάσατε περί τού παιδίου, έπάν δε εύρητε απαγ-γείλατε μοι όπως κάγώ έλθών προσκυνήσω αύτώ.Οί δε άκολουθήσαντες τού βασιλέως έπορεύθησανκαι ιδού ό αστήρ όν είδον έν τη ανατολή προήγεναυτούς έως έλθών έστη επάνω ού ήν τό παιδίονιδόντες δε τον αστέρα έχάρησαν χαράν μεγάληνσφόδρα, και έλθόντες εις την οίκίαν είδον το παι-δίον μετά Μαρίας της μητρός αύτού, και πεσόντεςπροσεκύνησαν αύτώ και άνοίξαντες τους θησαυρούςαυτών προσήνεγκαν αύτώ δώρα, χρυσόν και λίβα-νον και σμύρναν». (Ματθαίου, Β' 1 - 11).

Κοιτάζοντας πίσω σ' όλους αυτούς τους αιώνες πουπέρασαν άπό τή γέννηση τού «θείου Βρέφους» στήφτωχική φάτνη του μικρού χωριού της Βηθλεέμ,δεν είναι δυνατόν παρά να αισθανόμαστε έναν απέ-ραντο θαυμασμό για την τόσο βαθιά και ριζική επί-δραση πού είχε ή γέννηση του Χριστού στον κόσμομας. Χωρίς φανφάρες, χωρίς καν να τό γνωρίζεικανείς άπό τό λαό στον όποιο γεννήθηκε, ή γέννησηΤου ανακοινώθηκε στους ταπεινούς μόνον βοσκούςάπό τό «πλήθος στρατιάς ουρανίου», καί στον λαότών Ιεροσολύμων άπό την άφιξη τών Σοφών Μά-γων τής Ανατολής. Μέ οδηγό τους τό φως «αστέ-ρος όν είδον έν τή Ανατολή», «οι τοις άστροις λα-τρεύοντες» διέσχισαν έρημους και όρη γιά νά έλθουννά προσκυνήσουν αύτό «τό αγνωστον παιδίον».

Τί ήταν όμως αυτό τό φώς πού τους οδήγησε μα-κριά άπό τή χώρα τους: Τί είδους άστρο τους καθο-δήγησε στο μέρος όπου ήταν σπαργανωμένο το μι-κρό βρέφος της Βηθλεέμ; Σ' αυτό μας τό κείμενοελάτε νά ψάξομε μαζί γι' αυτό τό «Αστρο τών Χρι-στουγέννων», γι' αυτό τό μυστηριώδες και υπέροχοάστρο, του οποίου το άκτινοβόλο φως έχει φωτίσεικαι εμπνεύσει τους ανθρώπους έπι 2.000 σχεδόνχρόνια.

Ο ΜΕΣΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

Στήν αναζήτηση μας γιά το τίήταν τό άστρο τών Χριστουγέννωνισως μας βοηθήσει μία γενική ανα-σκόπηση στά διάφορα βιβλία τηςΠαλαιάς Διαθήκης, και στά μετέ-πειτα γραπτά τών Πατέρων τηςΕκκλησίας. Αύτο δέ, γιατί πολλοί

ερευνητές τών Γραφών υποστηρί-ζουν οτι το άστρο της Γέννησηςδεν είναι τίποτε το αστρονομικό, αλ-λά απλώς το συμβολικό άστρο τώνπροφητειών της Παλαιάς Διαθή-κης γιά τόν προσδοκόμενο Μεσσία.

Ο όρος Μεσσίας είναι ή εξελληνι-

σμένη εβραϊκή λέξη «Μασίαχ» και ήάραμαϊκή λέξη «Μεσιχά», πού με-ταφράζονται Ελληνικά μέ τή λέξη«Χριστός», Η λέξη αυτή προέρχε-ται από τή λέξη «χρίω, μέ έννοιανγενικώς της χρήσεως τινός, δι' ύψη-λόν θρησκευτικον - κοινωνικόν λει-τούργημα: Ιερέως, προφήτου ή βα-σιλέως». Οι λέξεις δηλ. Μεσσίαςκαι Χριστός είναι ένα και το αυτό.(Ενδιαφέρουσα είναι επίσης και ήπροέλευση του ονόματος Ιησούς ήοποία «αποδίδει το εβραϊκό Jesua,συντετμημένων μορφήν του όνομα-

Page 24: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

τος Jehosua... (πού) σημαίνει «όΙαβέ είναι σωτηρία» και πού βασι-κά είναι το άγγελθέν από τον ' Η -σαια (ζ : 14) δνομα Εμανουήλ, δη-λαδή «Ο Θεός μεθ' ημών»).

Αυτόν λοιπόν τον Μεσσία-Χριστόανέμεναν ανέκαθεν οί Ιουδαίοι. ΣτήνΠαλαιά Διαθήκη υπάρχουν δύο ιδιαί-τερα ενδιαφέρουσες περικοπές:«άνα-τελει άστρον έξ Ιακώβ και άναστή-σεται άνθρωπος έξ Ισραήλ» (Αριθμ.24 : 17), «και πορεύσονται βασι-λείς τω φωτί σου και έθνη τη λαμ-πρότητί σου» (Ήσ. 60 : 3), οι οποίεςόμιλούν περί άστρου και λαμπρούφωτός. Ειδικοί ερευνητές όμως πι-στεύουν ότι και οι δύο αυτές περικο-πές αναφέρονται μεταφορικά στονΜεσσία - Χριστό και όχι σε ένα πρα-γματικό λαμπρό άστρο. Οπως ακρι-βώς συμβαίνει και με άλλες περικο-πές όπου οί «λαμπροί αστέρες» (Δαν.12 : 3 και Σοφ. Σειρ. 50 : 6) θεω-ρούνται σάν «σύμβολο τών δικαίων»,ένώ αλλού παριστάνουν τους αγγέ-λους (Ιώβ 25 : 5). Και στην ΚαινήΔιαθήκη άλλωστε ό Ιωάννης ονο-μάζει τον Χριστό άστρο λαμπρό καιπρωινό («Εγώ ειμι ή ρίζα και τογένος του Δαυιδ, ό αστήρ ό λαμ-πρός και ορθρινός» - Αποκ. 22:16).

Ή εμφάνιση κάποιου άστρου ήάλλου αξιοσημείωτου ουρανίου φαι-νομένου κατά τή γέννηση σπουδαίωνανδρών της ιστορίας είναι αρκετάδιαδεδομένη στα αρχαία κείμενα.Τά νεοανακαλυφθέντα «Χειρόγραφατης Νεκράς Θαλάσσης» αναφέρουνεπί παραδείγματι ότι όταν γεννή-θηκε ό Αβραάμ ένα άστρο εμφανί-στηκε στήν ανατολή και περιφερό-ταν στον ουρανό. Οί σύμβουλοι τότετου Βασιλέα Νιμρώδ τον πληροφό-ρησαν ότι το άστρο αυτό προέλεγε

τή γέννηση ενός παιδιού πού έπέ-πρωτο νά γίνει μέγας. Ο Βασιλιάςτρομοκρατήθηκε και έστειλε νά θα-νατώσουν τό γυιό του Θάρα (τονΑβραάμ). Αλλά ό Θεός έστειλετον άγγελο Γαβριήλ και προστάτευ-σε τον μικρόν Αβραάμ κρύβονταςτον μέσα σε σύνεφα και ομίχλη. Α-μέσως μετά ό Θάρα, φοβισμένος γιατή ζωή του γυιού του, εγκατέλειψετή χώρα τών Χαλδαίων.

Σ' άλλο πάλι σημείο τών χειρο-γράφων αναφέρεται ή θαυμαστή γέν-νηση του Νώε, όπου ό Ααμέχ δενθεωρείται ό πραγματικός πατέραςτου διότι ο Νώε είναι «δι' αγγέλουθεόπεμπτος».

Ή σφαγή τών παίδων άπο τονΗρώδη μας θυμίζει άλλωστε και

μιαν άλλη σφαγή πού είχε διατά-

Ενα άπό τά σπάνια αντίτυπα τήςΒίβλου τού Γουτεμβέργιου: Υπάρ-χουν περίπου 15 σ' όλο τον κόσμο.

ξει ό Φαραώ της Αιγύπτου, ότανγεννήθηκε ο Μωυσής, και τον θαυ-μαστό επίσης τρόπο με τον οποίονό Μωυσής γλύτωσε.

Τά αρχαία Ελληνικά τέλος κεί-μενα μας πληροφορούν για τήν θαυ-μαστή γέννηση του Περσέα άποτήν παρθένα Δανάη, του ΜεγάλουΑλέξανδρου, και τού Απολλώνιουάπό τά Τύανα.

Στή μεταχριστιανική εποχή οίΠατέρες τής Εκκλησίας καθώς καιδιάφοροι άλλοι εκκλησιαστικοί συγ-γραφείς προσπαθούν με τά κείμενατους να δώσουν κάποιαν ερμηνεία στοάστρο τών Χριστουγέννων, Ο Ιου-στίνος, γιά παράδειγμα, γράφει:«...ανατείλαντος ούν καί εν ουρανώάμα τω γεννηθήναι αυτόν αστέρος...οί άπό Αραβίας μάγοι, έκ τούτουέπιγνόντες, παρεγένοντο και προσε-κύνησαν αυτώ... άστρον δε φωτει-νόν άνέτειλλε και άνθος άνέβη άπότής ρίζης Ιεσσαί ούτος ό Χριστός».Ε ν ώ οί Ώριγένης, Επιφάνιος καιΕύσέβιο,ς αναφέρονται, και αυτοί στοάστρο τής Γέννησης.

Ο Γρηγόριος ό Θεολόγος γρά-φει γιά τό άστρο - οδηγό τών Μά-γων, και ό Χρυσόστομος γιά ένανάστρόμορφο άγγελο, πού οδήγησετους Μάγους στή Βηθλεέμ. Ο Ιγνά-τιος Αντιοχείας, άλλωστε μας λέει:«Τί έγινε όταν γεννήθηκε ό Ιησούς;Ελαμψε στον ουρανό ένα πρωτο-

φαντο άστρο, πού τό φως του ήταν

Ή σύγχρονη Ιερουσαλήμ

Page 25: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

άνεκλάλητο». Ε ν ώ τέλος ό Ευγέ-νιος Βούλγαρις έγραψε τόν περα-σμένο αιώνα «Φέρε στον νεογέννητοΧριστό τα τρία αυτά δώρα: το χρυ-σάφι των καθαρών λογισμών, τόνλίβανο της ψυχικής κατανύξεως καιτην σμύρνα της εγκράτειας».

Αλλά και οι ύμνοι της εκκλησίαςμας δεν υστερούν στην αναφορά τουςγια το άστρο και τους Μάγους προσ-κυνητές: «Δεύτε ίδωμεν πιστοί πούέγεννήθη ό Χριστός· άκολουθήσω-μεν, λοιπόν ένθα οδεύει ό αστήρ μετάτων μάγων ανατολής των βασι-λέων».

«Μάγους προσκαλείται ό νυμφίοςτης Εκκλησίας. Δώρα τούτων αί-ρει ό Υιός της Παρθένου».

«Εδειξεν αστήρ τόν πρό ηλίουΛόγον...»

«Μάγοι δε μετά αστέρος όδοιπο-ρούσι...»

«Εξαίσιον δρόμον όρώντες οιμάγοι ασυνήθους νέου αστέρος άρτι-

φανους ουρανίου υπερλάμποντος...»«Σήμερον ό θεός δι' αστέρος μά-

γους εις προσκύνησιν άγει...»Εν τούτοις όλες αυτές οί περικο-

πές δεν μας λένε και πολλά πράγμα-τα για το άστρο των Χριστουγέννων.Είναι κι αυτές απλώς και μόνον ευ-λαβικά ποιητικές «αναμνήσεις» τουγεγονότος, όπως και το σύγχρονομας ποίημα του Γ. Δροσίνη:

«Τήν άγια νύχτα την Χριστουγεννιά-τικη ποιος δεν το ξέρει;

Των Μάγων κάθε χρόνο τά μεσάνυ-χτα λάμπει τ' αστέρι

Κι όποιος το βρή μες στ' άλλααστέρια ανάμεσα και δεν το χάσησε μιαν άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας

το μπορεί νά φθάση !»

Ας συνεχίσουμε λοιπόν κι έμείςτήν αναζήτηση μας γιά το Αστροτων Χριστουγέννων, αναλύοντας τάδεδομένα πού μας δίνουν οι Ευαγγε-λιστές.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Ορισμένοι ερευνητές, πού εξέτα-σαν τά δεδομένα πού έχουμε γιάτο άστρο τών Χριστουγέννων, ση-μειώνουν ότι δεν είναι μόνον ό Ματ-θαίος πού αναφέρει το άστρο αυτό.

Υποστηρίζουν ότι και ό Λουκάςστην περικοπή του γιά τήν προσκύ-νηση τών βοσκών αναφέρει ένα σπου-

δαίο ουράνιο γεγονός με τήν έκφρα-ση «έγένετο... πλήθος στρατιάς ου-ρανίου». Οί ερμηνευτές τών γραφώνερμηνεύουν συνήθως την έκφραση«στρατιάς ουρανίου», σάν εμφάνισηπλήθους αγγέλων. Οι άντιδικούντεςόμως προβάλλουν το επιχείρημα οτιένώ ερμηνεύεται ή Ευαγγελική αυτή

περικοπή του Λουκά σαν πλήθοςαγγέλων, αργότερα μία ίδια έκφρα-ση, «στρατιά ουρανού» (Πράξειςζ -42), στις Πράξεις τών Αποστό-λων, πού συνέγραψε και πάλι ό ιδιοςο Λουκάς και ή οποία αναφέρεταιστην αρχαία λατρεία τών άστρων,ερμηνεύεται άπό τους πρώτους ερ-μηνευτές σαν άστρα του ούρανού.

Εν τούτοις ή μόνη περικοπή πούαναφέρει απερίφραστα το Αστροτης Βηθλεέμ είναι ή περικοπή στόΕυαγγέλιο του Ματθαίου, πού ανα-φέραμε στην εισαγωγή του κειμέ-νου μας αύτού. Είναι δε ή μονα-δική μνεία πού γίνεται τόσο από-λυτα γιά το Αστρο αυτό οπουδή-ποτε. Εάν μάλιστα, προσέξατε, τόάστρο αυτό άναφέρεται άκόμη καισ' αυτή τήν περικοπή τέσσερειςμόνο φορές. Η ημερομηνία εμφά-νισης του δεν αναφέρεται, και ούτεοποιαδήποτε περιγραφή του ή μνείατου χρόνου πού διάρκεσε. Παρ'όλα αυτά είμαστε σήμερα στη θέσηνά βγάλουμε ορισμένα συμπεράσμα-τα, και νά σημειώσουμε ορισμένατουλάχιστον πράγματα, γι' αυτό τομυστηριώδες άστρο της Βηθλεέμ.

Πρώτα άπ' όλα θα έπρεπε νά ήτανκάτι τό α σ υ ν ή θ ι σ τ ο γιά νάτραβήξει τήν προσοχή τών Μάγων.Εάν τό άστρο αύτό ήταν κάτι τοσυνηθισμένο, κάτι πού παρουσιαζό-ταν στον ούρανό συχνά, δεν θαυπήρχε λόγος νά ξεσηκωθούν οιΜάγοι και νά ξεκινήσουν άπό έκα-

Page 26: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ενας από τούς Μάγους

τοντάδες χιλιόμετρα μακριά για νάπάνε στον οποιονδήποτε τόπο, πούθά τους οδηγούσε αυτό το άστρο.

Δεύτερο συμπέρασμα πού μπο-ρούμε νά βγάλουμε είναι ότι το άστροαυτό θά είχε αρκετή διάρκεια ζωής.θά ήταν δηλαδή ένα άστρο δ ι α ρ -κ ε ί α ς , γιατί οί Μάγοι είχαν νάδιασχίσουν αρκετά μεγάλη απόστα-ση άπό τήν χώρα τους έως τήνΒηθλεέμ. Μην ξεχνάτε δε ότι τάταξίδια τήν εποχή εκείνη επάνω σεκαμήλες ή άλλα ζώα δεν ήσαν τόσογρήγορα. Οπότε, γιά νά τους είναιδυνατό νά τό παρακολουθούν συνε-χώς άπό τή χώρα τους εως τή Βη-θλεέμ, το άστρο αυτό θά πρέπει νάείχε μία διάρκεια ζωής αρκετά με-γάλη και θά έπρεπε νά ήταν κάτι

τό όποίον φαινόταν στον ουρανό επίαρκετές εβδομάδες ή ακόμη καιμήνες.

Τρίτο συμπέρασμα είναι ότι τόάστρο αυτό θά έπρεπε νά ήταν κάτιαρκετά δυσδιάκριτο στον πολύ κό-σμο. Ι σ ω ς αυτό νά σας φανεί παρά-ξενο, γιατί συνήθως φανταζόμαστετό Αστρο της Βηθλεέμ σαν ενα πο-λύ λαμπρό και μεγάλο άστρο πούφωτίζει άπλετα τον ουρανό, με τιςλαμπρές του ακτίνες πάνω άπότή φάτνη. Αλλα δεν είναι δυνατόνά ήταν κάτι τέτοιο, γιατί φαίνε-ται ότι οί Μάγοι ήσαν οί μόνοι πούτό είχαν δει ή πού γνώριζαν κάτι τιγι' αυτό. Ο Ηρώδης δεν τό είχεδει ούτε είχε ακούσει οτιδήποτε.Οι γραμματείς και οί Φαρισαίοιεπίσης δεν γνώριζαν τίποτε γι' αυτό.Ούτε και οί βοσκοί είναι προφανέςότι τό πρόσεξαν παρ' ολο πού βρί-σκονταν με τά κοπάδια τους έξωστους κάμπους. Αλλά ούτε καί οίΡωμαίοι στρατιώτες της περιοχής,ή οποιοσδήποτε άλλος, εκτός άπότους Μάγους. Ε τ σ ι τό Αστρο τηςΒηθλεέμ θά έπρεπε νά ήταν στηνπραγματικότητα κάτι αρκετά δ υ-σ δ ι ά κ ρ ι τ ο .

Τέταρτο συμπέρασμα πού μπο-ρούμε νά βγάλουμε είναι ότι τόάστρο αυτό ίσως νά μην ήταν έναάστρο μέ τή σημασία πού έχει ήλέξη αυτή σήμερα. Τήν εποχή πούγράφηκε τό Ευαγγέλιο τού Ματ-θαίου, ή λέξη «αστήρ» είχε διαφο-ρετική έννοια άπ' αυτήν πού έχεισήμερα. Τήν εποχή εκείνη ο κόσμοςπροσδιόριζε μέ τή λέξη άστρο οτι-δήποτε έβλεπε στον ουρανό. Τά με-τέωρα ονομάζονταν «διάττοντες α-στέρες». Οι κομήτες ήσαν οί «μα-

κρυμάλληδες αστέρες», οί χίπυς αςπούμε του ούρανού. Οί δε πλανήτεςονομάζονταν «πλανόμενοι αστέρες».Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν ταξινο-μεί όλα αυτά σάν άστρα, αλλά οιαρχαίοι το έκαναν. Εκτός αυτούπολλοί αρχαίοι συγγραφείς όπως όΑρατος και ό Πλάτων, «χρησιμο-ποιούν τήν λέξιν άστρον μέ τήν περι-ληπτικήν σημασίαν, καθώς ακρι-βώς ημείς τήν λέξιν αστερισμός, καιέννοούν ομάδα αστέρων». Αυτά πούσήμερα ονομάζουμε έμεις άστρα ή-σαν γιά τους αρχαίους οί «απλα-νείς αστέρες». Ε τ σ ι τό άστρο πούαναφέρει ό Ευαγγελιστής Ματθαίοςσάν τό άστρο της Βηθλεέμ ίσως νάμην ήταν ενα πραγματικό άστρο ό-πως τό έννοούμε σήμερα, αλλά ο-π ο ι ο δ ή π ο τ ε ο υ ρ ά ν ι ο σ ώ -μ α ή φ α ι ν ό μ ε ν ο .

Πέμπτο συμπέρασμα μας είναι ήτοποθεσία τού άστρου στον ουρανό.Οί Μάγοι αναφέρουν στον λαό τών

Η καμήλα, τό καλύτερο μέσον επι-κοινωνίας στην έρημο. Τήν αποκα-λούν καί «πλοίο της Ερήμου».Αναπαράσταση σε τερακόττα γύρωστα 1100 π.Χ.

Ιερεσολύμων ότι είδαν «τον αστέρααυτού έν τή ανατολή». Τό σημείοαυτό δεν εννοεί ότι τό άστρο ήτανστό ανατολικό μέρος του ούρανού,αλλά ότι οί Μάγοι ευρίσκονταν στιςανατολικές, άπό τήν Παλαιστίνη,χώρες της Ασίας, όταν πρωτοπα-ρατήρησαν τό Αστρο αυτό. Mιαλοιπόν καί οι Μάγοι ευρίσκοντανστην Ανατολή όταν τό είδαν γιαπρώτη φορά, ο μόνος τρόπος γιάνά φθάσουν στη Βηθλεέμ ήταν νάταξιδέψουν προς τή Δύση. Ε τ σ ι ,

Page 27: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ώστε τό άστρο πού τους οδηγούσεθά έπρεπε να βρισκόταν στο δυτικόμέρος του ούρανού. Εάν ακολου-θούσαν κάποιο άστρο πού θά ήτανστό ανατολικό μέρος τού ούρανούθά έφθαναν στην Κίνα ή στις Ινδίεςκαι οχι στη Βηθλεέμ. Ετσι θάπρέπει νά συμπεράνουμε ότι τό ά-στρο αυτό βρισκόταν π ρ ο ς Δ υ -σ μ ά ς .

Τέλος τό έκτο συμπέρασμα πούμπορούμε νά βγάλουμε είναι ό προσ-σδιορισμός της εποχής του έτουςκατά την οποία γεννήθηκε ο Ι η -σούς, και παρόλο πού σήμερα σ' όλοτον κόσμο τά Χριστούγεννα εορτά-ζονται στίς 25 Δεκεμβρίου, εντού-τοις δεν θά πρέπει νά είναι αύτη ήημερομηνία της γέννησης του Χρι-στού.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ

Οί πρώτες Χριστιανικές εκκλη-σίες, δεν εόρταζαν την ήμερα τωνΧριστουγέννων στίς 25 Δεκεμβρίουόπως γίνεται σήμερα. Υπάρχουν μά-λιστα αρκετές ενδείξεις πού μας πεί-θουν ότι ό προσδιορισμός της 25 Δε-κεμβρίου σάν ημέρας του εορτασμούτών Χριστουγέννων δεν είχε καμίααπολύτως σχέση με την αντίληψητών πρώτων Πατέρων της εκκλη-σίας για την πραγματική ήμερα ήεποχή της γέννησης του Χριστού.Πραγματικά, όπως αναφέρει άλλω-στε και ό καθηγητής της ΘεολογίαςΠ.Ι. Μπρατσιώτης, «ή ήμερα καθ'ην εορτάζεται σήμερον ύπό τού χρι-στιανικού κόσμου ή γέννησις δένφαίνεται στηριζομένη επί παλαιο-τάτης παραδόσεως αλλά είναι μάλ-λον συμβατική, εισαχθείσα εις τήνΕκκλησίαν μετά τά μέσα του Δ'αιώνος».

Ε π ί πλέον σήμερα γνωρίζουμεότι ή 25 Δεκεμβρίου ήταν ήμεραέορτασμού πολλών και διαφόρωνεθνικών ή ειδολολατρικών λαών. Ε-χει άλλωστε μία σπουδαία αστρο-νομική σημασία.

Στήν εποχή μας στίς 22 Δεκεμ-βρίου ό ήλιος βρίσκεται στό νοτιό-τερο ύψος του. Ε π ί εξι μήνες, κάθεμέρα χαμηλώνει όλο και περισσό-τερο στον ουρανό (στό βόρειο ημι-σφαίριο) άνατέλλωντας όλο και πιοαργότερα και δύοντας καθημερινάενωρίτερα. Μετά τις 22 Δεκεμβρίουόμως, ό ήλιος αρχίζει σιγά-σιγά νάάναρριχαται και πάλι στον ουρανό,και οί μέρες αρχίζουν νά μεγαλώ-νουν. Ετσι, τά μεσημέρια ό ήλιοςφαίνεται όλο και πιο ψηλότερα στονουρανό. Ονομάζουμε τήν 22 Δε-κεμβρίου ημέρα της «χειμερινής τρο-πής τού ηλίου», οπότε ό ήλιος στα-ματάει τήν προς Νότο κίνηση τουκαι τρέπεται στήν αντίθετη φορά,προς Βορρά. Η ήμερα αυτή επιση-μαίνει επίσης τήν αρχή της εποχήςτού χειμώνα.

Τό Ιουλιανό Ημερολόγιο πού ει-σήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρας τό

44 π.Χ. γιά νά κάνει τήν μεταρρύ-θμιση τού μέχρι τότε χρησιμοποιού-μενου και έλατωματικού ημερολο-γίου τού Νουμά, είχε κι αυτό τιςατέλειες του. Οί υπολογισμοί τούΙουλιανού ημερολογίου είχαν γίνειάπό τον Ελληνα Σωσιγένη, πού υπο-λόγισε τή διάρκεια τού έτους ίσημέ 365 1)2 ήμερες. Στήν πραγματι-κότητα όμως τό έτος είναι λίγο με-γαλύτερης διάρκειας, έτσι ώστε τόνέο αυτό Ιουλιανό ημερολόγιο χά-νει μία ημέρα κάθε 128 χρόνια.

Τό Ιουλιανό λοιπόν ημερολόγιοείχε θεσπίσει τήν «χειμερινή τροπήτου ηλίου» στίς 25 Δεκεμβρίου, άλ-λα μέ τήν πάροδο τών ετών τό προ-στιθέμενο μικρό λάθος είχε μεταθέ-σει τήν πραγματική ημερομηνία τηςχειμερινής τροπής. Ε τ σ ι λοιπόν τό325 μ. Χ. τό έτος πού έγινε ή Σύνο-δος της Νικαίας, ή χειμερινή τροπήσυνέβαινε στίς 22 Δεκεμβρίου. Ημετάθεση όμως της χειμερινής τρο-πής συνεχίστηκε χωρίς νά διορθω-θεί μέχρι τό έτος 1582, οπότε ήχειμερινή τροπή συνέβαινε στίς 12Δεκεμβρίου. Τότε ό Πάπας Γρηγό-ριος 13ος εισήγαγε μία νέα μεταρ-ρύθμιση γι' αυτό· και τό νέο ημερο-

λόγιο, αυτό πού χρησιμοποιούμε σή-μερα, ονομάζεται Γρηγοριανό. ΤόΓρηγοριανό χάνει μόνο μία μέρα στά3000 χρόνια. Γιά νά γίνει μιά και-νούρια αρχή, ή Γρηγοριανή μεταρ-ρίθμηση έστρεψε τή θέση τού ημε-ρολογίου προς τά εμπρός μέ βάσητό έτος της Συνόδου της Νικαίαςκαι οχι τό έτος εισαγωγής τού Ιου-λιανού ημερολογίου, τό 44 π.Χ. Ηχειμερινή τροπή λοιπόν συμβαίνεισήμερα στίς 22 Δεκεμβρίου, και όπρωταρχικός λόγος γιά τον εορτα-σμό της 25ης Δεκεμβρίου έχει πιαχαθεί

Σήμερα λοιπόν θεωρείται μάλλονβέβαιο ότι ο κύριος λόγος πού έκανετήν εκκλησία νά προσδιορίσει τονεορτασμό τών Χριστουγέννων στις25 Δεκεμβρίου είναι ή προσπάθειατών Πατέρων, όπως αναφέρει ο Πά-πας Γρηγόριος ό Α' «νά μετατρα-πούν βαθμιαίως αί έορταί τών εθνι-κών εις Χριστιανικάς». Η 25 Δε-κεμβρίου ήταν γιά τή Ρώμη ή κεν-τρική εορτή της γέννησης του «άητ-τήτου ηλίου», ή γνωστή σάν DiesNatalis Invigti. Παράλληλα οι άρ-χαίοι Ελληνες γιόρταζαν τά Κρό-νια (αφιερωμένα στον Κρόνο) καιτά Διονύσια, καθώς επίσης και τάθεοφάνεια ή επιφάνεια τού ήλιακούθεού Φοίβου - Απόλλωνα,

Οί γιορτές αυτές έπαιρναν πανη-γυρικό χαρακτήρα- και είχαν κατα-κτήσει ολόκληρο τον Ελληνορω-μαϊκό κόσμο. Αρχιζαν μέ τά Βρου-μάλια άπό τις 24 Νοεμβρίου έωςτις 17 Δεκεμβρίου, και ακολουθού-σαν τά Σατουρνάλια άπό τις 18 έωςτις 24 Δεκεμβρίου. Κατά τήν κεν-τρική ημέρα της γιορτής τού «άητ-τήτου ηλίου» στίς 25 Δεκεμβρίου,εορταζόταν τό γεγονός της τροπήςτού ηλίου, πού άρχιζε και πάλι νά

25

Page 28: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώ-νουν έτσι οι ήμερες, και μαζί τουςοί ζωογόνες ακτίνες του ήλιου ξανά-καναν τή γη να καρποφορήσει. Τήν1 Ιανουαρίου γιορτάζονταν oι Κα-λένδες, στις 3 τά Βότα, στις 4 τάΛορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίουτελείωνε ή περίοδος αυτή τών εορ-τών.

Στήν Περσία ή 25 Δεκεμβρίουεορταζόταν σαν μέρα της γέννησηςτου Θεού «ήλίου-βασιλέως» Μίθρα.Τό 275 μ.Χ. ό Ρωμαίος αυτοκράτο-ρας Αύρηλιανός θέσπισε τή γιορτήαυτή σ' ολόκληρη τή Ρωμαϊκή αυ-τοκρατορία. Στούς Αγγλους ή 25Δεκεμβρίου ήταν επίσης ή σπουδαία.ήμέρα του εορτασμού της «Μαν-

υπό τών κυνών ή έσταυρώθησαν ήέκάησαν χρησιμεύσαντες ώς νυκτε-ρινόν φως».

Γι' αυτό τό λόγο oι πρώτοι χρι-στιανοί συναντιώνταν κρυφά και σεμικρές ομάδες στις φημισμένες κα-τακόμβες τους, όπου τελούσαν τιςθρησκευτικές τους εορτές. Γιά νάαποφύγουν λοιπόν τους διωγμούςαποφάσισαν να εορτάζουν τά Χρι-στούγεννα στίς 25 Δεκεμβρίου, ότανοι Ρωμαίοι ήσαν απασχολημένοι μετις δικές τους γιορτές τών Σατουρ-ναλίων και τών επικείμενων Καλέν-δων τήν 1η Ιανουαρίου. Μ' αυτόντον τρόπο έλπιζαν νά μήν άνακα-λυφθούν άπό τους έορτάζοντες Ρω-μαίους.

τρανέχτ» ή «Νύχτας της Μάνας».Στούς λαούς τών Σκανδιναυικών χω-ρών ή τροπή τού ήλιου ήταν ιδιαί-τερα αγαπητή και τό σημερινό έθι-μο τού «σκαρκαντζάλου» ή Χριστό-ξυλου στά τζάκια ισως νά προέρχε-ται άπό τις γιορτές τών Σκανδιναυώνκαι τό εθιμό τους τού «Yole Log».Οί Νορβηγοί πίστευαν ότι άπό τις25 Δεκεμβρίου εως τις 6 Ιανουα-ρίου μπορούσαν νά αισθανθούν κα-λύτερα τό σύνδεσμο τού θεού τουςΟντιν και της ανθρωπότητας.

Πρέπει επίσης νά μήν ξεχνάμεότι οί πρώτοι χριστιανοί ήσαν εκτόςνόμου στή Ρώμη, και δεν τους επι-τρεπόταν νά συναντιώνται ή νά εκ-κλησιάζονται μαζί. Οί διωγμοί ήσαντρομεροί, όπως αναφέρει άλλωστεκαι ό Τάκιτος: «Ο Νέρων υπέβαλεεις εκτάκτους τιμωρίας εκείνους, ούςδιά τάς αίσχρουργίας μισουμένους, ολαός έκάλει Χριστιανούς... Και κα-τέστησαν ύποκείμενον παιδιάς οίμελλοθάνατοι, οίτινες διά δερμάτωνθηρίων κεκαλυμμένοι έσπαράχθησαν

26

Μεταξύ τών ετών 212 και 221 μ.Χένας εκχριστιανισμένος Ρωμαίοςστρατιωτικός, ό Σίξτος ΙούλιοςΑφρικανός προσπάθησε νά συνδυά-σει τή θρησκευτική και τήν πολι-τική ιστορία, στο σύγγραμμα του«Χρονικά». Σ' αυτό του τό σύγ-γραμμα συνδύασε ορισμένες περικο-πές της Παλαιάς Διαθήκης: [«εγώάγω τον δούλον μου Ανατολήν»(Ζαχ γ' 8) και «ίδού άνήρ ανατολήόνομα αυτώ και ύποκάτωθεν αύτούανατέλει και οικοδομήσει τον οίκονΚυρίου» (Ζαχ. στ' 12) και «ανα-τελει ύμιν τοις φοβουμένοις τό όνο-μά μου ήλιος δικαιοσύνης» Μαλ.δ' 2)] με τή χειμερινή τροπή τούήλιου, και άπ' αυτές τις περικοπέςθεώρησε φυσικό νά οριστεί ή 25Δεκεμβρίου σαν ημέρα τών Χριστου-γέννων.

Οί διάφορες πρωτοχριστιανικέςεκκλησίες γιόρταζαν πάντως τά Χρι-στούγεννα σε διαφορετικές ημερομη-νίες, μερικές μάλιστα δεν τά γιόρ-ταζαν καθόλου. Ο Κλήμης ό Αλε-

ξανδρεύς είναι ό πρώτος πού αναφέ-ρει τήν εορτή τών Χριστουγέννων.Στή μνεία πού κάνει μας πληροφο-ρεί ότι μερικοί εόρταζαν τά Χρι-στούγεννα στίς 20 Μαιου, ενώ άλλοιστίς 19 η 20 Απριλίου. Ο ίδιοςο Κλήμης (150 - 216 μ.Χ.) εόρτα-ζε τα Χριστούγεννα στίς 17 Νοεμ-βρίου. Εκτος άπό αυτές, τις ημε-ρομηνίες, άλλες μαρτυρίες μας πλη-ροφορούν ότι ο εορτασμός τών Χρι-στουγέννων τελείτο επίσης και στίς25 Μαρτίου και στίς 29 Σεπτεμ-βρίου. Σέ τί στοιχεία όμως βάσιζαντον εορτασμό στίς ημερομηνίες αυ-τές είναι σήμερα πιά άγνωστο.

Οί περισσότερες όμως πρωτοχρι-στιανικές εκκλησίες συνεόρταζαν τάΧριστούγεννα, «υπό τήν καθολικω-τέραν έπίκλησιν Επιφάνειας», στις6 Ιανουαρίου μαζί μέ τήν επίσηςμεγάλη Δεσποτική εορτή τού Βα-πτίσματος. Κατά τήν άποψη τώνΠατέρων της Εκκλησίας, ό εορτα-σμός στήν ημερομηνία αυτή στηρι-ζόταν στήν περικοπή τού Ευαγγελι-στή Λουκά, πού αναφέρει ότι κατάτή Βάπτιση «αυτός ήν ό Ιησούςώσεί ετών τριάκοντα αρχόμενος»(γ' 23) άπό τήν οποίαν συνάγεταιότι ό Ιησούς βαπτίσθηκε τήν ήμερατών γενεθλίων του.

Η 25η Δεκεμβρίου σάν ημέραεορτασμού τών Χριστουγέννων κα-θορίστηκε αργότερα, όταν ο Πα-τριάρχης Ιεροσολύμων Κύριλλος(350 - 386) έγραφε στον Πάπα τηςΡώμης Ιούλιο (337 - 352), παρα-καλώντας τον νά ψάξει στα σωζό-μενα στή Ρώμη Ιουδαϊκά αρχείαμέ τήν ελπίδα νά βρει και νά καθο-ρίσει ακριβώς τήν ημερομηνία, τηςΓέννησης. Κατά τήν παράδοση αυ-τή τού 8ου αιώνα ό Πάπας Ιούλιος«συναγαγών πάντα τά συγγράμμα-τα τών Ιουδαίων, τά αιχμαλωτισθέν-τα και άχθέντα εις Ρώμην εύρεσύγγραμμα τι Ιωσήπου του Χρονο-γράφου, συγγραφέν παρ αυτού...ότι τη 9η τού Σαπέτ, Δεκεμβρίου25, έγένετο ή γέννησις τού Χρι-στού... και ούτως κατέθετο ό Ιού-λιος ό Ρώμης πατριάρχης».

Αλλη εκδοχή για τόν καθορισμότης 25 Δεκεμβρίου σάν ημέρας τηςγέννησης του Χριστού αναφέρει ότιχρησιμοποιήθηκε ό χρόνος της ιερα-τείας τού Ζαχαρία, πού ήταν πατέ-ρας τού Ιωάννη τού Βαπτιστή.Κατά τήν εκδοχή αυτή ή ιερατείατού Ζαχαρία συνέπεσε τον μήνα Σε-πτέμβριον, οπότε και ή «σύλληψιςτού Προδρόμου τη 25 Σεπτεμβρίου,ήν πανηγυρίζει ή εκκλησία ώς απαρ-χήν τών εφεξής τελεσθέντων μεγά-γάλων μυστηρίων της απολυτρω-

Page 29: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

σεως ημών», ή δε γέννησίς του στις25 Ιουνίου, αμέσως δηλ. μετά τηνκαλοκαιρινή τροπή τού ηλίου οπότεοι ημέρες αρχίζουν νά μικραίνουν.Με βάση λοιπόν αύτή την γέννηση,και με το λεγόμενο άπό τον Ιωάν-νη για τον Ιησού Χριστό «εκείνονδει αύξάνειν, έμέ δε έλλατούσθαι»(Ιων. γ' 30) καθορίσθηκε ή γέν-νηση του Χριστού στις 25 Δεκεμ-βρίου, αμέσως δηλ. μετά τή χειμε-ρινή τροπή του ηλίου όποτε οί ήμε-ρες αρχίζουν νά μεγαλώνουν.

Είναι πάντως γεγονός ότι ή 25Δεκεμβρίου καθιερώθηκε σαν ημέραεορτασμού τών Χριστουγέννων, γιαπρώτη φορά στη Ρώμη κατά τάμέσα περίπου τού 4ου μ.Χ. αιώναΑ π ο τήν Ρώμη ό εορτασμός αυτόςεξαπλώθηκε στην υπόλοιπη δύσηκαι κατόπιν στην Ανατολή: Α π ότον Μέγα Βασίλειον (330 - 378)στην εκκλησία της Καισαρείας τηςΚαππαδοκίας, άπό τον Γρηγόριο τονΘεολόγον στην Κωνσταντινούποληκαι περί τό έτος 431 και στα Ιερο-σόλυμα. Αυτό δε παρ' όλο πού στηναρχή οι Ανατολικές εκκλησίες κα-τηγόρησαν τις Δυτικές σάν «συλλα-τρευτάς τών ειδολολατρών Μιθραϊ-στών και συνταυτίζουν τόν «Ηλιοντης Δικαιοσύνης» με τόν φυσικόνήλιον και τήν Γέννησιν τού Σωτη-ρος προς τήν γέννησιν του αηττήτουηλίου». Εν τούτοις κατά τήν διάρ-κεια της αύτοκρατορείας τού Ιου-στινιανού ό εορτασμός τών Χριστου-γέννων στις 25 Δεκεμβρίου ξαπλώ-θηκε σ' ολόκληρη τήν Ανατολήεκτός άπό τήν Αρμενία όπου δια-τηρήθηκε ό συνεορτασμός στίς 6Ιανουαρίου.

Ο εορτασμός όμως τών Χριστου-γέννων τήν ίδια μέρα πού οι εθνικοίγιόρταζαν τά δικά τους Σατουρνά-λια ή Κρόνια (ό θεός Κρόνος σταΛατινικά ονομάζεται Saturnus) εί-χε τις δυσμενείς του επιπτώσεις.Τά Σατουρνάλια ήταν όπως αναφέ-ραμε ή αρχαιότερη γιορτή τών Ρω-μαίων και τήν απέδιδαν στον Ρω-μύλο ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισεόμως άπό τις άλλες αγροτικές γιορ-τές τών Ρωμαίων στά 217 π.Χ. Τιςημέρες λοιπόν του εορτασμού τώνΣατουρναλίων και τών Καλένδωνέγίνονταν μεγάλες γιορτές πού πολ-λές φορές μετατρέπονταν σε οργια-στικές κραιπάλες.

Οταν λοιπόν τά Χριστούγεννακαθωρίστηκαν για τις 25 Δεκεμ-βρίου σιγά-σιγά, και ιδιαίτερα με-ταξύ του 5ου και 8ου αιώνα, πολ-λά άπό τά απαράδεκτα για τήν εκ-κλησία έθιμα της αρχαίας αυτής γιορτης πέρασαν και στον Χριστιανικό

εορτασμό και ιδιαίτερα στο Βυζάν-τιο «όπου ό λαός τά ακολουθούσεμε υπερβολή και γι' αυτό οι Πατέ-ρες της Εκκλησίας ή οι Κανόνεςτών Συνόδων τά πολεμούσαν».

Τό 729 μ.Χ. μάλιστα ό ΠάπαςΖαχαρίας αναγκάστηκε νά απαγο-ρεύσει μέ αυστηρότητα τους εορτα-σμούς τών Χριστουγέννων τού τύ-που τών αρχαίων Καλένδων.

Εν τούτοις πολλά άπό τά έθιμααυτά τών Σατουρναλίων και τών Κα-λενδών πού διαρκούσαν 12 συνολι-κά ήμερες, διατηρούνται ακόμη καισήμερα στους εορτασμούς του «Δω-δεκαημέρου» τού χρονικού δηλ. δια-στήματος μεταξύ τών δύο μεγάλωνακινήτων εορτών της Χριστιανο-σύνης: τών Χριστουγένων, στίς 25Δεκεμβρίου, και τών Θεοφανείων,στις 6 Ιανουαρίου.

Α π ό όλα αυτά λοιπόν συνάγεταιότι ή 25η Δεκεμβρίου δεν είναι ήπραγματική ημερομηνία γέννησηςτού Χριστού. Τότε λοιπόν ποια επο-χή γεννήθηκε ό Χριστός: Ο Ευαγγε-λιστής Λουκάς μας δίνει έμμεσαμάλλον τήν άπάντησιν στην περικο-πή; «Και ποιμένες ήσαν έν τη χώρατή αύτη άγραυλούντες και φυλάσ-σοντες φύλακας της νυκτός επί τήνποίμνην αυτών»

Μετεωρολόγοι έχουν κάνει σήμε-ρα λεπτομερείς μελέτες για τήνακριβή θερμοκρασία τού τόπου τηςγέννησης τού Χριστού. Αναφέρουνότι ό Δεκέμβριος και ο Ιανουάριοςέχουν μιά μέση Θερμοκρασία γύρω

βατά στο ύπαιθρο κάτω άπό τέτοιεςσυνθήκες.

Ε π ί πλέον τό Ταλμούντ αναφέ-ρει ότι τά κοπάδια, έφέροντο εξωστά βοσκοτόπια περί τό τέλος Φε-βρουαρίου και επέστρεφαν στά χει-μαδιά τήν πρώτη Νοεμβρίου. Ε τ σ ιώστε ούτε βοσκοί ούτε πρόβατα παράμένουν στους αγρούς τις Δεκεμβριά-τικες νύχτες. Τόν Δεκέμβριο οι βο-σκοί και τά πρόβατα παραμένουνκλεισμένοι στά χειμαδιά. Υπάρχειμία μόνον εποχή τού έτους πού οιβοσκοί «άγραυλούντες φυλάσσουνφύλακας της νυκτός έπί τήν ποίμνηναυτών». Η εποχή αύτή είναι ή ά-νοιξη όταν τά νεογέννητα αρνάκιαχρειάζονται τήν βοήθεια τών βοσκών.Μιά λοιπόν και οι βοσκοί βρίσκον-ταν στους αγρούς μέ τά κοπάδιατους τή νύκτα της γέννησης τούΧριστού, ή εποχή τού έτους θά πρέ-πει νά ήταν ή άνοιξη.

Ε τ σ ι ειμαστε πλέον στή θέσηνά γνωρίζουμε τώρα ορισμένα γεγο-νότα γιά τό υπέροχο αυτό άστροτης Βηθλεέμ: 1) Ηταν κάτι τό ασυ-νήθιστο. 2) Είχε κάποια διάρκεια.3) Ηταν κάτι δυσδιάκριτο. 4) Ι σ ω ςακόμη νά μην ήταν πραγματικά ά-στρο άλλα κάποιο άλλο ουράνιο σώ-μα ή φαινόμενο. 5) Οτιδήποτε καιαν ήταν παρουσιάστηκε στο δυτικόμέρος τού ούρανού. 6) Η εποχή τηςεμφάνισης του θά πρέπει νά ήτανάνοιξη.

Τώρα πού γνωρίζουμε αυτά τάπράγματα γιά τό περίφημο άστρο

στους μηδέν βαθμούς Κελσίου, καιέπί πλέον τήν μεγαλύτερη βροχό-πτωση τού έτους, δηλ. πάνω άπό 17εκατοστά. Η Βηθλεέμ τόν Δεκέμ-βριο είναι βυθισμένη στην παγωνιάκαι τή βροχή. Ε τ σ ι δέν θά ήτανλογικό νά παραμένουν βοσκοί ή πρό-

τής Βηθλεέμ θά είναι μάλλον εύκο-λο νά αναζητήσουμε στίς αστρονο-μικές παρατηρήσεις τού έτους τηςγέννησης τού Χριστού κάτι πού νάμοιάζει μέ τις ανωτέρω προδιαγρα-φές. Ποιος είναι όμως ό χρόνος τηςγέννησης !

27

Page 30: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ

Στήν αναζήτηση μας γιά το Α-στρο των Χριστουγέννων χρειαζό-μαστε νά γνωρίζουμε όσο το δυνατόακριβέστερα και τον χρόνο της γέν-νησης του Ιησού Χριστού. Δυστυ-χώς όμως οί Εύαγγελισταί δεν μαςαναφέρουν ακριβώς ούτε την εποχή,όπως είδαμε, άλλα ούτε και τόν χρό-νο της γέννησης γιατί τό χρονολό-γιο πού χρησιμοποιούσαν την εποχήεκείνη ήταν διαφορετικό άπό τό ση-μερινό.

Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος μαςπληροφορεί ότι ό Χριστός γεννή-θηκε όταν ό Ηρώδης ήταν ακόμηβασιλιάς. Και λίγο αργότερα, μετάμερικά ισως χρόνια, μας λέει ότι όΗρώδης πέθανε όταν ό Ιησούς ήτανακόμη «παιδίον».

Πότε όμως πέθανε ό Ηρώδης;Την πληροφορία αυτή πρέπει νά τηναναζητήσουμε στα Κείμενα τού Ε-βραίου ιστορικού του πρώτου μ.Χ.αιώνα Φλαβίου Ιώσηπου, ό όποίοςσυνέγραψε δύο πραγματείες με τίτλο«Ιουδαϊκοί Πόλεμοι» και «Ιουδαϊ-κές Αρχαιότητες». Τό χρονολόγιοπού χρησιμοποιούσε ό Ιώσηπος ή-ταν τό ιδιο πού εισήγαγε άπό τό265 π.Χ. ό ιστορικός Τίμαιος, καιτό όποιο χρονολογούσε διάφορα γε-γονότα με τόν αριθμό τών Ολυμπιά-δων. Σάν αρχή τού χρονολόγιου αύ-του καθορίστηκε ή πρώτη Ολυμ-πιάδα ή όποια άρχισε τήν 1 Ι ο υ -

Τερακόττα άπό το Λαγκάσς, τέ-λος της τρίτης χιλιετίας π.Χ.Αναπαριστά ενα βοσκό μ' ένα αρνίστην αγκαλιά του. Ενα άπό τα αρ-χαιότερα επαγγέλματα τού κόσμου.

λίου του 776 π.Χ. Στίς «Αρχαιότη-τες» λοιπόν ό Ιώσηπος μας πληρο-φορεί ότι ό Ηρώδης ό Μέγας εξα-σφάλισε τήν ανακήρυξη του σάνβασιλέας κατά τήν 184η Ολυμπιά-δα. Στό δικό μας χρονολόγιο ή 184ηΟλυμπιάδα συμπίπτει μεταξύ της1ης Ιουλίου του 44 π.Χ. και της 1ηςΙουλίου τού 40 π.Χ. Μας πληροφο-ρεί επίσης ότι ό Ηρώδης κατέλαβετήν Ιερουσαλήμ και στέφθηκε βα-σιλέας έκεί, κατά τήν 185η Ολυμ-πιάδα (40 - 36 π.Χ.).

Στό 15ο βιβλίο τών «Αρχαιοτή-των» ό Ιώσηπος αναφέρει ότι ήπερίφημη ναυμαχία στό Ακτιο με-ταξύ τών στόλων τού Οκταβιανούκαι τών Μάρκου Αντωνίου-Κλεο-πάτρας έγινε τό έβδομο έτος άφ' ότουστέφθηκε βασιλέας ό Ηρώδης. Μιάκαι σήμερα γνωρίζουμε πώς ή ναυ-μαχία στό Ακτιο έγινε τό Σεπτέμ-βριο τού 31 π.Χ., μπορούμε νά υπο-λογίσουμε ότι ό Ηρώδης στέφθηκεβασιλέας τό 38 π.Χ.

Τέλος ο Ιώσηπος μας πληροφο-ρεί ότι ό Ηρώδης αρρώστησε βα-ριά όταν ήταν 70 περίπου ετών καιπέθανε λίγο αργότερα, μετά άπό μιάέκλειψη της σελήνης πού συνέβηπριν άπό τήν εορτή τού ΕβραικούΠάσχα, έχοντας βασιλεύσει 34 χρό-νια, άπό έτος της στέψης του και37 χρόνια αφότου ανακηρύχτηκε βα-σιλιάς άπό τους Ρωμαίους. Τούτομας υποδεικνύει ότι ό Ηρώδης πέ-θανε τό έτος 4 π.Χ. Εκείνο τό έτοςτό Εβραϊκό Πάσχα εορτάστηκε στίς12 Απριλίου, και ή πλησιέστερηέκλειψη της σελήνης πριν άπό τόΠάσχα, ορατή άπό τήν Ιεριχώ όπουό Ηρώδης είχε ένα άπό τά παλά-τια του, έγινε στίς 13 Μαρτίου τούιδιου έτους. Ε τ σ ι μπορούμε νάπροσδιορίσουμε με βεβαιότητα ότιό Ηρώδης πέθανε μεταξύ 13 Μαρ-τίου και 12 Απριλίου τού 4 π.Χ.Γι' αυτό πρέπει νά τοποθετήσουμετόν χρόνο της γέννησης τού Χρι-στού πριν άπό τό 4 π.Χ. και πιθα-νώς 2 χρόνια ενωρίτερα άπό τό θά-νατο τού Ηρώδη, γιατί ό Ματθαίοςμας πληροφορεί πώς ό Ηρώδης διέ-ταξε «άνείλε πάντας τους παίδαςτους εν Βηθλεέμ και έν πάσι τοιςόρίοις αυτής άπό διετούς και κατω-τέρω, κατά τόν χρόνον όν ήκρίβω-σε παρά τών μάγων» (β' 16). Αυτόμας δίνει τήν πληροφορία ότι μετάτή συζήτηση πού είχε ό Ηρώδηςμε τους Μάγους Θά έπρεπε νά είχεμάθει κάτι πού νά του υποδείκνυε

ότι ό Ιησοϋς ήταν περίπου δύοετών.

Τά ανωτέρω όμως σημαίνουν ότιό Χριστός θά έπρεπε νά είχε γεν-νηθεί τό έτος 6 π.Χ. ή και ενωρί-τερα. Αλλά πότε ακριβώς; Ας ψά-ξουμε λοιπόν νά βρούμε πότε έγινεή απογραφή πού διέταξε ό Αύγου-στος Καίσαρας. Ο Λουκάς μαςαναφέρει ότι «αύτη ή απογραφή πρώτη έγένετο ηγεμονεύοντος της Συ-ρίας Κυρηνίου» (β' 2).

Αυτή λοιπόν ή περικοπή τού Λου-κά, υποστηρίζουν μερικοί, αφήνεινά εννοηθεί ότι ή απογραφή πούαναφέρεται δεν ήταν ή πρώτη πούέγινε. Διάφοροι σύγχρονοι μελετη-τές και λόγιοι των Γραφών υποστη-ρίζουν ότι ή συντακτική έκφρασητού Λουκά είναι αρκετά ασαφής,

Τερακόττα άπό την Ερέχ, αρχέςτης δεύτερης χιλιετίας π.Χ. Α-ναπαριστά έναν τεχνίτη (πιθανόν αγ-γειοπλάστη) τής εποχής.

ώστε νά μπορεί κανείς νά δώσειτήν έννοια της φράσης του ώς εξής:«Η απογραφή ήταν αυτή πού έγι-νε πριν γίνει ό Κυρήνιος ήγεμών τηςΣυρίας». Αυτή ή διευκρίνιση γίνε-ται, γιατί σήμερα γνωρίζουμε ότι όΚυρήνιος τού οποίου τό πλήρες Ρω-μαϊκό όνομα ήταν Publius SulpiciusQuirinus ήταν ηγεμόνας ή Legatusτης Συρίας άπό τό 6 εως τό 12 μ.Χ.,οπότε δεν είναι δυνατό νά γεννή-θηκε, ό Ιησούς μεταξύ 6 και 12 μ.Χ.όταν ό Ηρώδης είχε πεθάνει πρινμιά δεκαετία τουλάχιστον, τό 4 π.Χ.

Μία άλλη εκδοχή είναι και ή εξής:Η περικοπή «ή απογραφή πρώτη»μπορεί νά υπονοεί ότι ή απογραφήπού αναφέρει ο Λουκάς είναι ή πρώ-τη απογραφή πού έγινε έπί Κυρη-νίου, οπότε ό Κυρήνιος, θά ήτανυπεύθυνος και για μία τουλάχιστονακόμη απογραφή. Πραγματικά όΙώσηπος αναφέρει ότι ό Κυρήνιος

28

Page 31: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

διέταξε μία τέτοια απογραφή το 37ονέτος άπό την νίκη του ΚαίσσαραΑυγούστου έπί του Αντωνίου στόΑκτιο, δηλ. το 6 και 7 μ.Χ. Κατάτην απογραφή αυτή αντιμετώπισεόμως τόσες δυσκολίες και αντιρρή-σεις, ώστε δεν ξαναεπιχείρησε καμίαάλλη μετά άπ' αυτήν (Αρχαιότητες17 - 1 - 1).

Αρα, εφ' όσον υποτίθεται οτι όΚυρήνιος έκανε περισσότερες άπόμία απογραφές, ή πρώτη θά πρέπεινά είχε γίνει άπό τον ίδιο πριν άπότο 6 μ.Χ.

Ο Κέλλερ μας πληροφορεί ότιένα απόσπασμα Ρωμαϊκής επιγρα-φής, πού βρέθηκε στην Αντιόχειααναφέρει πώς ό Κυρήνιος βρισκότανστην περιοχή μεταξύ των ετών 10και 7 π.Χ. μέ ειδική στρατιωτικήεντολή άπό τον ιδιο τον ΑύγουστοΚαίσαρα. Είχε δε εγκαταστήσει τηνεπίσημη έδρα του στή Συρία.

Εκτος αυτού, το 1923 κοντάστην Αγκυρα της Τουρκίας, μίαεπιγραφή σ' έναν Ρωμαϊκό ναό ανέ-φερε ότι κατά τή διάρκεια της βασι-λείας του Καίσαρα Αυγούστου είχανπροκηρυχτεί τρεις μεγάλες απογρα-φές. Η πρώτη το 28 π.Χ., τονχρόνο της ανακήρυξης του σάν αυ-τοκράτορα άπό τή Γερουσία τηςΡώμης, ή δεύτερη το 8 π.Χ. έπίύπατείας των C. Censorius καιC. Asinius, και ή τρίτη το 14 μ.Χ.έπί υπατίας των Sextus Pompeiusκαι Sextus Applieius.

To 14 μ.Χ. είναι πολύ αργά, καιτό 28 π.Χ. είναι πολύ ενωρίς. Ε τ σ ιή απογραφή του 8 π.Χ. είναι πιθα-νότατα αύτη πού αναφέρει ό Ευαγ-γελιστής Λουκάς. Αυτό όμως δε ση-μαίνει ότι ή απογραφή πραγματο-ποιήθηκε κιόλας τό 8 π.Χ., γιατίαυτό είναι τό έτος πού ή διαταγήτης απογραφής υπογράφτηκε στή

Ρώμη. Ε ά ν υπολογίσει κανείς ότιοι μετακινήσεις και οί πληροφορίεςγίνονταν μέ αργό ρυθμό τήν εποχήεκείνη, ίσως νά μεσολάβησαν ένα ήακόμη και δύο χρόνια προτού ή δια-ταγή φθάσει στα πιο απομακρυσμέ-να μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο-ρίας και μεταδοθεί στους κατοί-κους.

Επειδή όμως ό Κυρήνιος παρέ-μεινε στην Συρία μέχρι και κατάτό 7 π.Χ., θά πρέπει νά υποθέσουμεότι ή απογραφή στή Βηθλεέμ θάκυρήχτηκε τό 7 π.Χ. και θά εκτε-λέστηκε τό 7 ή 6 π.Χ., και ήτανμάλλον κατά τήν περίοδο αυτή πούγεννήθηκε ο Χριστός.

Ι σ ω ς όμως νά αναρωτιέστε για-τί τό χρονολόγιό μας δεν αρχίζειακριβώς μέ τή γέννηση του Χρι-στού, παρόλο πού σήμερα προσονο-μάζουμε τά διάφορα χρόνια μέ τήνπροσθήκη «πρό ή μετά Χριστόν».Τό σημερινό χρονολόγιο θεωρείτοότι άρχιζε μέ τή γέννηση τού Χρι-στού όταν ό Ελληνικής καταγωγήςΣκύθης μοναχός Διονύσιος ό Μι-κρός έγραψε τό 533 μια πραγμα-τεία μέ τον τίτλο Cyclus DecemNovennalis στην οποία υπολόγιζετό Πάσχα γιά 95 έτη (532 - 626).Αυτό του τό μικρό σύγγραμμα τοναποθανάτισε, γιατί έσημείωνε γιάπρώτη φορά τά έτη του πίνακα, μέβάση τή χρονολόγηση άπό του Ι η -σού Χριστού, αντί της χρονολόγη-σης πού επικρατούσε στή Δύση (άπό«κτίσεως Ρώμης» ή άπό τον Διοκλη-τιανό) και στην Ανατολή (άπό «κτί-σεως κόσμου» ή άπό τον Αβραάμή άπό τήν Πρώτη Ολυμπιάδα).

Τήν εποχή πού έζησε ό Διονύσιοςύπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον στά ημε-ρολογιακά θέματα μέ βάση τις Γρα-φές. Ε τ σ ι λόγω του ότι οι πίνακες

Πλήθος ανδρών σέρνουν (κάτω) τουςτεράστιους άνθρωπόμορφους λέον-τες πού φύλαγαν τά παλάτια τηςΒαβυλώνας. Πρώτος άρχισε τις α-νασκαφές εκεί ό Austen HenryLayard και, τις σννέχισε μέ μεγάληεπιτυχία ο Γάλλος Paul Emile Bot-ta. Κατά τους αρχαιολόγους κάθεάνθρωπόμορφο λιοντάρι απεικόνιζεκι ένα βασιλιά. Στήν περιοχή τουΤίγρη - Ευφράτη άνθησαν πολλοίδιαδοχικά πολιτισμοί. Ηταν ή πε-ριοχή πού ειδε νά γεννιούνται και νάπεθαίνουν πολλοί θεοί. Στήν φωτο-γραφία επάνω, ανύποπτοι βεδουί-νοι καμηλιέρηδες στέκουν έκπλη-κτοι καθώς ανακαλύπτουν τους πα-λιούς θεούς - Βασιλείς της Βαβυ-λώνας.

29

Page 32: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

πού είχε κάνει ο Κύριλλος Αλεξαν-δρείας γιά τον προσδιορισμό του Πά-σχα έληγαν το 531 μ.Χ., ό επίσκο-πος της Ακουιταίνης Βικτώριος ανέ-λαβε με εντολή του Πάπα, να συν-νάξει νέους πασχάλιους πίνακες. Στήτη διάρκεια των προσδιορισμών αυ-τών ό Βικτώριος ανακάλυψε ότι οιημερομηνίες του εορτασμού τού Πά-σχα επαναλαμβάνονταν στην ιδιασειρά κάθε 532 χρόνια υπολογιζό-μενα με το τότε σε χρήση Ιουλια-νό ημερολόγιο. Ε τ σ ι ό επαναλαμβα-νόμενος αυτός κύκλος ονομάστηκεΒικτωριανός Κύκλος (ό Μετωνικόςσεληνιακός κύκλος πολλαπλασιαζό-μενος με τον ηλιακό κύκλο: 19 Χ28 = 532).

Ο Διονύσιος εν τω μεταξύ μεβάση μια πληροφορία τού Κλήμεντατού Αλεξανδρέα (150 - 220 μ.Χ.),ότι ό Χριστός γεννήθηκε το 28οέτος της αυτοκρατορίας τού Καί-σαρα Αυγούστου, και χωρίς καμίαάλλη απόδειξη, υπολόγισε σαν έτοςτης γέννησης του Χρίστου το 754άπό «κτίσεως Ρώμης». Βλέπονταςόμως ότι άπό τότε ειχαν περάσειακριβώς 432 χρόνια, δηλ. ένας πλή-ρης Βικτωριανός κύκλος, το θεώ-ρησε σημαντικό και γι' αυτό ονό-μασε το έτος 754, άπό «κτίσεως Ρώ-

μης» Primo Anno Domini δηλαδή«Πρώτο έτος τού Κυρίου» ή 1 μ.Χ.

Κανονικά όμως το έτος αυτό θαέπρεπε νά ονομαστεί έτος μηδέν,γιατί όπως έχουν τα πράγματα σή-μερα έχουμε το έτος 1 π.Χ. και τοέτος 1 μ.Χ. άλλα όχι και έτος μη-δέν. Λείπει δηλ. ένας χρόνος έτσιπού ή αρχή τού έτους 1976 μετάΧριστόν επί παραδείγματι προσδιο-ρίζει την παρέλευση μόνον 1975πλήρων ετών άπό την αρχή τού Διο-νυσιακού χρονολογίου.

Δεν είναι όμως δυνατό νά κατη-γορήσουμε τον Διονύσιο γιά τηνπαράλειψη αύτη, γιατί την εποχήπού αυτός έζησε ή έννοια του μηδε-νός δεν είχε ακόμα εισαχθεί στηνΕυρώπη. Η έννοια αύτη χρησιμο-ποιήθηκε γιά πρώτη φορά άπό Ι ν -δούς μαθηματικούς, και εισήχθηστην Εύρώπη άπό τους Αραβεςμε τους Αραβικούς αριθμούς τον12ον μ.Χ. αιώνα. Εκτος αύτού όΔιονύσιος μή έχοντας τά στοιχείαπού άνευρέθηκαν αργότερα, έσφαλεόπως είδαμε κατά 6 τουλάχιστονχρόνια. Μια λοιπόν και το ημερολό-γιο μας παρέμεινε χρονολογούμενο,όπως το είχε αυτός καθορίσει, τόσφάλμα του των εξι ετών διαωνίζε-ται πιά στην ιστορία.

ΟΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Τί άραγε συνέβη στον ουρανόπού σκέπαζε τό μικρό χωριό τηςΒηθλεέμ την απομακρυσμένη εκείνηεποχή μεταξύ 8 και 4 π.Χ., κιέκανε τους μάγους νά ξεκινήσουνγιά τό μακρινό τους ταξίδι;

Γιά νά ανακαλύψουμε τί ήταν τόπερίφημο αυτό άστρο θά πρέπει νάαναλογιστούμε τις ιδέες πού είχανοι αρχαίοι γιά τά ουράνια σώματακαι τά φαινόμενα. Οι αρχαίοι μαςπρόγονοι ύψωναν τά μάτια, τά χέ-ρια και τις σκέψεις τους στον ουρα-νό, όταν απευθύνονταν στους διάφο-ρους θεούς τους. Οι αρχαίοι Βαβυ-λώνιοι στην κορυφή των πυραμιδι-κών τους Ζιγκουράτ, οι Μάγια καιοι Αζτέκοι ιερείς τού Νέου Κόσμουμε τις θυσίες τους στους βωμούςτων παράξενων πυραμίδων τους. Οίνομάδες στή μέση της ερήμου. Ολοιτους θεωρούσαν ότι πλησίαζαν κά-πως τους θεούς τους με τό νά άναρ-ριχώνται στα κτίσματα τους και νά

«Και ή κόρη τού Φαραώ ήλθε νάπλυθεί στον ποταμό». Ετσι σώθη-κε ό Μωυσής, ή μεγάλη αυτη βιβλι-κή μορφή.

30

υψώνουν τά πρόσωπα τους στονουρανό. Και μην ξεχνάμε ότι οί θεοίτων αρχαίων Ελλήνων ζούσαν στην

κορυφή του Ολύμπου, ένώ ο Θεόςτού Μωυσή του μίλησε έπάνω στοόρος Σινά.

Υπάρχει κάτι στα ψηλά χτίσμα-τα, και σ' αυτόν ακόμη τον ουρανό,πού ελκύει τήν πνευματική φύσητού ανθρώπου. Αντικείμενα πούέπεσαν άπό τον ουρανό διατηρήθη-καν μέ μεγάλη προσοχή και λατρεύ-τηκαν ιδιαίτερα. Μιά πέτρα πούέπεσε στή Φρυγία της Μικρας Α-σίας λατρεύτηκε σαν τήν Κυβέλη,τη μητέρα των θεών. Και σέ άλλαμέρη του κόσμου έχουν άνακαλυφθήστοιχεία πού μας πληροφορούν ότιή λατρεία μετεωριτών ήταν αρκετάδιαδομένη. Ο «Μαύρος Λίθος»,ένας μεγάλος μετεωρίτης, στο νο-τιοανατολικό τμήμα της Καάβαςστή Μέκκα αποτελεί αντικείμενολατρείας των Μωαμεθανών άπό τον7ο ακόμη αιώνα μ.Χ. Ο «ΣιδηρούςΜετεωρίτης», «Κάζας Γκράντες»,πού έχει βάρος δύο περίπου τόννωνβρέθηκε ντυμένος μέ ενδύματα μού-μιας σ' ένα αρχαίο Μεξικάνικο τάφο.

Μετέωρα και Βολίδες: Σήμε-ρα γνωρίζομε πάρα πολλά πρά-γματα γι' αυτές τις πέτρινες και σι-δερένιες μάζες πού βομβαρδίζουνσυνεχώς τήν Γή μας άπό τόν ουρα-νό. Γνωρίζομε ότι καθώς περιφέρον-ται γύρω άπό τόν ήλιο, μερικές φο-ρές οί τροχιές τους συναντούν τήντροχιά της Γης, μέ αποτέλεσμανά συγκρουστούν μαζί μας. Καθώςτά σώματα αυτά διασχίζουν τή γήι-νη ατμόσφαιρα μέ ταχύτητες άπό 12εως 70 χιλμ. τό δευτερόλεπτο θερ-

Page 33: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

μαίνονται άπό τη συμπίεση και τήντριβή πού υφίστανται και αναφλέ-γονται με λαμπρό φως σχηματίζον-τας τους «διάττοντες αστέρες», οιόποιοι, εάν τελικά επιζήσουν άπότήν ανάφλεξη, φτάνουν στον φλοιότης Γης και τότε ονομάζονται με-τεωρίτες.

Χιλιάδες άπό τά μικροσκοπικάαυτά σωματίδια, προσθέτουν καθη-μερινά εκατοντάδες κιλά στο βάροςτης Γης μας. Μερικές φορές είναιαρκετά ογκώδεις και έτσι όταν συγ-κρουστούν με τήν επιφάνεια τηςΓης μπορούν νά παραγάγουν ένα τε-ράστιο κρατήρα ή ακόμη και σμήνοςκρατήρων.

Πριν άπό αρκετά χιλιάδες χρό-νια ένας μεγάλος μετεωρίτης έπεσεστην Αριζόνα τών ΗΠΑ, με απο-τέλεσμα νά σχηματίσει έναν τερά-στιο κρατήρα με διάμετρο λίγομεγαλύτερη άπό ένα χιλμ. Στίς 30Ιουνίου 1908 στην Κεντρική Σιβη-ρία μία παρόμοια έκρηξη, δημιούρ-γησε γιά πολλά χρόνια πολλές προ-καταλήψεις γιά το «θαυμάσιο» αυτόγεγονός. Ακόμη και τά λιλιπούτειακαι ακίνδυνα μετέωρα πού είναιαδύνατο νά επιζήσουν και νά φτά-σουν στην επιφάνεια της Γης, χω-ρίς πολύ πριν νά έχουν καταστραφείστην ατμόσφαιρα, προκαλούν πολλέςφορές το θαυμασμό τών παρατηρη-τών.

Πολλή Θεαματικότητα όμως πα-ρουσιάζουν οι γνωστές σαν «βροχέςδιαττόντων». Είναι πράγματι κάτιτό απερίγραπτο. Στίς 9 Οκτωβρίου1948 ένα τέτοιο φαινόμενο είχε σαναποτέλεσμα τήν πτώση αρκετών χι-λιάδων μετεώρων κάθε ώρα. Τό 1833όμως, μια ακόμη πιο θεαματική«βροχή διαττόντων», θεωρήθηκε άπόπολλούς σάν ή αρχή του τέλους τουκόσμου.

Γι' αυτόν τό λόγο, υπάρχουν μερι-κοί ερευνητές πού υπέθεσαν οτι τόάστρο τών Χριστουγέννων ίσως ήτανκάποιος μετεωρίτης. Είδαμε όμωςότι οί μετεωρίτες δεν είναι καθόλουσπάνια φαινόμενα, και δεν είναι δυ-νατόν νά προκάλεσαν τόση αναστά-τωση στους Μάγους και νά τουςέκαναν νά ξεκινήσουν γιά τό μακρινόταξίδι τους προς τη Βηθλεέμ. Ακό-μη και στην περίπτωση πού έναμεγαλύτερο κομμάτι αναφλεγεί, οίγνωστές σάν «βολίδες», δεν είναιδυνατό νά θεωρήσουμε ότι οί Μά-γοι θά μπορούσαν νά τήν ακολουθή-σουν στη Βηθλεέμ, γιατί ή ζωή τουςδιαρκεί μερικά μόλις δευτερόλεπτα.

Κομήτες: Μία άλλη πιθανότη-τα είναι και ή εμφάνιση κάποιου

κομήτη. 135 συνολικά κομήτες ανα-φέρονται στους αρχαίους χρόνουςμέχρι τήν εποχή της γέννησης τούΧριστού. Ο Ώριγένης επί παρα-δείγματι γράφει σχετικά τά εξής:« Ε χ ω τή γνώμη ότι τό άστρο πούεμφανίστηκε στους σοφούς της Ανα-τολής... ήταν ένα άπό εκείνα τά φω-τεινά σώματα πού εμφανίζονται άπόκαιρό σε καιρό και πού οί Ελληνες— οί όποιοι συνηθίζουν νά τά ξεχω-ρίζουν με ονομασίες ανάλογα μέ τήμορφή και τό σχήμα τους—τά ονό-μαζαν κομήτες, φωτεινές δοκούς,θυσάνους, άστρα μέ ουρά, καρά-

φωτεινή κόμη, τήν ουρά δηλαδή, ήοποία; στην περίπτωση μερικών θεα-ματικών κομητών είναι δυνατό νάκαλύψει ένα αρκετά μεγάλο τμήματού ούρανού. Είναι βέβαιο λοιπόνότι μιά τέτοια εμφάνιση θά είχε εγεί-ρει μεγάλο θαυμασμό και αναστά-τωση.

Οι πλησιέστερες προς στην εποχήεκείνη εμφανίσεις κομητών ήταν ήεμφάνιση του κομήτη τού Χάλλευτό 12 π.Χ. και ενός άλλου κομήτη,ό όποιος καταγράφηκε άπό τουςΚινέζους τό 4 π.Χ. Εν τούτοις δεν

Είναι δυνατό τό άστρο της Βηθλεέμ νά ήταν κάποιο μετέωρο ή βολίδα;

βια, και μέ διάφορα άλλα ονόματα».Πράγματι οί φωτεινοί κομήτες

είναι φαντασμαγορικά ούράνα φαι-νόμενα. Ε τ σ ι ώστε νά προσιλκύουναρκετά τήν προσοχή. Ε π ι πλέονοί κομήτες διαρκούν έπί αρκετέςεβδομάδες ώστε νά πληρούν τό στοι-χείο της δ ι ά ρ κ ε ι α ς πού ανα-φέραμε προηγουμένως.

Ενας ξένος αστρονόμος παρο-μοίασε τους κομήτες μέ γιγάντιαβρώμικα παγόβουνα, γιατί ό πυρή-νας τών κομητών αποτελείται άπόπαγωμένα αέρια άναμιγμένα μέ μέ-ταλλα και σκόνη. Καθώς πλησιά-ζουν προς τον ήλιο τά παγωμένααέρια εξατμίζονται άπό τή θερμό-τητα τού ήλιου και αποχωρίζονταιάπό τήν «κεφαλή» τού κομήτη λόγωτης πίεσης πού ασκεί ή ακτινοβο-λία τού ήλιου στο κενό του διαστή-ματος. Σάν αποτέλεσμα έχομε τή

Ενας γεωργός πάνω σ' ένα βώδι.Τερακόττα άπό τήν περιοχή τηςΝτιγιάλα, Αρχές της δεύτερης χιλιε-τίας π.Χ.

είναι δυνατό νά θεωρηθεί οτι τόάστρο τών Χριστουγέννων ήταν έναςκομήτης άφ' ενός μεν γιατί θά τονέβλεπαν όλοι, άφ' έτερου δε γιατίοι αρχαίοι λαοί Θεωρούσαν τους κο-μήτες σάν προάγγελους δυσάρεστωνγεγονότων και καταστροφών. Οτανό Ιούλιος Καίσαρας δολοφονήθηκετό 44 π.Χ. εμφανίστηκε ένας πολύφωτεινός κομήτης. Ο κομήτης του

31

Page 34: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

11 π.Χ. συνδέθηκε με τον θάνατοτου Αγρίππα και ο κομήτης του14 μ.Χ. με τό θάνατο του ΚαίσαραΑύγουστου. Ο κομήτης του Χάλ-λευ ακόμη και στην τελευταία τουεμφάνιση, στις 20 Μαίου 1910 προ-κάλεσε τρομερούς φόβους και δεί,-σιδαίμονες προφητείες.

Δέν θα μπορούσε όμως ένας κο-μήτης να ήταν τό Αστρο της Βη-θλεέμ, γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά,ότι οι Μάγοι έξέλαβαν τό φαινόμενοσαν ένα αγαθό και εύαγγελίζον ση-μείο και όχι σαν κάτι πού θα προ-καλούσε θανάτους, επαναστάσεις,λιμούς, σεισμούς και πολέμους.

Νόβα - Σουπερνόβα : Μήπως ή-ταν άραγε κάποιος νόβα, δηλαδήκάποιο νέο, «καινοφανές» άστρο;Πότε-πότε, φαίνεται, κάποιο νέοάστρο προστίθεται στον ουρανό. Ητελευταία φορά πού συνέβη κάτι τέ-τοιο ήταν τό Σεπτέμβριο 1975 στοναστερισμό του Κύκνου. Τό φαινό-μενο αυτό συμβαίνει ως εξής:

Καθώς τά άστρα γερνάνε γίνον-ται ασταθή στις θερμοπυρηνικές τουςαντιδράσεις και φτάνει μια στιγμήπού τό άστρο αυτό αποβάλλει με μιαή περισσότερες εκρήξεις μερικά άπότά εξωτερικά του στρώματα αερίωνκαι έτσι παρουσιάζεται λαμπρότεροάπ' ότι ήταν πρώτα. Μερικές φορέςλοιπόν, άστρα πού ήσαν πολύ αμυ-δρά και γι' αυτό ήταν αδύνατο να

Ο Τύχο Μπράχε στο εργαστήριοτου. Από παλιά χαλκογραφία.

Τό νεφέλωμα

Μ - 1 τον καρκίνου.

τά διακρίνει κανείς με γυμνό μάτι,όταν μετατραπούν σε νόβα ειναι εύ-κολα ορατά. Μ' αυτόν τον τρόποφαίνεται σάν ξαφνικά ενα νέο, ένα«καινοφανές» άστρο, νά δημιουργή-θηκε στον ουρανό. Ε ν α άστρο μπο-ρεί νά περάσει αυτό τό στάδιο τηςεξέλιξης του αρκετές φορές, χωρίςμια τελειωτική καταστροφή.

Δέν υπάρχει όμως δεύτερη επανά-ληψη για ενα άστρο πού γίνεται Σου-περνόβα, δηλ. ύπερνέος ή «ύπερκαι-νοφανής». Οταν ενα άστρο μετα-βληθεί σε σουπερνόβα, διασπάταικυριολεκτικά «έξ ών συνετέθη», καιμπορεί νά εκπέμψει εκατομμύρια φο-ρές περισσότερο φως και ακτινοβο-λία άπ' ότι ό ήλιος μας. Τρεις μό-νον «ύπερκαινοφανείς» έχουν ιστο-ρικά εξακριβωθεί στο γαλαξία μαςκατά τό παρελθόν.

Κινέζοι αστρονόμοι περιέγραψανέναν σουπερνόβα, έναν «επισκέπτηαστέρα» όπως τον ονόμασαν, ό όποιοςεμφανίστηκε το 1054 μ.Χ. Στίς11 Νοεμβρίου τού 1572 ό Δανόςαστρονόμος Tycho Brahe μελέτησεέναν άλλον σουπερνόβα στον αστε-ρισμό της Κασσιόπης, πού έλαμψετόσο πολύ ώστε νά φαίνεται ακόμηκαι την ημέρα. Τέλος ό Γερμανόςαστρονόμος και μαθητής του, Γιό-χαν Κέπλερ παρατήρησε προσεκτικάέναν τρίτον, ό όποιος εμφανίστηκετό 1604.

Ο σουπερνόβα τού 1054 εμφα-νίστηκε στον αστερισμό του Ταύρουκαι άφησε πίσω του τό νεφέλωμαπού ονομάζουμε σήμερα «Καρκίνο»γιατί μοιάζει λίγο με κάβουρα.Τό νεφέλωμα Καρκίνος αποτελείταιάπό ένα γιγάντιο φωτεινό σύνεφοσκόνης και αερίων, πού μεγαλώνειμερικές χιλιάδες χιλμ. κάθε μέρα,

σαν αποτέλεσμα της τεράστιας δύ-ναμης πού είχε ή έκρηξη του. Εναςκαινοφανής ή υπερκαινοφανής συνή-θως χάνεται μέσα σε μερικές εβδο-μάδες.

Τό άστρο των Χριστουγέννων ό-μως μάλλον δέν θα πρέπει νά ήτανένα παρόμοιο άστρο. Ε ά ν πράγμα-τι ήταν κάποιος σουπερνόβα ασφα-λώς θά υπήρχε κάποια ένδειξη τωναστρονόμων της εποχής εκείνης,και κάτι τέτοιο δέν έχει βρεθεί...Εκτος αύτού ό καθένας θά μπορού-σε νά δει έναν ύπερκαινοφανή, καί,όπως είπαμε μέχρι τώρα, τό άστροτης Βηθλεέμ τό παρετήρησαν προ-φανώς μόνον οί Μάγοι.

Πλανήτης: Μερικές φορές έ-νας άπό τους πλανήτες λάμπει μεΙδιαίτερη φωτεινότητα και αποσπάμεγάλη προσοχή. Η Αφροδίτη επίπαραδείγματι, όταν εμφανίζεται σαναυγερινός ή σάν Αποσπερίτης λάμ-πει περισσότερο άπό οποιοδήποτεάλλο ουράνια σώμα; (έκτος φυσικάάπό τή Σελήνη καί τόν Ηλιο).Πολλοί μάλιστα ακόμη και σήμερα,στη διαστημική εποχή μας θεωρούνμερικές φορές τόν πλανήτη αυτόνιπτάμενο δίσκο. Ε ν α πολεμικό πλοίομάλιστα άνοιξε πύρ εναντίον τηςπριν καταλάβουν περί τίνος επρό-κειτο ακριβώς. Μήπως λοιπόν ήτανή Αφροδίτη ή κάποιος άλλος πλα-νήτης τό μυστηριώδες άστρο πούαναζητάμε;

Κάτι τέτοιο όμως δέν είναι κα-θόλου πιθανό. Οι άνθρωποι της επο-χής εκείνης γνώριζαν αρκετά καλά τάάστρα καί τους πλανήτες. Και τόπεριπλανώμενο αυτό άστρο, ή Αφρο-δίτη, ήταν ένα συνηθισμένο θέαμαγιατί παρουσιαζόταν κανονικά στονουράνιο θόλο. Ηταν πάρα πολύ

Page 35: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

γνωστή, και έκτος αύτού ήταν ορα-τή στον καθένα.

Εξετάσαμε μέχρι τώρα τις αστρο-νομικές περιπτώσεις των νόβα καισουπερνόβα, τών μετεωριτών, τωνβολίδων, τών κομητών, καί τούΠλανήτη Αφροδίτη, καί δεν είναιδυνατό να θεωρήσουμε ότι ένα απ'

αυτά τά ουράνια σώματα ήταν τόάστρο της Βηθλεέμ. Τότε τί ήταν;Για να μπορέσουμε να δώσουμεμια κάποια απάντηση στο ερώτημααυτό, θά πρέπει πλέον νά έξατάσου-με επισταμένα αυτούς πού το εί-δαν. Ποιοι, ήσαν λοιπόν αυτοί οί«Μάγοι εξ ανατολών;»

ΟΙ ΜΑΓΟΙ

Ας στρέψουμε λοιπόν την προ-σοχή μας τώρα, σ' αυτούς πού είδαντό περίφημο αυτό άστρο: στους μά-γους από τήν Ανατολή. Ισως εξε-τάζοντας τό ποιοι καί πόσοι ήσανοι μάγοι αυτοί, νά μπορέσουμε νάμάθουμε περισσότερα πράγματα καίγιά τό άστρο πού τους οδήγησε στηΒηθλεέμ.

Ο Ματθαίος πού τους αναφέρειδεν μας λέει ούτε πόσοι ήσαν, ούτεποια ήσαν τά ονόματα τους, ούτε καίαπό ποια χώρα είχαν έλθει, έκτος άπότήν γενική κατεύθυνση, δηλαδή «άπόανατολών».

Τις περισσότερες πληροφορίες πούέχουμε σήμερα γιά τους Μάγους τηςαρκαίας εποχής, τις παίρνουμε άπότον Ηρόδοτο, ό όποιος τους ανα-φέρει σε οκτώ διαφορετικές περικο-πές στα βιβλία πρώτο, τρίτο καί έβδο-μο τών «Ιστοριών» του. Κατά τονΗρόδοτο λοιπόν Μάγοι ονομάζοντανμία άπό τις έξι γενεές τών Μήδων,πού εκτελούσαν καθήκοντα ιερέων,όνειροκριτών καί άλλες απόκρυφεςτέχνες. Μιά λοιπόν καί ή θρησκείατης Περσίας τήν εποχή εκείνη ήτανό Ζωροαστρισμός, θά μπορούσαμενά πούμε επίσης ότι οι Μάγοι ήτανΖωροάστρες ιερείς, μελετητές τηςφύσης καί τών άστρων. Ο Φίλων όΑλεξανδρέας, σε δύο τουλάχιστονέργα του, συγχαίρει τήν ερευνά τουςγιά τους φυσικούς νόμους. Αποκαλείδε αύτού του είδους τήν έρευνα καίγνώση σαν τήν «πραγματική μαγεία».Ο Κικέρων επίσης αναφέρει οτι κα-νείς Πέρσης δέν μπορεί νά γίνη βα-σιλέας εάν δέν έχει πρώτα επιδοθείστις επιστημονικές μελέτες τών Μά-γων. Δέν υπάρχει λοιπόν αμφιβολίαότι πολλοί, οχι όμως καί όλοι, άπότους Μάγους, θεωρούνταν άμεμπτοιστο χαρακτήρα καί πολύ μορφωμένοι.

Η Παλαιά Διαθήκη επίσης ανα-φέρει τους Μάγους:

«καί έν παντί ρήματι σοφίας καίεπιστήμης, ων έζήτησε παρ' αυτών όβασιλεύς, εύρεν αυτούς δεκαπλασίο-νας παρά πάντας τους έπαοιδούς καίτους μάγους....» (Δανιήλ, α - 20)

«καί είπεν ό βασιλεύς (Ναβουχο-δονόσορ) καλέσαι τους έπαοιδούς καί

τους μάγους, και τους φαρμακούςκαί τους Χαλδαίους του άναγγείλαιτω βασιλεί τα ενύπνια αυτού...»(Δανιήλ, β-2)

«ούκ εστίν άνθρωπος ... ουκ έπε-ρωτά. έπαοιδόν, μάγον καί Χαλδαίον»(Δανιήλ, β - 10)

«καί άπεκρίθη Δανιήλ ... ούκ έστισοφών, μάγων, έπαοιδών ...» (Δα-νιήλ, β - 27)

«καί έπορεύοντο οι έπαοιδοί, μάγοι,γαζαρηνοί, Χαλδαίοι...» (Δανιήλ, δ-4)

Η αναφορά όμως γιά τους μάγουςσυνεχίζεται καί σε άλλες περικοπές(Δανιήλ ε: 7, 11, 15). Τέλος ακόμηκαί Χριστιανοί αποδέχονται τον τίτλο,όπως ό Κυπριανός, επίσκοπος Καρ-χηδώνος, τόν τρίτο αιώνα αυτοαπο-καλείται «μάγος φιλόσοφος», στην«Ομολογία» του δε ονομάζει τόνεαυτό του «Κυπριανός Μάγος».

Σέ γενικές γραμμές όμως πρέπεινά αποδεχτούμε τήν άποψη πού έχειεπικράτησει, ήδη στην εκκλησία, οτιοι μάγοι ήταν αστρολόγοι, όπως ανα-φέρεται άλλωστε καί στους Χριστου-γεννιάτικους ύμνους της Εκκλησίαςμας: «... ύπό αστέρος έδιδάσκοντο...»,«... σύν αστέρι οδηγώ άστρολογούντοςέλκει...».

Σάν αστρολόγους λοιπόν αποδεχό-μενοι τους Μάγους θά πρέπει νά τουςτοποθετήσουμε γεωγραφικά στή χώραόπου, άπό αιώνες, καλλιεργήθηκε ήαστρολογία, δηλ. στις χώρες τηςΑνατολής: τήν Περσία («έκ της Περ-σίας έρχονται τρεις μάγοι με τάδώρα...»), τή Μεσοποταμία, τή Βα-βυλώνα, καί οχι άπό τήν ΠετραίαΑραβία όπως υποστήριζαν ό Τερτυ-λιανός καί ό Ιουστίνος καρά τά μέσατους δεύτερου αιώνα. Η Περσικήκαταγωγή τών μάγων της Χριστου-γεννιάτικης αφήγησης υποστηρίζεταιεπίσης καί άπό τους κατοίκους τηςμικρής Περσικής πόλης Σαβέχ, όπωςανέφεραν στον διερχόμενο Μάρκο Πό-λο. Ο Ώριγένης αντιθέτως υποστή-ριζε οτι κατάγονταν άπό τή Χαλδαία,ένώ ό καθηγητής της Θεολογίας Π.Μπρατσιώτης αναφέρει άλλους πούυποστηρίζουν ότι ήσαν Βαβυλώνιοι.

Ο αριθμός τών μάγων όμως είναιαρκετά πιο μπερδεμένος. Η παρά-

δοση αναφέρει άλλοτε δύο, άλλοτεπερισσότερους (τρεις, τέσσερεις, οκτώή ακόμη καί δώδεκα). Τόν αριθμότρεις ανέφερε ό Πάπας Λέων (440 -461) ο όποιος, όπως καί ο Ώριγένης,καθόρισε τόν αριθμό αυτόν άπό τάτρία δώρα πού προσφέρθησαν στονΧριστό άπό τους Μάγους. Η παρά-δοση μάλιστα έδωσε καί τήν ερμη-νεία τών δώρων αυτών: «χρυσόν προςτόν κοσμικόν Αρχοντα καί Βασι-λέα, καί λίβανον προς τόν θείον Λό-γον, καί σμύρναν εις εκείνον ο οποίοςθά υποστή τήν κατάθλιψιν του κόσμουκαί θά εγκαταλείψη τήν γήν θνήσκωνως άνθρωπος».

Οσον άφορα τά ονόματα, τους, κατάγιά πρώτη φορά αναφέρονται στο πε-ρίφημο μωσαϊκό τού ναού του ΑγίουΑπολλιναρίου του Νέου στή Ραβέννα.Είναι δε τά έξης: Βεθισαρά ή Βαλ-τάσαρ, Μελχιώρ καί Γκαθασπά ή

Αρης: ο κόκκινος πλανήτης,

Κάσπαρ. Τό μωσαϊκό αυτό του ναούανάγεται στήν εποχή του Ιουστινια-νου το 527 - 565 μ.Χ. Σε όλες σχε-δόν τις απεικονίσεις τών μάγων ό Κά-σπαρ ό γεροντότερος καί σχεδόνπάντοτε μέ γενειάδα ειναι πρώτος, όΜελχιώρ πάντοτε νέος καί χωρίςγενειάδα, είναι δεύτερος, ό Βαλτά-σαρ, είναι πάντοτε πολύ μελαχροινόςή μαύρος καί έρχεται τρίτος κατάσειρά. Σ' ένα ξεχασμένο άρθρο πούδημοσιεύτηκε τό 1880, ο Α. vonSallet αναφέρει, οτι τό όνομα Μελ-χιώρ σημαίνει «βασιλεύς φωτός»,τό Βαλτάσαρ είναι «τό Χαλδαϊκόόνομα τού Δανιήλ», ένώ γιά τό όνομαΚάσπαρ έγραφε ότι ήταν μάλλον«Ινδο-Παρθικής» προέλευσης.

Ο καθηγητής Hans Holzei στοβιβλίο του «Star in the East» άνα-

33

Page 36: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Νόβα και Σούπερ-Νόβα ίσως ήταν

το άστρο των Μάγων.

φέρει μία ενδιαφέρουσα ανακάλυψηπού έκαμε στο Βρεταννικό Μουσείο.Ανάμεσα στά διάφορα αρχαία νομί-σματα της νομισματικής συλλογήςτού Μουσείου βρήκε και ένα μπρούτζι-νο νόμισμα πού ό Dr Percy Gardnerτου Βρεταννικοϋ Μουσείου το ανάγειστο 30 περίπου μ.Χ. Στή μία πλευράτου νομίσματος εικονίζεται ένας κα-βαλάρης επάνω σε καμήλα κρατώνταςέναν σταυρό, με την Ελληνική επι-γραφή «Βασιλεύς Βασιλέων ΣωτήρΜέγας», ένώ στην άλλη πλευρά υπάρ-χει το πορτραίτο ενός νέου μάλλονάνδρα πού περιστοιχίζεται άπό ένανκύκλο άκτίνων, και το μονόγραμμαστά Ελληνικά «θεός». Ο Dr Gardnerαναφέρει οτι μερικά άπό τά νομίσματααυτά έχουν τον τύπο και το στυλ τώννομισμάτων του βασιλέα τών Δυτι-κών Ινδιών Αβδάγαση, άνεψιού τουβασιλέα επίσης Γονδόφαρη. Ο Ηοl-zer λοιπόν υποστηρίζει ότι ό βασι-λιάς αυτός, ό Γονδόφαρης, είναι στηνπραγματικότητα ό Μάγος Κασπάρτης Ευαγγελικής περικοπής, χωρίςόμως και νά παρουσιάζει αδιάσεισταστοιχεία, πλην τών αρχαίων νομι-σμάτων του «Μεγάλου Σωτήρος».

Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν μπο-ρούμε νά παραδεχτούμε, ελλείψει καλυ-τέρων στοιχείων, ότι οί Μάγοι Βαλτά-σαρ, Μελχιώρ και Κάσπαρ καταγό-μενοι μάλλον άπό την αρχαία πόληΣιππάρ τής Μεσοποταμίας, και όνταςαστρολόγοι παρακολουθούσαν με εν-διαφέρον τις κινήσεις τών πλανητών,όπως πάντα, και κατά την περίοδοτής γέννησης τού Χριστού το 7 / 6 π.Χ.περίπου. Τί συνέβη όμως στις κινή-σεις αυτές τών πλανητών ώστε νάκάνει τους αστρολόγους - μάγους νάξεκινήσουν γιά το ταξίδι τους προςτή Βηθλεέμ;

Δ. Π. Σιμόπουλος

Το Β' μέρος

στο επόμενο τεύχος

34

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

μετάφραση Γιάννης ΣημαντήραςDr. ALBRECHT BECKH

Ηυποβρύχια αρχαιολογία, ή γνώ-ση δηλαδή και ή μελέτη τώνέργων τέχνης και τών αρ-

χαίων αντικειμένων, πού βρίσκονταιστά βάθη τών Θαλασσών, είναι επι-στήμη σχετικώς νέα. Η πρακτικήτης εφαρμογή όμως είναι δυνατή μό-νο με φωτογράφηση και κινηματογρά-φηση τών αρχαίων ναυαγίων ή μέτην ανέλκυση τών φορτίων τους στηνεπιφάνεια.

Χάρη στις πολυάριθμες Ιστορικέςπηγές πληροφοριών γιά ναυμαχίες,αρχαία αγκυροβόλια, παράκτιες τοπο-θεσίες και θαλάσσιους δρόμους, άλλάκαι χάρη σε τυχαίες ανακαλύψεις, ήυποβρύχια αρχαιολογία μπόρεσε νάδικαιώσει την ύπαρξή της. Οι τοποθε-σίες τών ευρημάτων καθόλου ή πολύλίγο είναι προσιτές στους κυνηγούςαναμνηστικών. Μόνο καλά εξοπλι-σμένα συνεργεία άπό αρχαιολόγουςκαι δύτες έχουν βάσιμες ελπίδες νάεπιτύχουν σημαντικές ανακαλύψειςμέ την προϋπόθεση όμως, ότι θά έχουνβρει τον Μαικήνα, πού θά ήταν διατε-θειμένος νά υποστηρίξει οικονομικάτην επιχείρηση γιατί τά έξοδα τήςανέλκυσης είναι πάντοτε πάρα πολύμεγάλα. Οί δύτες πρέπει νά είναιαποφασισμένοι νά διακινδυνεύσουν τήζωή τους. Τούτο δεν ίσχυε μόνο γιάτά πρώτα έτη του αιώνα μας, οπότεό εξοπλισμός, πού χρησιμοποιόταναπείχε πολύ άπό την τελειότητα, άλ-λα ισχύει ακόμα και σήμερα, παρ'όλες τις τεχνικές τελειοποιήσεις τηςεποχής μας. Βέβαια οί κίνδυνοι πούδιατρέχουν οί δύτες έχουν σημαντικάμειωθεί, γιατί διαθέτουν περισσότε-ρα μέσα, αλλά και όσα απαιτούμεάπό αυτούς επίσης αντίστοιχα έχουναυξηθεί. Μπορεί βέβαια ό Κουστώνά ανάπτυξε τήν ιδέα ότι πρέπει νάγίνουμε όλο και περισσότερο «αμ-φίβιοι» και νά αυξήσουμε τήν ικανό-τητα προσαρμογής μας στην υποβρύ-χια ζωή, αλλά ένα γεγονός παραμέ-νει: ότι ό άνθρωπος δεν έχει βράγχια,ούτε και θά αποκτήσει στό μέλλον.Σέ ορισμένο βάθος ο δύτης είναι δυ-νατό, νά εμφανίσει σημεία «ευφορίας»και νά χάσει κάθε επαφή μέ τήνπραγματικότητα. Επίσης, το οξυγό-νο πού βρίσκεται σέ πίεση και το εισ-πνέει δυνατόν νά δράσει παραλυτικώς

στό αναπνευστικό του κέντρο. Ηχρησιμοποίηση κατάλληλου μίγμα-τος οξυγόνου, αζώτου και ηλίου μπο-ρεί νά μειώσει τον κίνδυνο αυτόν καινά επιτρέψει τήν κάθοδο σέ βάθοςμέχρι 150 μέτρα.

Η σύγχρονη τεχνική αύξησε συνε-πώς κατά πολύ τις ελπίδες υποβρυ-χίων αρχαιολογικών ανακαλύψεων,κυρίως μετά τήν αύξηση τών προσι-τών στους ερευνητές υποβρυχίων εκ-τάσεων. Ηδη όμως στό παρελθόνείχαν γίνει σημαντικές ανακαλύψεις,πού θά περιγράψω παρακάτω. ΤονΑπρίλιο τού 1900, σπογγαλιείς άπότή Σμύρνη ανακάλυψαν ορισμένο άρι-θμό πολύτιμων αρχαίων έργων τέ-χνης, αγάλματα ανδρών και ίππωνάπό ορείχαλκο και μάρμαρο, πούήταν κατασκευασμένα άπό εξαίρετοκαλλιτέχνη, ίσως άπό τον ίδιο τονΠραξιτέλη ή τον Λύσιππο. Οί σπογ-γαλιεις έπλεαν προς τήν Κρήτη μέφορτίο σπόγγων πού είχαν αλιεύσεικοντά στις ακτές της Αφρικής καιέσκόπευαν νά πλεύσουν κατ' ευθείανπρος το λιμάνι άπό όπου είχαν ξεκι-νήσει, όταν αποφάσισαν νά κάνουνακόμα μία κατάδυση κοντά στά Κύ-θηρα γιά νά επιστρέψουν μέ όσο τοδυνατόν περισσοτέρους σπόγγους. Σέ

Αμφορείς ± 100 π.Χ.

Page 37: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

βάθος 40 μέτρα ένας άπό τους δύτεςβρέθηκε κατά τύχη μεταξύ ορειχάλ-κινων καί μαρμάρινων αγαλμάτων, ταόποία κατά τήν αρχαιότητα αποτε-λούσαν μέρος του φορτίου ενός πλοίου.Χάρη στό γεγονός ότι ανακάλυψεεπίσης ένα «άστρολάβιο» πού είχεπαύσει να λειτουργεί μετά το ναυά-γιο, κατορθώθηκε να διαπιστωθεί,πότε το πλοίο ταξίδεψε γιά τελευ-ταία φορά.

Αλλη παρόμοια ανακάλυψη συνέ-βη επτά χρόνια αργότερα. Στήν Μαχ-ντία βορείως του Σφάξ, κοντά στήντυνησιακή άκτή, Ελληνες αλιείς ασχο-λούνταν με τήν κατασκευή ενός λιμε-νοβραχίονα και ερευνούσαν γιά ογκο-λίθους πού θά τους χρησιμοποιούσανγιά τή βάση.Σέ απόσταση δύο περίπουχιλιομέτρων άπό ένα αρχαίο φρούριοανακάλυψαν στό βάθος της θάλασσαςμακρούς κυλινδρικούς όγκους. Στήναρχή νόμιζαν πώς ήταν παλαιά πυρο-βόλα. Οπως διαπιστώθηκε κατόπινεπρόκειτο για μαρμάρινες στήλες. Ει-δοποιήθηκε σχετικώς ό Αλφεντ Μέρ-λιν, πού τήν εποχή εκείνη εργαζότανστό μουσείο της Τύνιδας καί φρόντι-ζε γιά τον καθαρισμό τών αντικειμέ-νων, πού ήταν καλυμμένα με πυκνόστρώμα άπό φύκια καί κογχύλια. Μεμεγάλη έκπληξη είδε νά αποκαλύ-πτονται στήλες ιωνικού ρυθμού πούκατά τή γνώμη του αποτελούσαν μέ-ρος φορτίο αρκαίου πλοίου, πού ναυά-γησε στό σημείο εκείνο. Απεφάσισενά εξερευνήσει το ναυάγιο καί πέτυχετήν οικονομική υποστήριξη ορισμέ-νων Μαικηνών. Οι ίδιοι Ελληνες δύ-τες, πού είχαν πετύχει τήν πρώτη ανα-κάλυψη καί γνώριζαν τήν τοποθεσίαμε όλες τις λεπτομέρειες, ανέλαβαντήν επιχείρηση, πού άρχισε το ίδιοέτος με εργασία εν καταδύσει διαρ-κείας 82 ωρών.

Το επόμενο έτος, οχτώ δύτες έμει-ναν στό βάθος ακόμη περισσότεροχρονικό διάστημα. Στήν επιφάνειαανασύρθηκαν όλα τά υλικά γιά τήνκατασκευή ενός ναού πού περιλάμβα-νε ακόμη καί τά ορειχάλκινα καί μαρ-μάρινα αγάλματα μεγάλης καλλιτε-χνικής άξιας καθώς επίσης καί άγ-γεια καί αμφορείς, πού αποτελούσανμέρος της συνηθισμένης διακόσμησηςενός ναού. Οι έρευνες πού ακολούθη-σαν κατά τά έτη 1910 καί 1913 κατα-λήξανε σε νέες ανακαλύψεις πού πε-ριλάμβαναν ναυτικό υλικό. Ολοι αυ-τοί οι καλλιτεχνικοί θησαυροί στάλ-θηκαν στήν Τύνιδα, όπου περισσό-τερες άπό πέντε αίθουσες τού Μου-σείου ταυ Μπάρντο διατέθηκαν γιάτήν έκθεση τους.

Διαπιστώθηκε επίσης ότι το πλοίοάνήκε στήν κατηγορία «Ραγούσα»,άπό το όνομα τού λιμανιού στις δαλ-ματικές ακτές, ότι είχε μήκος 40 μέ-τρα καί πλάτος 12 μέτρα καί οτι μπο-ρούσε νά μεταφέρει εμπόρευμα τουλά-χιστο 400 τόννων. Διατυπώθηκε επί-σης ή γνώμη ότι τά έργα τέχνης,πού βρέθηκαν είχαν καταληφθή άπότον Σύλλα στήν Βόρεια Αφρική, μεσκοπό νά τά αποστείλει στήν Ρώμη.Με άλλη εκδοχή ό τελικός προορι-σμός του πλοίου ήταν ή Κωσταντινού-πολη καί το φορτίο προοριζόταν γιάτήν κατασκευή ναού στήν ύπό τούΚωσταντίνου ιδρυθείσα πόλη. ΟΜέρλιν, πού αργότερα έγινε διαχει-ριστής του μουσείου του Μπάρντο καίό Ράιναχ, εμπειρογνώμονας στα έρ-γα τέχνης, εξέφρασαν τή γνώμη ότιτο πολύτιμο φορτίο προερχόταν άπόΛεηλασία τών Αθηνών η ότι άποτε-λούσε λεία του Σύλλα. Δυστυχώς, δενείναι δυνατό νά διαπιστωθεί ποια εί-ναι ή σωστή θεωρία, όπως δεν είναιδυνατό νά αποδειχτεί ή θεωρία οτιτο πλοίο ταξίδευε στή βόρεια πλευράτης Μεσογείου καί αναγκάστηκε νάαλλάξει λόγω της θύελλας καί κατό-πιν, επειδή έμειναν νερά ύστερα άπόπρόσκρουση του σε βράχους της Λαμ-πεδούσας, παρεξέκλινε προς νότοκαί τελικά βυθίστηκε. Η χρονολο-γία του ναυαγίου επίσης δεν είναιεξακριβωμένη καί αυτό έδωσε αφορ-μή νά διατυπωθούν πολλές θεωρίες.Ο Μέρλιν καί ό Ράιναχ τοποθετούντο ναυάγιο γύρω στό έτος 80 π.Χ.Ο Ντιολέ έβγαλε το συμπέρασμα ότιτο πλοίο είχε κατασκευαστεί κατάτόν πρώτον αιώνα π.Χ. Τήν άποψητου στήριξε σε χημική εξέταση τώνχρησιμοποιηθέντων καρφιών, πού ή-ταν κυρίως άπό χαλκό καί περιείχανπυρίτιο, σίδηρο, μαγνήσιο, άργυρο καίαλουμίνιο. Α π ό τή σύγκριση της σύν-θεσης αύτής με τήν σύνδεση καρφιών

Ασημένιο νόμισμα των Συρακου-σών 480 π.Χ.

Χάλκινο άγαλμα της Αφροδίτης± 200 π.Χ.

35

Page 38: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

πού ή ημερομηνία κατασκευής τουςείχε ήδη διαπιστωθεί, ήταν δυνατόςό προσδιορισμός με μεγάλη προσέγ-γιση της χρονολογίας κατασκευής τουπλοίου.

Για τις περιπέτειες του πλοίου καιτου φορτίου, μόνο υποθέσεις είναι δυ-νατές, γιατί τά ιστορικά δεδομέναείναι απολύτως ανεπαρκή για μιά βά-σιμη εξήγηση. Πάντως οι εργασίεςγια την ανέλκυση καθώς και τά έργατέχνης πού βρέθηκαν είναι δυνατόνα περιγραφούν μέ ακρίβεια. Τις ερ-γασίες ανέλκυσης διεύθυναν αρχικάό ναύαρχος Μπαίμε, υπεύθυνος γιατά χωρικά ύδατα της Τυνησίας καιτις συνέχισε ό Ταβέρα, κυβερνήτηςτού ρυμουλκού «Κύκλωψ». Οί δύτεςεξερεύνησαν μία αρκετά ευρεία έκτα-ση του θαλάσσιου βυθού. Το ναυά-γιο είχε τελείως αποκοπεί και το φορ-τίο είχε τελείως διασπαρεί. Αντί-θετα οί στήλες, εξήντα σε αριθμό,ήσαν συγκεντρωμένες μαζί. Ανευ-ρέθηκαν επίσης ορθογώνιοι πλίνθοι,πού προορίζονταν νά χρησιμεύσουνσα βάθρα γιά τά αγάλματα, σά στη-ρίγματα γιά τά αγγεία, καθώς επί-σης και πλάκες κεραμικής πού χρη-σίμευαν πιθανώς γιά την εσωτερικήεπένδυση τών τοιχωμάτων του πλοίου.Ιδιες πλάκες είχαν βρεθεί και σε άλλαναυάγια όπως και στην επίσημη γαλέ-ρα τού αυτοκράτορα Καλλιγούλα. Τάάγγεία και τά αγάλματα, αν κρίνου-με άπό το ρυθμό τους, χρονολογούν-ται άπό τον δεύτερο αιώνα π.Χ. Τοπιο σημαντικό άπό τά ευρήματα ήτανένας «αγών» (θεός προστάτης τώνδημοσίων αγώνων) του Βοήθου, επι-

φανή γλύπτη άπό τή Χαλκηδόνα, πούή υπογραφή του βρέθηκε πάνω στόάγαλμα. Ο μέγας αυτός δάσκαλοςτης Σχολής της Ρόδου είχε γίνει πα-σίγνωστος γιατί αυτός είχε δημιουρ-γήσει, ανάμεσα σε άλλα, τή χάλκινηπαράσταση μέ τον τίτλο «Παις πνί-γων χήνα» πού βρίσκεται σήμερα στόΛέυντεν της Ολλανδίας. Μεταξύ τώνκαλλιτεχνικών θησαυρών υπάρχουνεπίσης και αγάλματα του Πανός, τηςΑθηνάς και τού Απόλλωνα, ένας νε-κρός κιθαρωδός, σάτυροι, πρόσωπαπού ή στάση και ή έκφραση τουςδείχνουν ότι συμμετέχουν σε κωμικόχορό, ένας φαύνος και ένας ερμα-φρόδιτος, πού χρησίμευαν σά στηρί-γματα λύχνων. Οί δύτες βρήκαν επί-σης αρκετές πολυθρόνες γιά δύο άτο-μα πλούσια διακοσμημένες. Εναςκομμένος βραχίονας γιγάντιων δια-στάσεων έδωσε αφορμή νά υποτεθείότι ή θάλασσα έκρυβε κι άλλους ακό-μα θησαυρούς και κυκλοφόρησε μετα-ξύ του πληθυσμού της Μαχντία ήφήμη ότι υπήρχε και άγαλμα γυναί-κας γνήσιο χρυσό πού περίμενε ακόματον ευτυχή εκείνο πού θά τό ανακά-λυπτε.

Το 1948, οί έρευνες συνεχίστηκανκάτω άπό την επίβλεψη τού κυβερνή-τη Κουστώ καί τών συνεργατών τουΤαγιέ και Ντυμά, καθώς και του Ρεμ-πικώφ, είδικού στην υποβρύχια φω-τογραφία. Η Λέσχη ΥποβρυχίωνΜελετών της Τύνιδας υποστήριξε τηνεπιχείρηση. Χρησιμοποιήθηκε ή κορ-βέττα «Ελί Μοννιέ» και ή θέσητου ναυάγιου εντοπίσθηκε και πάλι,άλλα μόνο ύστερα άπό επίμονες έργα-

Μωσαϊκό άπό την Καρθαγένη. Παριστάνει την θεά Αφροδίτη πάνω σ'ένα δελφίνι.

σίες 23 ημερών, γιατί κατά τη διάρ-κεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέ-μου οί σημαντηρες, πού έδειχναν τηντοποθεσία του ναυαγίου κοντά στηνακτή, είχαν καταστραφεί και ή εργα-σία έπρεπε νά αρχίσει και πάλι άποτην αρχή. Χάρη στην βελτιωμένητεχνική της εργασίας, πού αύξησεσημαντικά την ακτίνα δράσης τώνδυτών και την ασφάλεια τους, έγινεδυνατή ή ανέλκυση νέων ευρημάτων,όπως ένα κιονόκρανο ίωνικού ρυθμούσε τόσο καλή κατάσταση, ώστε νάνομίζει κανείς οτι μόλις είχε βγειάπό τό εργαστήρι του γλύπτη. Κα-νένα όμως ίχνος δεν βρέθηκε άπο τόγιγάντιο άγαλμα, του οποίου είχεάνελκυστεί ό βραχίονας. Χωρίς αμφι-βολία τό άγαλμα είχε βυθιστεί στηνάμμο μέ τό πέρασμα τών αιώνων.Ούτε ή «Χρυσή κόρη», πού τόσεςελπίδες είχε γεννήσει σε πολλούς κα-τοίκους τής Μαχντία, βρέθηκε.

Δέν αποκλείεται οί φήμες πού κυ-κλοφόρησαν στη Μαχντία νά είναιτελείως αβάσιμες και τό άγαλμα νάμήν υπήρξε παρά μόνο στή φαντασίατών ανθρώπων. Οί Τυνήσιοι όμωςαπέδειξαν ότι έχουν την ικανότητανά βλέπουν στά όνειρά τους πράγμα-τα πού πραγματικά υπήρξαν. Μωα-μεθανοί ιερείς είχαν όραματιστεί τηνύπαρξη άγκυρών κοντά στις Τυνησια-κές ακτές. Κάλεσαν τότε κοντά, τουςτους πιστούς και τους ανάθεσαν νάανασύρουν τις άγκυρες και νά τις το-ποθετήσουν μπροστά στό τέμενοςτού Σίντι Σαχάμπ προς τιμή του με-γάλου προφήτη. Αργότερα αποδεί-χτηκε πώς οί άγκυρες αυτές υπήρχανστην πραγματικότητα. Τό αρχαίοπλοίο, πού βρέθηκε στή Μαχντία,έφερε πέντε άγκυρες άπό μολύβι καίμία είχε βάρος μισό τόννο καί μήκοςπερισσότερο άπό δύο μέτρα.

Και ή θάλασσα αποκάλυψε τά μυ-στικά της.

Dr Albrecht Beckh

Page 39: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

οι νάνοι ελέφαντεςτης τηλου

Ν. ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ

Η συναρπαστική ανακάλυψη των νάνων ελεφάντων στην νήσο Τήλοόπως περιγράφεται άπό τον ίδιο επιστήμονα πού τους έφερε στο φως: τονΚαθηγητή της Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας κ. Ν. Συμεωνίδη.

Τόν Νοέμβριο του 1971 είχαμεταβεί στη νήσο Τήλο γιανά ερευνήσω επιτόπια τά

ανθρώπινα οστά και κρανία πού ύπήρχαν στον κόλπο του Α γ . Αντωνίουκαι πού βρίσκονται μέσα στους σύγ-

χρονους ψηφιδοπαγείς αιγιαλούς. Α-πό την περιοχή αυτή συγκεντρώθη-κε άφθονο υλικό, πού μεταφέρθηκεγια εξέταση στό Εργαστήριο Γεω-λογίας και Παλαιοντολογίας του Πα-νεπιστημίου Αθηνών.

Επειδή ή επιστροφή στην Αθή-να θα καθυστερούσε έξ αιτίας τηςάγονης ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας,αποφάσισα νά εξερευνήσω τά σπή-λαια πού υπήρχαν στο νησί. Σ' έναάπο τά σπήλαια αυτά, ονομαζόμενο

37

Page 40: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Αποψη άπό πάνω της εισόδου τουσπηλαίου «Χαρκαδιό» προτού αρχί-σουν oι εργασίες. — Σελ. 37. Ανα-παράσταση νάνων ελεφάντων στοΜουσείο της Φραγκφούρτης.

«Χαρκαδιό», κατά την πρώτη επί-σκεψη μου πραγματοποίησα μιαπρόχειρη ανασκαφή στίς προσχώ-σεις του πρώτου θαλάμου, οπότεήλθαν στό φως απολιθώματα νάνωνελεφάντων, τά οποία είναι μεγά-λης παλαιοντολογικής σημασίας γιατην Ελλάδα. Αύτη ήταν ή αρχήτης ανακάλυψης ενός σπηλαίου μέχιλιάδες τμήματα οστών νάνων ελε-φάντων. Τό σπήλαιο αυτό σήμερα,λόγω της αφθονίας τών απολιθωμέ-νων νάνων ελεφάντων, έρχεται πρώ-το σ' όλο τον κόσμο. Στή νήσο Τή-λο διεξάγονται τώρα προγραμματι-σμένες ανασκαφές, ώστε νά έρθειστό φως άφ' ενός μεν πολυάριθμουλικό απολιθωμένων οστών και άφ'έτερου νά διασαφηνιστεί ή ηλικίατου ζωικού αύτού κόσμου. Για τό

σκοπό αυτό οργανώθηκε μια μικρήαποστολή. Τό υλικό ανασκαφών καιοι προμήθειες φορτώθηκαν σ' εναπλοίο στον Πειραιά και τό ταξίδιάρχισε.

Μετά από ένα σχετικά ήσυχο τα-ξίδι φτάσαμε τό πρωί στην Τήλο,που βρίσκεται σέ απόσταση 50-60χλμ. Β.Δ. της Ρόδου. Το πλοίο έρι-ξέ άγκυρα στα Λειβάδια. Η εκφόρ-τωση πραγματοποιήθηκε γρήγορακαί κατόπιν τά υλικά γιά τις ανα-σκαφές φορτώθηκαν σ' ένα τρίκυ-κλο — τό μοναδικό μεταφορικό μέ-σο ταυ νησιού — στό όποιο τελικά

κους, περίπου. Οι περισσότεροι κά-τοικοί του είναι ηλικιωμένοι άνθρω-ποι και τούτο γιατί δεν υπάρχουνoι δυνατότητες καλής αμειβόμενηςεργασίας. Από τό γεγονός αυτόοί νεαροί κάτοικοι μετοικούν στονπαράδεισο τών διακοπών, τή Ρόδο,όπου υπάρχουν οί δυνατότητες έπι-κερδούς εργασίας. Επίσης ένας με-γάλος αριθμός νέων, ταξιδεύουν σανναυτικοί στά πέρατα του κόσμου.Υπάρχει ακόμα και τό Μικρό Χω-ριό, πού είναι τελείως εγκαταλειμ-μένο και κατοικείται μόνο άπό μιαηλικιωμένη γυναίκα. Σύντομα άντι-

Χαυλιόδοντες μέσα

στό σπήλαιο.

επιβιβαστήκαμε και μεις. Αφούδιασχίσαμε εγκάρσια τό μικρό νησί,φτάσαμε στό Μεγάλο Χωριό τηςνήσου. Τό Μεγάλο Χωριό είναι έναπολύ καθαρό χωριό μέ 300 κατοί-

ληφθήκαμε ότι σ' ολόκληρο τό νησίυπάρχουν αναρίθμητα μικρά Βυζαν-τινά εξωκλήσια, πού εν μέρει έχουναρχίσει νά καταστρέφονται. Δεί-χνουν όμως πώς τό νησί κάποτε,ήταν πυκνοκατοικημένο. Ετσι ήπρώτη εντύπωση πού αποκομίσαμεάπό τό μικρό αυτό νησί δεν ήτανκαι τόσο ευχάριστη, σύντομα όμωςάλλαξε, γιατί οι κάτοικοι ήταν πάραπολύ ευγενικοί, φιλόξενοι και πρό-θυμοι, καί μιας και οί ξένοι δεν έρ-χονται συχνά στό νησί τους έδειξανενδιαφέρον για την αποστολή μας.Καταλύσαμε στό Δημαρχείο, όπουή διαμονή ήταν απλή και τά δωμά-τια και τά κρεβάτια καθαρά. Τήνάλλη μέρα θά άρχιζε ή δουλειά. Σέλίγο βρέθηκαν οί εργάτες πού θάμας βοηθούσαν κατά τή διάρκειατών ανασκαφών. Φυσικά υπήρχανπολλά προβλήματα για νά λυθούν,μέχρις ότου ερχόταν ή ώρα νά στα-

Αποψη του σπηλαίου κατά τήνδιάρκεια τών ανασκαφών και δη-μιουργία εξέδρας μπροστά στην εί-σοδό του.

38

Page 41: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

θούμε μπροστά στην είσοδο τηςσπηλιάς.

Η σπηλιά με τό όνομα «Χαρκα-διό» βρίσκεται σε απόσταση 2,5 χλμ.από τό Μεγάλο Χωριό, 120 μ. πε-ρίπου πάνω άπό τη θάλασσα, έχειδε μία μακρόστενη είσοδο πού διευ-θύνεται άπό τα δυτικά προς τά ανα-τολικά και έχει δημιουργηθεί σε Με-σοζωικαύς ασβεστόλιθους. Η εί-σοδος, κατά τόν τελευταίο παγκό-σμιο πόλεμο, διευρύνθηκε άπό τηνέκρηξη μιας οβίδας τού πολεμικούναυτικού. Τά τοιχώματα της σπη-λιάς έχουν καλυφθεί με λιθορριπή,ώστε υπάρχει ή δυνατότητα να διευ-ρυνθεί ό χώρος μετά την απομάκρυν-ση τους. Προς τό παρόν, οι διαστά-σεις του σπηλαίου μπορούν να υπο-λογιστούν κατά προσέγγιση. Η με-γάλη διάμετρος του χώρου ανέρχε-ται στά 21 μ. και ή επιφάνεια περί-που στά 200 τ.μ. Η οροφή τούσπηλαίου σχηματίζει ένα θόλο, τόμεγαλύτερο ύψος του οποίου φτά-νει τά 4,5 μ. Τό δάπεδο της σπη-λιάς δέν είναι επίπεδο και κλίνειελαφρά προς Β.Α. Στό εσωτερικότού σπηλαίου επικρατεί ψύχρα. Στόαριστερό τμήμα του βρίσκονται στα-λαγμίτες μικροί και μεγάλοι, γεγο-νός πού αποτελεί κριτήριο για τηνυγρασία πού επικρατούσε παλιά στησπηλιά.

Κατ' αρχήν έγινε ή έναρξη μιαςμακρόστενης ανασκαφής και σέ πολ-λές θέσεις, φθάσαμε σέ βάθος 3,5 μ.Πήραμε με μεγάλη προσοχή δείγμα-τα, ώστε νά γίνει δυνατή μιά πετρο-γραφική εξέταση των ιζημάτων τουσπηλαίου. Ταυτόχρονα πάρθηκανπροσεκτικά δείγματα γιά πολυνολο-γική (εξέταση απολιθωμένων κόκ-κων γύρεως) ανάλυση.

Στά ιζήματα του σπηλαίου βρέ-θηκαν κυρίως ολόκληρα οστά μικρώνελεφάντων, πού όμως δέν ήταν πιάσυνδεδεμένα μεταξύ τους. Πλην τωνοστών αυτών τών μικρών ελεφάν-των βρέθηκαν επίσης κατά τις πρώ-τες ανασκαφές υπολείμματα χελω-νών και σ' ανώτερα στρώματα της

Εκσκαφικά μηχανήματα στό σπήλαιο «Χαρκαδιό».

Μικρός τραπεζίτης Νάνου ελέφαντα.

τομής προϊστορικά κεραμικά μαζίμε λίθινα εργαλεία. Τό προφίλ κάτωτου ενός μέτρου βάθους φαίνεται ότιείναι αδιατάρακτο. Στήν επιφάνειασχεδόν του σπηλαίου μπορέσαμε νάκοσκινίσουμε τό χώμα, και βρήκα-με πολλά υπολείμματα οστών μι-κροθηλαστικών και άλλων ζώων πούανήκουν, όπως φαίνεται, σέ σύγ-χρονα ζώα — άγριες γάτες, μικράποντίκια, οδόντες αμνών και αιγών,διάφορα πουλιά κ.λπ., πού δέν πα-ρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Βρήκάμε ακόμα οστά άπό ψάρια, ερπε-τά και πτηνά. Στά επιφανειακά αυ-τά ιζήματα βρέθηκαν επίσης πυρή-νες άπό ελιές με ίχνη δαγκωμάτωνάπό ποντικούς τού δάσους.

Τά ευρήματα αυτά απαριθμούν-ται μόνο και μόνο γιά νά αποκτήσου-με πλήρη εικόνα τών ερευνών, γιατίτο ιδιαίτερα πολύτιμο επιστημονικό

υλικό βρίσκεται εγκλεισμένο στό βά-θος τών ιζημάτων του σπηλαίου. Οίεργασίες στό σπήλαιο άξιζαν πάραπολύ. γι' αυτό και αργότερα, αγορά-στηκαν και εγκαταστάθηκαν σ' αυτόειδικά βενζινοκίνητα έκσκαφικά μη-χανήματα γιά την γρήγορη πρόοδοτών ανασκαφών.

Κατορθώσαμε νά ανακαλύψουμεπολλές εκατοντάδες άπό τά οστά τώνμικρών ελεφάντων. Αυτά ήταν κυ-ρίως οστά άκρων, τά όποια ποτέδε βρέθηκαν συνδεδεμένα. Πολυάρι-θμοι ήσαν επίσης οί σπόνδυλοι καιοί πλευρές. Βρέθηκαν τμήματος σια-γόνων και μεμονωμένοι οδόντες, πο-λύ σπανιότερα δε, και μεμονωμέναμόνο, βρέθηκαν μεγαλύτερα τμήμα-τα, τού κρανίου ελεφάντων.

Αντιπροσωπεύονται σχεδόν όλατά στάδια της ηλικίας τών νάνωνελεφάντων και θά πρέπει κατά πάσα

39

Page 42: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Αποψη εσωτερικού παλαιοντολογικού Μουσείου, από παλιά γκραβούρα.

Συλλογή και άποκάλυψη παλαιοντο-λογικών υλικών μέσα στό σπήλαιο.

πιθανότητα, νά παρουσιάζονται δύοείδη αυτών των μικρών ελεφάντων.Ελέφας ή όπως θά πρέπει νά τονονομάζει κανείς με το επιστημονικότου όνομα Elephas Falconeri. Πρό-κειται περί ένας μικρού ατόμου πούπρέπει νά ήταν πολύ χαριτωμένοζώο, με υψος εως το άκρόμυο 1,20 μ.Το δεύτερο είδος είναι μεγαλύτεροκαι το επιστημονικό του όνομα είναιElephas Mnaidriensis. Πολυάρι-θμοι επίσης είναι και οί μικροί χαυ-λιόδοντες πού βρέθηκαν, αλλά σπά-νια κατορθώθηκε νά βρεθούν μερι-κοί εμβρυακοί γαλακτικοί χαυλιό-δοντες πού μόλις φτάνουν τά 4 εκα-τοστά μήκος και 1 έκ. πάχος. Δί-νουμε ιδιαίτερη προσοχή στους πο-λυάριθμους μικρούς χαυλιόδοντες γιατι διαπιστώνεται εμβρυακή θνησι-μότητα. Κατά τελείως Περίεργο τρό-

πο βρήκαμε επίσης πολυάριθμα τε-μάχια μεγάλων χαυλιοδόντων.

Πολλοί χαυλιόδοντες είναι θραυ-σμένοι εμπρός, στο ίδιο σημείο. Ε ν -διαφέρον παρουσιάζουν μεμονωμέναθραύσματα χαυλιοδόντων ιδιαίτε-ρης μορφής τών νάνων ελεφάντων,πού συγκεντρώθηκαν σε μεγάλες πο-σότητες — 200 θραύσματα. Τά θραύ-σματα αυτά παρουσιάζουν την ίδιαμορφή και πιθανόν νά χρησιμοποιή-θηκαν σάν εργαλεία για λείανσηεπιφανειών. Τέτοια λειαντικά εργα-λεία έχουν περιγραφεί και σε άλ-λες θέσεις, όπου εμφανίζονται υπο-λείμματα της Λίθινης εποχής, π.χ.στή Μοράβια. Πρόκειται πράγματι,γιά όστέινα εργαλεία. Οι ελέφαν-τες έζησαν σύγχρονα με τον άνθρω-πο, τά δέ έργαλεια τών πρωτόγο-νων αυτών έχουν σχήμα πλατύ καιοξέα άκρα και είναι πολύ εύκολονά χρησιμοποιηθούν με το χέρι.Πολύ σπάνια, ήσαν τά υπολείμματακρανίων τών άλλων ελεφάντων αν-τίθετα σπόνδυλοι, πλευρές και άκραήσαν πολυάριθμα. Μερικά οστά τώνποδών ήσαν εν μέρει μαυρισμένα καιδίνουν την εντύπωση σάν νά είχαντοποθετηθεί σε φωτιά. Σέ ορισμέ-νες θέσεις βρήκαμε, σέ βάθος 2 πε-ρίπου μέτρων, υπολείμματα ξυλαν-θράκων, πού θά χρησιμοποιηθούνγια τον σωστό προσδιορισμό τηςηλικίας. Σέ ορισμένες κάτω σιαγό-νες μπορέσαμε νά δούμε περίεργεςπαθολογικές μεταβολές στους νάνουςελέφαντες. Παρατηρήθηκαν αρρω-στημένες παχύνσεις τών οστών, πούονομάζονται παχεοστεοτικές έξαλ-λοιώσεις. Εξήγηση αύτής της ασθέ-νειας θά είναι δυνατό νά γίνει μόνομετά άπο μια λεπτομερή εξέτασημε μικροσκοπικές λεπτοτομές στάοστά.

Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγο-νός ότι έκτος τών ελεφάντων, βρέ-θηκαν στά ιζήματα τών σπηλαίωνεπί πλέον και οστά άπο χελώνες.Τά οστά αυτά τών χελωνών, πολλάσέ αριθμό, ανήκουν στους άνω βρα-χίονες. Επίσης βρέθηκαν λίγα υπο-λείμματα του πολύ ανθεκτικού χε-λίου, λίγα εδώ κι έκει. Με βάσητά υπολείμματα πού βρέθηκαν ωςτώρα, διαπιστώθηκε ότι αυτά ανή-κουν σε χερσαίες χελώνες, ένα εί-δος ονομαζόμενο Testudo, πού δια-κρίνεται γιά τά πολυάριθμα καιισχυρά άνωβραχιόνια οστά. Είναιένα μεγάλο είδος χελώνας πού μοιά-ζει με τό είδος Testudo Margina-ta πού ζει ακόμα στην ηπειρωτικήΕλλάδα και έχει εξαφανιστεί τε-λείως άπό τά Ελληνικά νησιά. Φαί-νεται λοιπόν ότι οι χελώνες αυτές

Page 43: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ζούσαν στό νησί σε παλαιότατουςχρόνους, όπως και οι νάνοι ελέφαν-τες. Η Testudo Marginata είναιένας πολύ αρχαίος τύπος, θα μπο-ρούσε δε κάποιος νά τη χαρακτηρί-σει σάν υπόλειμμα, και υποτίθεταιότι παλαιότερα είχε πολύ μεγαλύ-τερη εξάπλωση. Σύμφωνα με τά λε-γόμενα των κατοίκων της νήσουεδώ και 50 χρόνια δεν έχει βρεθείζωντανή χελώνα. Ε τ σ ι διαπιστώνεικανείς ότι έχουν αλλάξει στά ελλη-νικά νησιά τόσο ή χλωρίδα όσο καιή πανίδα σε μικρό χρονικό διάστη-μα. Ολο τό μέχρι τώρα παλαιοντο-λογικό υλικό τών ανασκαφών βρί-σκεται στό Μουσείο Γεωλογίας καιΠαλαιοντολογίας τού Πανεπιστη-μίου Αθηνών και ανέρχεται περί-που σε 5.000 τμήματα διαφόρωνοστών, τά όποια επεξεργάζονται καιμελετώνται. Τά αποτελέσματα δη-μοσιεύονται εν μέρει στά ελληνικάεπιστημονικά περιοδικά και έν μέ-ρει στά ξένα.

Κατά την επεξεργασία τών απο-λιθωμάτων έπρεπε κυρίως νά απο-μακρυνθούν τά όστεοτικά καλύμμα-τα, πράγμα πού έγινε κατορθωτότόσο με χημικές, όσο και με μηχα-νικές μεθόδους. Μετά τον καθαρι-σμό τών απολιθωμάτων είδαμε μεέκπληξη ότι τά απολιθωμένα οστάάπέβαλαν ακόμα λιπαρές ουσίες. Ηύπαρξη λιπώδους ουσίας στά οστάμας επιτρέπει νά συμπεράνουμε ότιτά οστά τών νάνων ελεφάντων δένπρέπει νά έχουν μεγάλη ηλικία καιότι τά ζώα θά έζησαν σύγχρονα μετόν προϊστορικό άνθρωπο, δηλαδήκατά τους εντελώς πρόσφατους χρό-νους. Θά ήταν πάρα πολύ ενδιαφέ-ρον νά καθοριστεί επακριβώς ή ηλι-κία αυτών τών περίεργων νάνων ελε-φάντων. Στάλθηκαν γιά μελέτη στό ε-ξωτερικό απολιθωμένα οστά ώστε νάπροσδιοριστεί ή απόλυτα σωστή η-λικία καθώς και υπολείμματα ξυλαν-θράκων πού βρέθηκαν σε βάθος 3 μέ-τρων και δείγματα του άσβεστολιθι-κού περιβάλλοντος. Μέ τόν καθο-ρισμό της απόλυτης ηλικίας θά άπο-

Επάνω-Κρανίο νάνου Ελέφαντα.- ΚέντροΚάτω σιαγόνα νάνου ελέφαντα.

Κάτω.

Μικροί χαυλιόδον-

τες νάνου ελέφαντα.

41

Page 44: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Χαυλιόδοντες μέσα στο σπήλαιο.

δειχθεί άν οι νάνοι ελέφαντες έχουνζήσει στους προϊστορικούς χρόνους.Για την υπόθεση αύτή συνηγορείτο γεγονός ότι στά ίδια στρώματαμε τά οστά των νάνων ελεφάντωνκαι των χελωνών στο σπήλαιο, όπωςανέφερα προηγουμένως, εμφανίζον-ται και εργαλεία. Ολα αυτά συνη-γορούν στην υπόθεση ότι τά ζώα.αυτά πρέπει νά έχουν μία νεολιθικήηλικία. Η εξέταση της απόλυτηςηλικίας των οστών, με τή μέθοδοτου C 14, θά μας αποσαφήνιζε βέ-βαια την όλη υπόθεση. Τότε ήανακάλυψη των νάνων ελεφάντωντης νήσου Τήλου θά αποτελούσεμια μεγάλη επιστημονική ανακά-λυψη.

Τελικά, μετά άπό λίγο χρόνο ει-χαμε τά αποτελέσματα της ραδιοχρο-νολόγησης. Δόθηκαν δύο ηλικίες, δη-λαδή 4.390 ± 600 και 7.090 ± 680έτη. Και οί δύο χρονολογίες αυτέςσυμπίπτουν με μια νεολιθική ηλικίατών νάνων ελεφάντων. Η εκπλη-κτικά μικρή ηλικία τών νάνων ελε-φάντων είχε σάν αποτέλεσμα τηναναθεώρηση της γεωλογικής ηλι-κίας τών άλλων μεσογειακών νάνωνελεφάντων, καθώς και τή δημιουρ-γία πολυάριθμων γεωλογικών καιπαλαιοντολογικών προβλημάτων. Σέστενή εξάρτηση με τήν παρουσίατών νάνων ελεφάντων βρίσκεται καιή ιστορία της νήσου. Πρόκειται έδώγιά σύνθετα γεγονότα, πού άφορούντήν διακύμανση της στάθμης τηςθάλασσας κατά τή διάρκεια τών πα-γετωδών περιόδων άφ' ενός και τήνδημιουργία τών νάνων μορφών με-

42

ταξύ τών θηλαστικών άφ' έτερου.Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό άπόκαιρό. Υποθέτει κανείς ότι σέ πε-ρίπτωση απομόνωσης ό περιορισμόςτου χρόνου ή χώρου διαβίωσης τώνΘηλαστικών οδηγεί στην ανάπτυξητών νάνων μορφών.

Γνωρίζουμε τέτοιες νάνους μορφέςήδη άπό άλλα νησιά της Μεσογείου,

Χαυλιόδοντας νάνου ελέφαντα.

Τραπεζίτης νάνου ελέφαντα.

όπως π.χ. τή Μάλτα και τή Σικε-λία, όπου επίσης σέ σπήλαια έχουνβρεθεί πολυάριθμα οστά νάνων ελε-φάντων. Τά ευρήματα της Σικελίαςκαι της Μάλτας έχουν ταξινομηθείότι ανήκουν στά νεώτερα τμήματατης παγετώδους περιόδου, δηλαδήστους χρόνους του Νεοπλειστόκαι-νου, ενώ τά δικά μας ευρήματα τώννάνων ελεφάντων είναι πολύ μετα-γενέστερα. Ειναι δυνατόν, τήν επο-χή πού ανακαλύφθηκαν τά ευρή-ματα της Μάλτας και της Σικελίαςνά μή χρησιμοποιήθηκαν ακριβείςπροσδιορισμοί της ηλικίας τους: Ηδημιουργία τών νήσων της Ανατο-

λικής Μεσογείου, δηλαδή τών ελλη-νικών νήσων, χαρακτηρίζεται άπόπολλούς παράγοντες. Κυριότερος απ'αυτούς είναι ή διάρρηξη της στεριάςτης Αιγηίδος, πού είχε σάν αποτέ-λεσμα νά διακόψει τήν χερσαία σύν-δεση της σημερινής Ελλάδας, μετήν Μ. Ασία. Ελαβαν χώρα πολύσύνθετα φαινόμενα, πού ή γεωλογι-κή δράση τους φτάνει μέχρι τουςνεότερους χρόνους και εκδηλώνεταιμε σεισμούς και εκρήξεις ηφαι-στείων.

Οι ανασκαφές στην Τήλο συνε-χίζονται, και γιά τον σκοπό τούτο,όπως ανέφερα, έχουν εγκατασταθείειδικά έκσκαφικά μηχανήματα. Οιτελευταίες ανασκαφές που έγιναντον Ιούνιο τρέχοντος έτους έφθα-σαν σέ βάθος 8 μέτρων, βρέθηκαννέα ζώα δηλαδή μεγάλα ελάφια,πού ήλθαν στη νήσο άπό τήν Ανα-τολή.

Το Μουσείο Γεωλογίας και Πα-λαιοντολογίας έχει αποκτήσει απο-λιθώματα μεγάλης επιστημονικής α-ξίας και σπάνια γιά τήν επιστήμητης Παλαιοντολογίας.

Ν. Συμεωνίδης

Page 45: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ο κοσμοναύτης

απo τον ΑΝΤΑΡΕΣμετάφραση Κλειώ Κοασίν PETER KOLOZΙMO

Ο Ιταλός συνεργάτης μαςΠέτερ Κολοζίμο, πού το βι-βλίο του «Αστροναύτες τηςΠροϊστορίας κυκλοφορεί ή-δη άπο τόν εκδοτικό οίκοΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ, μας δίνειενα ακόμη δείγμα τής συγ-γραφικής και διερευνητικήςτου ικανότητας: ένας επισκέ-πτης άπό τον μακρινό Αντά-ρες.

Ο «Γαλάζιος Πλανήτης» σάνμια μικρή ασήμαντη μπα-λίτσα δεν τραβά και πολύ

προσοχή των κοσμικών εξερευνη-τών πού ήρθαν απ' τα γιγάντια ηλια-κά συστήματα: Μιά ανάσα καπνούφτάνει για να γίνει ή ατμόσφαιρατου και το εν δέκατο μιας σταγό-νας φτάνει γιά να γεμίσει όλα τάποτάμια και τις λίμνες του γλυκούνερού του. Το πιό ισχυρό διαστη-μόπλοιο του δε θά ήταν μεγαλύ-τερο άπ' τή μύτη μιας καρφίτσας.

Πίσω άπ' τους κοσμοναύτες το γι-γάντιο κοσμικό σκάφος στέκει ακί-νητο. Τό τέλειο ύπεργαλατικό κρουαζερόπλοιο συμπλήρωσε σέ σχε-τικά βραχύ χρόνο ενα μακρύτατοταξίδι, βυθίστηκε στα γκρίζα σκο-τάδια του ύπερσύμπαντος, διέσχι-σε, ταχύ σάν τή σκέψη, αποστάσειςαφάνταστες, ανέτειλε μέσα άπ'τους τιτάνιους σωρούς αστέρων,στις παρυφές των ηλιακών συστη-μάτων, πού ή απέραντη εκτασήτους, άφησε κατάπληκτους και σέβαθύ θαυμασμό τους ταξιδιώτες τουαπείρου.

Και τώρα ή παράξενη μπλε μπαλ-λίτσα σταμάτησε τό πέταγμα τηςκαι φαινόταν νά τους έχει απορρο-φήσει τόσο πού νά ξεχάσουν τήνυψηλή αποστολή τήν οποία έπρεπε

νά φέρουν σέ πέρας: τήν επαναφο-ρά της ατομικής ενέργειας σέ επτάαστέρες πού ή ισχύς τους είχε άτο-νίσει και νά προσθέσουν έτσι επτάνέες διαστημικές αποικίες στουςπλανήτες τους.

Ομως τό φαινόμενο πού παρακο-λουθούν τώρα είναι τέτοιο, ώστε νάτους κάνει νά τά ξεχάσουν όλα καινά μείνουν εκεί ακίνητοι, κατάπλη-κτοι μπρος στο ασύγκριτο θέαμα.

Γύρω άπό ένα χλωμό κίτρινοήλιο, λίγο μεγαλύτερο άπ' τό γι-γάντιο σκάφος τους, γυρίζουν σέτροχιά κάτι μικροσκοπικοί πλανή-τες, τόσο μικροί, λες κι' είναι οίνάνοι του κόσμου: είναι μιά φαν-ταστική κυκλική τροχιά άπό άσ-πρες, πράσινες, κόκκινες μπαλί-τσες, άλλες τυλιγμένες σέ ατμούς,άλλες ξερές άπ' τή ζέστη τού Η-λιου ή σφιγμένες πνιγηρά κάτωάπό μιά φλούδα πάγου.

Ομως δύο άπ' τά μικροσκοπικάαυτά ουράνια σώματα, τραβούν προ-πάντων τήν προσοχή των αστρο-ναυτών: είναι μιά σφαίρα περιτριγυ-ρισμένη άπό μικροσκοπικούς δα-κτυλίους αλλά με σχήματα εκπλη-κτικής ακρίβειας, σάν νά σχεδιά-στηκαν με διαβήτη, και μιά θαυ-μάσια μπάλα, χρώματος μπλε. Αυ-τή ή μπάλα είναι ή μόνη άπ' όλοτό Σύστημα πού έχει αυτό τό χρώ-μα. Και όσο πλησιάζουν οί δύοαστροναύτες, τόσο περισσότερο μέ-νουν έκπληκτοι μπρος σ' αυτό τόθαύμα.

Τό γαλάζιο χρώμα διασπάται σέμιά γλυκεία φαντασία απαλών χρω-μάτων, ύστερα τό πέπλο παραμερί-ζει και διαφαίνονται πάνω στήσφαίρα κηλίδες πράσινες, πορτο-καλιές, σκούρες μπλε και άπό πάνωτους σέ μικρό ύψος αιωρούνται λευ-κές βαμβακερές νιφάδες.

Ενα εκτυφλωτικό φώς χτυπάειξαφνικά τους δυό ταξιδιώτες τούδιαστήματος και αυτοί, ενστικτω-δώς, σηκώνουν τό χέρι πάνω άπ'τό γυάλινο άνοιγμα της περικεφα-λαίας τους γιά νά σκιάσουν τά μά-τια τους.

Ο νανοπλανήτης αντικατοπτρί-

ζει σάν καθρέφτης τό φώς τού ήλιουτου. Στήν αρχή, οί αστροναύτεςδέν μποροϋν νά εννοήσουν τή ση-μασία αύτού του φαινομένου, Ο-μως, πλησιάζοντας ακόμα περισ-σότερο στο μικρό ουράνιο σώμα,δέν άργούν νά καταλάβουν ότιαυτό στή μεγαλύτερη επιφάνειατου σκεπάζεται άπό νερά καί σ'αυτά οφείλονται οί μεγάλες μπλεκηλίδες. Ξαφνικά συμβαίνει κάτιπολύ παράξενο: Ενα αντικείμενομικρό-μικρό σάν τή μύτη μιας καρ-φίτσας εκτοξεύεται άπ' τήν επιφά-νεια του πλανήτη καί κατευθύνεταιέξω άπ' τό γαλάζιο πέπλο, αφήνον-τας πίσω του μιά λεπτή άσπρηεξάτμιση. Ο κυβερνήτης τού δια-στημόπλοιου, περίεργος τεντώνειτόν δείκτη του χεριού του προςτήν περιοχή άπ' όπου σηκώθηκετό μικροσκοπικό αντικείμενο. Εκείνη τή στιγμή ό κόσμος τρελλαίνε-ται άπ' τό φόβο του. Κάτι γιγάντιο,τερατώδες τρύπησε τήν ατμόσφαι-ρα, μένοντας γιά λίγο αιωρούμενοπάνω άπ' τό Καίηπ Κέννεντυ. Κάτισάν ενα πελώριο γαντοφορεμένοδάκτυλο... Καταλάβατε. Ναί, τόμικροσκοπικό μπλε σφαιρίδιο εί-ναι ή Γη.

Ο Νάνος τού Ούρανού

Οί αστροναύτες της Ιστορίας μας,γεννήθηκαν μαζί με τήν περιπέ-τεια τους, άπ' τήν φαντασία ενόςουτοπιστικού συγγραφέα. Ομωςδέν πρόκειται απλώς γιά μιά πε-ρίεργη ιστορία: ό συγγραφέας θέ-λει νά πει ότι ό ήλιος μας είναιένας ασήμαντος χλωμός δαυλόςμπροστά στήν πληθώρα των γιγαν-τιαίων άστρων πού γεμίζουν τόστερέωμα, άπ' τόν λαμπρότατο Spi-ca και τόν Λευκό Rigel ως τόνκυκλώπειο Αντάρες, μέσα στονόποιο μπορούν νά βρουν θέση τεσ-σεράμιση εκατομμύρια άστρα όμοιαμέ αυτό πού μας δίνει ζωή,

Αν παραδεχτούμε ότι τά τερά-στια αυτά άστρα έχουν δορυφόρουςπλανήτες, τότε ό δικός μας πλα-νήτης μπροστά τους είναι σάν νά-νος, ένας ουράνιος νάνος. Τό ότι

43

Page 46: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

πλανήτες αυτούς δημιουργήθηκανύπεργιγάντια όντα με ανθρώπινημορφή, όπως αυτά πού περιγρά-φει ό συγγραφέας, είναι βέβαια σχε-δόν αδύνατο. Η εικόνα πού μαςπροσφέρει όμως είναι ενδιαφέρου-σα, γιατί μας αναγκάζει νά δούμετη γη μας και κάτω από ενα άλλοπρίσμα.

Ας μπούμε όμως στα πανιά—ήμάλλον στά σκάφανδρα — των τι-τάνιων αστροναυτών και ας μικρύ-νουμε τη Γη, γιά νά τη δούμε όπωςακριβώς τήν βλέπουν κι εκείνοι:μιά σφαίρα διαμέτρου 60 περίπουεκατοστών. Οπως αντιλαμβάνε-στε οί διαστάσεις του μπλε πλα-νήτη είναι αρκετά ασήμαντες. Καιτώρα θέλετε νά κάνουμε μιά προσ-πάθεια νά τόν σηκώσουμε γιά νάτον παρατηρήσουμε καλύτερα; Λί-γο δύσκολο: Χρειάζεται ή δύναμηδώδεκα τουλάχιστον γεροδεμένωνάνδρών γιά νά γίνει αυτό, γιατί ήμικρή μας σφαίρα παρά τις ασή-μαντες διαστάσεις της, ζυγίζει τόλιγότερο 600 κιλά. Η Γη είναι,ομολογουμένως, ό βαρύτερος πλα-νήτης του δικού μας Συστήματος,γιατί πιθανόν νά πρόκειται γιά μιάσύσταση μάζας σίδερου και νίκελσκεπασμένη εξωτερικά άπό ένα λε-

πτότατο στρώμα βραχώδους ύλης.Αλλά αυτό είναι τό λιγότερο πούμπορεί νά μας εντυπωσιάσει. Ολατά άλλα πράγματα είναι τόσο μι-κροσκοπικά, τόσο λεπτά, τόσο ελα-φρά, πού μας κάνουν νά χαμογελά-σουμε.

Η ατμόσφαιρα λόγου χάρη, αυ-τός ό αέρινος πέπλος πού είναι τό-σο σημαντικός γιά τους κατοίκουςτης Γης, γιατί τους ζωογονεί καιτους προστατεύει άπ' τό θανάσιμοαγκάλιασμα τού διαστήματος, γιάμας τί είναι;

Μ' ενα μόνο φύσημα, εμείς οί γί-γαντες αστροναύτες, μπορούμε ν'αφαιρέσουμε άπ' τόν μικρό πλα-νήτη τό ακριβό του αέρινο τούλι.Κι αν θέλουμε νά του ξαναδώσου-με μιαν ατμόσφαιρα πάλι, φτάνειν' ανάψουμε ενα τσιγάρο. Λίγο σαςφαίνεται; Οχι. Πολύ. Ενα δαχτυ-λίδι καπνού είναι υπεραρκετό. Τη-ρουμένων των αναλογιών πού εί-παμε πιό πάνω—60 πόντοι διάμε-τρος — είναι τό 90 τοις εκατό τηςατμοσφαίρας της γης.

Υπερμεγέθεις και φοβεροί φά-νηκαν οί ωκεανοί στους πρώτουςθαλασσοπόρους πού τόλμησαν νάτους διασχίσουν και μέχρι σήμε-ρα οί μεγάλες υγρές εκτάσεις μας

εντυπωσιάζουν πολύ. Ομως στομικροσκοπικό μοντέλο μας, αν βά-ζαμε τό χέρι μας εκεί πού απλώνε-ται ό Ειρηνικός, θα βρέχαμε μόλιςκαι μετά βίας τις άκρες των δακτύ-λων μας.

Τό μέσο βάθος των ωκεανών θάφαινόταν όσο ενα τέταρτο του χι-λιοστού και όλες μαζί οι θάλασσεςδεν θά έφταναν καλά καλά γιά νάγεμίσουν ενα ποτηράκι του λικέρ.

Πως πάνε όμως τά πράγματα μέτά ποτάμια και τις λίμνες: Θέλετενά δοκιμάσουμε, νά τις αδειάσουμεκαι μετά νά τις ξαναγεμίσουμε μέμιά κανονική σταγόνα όπως αυτήπού τρέχει άπ' τή βρύση μας.

Οχι προς Θεού. Θά προκαλού-σαμε φοβερές πλημμύρες. Ενα δέ-κατο της σταγόνας φτάνει γιά ν'αντικαταστήσει όλο τό γλυκό νερότού μοντέλου μας και όχι μόνο αυ-τό, αλλά και νά γεμίσει όλες τιςυπόγειες φυσικές αποθηκεύσεις νε-ρού ακόμα και νά προκαλέσει όλεςτις ατμοσφαιρικές συμπυκνώσεις.Ομως ξεχάσαμε τους πάγους, αυ-τές τις τρομερές λευκές μάζες πού,σαν βαριά καπέλα κάθονται στουςδύο πόλους της γής, και πού κά-ποιος τά είδε τόσο βαριά ώστε φο-βήθηκε γιά τήν Ισορροπία της.

44

Page 47: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ολα τά παγόβουνα της γης, δεν είναι παρά ένας μικροσκοπικός κώνοςπάγου αν συμπιεστούν μεταξύ αντίχειρος και δείκτου ενός των υποτιθε-μένων κατοίκων των γιγάντιων πλανητών.

Μή φοβάστε. Υπάρχει λύση.Ας πάρουμε ανάμεσα στον αντί-χειρα και τό δείκτη τη μύτη — άλ-λα μόνο τή μύτη — ενός κώνουπαγωτού και ορίστε, έχουμε τώραεδώ όλους τους πάγους της Γης.Συμπυκνωμένους σ' αυτή τή μικρο-σκοπική πυραμίδα, μέ ύψος λιγό-τερο από ενα εκατοστό, πού γρή-γορα θά λιώσει απ' τή θερμότητατου χεριού μας.

Ας πάρουμε όλες τις θάλασσεςκαι τα βουνά του πλανήτη - μινια-τούρα, ας τά μετρήσουμε και αςκάνουμε ενα μέσο υπολογισμό. Θάδούμε ότι τό πάχος τους αντιστοι-χεί μέ δύο λεπτά φύλλα χαρτιούτό ενα πάνω στό άλλο. Τί μπορείπιά νά μας καταπλήξει; Οχι βέ-βαια τό γεγονός ότι αν μπορούσα-με νά ξεκολλήσουμε απ' τόν πλα-νήτη μιά ήπειρο, θά βρίσκαμε στόχέρι μας μια λεπτή φλούδα πέτρι-νη, κοίλη, και πάχους δύο χιλιο-στών. Μπορεί νά μας καταπλήξει,όμως ή πυρωμένη μάζα εκεί πούλείπει τό κομμάτι πού αφαιρέσαμε

Μιά πέτρινη φλουδίτσα πάνω σεμιά άγρια θάλασσα φωτιάς: αύτηειναι, ή επιφάνεια του πλανήτη μαςκαι γιά νά πάρουμε μιά μικρή ιδέα,ας δούμε την έκρηξη ενός ηφαιστείου.

στό εσωτερικό της Γης. Είναι δι-καιολογημένο, πράγματι, τό νά αι-σθανθούμε ενα ρίγος κρύο νά δια-περνά τή ραχοκοκαλιά μας, αν σκεφτούμε τά καϋμένα τά μικροσκο-πικά όντα πού ζουν πάνω σ' εναπυρακτωμένο πλανήτη, σκεπασμένοόπως όπως από μια ευθραστη πέτρι-νη φλουδίτσα.

Τή θέση των δύο αστροναυτώνμας πήρε, στη γερμανική τηλεόρα-ση, ό καθηγητής Heing Haber, πούέδωσε έτσι μιά πρακτική διήγησηαπ' τήν οποία πήραμε μερικά δεί-γματα. Ομως υπάρχουν και ορι-σμένα πράγματα, πού άφορούν τόνπλανήτη μας και δεν μπορούν νάαποδειχτούν, έκτος αν ήμασταν οιδύο ύπεργίγαντες αστροναύτες, άλ-λα θελήσαμε νά καταδικάσουμε τόνγαλάζιο πλανήτη σ' ενα πρόωροτέλος.

Η Γη είναι αδύνατη

Εφ' όσον ή Γη ειναι μιά πυρα-κτωμένη σφαίρα σφιγμένη μέσαστό μίζερο πέτρινο, φλοιό της,γιά τόν όποιο μιλήσαμε, πώς είναιδυνατό νά υπάρχει από τόσο και-ρό, και πώς μπορεί νά ελπίζει, ανβέβαια της τό επιτρέπει ή πυρη-νική της δύναμη, στά χρόνια πού

45

Page 48: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Αντάρες: είναι τό πιο φωτεινό άστρο τον αστερισμού του Σκορπιού,πού φαίνεται εδώ δίπλα στον αστερισμό τον Τοξότη.

ή επιστήμη τής δίνει ακόμα για νάζήσει; Ενα ασήμαντο ατύχημαμπορεί νά γίνει ή αιτία του χαμούτου κόσμου τών ανθρώπων. Ολαόμως είναι τόσο καλά υπολογι-σμένα, ώστε ν' αποκλείεται κάθετέτοιο ενδεχόμενο. Αν ή ταχύ-τητα τής περιστροφικής της δύνα-μης αυξηθεί, ό πλανήτης θά κλο-νιζόταν άπό φοβερούς κατακλυ-σμούς. Αν ή Γή περιστρεφότανγύρω άπό τόν αξονά της 17 φορέςπερισσότερο απ' όσο περιστρέφε-ται τώρα, ή φυγόκεντρος δύναμητου Ισημερινού θά γινόταν τόση,όση ή δύναμη έλξης της, και ό λε-πτός φλοιός δέν θά μπορούσε νάσυγκρατήσει το ξεχείλισμα τής έσωτερικής φωτιάς της. Βουνά, πεδιά-δες και θάλασσες θά διασκορπί-ζονταν στό άπειρο, και ο καϋμένοςό πλανήτης θά είχε τό ίδιο τέλοςμε ενα βλήμα πυροτεχνήματος.

Η Γή είναι αδύνατη, ώστε δέν θάμπορούσε νά συγκρατήσει τό βά-ρος της αν δέν γύριζε όπως σήμε-ρα στό διάστημα.

Ας ξαναγυρίσουμε πάλι στή μι-κρή μας σφαίρα τών 60 εκατοστών.Ας τήν πάρουμε κι ας την τοπο-

θετήσουμε, π.χ. πάνω στή μεγα-λύτερη σφαίρα του Δία, του οποίουή διάμετρος αναλογικά θά πρέπεινά είναι γύρω στά 3 μέτρα και 33εκατοστά. Οσο κι' αν προσπαθή-σουμε με τή μεγαλύτερη προσοχήνά κάνουμε αυτή τή διαδικασία τήςφόρτωσης, τό αποτέλεσμα θά ήτανκαταστροφικό: Θά βλέπαμε τή Γήνά ξεφουσκώνει πρώτα και ν' άπλώ-

46

νεται σαν μια σταγόνα μέλι πάνωσ' ένα πιάτο, και ύστερα, άπ' τιςρωγμές τού σκασμένου φλοιού της,θά ξεπηδούσαν πίδακες πυρακτω-μένης λάβας. Και όλες οι θάλασ-σες θά εξατμίζονταν και τέλος όπλανήτης, ψυχόμενος, θά γινότανένας ζαρωμένος μικροσωρός άπόλάβα και μέταλλο.

Φυγή στό διάστημα

Ας ξαναγυρίσουμε στή στιγμήπού τό γιγάντιο δάκτυλο του τιτάνα-άστροναύτη, βγαίνει πάνω άπ' τόΚαίηπ Κέννεντυ. Οί ταξιδιώτες τούαπείρου άλληλοκοιτάζονται έκπλη-κτοι και μετά αντιλαμβάνονται τόμεγάλο επιστημονικό θαύμα - πούέγινε κάτω άπ' τά μάτια τους. Οίμικροσκοπικοί κάτοικοι τού γαλά-ζιου πλανήτη άρχισαν τήν ανά-βαση προς τό διάστημα. Τό μικρο-σκοπικό διαστημικό όχημα οδεύειγιά τή Σελήνη. Μα νά, όμως, εναπελώριο χέρι πού κλείνει στην πα-λάμη του αιχμάλωτο τό διαστημό-πλοιο πού είναι μικρό σαν τήμύτη μιας καρφίτσας. Δυό δάχτυ-λα τό σηκώνουν με μεγάλη λεπτό-τητα, όχι, οί ύπερπροχωρημένοι έπιστημονικά τιτάνες, δέν έχουν πρό-θεση νά καταστρέψουν τό θαύμααυτό τής ευφυίας καί τού θάρρους.Θέλουν μόνο νά δείξουν στους επι-στήμονες τους αυτό πού συμβαίνειστή γωνιά αυτή τής απομακρυσμέ-νης περιφέρειας του γαλαξία. Ταξι-δεύοντας μέ φανταστική ταχύτητα,τό διαστημόπλοιο αυτών πού ξανα-ενεργοποιούν τους ήλιους, ξανα-

γυρίζει στον μακρινό κόσμο άπ'όπου ξεκίνησε Ο γήινος πιλότος,βγαίνει σιγά σιγά μέ προσοχή άπ'τή θέση του, τοποθετείται σ' έναάνετο περιβάλλον, ανάλογο μέ τιςανάγκες του, εξετάζεται και έρω-τάται. Τέλος ή παραμονή του πά-νω στον κυκλώπειο πλανήτη τε-λειώνει: Ενα διαστημόπλοιο τόνμεταφέρει πάλι μέ μια ιλιγγιώδηκρουαζιέρα στον Γαλαξία, έκεί άπ'όπου τόν αιχμαλωτίσανε. Ελευθε-ρώνει τό μικροσκοπικό όχημα τόόποιο προσγειώνεται ομαλά πάλιστή Γη. Η Γή; Ο πιλότος του Καί-ηπ Κέννεντυ, κυττάζει γύρω του,έκπληκτος και φοβισμένος. Οίσυνοδοί του θά έκαναν λάθος. Αυ-τός ό πλατύς πλανήτης, δέν πρέ-πει νά είναι ή Γή. Μιά σκέψη κάθεάλλο παρά ευχάριστη περνά άπότό μυαλό του ανθρώπου. Ισως νάβρίσκεται πάνω στον Αρη. Το το-πίο πού βλέπει ν' απλώνεται μπρο-στά του μοιάζει πάρα πολύ μέ τόνκόσμο τών καναλιών. Μά ύστεραάπ' τήν πρώτη απογοήτευση φτά-νει στον πιλότο νά σηκώσει τά μά-τια του στον ήλιο, γιά νά καταλά-βει άπ' τις διαστάσεις του άστρουότι πράγματι βρίσκεται στή γή. Ηδιαπίστωση όμως δέν είναι λιγό-τερο πικρή άπ' τήν πρώτη λανθα-σμένη εντύπωση. Καταλαβαίνει ότιπράγματι προσγειώθηκε στον κό-σμο του, αλλά σέ μιά εποχή πούσέ κανονικές συνθήκες θά έπρεπενά είναι σ' ενα μακρινό μέλλον.Δέν είχε περάσει πολύς καιρός άπ'τήν ημέρα πού οί γίγαντες αστρο-ναύτες τόν είχαν απαγάγει. Ομωςκατά τή διάρκεια τών ταξιδιών τουπού έγιναν μέ τρελή ταχύτητα,ή Γή γέρασε κατά χιλιάδες χρό-νια. Εκατοντάδων γενεές μεταγε-νέστερες άπ' αυτόν είναι πια σκόνη.Ποιος ξέρει πόσοι πολιτισμοί ανέ-τειλαν κι έδυσαν; Ο ωραίος γαλά-ζιος πλανήτης βαδίζει πλέον προςτό τέλος του. Γιά τόν πλανήτη μαςό κύκλος τής ζωής του θά κλεί-σει σέ σχεδόν δέκα δισεκατομμύ-ρια χρόνια άπό τή μόλυνση τήςατμοσφαίρας.

Και ή ανθρωπότητα; Δέν μπορού-με νά κάνουμε υποθέσεις. Μπορού-με μόνο νά κάνουμε μιά ευχή: Οτιπολύ-πολύ πριν άπ' τήν καταστρο-φή, θά βρει τόν δρόμο γιά μιάάλλη Γή, νέα καί εύφορη κάτω ά-πό έναν νέο ήλιο.

Peter Kolosimo

Page 49: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

οιπαράξενοιεπισκέπτες

μας

Οί κομήτες: οί «άλήτες» του ουρανού, πού ή

εμφάνιση τους προκαλούσε και προκαλεί ά

κόμη πανικό στην ανθρωπότητα, δεν είναι

παρά ουράνια φαινόμε-να πού υπακούουν σ

τους Συμπαντικούς νόμους. Φαντασμαγορικοί

σέ εμφάνιση προκαλούνδέος περισσότερο απ' ο

σο θά τους άξιζε.

Δρ. Π. ΡΟΒΙΘΗΣ

Page 50: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Περάσανε πια τρία τέταρτατου εικοστού αιώνα και προχωρούμε προς το τέλος του.

Οί γνώσεις τού ανθρώπου πολλα-πλασιάστηκαν τά τελευταία χρό-νια και όλο συνεχίζεται ένας άνευπροηγουμένου δρόμος ταχύτηταςμε ανακαλύψεις, επιστημονικά επι-τεύγματα και κατακτήσεις τής τε-χνικής. Η αξιοποίηση της γνώ-σης, ξεπέρασε ακόμα και τά πιοονειροπόλα και ευφάνταστα «νεύ-ματα προς όφελος της όλης άνθρω-πότητας . . . Και πάνω στό φρενήρηδρόμο μας, κάθε τόσο, διακόπτε-ται το γλέντι του ενθουσιασμού μας,άπό τις διαμαρτυρίες και τις απαι-σιόδοξες προβλέψεις των σκεπτι-κιστών «παλαιού τύπου» πού επι-σημαίνουν τόν κίνδυνο άπό τήνέλλειψη της βαθιάς γνώσης τωνπραγμάτων. Δεν προχωρεί ή φιλο-σοφική σκέψη με τόν ίδιο ρυθμόπού προχωρούν οί θετικές επιστή-μες και ή τεχνική. Οί ευκολίες,πού παρέχει ή καθημερινή ζωήσχεδόν εμποδίζουν ή τουλάχιστονδέν δίνουν αφορμές στον άνθρω-πο γιά τήν πλατιά μελέτη και τήνβαθιά γνώση. Και είναι αλήθειαπώς όλοι σχεδόν βιαζόμαστε νά τε-λειώσουμε τά σχετικά βιβλία, ότανβέβαια ενδιαφερθούμε νά τά δια-βάσουμε. Πράγματι, ή πρόοδος μαςστή φιλοσοφία καθυστερεί σοβα-ρά κι ακόμα περισσότερο, ή προ-σεκτική παρατήρηση των ανθρω-πίνων δραστηριοτήτων, των φόβωνκαί των δοξασιών ολόκληρων λαών,θά μας πείσει πώς ό πολύς ό κόσμοςσυνεχίζει ακόμα καί σήμερα νά πι-στεύει στις ίδιες δοξασίες καί νάβασανίζεται άπό τους ίδιους φό-βους πού απασχολούσαν τους προ-γόνους μας πριν από χιλιάδες χρό-

O κομήτης Arand -Rolland - 1956 H-. Η-ταν αρκετά λαμπρός καιπαρουσίασε το λεπτό«πώγωνα» πού διευθύ-νεται προς τον Ηλιο.

νια. Ο τεχνικός πολιτισμός δένμπόρεσε νά τού θεραπεύσει τουςπαράδοξους καί αδικαιολόγητουςφόβους. Δε θά αναφερθούμε σε πολ-λά σχετικά περιστατικά, θά παρα-μείνουμε όμως στά όσα διαδραμα-τίστηκαν πάνω στή γη τό 1910,όταν ό κομήτης του Χάλεϋ πέρα-σε κοντά άπό τή Γη μας, ή γιατήν ακρίβεια, όταν ή Γη μας πέρα-σε μέσα άπό τήν ουρά του κο-μήτη.

Στίς 18 εως 19 Μαιου 1910—λογιζόμενα με τό νέο ημερολόγιο—οί πλατιές λαϊκές κυρίως μάζες, σέόλα τά μέρη τού κόσμου, περίμε-ναν τή «συντέλεια του κόσμου» για-τί οί αρμόδιοι αστρονόμοι είχανπροβλέψει οτι οί θέσεις των δύοουρανίων σωμάτων, της Γης, καίτου κομήτη θά ήσαν τέτοιες ώστεή Γη νά περάσει μέσα άπό τήνουρά του κομήτη, ή τουλάχιστονθά τήν έψαυε σέ μεγάλη έκταση.Οί σχετικές ανακοινώσεις τωναστρονόμων παραποιήθηκαν καιμεγαλοποιήθηκαν άπό τά μέσα μα-ζικής ενημέρωσης καί τόν όλο θό-ρυβο ενίσχυσε ή αμάθεια καί οί φο-βίες των ανθρώπων. Δέν ήσαν λίγοιεκείνοι πού έκαναν τις διαθήκεςτους και περίμεναν μέ αγωνία τό«μοιραίο». Ο τότε διευθυντής τούΑστεροσκοπείου Αθηνών Δημ.Αιγινήτης, αναφέρει χαρακτηρι-στικά ότι πλήθη Αθηναίων διανυ-

Οί θέσεις πού παίρνει ή ουρά τουκομήτη κατά την κίνηση του, ωςπρος τόν Ηλιο. Πάντοτε σχεδόνδιευθύνεται άντίθετα προς τόν Η-λιο.

Page 51: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

κτέρευσαν στους γύρω λόφους, κα-τά προτίμηση στην περιοχή τουΑστεροσκοπείου, περιμένονταςνέα για τήν επερχόμενη καταστρο-φή. Δεν είναι ψέμματα ότι στηνουρά τού κομήτη του Χάλευ είχανεπισημανθεί δηλητηριώδη αέρια.Ομως, κανείς αστρονόμος ούτε άλ-λος αρμόδιος ανέφερε ποτέ γιάκίνδυνο είτε από σύγκρουση είτεαπό δηλητηρίαση σέ μεγάλη κλί-μακα, ικανή να προκαλέσει το θά-νατο. Πράγματι, τίποτε το φοβερόδεν συνέβη τότε, κι ούτε ήταν δυ-νατό νά συμβεί, γιατί απλούστατα,ή ουρά των κομητών αποτελείταικυρίως από αέρια, και κατά δεύ-τερο λόγο άπό σκόνη και επίσηςή όλη ουρά, όσο ογκώδης κι ανείναι, έχει ελάχιστη, σχεδόν ανά-ξια λόγου, ποσότητα ύλης. Αςδούμε όμως, όσο σύντομα μας επι-τρέπει ό χώρος ενός άρθρου, τί εί-ναι οι κομήτες.

Εκτος άπό τον ήλιο, τους εννέαμεγάλους πλανήτες, μερικές χιλιά-δες αστεροειδείς, πού είναι μικράβραχώδη σώματα, υπάρχουν καιμερικές, επίσης, χιλιάδες κομήτες,πού αρκετοί άπ' αυτούς περιφέρον-ται γύρω άπ' τον Ηλιο, ενώ άλλοιτον πλησιάζουν μιά φορά μόνο, καιμετά απομακρύνονται χωρίς νά ξα-ναγυρίσουν ποτέ πιά. Οσοι άπ'αύτούς επανέρχονται λέγονται «πε-ριοδικοί» και κινούνται σέ ελλει-πτικές τροχιές υπακούοντας στουςνόμους τού Νεύτωνα και τού Και-πλερ, όπως και οί πλανήτες, ενώοι «μή περιοδικοί» σέ ανοιχτές τρο-χιές πού είναι παραβολές.

Συνήθως ένας κομήτης αποτε-λείται άπό ενα κεντρικό λαμπρόμέρος, πού έχει μορφή άστρουκαι λέγεται «αστρικός πυρήν». Γύ-ρω άπό τόν πυρήνα υπάρχει εναογκώδες, συνήθως τεραστίων δια-στάσεων, άεριώδες περίβλημα πού

ονομάζεται κόμη. Απ' αυτή τήνκόμη πήραν τό όνομά τους και λέ-γονται «κομήτες». Τις περισσότε-ρες φορές προς τό ενα μέρος αυ-τής τής κόμης παρατηρείται μιάεπέκταση, προς μιά κατεύθυνση,πού σχηματίζει τήν ουρά του κο-μήτη. Μερικές φορές παρατηρεί-ται μιά μικρότερη προεξοχή στηνκόμη πού έχει κατεύθυνση αντί-θετη προς τήν κατεύθυνση τής ού-ράς καί λέγεται «πώγων». Δεν εί-ναι σπάνιο τό φαινόμενο νά παρου-σιαστεί κομήτης μέ δύο ή περισσό-τερες ουρές, ή ακριβέστερα μέ μιάουρά πού χωρίζεται σέ επί μέρουςτμήματα. Οταν ένας κομήτης βρί-σκεται σέ πολύ μεγάλη απόστασηάπό τόν ήλιο, οπότε δεν διακρίνον-ται όλα τά μέρη του πού είπαμεπαραπάνω, φαίνεται σάν άστρο,χωρίς ουρά καί κόμη καί τό μόνοπού τόν κάνει νά ξεχωρίζει άπό τάαλλά άστρα είναι ή κίνηση του.Συνήθως όμως παρουσιάζεται καιή κόμη, αμυδρότατα, νά περιβάλειτόν αστρικό του πυρήνα. Πάντοτε,ή κόμη είναι λαμπρότερη κοντάστον πυρήνα καί πολύ αμυδρότερηστό χείλος της τό όποιο δέν είναισαφές, ενώ ακόμα, όχι σπάνια,καί όταν ό κομήτης είναι λαμπρός,παρατηρείται ότι τό αέριο πούαποτελεί τήν κόμη, διατάσσεταισέ στρώματα, μάλλον ομόκεντρα.Ο πυρήνας καί ή κόμη μαζί άπο-τελούν τήν κεφαλή τοδ κομήτη.Η γενική εικόνα των κομητώνπού δώσαμε πάρα πάνω, παρατη-ρείται πολύ συχνά, μέ πολλές πα-ραλλαγές, ώς προς τό μέγεθος καίτις λεπτομέρειες τού σχήματος τουςΕτσι λοιπόν παρατηρήθηκαν κο-μήτες μέ καμπύλες ουρές και άλ-λοι μέ ουρές τόσο πλατιές πού έ-μοιαζαν περισσότερο μέ βεντάλιεςπού απλωνόταν σχηματίζοντας μιάπολύ μεγάλη γωνία ενώ άλλες φο-

Ο κομήτης του 1861σέ φωτογραφία τής 30.6.1861. Διακρίνονταιπέντε κύριες ουρές καιπολλές δευτερεύουσες.

ρές ή κεφαλή δέν παρουσίαζε κα-μιά συμμετρία ώς προς τό σχήμακαι τήν όλη δομή. Η κεφαλή τουκομήτη του Μπιέλα — 1889 — πα-ρουσίασε ενα εξόγκωμα, πού σιγά-σιγά αποσπάστηκε άπό τόν κύριοκομήτη καί σχημάτισε έναν ιδιαί-τερο, ξεχωριστό κομήτη, πού συ-νεχώς απομακρυνόταν άπό τόν κύ-ριο, τόν μητρικό κομήτη. Τις πιόπολλές φορές ή ουρά είναι εύθυ-τενής αλλά μέ φωτεινότερο τόν ά-ξονα καί πολύ αμυδρές τις πλευ-ρές, ενώ τό άκρο τής ουράς είναισυνήθως τόσο ασαφές ώστε νά μήμπορεί νά καθοριστεί μέ ακρίβεια.Συχνά επίσης, μέσα στις ουρές πα-ρουσιάζονται πυκνότερες καί φω-τεινότερες περιοχές πού σέ ευθύ-γραμμους σχηματισμούς διευθύνον-ται άπό τήν κεφαλή μέχρι τήν άλ-λη άκρη της.

Ο τ α ν παρουσιαστεί ένας κομή-της, συνήθως σέ αρκετή απόστασηάπό τόν Η λ ι ο , ή ουρά του ή δένυπάρχει καθόλου, ή φαίνεται νάείναι μικρή. Ο σ ο πλησιάζει προςτόν ήλιο — καί τή Γη — φαίνεταιλαμπρότερος, καί ή ουρά του μεγα-λώνει σημαντικά, ώστε νά παίρ-νει τό μεγαλύτερο μήκος της ότανπερνά άπό τό περιήλιο τής τρο-χιάς του, πού είναι τό πιό κοντινόπρος τόν Ηλιο σημείο της. Σχε-δόν πάντοτε, οί ουρές των κομη-

49

Page 52: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Σχηματική παράσταση τής δομήςενός κομήτη.

τών διευθύνονταν προς το αντίθε-το μέρος τού Ηλίου. Η διεύθυν-ση τους είναι ή προέκταση τηςευθείας πού συνδέει τον ήλιο μετόν κομήτη. Ετσι, όταν ο κομή-της πλησιάζει τόν ήλιο, προηγεί-ται ή κεφαλή και ακολουθεί ή ου-ρά, ενώ μόλις περάσει το περιήλιοαντιστρέφεται αυτή ή διάταξη, ώστενά προηγείται ή ουρά και νά ακο-λουθεί ή κεφαλή, όπως δείχνει τοσχήμα. Αυτό έχει σάν αποτέλεσμα,είτε ό κομήτης φαίνεται στην Ανα-τολή, πριν τήν ανατολή του Ηλιου,ή στή Δύση μετά τή δύση του ήουρά νά διευθύνεται προς τά πάνω,πράγμα πού έδωσε τροφή στις δο-ξασίες τών λαών γιά τους κομή-τες και τόν συμβολισμό τους γιάτή ζωή γενικά.

Oι διαστάσεις τών κομητών είναισχεδόν φανταστικές και το μέγε-θος τους κυμαίνεται από το μέγε-θος της Γης μέχρι και πολλές φο-ρές εκατοντάδες χιλιάδες μεγαλύ-τερο. Ο κομήτης του 1811 είχεπυρήνα με διάμετρο ίση προς τοενα τρίτο τής γήινης διαμέτρου,ένώ ή διάμετρος τής όλης κεφαλήςτου έφθασε στά 1.600,000 χλμ. Η-ταν δηλαδή κατά πολύ μεγαλύτερηάπό τόν όγκο του ήλιου. Ακόμαμεγαλύτερος ήταν ό κομήτης τού1892 πού ή διάμετρος τής κεφαλήςτου έφθασε τά 2.250.000 χλμ. Ολοςαυτός ό τεράστιος όγκος πού κατέ-χει ή κεφαλή, αποτελείται άπό αέ-ρια σέ άραιύτατη κατάσταση, ένώό πυρήνας είναι πολύ μικρός, ώστεσπάνια νά ξεπερνά κατά τή διά-μετρο τις λίγες εκατοντάδες χλμ.Η διάμετρος τού πυρήνα του κο-μήτη του Χάλευ έφθανε μόλις τά800 χλμ. ένώ ή διάμετρος τής κε-φαλής του ξεπερνούσε τά 850.000χλμ. Πρέπει επίσης νά τονιστείότι δεν αποκλείεται και ή περί-πτωση κατά τήν όποια ή κεφαλή

50

αποτελείται αποκλειστικά από άέ-ρια, τήν κόμη και δεν παρουσιά-ζεται πυρήνας. Το περίεργο πούπαρατηρείται στις διαστάσεις τήςκεφαλής τών κομητών είναι ή συ-στολή τους κατά τήν οποία ή διά-μετρος τους μικραίνει και επομέ-νως ό όγκος τους περιορίζεται όσοπλησιάζει στον ήλιο, και ή δια-στολή τους, μόλις περάσουν τοπεριήλιο και απομακρύνονται άπ'αυτόν. Ο κομήτης τού Ενκε π.χ. ό-ταν βρίσκεται σέ απόσταση 200.000.000 χλμ. άπό τόν ήλιο έχει διά-μετρο 480.000 χλμ. ένώ όταν φθά-νει στά 50.000.000 χλμ. ή διάμετροςτου περιορίζεται στά 20.000 χλμ.μόνον. Πάντως δέν έχει βρεθεί κα-μιά σχέση μεταξύ τής διαμέτρουτού πυρήνα και εκείνης τής κε-φαλής.

Αν τόσο μεγάλες είναι οί δια-στάσεις τών κεφαλών, οί ουρές τιςξεπερνούν κατά πολύ. Τό μήκοςτής ούρας του κομήτη 1811, Ι έφθα-νε τά 176.000,000 χλμ. ένώ ή ουράτού κομήτη του 1843, Ι έφτανε τά320.000.000 χλμ. δηλαδή ξεπέρασετό διπλάσιο τής απόστασης Ηλιουκαι Γης, πού είναι 150.000.000 χλμ.Αν λάβουμε υπόψη τόν όγκο πούκατέχουν οι ουρές, τότε οί αριθμοίπού προκύπτουν είναι κυριολεκτι-κά αστρονομικοί.

Οί ποσότητες τής μάζας πού άπο-λούν τους κομήτες είναι κυριολε-κτικά ανάξιες λόγου. Υπολογίζε-ται σήμερα ότι είναι, συνήθους, πε-ρίπου τό ενα εκατομμυριοστό τήςγήινης μάζας στην περίπτωση τώνμεγάλων κομητών, ένώ οί μικρό-τεροι έχουν ακόμα μικρότερες μά-

ζες. Δηλαδή, γιά τά αστρονομικάδεδομένα, οί μάζες τών κομητώνείναι εξαιρετικά μικρές. Σάν παρά-δειγμα αναφέρεται ότι αν ένας κο-μήτης με διάμετρο κεφαλής 1.500.000 χλμ. και με μάζα μόλις 250,000φορές μικρότερη άπό τή μάζα τήςγης, έχει πυκνότητα 2.000 φορέςμικρότερη άπό τήν πυκνότητα τούατμοσφαιρικού αέρα. Οί πυκνότη-τες τών ούρών είναι ακόμα μικρό-τερες, ώστε νά μην αποκρύπτουνούτε τά πιο αμυδρά άστρα πού βρί-σκονται πίσω απ' αυτές.

Οί μάζες τών πλανητών και τώνδορυφόρων υπολογίζονται άπό τιςπαρέλξεις πού άσκούν μεταξύ τους,Ομως οί κομήτες δέν άσκούν κα-

μιά πάρελξη, καμιά επίδραση στηνκίνηση τών πλανητών και τών δο-ρυφόρων. Ετσι λοιπόν, όταν τό1896, ό κομήτης τού Μπρούκς πέ-ρασε ανάμεσα άπό τους δορυφό-ρους του Δία, δέν προκάλεσε τήνπαραμικρή μεταβολή στην κίνη-ση τους ένώ ό ίδιος υπέστη μετα-βολή τής περιόδου του άπό 27 ετηπου ήταν μέχρι τότε, σέ 7 μόνονετη. Μερικοί κομήτες μάλιστα εί-χαν τήν «τύχη» νά περάσουν πάραπολύ κοντά άπό τόν ήλιο, χωρίς,και πάλι, νά προκαλέσουν έστωκαι τήν παραμικρή εξασθένηση τουφωτός του, οί δέ πυρήνες τους έ-μειναν τελείως αόρατοι γιά τόνπαρατηρητή όταν περνούσαν μπρο-στά άπό τόν ηλιακό δίσκο. Σή-μερα πιστεύεται ότι ό μεν πυρή-νας αποτελείται άπό μικρά στερεάσώματα πού βρίσκονται σέ μεγά-λες αποστάσεις μεταξύ τους, ή δέκόμη και ή ουρά άπό διάφορες ένώ-

Συναρπαστική συνάντηση κομήτη με διαστημόπλοιο. Στό βάθος διακρί-νεται ή Γή με την Σελήνη.

Page 53: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Σκίτσο, συμβολικό, του κομήτη του Χάλλευ κατά την εμφάνιση του το1682. Γερμανική γκραβούρα που δείχνει τις προλήψεις για τους κομήτες.

σεις του υδρογόνου, του αζώτουκαι του άνθρακα. Το 1970 έγι-ναν παρατηρήσεις από δορυφόρουςστον κομήτη του Μπέννετ και πα-ρατηρήθηκε, εκτός τών άλλων καιενα νέφος υδρογόνου νά τόν περι-βάλλει. Πιστεύεται ότι κάθε φοράπού περνά άπό τό περιήλιο ένας κο-μήτης, χάνει περίπου τό 1/200 τηςμάζας του. Ανάλογα με τήν ύληκαι τήν κατάσταση, οί ουρές τώνκομητών κατατάσσονται σε τρειςτύπους. Στόν τύπο Ι ανήκουν εκεί-νες πού αποτελούνται άπό ιονισμέ-να μόρια. Τό σχήμα τους είναι ευ-θύγραμμο καί διακρίνονται εύκολατά ρεύματα ύλης σαν φωτεινές γραμ

Σχέδια της λεπτής υφής της κόμηςτου κομήτη του Μπέννεττ κατά τιςημερομηνίες: 28 Μαρτίου, 4 Απρι-λίου, 6 Απριλίου και 8 Απριλίου1970.

μες κατά μήκος τους. Οί γωνίεςπού σχηματίζουν μέ τις ηλιακέςακτίνες είναι πολύ μικρές. Οί ου-ρές του τύπου II είναι καμπύλες,έχουν τήν ίδια λαμπρότητα σ' ολό-κληρη τήν έκταση τους καί δενδιακρίνονται λεπτομέρειες στη δο-μή τους. Τό φάσμα τους είναι όμοιομέ τό φάσμα του ήλιου και επομέ-νως αποτελούνται άπό στερεά σώ-ματα — σκόνη — πού άνακλούν τόηλιακό φως χωρίς νά τό μεταβά-λουν. Οί ουρές τού τύπου III είναιόμοιες μέ τίς ουρές του τύπου IIαλλά μέ μεγαλύτερη καμπυλότητακαί θά πρέπει κι αυτές νά αποτε-λούνται άπό στερεά σωμάτια αλλάοπωσδήποτε μεγαλυτέρων διαστά-σεων.

Είναι γνωστοί πάνω άπό 1400κομήτες, άπό τους οποίους οί 400εμφανίστηκαν πριν άπό τήν ανα-κάλυψη του τηλεσκοπίου, τό 1610.

Αυτοί όμως είναι εκείνοι τών ο-ποίων ή λαμπρότητα ήταν τόσηώστε νά μή διαφύγουν τήν προ-σοχή τών παρατηρητών. Κάθε χρό-νο εμφανίζονται περίπου 10 κομή-τες, μερικοί άπό τους οποίους εί-ναι περιοδικοί καί επομένως γνω-στοί. Ο πραγματικός συνολικόςαριθμός τους δεν είναι γνωστός,καί ούτε είναι δυνατό νά προσδιο-ριστεί κατά κάποιο τρόπο. Εχουνγίνει διάφορες υποθέσεις, άπό τίςοποίες καμιά δεν είναι ικανοποιη-τική καί προπαντός δεν υπάρχειαπόδειξη για οποιαδήποτε απ' αυ-τές. Ο Οορτ π.χ. υποστηρίζει ότιτό σύστημα τών κομητών επεκτεί-νεται σέ μιά απόσταση 150.000 φο-ρές μεγαλύτερη άπό τήν απόστα-ση Ηλιου - Γής καί ότι ο συνο-λικός αριθμός τους είναι εκατον-τάδες δισεκατομμύρια.

Θά τελειώσουμε τό σημερινό άρ-θρο μας μέ τήν αναφορά σέ μερι-κούς κομήτες πού παρουσίασαν ι-διαίτερο ενδιαφέρον, είτε λόγω τούμεγέθους τους είτε για άλλους λό-γους:

Ο κομήτης τού Χάλεϋ είναι όπερισσότερο ονομαστός καί πήρετό όνομά του όχι άπό τόν πρώτοπαρατηρητή του, όπως συνηθίζε-ται, αλλά άπό τόν Χάλλευ— 1656-1742 — πού ήταν ό δεύτερος διευ-θυντής του Αστεροσκοπείου τουΓκρήνουιτς. Πρώτος ό Χάλλεϋ ανα-γνώρισε ότι ό κομήτης του 1862και εκείνοι του 1607 καί του 1531ακολουθούσαν τήν ίδια τροχιά καίυπόθεσε ότι πρόκειται γιά τόν ίδιοκομήτη. Εξακρίβωσε επίσης, ότιό μέγας ήμιάξονας της τροχιάςτου ήταν 18 φορές μεγαλύτεροςάπό τόν μεγάλο ήμιάξονα της γήι-νης τροχιάς καί επομένως κατά τήνκίνηση του γύρω άπό τόν ήλιο τόνπλησίαζει περισσότερο άπό τήνΑφροδίτη, ενώ όταν απομακρύνε-ται ή απόστασή του είναι μεγαλύ-

51

Page 54: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

O κομήτης του 1843, ένας aπό τους λαμπρότερους κομήτες. Οταν είχετη μεγαλύτερη λαμπρότητα του φαινόταν και την ημέρα. Στό μέσον τηςφωτογραφίας, πάνω, διακρίνεται ό αστερισμός τον Ώρίωνα.

τερη άπό τήν απόσταση τού Ποσει-δώνα. Μέ τά στοιχεία πού υπολό-γισε ό Χάλλεϋ κατόρθωσε νά προ-βλέψει τήν επομένη διάβαση τουαπό τό περιήλιο, πού έγινε πρά-γματι το 1759. Νεότεροι υπολο-γισμοί έδειξαν ότι ό κομήτης αυ-τός έχει εμφανισθεί πριν τό 1682άλλες 27 φορές, πού αναφέρονταιστα αρχαία χρονικά διαφόρων λαώνκαι κυρίως στα Σινικά χρονικά.

Εξ αιτίας τών ισχυρών παρέλ-λξεων πού άσκούν σ' αυτόν οι με-γάλοι πλανήτες Δίας, Κρόνος, Ου-ρανός και Ποσειδώνας, ή περίο-δος του μεταβάλλεται και κυμαί-νεται μεταξύ 75 ετών και 320 ήμε-ρων, μέχρι 76 έτων και 238 ήμε-

ρων, Η τελευταία του εμφάνισηήταν εκείνη του 1910 και ή επο-μένη αναμένεται τό 1987.

Ενας άπό τους πιό θεαματικούςκομήτες ήταν εκείνος του 1844,ό όποιος αφ' ενός μεν έφθασε σελαμπρότητα τήν Αφροδίτη και έ-φαίνετο ακόμα και το μεσημέρι αφ'έτερου δέ είχε εξι ουρές πού ξεκι-νούσαν κανονικά άπό τόν πυρήνακάι απλώνονται σχηματίζοντας γω-νία 60° περίπου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσηςκαι ό κομήτης του Ενκε, παρά τόότι είναι τόσο μικρός ώστε φαίνε-ται μόνον μέ τηλεσκόπιο. Ανακα-λύφθηκε τό 1818 και άμέσως μετάδιαπιστώθηκε ότι είναι περιοδικός

καί μάλιστα με τή μικρότερη πε-ρίοδο μεταξύ όλων τών κομητών.Είναι ό δεύτερος, μετά τόν κομή-τη του Χάλλεϋ πού παρατηρήθηκεστην προϋπολογισμένη θέση καίτόν προκαθορισμένο χρόνο. Η πε-ρίοδός του είναι τρία έτη, τρειςμήνες καί 14 ημέρες. Ενα σοβαρόπρόβλημα πού παρουσιάζει, είναιότι διέρχεται άπό τό περιήλιο 2,5ώρες περίπου νωρίτερα άπά τό προ-βλεπόμενο με τούς υπολογισμούς,πράγμα τό όποιο ανακαλύφθηκεάπό τόν Ενκε και απασχόλησε γε-νιές ολόκληρες αστρονόμων.

Τέλος, ο κομήτης του Μπέννεττ,πού ήταν ορατός μέ γυμνό μάτιτόν Μάρτιο του 1970, εκτός τουότι ήταν εξαιρετικά λαμπρός μέλαμπερή και μακριά ουρά, ήτανκαι ό πρώτος πού παρατηρήθηκεάπό τεχνητό δορυφόρο. Το μέγε-θος και ή λαμπρότητα του επέτρε-ψαν νά μελετηθούν αρκετά ικανό-ποιητικά τό φάσμα και ή «λεπτήυφή» της κόμης καί τής ουράςτου.

Κλείνοντας τό θέμα περί κομη-τών, δεν πιστεύουμε βέβαια ότι τόεξαντλήσαμε. Ομως οί περισσότε-ρες λεπτομέρειες πού δεν αναφέρ-θηκαν είναι ζητήματα πού δέν εν-διαφέρουν τό πλατύ αναγνωστικόκοινό αλλά τους ειδικούς αστρο-νόμους πού ασχολούνται μέ τουςκομήτες και μέ αλλά συναφή θέ-ματα.

Παραθέτουμε πολλές φωτογρα-φίες πού διευκολύνουν τόν ανα-γνώστη νά συμπληρώσει τήν εικό-να περί κομητών πού προσπαθήσα-με νά δώσουμε στό άρθρο μας.

Δρ Πέτρος Ροβίθης

52

Page 55: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ιπτάμενοι δίσκοιπάνω απο το μιτσιγκαν

Γ. ΜΠΑΛΑΝΟΣ

«Η αλήθεια καί οι "ερμηνείες"»«Παραδέχομαι ότι θά εκπλαγώ, άν μιά ετήσια, εντα-τική μελέτη δεν άποδώση τίποτε. Αντίθετα, νομίζωότι ή μεγαλύτερη περιπέτεια μπορεί να περιμένη τήνανθρωπότητα, άπό τότε πού ή νεογέννητη ανθρώπινηνοημοσύνη στράφηκε προς τα εξω για νά έξετάσητο σύμπαν».

Δρ. Τζ. Αλλεν Χάϋνεκ

Το αίνιγμα τών Ιπταμένων Δίσκων είχε ήδηστά 1966 ιστορία είκοσι ετών και ή φωτιά,πού έκαιγε κάτω άπό τό καζάνι της δημό-

σιας γνώμης και του ένδιαφέροντος, είχε οδηγήσειτα πράγματα στά πρόθυρα της έκρηξης. Τα γεγονόταπού θα περιγράψουμε, ήταν αυτά πού εξάντλησαν καιτά τελευταία όρια αντοχής. Αν δε βρισκόταν κάποιαασφαλιστική δικλείδα, ή έκρηξη ήταν αναπόφευκτη,με πολύ δυσάρεστα επακόλουθα για τις αρχές καιτήν Αμερικανική κυβέρνηση. Ας δούμε όμως τάόμως τά ίδια τά γεγονότα.

Στις 20 Μαρτίου 1966 ό Φράνκ Μάννορ, 47ετών και ό γιος του Ρόναλντ, 19 ετών, βρίσκοντανστο σπίτι τους στην όδό ΜακΓκίνεςς 10600, στοΝτέξτερ του Μίσιγκαν, χωρίς νά φαντάζονται ότι,τήν μέρα εκείνη, θά γίνονταν μάρτυρες μιας ιστο-ρίας πού θά συντάραζε τήν Αμερική. Η ώρα ήτανκάπου μεταξύ 7.30 και 8.00 μ.μ. όταν ό Φράνκείδε κάτι στον ουρανό, πού τό πέρασε στην αρχήγια διάττοντα αστέρα. Η περιοχή ήταν βαλτώδηςκαι δασωμένη. Ο «διάττοντας» φάνηκε νά κατεβαί-νει άπό τον ουρανό, αλλά, ξαφνικά., έκανε κάτι ασυνή-θιστο γιά τους διάττοντες. Σταμάτησε απότομα πάνωάπό τις κορυφές τών δέντρων. Η τ α ν σε μερικές εκα-τοντάδες μέτρα απόσταση και ήδη φαινόταν νά έχεικάποιο λευκό περιστρεφόμενο φως στο επάνω μέροςτου. Τό θέαμα ήταν αρκετά περίεργο και ό ΦράνκΜάννορ φώναξε εξω τό γιό του Ρόναλντ και τή γυναί-κα του.

Τό αντικείμενο δεν έμεινε γιά πολύ ώρα ακίνητο.«Μπορούσες νά τό δής νά σηκώνεται στον αέρα»,εξήγησε αργότερα ό Μάννορ, «και κατόπιν νά πέφτειπίσω στο έδαφος. Είχε διάφορα χρώματα — λευκόόταν ήταν στο έδαφος, μπλε και κόκκινο στις κορυ-φές τών δέντρων και κατόπιν χαμήλωνε γιά ν' αλλά-ξει και πάλι σε άσπρο».

Η περιέργεια νίκησε τό φόβο τους και ό Μάννορξεκίνησε με τό γιό του Ρόναλντ νά εξετάσουν τό φαι-νόμενο άπό κοντά. Πριν ξεκινήσουν, ειδοποίησαν γιάκαλό και γιά κακό και τήν αστυνομία. Προχώρησανμέσα στή νύχτα, προς τό μυστηριώδες φως. Σέ από-σταση 500 περίπου μέτρων μπόρεσαν νά διακρίνουν

περισσότερες λεπτομέρειες. Η τ α ν ένα περίεργο αντι-κείμενο, που αιωρείτο κάπου 2,5 μέτρα πάνω απότό έδαφος.

Στό έντονο φώς του, διέκριναν ότι είχε διαστά-σεις ενός συνηθισμένου αυτοκινήτου και σχήμα πούθύμιζε μπάλα του μπέηζμπωλ - δηλαδή, σαν πεπόνιμε μυτερές άκρες, αλλά με πιό πεπλατυσμένη τή βά-ση του. «Ηταν επίπεδο στό κάτω μέρος», περιέγρα-ψαν στους δημοσιογράφους, «και κάπως ψηλό καιμυτερό στην κορυφή. Δεν μπορούσαμε νά δούμε πολ-λά, έκτος άπό τό περίγραμμα και τά φώτα στιςάκρες του, γιατί τό ολο αντικείμενο ήταν τυλιγμένοσ' ένα φώς σα φωτοστέφανο, πού συνέχιζε νά τρε-μοπαίζει. Η τ α ν σά νά παρακολουθούσες κάτι μα-κριά στην έρημο. Ξέρετε πώς τά θερμά κύματα τουαέρα αλλάζουν συνεχώς αυτό πού βλέπετε». Αύτηήταν ή περιγραφή του Μάννορ προς τό Ασσοσιέη-τεντ Πρέςς.

Τό αντικείμενο φαινόταν νά εχη ανώμαλη επιφά-νεια καί, όπως αιωρείτο, άρχισε σιγά σιγά νά γίνε-ται κόκκινο, στό χρώμα τού λυωμένου σιδήρου. Τόθέαμα ήταν άγριο και ό Ρόναλντ Μάννορ φώναξε:«Κοίταξε αυτό τό φρικτό πράγμα!». Τή στιγμή εκεί-νη, όλα τά φώτα του αντικειμένου έσβησαν και φαί-νεται ότι άπογειώθηκε. Εκανε και πάλι τήν εμφά-νιση του κάπου 800 μέτρα πιο μακρυά.

Στό μεταξύ άρχισαν νά φθάνουν τά περιπολικά τηςαστυνομίας. Πρώτοι έφθασαν οι αστυνομικοί Ρόμπ.Ταίυλορ, αρχηγός της αστυνομίας της περιοχής καιΝ. Λή. Α π ό μακριά διέκριναν χαμηλά στό βάλτοενα παράξενο φώς. Με τά κυάλια διέκριναν ότι ήτανκάποιο αντικείμενο, τυλιγμένο σ' ένα παλλόμενο, κόκ-κινο φώς, σαν ομίχλη.

Πίσω στό σπίτι τών Μάννορ συνέβαιναν άλλα γε-γονότα. Η κα Μάννορ τηλεφώνησε στην αστυνομίαότι, κάτι πού έμοιαζε με Ιπτάμενο Δίσκο, είχε προσ-γειωθεί κοντά στό σπίτι της. Ετσι , λίγο μετά τουςΤαίυλορ καί Λή, ξεκινούσαν γιά τήν περιοχή οι αστυ-νομικοί Στάνλευ Μακφάντεν, Ντέηβιντ Φιτζπάτρικκαί Ρόμπερτ Χιούνιγουιλλ. Ε ξ η συνολικά περιπολικάέλαβαν μέρος στις έρευνες. Οι αστυνομικοί προσπά-θησαν νά πλησιάσουν τό αντικείμενο πού ήταν στοβάλτο, αλλά εκείνο δε φαίνεται νά είχε διάθεση γιά πε-ριέργους. Τό κόκκινο φώς του έσβησε καί τό σκο-τάδι σκέπασε τά πάντα.

Σέ λίγες στιγμές ένας πολύ ισχυρός ήχος ακού-στηκε νά πλησιάζει μέσα στή νύχτα, Οί αστυνομικοίείπαν ότι έμοιαζε με σειρήνα ή με τον οξύ θόρυβομιας μηχανής πού περιστρέφεται, μέ μεγάλη ταχύτητα.Ε ν α κόκκινο φώς φάνηκε νά πετά στον ουρανό προςτό σπίτι τών Μάννορ, Ο Χιούνιγουιλλ, πού είχεπαραμείνει στό περιπολικό, ανέφερε ότι είδε νά περ-νά ένα παράξενο αντικείμενο, μέ γαλαζοπράσινα καί

53

Page 56: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Ιπτάμενο αντικείμενο αιωρείται πάνω από ενα αγρόκτημα,φωτογραφία.

κόκκινα φώτα κάπου 300 μέτρα πάνω άπό το περι-πολικό. Το αντικείμενο έκανε μερικές βόλτες πάνωάπό τό βάλτο σά νά περίμενε κάτι. Λίγες στιγμέςαργότερα, τρία παρόμοια αντικείμενα φάνηκαν νά πλη-σιάζουν. Ι σ ω ς ήταν ένα άπό αυτά πού είχε δει ήκα Μάννορ και πού δεν είχαν προλάβει νά ερευνήσουνοί αστυνομικοί. Τότε, όλα μαζί, ανέπτυξαν ταχύτητακαι χάθηκαν στό σκοτεινό ουρανό. Πίσω τους έμεινανμόνο τ' άστρα και ένα σωρό ερωτηματικά.

Ε τ σ ι άρχισε ή ιστορία. Δεν είχε τελειώσει όμως...Στίς 11.15 ό βοηθός σερίφης Φορντ Μπάσρω επέ-

στρεφε μ' ένα συνάδελφο του άπό την ερευνά τηςυπόθεσης Μάννορ στό Ανν Αρμπορ τού Μίσιγκαν.Ξαφνικά, ένα λαμπρό, πρασινογάλαζο αντικείμενο,μέ κόκκινα και άσπρα φώτα, φάνηκε στον ουρανό.Κάτι, πού έμοιαζε μέ θόλο, ξεχώριζε στό επάνωμέρος του. Οι αστυνομικοί αποφάσισαν νά τό κατα-διώξουν μέ τό περιπολικό. Η σκηνή πού επακολού-θησε έχει επαναληφθεί πολλές φορές και μέ τό ίδιοπάντα αποτέλεσμα, όταν δέν καταλήγει σε ατύχημα.

«Τρέχαμε μέ 70 περίπου μίλια την ώρα εξήγησε»,ό Μπάσρω, «και δέν μπορέσαμε νά τό προλάβουμε.Εύκολα παρέμενε μπροστά μας. Πετούσε κάπου 1.500πόδια (500 μέτρα) πάνω άπό τό έδαφος και θα πρέ-πει νά πετούσε μέ 100 μίλια την ώρα. Πετούσε προςτά δυτικά. Σταματήσαμε νά τό κυνηγάμε, όταν τόχάσαμε πίσω άπό κάτι δέντρα».

54

Ε ν α ς άλλος αστυνομικός, ό Ρ. Ντ. Λάντβερσιχτ,είδε και φωτογράφησε παράξενα φώτα νά πλησιά-ζουν την Αεροπορική βάση τον Ράιτ-Πάττερσον, νο-τιότερα στό Νταίυτον τού Οχάιο. Τά φίλμ τά παρέ-δοσε στην ίδια αεροπορική βάση μέ άγνωστη συνέχεια.

Ενας άλλος μάρτυρας ήταν ό Ε μ ι λ Γκρένιερ, μη-χανικός αεροναυτικής, 55 ετών. Η παρατήρηση έγινεστην περιοχή του Aνν Αρμπορ του Μίσιγκαν καικράτησε κάπου δυο λεπτά. « Η τ α ν ενα λαμπρό φωςστον ουρανό», εξήγησε ό Γκρένιερ, «πού έκανε μιάαπίστευτη μανούβρα, πριν κατεβεί, κατά τά φαινό-μενα, ανάμεσα στα δέντρα έξω άπό τό Αν Αρμπορ».Υπολόγισε ότι τό φως πετούσε μέ 150 ώς 200 μίλιατην ώρα, όταν έκανε μια ακαριαία στάση. «Δέ γνω-ρίζω τίποτε», πρόσθεσε ό Γκρένιερ, «πού νά μπορείν' ακυρώσει τη μάζα του, (τά φαινόμενα αδρανείας)όπως φανερά έκανε αύτο τό αντικείμενο, άπό ταχύ-τητα αεροπλάνου νά φθάση στιγμιαία στό μηδέν».Τό ίδιο αντικείμενο παρατήρησε και ό φυσιολόγοςΛώρενς Εσπαυ, του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν,καθώς όδηγούσε τό αυτοκίνητο του. Σημείωσε ότι τόαντικείμενο πετούσε σε απόσταση ενός τετάρτου τούμιλίου, περίπου, άπό τά Εργαστήρια Πυρηνικών Ερευ-νών τού Διαστήματος του Πανεπιστημίου του Μίσιγ-

Υπολογίζεται ότι τό βράδυ εκείνο 52, τουλάχι-στον, ανεξάρτητοι μάρτυρες είδαν και ανέφεραν άγνω-στα Ιπτάμενα αντικείμενα στην περιοχή, μεταξύ τωνοποίων και πάνω άπό δέκα αστυνομικοί.

Οι εμφανίσεις συνεχίστηκαν και την επόμενη μέρα.Η σημαντικότερη έγινε 75 μίλια μακρύτερα άπό τόΝτέξτερ, στό Χίλλσντεηλ. Μάρτυρες ήταν ό ΟύιλιαμΒάν Χορν, διευθυντής Πολιτικής Αμύνης, πολλοίαστυνομικοί και 87 φοιτητές και φοιτήτριες τού Κολ-λεγίου τού Χίλλσντεηλ. Επι δυο ολόκληρες ώρες πα-ρακολουθούσαν άπό τά παράθυρα τού κολλεγίου ένασχηματισμό άπό αντικείμενα, μέ σχήμα μπάλας τούράγκμπυ και μέ κόκκινα και πράσινογάλαζα φώταστίς άκρες, νά πετούν στον ουρανό της περιοχής.

Οί εμφανίσεις και τό πλήθος τών μαρτύρων ανα-στάτωσαν, όπως ήταν επόμενο, τήν περιοχή. Ο σε-ρίφης Χάρβεϋ Ντάγκλας της κομιτείας Γουώστενωείπε στό Ασσοσιέητεντ Πρέςς: «Δέν πίστευα αυτέςτις αναφορές. Αλλά μέ τόσους άπό τό εκπαιδευμένοαστυνομικό προσωπικό και αξιόπιστους πολίτες πούτό βλέπουν, πρέπει νά πιστέψω ότι κάτι είναι στουςουρανούς τού Γουώστενω». Στίς 21 τού μηνός ήδητά πλήθη τών περιέργων είχαν κατακλύσει τήν περιο-χή και ή ατμόσφαιρα έφθασε στα όρια της υστερίας.

Μεταξύ τών πρώτων έφθασε στην περιοχή και οΑντιπρόσωπος του Κογκρέσσου, Γουέσταν Βίβιαν,άπο τό Μίστγκαν. Τό σχέδιο του ήταν νά ζητήσειάπό τό Υπουργείο Αμύνης νά ερευνήσει τήν υπόθε-ση. Δέν ήταν αστεία υπόθεση, αν άντεκείμενα οποιασ-δήποτε φύσης, μπορούσαν έτσι εύκολα και ανεξέ-λεγκτα νά παραβιάζουν τό αμυντικό σύστημα τώνΗΠΑ. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι τό πρόβλημα τώνΙπταμένων Δίσκων ήταν καθαρά στρατιωτικό πρό-βλημα για τις αρχές. Οι τυχόν επιστημονικές πλευ-ρές του ήταν καθαρά συμπτωματικές. Τί νά γίνη:Οι στρατοί όλου τού κόσμου είναι ίδιοι σέ όλα, έκτοςάπό τις στολές.

Στίς 22 Μαρτίου ή Αεροπορία κάλεσε τον καθη-γητή Αλλεν Χάυνεκ, πού ήταν ό επιστημονικός σύμ-βουλος της Αεροπορίας στά θέματα τών ΙπταμένωνΔίσκων. «Οταν έφθασα στό Μίσιγκαν», είπε ό Δρ.

Page 57: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Χάυνεκ, «ανακάλυψα σύντομα ότι ή ατμόσφαιρα ήταντόσο συναισθηματικά φορτισμένη, πού μου ήταν αδύ-νατο να κάνω οποιαδήποτε πραγματικά σοβαρή ερευ-νά». Σέ κατάσταση σχεδόν υστερική, όλοι πλέον έβλε-παν παντού Ιπτάμενους Δίσκους. «Πότε-πότε, ακό-μη και έγώ νόμισα ότι είδα», πρόσθεσε ά Δρ. Χάυ-νεκ.

Το κοινό όμως, απαιτούσε εξηγήσεις. Με την ευκο-λία πού διακρίνει τίς «ερμηνείες» των άρχών, ο Χάυ-νεκ «εξήγησε» αμέσως τίς εμφανίσεις του Χίλλσντεηλ.

Ηταν, λέει, δουλειά φαρσέρ με φωτοβολίδες, Τώρα,το πώς γίνεται να πετούν oι ίδιες φωτοβολίδες έπίδύο ώρες συνέχεια και χωρίς ν' αφήνουν ουρά πίσωτους, δεν το εξήγησε. Η περίπτωση όμως του Φράνκκαι των αστυνομικών στό Ντέξτερ, ήταν κάτι άλλο.Ε δ ώ υπήρχαν παρατηρήσεις εδάφους πού άπαιτού-σαν κάποια διαφορετική «εξήγηση». Και ποια ήταναυτή; Χά!

Ηταν,ούτε λίγο ούτε πολύ, αύτοαναφλέξιμα αέριαπού εκλύουν οι βάλτοι — κυρίως μεθάνιο — γνωστάσαν «Αέρια των Βάλτων», σάν αποτέλεσμα της σή-ψης διαφόρων οργανικών ουσιών.

Η «εξήγηση» αύτη έμεινε κυριολεκτικά στην ιστο-ρία καί τ' αέρια τών βάλτων είναι σήμερα ένας όροςταυτόσημος με την ανεύθυνη και έκτος πραγματικό-τητας ερμηνεία. Η εξήγηση αυτή προκάλεσε μιά θύελ-λα αντιδράσεων — άπό αντικρούσεις επιστημόνων, μέ-χρι σατυρικά ποιήματα. «Υποθέτω», είπε αργότεραΧάυνεκ, «ότι τό επεισόδιο τών αερίων τών βάλτων,πού, έγινε θέμα γιά απολαυστικά «κόμικς» ήταν τόχαμηλό σημείο στις σχέσεις μου με τά UFO».

Στίς 26 Μαρτίου, ό Τζών Σάλλιβαν, χημικός-μηχα-νικός, δήλωσε σ' εφημερίδα του Μίσιγκαν: «Τό μεθά-νιο δεν σηκώνεται ψηλά στον αέρα, ούτε αιωρείται καιαπομακρύνεται πετώντας με μεγάλες ταχύτητες. Θάκαιγόταν τό πολύ έπί λίγα λεπτά...» Ο Δρ. ΑλμπερτΧίμπς, του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Καλιφόρνιας,δήλωσε σέ εκπομπή τού NBC: «Τά χαρακτηριστικάτου αερίου τών βάλτων δε συμφωνούν με όσα ανα-φέρθηκαν έδώ».

Ο Δρ Χάυνεκ Αλλεν (μέ τήν πίπα) μαζί με μέλη

της APRO (Οργάνωση Ερευνας Εναέριων Φαινομένων)

Ο Χάυνεκ συνέχιζε νά κάνει γκάφες. Mια φωτο-γραφία δύο αντικειμένων, πού είχε τραβήξει ένας αστυ-νομικός τού Μίλαν, Μίσιγκαν, «εξηγήθηκαν» άπό τονΧάυνεκ σάν πόζες (φωτογραφία μέ ανοικτό διάφρα-γμα, έπί μερικά δευτερόλεπτα) της Σελήνης και τηςΑφροδίτης. Ηταν επόμενο νά του υποδείξουν πολ-λοί ότι, αν αυτό ήταν αλήθεια, τότε ή Σελήνη θάέπρεπε νά διασχίζει τον ουρανό, σέ λίγα λεπτά, μέταχύτητα έξπρέςς.

Οι αντιδράσεις τού κοινού αυξήθηκαν επικίνδυνα.Στήν τηλεόραση παρουσιάσθηκε ό Τζέραλντ Φορντ— ο σημερινός πρόεδρος —, αρχηγός της Ρεπουμπλι-νικής μειοψηφίας στό Κογκρέσσο και δήλωσε μεταξύάλλων: «Τά γεγονότα είναι επαρκή γιά νά δικαιολογή-σουν κάποια ενέργεια άπό την κυβέρνηση μας. Φέρτετους μάρτυρες άπό την Αεροπορία και τη NASA,βάλτε τους νά ερωτηθούν άπό τά μέλη τού Οικου τώνΑντιπροσώπων ή άπό επιτροπή της Γερουσίας.,.».

Θά μπορούσε νά πει κανείς ότι, ή φανερή ανοησίατών «εξηγήσεων» τού Δρος Χάυνεκ, χειροτέρεψε κατάπολύ τά ήδη ξαναμμένα πνεύματα και την έντασητης κοινής γνώμης. Ηταν όμως, ό Δρ. Χάυνεκ, υπεύ-θυνος γιά τίς εξωφρενικές αυτές ερμηνείες; Τυπικά,ναί, εφ' όσον αυτός εκανε τίς ανακοινώσεις. Στήνπραγματικότητα όμως. τά πράγματα είναι διαφορετικάκαι υπάρχει κάποια δικαιολογία. Μπορεί ό Δρ, Χάυ-νεκ νά είναι ένας καλός έπιστήμων, άλλα δεν είναικαι υπεράνθρωπος. Την εξήγηση τήν εδοσε ό ίδιοςσέ ένα άρθρο του—απολογία, στό «Σάτερντη Ηβ-νινγκ Πόστ» της 17ης Δεκεμβρίου 1966.

«...Κάτι πραγματικά παράδοξο είχε τώρα αρχίσει.ν' αναπτύσσεται. Σάν σύμβουλος της Αεροπορίας,αποκτούσα στά μάτια τού κοινού τή φήμη τού άπαρ-νητού τών ΑΤΙΑ (UFO). Κατ ιδίαν όμως, όλο καιπιο πολύ μ' απασχολούσε τό γεγονός οτι, άνθρωποιμέ καλή φήμη, πού δεν είχαν καμιά δυνατή ελπίδα,κέρδους αναφέροντας ένα ΑΤΙΑ, συνέχιζαν νά περι-γράφουν αυτά τά εξώκοσμα συμβάντα». Οταν ήΑεροπορία ειδοποίησε τον Χάυνεκ γιά τά συμβάντατου Μίσιγκαν, ξεκίνησε μέ τήν ελπίδα οτι θά μπο-ρούσε νά εξετάσει τήν υπόθεση μέ επιστημονικό πνεύ-μα. Εκεί όμως, τον περίμενε ενα πεινασμένο γιάεξηγήσεις πλήθος δημοσιογράφων.

«Μέσα σ' αύτη τή σύγχυση», συνεχίζει ό Δρ. Χάυ-

55

Page 58: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

νεκ, «έλαβε ενα μήνυμα άπό την Αεροπορία, θα δι-νόταν μια πρέςς κόμφερενς κι έγώ ώφειλα νά κάνωμια δήλωση γιά την αιτία των εμφανίσεων. Δε μεωφελούσε νά διαμαρτυρηθώ, νά πώ ότι μέχρι στι-γμής δεν είχα. καμιά πραγματική ιδέα γιά το τι είχεπροκαλέσει τις αναφερθείσες εμφανίσεις στους βάλ-τους. Θα έδινα μιά πρέςς κόμφερενς, είτε ήμουν έτοι-μος, είτε οχι».

Τότε θυμήθηκε κάτι πού του είχε αναφέρει έναςβοτανολόγος του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, σχε-τικά με το φαινόμενο των «αερίων τών βάλτων». Τοανέφερε στους δημοσιογράφους. «...Πολλοί αγνόησαναπλώς το γεγονός ότι τό άνέφερα σαν 'πιθανή' αιτία.Παρακολούθησα με φρίκη, καθώς ένας δημοσιογρά-φος εξέτασε τη σελίδα, βρήκε τή φράση 'αέρια βάλ-των' και έτρεξε γιά τό τηλέφωνο». Ε χ ω και έγώ,στην Ελλάδα, προσωπική πείρα άπό τή μόνιμη συ-νήθεια τών δημοσιογράφων ν' αφαιρούν όλα τα «μπο-ρεί», τα «ίσως» και όλες τις επιφυλακτικές προτά-σεις άπό τά λόγια μου και νά μετατρέπουν άκόμηκαι αναλογικά παραδείγματα σε «θετικές» μου δηλώ-σεις. Ετσι , μπορώ νά κατανοήσω τή θέση τού Χάυ-νεκ, πού έκανε κατόπιν τό καλύτερο πού μπορούσενά κάνη στην περίπτωση;

«Εφυγα άπό τήν πόλη οσο πιο γρήγορα και όσοπιο αθόρυβα μπορούσα».

Η διακοπή της συνεργασίας του Χάυνεκ με τήνΑεροπορία είναι γνωστή. Πίσω άπό τις επιστημο-

νικά επιφυλακτικές εκφράσεις του, βλέπουμε τή στρο-φή τών 179 μοιρών άπό τις επίσημες θέσεις του,τήν εποχή πού εργαζόταν γιά τήν Αεροπορία. Στήμόνιμη και φοβερά εκνευριστική στή μονοτονία τηςερώτηση, πού κάνουν όλοι σε όποιον ασχολείται μέτό πρόβλημα τών ΑΤΙΑ, ό Χάυνεκ γράφει:

«Μερικοί σκεπτικιστές πού κοροϊδεύουν τις ανα-φερόμενες εμφανίσεις «ιπταμένων δίσκων», συχνά ρω-τούν γιατί ό Ι.Δ. δεν μπροσπαθούν νά επικοινωνήσουνμαζί μας. Μία απάντηση θά μπορούσε νά είναι: Γιατίθά 'πρεπε νά τό κάνουν; Ε μ ε ί ς δε θά προσπαθούσαμενά επικοινωνήσουμε μ' ένα νέο είδος καγκουρώ πούβρήκαμε στην Αυστραλία. Θά παρατηρούσαμε απλώςτά ζώα».

Τά γεγονότα τού Μίσιγκαν έδειξαν, πέραν πάσηςαμφιβολίας, τήν ανικανότητα της Αεροπορίας στοχειρισμό τού προβλήματος. Ολα έδειχναν ότι κάτιθά γινόταν. Ο σμήναρχος Μπράυαν, Ειδικός Βοη-θός τού υπουργού Αεροπορίας, έγραψε προς τή ΝΙ-CAP (τώρα είναι στο διοικητικό συμβούλιο τής ΝΙ-CAP):

Ιπτάμενη μηχανή που πιθανό νά έπαθε βλάβη.

Ιπτάμενα αντικείμενα σε σχηματισμό.Αυθεντική φωτογραφία.

«Γνωρίζω ότι εκατοντάδες στρατιωτικοί και πολι-τικοί πιλότοι, προσωπικό αεροδρομίων, αστρονόμοι,έλεγκταί κατευθ/νων βλημάτων και άλλοι ικανοί πα-ρατηρητές έχουν αναφέρει εμφανίσεις ΑΤΙΑ... Η γνώ-μη μου είναι ότι: Τα αναφερόμενα ΑΤΙΑ από ικα-νούς παρατηρητές είναι μηχανήματα άπό νοήμονα έλεγ-χο. Οι ταχύτητες, μανούβρες και άλλα τεχνικά στοι-χεία αποδεικνύουν ότι είναι ανώτερα άπο κάθε αερο-σκάφος ή διαστημικό όχημα πού παράγεται τώρα στηΓη. Αυτά τά ΑTΙA είναι διαπλανητικά μηχανήματαπού παρακολουθούν συστηματικά τη Γή, είτε επαν-δρωμένα, είτε ελεγχόμενα έξ αποστάσεως ή και τάδύο... Και τελειώνει μέ την πρόταση ότι πρέπεινά ερμηνευθεί το θέμα άπό το Κογκρέσσο.

Η κατάληξη της όλης Ιστορίας, πού άρχισε μέ τάγεγονότα τού Μίσιγκαν, είναι γνωστή. Η Αεροπο-ρία παραιτήθηκε — επίσημα — από τις έρευνες και τοΚογκρέσσο ανέθεσε στην Επιτροπή Κόνταν του Πα-νεπιστημίου του Κολοράντο νά ερευνήσει το θέμα.Τό καρναβάλι της νέας επιτροπής και ή γελοιοποίησητου Κόντον είναι γνωστά σ' όλο τόν κόσμο — ή Ελ-λάδα φαίνεται ότι είναι έκτός κόσμου — και οι απο-καλύψεις τών καθηγητών Σώντερς και Μάκ Ντόναλντδιέλυσαν και τις τελευταίες αμφιβολίες για την «αντι-κειμενικότητα» τών ελεγχομένων άπο τή CIA ερευ-νών. Η αυλαία έπεσε μέ την περίεργη αυτοκτονία (;)τού Δρος Μάκ Ντόναλντ στην έρημο της Αριζόνα.

Η ερευνα τών Ιπταμένων Δίσκων έμεινε στα χέ-ρια ιδιωτικών οργανισμών, όπως ή APRO, ή NICAPκαι ή νέα οργάνωση του Δρος Χάυνεκ. Ο ρόλος τηςCIA στη νέα αυτή σελίδα της ιστορίας παραμένει άγνω-στος. Οι έρευνες πάντως συνεχίζονται χωρίς τά έκτοςπραγματικότητος δημοσιογραφικά πυροτεχνήματα. Ο-σο γιά την Ελλάδα...

. . .Εδώ τά γεγονότα του Μίσιγκαν εξηγούνται σάναέρια τών βάλτων, ό θάνατος του Μάντελ σάν κυνήγιαεροστάτου; χωρίς μάσκα οξυγόνου και ή επιτροπήΚόντον, σάν ή τελευταία λέξη στις έρευνες. Τό αέριοτών βάλτων είναι κυρίως μεθάνιο...

...Στήν Ελλάδα οί «εξηγήσεις» μυρίζουν όμωςυδρόθειο — αν καταλαβαίνετε τί εννοώ.

Γ. Μπαλάνος

Page 59: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑεπικοινωνία με τη

σκέψηLUC. GIANFRANCESCHI

μετάφραση Κλειώ Κοασίν

Αυτοί χτίζουν με πέτρες—Και δέν κατα-λαβαναίνουν ότι κάθε κίνηση τους.—Γιανά βάλουν την πέτρα στο τσιμέντο —Συ-νοδεύεται άπό τήν σκιά της κίνησης—Πού θέτει και τή σκιά της πέτρας—Πάνω σε μια σκιά του τσιμέντρου—Καιακριβώς το χτίσιμο των σκιών—Είναιαυτό που πιο πολύ μετράει — Jean -Lux Giono.

Υ πάρχουν πολλές περίεργεςιστορίες γιά τήν τηλεπάθεια,δηλαδή γιά τήν κατάσταση

του ατόμου, όταν βρίσκεται σε ύ-πνωση.

Ενας Γάλλος γιατρός, ο δόκτωρΑζάμ, υπνώτισε έναν άνθρωπο, με-τά απομακρύνθηκε και έβαλε στόστόμα του λίγο αλάτι. Αμέσως όό υπνωτισμένος είπε ότι αισθάνε-ται μια αλμυρή γεύση και το ίδιοσυνέβαινε κάθε φορά πού ό ΔρΑζάμ δοκίμαζε και άλλες ουσίες,άοσμες φυσικά, γιά νά μήν προ-δοθεί από τήν οσμή.

Ο περίφημος Γάλλος ψυχολόγοςΠιέρ Ζανέ έκανε με επιτυχία τό πεί-ραμα τού τράνσφερτ—μεταφοράς— μιας επώδυνης δοκιμασίας, καιαπό τήν άποψη της φύσης τού πό-νου και γιά τον προσδιορισμό του.Και πέτυχε και στις δύο περιπτώ-σεις, είτε ό πειραματιστής βρισκό-ταν κοντά, είτε βρισκόταν σε άλλοδωμάτιο από τον ύπνωτιζόμενο.

Ο καθηγητής Sigdwick του Καιμ-πριτζ μεταβίβασε τηλεπαθητικά με-ρικούς αριθμούς στη γυναίκα του,πού βρισκόταν σέ ενα άλλο δωμά-τιο. Τό αποτέλεσμα της μεταβίβα-σης ξεπέρασε κατά πολύ σέ ακρί-βεια τις προσδοκίες του πειράμα-τος.

Είναι γεγονός ότι, αν θελήσουμενά ταξινομήσουμε τις περιπτώσειςτης κοινής τηλεπάθειας, θά χρειαζόμασταν τό χώρο ενός μεγάλουβιβλίου παρά μιας εφημερίδας. Καίτά χρονικά μας πληροφορούν γιάακριβείς περιπτώσεις πού συμβαί-νουν σέ όλο τον κόσμο, μας έρ-χεται ευκολότερο νά υποστηρίξου-με οτι ή τηλεπάθεια είναι κάτι υ-παρκτό πού δέν μπορούμε νά άρ-νηθούμε.

Τό πρωί της 13ης Μαρτίου 1814

δέκα μέρες μετά τήν αφιξή του στήνήσο της Ελβας, ό Ναπολέων Βο-νοπάρτης, καθώς συνομιλούσε μέτον στρατάρχη Μπερτράν, ένιωσετή φωνή του ξαφνικά, ν' αλλοιώ-νεται, μέχρι πού ένας λυγμός έσφι-ξε τον λαιμό του. Τό φαινόμενοέμεινε ανεξήγητο, μέχρι πού μιαβδομάδα αργότερα — τότε τά νέαδέν ταξίδευαν μέ τή σημερινή τα-χύτητα— όταν ή κυρία Μπερτράνέφθασε στό νησί προς συνάντησητού συζύγου της, άπ' τό Παρίσι,

Page 60: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

είπε στους δύο άνδρες, ότι τήν 11ηώρα της 1ης Μαρτίου, ή ΖοζεφίναΜποαρναί, πρώτη σύζυγος του Να-πολέοντα είχε πεθάνει ξαφνικά.

Στις 14 Ιουνίου 1955, και ώρα16 και 45', στο Μπόστον, ό νεαρόςΤσεχοσλοβάκος εργάτης Δαυίδ Σι-ζέκ, ενώ δούλευε μαζί με άλλουςσυναδέλφους του γύρω από έναναγωγό νερού, αισθάνθηκε ξαφνικάμια ταραχή. Προσπάθησε νά ηρε-μήσει, όμως μιά έξαψη τον συνε-πήρε, και σάν αυτόματο πήδησεμέσα σέ ενα ταξί. Φαίνεται απί-στευτο, άλλα ύπό το κράτος μιαςανεξήγητης κατάστασης, άρχισεαμέσως νά υποδεικνύει στον οδη-γό δρόμους πού πρώτα δεν γνώρι-ζε και τέλος έφτασε μπροστά σέμιά στοά πού ήταν σκαμμένη πάνωσ' ενα λόφο. Στό πλάι της εισόδουήταν ενα φορτηγάκι ενός εργολά-βου των υδραυλικών εγκαταστά-σεων, άδειο όμως. Ο Σεζίκ, ούτεκοίταξε, μόνο έτρεξε προς τή στοά,όπου, ανάμεσα σ' ενα σωρό καδρό-νια και χώματα είδε ενα χέρι νάξεπροβάλει. Αμέσως ό Σιζέκ άρχι-σε νά σκάβει και σέ λίγο κατόρθω-σε νά βγάλει από τά μπάζα, τοναδελφικό του φίλο Αλεξ Νίκολς.Τό ρολόι του παρ' ολίγο θύματοςκαθώς χτύπησε πάνω στις πέτρες,είχε σταματήσει ακριβώς στις 11και 45'...

Και ενα ακόμα περιστατικό. Στις16 Ιουλίου 1963, ή κυρία ΚάθρηνΜπέντφορντ άπ' τό Λονδίνο, ξύ-πνησε ξαφνικά τή νύχτα: ήταν ήώρα 4.20' τό πρωί... Είχε τήν εντύ-πωση ότι είχε ακούσει τήν κόρητης Πωλίν, πού άπό δυο βδομάδεςβρισκόταν σέ τουριστική περιήγη-ση στά Βαλκάνια, νά καλεί σέ βοή-θεια.

Λίγες ώρες αργότερα, τό ραδιό-διόφωνο άρχισε νά μεταδίδει τάνέα: τή νύχτα, ένας τρομερός σει-σμός είχε ισοπεδώσει τά Σκόπια.Τέσσερεις μέρες αργότερα, όταντό κομματιασμένο πτώμα της Πω-λίν βρέθηκε κάτω άπ' τά ερείπια,ή κυρία Μπέντοφορντ πληροφορή-θηκε ότι ή κόρη της σκοτώθηκετήν ώρα πού τό ξενοδοχείο Μακε-δονία σωριαζόταν σ' ερείπια άπ'τον σεισμό: ήταν ή ώρα 4.20' τόπρωί, της 26ης Ιουλίου 1963.

Τό Θιβέτ

Τέτοια περιστατικά έχουμε πάμ-πολα. Φανερώνουν τήν ακρίβειαμιας αυθόρμητης τηλεπάθειας όμωςδέν έξηγούν — αλίμονο — τόν μη-χανισμό τού φαινομένου. Για νά

Αυστηρές προπαρασκευαστικές ασκήσεις χαρίζουν στους μοναχούς τούΘιβέτ υπερφυσικές δυνατότητες.καταλάβουμε τό μυστικό, θά έπρε-πε νά εξακριβώσουμε τις περιπτώ-σεις της ελεγχόμενης τηλεπάθειας,όμως τέτοια αποτελέσματα όπωςείδαμε στό προηγούμενο κεφάλαιομας τηρούνται απολύτως μυστικά.

Θελήσαμε νά πληροφορηθούμεσχετικά άπό τους αγίους και τουςφακίρηδες Ινδούς και Θιβετιανούς:όμως αυτοί αρκέστηκαν νά μαςπουν άπλως, ότι ή τηλεπαθητικήεπικοινωνία, ειναι ενα φαινόμενοτόσο φυσικό ώστε δέν πρέπει κα-θόλου νά μας εκπλήττει, γιατί δένπεριέχει κανένα υπερφυσικό στοι-χείο.

Είναι μιά επιστήμη πού μπορείν' αποκτηθεί με τή βοήθεια ενόςδασκάλου. Δέν ζητά οπωσδήποτενά μπει κανείς σέ έκσταση, φτά-νει μιά βαθιά και ψυχική κατά-σταση.

Η τηλεπάθεια είναι γνωστή στηνΑνατολή και εξασκείται προ πάν-

των στό Θιβέτ από παλαιότατουςχρόνους—όμως άπό λίγους μυη-μένους και όχι άπό όλους. Γιατί;Και γιατί αυτοί πού μπορούν νάτήν διδάξουν σέ όλους, δέν τό κά-νουν, μόνο περιορίζονται σέ λίγους«εκλεκτούς»:

Πάντοτε κατά τους Θιβετιανούς— ακόμα και αυτούς πού δέν ξέρουννά τήν εξασκήσουν — ή τηλεπά-θεια δέν είναι άλλο παρά ή τέχνη ηή ικανότητα νά έρχεται κανείς σέεπαφή και νά κατανοεί τά ηλεκτρο-μαγνητικά κύματα του εγκεφάλουάλλων ανθρώπων ή όντων. Φτά-νει νά προσαρμόζεται στό ακρι-βές μήκος κύματος της εκπομπήςτους. Τέτοια τηλεπαθητικά κύμα-τα, μπορούν νά προκαλέσουν στονπαραλήπτη, είτε είναι μυημένοςείτε όχι, και οράματα τά όποια μπο-ρούν νά προέρχονται είτε άπό πη-γές ενσαρκωμένων όντων είτε άπόπνευματικές πηγές μή ένσαρκωμέ-

58

Page 61: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

νων όντων, δηλαδή σε καταστάσειςσυνείδησης ή ύποσεινήδησή του.

Τηλεπαθητικής φύσης είναι επί-σης και ή επικοινωνία πού γίνεταιμέ τους ιερούς Διδασκάλους. Καισέ ορισμένα μέρη αναδίδονται ορι-σμένα κύματα, πού φέρουν σέ τη-λεπαθητική επαφή τους πιστούςμέ τά πνεύματα πού συχνάζουν στάίερά αυτά μέρη.

Επίσης πολλές θρησκείες παρα-δέχονται την ύπαρξη μιας δύναμηςπού ακτινοβολεί, πνευματικά φυ-σικά, πού εδρεύει σέ ορισμένα ίεράμέρη και καθοδηγεί τους πιστούς.Οποιος θέλει νά λάβει μια βοή-

θεια εκ των ανω, προσπαθεί νάμεταδώσει τηλεπαθητικά τήν ενδό-μυχη επιθυμία του. Οταν πετύχειή επικοινωνια, ή βοήθεια είναι σί-γουρη. Η προσευχή της χριστια-νικής θρησκείας δεν έχει άραγετον ίδιο σκοπό.

Οί Θιβέτιανοι γι' αυτό το πρά-γμα είναι πολύ μεθοδικοί. Αυστη-ρές προπαρασκευαστικές ασκή-σεις χαρίζουν στον δόκιμο μοναχότήν ικανότητα της αυτοσυγκέντρω-

σης σ' ενα ακριβές σημείο: καιιδού, αμέσως γίνεται ένας θαυμά-σιος παραλήπτης, μέ τήν απαιτού-μενη ικανότητα νά συντονίζετε προςτον αποστολέα. Ορισμένοι έχουνσυχρόνως και τη δύναμη της εκπομ-πής μηνυμάτων και μόνον αυτοί,οί διαλεχτοί, ακολουθούν πλέονμιά άλλη διαδικασία διδασκαλίας.Απαιτείται μιά απόλυτη κυριαρχίαπάνω στον φυσιολογικό και πνευ-ματικό τομέα, πρέπει νά γίνει έναάδειασμα του μυαλού απ' τις σκέ-ψεις, το όποιο γίνεται έτσι εναόργανο ώστε ν' αποφευχθούν μιάσυνάντηση ή ανακάτεμα των κυμά-των πού έρχονται μ' αυτά πού εξέρ-χονται.

Αρχίζουν από μιά κοντινή από-σταση πού συνεχώς γίνεται μεγα-λύτερη, καθώς Διδάσκαλος και οπα-δός αυτοσυγκεντρώνονται και επι-κοινωνούν, συγκρίνοντας κάθε τό-σο τ' αποτελέσματα του διαλογι-σμού τους — όχι του πειράματος —για νά διορθώσουν τυχόν σπάνιεςπαρεκκλίσεις. Τέλος πρέπει νά υ-πάρχει ή ικανότητα της συνεχούς

επαφής άπό πολύ μακρινές απο-στάσεις, πολλά χιλιόμετρα δηλαδή,γιά μιά επικοινωνία μέ ανθρώπουςμη μεμυημένους ή και μέ ζώα.

Πάρα πολύ ενδιαφέρουσα είναιή αναφορά επί του προκειμένου,του καθηγητή Τζιουζέππε Τούτσι,του περίφημου εξερευνητή και με-λετητή των ανατολικών προβλη-μάτων, πού έτυχε νά είναι αυτό-πτης μάρτυρας τού παρακάτω πε-ριστατικού:

Κατά τη διάρκεια μιας αποστο-λής στο Θιβέτ, ο οδηγός έχασετον προσανανολισμό του, και τόδρόμο φυσικά, και ήταν αδύνατονά ξαναπροσανατολιστει. Η ανη-συχία κόντευε νά γίνει πανικός ό-ταν είδαν ενα μοναχό νά κατεβαί-νει απ' τό βουνό και του ζήτησαντή βοήθεια του. Ο μοναχός τουςείπε ότι θα καλούσε έναν υπηρέτηγια νά τους δείξει το δρόμο. Ύστε-ρα, απομακρύνθηκε λίγο, κάθισεκαι άρχισε ν' αύτοσογκεντρώνεται.Μετά άπό λίγο, ένας υπηρέτης πα-ρουσιάστηκε απ' τό βάθος της κοι-λάδας, πήγε στον καθηγητή Τούτσι,

Από τό βάθος της κοιλάδας ήρθε ένας υπηρέτης που τον είχεκαλέσει ό μοναχός... και τό καραβάνι ξαναπήρε τό δρόμο τουπρος την «στέγη του κόσμου...».

59

Page 62: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

λέγοντας ότι έλαβε οδηγίες απ' τονμοναχό γιά να οδηγήσει το καρα-βάνι στον σωστό δρόμο. Πράγμαπού έκανε πολύ ήρεμα, και ξανά-φυγε πάλι από τό ίδιο μονοπάτιπού είχε έρθει.

Η άποψη της επίσημης επιστήμης

Ξαναγυρίζοντας στή Δύση, βρί-σκουμε την επίσημη επιστήμη ναπροσπαθεί νά αποδείξει ότι ή μαν-τεία, τό δράμα καί τό μαγνητικόκύμα τής σκέψης είναι μηχανισμοίτου ανθρώπινου εγκεφάλου καί τουςεπιστήμονες σέ μεγάλη προσπά-θεια ενεργοποίησης των κέντρωντης μνήμης, και τού μυαλού, μέτήν βοήθεια των ηλεκτρικών δονή-σεων. Φυσικά, απρόσμενα αποτε-λέσματα δεν έλειψαν: ενα απ' τάάτομα πού είχαν υποβληθεί σ' αυ-τά τά πειράματα είπε ότι ακούσετις φωνές τών οικείων του πού κά-ποτε είχαν μιά θυελλώδη συζήτησηόταν αυτός ήταν παιδί. Ενας άλλος,ξαναειδε τη σκηνή ενός επεισοδίουτης παιδικής ηλικίας του μέ όλεςτις λεπτομέρειες.

Αυτά τά αποτελέσματα μας απο-δεικνύουν ότι ό μηχανισμός πούκάνει τον εγκέφαλο νά λειτουργείείναι ηλεκτροχημικός. Και ίσως ήδύναμη του μηχανισμού αύτού, προ-

καλεί τήν τηλεπάθεια, τό τηλεόρα-μα, τήν μαντεία, δηλαδή, ή τήντηλεακουστική. Εχει παρατηρηθείάλλωστε ότι ορισμένα άτομα πούυποφέρουν άπό ορισμένης μορφήςτρέλα, όπως κοινώς λέγεται, έχουνμεγάλη ικανότητα στο νά εξημε-ρώνουν ζώα και έχουν μιά μεγάληανοσία έναντι τών πολύ αγρίωνζώων. Δηλαδή τά άγρια αυτά ζώαδεν τους πειράζουν. Στά άτομααυτά, ή φυσιολογική λειτουργίατου εγκεφάλου ειναι μερικώς ή ολό-τελα περιορισμένη, ενώ ό ύπερσυ-νειδητός τομέας έχει μεγαλύτερηδραστηριότητα. Σ' αυτό νά οφεί-λονται, άραγε, οί φωνές πού άκού-νε οί τρελοί;

Γιά τήν επιστημονική ερμηνείατης τηλεπάθειας, αναπτύχθηκανπολλές θεωρίες, μερικές άπο τιςόποιες είναι μεν πειστικές και αλη-θοφανείς στον θεωρητικό τομέα,αλλά δεν έχουν καμιά ανταπόκρι-ση στην πραγματικότητα της πρα-κτικής. Θά αναφερθούμε σέ μιά,ίσως τήν πιό καινούρια: ό δόκτωρΑντρίγια Πουχάρικ, ένας νευρο-ψυχολόγος τών Ηνωμένων Πολι-τειών της Αμερικής, είναι πεπει-σμένος ότι γιά νά γίνει τηλεπαθη-τική επαφή μεταξύ δύο ανθρώπωνπρέπει νά υπάρχουν οί αντίστοιχεςπροϋποθέσεις ψυχικές και όργανι-

κές. Ο παραλήπτης δηλαδή θάπρέπει νά βρίσκεται σέ μιά κατά-σταση όπου τό «παρασυμπαθητικό»μέρος του νευρικού συστήματοςθά πρέπει νά είναι σέ υπερδιέγερ-ση, ενώ ο αποστολέας τού μηνύμα-τος, αντίθετα, θά πρέπει νά έχεισέ υπερδιέγερση τό αντίθετο μέροςτού νευρικού συστήματος, τό λε-γόμενο «συμπαθητικό».

Αυτή ή θεωρία αναφέρεται κυ-ρίως σέ περιπτώσεις τηλεπάθειαςμεταξύ ατόμων πού ή ζωή τους βρί-σκεται σέ μεγάλο κίνδυνο, ή είναιετοιμοθάνατοι — κατάσταση οργα-νισμού σέ γενικό συναγερμό, υπέρ-ταση, αύξηση τού καρδιακού ρυ-θμού — και άλλα άτομα τά οποίαή κοιμούνται ή, μακάρια και ήρεμα,εξασκούν τήν καθημερινή τους ερ-γασία— ηρεμία, γενική χαλάρωση,Ο Δρ. Πουχάριν, όμως δέν σταμά-τησε εδώ, υποστηρίζει ότι τή στι-γμή της τηλεπαθητικής επικοινω-νίας, ή αύξηση της δραστηριότη-τας του παρασυμπαθητικού προκα-λεί στον αποστολέα μιαν αύξησηστον τομέα της βαρύτητας, ενώστον παραλήπτη συμβαίνει τό αν-τίθετο. Επομένως, αν ό παραλή-πτης τοποθετηθεί σέ μέρος μέ λι-γότερη βαρύτητα άπ' αύτη πού εί-ναι συνηθισμένος νά βρίσκεται,αυτό του αυξάνει τήν ικανότηταλήψης, όπως ακριβώς αντίθετα, ε-νας πομπός δυναμώνει αν βρεθείσέ μέρος όπου ή βαρύτητα είναιμεγαλύτερη. Ισως γι' αυτόν τό λό-γο τά πειράματα πού γινόντουσανστον Ναυτίλο, πραγματοποιούντανσέ διάφορα βάθη καί ζώνες, όπουή φυσική βαρύτητα παρουσίαζε διαφορές ανάλογες μέ τήν απόστασηάπό τόν φυσικό ή τόν μαγνητικόΠόλο.

Κατά τή γνώμη τού Αγγλου νευ-ροφυσιολόγου Δρ Ούώλτερ Γκραίη,γνωστού σ' όλο τόν κόσμο γιά τιςέρευνες του σχετικά μέ τή λειτουρ-γία τού εγκεφάλου: Οί τηλεπαθητι-κές εκπομπές ειναι ενα ανεπανά-ληπτο χαρακτηριστικό κάθε ανθρώ-που, ακριβώς όπως συμβαίνει μέτά δακτυλικά αποτυπώματα, Ενατυπικό προσωπικό χαρακτηριστικόδηλαδή πού θά επιτρέπει μέ από-λυτη ακρίβεια νά αναγνωρίζεταιό εγκέφαλος πού τό έχει παράγειχωρίς νά είναι δυνατό νά γίνει κα-νένα λάθος στον καθορισμό τούατόμου άπό παρεμβολή ή μεσολά-

Μέ την βοήθεια ηλεκτρονικών οργά-νων —ECG— προσπαθούν νά ανα-λύσουν τά εγκεφαλικά κύματα.

60

Page 63: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

βηση άλλων ομοειδών κυμάτων.Ούτε με τή βοήθεια ηλεκτρομαγνη-τικών οργάνων ενεργείας, — όπωςσυνέβαινε κατά τή διάρκεια του τε-λευταίου παγκοσμίου πολέμου, ό-που οί ραδιοφωνικές εκπομπές δια-κόπτονταν ή μεταδίδονταν λάθοςή μέ παρασιτικές παρεμβολές, κ.λπ.

Και έτσι, τα ατομικά υποβρύχιαπού δέν μπορούν να επικοινωνή-σουν ραδιοφωνικά όταν βρίσκον-ται έν καταδύσει, θά λαμβάνουνμηνύματα, διά της τηλεπαθητικήςόδού...

Ο Δρ Μάκ Ντόναλντ Κρίτσελεϋτου Σικάγου, δήλωσε ότι τόσο όγραπτός όσο και ό προφορικός λό-γος, θ' αφήσουν τή θέση τους σεενα άλλο είδος συνεννόησης, τηςσκέψης, όταν μπορέσουμε νά εκ-μεταλλευτούμε τις ακόμα άγνωστεςσέ μας ικανότητες τού εγκεφάλουμας. Θά συνομιλούν εγκέφαλος μέεγκέφαλο: είναι ή ίδια ή βασικήαρχή τής τηλεπάθειας.

Θά φτάσουμε έτσι στό σημείο «νάσυνεννούμαστε χωρίς νά μιλάμε».Τά πάντα θά είναι πιό διακριτικά,πιο προσωπικά, πιό άμεσα, χωρίςφόβο ότι τά μυστικά μας μπορείνά μεταδοθούν μέ παρεμβολή ή καίνά φανερωθούν. Θά ειναι μιά πρα-γματική επανάσταση χωρίς προη-γούμενο στις συνήθειες μας καί τήνκοινωνική ζωή μας,

Ακριβώς όπως παράδοξη καί ε-παναστατική μας φαίνεται ή θεω-ρία, ότι όχι μόνον ό εγκέφαλος αλ-λά ό οργανισμός ολόκληρος παρά-γει ηλεκτρομαγνητικά κύματα καίαυτό το είχαν δηλώσει ήδη στονκαιρό τους και ό Παράκελσος καίό Μεσμέρ.

Οί αδένες, οί μύς καί τά κύτταραπαράγουν κύματα, τό ανθρώπινοσώμα είναι μιά ηλεκτρική γαλβα-νική γεννήτρια: ή βιοηλεκτρονικήβασίζεται πάνω σ' αυτήν τήν αρχή.

Στόν Καναδά εφαρμόζεται ή ψυ-χανάλυση μέ τή βοήθεια ηλεκτρο-δίων. Στό Παρίσι αρχίζουν νά κά-νουν θεραπείες μέ βιοηλεκτρικάκύματα, χωρίς ηλεκτρόδια, μά μέανθρώπινα μαγνητικά πεδία. Εναυγιές όργανο παράγει κύματα πούμπορούν νά θεραπεύσουν ενα άρ-ρωστο όργανο.

Η βιοηλεκτρομαγνητική γεννή-θηκε! Η μελέτη των ψυχικών φαι-νομένων, μέ βάση τή νέα επιστή-μη μας δείχνει μέ μοναδική σαφή-νεια πόσο στενά δεμένα μεταξύτους είναι τά φαινόμενα τής μαν-τείας, τής αγιοποίησης ακόμα καίτής ενόρασης κατά τά λεγόμενα

Οί γεωμετρικές εικόνες μεταδίδονται καλά. Πείραμα σέ εργαστήριο τουΚαίμπριτζ από τον καθηγητή Ρίτσαρντ Γκρέγκορυ.

του Γερμανού φυσικού ΠασκουάλεΓιορντάν.

Μά ύστερα απ' όλα όσα είπαμεπιό πάνω, πώς άραγε γίνεται ή τη-λεπαθητική επικοινωνία; Η επί-σημη επιστήμη ή οποία τόσο και-ρό δέν ήθελε ούτε κάν νά λάβειύπ' όψη αυτά τά φαινόμενα, τώρακάνει τόσα καί τόσα πειράματαώστε νά πιστοποιήσει ή επισημο-ποιήσει τήν πραγματικότητα τώνίδιων φαινομένων. Γιατί τά δέκαδισεκατομμύρια εγκεφαλικών κυτ-τάρων πού σχηματίζουν ένα μέτριομυαλό, παράγουν όλα μαζί, έναηλεκτρονικό ρεύμα μόλις ενός δε-κάτου του Βολτ, αλλά παράγουνκαί δονήσεις τόσο ισχυρές ώστενά είναι ικανές νά διαπεράσουν ο-ποιοδήποτε φράγμα καί νά διασχί-σουν τήν μεγαλύτερη απόσταση.

Κατά τήν διάρκεια τών τηλεπα-θητικών πειραμάτων μεταξύ Λον-δίνου καί Λένιγκραντ, οί Αγγλοιμελετητές καθηγητές Αντονυ Κόρ-νελλ καί Μέντχαρστ, παρατήρη-

σαν ότι οί εγκέφαλοι τών υπνωτι-σμένων αποστολέων καί παραλη-πτών, παρήγαγαν άγνωστες ακτι-νοβολίες, τόσο δυνατές ώστε ν' αφήνουν ίχνη πάνω στις φωτογραφικέςπλάκες πού ειχαν πάνω απ' το κε-φάλι τους, κατά μοναδικό τρόπο.Τό φαινόμενο αυτό εξαφανιζότανμόλις τά άτομα ξαναγύριζαν στήφυσιολογική τους κατάσταση. Συ-νήθως αυτά τά πειράματα πού γί-νονται στό εργαστήριο, επιτυγχά-νουν κατά τό 70 % σχεδόν. Είναιαρκετό βέβαια αυτό, αλλά είναι νω-ρίς ακόμα γιά μιά πρόβλεψη αντι-κειμενική πάνω στα παραψυχολο-γικά πειράματα.

Πάντως γιά μιά καθημερινή επι-κοινωνία χρειάζεται απόλυτη ακρί-βεια καί οί εγκέφαλοι θά πρέπειεπί πλέον νά εξασκηθούν ώστε νάδέχονται γρήγορα καί χωρις δια-κοπή ή καθυστέρηση μηνύματα πο-λύπλοκα η απρόσμενα, άγνωσταδηλαδή. Μόνο τότε ή επικοινωνίαθά είναι δυνατό νά γίνει σέ όλακαί μέ τή μεγαλύτερη ταχύτητα.

61

Page 64: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

Η τηλεπάθεια και ή τηλεόραση

Πριν ό Μάγιερς εφεύρει τονλόγο, ή τηλεπάθεια ονομαζόταν«εκπομπή της σκέψης». Τώρα, γιάτήν επίσημη επιστήμη, ό όροςέχει εκλεπτυνθεί. Γιατί; Λόγω τηςσπουδαιότητας πού μπορεί νά έχειγιά τήν επιστήμη και γιά τή ζωήμας μιά τέτοια εφαρμογή. Μιά αξιο-λόγηση ίσως ανάλογη μέ τήν τηςατομικής ενέργειας. Ενα μυστή-ριο ίσως ανάλογο μέ αυτό της ανώ-μαλης λήψης τών τηλεοπτικών προ-γραμμάτων, όμως ή εικόνα δέν μπο-ρεί νά αναμεταδοθεί, γιατί ή καμ-πύλη της γης σταματά τά μικροκύ-ματα, εμποδίζοντας τα έτσι νά φτά-σουν ως τήν κεραία. Ορισμένεςφορές όμως κατά τήν διάρκεια μιαςκακοκαιρίας, τά φορτισμένα στρώ-ματα της ατμόσφαιρας γίνονται οίαναμεταδότες τών εικόνων ευκο-λύνοντας έτσι τις παράξενες αυτέςεκπομπές.

Μιά μέρα του 1958, στην Αγ-λία, ελήφθη μιά αμερικανική εκπο-μπή. Τότε δεν υπήρχαν οί ειδικοίδορυφόροι και γι' αυτό τό λόγοτο φαινόμενο ήταν περίεργο: γιατίή εκπομπή αυτή άνηκε σέ ενα πρό-γραμμα πού από τέσσερα χρόνιαείχε πάψει νά αναμεταδίδεται. Πώςμπορεί νά εξηγηθεί αυτό τό φαι-νόμενο; Τά τηλεοπτικά κύματα ή-ταν αδύνατο νά είχαν ξαναγυρίσειστή γη μετά από τόσο καιρό, γιατίουσιαστικά θά έπρεπε νά ήταν τόσοανίσχυρα ώστε ή λήψη νά ήταναδύνατη. Τό φαινόμενο έχει κατα-χωρηθεί σέ ντοσιέ F.F., δηλαδήFile and Forget, Ταξινομήστε καιΞεχάστε.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στηντηλεπαθητική εκπομπή: ό διευθυν-τής τού Ινστιτούτου Μεταφυσικήςτών Παρισίων, Μ.Ρ. Βαρκολλιέ, δή-λωσε ότι ανακάλυψε μερικούς νό-μους γιά τό φαινόμενο αυτό:

Η τηλεοραματική εικόνα απαρ-τίζεται πολλές φορές άπό διάχυταστοιχεία—όπως ακριβώς συμβαί-νει μέ τήν τηλεόραση — καί εν συ-νεχεία ενώνεται, αλλά πολλές φο-ρές μέ αντίθετη σειρά. Τά γεωμε-τρικά απλά σχήματα μεταδίδονταιαρκετά καλά, καί έτσι εξηγείταικαι ή επιτυχία πού συναντάμε κατάτά πειράματα μέ τά χαρτιά Ζέν-νερ.

Ομως λόγω του διαλυτού τώνστοιχείων της εικόνας, ενα τετρά-γωνο μπορεί νά αναμεταδοθεί όχιακριβώς έτσι, αλλά σάν τέσσερειςγωνίες σκόρπιες εδώ καί εκεί στοδιάστημα.

Αυτά πού συχνότερα καί ευκολό-τερα αναμεταδίδονται είναι οί ψυχι-κές καταστάσεις και εικόνες κίνη-σης, αυτά πού πολύ δύσκολα ανα-μεταδίδονται είναι τά σύμβολα τάκαθαρά αφηρημένα.

Μπορεί επίσης νά παρατηρηθείκαί μιά σχετική καθυστέρηση: δη-λαδή ή εικόνα δέν φτάνει αμέσωςστον προορισμό της αλλά μετά εναδευτερόλεπτο ή ένα λεπτό ή μετάάπό μέρες!...

Νά υπάρχει άραγε καμιά σχέσημέ τό φαινόμενο της καθυστερημέ-νης τηλεοπτικής εκπομπής πού άνα-φέραμεν πιο πάνω;

Η τηλεπάθεια γιά τόν μέλλον μας

Είναι αλήθεια ότι ή ήμέρα πούθά βλέπουμε μέ τά δάχτυλα μας εί-ναι πολύ κοντά. Ηδη υπάρχουνάνθρωποι πού κρατώντας ενα γράμ-μα στό χέρι τους, ξέρουν ήδη μέτήν αφή τί ακριβώς περιέχει πριντό ανοίξουν. Τά δάχτυλα μας θάσυνηθίσουν νά «βλέπουν» διά τηςαφής; Θά μπορέσουμε τότε όλοιμας νά βλέπουμε χωρίς τή βοή-θεια της δράσης, όπως οί ψυχομε-τρητές;

Στήν Ανατολή υποστηρίζουν ότιμπορούν καί βλέπουν χωρίς τά μά-τια τους: μερικοί άνθρωποι μέ δε-μένα μάτια μπορούν νά περάσουνμιά κλωστή απ' τή βελόνα, και όχιμόνο μιά φορά ούτε συμπτωμα-τικά.

Μιά κοπέλλα σέ κατάσταση ύπνωσης και μέ τά μάτια δεμένα, διά-βασε ενα βιβλίο σέ μικρή απόστα-ση άπ' αυτή. Αν όμως παρεμβαλό-ταν ενα εμπόδιο ανάμεσα σ' αυτήνκαί στό βιβλίο, τότε δέν μπορούσενά διαβάσει. καί αυτό είναι εναφαινόμενο πού παραμένει ανεξή-γητο.

Στήν προϊστορία, ό άνθρωποςήταν έντελώς άοπλος καί περιτριγυ-ρισμένος άπό άγρια θηρία καί φο-βερά ερπετά. Πώς μπόρεσε άραγενά επιζήσει: Η δύναμη τών προ-πατόρων μας πάνω στα ζώα νάήταν άραγε εγκεφαλική; Οί πιστοίστήν Ινδία καί οί βουδιστές ίε-ρεις, πηγαίνουν μέχρι σήμερα βα-θιά μέσα στή ζούγκλα πού είναιγεμάτη άπό κάθε λογής άγρια ζώα,κυρίως τίγρεις ανθρωποφάγους, καιπερνούν όλη τή νύχτα διαλογιζό-μενοι, καί χωρίς όπλο, Δέν ανα-φέρθηκε ποτέ κανένα περιστατικόχαμού κανενός άπ' αυτούς. Ο ρώ-σος φιλόσοφος Γκεόργκ ΙβάνοβιτςΓκουρτζίγιεφ έλεγε ότι ό άνθρωποςείναι ένα προϊόν μή τελειοποιημέ-

νο: ή φύση τόν ανέπτυξε μέχρι ενόςσημείου, αφήνοντας τον ελεύθερονά παλέψει γιά νά φτάσει σέ εναανώτερο σημείο συνείδησης ή νάμείνει γιά πάντα ενα μισοτελειω-μένο όν.

Τελειώνοντας έχουμε δυό παρα-τηρήσεις νά κάνουμε: Απ' τή μιάπλευρά παρακολουθούμε μιά εκδή-λωση σχετική μέ τις θεωρίες περίμαγνητισμού, πού πρώτος ό Μέ-σμερ άντιλήφτηκε τον 18ο αιώνα,καί βλέπουμε μιά διερεύνηση τώνθεωριών περί της ψυχικής ακτι-νοβολίας. Ετσι τά «μαγικά» φαι-νόμενα του ανθρώπινου μαγνητι-σμού μπαίνουν σέ μιά πειραματικήσειρά υπό τήν εξουσία πλέον τηςεπιστήμης. Από τήν άλλη πλευρά,έχουμε μιά εξήγηση επιστημονικήτών αρχαίων και μυστηριωδών άρ-χων τού αποκρυφισμού, σχετικάμέ τις στρίγγλες καί τις κατάρεςκ.λπ., η τών προφητών πού μετα-φέρουν τή θεία βούληση καί τιςεντολές καί τών σοφών τού Θιβέτπού διαλογίζονται.

Η μαγεία είναι ή τέχνη τού υπερ-φυσικού. Μιά μέρα ή παραφυσικήπροσπάθεια γίνεται πρακτική καίπροχωρεί προς τήν επικράτεια τηςεπιστήμης όταν ακολουθεί τό πεί-ραμα. Κατ' αυτόν τόν τρόπο χάνε-ται τό άποκρυφιστικό χαρακτηρι-στικό τού φαινομένου και λαμβά-νει πιά τήν υπόσταση της τεχνικής,τών επιτευγμάτων πού είναι οικεία,μετρημένα, αναλυτικά, καί τό φαι-νόμενο, υποταγμένο στήν έπιστή-μη, ξαναδίνεται καί πάλι στον κό-σμο.

Τό «θαύμα» δέν υπάρχει πιά γιάτόν άνθρωπο του εργαστηρίου.

Στο επόμενο το τρίτοκαι τελευταίο μέρος

62

Page 65: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ΝΕΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΧΟΛΕΡΑΣ

Η χολέρα είναι μιά άπο τις σημαντικότερες μά-στιγες της ανθρωπότητας. Οι επιδημίες χολέρας πα-νικοβάλλουν ολόκληρους λαούς, γιατί οι συνέπειες τηςασθένειας αυτής είναι δυνατόν να εξοντώσουν σε σύν-τομο χρονικό διάστημα μεγάλο ποσοστό κατοίκων τωνπεριοχών όπου ένσκύπτει.

Η χολέρα χαρακτηρίζεται άπό ακατάσχετη διάρ-ροια και αφυδάτωση, πού οφείλεται στη δράση τηςχολερικής τοξίνης. Αν και ή επιδημική αυτή ασθέ-νεια είναι γνωστή άπό τήν αρχαιότητα, το μόνο γνω-στό κατ' ουσία ειναι ότι ή τοξίνη αύτη παράγεταιάπό τό βάκιλλο της χολέρας και απορροφάται άπότον εντερικό βλεννογόνο. Μόλις τα τελευταία χρόνιαανακαλύφθηκε πώς ακριβώς δρα ή τοξίνη αυτή. Τόεπίτευγμα ανήκει στον Δρ Μάικ Φήλντ, καθηγητήτου Πανεπιστημίου Τζών Χόπκινς.

Τό επόμενο βήμα, δηλαδή ή εφαρμογή της ανακά-λυψης για τήν παραγωγή του νέου εμβολίου έγινεάπό τον καθηγητή Ρίτσαρντ Φινκελχτάιν, του Πανε-πιστημίου του Τέξας. Ο καθηγητής αυτός έκανεπροκαταρκτικά πειράματα μέ τα όποία έδειξε ότιή τοξίνη της χολέρας μπορεί νά χρησιμεύσει σανβάση εμβολίου κατά της χολέρας, και μάλιστα πολύπιο αποτελεσματικού άπό τό χρησιμοποιούμενο μέχρςσήμερα, πού παρασκευάζεται άπό νεκρούς βακίλ-λους. Η χρησιμότητα του παλαιού εμβολίου παρου-σιάζεται περιορισμένη. Και τούτο γιατί, πρώτον, ήπροστασία πού παρέχει είναι συχνά ανεπαρκής καί,δεύτερο, γιατί ακόμα καί όταν είναι πλήρης διαρκείλίγους μήνες, εως ένα χρόνο κατ' ανώτατο όριο. Οεμβολιασμός μέ τήν αδρανή χολερική τοξίνη φαίνεταιότι δέν παρουσιάζει τά δύο αυτά μειομεκτήματα.

Οπωσδήποτε έχει αρχίσει ήδη ή προεργασία γιατήν εκτεταμένη δοκιμαστική εφαρμογή του νέου εμβο-λίου. Εάν τά αποτελέσματα αποδειχτούν ικανοποιη-τικά, τό εμβόλιο χολερικής τοξίνης θά χορηγηθεί σεμεγάλες ποσότητες στον αγροτικό πληθυσμό τουΜπάγκλα Ντές, ως καί άλλων χωρών στις όποίεςή φοβερή ασθένεια παρουσιάζεται σάν ενδημική.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΩΝ ΠΑΓΕΤΩΝΩΝ

Οπως ή Σελήνη αποτελεί ενα «Μουσείο ΦυσικήςΙστορίας» για τό πλανητικό μας σύστημα, έτσι καίή Ανταρκτική φυλάσσει ακόμα αρκετά μυστικά πούάφορούν ολόκληρη τη Γη. Η απουσία φυτικού κόσμουκαί ή σταθερότητα του κλίματος, επέτρεψαν νά δια-τηρηθούν ορισμένα στοιχεία ικανά, ίσως, νά φωτί-σουν μερικές σκοτεινές καί ανεξερεύνητες εποχές τηςιστορίας της Γης.

Ε τ σ ι ό γεωλόγος Α. Gaou, άφού μελέτησε δεί-γματα τού υπεδάφους της Ανταρκτικής, κατέληξεστο συμπέρασμα ότι, πιθανώς, ή εποχή των παγετώ-

νων οφείλεται σε ηφαιστειακή σκόνη πού παρέμεινεγιά πολύ στην στρατόσφαιρα της γήινης ατμόσφαιρας.

Τά δείγματα του υπεδάφους της Ανταρκτικήςπού μελέτησε ό Gaou περιέχουν μεγάλη αναλογίαηφαιστειακής σκόνης καί στάχτης. Η ηλικία τηςσυμπίπτει μέ τήν εποχή των παγετώνων. Η έρευνα,έξ άλλου, τού εδάφους των περιοχών τών ηφαιστείωντης Ανταρκτικής οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ή σκόνηπού βρέθηκε άπό τον Gaou δέν προέρχεται μόνο άπότά ηφαίστεια της περιοχής αυτής, αλλά άπό άλλοκυρίως μέρη του πλανήτη μας.

Α π ό τά στοιχεία αυτά, συμπεραίνει ό Gaou, οτιπυκνό στρώμα ηφαιστειακής σκόνης στην ατμόσφαι-ρα απορροφούσε καί ανακλούσε τήν ηλιακή ενέργειασέ μεγάλο ποσοστό κατά τή μακρινή εκείνη εποχήμέ αποτέλεσμα νά πέσει σημαντικά ή μέση θερμο-κρασία στην επιφάνεια του πλανήτη μας. Αυτό είχεσάν αποτέλεσμα νά εμφανιστούν οι παγετώνες.

Η θεωρία αυτή, ότι δηλαδή ή πτώση της θερμο-κρασίας καί ή δημιουργία τών παγετώνων οφείλεταισέ ηφαιστειακή σκόνη πού αιωρήθηκε επί πολύ στηνατμόσφαιρα, δέν είναι νέα. Ομως, τά σοβαρά στοι-χεία μέ τά όποια τήν υποστηρίζει ό Gaou, έρχονταιγιά πρώτη φορά νά τήν επιβεβαιώσουν.

στό ερώτημα, πώς βρέθηκε, ή πώς έφτασε στηνΑνταρκτική ή ηφαιστειακή σκόνη άπό τά διάφορασημεία της επιφάνειας τής Γης, ή απάντηση είναιαρκετά απλή. Είναι γνωστό ότι άπό τήν ίσημερινήζώνη τής Γης, ρεύματα αέρα θερμαινόμενα ανέρχον-ται σέ μεγάλα ύψη. Τή θέση τών αερίων αυτών μαζώνάναπληρούν άλλες αέριες μάζες άπό τις δύο πολι-κές περιοχές, γι' αυτό παρατηρούνται στο μέν βόρειοημισφαίριο βόρειοι άνεμοι, στό δε νότιο ημισφαίριονότιοι άνεμοι. Δηλαδή, καί στις δύο περιπτώσεις,άνεμοι άπό τις ψυχρές προς τις θερμές περιοχές τουπλανήτη μας, καί μάλιστα σέ χαμηλό υψος. Ο αέραςτής ίσημερινής περιοχής πού ανεβαίνει σέ μεγαλύ-τερα ύψη, οδηγείται προς τους πόλους, όπου ψύχεταικαί τείνει νά άνήπληρώνει τον αέρα πού άπό τις πολι-κές περιοχές οδηγείται προς τον ισημερινό.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΑΡΤΗΡΙΟΣΚΛΗΡΩΣΗ;

Αιματολογικές εξετάσεις πού έγιναν σέ 2.000 παι-διά τής πολιτείας της Αριζόνας, απέδειξαν ότι πολ-λά άπ' αυτά τά παιδιά είχαν μεγάλη αναλογία χολη-στερόλης στό αίμα τοας. Αυτό βέβαια αποτελεί παρά-δοξο, γιατί ποτέ μέχρι σήμερα δέν είχε επισημανθείαυτό τό φαινόμενο σέ παιδιά. Είναι γνωστό ότι ήχοληστερόλη είναι ένα άπό τά κύρια αίτια τής αρτη-ριοσκλήρωσης καί κατ' επέκταση, τών σοβαρών καρ-διακών παθήσεων.

Η ιατρική αύτή έρευνα αποδεικνύει ότι ή αρτηριο-σκλήρωση, πού είναι κατά βάση ασθένεια παρατηρού-μενη σέ άτομα μεγάλης ηλικίας, είναι δυνατό νά παρα-τηρηθεί καί σέ άτομα νεαρής ή και παιδικής ηλικίας.Επομένως, οι παιδίατροι πρέπει νά κάνουν συχνέςαιματολογικές εξετάσεις στους μικρούς πελάτες τους,γιά νά προλαβαίνουν τις αναπόφευκτες συνέπειες πούθά εκδηλωθούν αργότερα.

63

Page 66: 057 αινίγματα του σύμπαντος 07

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Η ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Κατά τη διεξαγωγή επιστημονικής εργασίας στοΚέντρο Ιατρικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Τζώρ-τζτάουν, προέκυψε ένα εντελώς απροσδόκητο, αλλάκαι ενδιαφέρον συμπέρασμα. Η ομάδα έρευνας τουΠανεπιστημίου αυτού ανακάλυψε ότι τα λευκά αιμο-σφαίρια εκείνων των ατόμων πού πάσχουν άπό αλλερ-γίες δεν εξουδετερώνουν τις «ξένες» και επιβλαβείςουσίες πού διεισδύουν στο σώμα με την ιδια αποτε-λεσματικότητα πού τις εξουδετερώνουν τα λευκάαιμοσφαίρια τών ανθρώπων πού δεν πάσχουν άπόαλλεργίες. Δηλαδή, οι αλλεργίες, οφείλονται, πιθα-νώς, σε κάποια περίεργη και άγνωστη επί του παρόν-τος, αδράνεια τών λευκών αιμοσφαιρίων.

Η εργασία τών επιστημόνων τού Τζωρτζτάουν,πιστεύεται ότι θά οδηγήσει, μεταξύ τών άλλων, σεαπλό διαγωνιστικό τεστ, για τα διάφορα είδη αλλερ-γιών, πράγμα πού δεν υπάρχει μέχρι σήμερα.

σύγχρονης τεχνικής νά παράγεται μεγάλη ποσότηταενέργειας με το σύστημα της «τεχνητής φωτοσύν-θεσης».

ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ

Η παραγωγή εκμεταλλεύσιμης ενεργείας κατά τάπρότυπα και τις διεργασίες πού συναντιώνται στήφύση, είναι μια προσπάθεια πού διαρκώς εντείνεταισε πολλά ερευνητικά κέντρα σ' ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Δρ Τ. Μπάσσαμ, καθηγητής τού Πανεπιστη-μίου της Καλιφόρνιας, προσπαθεί νά εκμεταλλευτείχημικές διεργασίες της φωτοσύνθεσης, για την παρα-γωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Φωτοσύνθεση είναι ή χημική εκείνη διεργασία μέτήν οποία τά φύλλα τών φυτών μετατρέπουν τό διο-ξείδιο τού άνθρακα σε οξυγόνο μέ τή βοήθεια τηςενέργειας τού φωτός. Εκτος αύτού όμως, στά φύλλα,ή ενέργεια του φωτός διασπά τά μόρια του ύδατοςστά δύο συστατικά τους: τό οξυγόνο, σε άεριώδημορφή, πού διαχέεται στην ατμόσφαιρα, και μιά ου-σία, ανάλογη προς τό υδρογόνο, πού δεν εμφανίζε-ται σαν αέριο. Ο Δρ. Μπάσσαμ, ανακάλυψε μιά μέ-θοδο μέ τήν οποία τά φύλλα τών φυτών είναι δυνατόνά «υποχρεωθούν» νά παράγουν και τό υδρογόνο ύπόάεριώδη μορφή.

Σύμφωνα μέ ανακοίνωση τού ίδιου, είναι δυνατόνά κατασκευαστούν κατάλληλες κυψέλες ή «τεχνητάφύλλα» πού νά δίνουν, μέ φωτοσύνθεση, οξυγόνο καιυδρογόνο ύπό άεριώδη μορφή. Τό οξυγόνο και τόυδρογόνο πού θά παράγεται κατ' αυτό τον τρόπο,θά χρησιμοποιούνται στη συνέχεια γιά τήν παραγωγήηλεκτρισμού είτε μέσω ειδικών στοιχείων, σαν εκείναπού χρησιμοποιούνται στά διαστημόπλοια, ή μέ κα-τάλληλες γεννήτριες, πού θά λειτουργούν μέ υδρο-γόνο.

Ο Δρ Μπάσσαμ πιστεύει οτι τό πρόβλημα έγκει-ται στην απαίτηση όπως ό παραγόμενος ηλεκτρισμόςείναι εκμεταλλεύσιμος. Δηλαδή στην απαίτηση της

ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ ΑΠΟ ΑΛΟΥΝΙΤΗ

Οι ανάγκες της διεθνούς άγορας σε αλουμίνιο αναγ-κάζει τους αρμοδίους γεωλόγους, μεταλλειολόγουςκαι χημικούς - μηχανικούς διαφόρων χωρών νά άνα-ζητούν νέα ορυκτά καί νέους τρόπους παραγωγήςτού πολύτιμου αύτού μετάλλου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ή προσπάθεια, τουγεωλόγου - μηχανικού Ν. Στήβενς νά βρει τρόπο πα-ραγωγής άλoυμιvίου άπό τον άλουνίτη. Αν επιτύχειή προσπάθεια τού Στήβενς, τότε ό βωξίτης δεν θάείναι ή μοναδική εκμεταλλεύσιμη πρώτη ύλη για τοσκοπό αυτό, άρκεί ο τρόπος που θά χρησιμοποιηθείνά συμφέρει οικονομικά. Ας σημειωθεί ότι υπάρχουνχημικοί τρόποι απομόνωσης του αλουμινίου άπό τόνάλουνίτη, άλλα ή βιομηχανική παραγωγή απαιτεί άφ'ενός μεν οικονομική άφ' ετέρου δε μεγάλη παραγωγή.

Ο άλουνίτης είναι χημική ένωση του καλίου, να-τρίου, άργιλίου - αλουμινίου - οξυγόνου και υδρογό-νου. Μέχρι προ λίγων ετών θεωρείτο σάν σπάνιοορυκτό πού συναντάται κυρίως σε ηφαιστειογενείς πε-ριοχές. Ομως, τά τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαντεράστια κοιτάσματα άλουνίτου στην Αμερική καισυγκεκριμένα στο νοτιοδυτικό τμήμα της πολιτείαςΓιούτα. Σημαντικά κοιτάσματα άλουνίτου απαντούνκαι στην Ελλάδα, στις ηφαιστειογενείς περιοχές τηςΜήλου και της Σαντορίνης. Σήμερα, πιστεύεται ότιό άλουνίτης δέν είναι καθόλου σπάνιο ορυκτό, καιεπομένως είναι ανάγκη νά ανακαλυφθεί οικονομικάσυμφέρων τρόπος γιά τήν εκμετάλλευση του. Ολααυτά οδήγησαν σε σειρά ερευνών, άπό τις όποιες προ-κύπτει ότι πράγματι ό αλουνίτης μπορεί νά συναγω-νιστεί πολύ καλά τόν βωξίτη σάν πρώτη ύλη γιάτήν παραγωγή αλουμινίου.

Επειδή δέν υπάρχει πείρα στην εκμετάλλευση τούάλουνίτου, θά απαιτηθούν νέου τύπου μηχανήματακαί εγκαταστάσεις, πράγμα, πού συνεπάγεται υψηλόκόστος παραγωγής γιά τά πρώτα εργοστάσια, αλλάκαί νέους δρόμους στην έρευνα καί στις μηχανολο-γικές κατασκευές. Ιδιαίτερη δυσκολία παρουσιάζειτό γεγονός ότι ό άλουνίτης συνοδεύεται, συνήθως,άπό θειο καί θειικά άλατα, μέ αποτέλεσμα τή σοβαρήμόλυνση της ατμόσφαιρας, άπό τά αέρια — κυρίωςδιοξείδιο τού θείου — πού εκλύονται όταν πυρακτω-θεί τό ορυκτό.

Παρά τις υπάρχουσες δυσκολίες στην παραγωγή,καί παρά τήν έλλειψη πείρας, πιστεύεται ότι σύντομαθά ξεπεραστούν τά εμπόδια άστε νά αρχίσει ή βιο-μηχανική παραγωγή αλουμινίου άπό άλουνίτη.

64