07. Spyridakis-Ανθρωπολογικές Αναγνώσεις της Νεοτερικότητας- Καρλ Πολάνυι

8/13/2019 07. Spyridakis-Ανθρωπολογικές Αναγνώσεις της Νεοτερικότητας- Καρλ Πολάνυι

http://slidepdf.com/reader/full/07-spyridakis- 1/19

Ανθρωπολογικές Αναγνώσεις της Νεοτερικότητας: Καρλ Πολάνυι

Μάνος Σπυριδάκης

Οδηγίες για τους Φοιτητές

Εκπαιδευτικοί Στόοι

Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι η παρουσίαση και ανάλυση της άποψης του Καρλ

Πολάνυι για την οικονομία της αγοράς, όπως αυτή η οπτική διαμορφώηκε μ!σα απότην οπτική της κοινωνικής ανρωπολογίας"

Σ!νδεση του Ε"# $ε το υπάρον έντυπο εκπαιδευτικό υλικό

#εν υπάρ$ει

%ρόνοι και &ρόποι 'ελέτης του Ε("(#(

%ο συγκεκριμ!νο &"#"'" καλό α ήταν να μελετάται παράλληλα με το (ι(λίο, Καρλ

Πολάνυι, )**+, -εγάλος -ετασ$ηματισμός, .ήνα/ 0ησίδες" &πίσης, με το

άρρο, -" Σπυριδάκης, )**1, ικονομία της .γοράς, ικονομική .νρωπολογία καιΚοινωνική Πολιτική/ 2 συμ(ολή του Καρλ Πολάνυι στην κριτική της οικονομικής

διαμόρφωσης της νεωτερικότητας, στον υπό !κδοση τόμο, Σ" Κονιόρδος 3επιμ"4,

Κοινωνική Σκ!ψη και 0εωτερικότητα, .ήνα, εκδόσεις 56789:8;<" =ια το τμήμα

αυτό του &"#"'" απαιτείται μία ε(δομάδα προσεκτικής μελ!της"

Περίληψη

Σκοπός

Προσδοκώμενα αποτελ!σματα

>ννοιες κλειδιά

&ισαγωγή

?ιογραφικά στοι$εία

-εγάλος -ετασ$ηματισμός



2 Κριτική του Πολάνυι

Πολάνυι και η ικονομική .νρωπολογία

.ντί Συμπεράσματος

#ραστηριότητες

?ι(λιογραφία

Περίληψη

Στο παρόν κεφάλαιο επι$ειρείται να αναδει$εί η συμ(ολή του Καρλ Πολάνυι στην

ιστορική και ανρωπολογική διερεύνηση της συγκρότησης του οικονομικού

φαινομ!νου στο #υτικό κόσμο" .ναλύεται η διαδικασία διαμόρφωσης της !ννοιας

της οικονομίας της αγοράς και ο τρόπος με τον οποίο αυτή σημάδεψε την πορεία της

νεοτερικότητας στον #υτικό κόσμο" %!λος αναδεικνύεται η συμ(ολή των αναλυτικών

εργαλείων της οικονομικής ανρωπολογίας στη διερεύνηση και ε@!ταση της πορείας

αυτής καώς και ο τρόπος που ο Πολάνυι τα ενσωμάτωσε στο σημαντικό αυτό γιατην κοινωνική επιστήμη εγ$είρημα"

Σκοπός

Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι η παρουσίαση και ανάλυση της άποψης του Καρλ

Πολάνυι για την οικονομία της αγοράς, όπως αυτή η οπτική διαμορφώηκε μ!σα από

την οπτική της κοινωνικής ανρωπολογίας"

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Aταν α !$ετε ολοκληρώσει τη μελ!τη αυτού του κεφαλαίου, α είστε σε !σηνα

γνωρίBετε,

Cστοι$εία για τη Bωή και τη δράση του Καρλ Πολάνυι

Cτα συστατικά μ!ρη της νεοφιλελεύερης εωρίας και οικονομίας

Cτην ανρωπολογική προσ!γγιση της !ννοιας του οικονομικού στη #υτική κοινωνία

Cτις ιστορικ!ς παραμ!τρους μετά(ασης στην οικονομία της αγοράς ως τμήμα της

νεοτερικότητας

Cτην επανανακάλυψη του Πολάνυι από τη σύγ$ρονη κοινωνική επιστήμη

Cτη συμ(ολή της κοινωνικής ανρωπολογίας στις κοινωνικ!ς επιστήμες

Εισαγωγή

2 ε@!ταση της !ννοιας της οικονομίας της αγοράς τίεται στο στό$αστρο της

ανάλυσης του Πολάνυι από πολύ νωρίς μ!σα από την ανρωπολογική και την

ιστορική προσ!γγιση" &πι$ειρεί να αναδεί@ει το μη$ανισμό λειτουργίας τηςκαπιταλιστικής οικονομίας μ!σα από την ανάλυση της !ννοιας της



αυτορρυμιBόμενης αγοράς και πως αυτή !φτασε να γίνει οικουμενική αρ$ή σε όλους

τους τομείς της ανρώπινης δράσης"

2 οπτική του !τει σημαντικά Bητήματα για τη σ$!ση οικονομίας και κοινωνίας και

ιδιαίτερα για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία $ρειάBεται επιτακτικά να

αναδιοργανώσει τους οικονομικούς της εσμούς, ώστε οι εμελιακ!ς !ννοιες τηςδιανομής, της αμοι(αιότητας και της ανταλλαγής να αποτελ!σουν τις αρ$!ς μιας

οικονομίας σ$εδιασμ!νης εις όφελός της" .πό την άποψη αυτή φανερώνεται η ίδια η

αναλυτική $ρησιμότητα και συμ(ολή της Κοινωνικής .νρωπολογίας, μ!σα από τον

υποκλάδο της ικονομικής .νρωπολογίας, στην επιστημονική ανάλυση της !ννοιας

του οικονομικού στο #υτικό κόσμο αλλά και η !ση του σημαντικού αυτού διανοητή

στη σημερινή γεωγραφία των κοινωνικών επιστημών εν γ!νει"

Βιογραφικά στοιχεία

Πολάνυι γεννήηκε στη ?ι!ννη από εύπορους ε(ραίους γονείς το +DDE" -αBί με τα

άλλα δύο του αδ!λφια ανατράφηκε στο ρησκευτικό πλαίσιο του Προτεσταντισμού"

πατ!ρας του ήταν μη$ανικός σιδηροδρόμων" Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο

της ?ουδαπ!στης, όπου αν!πτυ@ε σημαντική πολιτική δράση ιδρύοντας μια φοιτητική

οργάνωση με το όνομα FΚύκλος του =αλιλαίουG" 2 δράση του τον εμπόδισε να

ολοκληρώσει τις σπουδ!ς του στη ?ουδαπ!στη, πράγμα που επετεύ$η σε !να

περιφερειακό Πανεπιστήμιο στην %ρανσυλ(ανία" -ετα@ύ του +1+) και +1+H

ε@άσκησε το δικηγορικό επάγγελμα στο γραφείο του είου του και τον Iούνιο του

+1+H αν!λα(ε τη !ση του =ραμματ!α σε !να ν!ο πολιτικό κόμμα, το &νικό Κόμμα

των JιBοσπαστών Πολιτικών" Στό$ος του ήταν να υποστηρι$εί από την αγροτική

τά@η και την ανερ$όμενη αστική τά@η της υγγαρίας, ο οποίος όμως ανακόπηκε με

το @!σπασμα του Πρώτου Παγκόσμιου πολ!μου" ίδιος !λα(ε μ!ρος στον πόλεμοπολεμώντας στα εδάφη της =αλικίας" Στα +1)* !φυγε για τη ?ι!ννη όπου και

συνάντησε τη γυναίκα του, την KLM9N O6PQR9STN, μια μά$ιμη κομουνίστρια, την οποία

και παντρεύτηκε στα +1)U" %ην περίοδο εκείνη η ?ι!ννη φημίBονταν για τη Fσ$ολή

της στα οικονομικάG και εί$ε τρα(ή@ει το ενδιαφ!ρον των Vγγλων και .μερικανών

συντηρητικών οικονομολόγων της περιόδου" &@άλλου από εκεί @εκίνησε την καρι!ρα

του !νας από τους διασημότερους υπερασπιστ!ς του οικονομικού φιλελευερισμού, ο

W" XNR8T, ο οποίος προσλήφηκε από το YM9ZM9 [P\MML M] ^PM9M_`PS στο aονδίνο,

με σκοπό να αντιμετωπίσει την άλλη αυεντία της επο$ής τον, b"c"d8R98S, ο οποίος

τότε ήταν στο Πανεπιστήμιο του eN_:;`Z<8 3fMLN9R`Y8g`77 )**E/ H4".πό τότε και για

μια δεκαετία περίπου Bούσε από την αρρογραφία στο αριστερό οικονομικό !ντυπο

της επο$ής, Der Oesterreichische Volkswirt , και μετά την άνοδο του φασισμούμετανάστευσε στην .γγλία" &κεί προσπαούσε να επι(ιώσει παραδίδοντας μαήματα

στην &κπαιδευτική >νωση &ργατών, !ναν ε@ωπανεπιστημιακό οργανισμό και επίσης

!δινε διαλ!@εις σε αμερικανικά Πανεπιστήμια" .πό το +1H+ μ!$ρι και το +1HU

συν!γραψε το πιο πολυσυBητημ!νο !ργο του, Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός , μια

πραγματεία πάνω στη φύση του καπιταλισμού" -ετά τον πόλεμο !γινε επισκ!πτης

καηγητής των οικονομικών στο eML6_:`N h9`g8;S`7R διαμ!νοντας μόνιμα στο

ντάριο του Καναδά, επειδή οι αρ$!ς δεν επ!τρεπαν στη γυναίκα του να εισ!λει στις

2"Π"." λόγω F(ε(αρημ!νουG κομμουνιστικού παρελόντος" %ο +1ij, αφού εί$ε

συντα@ιοδοτηεί, ε@!δωσε μαBί με τους e" k;89S:8;< και X" f8N;SM9 το συλλογικό

τόμο με τίτλο, r!"e !#" $!rketi# the %!rl& %'(ires" Στον Καναδά, τ!λος, @εκίνησε

την !κδοση του περιοδικού )o*%+iste#ce, το πρώτο τεύ$ος του οποίου συν!πεσε με



το άνατο του το +1EH" %ο +1DE οι στά$τες του επεστράφησαν στην αγαπημ!νη του

υγγαρία, όπου η γυναίκα του εί$ε ήδη αφτεί"

!εγάλος !ετασχηματισμός"

%ο σημαντικότερο πνευματικό!ργο του Πολάνυι ήταν το (ι(λίο με τίτλο, FΟ

Μεγάλος Μετασχηματισμός G 3he ,re!t r!#s-or'!tio#4"+ %ο !γραψε στις αρ$!ς της

δεκαετίας του +1H*, ενόσω (ρίσκονταν στις 2νωμ!νες Πολιτείες και εκδόηκε για

πρώτη φορά το +1HH στο πλαίσιο ενός κλίματος υπ!ρ(ασης της κρίσης που εί$ε

δημιουργηεί από το οικονομικό κρα$ του +1)1 και !ναρ@ης του #εύτερου

Παγκόσμιου πολ!μου από τις δυνάμεις του ά@ονα, ο οποίος ήταν ακρι(ώς το

αποτ!λεσμα της κρίσης αυτής"

%ο !ργο αυτό, πηγή αναφοράς για τους κοινωνικούς επιστήμονες μ!$ρι και τις ημ!ρες

μας και πιο ειδικά για την κοινωνιολογία και την κοινωνική ανρωπολογία,

πραγματεύεται μια κομ(ικής σημασίας μετά(αση/ το τ!λος μιας επο$ής και

συνεπακόλουα ενός πολιτισμικού και κοινωνικού συστήματος, όπως αυτό εί$ε

διαμορφωεί μ!$ρι και τα μ!σα του +Dου αιώνα περίπου και τη διαδικασία

μετασ$ηματισμού του κατά τη διάρκεια του +1ου αιώνα μ!$ρι και την περίοδο

!ναρ@ης του #εύτερου Παγκόσμιου πολ!μου, όπου το ν!ο σύστημα !$ει πλ!ον

αρ$ίσει να σταεροποιείται και να (ρίσκει το δρόμο του" 2 μήτρα του

μετασ$ηματισμού και κατά συν!πεια του ν!ου συστήματος ήταν η !ννοια της

αυτορυμιBόμενης αγοράς και οι κανόνες που τη $αρακτήρισαν"

στό$ος του Πολάνυι δεν !γκειται απλώς στο να αναδει$τεί ο τρόπος με τον οποίο!$ουμε σήμερα φάσει να (ιώνουμε και να εννοιολογούμε το σύστημα της κοινωνίας

της αγοράς αλλά και στο να φανερωεί ο μη$ανισμός, ο οποίος γ!ννησε και καόρισε

τη φύση του καπιταλιστικού συστήματος, Bήτημα το οποίο εί$ε απασ$ολήσει

προηγούμενα σημαντικ!ς φυσιογνωμίες στο $ώρο των κοινωνικών επιστημών, όπως

ο cN;l, ο O6;T\8`_ και ο m8:8;, το !ργο των οποίων και γνώριBε ε@άλλου" =ια τον

Πολάνυι το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο του +1 ου αιώνα ήταν μοναδικό διότι ο

μετασ$ηματισμός συγκεκριμ!νων εσμικών μη$ανισμών και δομών επ!φερε μια

κατακλυσμιαία αλλαγή, η οποία α αφορούσε ολόκληρη την υφήλιο και α ε@!(αλε

σε πρωτοφανείς πολεμικ!ς διαμά$ες και (ιαιότητες"

%ο εσμικό πλαίσιο της περιόδου, κυρίως όπως εί$ε αρ$ίσει να διαμορφώνεταισταδιακά από το +ji* !ως το +Di* περίπου και μετά 3Y`8 +11+/ ))U4 στηρίBονταν σε

τ!σσερις πυλώνες/ +" το σύστημα ισορροπίας δυνάμεων" =ια περίπου εκατό $ρόνια,

από το +D+i !ως το +1+H ο δυτικός πολιτισμός διήγε τον (ίο του σ$εδόν αναίμακτα,

π!ρα από μερικ!ς σποραδικ!ς περιπτώσεις, κυρίως λόγω της επιρροής που ασκούσαν

τα διενή επενδυτικά συμφ!ροντα στις μεγάλες δυνάμεις της επο$ής" )" ο διενής

κανόνας του $ρυσού" Σύμφωνα με τον κανόνα αυτό, η σύνδεση των διαφόρων

νομισμάτων πραγματοποιούνταν διαμ!σου του σταερά καορισμ!νου (άρους τους

σε $ρυσό" >τσι, τα νομίσματα ήταν μετατρ!ψιμα σε $ρυσό και αυτός μπορούσε να

ε@άγεται και να εισάγεται ελεύερα" κανόνας αυτός κατ!ρρευσε οριστικά το +1UU

σηματοδοτώντας συνάμα και την κατάρρευση της παραδοσιακής παγκόσμιας

οικονομίας" U" η αυτορυμιBόμενη οικονομία" =ια τον Πολάνυι το στοι$είο αυτόαποτ!λεσε καn όλη τη διάρκεια του +1ου αιώνα την κυρίαρ$η δύναμη που καόριBε



την ανρώπινη Bωή και το (ασικότερο $αρακτηριστικό του σύγ$ρονου καπιταλισμού"

2 προ!λευσή του ανι$νεύεται αυτή την περίοδο στην .γγλία όπου η γη, η εργασία

και το $ρήμα εμπορευματοποιούνται οδηγώντας σε αυτό που ονόμασε οικονομία της

αγοράς" &δώ ο μετασ$ηματισμός επ!δρασε καταλυτικά αλλάBοντας τα κίνητρα της

δράσης των κοινωνικών υποκειμ!νων/ η οικονομία της κοινωνίας που προηγούμενα

εμελιώνονταν στο κίνητρο της συντήρησης, στην περίοδο αυτή άρ$ισε ναεμελιώνεται στο κίνητρο του κ!ρδους" %α πάντα λογίBονται ως προoόντα και η

κοινωνική αναπαραγωγή των υποκειμ!νων (ασίBεται σε απολα(!ς που προ!ρ$ονται

από πωλήσεις" >τσι, ο +1ος αιώνας με τη διαμεσολά(ηση της εκμη$άνισης

$αρακτηρίσηκε από την εμπορευματοποίηση του ανρώπου και της φύσης" H" το

φιλελεύερο κράτος" 2 αυτορυμιBόμενη αγορά δεν ήταν δυνατό να λειτουργήσει ως

σύστημα δί$ως !ναν διοικητικό p γραφειοκρατικό μη$ανισμό ο οποίος α

επαγρυπνούσε για την ομαλή του λειτουργία" %ούτο με μια πρώτη ματιά φαντάBει

παράδο@ο εν σ$!ση με τις αρ$!ς του LN`SS8Qp]N`;8, ωστόσο δεν είναι, σύμφωνα με τον

Πολάνυι, καόσον μια απόλυτα εννοούμενη αυτορυμιBόμενη αγορά α στρ!φονταν

ενάντια στον ίδιο της τον εαυτό" +1ος αιώνας !γινε μάρτυρας μια αντιCτάσης

αναφορικά με την εμφάνιση της αυτορυμιBόμενης αγοράς/ δημιούργησε τιςπροqπο!σεις προστασίας της κοινωνίας από τις δυνάμει καταστροφικ!ς συν!πειες

της οικονομίας της αγοράς" ι κυ(ερνήσεις παρεν!(αιναν νομοετικά με σκοπό την

προστασία της παιδικής και γυναικείας εργασίας, των εργασιακών συνηκών, του

ωραρίου, της γης, ακόμα και του φυσικού περι(άλλοντος από τη μόλυνση" 2

μακροοικονομική αστάεια και ανασφάλεια της οικονομίας της αγοράς

αντιμετωπίστηκε κεντρικά από τις κυ(ερνήσεις με σκοπό την αποφυγή της

καταστροφής της κοινωνίας από τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς" Σύμφωνα

με τον Πολάνυι, Fακόμη κι εκείνοι που επιυμούσαν διακαώς τη συρρίκνωση των

κρατικών ευυνών ή εκείνοι που η φιλοσοφία τους απαιτούσε τον περιορισμό των

κρατικών δραστηριοτήτων, δεν μπορούσαν παρά να ενισ$ύσουν το κράτος με ν!ες

ε@ουσίες, όργανα και εργαλεία απαραίτητα για την εδραίωση του LN`SS8Qp]N`;8G

3Πολάνυι )**+/ +UD4"

Aταν, ωστόσο, αναφ!ρεται κανείς στον όρο οικονομία της αγοράς $ρειάBεται να

λαμ(άνει υπόψη του ότι δεν πρόκειται για μια διαδικασία και πολύ περισσότερο για

!ναν μη$ανισμό που !ρ$εται από τα (άη της ιστορίας της ανρώπινης κοινωνίας" 2

!ννοια της αγοράς καεαυτή απαντάται σε διαφορετικ!ς μορφ!ς, διαφορετικ!ς

κοινωνίες και διαφορετικ!ς ιστορικ!ς περιόδους" 2 οικονομία της αγοράς, ως

αυτορυμιBόμενο σύστημα, όμως, είναι !να σ$ετικά πρόσφατο φαινόμενο το οποίο

κάνει την εμφάνισή του στις αρ$!ς του +1ου αιώνα δια$ωρίBοντας εσμικά την

κοινωνία σε οικονομική και πολιτική σφαίρα" .ρ$ή της αυτορυμιBόμενης αγοράςήταν η !ννοια του κ!ρδους το οποίο Fεδραιώηκε ως δικαίωση της δράσης και της

συμπεριφοράς στην καημερινή BωήG 3Πολάνυι )**+/ UE4" %!τοιου είδους εσμικός

δια$ωρισμός δεν εί$ε επισυμ(εί στους μ!$ρι τότε γνωστούς κοινωνικούς

σ$ηματισμούς, όπως το φυλετικό σύστημα οργάνωσης ή η φεουδαρ$ία"

2 αυτορυμιBόμενη αγορά ως εσμός @εκίνησε και μορφοποιήηκε στην .γγλία

σ$εδόν ταυτό$ρονα με την εμφάνιση της (ιομη$ανικής επανάστασης" >ως τότε,

σύμφωνα με τον Πολάνυι, η αγορά δεν ήταν παρά !νας $ώρος όπου διενεργούνταν η

ανταλλαγή ή η αγοραπωλησία και δεν εί$ε καμία σ$!ση με την οικονομία της αγοράς

του +1ου αιώνα, όπως διατείνονταν οι οπαδοί του οικονομικού φιλελευερισμού, οι

οποίοι εωρούσαν ότι όπου εντοπίBονταν ανταλλαγή ή νόμισμα α υπήρ$ε καιελεύερη αγορά 3#ημητρίου +1j1/ H+4 προ(άλλοντας κατn αυτόν τον τρόπο !ννοιες



που αφορούν μεταγεν!στερες διαδικασίες σε παρελούσες μορφ!ς της αγοράς

επιδιώκοντας να δικαιολογήσουν την οικονομία της αγοράς ως αναπόφευκτη και

FφυσιολογικήG ε@!λι@η των πραγμάτων"

Πολάνυι αποδεικνύει ότι η οικονομία της αγοράς δεν ήταν το αποκορύφωμα μιας

εγγενούς διαδικασίας αλλά !να ιστορικά διακριτό φαινόμενο, όπου το οικονομικόσύστημα 3το οποίο δεν ταυτίBεται με την οικονομία της αγοράς4 Fοργανώνεται με

(άση $ωριστούς εσμούς, οι οποίοι (ασίBονται σε συγκεκριμ!να κίνητρα και

προσδίδουν συγκεκριμ!νο S7N76SG 3Πολάνυι )**+/ i14" >τσι, η κοινωνία πρ!πει να

λειτουργήσει με τ!τοιο τρόπο, ώστε να επιτρ!ψει σε αυτό το σύστημα να τεεί σε

κίνηση" 2 επεν!ργεια αυτής της ιστορικά προσδιορισμ!νης διαδικασίας σήμανε ότι

αντί η οικονομία να (ασίBεται στις κοινωνικ!ς σ$!σεις, οι τελευταίες (ασίBονται στο

οικονομικό σύστημα"

.φετηρία αυτής της διαπίστωσης αποτ!λεσε το γεγονός ότι μολονότι οι πλείστες

ιστορικά προσδιορισμ!νες κοινωνίες διενεργούσαν εμπορικ!ς ανταλλαγ!ς αυτό δεν

συνεπάγονταν αναγκαστικά και τη δημιουργία αγορών με τη μορφή που τιςγνωρίBουμε σήμερα ή καλύτερα, με τη μορφή που άρ$ισε να εμφανίBεται από τον +1 ο

αιώνα και μετά" -!$ρι και τις απαρ$!ς εμφάνισης της (ιομη$ανικής επανάστασης

στην .γγλία οι ανταλλαγ!ς λάμ(αναν $ώρα σε τοπικ!ς αγορ!ς C σε $ωριά, πόλεις ή

ακόμα και λιμάνια C όπου οι παραγωγοί και οι τε$νίτες πωλούσαν τα προoόντα τους"

2 εμ(!λεια της αγοράς, ήδη από τον +Hο αιώνα για την .γγλία, ήταν τοπική και

δια$ωρισμ!νη από το εμπόριο μεγάλων αποστάσεων" .πό τα μ!σα του +Eου αιώνα

περίπου η $ώρα αυτή εί$ε jE* τοπικ!ς αγορ!ς όπου οικονομικ!ς συναλλαγ!ς

λάμ(αναν $ώρα σε τακτική (άση 3e\N;7;8S +1Di/ H+*CH++4" &κεί, η απλή

εμπορευματική παραγωγή ήταν προσανατολισμ!νη στην τοπική κατανάλωση και στις

επαναλαμ(ανόμενες διαπροσωπικ!ς αλληλοδράσεις ανάμεσα στους άμεσους

παραγωγούς και τους καταναλωτ!ς" ι τοπικ!ς πολιτικ!ς αρ$!ς ρύμιBαν τους όρους

διεν!ργειας των εμπορικών δοσοληψιών και πρόστιμα επι(άλλονταν σε εμπόρους

που υπερ!(αιναν τους κανόνες" ι τοπικ!ς αυτ!ς αγορ!ς δεν υφίσταντο ως τόποι

καορισμού των τιμών των εμπορευμάτων με τη νεοκλασική !ννοια, αλλά

περισσότερο ως κοινωνικ!ς οργανώσεις που διασφάλιBαν την οικονομική ευημερία

της κοινότητας 3fMLN9R` +1jj/ i14" Σταδιακά, η εμπορευματική ανάπτυ@η της

.γγλίας !λα(ε μια δισυπόστατη μορφή" .πό τη μια οι τοπικ!ς αγορ!ς

σταεροποιήηκαν και από την άλλη το εμπόριο εμφανίστηκε ως ε@ειδικευμ!νο

επάγγελμα 3Y`8+11+/ ))D4" Κατά συν!πεια η ακτίνα δράσης του εμπορίου μεγάλωσε

και εν!τα@ε σε αυτή περιο$!ς που !ως τότε, δηλαδή περί τα μ!σα του +E ου αιώνα,

$αρακτηρίBονταν από αυστηρή εσωτερική πειαρ$ία" Σύμφωνα με τον Πολάνυι,μολονότι οι τοπικ!ς αγορ!ς ήταν σημαντικ!ς για τη Bωή της κοινότητας δεν

αποτ!λεσαν από μόνες τους την αφετηρία για το εσωτερικό ή το ενικό εμπόριο

3Πολάνυι )**+/ EH4" %ο εμπόριο αυτό διαμορφώηκε ως τ!τοιο μ!σα από την

παρ!μ(αση του συγκεντρωτικού κράτους, το οποίο σκόπιμα επ!(αλε τον

μερκαντιλισμό στις τοπικ!ς αρ$!ς των πόλεων και των πριγκιπάτων της περιόδου"

μερκαντιλισμός, ως μη$ανισμός πρωταρ$ικής κεφαλαιακής συσσώρευσης

αντιπροσώπευε τα συμφ!ροντα των φορ!ων του εμπορικού κεφαλαίου της περιόδου,

δηλαδή από τον +iο !ως και τον +Dο αιώνα" =ια τους μερκαντιλιστ!ς το κ!ρδος

προ!ρ$ονταν από την κυκλοφορία των αγαών και ο πλούτος συνίστατο σε $ρήμα"

>τσι, (ασική οικονομική πολιτική αποτ!λεσε η συσσώρευση $ρήματος στοεσωτερικό της $ώρας ή του !νους μ!σα από την ε@αγωγή προoόντων στις ε@ωτερικ!ς



αγορ!ς" %ο κράτος, το οποίο εί$ε ήδη αρ$ίσει να σ$ηματίBεται μ!σα από συρρά@εις

και διαμά$ες, αντικαιστώντας σταδιακά από τα μ!σα του +)ου αιώνα το φεουδαρ$ικό

σύστημα άσκησης ε@ουσίας, επ!(αλε αυτό τον μη$ανισμό καόσον λόγω των συ$νών

επιστρατεύσεων (ασίσηκε στο δανεισμό από το εμπορικό κεφάλαιο καώς τα μ!σα

άσκησης φορολογικής πολιτικής ήταν ισ$νά" -ε τη σειρά του, το εμπορικό κεφάλαιο

ε@αρτήηκε από την προστασία που του προσ!φερε το υπό δημιουργίασυγκεντρωτικό κράτος" -ε τον τρόπο αυτό το εμπορικό κεφάλαιο αποτ!λεσε το

μο$λό ενοποίησης από τη σκοπιά της κεντρικής κυ(!ρνησης" >τσι, το εμπόριο

επεκτάηκε στην .γγλία, όπως και στη =αλλία και κατ!λα(ε την πρώτιστη !ση

ανάμεσα στις οικονομικ!ς δραστηριότητες της επο$ής, διαδικασία που επιτείνονταν

και μ!σα από τις εδαφικ!ς επεκτάσεις" 'πήρ@ε, συνεπώς, μια συμ(ιωτική συνήκη

ανάμεσα στις μοναρ$ίες και τον μερκαντιλισμό στην οποία τα οικονομικά

ενδιαφ!ροντα του δεύτερου ικανοποιούνταν μ!σα από τους πολ!μους που διε@ήγαγε

το κράτος 3ό$ι (!(αια με την τρ!$ουσα σημασία του !νους p κράτους4 ως

αποτ!λεσμα των διεκδικήσεων για εδαφική επ!κταση από τους δευτερότοκους

απογόνους της αριστοκρατίας, οι οποίοι δεν εί$αν δικαίωμα στη γη ακρι(ώς επειδή

ήταν δευτερότοκοι 35L8Z\`LL +11H/ ij4"

2 !λευση της (ιομη$ανικής επανάστασης, μ!σα από τον συνδυασμό της επ!κτασης

των αγορών, του ορυκτού πλούτου, των περιφρά@εων του +Dου αιώνα και ό,τι αυτ!ς

προκάλεσαν στην .γγλία της επο$ής, σήμανε την απαρ$ή μια ν!ας περιόδου, στην

ουσία την εδραίωση της οικονομίας της αγοράς" 2 εκμη$άνιση της παραγωγής και η

$ρήση σύνετων μη$ανών συνεπάγονταν τη σύνδεση της παραγωγής με τη

διαδικασία αγοράς και πώλησης" !μπορος εί$ε τη δυνατότητα να επενδύσει σε

εργασία, πρώτες ύλες και στον $ρόνο που απαιτούνταν για την παραγωγή του

προoόντος" >τσι, για τον Πολάνυι, ήταν κατά (άση ο μετασ$ηματισμός του

μερκαντιλισμού σε καπιταλιστική παραγωγή, λίγο p πολύ, όπως τη γνωρίBουμε μ!$ρι

και σήμερα που επ!δρασε καταλυτικά για την ανάδυση μιας ν!ας εσμικής αντίληψης

για την !ννοια της οικονομίας ως αυτορυμιBόμενης αγοράς" Aπως και ο ίδιος τονίBει,

Fόλες οι συναλλαγ!ς μετατρ!πονται σε $ρηματικ!ς συναλλαγ!ς, και αυτ!ς με τη σειρά

τους απαιτούν την εισαγωγή της συναλλαγής σε όλες τις εκφάνσεις της (ιομη$ανικής

Bωής" Aλα τα εισοδήματα πρ!πει να πηγάBουν από την πώληση των προoόντων και,

ανε@άρτητα από τη φύση της πραγματικής πηγής του, το ατομικό εισόδημα πρ!πει να

εωρείται ότι προ!ρ$εται από πώλησηG 3Πολάνυι )**+/ Hi4"

2 συμπεριεκτική αυτή αναφορά στη σ$!ση κράτους, μερκαντιλισμού και

(ιομη$ανικής επανάστασης δεν γίνεται για να επι(ε(αιωεί μια υποτι!μενη Fεωρία

των σταδίωνG, σύμφωνα με την οποία το μ!λλον της ανρωπότητας α ακολουούσεμια προδιαγεγραμμ!νη ε@ελικτική πορεία της οποίας η κατάλη@η είναι εκ των

προτ!ρων γνωστή" rρειάBεται να λαμ(άνουμε υπόψη μας ότι ο Πολάνυι εωρούσε

πως !να τ!τοιο σκεπτικό δεν ταίριαBε στον κοινωνικό επιστήμονα ή στον ιστορικό

της κοινωνίας που επιδιώκει να διερευνήσει τον μη$ανισμό του μετασ$ηματισμού

που !λα(ε $ώρα στη #υτική &υρώπη και ό$ι απλά !να άροισμα γεγονότων και

διαδικασιών τα οποία τα εκλαμ(άνει ως καταλήγοντα στην απόδει@η του αυτονόητου

ή αυτού που ήδη υφίσταται ως πραγματικότητα" =ια τον Πολάνυι τον δεύτερο δρόμο

σκ!ψης ακολουούσαν οι οπαδοί της αυτορυμιBόμενης οικονομίας" ίδιος επεδίω@ε

να φανερώσει τον τρόπο με τον οποίο η μετά(αση στην αυτορυμιBόμενη αγορά

!λα(ε εσμικά $αρακτηριστικά αποσυνδεόμενη από την κοινωνία, μοιάBοντας να

λειτουργεί πάνω και π!ρα από αυτή, για αυτή, αλλά $ωρίς αυτή, όπως ακρι(ώς τοαόρατο $!ρι του k" [_`7\, το οποίο ακρι(ώς επειδή δεν είναι FορατόG από τα



κοινωνικά υποκείμενα, εωρείται ως μια απόμακρη και για αυτό @!$ωρη δύναμη που

προσδιορίBει το μ!λλον και τις τύ$ες της κοινωνίας"

ίδιος αποδ!$εται ότι καμία κοινωνία δεν μπορεί να Bήσει δί$ως κάποια μορφή

οικονομικής οργάνωσης με σκοπό την επίτευ@η των όρων της αναπαραγωγής της"

sστόσο, το (ασικό του επι$είρημα είναι ότι καμία οικονομία πριν από αυτή πουάρ$ισε να διαμορφώνεται από τον +1ο αιώνα δεν ελ!γ$ονταν από την αγορά ως

αυτόνομος εσμός" Σύμφωνα με τη συμ(ατική οικονομική εωρία οι άνρωποι !$ουν

μια φυσική τάση και κλίση για το κ!ρδος και όταν αυτ!ς απελευερωούν, τότε οι

επεν!ργει!ς τους εκ(άλλουν σε ανταγωνιστικ!ς αγορ!ς" .υτός ε@άλλου είναι και ο

πυρήνας του LN`SS8QC]N`;8"

# $ριτική το% Πολάν%ι

Πολάνυι !λα(ε μια αντισυμ(ατική !ση εν σ$!ση με τους υποστηρικτ!ς τουLN`SS8QC]N`;8" 'ποστήρι@ε ότι μια οικονομία της αγοράς, !τσι όπως την προσδιορίσαμε

προηγούμενα, μπορεί να υπάρ@ει μονά$α σε μια κοινωνία της αγοράς" tτάνει λοιπόν

στο συμπ!ρασμα ότι, Fμια οικονομία της αγοράς πρ!πει να περι!$ει όλα τα στοι$εία

της (ιομη$ανίας, συμπεριλαμ(ανομ!νων της γης, της εργασίας και του $ρήματος" Σε

μια οικονομία της αγοράς, το τελευταίο αποτελεί επίσης ουσιαστικό στοι$είο της

(ιομη$ανικής Bωής και η συμπερίληψη του στον μη$ανισμό της αγοράς !$ει, όπως α

δούμε, σημαντικότατες εσμικ!ς συν!πειες" .λλά εργασία και γη δεν είναι άλλο από

τους ανρώπους που απαρτίBουν κάε κοινωνία καώς και από το φυσικό περι(άλλον

μ!σα στο οποίο αυτή υπάρ$ει" 2 συμπερίληψη τους στον μη$ανισμό της αγοράς

σημαίνει την καυπότα@η της κααυτό υπόστασης της κοινωνίας στους νόμους της

αγοράςG 3Πολάνυι )**+/ j)4"

Στο σημείο αυτό εντοπίBεται μια από τις ουσιαστικότερες συμ(ολ!ς και !σεις αυτού

του διανοητή" 2 κοινωνία της αγοράς που φανερώηκε στην .γγλία του +1ου αιώνα

και κατ!κλυσε όλη την υδρόγειο !ως και σήμερα, δι!λυσε παραδόσεις και

κατ!στρεψε την παραδοσιακή δομή κοινωνιών φτάνοντας να !$ει αυτορυμιστική

δύναμη στο μ!τρο που λειτουργούσε αυτόνομα από το κοινωνικό σύνολο" =ια να

γίνει αυτό, ωστόσο, !πρεπε προηγουμ!νως, η εργασία, η γη και το $ρήμα να γίνουν

εμπορεύματα, όπως, παραδείγματος $άριν, το λάδι ή το κρασί" εργάτης με την

υπαγωγή του στους νόμους της αγοράς ήταν αποκομμ!νος από τους παραδοσιακούς

δεσμούς του με την κοινωνία από όπου και προ!ρ$ονταν και η ηική του υπόσταση υπο(αμισμ!νη" 2 εμπορευματοποίηση της γης α !ετε σε κίνδυνο το αγροτικό

δυναμικό της &υρωπαoκής ηπείρου και παρόμοια το $ρήμα, με την

εμπορευματοποίησή του !παψε να λειτουργεί ως απλό μ!σο ανταλλαγής και ο $ρυσός

μ!$ρι και τη δεκαετία του +1U* αντιπροσώπευε την $ρηματιστηριακή (άση που ήταν

απαραίτητη για τη διε@αγωγή του διενούς εμπορίου" sστόσο, για τον Πολάνυι, η

εργασία, η γη και το $ρήμα δεν είναι πραγματικά εμπορεύματα, αλλά πλασματικά

εμπορεύματα, μια νοητική κατασκευή, η οποία δημιουργεί εκείνο το απαραίτητο

οργανωτικό πλαίσιο για τη λειτουργία της κοινωνίας της αγοράς που συναντούμε στις

#υτικ!ς κοινωνίες" 2 εωρητική ε@ήγηση που δίνει για αυτόν τον ισ$υρισμό

εμελιώνεται σε εμπειρικά παραδείγματα από κοινωνίες των οποίων η δομή άρ$ισε

να κλονίBεται με την !λευση του συστήματος της οικονομίας της αγοράς" Aπωςαναφ!ρει, Fη εργασία είναι απλώς !να ακόμη όνομα για μια ανρώπινη



δραστηριότητα που ταυτίBεται με την ίδια τη Bωή και που δεν παράγεται για πώληση

αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους και δεν μπορεί να δια$ωρισεί από την

ανρώπινη Bωή, να αποηκευτεί ή να μετακινηεί" =η, άλλωστε, είναι !να άλλο

όνομα της φύσης, που δεν παράγεται από τον άνρωπο" %!λος, το $ρήμα αποτελεί

απλώς !να τεκμήριο αγοραστικής δύναμης που κατά κανόνα δεν παράγεται, αλλά

δημιουργείται με τον μη$ανισμό της ιδιωτικής και της δημόσιας Πίστης" Καν!να απόαυτά δεν παράγεται για πώληση" 2 απόδοση της ιδιότητας του εμπορεύματος στην

εργασία, τη γη και το $ρήμα είναι ολότελα πλασματικήG 3Πολάνυι )**+/ jU4"

.πό τη στιγμή που η οικονομία της αγοράς στηριBόμενη στην εργασία, τη γη και το

$ρήμα ως πλασματικά εμπορεύματα, ρυμίBει την κοινωνική Bωή, οι επεν!ργειες είναι

σημαντικ!ς και σο(αρ!ς μιας και τα εμπορεύματα αυτά είναι εμελιωδώς

διαφορετικά από τα πραγματικά εμπορεύματα" 2 σημαντικότερη συν!πεια !γκειται

στον καταστροφικό μετασ$ηματισμό της Bωής του ατόμου, της οικογ!νειας, της

παράδοσης και συνεπακόλουα του συνόλου της κοινωνίας" %ο γεγονός αυτό

διαφαίνεται @εκάαρα εάν ρί@ει κανείς μια ματιά στη διαδικασία αποδιάρρωσης των

κοινωνιών εκείνων που ήλαν σε επαφή με το #υτικό πολιτισμό ιδιαίτερα κατά τηνπερίοδο της εμπορικής επ!κτασης και της αποικιοκρατίας" 2 παραδοσιακή δομή των

συστημάτων συγγ!νειας, η αλληλεγγύη των κλαν,) 3Πρόκειται για όρο της

Κοινωνικής .νρωπολογίας ο οποίος αναφ!ρεται σε μια ομάδα γραμμής καταγωγής

που !λκει την προ!λευση της από !ναν κοινό πρόγονο"4 η κοινότητα του $ωριού

διαλύηκαν και οι ιαγενείς κοινωνίες της .φρικής, του &ιρηνικού, της

0οτιοανατολικής .σίας καώς και της .μερικής !$ασαν την πολιτισμική τους

ιδιαιτερότητα και μετατράπηκαν σε περιωριοποιημ!νους αγρότες ή σε κατοίκους

παραγκουπόλεων"

=ια τον Πολάνυι η διαδικασία αυτή εντοπίστηκε πρωταρ$ικά στην ίδια την

&υρωπαoκή ήπειρο, στην .γγλία του +1ου αιώνα, όταν η οικονομία της αγοράς

μετ!(αλε τους κατοίκους της υπαίρου σε φτω$ούς των πόλεων και σε νομαδικό

εργατικό δυναμικό 3[78;9:8;< +11U/ +*i4" Σύμφωνα με το επι$είρημα του από τη

στιγμή που η εργασία, η γη και το $ρήμα μετατρ!πονται σε πλασματικά

εμπορεύματα, η μετασ$ηματιστική τους δυναμική !$ει συν!$εια ακόμα και όταν η

οικονομία της αγοράς !$ει ήδη συγκροτηεί ως εσμός" Πρόκειται ε@άλλου για μια

συν!$εια την οποία οι #υτικ!ς (ιομη$ανικ!ς κοινωνίες (ιώνουν και στην τρ!$ουσα

περίοδο μ!σα από την αποδιάρρωση των οικογενειακών δομών, της ανασφάλειας

για το μ!λλον, της αύ@ησης της ανεργίας και της $ειροτ!ρευσης των εργασιακών

σ$!σεων"

Παρόμοια και για τη φύση, η οικονομία της αγοράς καταστρ!φει το φυσικό

περι(άλλον καώς αποσπά τμήματά της από το ευρύτερο περι(άλλον όπου ανήκουν

και τα μετατρ!πει σε εμπορεύματα και τα μετα$ειρίBεται ως παράγοντες της

παραγωγής" -ε τον τρόπο αυτό, ωστόσο, η φύση δεν αποσπάται μονά$α από το

πλαίσιο όπου ανήκει, αποσπάται και από τη σ$!ση που !$ει με την ανρώπινη

κοινωνία με σκοπό να ικανοποιήσει τους στό$ους της κτηματαγοράς" &νώ η γη

προσδίδει σταερότητα στην ανρώπινη Bωή αποτελώντας μ!ρος του

οικοσυστήματος εντός του οποίου η κοινωνία εντάσσεται, η μετατροπή της σε

εμπόρευμα αποστερεί την κοινωνία από της ενσωματωτικ!ς και ολοποιητικ!ς της

ιδιότητες" -ε την εμπορευματοποίηση της γης ολοκληρώηκε ουσιαστικά η

κατάλυση της tεουδαρ$ίας στην &υρώπη, διαδικασία που άρ$ισε από τον +Hο αιώνακαι διήρκεσε πεντακόσια $ρόνια περίπου" Aπως αναφ!ρει ο ίδιος, Fσημαντικότερη



από όλα, αν και σ$ετιBόταν περισσότερο με τη $ρήση παρά με την ιδιοκτησία της γης,

ήταν η εμφάνιση των (ιομη$ανικών πόλεων και των αναγκών τους για αστείρευτη

παρο$ή τροφίμων και πρώτων υλών το +1ο αιώνα" tαινομενικά, δεν υπάρ$ει

ομοιότητα στις αντιδράσεις σε αυτ!ς τις προκλήσεις, και ωστόσο αυτ!ς αποτ!λεσαν

ε@ελικτικά στάδια της υποταγής της επιφάνειας του πλανήτη στις ανάγκες της

(ιομη$ανικής κοινωνίας" Πρώτο στάδιο ήταν η εμπορευματοποίηση του εδάφους πουαπορρόφησε και τη φεουδαλική !γγεια πρόσοδο" #εύτερο, ήταν το στάδιο της

εντατικοποίησης της παραγωγής τροφίμων και οργανικών πρώτων υλών για να

καλυφούν οι ανάγκες ενός τα$ύτατα αυ@ανόμενου (ιομη$ανικού πληυσμού σε

ενική κλίμακα" %ρίτο στάδιο ήταν η επ!κταση αυτού του συστήματος

πλεονασματικής παραγωγής στις αποικίες" -ε αυτό το τελευταίο, η γη και τα

προoόντα της εντά$ηκαν οριστικά σε μια αυτορυμιBόμενη παγκόσμια αγοράG

3Πολάνυι )**+/ +jE4"

-ε την επ!κταση του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και άρα την επ!κταση

του εμπορίου και τη γενίκευση των ανταλλαγών, το $ρήμα άρ$ισε να μην

$ρησιμοποιείται μονά$α ως το γενικό ισοδύναμο στις δοσοληψίες που εί$αν ωςαντικείμενο την ανταλλαγή" .ποτ!λεσε ταυτό$ρονα γενικό ισοδύναμο, μ!σο

ανταλλαγής, μ!τρο της α@ίας και μονάδα υπολογισμού των τιμών, καολικό μ!σο

πληρωμής και τ!λος απόεμα α@ιών και μ!σο αποησαυρισμού τους 3-αντ!λ +1D)/

1HC1i4" &νώ στα αρ$ικά στάδια ανταλλαγών το ρόλο του γενικού ισοδυνάμου !παιBαν

διάφορα εμπορεύματα, σιγά p σιγά το ρόλο του $ρήματος άρ$ισαν να παίBουν ο

$ρυσός και ο άργυρος κυρίως ε@αιτίας των φυσικών και $ημικών τους ιδιοτήτων"

-ορφ!ς $ρήματος ως μ!σο ανταλλαγής απαντώνται σε όλες σ$εδόν τις ιστορικά

προσδιορισμ!νες κοινωνίες και η ανρωπολογική (ι(λιογραφία (ρίει τ!τοιων

παραδειγμάτων, με μερικά από τα οποία ο Πολάνυι ήταν ήδη συμφιλιωμ!νος, όπως

δεί$νει η ανάλυση που κάνει για το εμπόριο d6LN των νήσων %ρόμπριαντ,

φανερώνοντας !τσι και την επιρροή του συγκαιρινού του ανρωπολόγου u"

cNL`9MvST`" ισ$υρισμός του, ωστόσο, συνίσταται στο ότι σε !να πιο προωημ!νο

στάδιο της εμπορευματικής παραγωγής στην .γγλία, το ίδιο το $ρήμα μετατράπηκε

σε εμπόρευμα γινόμενο ταυτό$ρονα το γενικό ισοδύναμο όλων των υπολοίπων" 2

πλασματικότητα του εμπορεύματος, $ρήμα, συνίσταται στο ότι Fδημιουργείται η

εντύπωση ότι !να εμπόρευμα γίνεται $ρήμα ό$ι γιατί τα άλλα εμπορεύματα αρ$ίBουν

να εκφράBουν με αυτό τις α@ίες τους, αλλά ότι αντίστροφα μετρούν τις α@ίες τους με

αυτό γιατί είναι $ρήμαG 35MZ8L`8; +11)/ )+D4" >τσι, ο Πολάνυι συναντώντας τη

-αρ@ική ανάλυση περί φετι$ισμού του εμπορεύματος υποστηρίBει ότι εσμοποιείται

μια διαδικασία κατά την οποία αποκρύπτεται η πραγματική ουσία της α@ίας τωνεμπορευμάτων και το $ρήμα αποκτά μια οντότητα αυτόνομη και μοναδική σαν να

είναι από μόνο του αυτοσκοπός και αυτοδύναμη α@ία" -ε τον μετασ$ηματισμό του

$ρήματος από μ!σο ανταλλαγής σε εμπόρευμα οι δοσοληψίες δεν εντάσσονται σε !να

πλαίσιο όπου πουλά κανείς τα προoόντα του για να αγοράσει άλλα προoόντα των

οποίων α πραγματοποιήσει την α@ία $ρήσης, α τα $ρησιμοποιήσει κάπου δηλαδή"

%ο αντίστροφο συμ(αίνει" .γοράBει κανείς τα προoόντα των άλλων με σκοπό την

πώληση και μόνο !$οντας ως σκοπό το κ!ρδος ώστε να πολλαπλασιάσει το

$ρηματικό κεφάλαιο που ήδη κατ!$ει 3-αντ!λ +1D)/ 1j4"

.υτή η λειτουργία του $ρήματος οδήγησε και σε !ναν φαινομενικό δια$ωρισμό της

οικονομίας της αγοράς από την πολιτική σφαίρα" sστόσο, με τα λόγια του Πολάνυι,Fμια τ!τοια ακρι(ώς κατασκευή αποτελούσε τη (άση της κλασικής οικονομικής



εωρίας από την επο$ή του Jικάρντο" Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η κοινωνία

απαρτιBόταν από άτομα που κατεί$αν !να σύνολο εμπορευμάτων p αγαά, γη,

εργασία και τα παράγωγα της σύνεσής τους" %ο $ρήμα ήταν απλώς !να εμπόρευμα

που ανταλλασσόταν συ$νότερα από τα άλλα και, ε@αιτίας αυτού, ήταν αναγκαίο στην

ανταλλαγή" -ια τ!τοια κοινωνία ενδ!$εται να είναι φανταστική, αλλά περι!$ει τα

πραγματικά εμ!λια της κλασικής οικονομικής εωρίαςG 3Πολάνυι )**+/ +1)4"

2 !ση του Πολάνυι για τη εσμική κατασκευή της εργασίας, της γης και του

$ρήματος ως εμπορευμάτων προήλε σε μεγάλο (αμό από την ιστορική του γνώση

για τον τρόπο που διαφορετικ!ς προκαπιταλιστικ!ς κοινωνίες και πολιτισμοί

αντιλαμ(άνονταν τη εσμική ρύμιση των οικονομιών τους" Πολάνυι με το

κυριότερο !ργο του, Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός , το οποίο επανακαλύφηκε γύρω

στο +1ij, συμπίπτοντας με τη δημοσίευση ενός σημαντικού συλλογικού τόμου με

τίτλο, r!"e !#" $!rket i# the %!rl& %'(ires. εί$ε μεγάλη απή$ηση στους

ανρωπολόγους εκείνους που ερευνούσαν την !ννοια του οικονομικού κυρίως εκτός

του #υτικού κόσμου"

-!$ρι και τα τ!λη του )*ου αιώνα σημαντικ!ς ενογραφικ!ς !ρευνες κατ!γραψαν ότι

όλες εν γ!νει οι κοινωνίες $αρακτηρίBονται από κάποιο είδος ανταλλακτικών

σ$!σεων με άλλες ομάδες και πληυσμούς" %ο κίνητρο των ανταλλαγών αυτών !$ει

να κάνει με το (αμό ε@ειδίκευσης κάε κοινωνικού συνόλου καώς και με την

ανάπτυ@η συγκεκριμ!νων δε@ιοτήτων" >τσι, οι ανταλλαγ!ς ενσωματώνουν τοπικ!ς

κοινωνίες που Bουν και δρουν σε διαφορετικά οικοσυστήματα" ι τύποι, ωστόσο, της

ανταλλαγής μπορεί να διαφ!ρουν και σύμφωνα με τη wN;M7QTR, περιλαμ(άνουν δύο

μορφ!ς, Fτην αλυσίδα των ε@ατομικευμ!νων εμπορικών εταίρων που μεταφ!ρουν τα

απαραίτητα αγαά κατά μήκος μιας αρτηρίας με σταμούς ανεφοδιασμού και το

$ώρο της αγοράς ως προνομιού$ου τόπου συνάντησηςG 3wN;M7QTR )**j/ D14" .υτού

του είδους οι ανταλλαγ!ς, ωστόσο, δεν ήσαν @εκομμ!νες και αυτόνομες από τον

κοινωνικό ιστό, αντίετα ήσαν ενηκευμ!νες στο πολιτισμικό πλαίσιο που αυτός

δημιουργούσε" >τσι, η οικονομική δραστηριότητα νοηματοδοτούνταν στη (άση της

αμοι(αίας υπο$ρ!ωσης, των κωδίκων τιμής, των τελετουργιών μαγείας, των

ιεροτελεστιών, της δύναμης που ασκούνταν από τη διοικητική αριστοκρατία, της

παράδοσης και του ειμικού δικαίου" 2 !ννοια του ανταγωνισμού δεν υφίστατο, οι

αγορ!ς σπάνια τον καλλιεργούσαν και ο ρόλος τους ήταν κυρίως αναδιανεμητικός

ανάλογα με την κουλτούρα της εκάστοτε κοινωνικής ομάδας" 2 οικονομία

εκλαμ(άνονταν ως δραστηριότητα για την παραγωγή ή διανομή υπηρεσιών και

αγαών και ό$ι απαραίτητα ως ατομική συσσωρευτική δράση 3[78;9:8;< +11U/

+*)4"&ίναι γνωστό ε@άλλου ότι σε αρκετ!ς προκαπιταλιστικ!ς κοινωνίες οι τάσεις γιαατομική συσσώρευση άλλοτε τιμωρούνταν από τον αρ$ηγό και άλλοτε οι φορείς τους

ε@ο(ελίBονταν ή γελοιοποιούνταν από την κοινότητα που ήσαν ενταγμ!νοι με σκοπό

την προστασία ακρι(ώς της κοινότητας από τη συσσώρευση" Aπως αναφ!ρει ο ίδιος,

Fσπουδαία ανακάλυψη της πρόσφατης ιστορικής και ανρωπολογικής !ρευνας

αποτελεί το γεγονός ότι, κατά κανόνα, η ανρώπινη οικονομία εμελιώνεται στις

κοινωνικ!ς σ$!σεις/ ο άνρωπος δεν δρα για να διασφαλίσει το ατομικό του

συμφ!ρον στην κατο$ή υλικών αγαών, δρα για να διασφαλίσει την κοινωνική του

υπόσταση, τις κοινωνικ!ς του κατακτήσεις και φιλοδο@ίες" &κτιμά τα υλικά αγαά

μόνο εφόσον συμ(άλλουν σε αυτή την κατεύυνσηG 3Πολάνυι )**+/ HD4"

Πολάνυι ισ$υρίBεται ότι καn όλη την πορεία της ανρώπινης ιστορίας οι αγορ!ςήταν !νας από τους πολλούς εσμούς της κοινωνίας που ήταν πολιτισμικά



ενηκευμ!νες σε αυτή για την αντιμετώπιση των αναγκών της σε αγαά και

υπηρεσίες" 2 αγορά, ωστόσο, στην κοινωνία της αγοράς σημαίνει κάτι εντελώς

διαφορετικό" Σημαίνει ότι οι κοινωνίες πλ!ον (ασίBονται μονά$α στην

εμπορευματοποίηση των αγαών και ότι επι$ειρούν να αποκτήσουν όσο το δυνατόν

περισσότερα αγαά με το λιγότερο δυνατό κόστος, όπως ακρι(ώς το !εσε ο

εωρητικός του οικονομικού φιλελευερισμού, ο k" [_`7\" ι υποστηρικτ!ς τηςάποψης αυτής !γιναν αντικείμενο κριτικής από τον Πολάνυι διότι, όπως !λεγε, εί$αν

υποπ!σει σε μια οικονομιστική πλάνη, ταύτιBαν δηλαδή την οικονομία με τη μορφή

που αυτή λάμ(ανε στην αγοραία της μορφή, η οποία, ωστόσο, δεν !$ει δια$ρονική

ύπαρ@η, αλλά αποτελεί !να ε@αιρετικό φαινόμενο των τελευταίων διακοσίων ετών

της &υρωπαoκής ιστορίας και ιδιαίτερα της ?ρετανικής" .πό τη στιγμή που η

οικονομία της αγοράς άρ$ισε να γίνεται ο ρυμιστικός εσμός της κοινωνικής Bωής, η

!ννοια της οικονομίας άλλα@ε σημασία και αποσυνδ!ηκε από την !ως τότε

παραδοσιακή της σημασία, δηλαδή από τις αρ$!ς του +1ου αιώνα" Στο ε@ής και

σταδιακά, όλα α αγοράBονταν και όλα α πωλούνταν και η οικονομία της αγοράς α

γίνονταν αυτόνομος μη$ανισμός εν σ$!ση με τους υπόλοιπους εσμούς της

κοινωνίας"

>τσι, η γη που προηγούμενα προστατεύονταν από το !ιμο και την παράδοση

FαπελευερώηκεG με σκοπό την πώληση μετατρ!ποντας !ναν τεράστιο αριμό

κτηματιών σε άκληρους κατοίκους της υπαίρου" ι νόμοι για τους φτω$ούς που

ήσαν σε ισ$ύ για την προστασία των μη προνομιού$ων καταργήηκαν με άμεση

συν!πεια τη μετατροπή τους σε ε@αλιωμ!νο εργατικό δυναμικό"

Πολάνυι μ!σα από την παρουσίαση και τη σ$ετική συBήτηση για το εγ$είρημα

ανακοπής της δημιουργίας μιας αγοράς εργασίας στην .γγλία από +j1i !ως και το

+DUH, όπως αυτό διαμορφώηκε με την ψήφιση του νόμου της [x889\N_LN9Z ή

αλλιώς συστήματος επιδομάτων, φαίνεται να υποστηρίBει την άποψη ότι ακρι(ώς η

ύπαρ@η αυτού του νόμου άσκησε μεγάλη επίδραση στην ανάπτυ@η της κλασικής

οικονομικής σκ!ψης" νόμος αυτός επι$ειρούσε να επι(άλει μια φιλελεύερη

δια$είριση της κοινωνικής πρόνοιας, διατεινόμενος ότι ο κα!νας !$ει δικαίωμα στην

Fεπι(ίωσηG πετυ$αίνοντας, ωστόσο, τα αντίετα αποτελ!σματα, διότι οι εργάτες

(ασίBονταν σε μεγάλο (αμό στο επιδόματα για να Bήσουν" Κάτι τ!τοιο όμως ήταν

αντίετο με την αρ$ή του LN`SS8Qp]N`;8 εφόσον υπό το καεστώς των επιδομάτων

δυσ$εραίνονταν οι όροι αγοραπωλησίας της εργατικής δύναμης" νόμος, συνεπεία

της κατάστασης αυτής, καταργήηκε το +DU)" 2 συBήτηση του νόμου αυτού από τον

Πολάνυι είναι σημαντική διότι κατά την άποψη του οι εμελιωτ!ς της φιλελεύερης

αντίληψης για την οικονομία, ο -άλους και ο Jικάρντο, επηρεάστηκαν από τιςσυνήκες της περιόδου οδηγώντας τον Jικάρντο στη διαμόρφωση του Fσιδηρού

νόμου για τους μισούςG, ότι δηλαδή μακροπρόεσμα τα επίπεδα των μισών δεν α

πρ!πει να @επερνούν τα επίπεδα δια(ίωσης (ασιBόμενος στην κλασική διατύπωση του

-άλους ότι, ενώ τα μ!σα δια(ίωσης αυ@άνονται με αριμητική πρόοδο, οι

ανρώπινοι πληυσμοί αυ@άνονται με γεωμετρική πρόοδο αφού δεν ελ!γ$εται η

αναπαραγωγική τους ικανότητα" -ολονότι οι απόψεις αυτ!ς δεν !γιναν ευρ!ως

αποδεκτ!ς, όπως αναγνωρίBει ο Πολάνυι, ωστόσο οι αρκετοί υποστηρικτ!ς των

κλασικών οικονομικών, όπως υποστηρίBει, δεν εγκατ!λειψαν την άποψη ότι η

εργασία πρ!πει να αντιμετωπίBεται απλά ως !να εμπόρευμα" %!λος, σε συνάρτηση με

αυτ!ς τις αντιλήψεις, ο κανόνας του $ρυσού επι(λήηκε ως γενικό ισοδύναμο των

ανταλλαγών και των νομισματικών ισοτιμιών, ώστε η διακίνηση των $ρηματικώνροών διενώς να διενεργείται απρόσκοπτα" .υτού του είδους η οικονομία



υποστηρί$ηκε τόσο από το κράτος όσο και από προσωπικότητες της περιόδου, όπως

ο b8;8_R u897\N_" y b8;8_R u897\N_ υπήρ@ε σημαντικός φιλόσοφος και νομικός"

>δρασε στη -" ?ρετανία κατά τον +Dο και +1ο αιώνα και εωρείται ως !νας από

τους σημαντικότερους εκφραστ!ς της ηικής εωρίας του ωφελιμισμού" U

.υτή κααυτή, ωστόσο, η διαδικασία αυτονόμησης της οικονομίας της αγοράς ωςεσμός @!$ωρος από την οικονομία με τη μορφή της αυτορυμιBόμενης αγοράς

προκάλεσε κατά την άποψή του και μια αντίετη ροπή" &άν η αυτορυμιBόμενη

αγορά αφήνονταν πλήρως ελεύερη τότε οι συν!πειες για την ίδια αλλά και για την

κοινωνία α ήταν καταστροφικ!ς" Και τούτο α συν!(αινε διότι δί$ως την προστασία

που α παρεί$ε ο πολιτισμός, ο νόμος και η αμοι(αία υπο$ρ!ωση που προ!ρ$εται από

την κοινωνική αλληλόδραση τα ανρώπινα υποκείμενα α !πεφταν ύματα ο@είας

κοινωνικής ε@αλίωσης λόγω της (ίας, της διαστροφής, του εγκλήματος και της

πείνας 3[78;9:8;<+11U/ +*U4" &πιπλ!ον, καώς η ηική της κοινωνίας α

δια(ρώνονταν σταδιακά το αυτό α συν!(αινε και με το φυσικό περι(άλλον"

Πρακτικά η κοινωνία αντιδρούσε στην οικονομία της αγοράς λόγω των πιανών

κινδύνων που αυτή α εγκυμονούσε προοπτικά" &@άλλου τις εί$ε ήδη, σε μεγάλο(αμό, (ιώσει στην .γγλία από τις αρ$!ς του +1ου αιώνα, όταν η ν!α αντίληψη για τη

σ$!ση οικονομίας και κοινωνίας άρ$ισε να παίρνει σάρκα και οστά και όπου

λαμ(άνονταν μ!τρα για την αυτοπροστασία της" Aπως αναφ!ρει $αρακτηριστικά, Fη

κοινωνική ιστορία του +1ου αιώνα υπήρ@ε το αποτ!λεσμα μιας διπλής κίνησης/ η

επ!κταση της οργάνωσης της αγοράς για τα γνήσια εμπορεύματα συνοδεύηκε από

!ναν περιορισμό για τα πλασματικά" &νώ από τη μια οι αγορ!ς κατ!κλυσαν την

υφήλιο και η ποσότητα των διατι!μενων αγαών προσ!λα(ε απίστευτες διαστάσεις,

από την άλλη !να δίκτυο μ!τρων και πολιτικών ενσωματώηκε σε ισ$υρούς εσμούς

που εί$αν σ$εδιαστεί για να ελ!γ@ουν τη δράση της αγοράς σε σ$!ση με την εργασία,

τη γη και το $ρήμα" &νώ η οργάνωση παγκόσμιων αγορών εμπορευμάτων,

κεφαλαίων και νομίσματος, υπό την αιγίδα του διενούς κανόνα του $ρυσού !δωσε

μια πρωτοφανή ώηση στον μη$ανισμό των αγορών, αναδύηκε !να (αιά ριBωμ!νο

κίνημα αντίστασης στις καταστροφικ!ς συν!πειες μιας οικονομίας υπό τον !λεγ$ο της

αγοράς" 2 κοινωνία αυτοπροστατεύτηκε από τους κινδύνους που ήταν εγγενείς στο

σύστημα της αυτορυμιBόμενης αγοράς p αυτό αποτελεί !να (ασικό $αρακτηριστικό

γνώρισμα της ιστορίας της περιόδου 3Πολάνυι )**+/ jj4" .υτή η διπλή κίνηση, εν

είδει αντίφασης, είναι υπεύυνη για τη δημιουργία των λόγων που οδήγησαν στον

Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίοι !$ουν να κάνουν με το ότι η αυτορυμιBόμενη

αγορά αποκτούσε διενή εμ(!λεια κατά την οποία η καπιταλιστική παραγωγή

συγκεντρώηκε σε λίγα $!ρια και ταυτό$ρονα διενεργούνταν !να αδυσώπητος

αγώνας για τις αγορ!ς πώλησης των εμπορευμάτων και τις πηγ!ς πρώτων υλών" .υτήη διπλή κίνηση επίσης δημιούργησε τους λόγους που οδήγησαν στην οικονομική

κρίση του +1U* και !πειτα στην αναBήτηση FσωτηρίαςG από τις επιπτώσεις της

κρίσης αυτής στα φασιστικά καεστώτα της &υρώπης εις (άρος των αρ$ών της

δημοκρατίας και της ελευερίας"

&ν ολίγοις, η κατασκευή ανταγωνιστικών αγορών, σύμφωνα με τον Πολάνυι,

προαπαιτεί ότι το κράτος α παρεμ(αίνει συστηματικά στη λειτουργία τους" &ν μ!ρει

αυτό το οποίο περιγράφει ο Πολάνυι !$ει να κάνει με αυτό που ο O6;T\8`_ !$ει

περιγράψει ως τη μη συμ(ολαιακή (άση ενός συμ(ολαίου, η εφαρμογή δηλαδή

νομικών κανόνων και εσμών που απαιτούνται για την κατίσ$υση των δικαιωμάτων

επί της ιδιοκτησίας και των συμ(ολαιακών υπο$ρεώσεων 3uLMPT, )**U/ )1E4" Πολάνυι πάει !να (ήμα παραπ!ρα δεί$νοντας ότι η εμπορευματοποίηση της γης, της



εργασίας και του $ρήματος !$ρηBαν ν!ων εσμικών ρυμίσεων και δομών"

.ναφορικά με την εργασία το κράτος $ρειάστηκε να δημιουργήσει το διοικητικό

μη$ανισμό για την εφαρμογή των νόμων για τη φτώ$εια, να εσπίσει νομοετικό

πλαίσιο για τα εργοστάσια και την εκμετάλλευση της εργασίας, να ιδρύσει !να

σύστημα υγείας για την προστασία του πληυσμού από τις αρρώστιες και να φτιά@ει

!να εκπαιδευτικό σύστημα για την απόκτηση δε@ιοτήτων" .ναφορικά με τη γη τοκράτος !δωσε !μφαση στην τροφοδοτική σταερότητα του πληυσμού σε λογικ!ς

τιμ!ς πράγμα το οποίο σήμαινε την προστασία του αγροτικού πληυσμού από πιαν!ς

εισοδηματικ!ς κρίσεις" %!λος, αναφορικά με το $ρήμα η δημιουργία κεντρικών

τραπεBών στο τελευταίο τ!ταρτο του +1ου αιώνα α !δινε τη δυνατότητα

σταεροποίησης του τραπεBικού συστήματος και α ε@ομάλυνε την ανάπτυ@η της

κυκλοφορίας του $ρήματος" &πί της ουσίας, αυτό που περιγράφει ο Πολάνυι ως

αυτοπροστασία α μπορούσε να ερμηνευτεί ως το εγ$είρημα επανενήκευσης ή

επανενσωμάτωσης της οικονομίας της αγοράς στην κοινωνία" ίδιος δεν αναφ!ρει

αυτό το συμπ!ρασμα παρά μονά$α !μμεσα όταν στο (ι(λίο του κάνει λόγο για !να

παράδο@ο, Fότι εκτός από τους ανρώπους και τους φυσικούς πόρους, !πρεπε και η

ίδια η οργάνωση της καπιταλιστικής παραγωγής να διαφυλα$εί από τιςκαταστροφικ!ς επιπτώσεις της λειτουργίας της αυτορυμιBόμενης αγοράςG 3Πολάνυι

)**+/ +U+4" -ε λίγα λόγια η οικονομία της αγοράς !πρεπε να ενσωματωεί στον

νόμο, την πολιτική και την ηικότητα"

Πολάν%ι και η ικονομική &ν'ρωπολογία

2 οπτική αυτή του Πολάνυι που όπως προελ!$η στηρί$ηκε στις ιστορικ!ς και

ανρωπολογικ!ς του γνώσεις καώς και στα προσωπικά του (ιώματα επηρ!ασε

σημαντικά μια σειρά από επιστημονικ!ς γνωστικ!ς περιο$!ς, όπως η κοινωνιολογία

3Aπου η πιο φανερή απή$ηση των απόψεων του παρουσιάστηκε με το κλασικό πλ!ον

άρρο του cN;T 5;N9Mg8778;, z^PM9M_`P kP7`M9 N9Z [MP`NL [7;6P76;8/ {\8 f;M:L8_

M] ^_:8ZZ8Z98SS|, με το οποίο ο συγγραφ!ας !ετε τις (άσεις της οικονομικής

κοινωνιολογίας" %ο κείμενο αυτό είναι δια!σιμο στην ελληνική ως Fικονομική

#ράση και Κοινωνική #ομή/ %ο Πρό(λημα της >δρασηςG, στο Σωκράτης Κονιόρδος

3επιμ"4 3)**E4, Κείμενα ικονομικής Κοινωνιολογίας, .ήνα, εκδόσεις 56789:8;<,

σελ" +DUC))*"4H και ιδιαίτερα τον κλάδο της οικονομικής ανρωπολογίας" %ο +1ij

εκδίδει μαBί με τους eM9;NZ k;89S:8;< και τον XN;;R f8N;SM9,το (ι(λίο, r!"e !#" $!rket i# the %!rl& %'(ires" Στον συλλογικό αυτό τόμο συνε$ίBει την κριτική του

στη νεοκλασική εωρία" #ια$ωρίBει την οικονομία σε δύο !ννοιες, την υποστασιακή

και την τυπολογική" Στην πρώτη περίπτωση υποστηρίBει ότι η !ννοια προσδιορίBεται

ως μια εσμοποιημ!νη διαδικασία εντός της οποίας ο άνρωπος αλληλοεπιδρά με το

περι(άλλον όπου είναι ενταγμ!νος πράγμα το οποίο εκ(άλλει στην επι(ίωσή του" Στη

δεύτερη περίπτωση η !ννοια αναφ!ρεται στον ορολογικό $αρακτήρα που απορρ!ει

από την συγκεκριμ!νη επιλογή ανάμεσα σε μ!σα και σκοπούς με στό$ο το μ!γιστο

δυνατό αποτ!λεσμα σε συνήκες σπανιότητας" 2 τυπολογική περίπτωση απαντάται

στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς μονά$α διότι εκεί Fδιαμορφώνονται τιμ!ς

και αναγκάBουν όσους μετ!$ουν στη διαδικασία των ανταλλαγών να (ρίσκονται σε

κατάσταση ανεπάρκειας μ!σωνG 3#ημητρίου +1j1/ U14"



Προ$ωρώντας στην ανάλυση του ο Πολάνυι τονίBει ότι η μελ!τη του τρόπου

εσμο!τησης των οικονομιών $ρειάBεται να εκκινεί από το πώς η οικονομία αποκτά

ενότητα και σταερότητα, πώς δηλαδή δομείται η αλληλε@άρτηση και η επανάληψη

ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μ!ρη" Καταλήγει σε τρία μοντ!λα εσμο!τησης της

οικονομίας, τα οποία είναι η αμοι(αιότητα, η αναδιανομή και η ανταλλαγή" 2

αμοι(αιότητα μετα@ύ των ατόμων ολοποιεί την οικονομία, δηλαδή τη εσμοετεί ωςμ!ρος της κοινωνίας, μονά$α στην περίπτωση που συμμετρικά οργανωμ!νες δομ!ς,

όπως !να συμμετρικό σύστημα συγγ!νειας, είναι δεδομ!νες 3fMLN9R` +1ij/ )i+4" .πό

τους πρώτους που μελ!τησαν την αμοι(αιότητα ήταν ο =ερμανός ανρωπολόγος και

κοινωνιολόγος }" {\6;9vNLZ και M =άλλος c" cN6SS" 2 !ννοια αυτή αντιστοι$εί στο

FαντιπεπονόςG του .ριστοτ!λη" &ν γ!νει περιγράφει μετα(ι(άσεις αγαών σε !να

κοινωνικό πλαίσιο όπου οι άνρωποι είναι λίγο p πολύ υπο$ρεωμ!νοι ο !νας απ!ναντι

στον άλλο" Στην πραγματικότητα η ασάφεια και η απροσδιοριστία των μετα(ι(άσεων

ενισ$ύει την κοινωνική υπο$ρ!ωση εντάσσοντας σε αυτήν υλικό συμφ!ρον" Στο

πλαίσιο αυτό, όταν δίνει κανείς κάτι, στην πραγματικότητα ανταποδίδει τη (οήεια

που !λα(ε κάποτε από κάποιον κοντινό του άνρωπο 3wN;M7QTR )**j/ jDCj14" 2

αναδιανομή στην πιο απλή της μορφή αφορά τη συγκ!ντρωση αγαών από τουςπαραγωγούς για κοινή $ρήση από τα μ!λη της κοινωνικής ομάδας, όπως

παραδείγματος $άριν, από τα μ!λη μιας οικογ!νειας" Στην πιο περίπλοκη και εσμική

μορφή της αναφ!ρεται στην μετα(ί(αση αγαών προς !να πολιτικό ή διοικητικό

κ!ντρο από όπου !πειτα αναδιαν!μονται προς τους καταναλωτ!ς" .υτή η μορφή

εσμοποιημ!νης οικονομίας συναντάται με μεγάλη συ$νότητα στις φεουδαλικ!ς

κοινωνίες και στα αρ$ηγάτα" .υτού του είδους η μετα(ί(αση επιτρ!πει στην κεντρική

αρ$ή να $ρησιμοποιεί τα αγαά με στρατηγικό τρόπο, ώστε να μπορεί να συντηρεί

ε@ειδικευμ!να άτομα, όπως τε$νίτες, ιερείς και στρατιωτικό προσωπικό" 2

ανταλλαγή, τ!λος, υποδηλώνει αμφίδρομες μετα(ι(άσεις και περιλαμ(άνει τρία είδη/

+" το δώρο το οποίο, σύμφωνα με τον cN6SS, εν!$ει !να είδος ηικής αμοι(αιότητας

και το οποίο εμπερι!$ει την πρά@η της προσφοράς, της αποδο$ής και της

ανταπόδοσης" Συναντάται κυρίως στις FπρωτόγονεςG ή Fαρ$αoκ!ςG κοινωνίες" )" τις

διευυνόμενες ανταλλαγ!ς οι οποίες διενεργούνται μετά από συμφωνία μετα@ύ δύο

κοινωνικών συνόλων" U" την ελεύερη αγορά στην οποία !$ουμε ήδη εκτεταμ!να

αναφερεί"

ι μορφ!ς αυτ!ς εσμοποίησης της οικονομικής δραστηριότητας δεν είναι απλ!ς

διαπροσωπικ!ς σ$!σεις και συμπεριφορ!ς, αλλά ο στυλο(άτης που δομεί τις

οικονομικ!ς δραστηριότητες ως σύστημα στο πλαίσιο της κοινωνίας" Πολάνυι με

την τυπολογία του επι$ειρεί να ανατρ!ψει το επι$είρημα της νεοκλασικής σκ!ψης

σύμφωνα με την οποία όλες οι οικονομικ!ς διαδικασίες $αρακτηρίBονται από μιαλογική ορολογικής οικονομικής επιλογής" &ίναι ε@άλλου για αυτόν τον λόγο που οι

υπερασπιστ!ς της οικονομίας της αγοράς αδυνατούσαν να ερμηνεύσουν τα

οικονομικά συστήματα άλλων κοινωνιών π!ραν της #υτικής, ακρι(ώς διότι

εκλάμ(αναν το σύστημα της αγοράς ως κάτι @!$ωρο από το κοινωνικό σύνολο"

sστόσο, ο Πολάνυι δεί$νει ότι η οικονομία ενηκεύεται σε άλλους κοινωνικούς

εσμούς και ότι το αυτό συμ(αίνει ακόμα και στον (ιομη$ανικό καπιταλισμό"

%ο !ργο του Πολάνυι είναι σημαντικό από πολλ!ς απόψεις για τον ευαίσητο

κοινωνικό επιστήμονα και τον υποψιασμ!νο ερευνητή" %ο κύριο !ργο του, Ο

Μεγάλος Μετασχηματισμός , από το οποίο αντλείται ουσιαστικά όλο το εωρητικό και

μεοδολογικό οπλοστάσιο της υπόλοιπης πνευματικής του παραγωγής εί$ε περιπ!σεισε σ$ετική αφάνεια μ!$ρι την επαν!κδοσή του, το +1ij και από τότε !$ει



αναγνωριστεί ως !να από τα σημαντικότερα του )*ου αιώνα" .πό πολλ!ς απόψεις το

!ργο του είναι ο κληρονόμος των πατ!ρων της κοινωνιολογικής σκ!ψης, όπως ο dN;L

cN;l, M ^_`L8 O6;T\8`_ και ο cNl m8:8;" Στην ολιστική του προσ!γγιση της

κοινωνίας του +1ου αιώνα ε@!λα(ε τον πολιτισμό της περιόδου ως μια δυναμική

διαμά$η ανάμεσα στο οικονομικό και το κοινωνικό πεδίο" =ια αυτόν η εμφάνιση της

αυτορυμιBόμενης αγοράς επι(λήηκε δια της δύναμης, με τις κανονιοφόρους, όπωςαναφ!ρει $αρακτηριστικά και αυτός είναι !νας ακόμη λόγος που δικαιολογεί ότι το

σύστημα αυτό δεν είναι παρά μια κατασκευή, !να τε$νητό πράγμα" .υτό όμως

προκάλεσε την αντίδραση της αυτοπροστασίας από την πλευρά της κοινωνίας που

!(λεπε τον εαυτό της να ε@αλιώνεται" 2 αντίδραση αυτή !εσε σε κίνδυνο την

οικονομία της αγοράς γεγονός που προκάλεσε μια σειρά από μετασ$ηματισμούς που

ε@!(αλαν, σε πολιτικό επίπεδο στον φασισμό, τα κομμουνιστικά καεστώτα και στο

w8v O8NL" κοινός παρανομαστής αυτών των γεγονότων ήταν η απομάκρυνση της

υποταγής της κοινωνίας στη λογική της αγοράς"

rρησιμοποιώντας την ιστορική ανάλυση ήταν (αύτατα αντιCενοκεντρικός

επι$ειρώντας να καταλά(ει των πολιτισμό των FάλλωνG, των διαφορετικών,αντιμετωπίBοντας με τον ίδιο τρόπο τον πολιτισμό που τον ε@!ρεψε για να φάσει

στο μεοδολογικό, πρώτn από όλα, συμπ!ρασμα, ότι τα πράγματα δεν !$ουν τη

δεδομ!νη μορφή την οποία η κοινωνία (ιώνει στον ά@ονα της συγ$ρονίας" 2

οικονομία της αγοράς, σύμφωνα με αυτή τη λογική, δεν προήλε από μια

προδιαγεγραμμ!νη πορεία της οποίας το μ!λλον ήταν ε@αρ$ής γνωστό" =ια αυτόν, η

οικονομία της αγοράς δεν ήταν παρά μονά$α μια ειδική ιστορική μορφή που !λα(ε η

εσμοποίηση της νεοτερικής (ιομη$ανικής κοινωνίας στη διάρκεια του +1 ου αιώνα"

.υτή η (ιομη$ανική κοινωνία α μπορούσε δυνητικά να αποτελ!σει το πρόγραμμα

για μια πιο προοδευτική τά@η πραγμάτων στον σύγ$ρονο κόσμο, διαδικασία όμως

που δεν πραγματοποιήηκε από τη στιγμή που η αυτορυμιBόμενη οικονομία

κυριάρ$ησε στο (ιομη$ανικό σύστημα 3yQg8;89 )**j/ iij4"=ια αυτό ε@άλλου

διατυπώνει την άποψη ότι η ιστορική αυτή διαδικασία μετασ$ηματισμού περιόρισε

την ελευερία των ανρώπων αντί να τους απελευερώσει περισσότερο, ιδιαίτερα

μάλιστα από τη στιγμή που η !ννοια της ελευερίας στο #υτικό κόσμο !$ει εν

πολλοίς ταυτιστεί με τη δύναμη που (ασίBεται σε μια ευημερία ε@ασφαλισμ!νη μ!σω

ε@αναγκασμών και επι(ολών εις όφελος λίγων προνομιού$ων" .πό την άποψη αυτή,

α λ!γαμε ότι ο Πολάνυι ανήκει στην περίοδο της νεοτερικότητας στο μ!τρο που,

μ!σω της ολιστικής του προσ!γγισης, υποστηρίBει ότι προτάγματα αυτής της φάσης,

όπως η δημοκρατία και η ελευερία, !$ουν να διανύσουν πολύ δρόμο ακόμα για να

εκπληρώσουν την ουσιαστική τους !ννοια" Aπως $αρακτηριστικά αναφ!ρει, Fόσο για

την προσωπική ελευερία, α υπάρ$ει στο (αμό που α δημιουργήσουμε συνειδητά ν!ες εγγυήσεις για τη διαφύλα@η και, ακόμα περισσότερο, για την επ!κτασή της" -ια

εδραιωμ!νη κοινωνία πρ!πει να προστατεύει εσμικά το δικαίωμα της διαφωνίας" %ο

άτομο πρ!πει να αφήνεται να επιλ!γει ελεύερα τις απόψεις του, δί$ως τον φό(ο των

δυνάμεων που !$ουν διοικητικ!ς ευύνες σε ορισμ!νους τομείς της κοινωνικής Bωής"

&πιστήμες και τ!$νες πρ!πει πάντοτε να (ρίσκονται υπό την κηδεμονία της

#ημοκρατίας των =ραμμάτων" ε@αναγκασμός δεν πρ!πει ποτ! να είναι απόλυτος, ο

αντιρρησίας α πρ!πει να (ρίσκει δυνατότητα κοινωνικής !ντα@ης και να !$ει το

δικαίωμα της δεύτερης επιλογής" >τσι α διασφαλισεί το δικαίωμα της διαφωνίας

ως α@ερίBωτο $αρακτηριστικό μιας ελεύερης κοινωνίαςG 3Πολάνυι )**+/ )HU4"

2 σ$!ση του επίσης με τον -αρ@ισμό είναι σημαντική" Aταν ήδη (ρίσκονταν στηνπροπολεμική ?ουδαπ!στη εί$ε απορρίψει τον -αρ@ισμό της #εύτερης #ιενούς





Σε αυτό το πλαίσιο, το οποίο !$ει ιδιαίτερη σημασία για τη $άρα@η κοινωνικής

πολιτικής στον σύγ$ρονο κόσμο, με όλες τις α(ε(αιότητες που τον διατρ!$ουν, ο

Πολάνυι προσπαεί να υποστηρί@ει ότι οι νεοκλασικ!ς αρ$!ς του κόστους και της

ωφ!λειας εκλαμ(άνουν την ανρώπινη δράση ως !$ουσα !να στό$ο, να αντιμετωπίBει

τα πάντα ως εμπόρευμα" στό$ος αυτός όμως καταστρ!φει το περι(άλλον και

αποδιαρρώνει, πόλεις, τον κοινωνικό ιστό, ακόμα και το ίδιο τον πολιτισμό και τιςαρ$!ς του κάνοντας τον λιγότερο ανρώπινο" #ί$ως να απορρίπτει τη λογική της

αγοράς, ο Πολάνυι καλεί για μια διαφορετική εννοησή της διασφαλίBοντας την

ελευερία του παραγωγού και του καταναλωτή, υποτάσσοντας την οικονομία στο

επίπεδο της δια$είρισης των πραγματικών κοινωνικών αναγκών" &ίναι για αυτό το

λόγο που το !ργο του !$ει προκαλ!σει σο(αρ!ς συBητήσεις ανάμεσα στους

κοινωνικούς επιστήμονες, τους υποστηρικτ!ς της κοινωνικής οικονομίας, τους

$ωροτάκτες, τους πολιτικούς επιστήμονες,τους υπεύυνους για την εφαρμογή

κοινωνικών πολιτικών και φυσικά τους κοινωνικούς ανρωπολόγους" Iδιαίτερα στους

τελευταίους !$ει ασκήσει μεγάλη επιρροή καώς !δωσε ν!α πνοή στην οικονομική

ανρωπολογία τόσο εωρητικά, όσο και μεοδολογικά γεγονός σημαντικό σε μια

περίοδο που η επιστήμη αυτή μελετά πλ!ον την !ννοια του οικονομικού φαινομ!νου,όπως αυτό διαμορφώνεται και λαμ(άνει $ώρα στις #υτικ!ς κοινωνίες" &νδεικτικά

μπορούμε να αναφ!ρουμε μερικά σημαντικά ονόματα του $ώρου που επηρεάστηκαν

σημαντικά από αυτόν ή συν!$ισαν σε παρόμοια κατεύυνση, όπως οι, 5" ONL7M9, f"

uM\N99N9, c" [N\L`9S, X" f8N;SM9, [" wN;M7QTR κ"α"

&ντί Σ%μπεράσματος

2 μα$ητικότητα του Πολάνυι ενάντια στην !ννοια της αυτορρυμιBόμενης αγοράςπροκάλεσε σύγ$υση στους σ$ολιαστ!ς του !ργου του" Aσον αφορά τους

ανρωπολόγους, !$ει επανερμηνευεί ως -αρ@ιστής και ως οπαδός των εσμών,

επίσης !$ει κατηγορηεί ως φιλελεύερος λειτουργιστής από εκείνους που εωρούν

ότι ερμηνεύουν ορά τον -αρ@ισμό και από άλλους το !ργο του !$ει κατανοηεί ως

εμπειριστικό καώς και ως ρομαντικό υπονοώντας ότι του λείπει η επιστημονική

στι(αρότητα 3XN99 +11)/ +H14" Στο σημείο αυτό $ρειάBεται να τονιστεί ότι α ήταν

άδικο να μείνει κανείς μονά$α στην κριτική που άσκησε ο Πολάνυι στις αρ$!ς της

οικονομίας της αγοράς και στον ατομικισμό που απορρ!ει από αυτήν" 2 προσεκτική

ανάγνωση του !ργου του δεί$νει, όπως προελ!$η, ότι δεν απ!ρριπτε συνολικά την

!ννοια της αγοράς ως τ!τοιας" .ντίετα μ!σα από ιστορικά παραδείγματα, από την

περίοδο της ελληνικής αρ$αιότητας και μετά, επι$ειρεί να δεί@ει ότι οιπροκαπιταλιστικ!ς κοινωνίες (άσιBαν τη συνο$ή τους στον συνδυασμό της αγοράς με

άλλες οικονομικ!ς διαδικασίες, όπου υλικ!ς και μη υλικ!ς διαστάσεις της κοινωνικής

Bωής ήταν α@εδιάλυτα αναμεμειγμ!νες μετα@ύ τους σε τ!τοιο (αμό, ώστε η !ννοια

του ικονομικού .νρώπου να μην είναι αντίετη σε αυτήν του Κοινωνικού

.νρώπου" Σε αυτό το πλαίσιο ο Πολάνυι άνοι@ε για τους κοινωνικούς επιστήμονες

!ναν δρόμο !ρευνας αναδεικνύοντας την !ννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης και

αλληλεγγύης ως εμελιακ!ς αρ$!ς για μια οικονομική ανάπτυ@η ενηκευμ!νη στην

πολιτισμική ετερότητα της κοινωνίας"

(ραστηριότητες



ΣτηριBόμενοι στο παρόν άρρο/

+" 0α αναλύσετε τον τρόπο με τον οποίο η !ννοια της οικονομίας της αγοράς

συνδ!εται με αυτή της νεωτερικότητας 3τρεις παράγραφοι4"

)" 0α διερευνήσετε κριτικά τους λόγους για τους οποίους η αυτορρυμιBόμενηοικονομία αποτελεί Fεσμική κατασκευήG σύμφωνα με την οπτική του Πολάνυι 3!ως

τ!σσερις παράγραφοι4"

U" 0α περιγράψετε τους τρόπους με τους οποίους η ανρωπολογική οπτική του

Πολάνυι μπορεί ή ό$ι να συμ(άλει στο σ$εδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών με

σκοπό τη (ελτίωση των συνηκών Bωής σε καίριους τομείς της ανρώπινης

δραστηριότητας 3μ!$ρι U** λ!@εις4"

Documents

07. Spyridakis-Ανθρωπολογικές Αναγνώσεις της Νεοτερικότητας- Καρλ Πολάνυι