5/22/2018 1-10952

1/204

Bezpatny dodatek:pyta DVD z programem i filmem

o Romanie Dmowskim

RUCH NARODOWY

N R 8 9 ( 7 9 8 0 )

s i e r p i e w r z e s i e 2 0 0 7

B I U L E T Y NB I U L E T Y NI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E JI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E J

cena 7,50 z (w tym 0% VAT)

numer indeksu 374431nakad 15000 egz.

5/22/2018 1-10952

2/204

5/22/2018 1-10952

3/204

WYDARZENIA ..................................................................

ROZMOWY BIULETYNUNarodowcy pierwsze pokolenie

Z Krzysztofem Kawalcem, Wojciechem Muszyskimi Janem arynem rozmawia Barbara Polak............

KOMENTARZE HISTORYCZNEWojciech Muszyski Z dziejw

Stronnictwa Narodowego (19281947)....................Aleksandra Pietrowicz Organizacja Ojczyzna 1939194Rafa Sierchua Narodowe Siy Zbrojne (19421946)...Jolanta Mysiakowska Komitet Legalizacyjny

Stronnictwa Narodowego.............................................Kazimierz Krajewski, Tomasz abuszewski Wolnoci za darmo

nikomu nie da.................................................................Jan aryn Stronnictwo Narodowe we Francji (193919Wadysaw Buhak Za co Dmowskiemu naley si pomni

SYLWETKIKrzysztof Kawalec Roman Dmowski: wszystko, co polskie j

Pawe Tomasik Adam Doboszyski polityk nieokieznNorbert Wjtowicz Roman Rybarski....................................Krzysztof Kaczmarski Saga rodu Mireckich..........................Wojciech Turek Wojciech Wasiutyski polityk konsekwMarek Klecel Jan Dobraczyski wielki pisarz, wielkie u

B I U L E T YNR 89 (7980)SIERPIEWRZESIE2 0 0 7

SPIS TRECI

I N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O

5/22/2018 1-10952

4/204

WYDARZ

ENIAPolonne spotkania z histori najnowsz 215 lipca

W styczniu 2007 r. ruszy Program polonijny Biura Edukacji Publiczlem jest wsppraca z polskimi nauczycielami pracujcymi poza Macierzoferty edukacyjnej naszego Biura. Podsumowaniem pierwszego etapu rea

byy Polonijne spotkania z histori najnowsz kurs najnowszej historiszkolnego nauczania dzie-

jw ojczystych. W kursiewzili udzia nauczyciele zeszk polskich na Biaoru-si, Litwie, Ukrainie, w Ro-sji, Grecji, Libanie, Austrii,Francji, Belgii, Szwecji,Kanadzie i USA. Nauczy-ciele wysuchali wykadwna temat najnowszych dzie-

jw Polski. Uzupenieniemwykadw byy warsztaty

prowadzone przez pracow-nikw IPN. Znakomitymdodatkiem do zaj meryto-rycznych byy odwiedzinyw Muzeum Powstania War-szawskiego, Muzeum Ks.Jerzego Popieuszki przykociele w. Stanisawa Kostki, wizyta w wizieniu mokotowskim przyw warszawskiej Cytadeli oraz na cmentarzach powzkowskich.

Zorganizowano take konwersatorium objazdowe oraz wyjazd stuwa. Trasa konwersatorium wioda przez Ossw, Radzymin, Wyszkw, Z

omStudziWigryhonikistok, i Sulej

przygocowni

Uczestnicy Spotka po zwiedzeniu MuzeuPrymasa Tysiclecia Stefana Wyszysk

Fot.M.Ku

rkiewicz

5/22/2018 1-10952

5/204

w latach 19391957. Wizyty w Tykocinie i Treblince byy pretekstem stosunkw polsko-ydowskich i zagady ydw podczas II wojny wiatintensywnych zaj nie brako odniesie do dziejw Polski przedrozbior

Bezpieka przy MBP 22 lipca 31 sierpniaW rocznic Manifestu PKWN prezes Janusz Kurtyka otworzy w A

naprzeciw gmachu Ministerstwa Sprawiedliwoci, plenerow wystki 19441990. Plansze wiecz oglnopolsk seri wystaw, ktre I

tach 20062007 w wiew Krakowie, WrocawiKatowicach, Gdasku,

Nowym Sczu, Opolu,Kielcach, Biaymstokui Lublinie. Ukazalimy Pcjonariuszy UB/SB, zajstanowiska w zbrodnicczestwa. Na planszacmacje o 120 czoowyc

zarwno o szefach, jak i niszych rangprzedstawicielach resortu. Obok foto-grafii widniej biogramy funkcjonariuszy,

ukazujce ich karier w bezpiece, oraz frag-menty dokumentw. Wystawa eksponowa-na jest w miejscu nieprzypadkowym. Obec-ny gmach Ministerstwa Sprawiedliwoci

przez kilka lat powojennych by siedzibMinisterstwa Bezpieczestwa Publicznego.

Medialne porozumieniePrezesi Telewizji Polskiej, Polskiego Radia oraz Instytutu Pamic

porozumienie ustanawiajce Nagrod dla Ksiki Historycznej Roku.znawana co roku w dwch kategoriach: Najlepsza ksika naukowa

powicone dziejom Polski i Polakw w okresiePRL N jl k i k l k

Fot.P.ycieski

5/22/2018 1-10952

6/204

WYDARZ

ENIAU Ksiy Werbistw pamici Dmowskiego 11 sierpni

Dokadnie 85 lat temu Roman Dmowski zamieszka w Chludowie podminarium duchownym Zgromadzenia Sowa Boego w Chludowie (Ksiczcym si na terenie byego paacu (paacyk drewniany spon po II wodbyo si uroczyste spotkanie powicone pamici naszego wielkiego r

spotrzys

Romz Chw. skie

jegoty (w

Fot.R.Sierchua

5/22/2018 1-10952

7/204

W woln PolskObchody 63. rocznicyPowstania Warszawskiego

Hymn Parasola

Chopcy silni jak stal,Oczy patrz si w dal,

Nic nie zrobi nam wojny pooga,Hej, sokoli nasz wzrok,W marszu sprysty krokI pogarda dla mierci i wroga.

Gotuj bro naprzd marsz! Ku zwycistwu,W gr skro, orze nasz lot swj wzbi,Chopcy silni jak stal,Oczy patrz si w dal,Hej, do walki nie zbraknie nam si.

Godem nam Biay Ptak,A Parasol to znak,

Naszym hasem piosenka szturmowa,Pord kul w huku dziaOddzia stoi jak sta,

Cho polega ju chopcw poowa,

Dzi pad on, jutro ja, mier nie pyta,Gotuj bro, krew ci gra boju zew,Chopcy silni jak stal,Oczy patrz si w dal,A na ustach szturmowy nasz piew.

A gdy min ju dniWalki, szturmw i krwi,Bratni legion gdy z Anglii powrci,Pjdzie wiara gromad, Alejami z parad

5/22/2018 1-10952

8/204

WYDARZ

ENIA1 sierpnia godzina W

Muzeum Powstania Warszawskiego oraz Instytut Pamici Narodowej Warszawa 44 Bitwa o Polsk na rzecz nadania obchodom kolejnychcharakteru oglnopolskiego:

Powstanie Warszawskie byo walk o niepodlego caego kraju kich Polakw. Godzina W 1 sierpnia 1944 roku o 17.00 bya pocWarszawskiego, w ktrym wzili udzia onierze AK pochodzcy niemal nw Polski. Niemcy i Sowieci po obu stronach frontu zwalczali oddziay

pomoc. Dzisiaj mijaj 63 lata od wydarze, ktre powinny y w pamickraju. To bya NASZA walka o NASZ wolno. Pamitaj! 1 sierpniKiedy w caej Polsce zawyj syreny, gdziekolwiek bdziesz zatrzymaj sszy tych, ktrzy walczyli i ginli za TWOJ wolno. Wyjd z domu, wysna minut oderwij si od pracy. Poka innym, e pamitasz.

Pragnlimy zaangaowa spoecznoci lokalne w uroczyste obchodna W 1 sierpnia 1944 r. o 17.00 bya pocztkiem Powstania Warsrym wzili udzia onierze Armii Krajowej oraz Narodowych Si Zbrojnwszystkich niemal regionw Polski. Dla upamitnienia tego wydarzenia

o godz. 17.00 w caej Polsce zawyy syreny. Niezalenie od tego, gdzie silimy, chwil ciszy uczcilimy tych, ktrzy walczyli za nasz wolno.

WYDARZ

ENIA

5/22/2018 1-10952

9/204

Powstacze piewanki 29 lipcaNa warszawskim placu Teatralnym odby si koncert piewajmy

zorganizowany przez tygodnik Gazeta Polska oraz IPN. Wraz z wi publiczno. Tym razem nauk piewania prowadzi Krzysztof Cu

pieniom patriotycznym nada zesp Joszko Brody Dzieci z Brotego zespou dzieci, zapiewayBiae re, Marsz Mokotowa, Warszawny deszczczy Siekiera, motyka. Cao poprowadzia prezenterka Danzgromadzona publiczno wielokrotnie dawaa wyraz wdzicznoci

jowej Powstacom Warszawy, ktrym powicony by koncert.

Fot.P.ycieski

5/22/2018 1-10952

10/204

WYDARZ

ENIAW Biaymstoku

Obchody z udziaem kombatantw rozpoczy si pod pomnikiem Arul. Kiliskiego. Po uroczystej zmianie warty nastpio zoenie wiecw i

nie 17 w caym miecie zawyy syreny, po czym nastpia minuta ciszy. NaGocinnym Branickich przy ul. Kiliskiego odbyo si uroczyste posiedzeStefana Roweckiego Grota, podczas ktrego Piotr apiski z IPN wygBurza w Polsce pnocno-wschodniej. O rocznicy przypominay banetrum miasta, spoty reklamowe nadawane na antenie Polskiego Radia Biaulotki.

W BydgoszczyDelegatura IPN zorganizowaa promocj ksiki Stanisawa Krasucki

stu walczyli. Kronika Zwizku Powstacw Warszawskich w Bydgoszczyjekcj filmu o Powstaniu. Przedstawiciele IPN uczestniczyli rwnie w uw kociele garnizonowym oraz zoyli kwiaty pod Pomnikiem Powstanw parku u zbiegu ulic Gdaskiej i Czerkawskiej. Ju na tydzie przed 1 sIPN we wsppracy ze Zwizkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz A

skim prowadzili akcj informacyjn dla mieszkacw Bydgoszczy, dotycsyren alarmowych w godzin W.

W GdaskuDzie wczeniej odbya si specjalna sesja, zorganizowana przez gd

we wsppracy z Urzdem Miejskim w Gdasku, pt. Bitwa o Polsk Dwugos o Powstaniu Warszawskim. Wykady wygosili historycy IPN

stawiajc polityczny i wojskowy wymiar Powstania Warszawskiego, jakomiejskiej II wojny wiatowej. Ukazano nastpnie drugie ycie Powstanin legend, zwalczane przez komunistyczne wadze nieoficjalne obchodyinspiracj, jak Powstanie stanowio dla kolejnych pokole opozycjonistsesji wywietlono film w reyserii Jacka Sawickiego pt. Wyjcie z cieniaPeczyskim. 1 sierpnia o godz. 17.00 z inicjatywy IPN w caym Trjmiealarmowe, pod Pomnikiem Polskiego Pastwa Podziemnego na Targu Ra

za oficjalna uroczysto upamitniajca Powstanie Warszawskie.

Na Grnym lskuW wielu miejscowociach wojewdztwa lskiego, na dworcach, w

a take w pocigach i autobusach, pojawiy si plakaty upamitniajce boh

5/22/2018 1-10952

11/204

natomiast w Telewizji Katowice zosta wywietlony film dokumentastolica, przygotowany przez Oddzia IPN w Katowicach oraz Telewizj

W KrakowieW krakowskim oddziale Instytutu 30 lipca odbya si konferencj

pracownikw IPN. Historycy podkrelali oglnopolski charakter tegi fakt, e Powstanie stanowio wyraz walki o niezawiso caego paskich obywateli RP. W tym sensie byo to kolejne w dziejach Polski powwe, tak jak Powstania Listopadowe i Styczniowe. Te rwnie nie o

polskich, ale jest oczywiste, e ich stawk bya walka o wolno ca

i 1 sierpnia harcerze z krakowskiego hufca ZHR, wraz z pracownikadziau, rozdawali w centrum miasta okolicznociowe ulotki przypominW rod, 1 sierpnia, ukaza si w Dzienniku Polskim artyku Jarosawprzywrci wolno.

W LublinieO godzinie W zawyy syreny. Aby odda hod polegym i ucz

Powstania, na chwil zatrzymali si przechodnie, samochody, komuniniej mieszkacy mogli otrzyma okolicznociowe ulotki, ktre rozdcerzy z lubelskiego hufca ZHR na deptaku, placu Litewskim oraz w hznalaza si rwnie w pierwszosierpniowym numerze Kuriera Lub17.00 przy pomniku Nieznanego onierza na placu Litewskim rouroczystoci. Wczeniej w Zamociu zostaa odprawiona Msza w., mii Krajowej zoono kwiaty. Wiece zoono take pod tablic pam

Cholewy, delegata rzdu RP na wojewdztwo lubelskie, pod pomnDekutowskiego Zapory oraz na grobie gen. Kazimiera TumidajskiLubelskiego AK.

W odziPo raz pierwszy w dziejach miasta o godzinie W rozleg si

Ulic Piotrkowsk, budynki administracji publicznej, szkoy, uczelni

moci, a take rodki komunikacji miejskiej ozdobiy tego dnia flasaach Schillera oraz Jzewskiego przez dwa tygodnie mona byze zdjciami powstacw. Plakaty i ulotki przypominajce o Powsznale w tramwajach, autobusach, na supach, rozdawali je dzcyw ramach Dnia Polskiego na 21. wiatowym Jamboree z okazji 100

5/22/2018 1-10952

12/204

WYDARZ

ENIA

dotyczcy inicjatywy utworzenia wita Narodowego Powstania Warszaw dniu 1 sierpnia. Pod Pomnikiem Wolnoci Ojczyzny odbyo si spotkanlami Stowarzyszenia Osb Represjonowanych w Stanie Wojennym PRO

ciele w. Jzefa na Zatorzu za uroczyst Msz w. za Ojczyzn koncelebrZiemba. Po Mszy w. z kocioa przemaszerowa pochd pod Pomnik BoWarszawskiego. Na pamitk Godziny W zawyy syreny, zatrzymany cie. Salw kompanii honorowej z 15. Brygady Zmotoryzowanej Wojskacka i minut ciszy uczczono pami powstacw.

W Opolu

Na ulicach miasta na kilka dni przed rocznic wybuchu Powstania przypominajce o walkach w Warszawie. Informacje znalazy si rwniediach i na portalach internetowych. W dniu rocznicy Opole zostao udekorodowymi. Obchody rozpoczto w podopolskim Zawadzkiem, gdzie odby

pomnika Polakw Polegych podczas II Wojny wiatowej. rodowiska zaproszeni gocie wzili udzia w uroczycie celebrowanej Mszy w. w Konia Paskiego, o godzinie W za w miecie zabrzmiay syreny alarmow

Armii Krajowej rozpocz si apel polegych, po ktrym Kompania Honoskiego oddaa trzykrotn salw.

W PoznaniuW miecie, ale i w caej Wielkopolsce, zawyy syreny w godzin

nieni Polacy rozpoczli bj o woln Polsk, przeciwstawiajc si dwWalczc o 1 dzie duej, ni trwaa kampania niemiecka we Francj

dii jak zauway 16-letni poznaski licealista. W Poznaniu zatrzymprzystawali przechodnie. W parku przed kocioem oo. Dominikankombatanci AK, harcerze, wadze miejskie, wojewdzkie i oficjalne delegacja oddziau IPN. Powstanie byo krzykiem caego kraju. Bitw oko o Warszaw mwi historyk Tadeusz Jeziorowski. Poznaskie ursi o godz. 16.00 Msz w. w kociele Najwitszego Zbawiciela przyskadano wizanki kwiatw pod tablic powicon polegym powsta

na plac, gdzie powstaje pomnik Polskiego Pastwa Podziemnego, przecznego Komitetu Budowy Pomnika odczyta tre aktu erekcyjnegoi sistr, ktrzy walczyli o Warszaw powiedzia w homilii kapelan roAK ks. Leonard Poloch skarbem najwikszym bya Polska. Dla niej nycia i swej krwi. Pomnik, u zbiegu ul. Wieniawskiego i al. Niepod

5/22/2018 1-10952

13/204

Dokumenty sub specjalnych o Powstaniu 2 sierpn

Opisano ju aspekt heroiczny i militarny Powstan

sywne badania powinny dotyczy rozgrywki geopPowstania Warszawskiego. Mamy nadziej, e prelikacja moe by przydatna w takich badaniach poJanusz Kurtyka podczas promocji najnowszej ksiWarszawskie 1944 w dokumentach z archiww sw Muzeum Powstania Warszawskiego.

Ta ksika jest owocempracy polskich i rosyjskicharchiwistw i historykw, towkad w budowanie wizi

polskiej i rosyjskiej nauki mwi Wadimir Grinin, am-

basador Federacji Rosyjskiej

w Polsce. Jak bymy nieoceniali wybuchu PowstaniaWarszawskiego i caej tej tra-gedii, jedno jest bezsporne,to jest przejaw bohaterstwa,mstwa i niezawodnego pa-triotyzmu Polakw. I dzi

my wszyscy, Polacy i Ro-sjanie, chylimy czoa przed

bezinteresownym i heroicz-nym czynem Powstacw

doda Grinin.O liczcym 1400 stron tomie dokumentw mwili take gen. Was

czelnik Zarzdu Rejestracji i Archiwum Federalnej Suby Bezpiecze

skiej, Piotr Mierecki dyrektor w MSWiA oraz wspredaktor ksiz Wydziau Bada Archiwalnych i Edycji rde IPN. Promocji ksiktacja multimedialna wykorzystanych w publikacji dokumentw i fotdokumenty wytworzone przez suby specjalne III Rzeszy, komunisczestwa powojennej Polski oraz sowieckie suby specjalne, m.in.

5/22/2018 1-10952

14/204

WYDARZ

ENIAciganie komunistycznych zbrodniarzy

Prokurator Oddziaowej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Naw Biaymstoku skierowa 20 lipca 2007 r. do Sdu Rejonowego w Biay

enia przeciwko Ryszardowi Stanisawowi W., Wiktorowi M. i Janowi Hw dniu 13 grudnia 1981 r. w Biaymstoku jako funkcjonariusze pastwa

funkcjonariusze Komendy Wojewdzkiej Milicji Obywatelskiej w Biawsplnie i w porozumieniu, podczas prowadzonej akcji zatrzymania osdo internowania, przekroczyli swoje uprawnienia. W trakcie zatrzymanSolidarno Jerzego Z. wzili udzia w jego pobiciu przy uyciu picioraz omu metalowego, ktrymi uderzano wymienionego pokrzywdzoneg

ciele, naraajc na naruszenie czynnoci narzdw ciaa i rozstrj zdrowiszkod Jerzego Z., tj. o popenienie zbrodni komunistycznej.

Nasze plakaty sierpie

5/22/2018 1-10952

15/204

NARODOWCY

PIERWSZE POKOLENIEZ KRZYSZTOFEM KAWALCEM, WOJCIECHEM MUSZYI JANEM ARYNEM ROZMAWIA BARBARA POLAK

U RDE

B.P. Ruch narodowy ma swj pocztek w czasie do odlegymzatem jest rodowd polskiej myli narodowej?

K.K. Praktycznie cae nowoczesne swj pocztek gdzie w latach 80. i rbie generacji, dla ktrej Bohdan Cywniepokorni. Rnio ich bardzo wiele,gldy, std niepokorni dali pocztepolitycznym wrd nich byli ludowcy,Wsplny by etos bezinteresownej pracystwa i sprzeciw wobec zastanej rzeczywrzecz, waciwie najwaniejsza umiej

mas i zrozumienie tego, e polityka musi by oparta na masowycjach. Ruch narodowy znakomicie mieci si w tej formule. Zarwno

starszy nieco, jak i Zygmunt Balicki, a przede wszystkim Roman tej generacji. Tym, co przesdzio o znaczeniu rodowiska, byo wideologicznej, ktra na gruncie polskim stanowia odpowiednik d

5/22/2018 1-10952

16/204

RO

ZMOWYBIULE

TYNUnacjonalizmu bdcego zjawiskiem europejskim. Nie byo to jednak

w warunkach polskich znanej szerzej doktryny. By to duy, masowy, sruch spoeczny, ktry potrafi wej gboko w tkank spoeczn i dziaa

do czasu nielegalnie, w trudnych warunkach.

B.P. A jednoczenie od pocztku napotykajcy bardzo siln opoWydawaoby si, e idea jest oczywista, szczeglnie wwczas, prniepodlegoci, a ju napotykaa znaczny opr. Jakie wic byy rd

K.K. Myl, e przede wszystkim to, i ruch wkracza na pola zago

przez inne rodowiska polityczne, wyrasta w walce. Antagonizm politycnasilajce si obiekcje ideologiczne wydaj si zjawiskiem wtrnym. frontw, na ktrych ruch walczy. Pocztkowo, w zwizku z niezgod nwa rodowiska ugodowe, czyli w praktyce wczesny establishment politywalki wynika z zaznaczajcej si z co- raz wiksz si tendesocjalizmu. Pocztkowo dotyczyo to zreszt waciwzmu midzynarodowego: a do rewolucji 1905

ruchem narodowym a tym od- amem socjalizsi wok Jzefa Pisudskie- go, byy poprwzajemne prasowe polemiki, nawet napabyo wiele przykadw robo- czej wsppsi nawzajem przed prowo- kacjami polo niebezpieczestwie z jej strony, wspprzy transporcie bibuy. To si jednak skocz

kiedy w peni ujawnia si skala rozbienoci pnolegle nasilia rywalizacja wczeniej np. Lrozw aa konspiracji w rodowi- sku robotniczym, zW czasie rewolucji to si zaamao obie strony staray sdotd pozostawiany do dyspozycji rywala. Doszo do star bojwek, nawa resentymenty wyrose na tym tle yy pniej wasnym yciem. Sytuacdoprowadzia do zupenego przekrelenia wsppracy midzy rodowis

i socjalistycznymi, chocia ograniczya jej skal. Jan Molenda w swej ki narodowi demokraci w czasie I wojnywiatowejw bardzo elegancki swszystkie przykady wiadczce z jednej strony o rywalizacji, a z drugiprzynajmniej roboczych kontaktw, ktre nie byyby moliwe bez minizaufania.

5/22/2018 1-10952

17/204

Do rozejcia si drg doszo za spraw dwch istotnych zdarze. Piek owska, ktrej Dmowski zasadniczo nie akceptowa, uwaajc j zagim zdarzeniem, o wiele bardziej spektakularnym i trwalszym, jeli

antagonizmu i przeniesienie go na paszczyzn osobist, by przewr

B.P. To ju pniejsze lata.

K.K. Pniejsze, ale decydujce. To, co Pisudski zrobi, w pojciu czao skal dopuszczalnego ryzyka, na ktre mg odway si pols

J.. Zanim dojdziemy do tamtego okresu, trzyma si nad tym pierwszym i drugim dziesipolitycznej pokolenia niepokornych, czyli nastulecia, kiedy aktywno organizacyjna Jana go, Zygmunta Balickiego i Romana DmowskDo tego okresu i do tych postaci odwoyway snarodowcw (a do czwartego pokolenia, ja

Wasiutyski, analizujc rozwj ruchu narodowspektywy emigracji po 1945 r.). Najistotniejsze

za twrcami ruchu narodowego, e ich wczesna nowoczesnogo bya wpisana w hasa, za ktrymi krya si bardzo konkretna ti wszechstanowo. Wszechpolsko oznaczaa mylenie kategoriaminteresu caego narodu, ktry znalaz si w trzech odrbnych strukWszechstanowo oznaczaa, e ruch narodowy widzia siebie jako

spoeczestwa, caego narodu. Naley zerwa z tradycj Rzeczypospale jednej warstwy szlachty.

B.P. Jakimi posuono si metodami?

J.. Efektem mylenia w kategoriach wszechpolskoci i wszechstannie, szczeglnie w latach 90. XIX wieku, caej mozaiki instytucji, str

poczynajc od Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego i Towarodowej, a koczc na towarzystwie, ktre zajmowao si unitami te organy prasowe tych struktur, przede wszystkim Polak, ktry dwarstw ludowych. Miao to suy wypracowaniu modelu nowoczesnmego celu, ktrym byo odzyskanie niepodlegoci. I jeszcze jedno

h b l d k d d bk

5/22/2018 1-10952

18/204

RO

ZMOWYBIULE

TYNUskupionych w obrbie Ligi Narodowej. Sukces wzi si std, e tych ki

wio elit polityczn. To byli ludzie bardzo zdolni i przekonani o tym, edotychczas dyli do jakiego postpu w sprawie polskiej, szli po zych

sprbowa innych rozwiza. I w tej rozpaczliwej sytuacji, w jakiej si Poz niej zostao znalaza, doszli do przekonania, e kady rodek jest docokolwiek. Inaczej ni w przypadku ugodowcw, uwaali oni, e jeelto nie mona w adnym wypadku powiedzie do. Trzeba w tym widdalszego postpu, punkt wyjcia do dalej idcych da.

Nie jestem jednak pewien, czy naley dopatrywa si elementw jalowej, jakiego systemu politycznego w tym, co mogo wynika zwycza

denia do osignicia postpu w sprawie polskiej ujawnianego przenych, energicznych i wwczas jeszcze relatywnie modych. W moim przedoktryny narodowej ksztatoway si waciwie ywioowo. Jeli chodzdorobkiem polskiego romantyzmu a tym, co zaczerpn z niego rodzw tym wzgldzie pewna tradycja historiograficzna, ktra upatruje w naroprzejaw reakcji antyromantycznej. Nie jest to cise, gdy ruch czerpa z rcia mam te wtpliwoci co do tej czci przekazu Hrabyka, gdzie wypr

idce wnioski z Ksig Narodu i Pielgrzymstwa.

B.P. A jednoczenie nie traci z pola widzenia tego, co powinnypokolenia.

K.K. Oczywicie. Przyszo moliwa bdzie w takim tylko zakresie, wwspczesne dorobku przeszoci nie roztrwoni. O jeszcze jednej rzec

nie powiedzie, jeli si mwi o tym rodowisku i drodze, ktr ono pnard jest cigiem pokole, odnosi si to take do ruchu narodowegdla Wasiutyskiego jego diagnoza, zawarta w stwierdzeniu, e istnkolenie, okazaa si mylna. W jego pojciu czwarte pokolenie to emigracyjni, lecz szeregowi dziaacze Solidarnoci spoza Warszadostrzeganego i cytowanego w Tygodniku Solidarno czy przez zagnikarzy. To byli ci, ktrzy instynktownie ujawniali sympati do hase

narodowej i przywizanie do nauki Kocioa. To byo czwarte pokolesiutyskiego.

J.. Ale on patrzy na nie z perspektywy emigracyjnej...

K K T d Al b k h

5/22/2018 1-10952

19/204

STARCIE Z SOCJAAMI

W.M. Tym, co w bardzo istotny sposb odr

czy endecj, szczeglnie wczesn, od innychnych zarwno tych z prawa, ktre byy za ugodszczeglnie od PPS i SDKPiL by stosunek dzarania jego aktywnoci politycznej, od synnegUniwersytecie Warszawskim, by przeciwnikiem-rosyjskiego. Ten strajk Dmowski stumi wanie najpierw stan na jego czele, goszc hasa j

studentw i studentw rosyjskich, a nastpnie pdomu, jutro bdziemy walk kontynuowa. adnej kontynuacji oczyupad. Dmowski uwaa, e Polska i Polacy maj zupenie inne celmog prowadzi walk z Rosj i walk z rzdem rosyjskim, z carem, wchunek i na wasne konto. Przyczyn wystpienia narodowej demokra1905 r. nie byo to, e robili j socjalici, lecz to, e osaniali oni i wspieRosji. Uwaa, e naley prowadzi walk na wasny rachunek, a im d

stwa Polskiego i ziem zabranych bdzie spokj, nie bdzie adnych wyi rewolucyjnych, tym wiksz si i znaczenie w walce politycznej na obcy zyskuj. Dawa przykad Finlandii, ktra wanie w tym okresie zysk

Dmowski przestrzega przed rewolucj w Polsce i przeciwstawia se deprawowaa ona ludzi. Wraz z rewolucj, o czym nie chce si Krlestwo Polskie plaga pospolitej przestpczoci. Napady na bankcodziennoci. Nikt ju nie wiedzia, czy napastnicy to przestpcy, czy

ni, zreszt ta granica zacieraa si, bo czsto atwe pienidze byy wpolityczne manifesty. Ponadto rewolucjonici nie interesowali si tummasakr na placu Grzybowskim 13 listopada 1904 r., gdy zgino kil

B.P. Jak do tego doszo?

W.M. Ukryci w tumie wiernych wychodzcych z kocioa Wszystki

nej Mszy w. bojowcy PPS zaczli strzela do kozakw. W odpowistrzelali do kogo popadnie, a kozacy szarowali na bezbronnych luforma walki, ale tak taktyk stosowali zwolennicy rewolucji. Dla niz kocioa to bya tylko klerykalna masa.

Warto tu przywoa wypadki w odzi w roku 1906 i 1907. Doszo l d k l k L N d Ch d

5/22/2018 1-10952

20/204

RO

ZMOWYBIULE

TYNUmu na ulicy dziaaczowi NZR bojwkarze SDKPiL zwyczajnie ucili gow

toczyy si regularne bitwy, non stop trwaa strzelanina i tylko raz na dobgodziny zawieszenia broni, bo kobiety musiay pj po wod i chleb.

K.K. Stosunek do Rosji i stosunek do rewolucji w czasie prby, jak byyzanim ona na dobre rozszalaa si w Rosji i Krlestwie, nie s tosamesob w zwizek. Dmowski, ale nie tylko on i dotyczyo to nie tylko ruchukratycznego, bo optyka Pisudskiego nie bya inna, widzia w tym, co kryzysu pastwa rosyjskiego i zastanawia si, jak to rozegra. To by pocja pustoszya centrum Rosji, a nie jej obrzea. Dotyczyo to zachodnich

i Finlandii. Z Finami Liga prbowaa porozumie si przed nasileniem r

B.P. Na czym polegaa ta logika i korzyci z zachowania postaw

K.K. To by te zarzut, ktry obie partie socjalistyczne stawiay Dmowschodzio o to, by pokaza, e w tym kraju spokj moe by zapewnionyskiego pastwa. Nie by to wbrew temu, co goszono przekaz adres

To by przekaz adresowany do mieszkacw Polski. Chodzio tu o zademliwoci zorganizowania wasnego pastwa, w tym tego, e sami Polacy s zdolni utrzyma porzdek. Ta kalkulacja miaa oczywicie sabe strrozptaniem antagonizmw wewntrznych na tak skal, e rodowiskopod uwag jego ograniczone siy, nie byo w stanie nad nimi zapanowa

ROSJA I ROSJANIE

K.K. Istnieje broszura Dmowskiego, w ktrej autor stara si dowiePolski stykaj si dwie cywilizacje cywilizacja zachodnia i cywilizacja wmidzy nimi jest lini starcia midzy kultur prezentujc wysze wartobarzystwem. Opis jest ilustrowany przykadami, od ktrych robi si zimmidzy cywilizacjami przebiega przez szko, szkolne klasy. Dzieci poreprezentujcych zachodni kultur s demoralizowane w dzikich prz

nych przez barbarzyskie pastwo. S tam opisy up ajcych si nauczysprzedawcw, pozbawionych elementarnej kultury dygnitarzy, a take suRosjanin zachowuje si przyzwoicie, to musi by czowiek bardzo modbowiem na pewno mu to przejdzie. Dmowski nawet przywoa rosyjskie wiek so wremieniem oswoocziwajetsa(czowiek z wiekiem zamienia si

d dl d k

5/22/2018 1-10952

21/204

Przedstawiem to, eby zilustrowa ogrom wstrtu, jaki Dmowskiczemu dawa wyraz publicznie w rnych sytuacjach. Kiedy, przy io skutkach rzdw rosyjskich, wskazywa na alkoholizm, plag noow

ciach, a take na to, e ludzie si nie myj. Gdyby prbowa te pogci na szersze to mona powoa si na tradycj polsk, t jeszcze to emocje, tradycja antyrosyjska, byy podzielane przez znaczny odpublicznej. Tym, co wyrniao Dmowskiego, byo to, e stara si odddyrektywy polityczne.

WIELKA WOJNA I ZMIANY NA MAPIE

K.K. Na skali niechci Dmowskiego Rosjanie zajmowali bezapelsce. Jak wiadomo, Dmowski nie darzy sympati rwnie ydw jego wypowiedzi o ydach mona znale i takie, ktre nie pasuj dobraenia o jego pogldach. Np. tam, gdzie si wypowiada o ydowydowskiej rodzinie i mwi, e w tym zakresie moglibymy si od nickiedy z sympati, np. w Polityce polskiej i odbudowaniu pastwa,

tych rodowisk ydowskich, ktre dyy do utworzenia wasnego pW jego duej spucinie publicystycznej, powikszonej co jest w tymbo to jest wiadectwo bardziej osobiste o listy, ciko jest szuka po Rosjanach, np. o rosyjskiej rodzinie czy rosyjskiej pracowitoci. Nipozytywne oceny. Praktycznie mona wskaza jedno zdanie, w pisancyficznych warunkach, relacji zamieszczonej w Polityce polskiej ioWe fragmencie dotyczcym rewolucji bolszewickiej napisa, e tej ka

widzia i sobie nie yczy. Ale z rozmw, take listw pisanych w oswiatowej, wynika co innego e wanie cieszy si z rozpadu rosco wicej, budowa na nim plany polityczne. Jak wida, po latach niza stosunek Dmowskiego do Rosji dowodzi, jak dalece to, co wyzprywatne, odbiegao od oficjalnej linii politycznej rodowiska.

B.P. Dlaczego?

K.K. Wynikao to oczywicie z rozkadu sojuszy, jakie wytworzyy si pkiedy Rosja bya sojusznikiem pastw zachodnich. Przeciwko niej wysnym podziale Europy na dwa bloki, oba pastwa niemieckie i w przytych pastw oznacza dalszy podzia ziem polskich, natomiast ich pk b k d l k h k l

5/22/2018 1-10952

22/204

RO

ZMOWYBIULETYNUsprowadzaa si do ukrycia celw politycznych i (ze z wol) sugerowa

miaru wsppracy, ktrego zwyczajnie nie byo... Jest oczywiste, e po wmona si byo do takiej makiawelicznej kalkulacji przyzna. To nie m

powodw. Po pierwsze, to niezbyt adnie brzmi, jeli si ujawni, e oszusprzymierzecw, bo uwaalimy ich za wrogw. Tego powiedzie nie mz uwagi na aktualnych sprzymierzecw Polski, ktrzy mogliby zwtpi w cji. Drugi powd, chyba waniejszy, by taki, e z perspektywy dwudziestonego, nie sierpnia 1939 r., ale caego dwudziestolecia, Rosja sowiecka najwikszy problem polityki zagranicznej. Zawara z Polsk ukad w Rydzjej granic wschodni. Pamitajc o dwuznacznociach zawartych w sta

trzeba zdawa sobie spraw, e ssiad zachodni w tego rodzaju dwuzsi nie bawi, tylko otwarcie kwestionowa nasze granice. Wytworzya sizagroony wydawa si jeden tylko kierunek, w dodatku za Rosja bya kw wiecie, natomiast Niemcy, zanim doszed do wadzy Hitler, takim izolobyy. Nie mona mie za ze politykom, e nie chc kultywowa resentymee w danym momencie te resentymenty nie su realizacji biecych cNie tylko Dmowski i brzydcy endecy tak czynili w stosunku do Rosji.

B.P. Dmowski znalaz si w Wersalu. Polska odzyskaa niepodleosignity. Zaczy si powane problemy.

K.K. W obrbie praktycznie caego polskiego ycia politycznego zjawisbyy bardzo wygrowane nadzieje zwizane z odzyskaniem niepodlegoe pastwo rozwie wszystkie problemy. Uwaano, e zaborcy tumili

a kiedy bdziemy w stanie sami si rzdzi, nastpi szybki rozwj gospodwszystkich problemw. To zjawisko z najwiksz si wystpowao akurat nSkala idealistycznych wyobrae w obrbie obozu narodowego bya mnienapisa, e endecy nie wyobraali sobie, eby pastwo polskie byo inne zachodnie. Miao by podobne... ale i to zicio si tylko czciowo. Jeli ilityczne, to wyobraano sobie, e bdzie ono odpowiada wspczesnym aparat pastwowy ograniczony do minimum, gospodarka rozw ajca

wolnorynkowych, system reprezentacyjny. Politycznie Polska miaa by zdem. W czasie I wojny wiatowej Dmowski liczy, e strategicznym partnWielka Brytania, ale to okazao si niemoliwe w trakcie konferencji pona tym, e bdzie nim Francja. Kluczow spraw byy optymistyczne wyoszybkiego rozwoju Polski, pozornie uzasadnione, bo mielimy wgiel, ryne

D k l k d d

5/22/2018 1-10952

23/204

SN wystpowao przeciwko obchodom socjalistycznego wita

WOBEC MNIEJSZOCI YDOWSKIEJ

K.K. W obrbie rodowisk konserwatywnych zaraz po wojnie uwa

winne s liberalne mafie, czyli inaczej mwic, masoneria. W pri czci inteligencji liberalnej mwiono, e winna jest endecja, czasaagenturach w tym kontekcie. W rodowiskach narodowych uwaanoresentymenty z czasw konferencji pokojowej e winni s bolszewicku bolszewikw oddziayway resentymenty z roku 1920. A jeli idziei trudnoci, z ktrymi zetkna si delegacja polska w czasie I wojny kojarzenie ydw z bolszewizmem, i wzgldy natury ekonomicznej. Lu

centrowaa si w miastach, w znacznej mierze w grupie aktywnej zaww handlu, trudnia si porednictwem. Mona powiedzie, e np. ana porednikiem handlowym jest naturalny. Chop zoci si na poreydem, to powstaje grunt dla antagonizmu o zupenie innym charaydw w roli porednikw wystpowali np. Niemcy, Wgrzy, Czesi b

Tego rodzaju napicia nakaday si na istniejce wczeniej red d l d d k d h

Zezb

iorwW.Rowiskiego

5/22/2018 1-10952

24/204

RO

ZMOWYBIULETYNUra szczeglnie silnie obawiaa si konkurencji na przyszym rynku pracy.

gdzie natrafiem na wypowied modego prawnika, ktry wskazujc na koz numerus clausus, gdyby zostao wprowadzone, podkrela, e przynios

su aplikacji zawodowej i powikszyo popyt na usugi, ktre mgby wiprawnik. Sprawa zostaa w tym momencie cakowicie pozbawiona swei ideologicznej, sprowadzona do tego, co rzeczywicie ludzi bardzo obch

Znamienne, e w tej propagandzie praktycznie zupenie niewidoczlig ny, do tego rodowiska narodowe si nie odwoyway. A przecie, goglny kierunek jego ewolucji, to podao ono od nacjonalizmu intrunku tego, co dzi si nazywa integryzmem katolickim. W tym konte

na pojcie narodu nie na jako na rozstrzygajce kryterium wiatopogldnajwiksze dobro, jakie mamy w yciu doczesnym tu, na ziemi. Zaznaminajc, e poza ziemi s rzeczy waniejsze.

B.P. To wane, bo przecie Polska bya krajem wielonarodowowyznaniowym.

K.K. Tak, to wszystko dziao si w kraju wielonarodowociowym i biegonizmy si rzeczy zaznaczaj si mocniej ni w krajach zamonych, czajce zasoby, by z takimi problemami sobie radzi. W dodatku Polszagroon, a obawy o losy odzyskanej pastwowoci byy powszechne,fobie. Istniay zatem w obrbie rodowisk narodowych czynniki sprzyjgldw i zachowa w kierunku skrajnym. Pytanie, ktre naley zada, totych czynnikw i czy musiay one decydowa? Tu trzeba wskaza na inst

wymusza dogadywanie si ze sob i ucieranie pogldw, nawet bardzowszystkim, co powiedziaem o narastaniu w obrbie rodowiska emocji adwie rzeczy trzeba zwrci uwag. Co prawda ju w kocu 1922 r. Modpodja uchway, w ktrych postulowaa wprowadzenie numerus clausudemickich, i w nastpnym roku rzecz wesza na forum Sejmu. Charakteryto, jak wesza. Referujcy spraw pose, Wadysaw Konopczyski, wybitny si, e zrobiono z niego wariata, poniewa na decydujcym gosow

klub nie stawi si w komplecie i wniosek przepad. Chodzio o to, ebymodziey akademickiej, e co zrobiono, a jednoczenie, eby nie przeustawy, z ktr potem mog by powaniejsze kopoty na arenie midzy

B.P. Taka strategia jest dobrze znana. Take dzisiaj.

5/22/2018 1-10952

25/204

e gdyby system demokratyczny w Polsce potrwa duej, to korzyci z wbyyby jednak wiksze ni z cigego mobilizowania elektoratu do walkzbliaj si wybory albo kiedy taka mobilizacja jest potrzebna z innych w

J.. Istotnie, dla Romana Dmowskiego i jego zaplecza, ktre znaw Komitecie Narodowym Polskim, dowiadczenie siy oddziaywanspoecznoci ydowskiej w znacznej mierze zawayo na negatywnemoliwoci powstania jakiej paszczyzny porozumienia midzy Polaknie II Rzeczypospolitej. Dmowski mia wiadomo, e przede wszystknie pozostawi ydw w Polsce bez naleytej opieki dyplomatyczn

polegaa sia rodowiska ydowskiego, e w duej jego zdaniem konferencji wersalskiej zalea od tego, w jaki sposb Polacy ustosunpolsko-ydowskiego. W perspektywie Dmowskiego tzw. traktat mniewraz z duym traktatem wersalskim by wymylony przez spoecznto, eby broni wszystkich mniejszoci narodowych znajdujcych si wycznie po to, eby broni interesw mniejszoci ydowskiej. Tenwewntrznych spraw polskich w duej mierze zaway na podtrzymyw

II RP przez obz narodowy niechci do mniejszoci ydowskiej. Na tobardzo istotna kwestia, podniesiona pod koniec roku 1922 przez obna, ale systematyczna krytyka parlamentaryzmu. I cho narodowa na ksztacie konstytucji marcowej, to zapa do podtrzymywania parszybko opuci narodowych demokratw.

K.K. Co do starcia z politykami reprezentujcymi spoeczno yd

to konflikt ten by jednak trzymany pod kontrol. Dmowski rzeczywichodzie z ludmi, ktrzy reprezentowali spoeczno ydowsk (czy tza sprzyjajcych ydom), ale nie przesdzao to o zdolnoci szukanmisowych. W Anglii np. w czasie I wojny wiatowej rozmowy z ydamKozicki, a i sam Dmowski w Stanach Zjednoczonych krtko przedrozmawia z reprezentacj ydowskich rodowisk z Ameryki. Z tego,raczej, e szuka w nich sprzymierzecw, ni, e traktowa ich jako w

poparcie polskiego programu terytorialnego, sugerujc, e jeeli Pokich granicach przedrozbiorowych (wraz z wyrwnaniem granicy zbieda, a wraz z ni przyczyny antagonizmw a jakby nie zniky od nuje, eby ten proces nieco przyspieszy i wyrugowa z ycia polskie

J S d k d l d b D k

5/22/2018 1-10952

26/204

RO

ZMOWYBIULETYNUnia im praw politycznych, w tym wyborczych. Dmowski, a przedtem Koz

zamiarem Polski jest, aby wszyscy, ktrzy zamieszkuj jej obszar, otrzymaTo, z rnych powodw, mogo by poddawane w wtpliwo przez stro

e podczas wojny, krpowany umowami zawartymi z pastwami Ententywy Polski wydawa dokumenty tylko Polakom. Politycy polscy zapewniacw, e stan jest przejciowy, oni za mogli w to wierzy lub nie.

J.. By jeszcze problem pogromowy, podnoszony przez spoeczno ydamerykascy ydzi otrzymywali informacje, e na ziemiach polskich odbyczym prbowano szantaowa Dmowskiego. ydzi amerykascy za cen

strojw antyydowskich gotowi byli poprze tworzenie pastwa polskiego

K.K. Trudno przeceni kwesti nie tyle pogromw, ile informacji dla narastania resentymentu, wrcz poczucia wstrtu i nienawici wotych politykw, ktrzy byli czynni w Paryu. A jednak po pogromie we bya jednoznaczna stao si co, czego powinnimy si wstydzi. Najbudzia wiadomo, e w kategoriach ilociowych to, co dziao si w

czajnie niczym w porwnaniu z tym, co dziao si na terenach objtydomow. A o tym media praktycznie milczay, kreujc obraz Polski jakowego. Dziennikarze nie jedzili do Rosji, opisywali tylko sytuacj polsknia polityka tego rodzaju stan jest nie do zaakceptowania, co przyczyniouprzedze wobec ydw, ktrym Dmowski, Kozicki i inni dziaacze przedawali wyraz take i pniej.

Jeszcze jedn rzecz chc z wielk si zaakcentowa. W moim przeko

miejsce na salonach midzynarodowych, nie przesdzao jeszcze o pwrogoci, nie przesdziy o tej wrogoci take zachowania spoecznoci1920. Mam na to dowd w postaci opublikowanego na przeomie 192mach reaktywowanego Przegldu Wszechpolskiego artykuu Bohdanzajmujcego eksponowan pozycj w kierownictwie obozu narodowegdziestokilkustronicowym szkicu analizie problemu mniejszociowego o rnych grupach i tym, co z de tych grup wynika dla Polski. yd

20 proc. tekstu. Troch wicej byo o Niemcach, ale najwicej o sytuacjiprzede wszystkim o Ukraicach. Taka optyka bya uzasadniona, jeli zagroenie zewntrzne pastwa.

Naleao uwzgldni potrzeby tych grup nacisku, ktre wyoniy sinarodowego w zwizku z dochodzeniem do wpyww modego pokole

d bl b k

5/22/2018 1-10952

27/204

WOJCIECHMUSZYSKI, IPN

Z DZIEJW STRONNICTWNARODOWEGO (19281Powstanie Stronnictwa Narodowego zbiego si z prnarodowe ugrupowania wyborami do Sejmu w marcwiek w czasie gosowania doszo do licznych naduy

rych dopuszczali si urzdnicy sanacyjni, wybory onarodowych demokratw jako formacji politycznej.

Uzyskanie zaledwie 37 mandatw (w porwnaniu ze 100 mandatamoznaczao, e Zwizek Ludowo-Narodowy (ZLN) przesta by wiodc na te byo liczy na stworzenie koalicji rzdzcej z chadeckim centruPiast. ZLN zszed do poziomu przecitnej, maej partii opozycyjnej.

oczni, e endecy nie byli przygotowani do dziaalnoci w warunkach ogi praktyk dyktatorskich w rzdzeniu krajem, ktrymi posugiwa si po1926 r. obz marszaka Jzefa Pisudskiego. Przywdcy obozu narodoniecznoci powanej reformy swoich struktur politycznych i odsunicdotychczasowej kadry partyjnej. Na politycznej arenie pojawili si pr

pokolenia narodowcw, ktrzy sukcesywnie poszerzali swoje wpywy w

5/22/2018 1-10952

28/204

KOMENTARZEHISTORYCZNE Roman Dmowski i jego otoczenie ju w poowie lat 20. uwaali za niezb

tur obozu narodowo-demokratycznego. Decyzj przyspieszy zamach majktrym endecy zostali ostatecznie odsunici od wadzy. Proces przemian roz

4 grudnia 1926 r. Obozu Wielkiej Polski (OWP). Modzie staa si najbczci nowej formacji, to ona nadawaa jej polityczny ton. Nastpnie w 192n Lig Narodow, a w jej miejsce powoano rwnie tajn, hierarchiczn ow ktrej modzi w sposb widoczny dominowali nad frakcj starych. kolej na reform struktur Zwizku Ludowo-Narodowego. ZLN by typem pdynie od wyborw do wyborw, bdcej emanacj na forum parlamentu pi rozwiza, ktre politycy ustalali w zaciszach gabinetw i sejmowych ku

polityczne ZLN skupiao si wok jego klubu parlamentarnego, co powodta, dziaajca wedug archaicznych zasad parlamentarnych, nie bya dostosowania w dobie polityki masowej i pisudczykowskiej quasi dyktatury. Wybore nie bya te zdolna skutecznie reprezentowa prawicowo-narodowej opozEndecy udzili si, e uda im si jeszcze przycign cz ugrupowa chrkratycznego centrum, ale na og prby te koczyy si fiaskiem. Do SN wStronnictwa Chrzecijasko-Narodowego, kierowana przez Stanisawa St

da Dubanowicza. 10 czerwca 1928 r. na forum Rady Naczelnej ZLN podjksztaceniu partii w Stronnictwo Narodowe. W drugiej poowie 1928 r. Zlikwidowany, a jego dotychczasowe struktury terenowe przeksztacane w o

Narodowego. Pocztkowo wydawao si, e przeksztacenie to ma charakte zmieniono jedynie nazw, jakkolwiek wprowadzono take inny statut, a wzabrako niektrych wanych w ZLN postaci (m.in. byego prezesa Jana ZGrabskiego). Zmiana nazwy miaa te charakter symboliczny. Czonkowie

identyfikowali si z nazw Narodowa Demokracja, preferujc okrelenieobz narodowy. wiadczyo to nie tylko o rozczarowaniu dziaaniem sysnego (w ktry rzeczywicie zwtpia cz, zwaszcza modych, dziaaczy), kim o wiadomoci, e metodami demokratyczno-parlamentarnymi nie udaPisudskiemu i jego zwolennikom. SN jednak, w odrnieniu od OWP i Strmiao pozostawa domen wpyww starych, bardziej umiarkowanych dzdowego, ludzi w rednim wieku: parti polskiej inteligencji, skupiajcej os

ponowane stanowiska w swojej spoecznoci (ziemianie, profesura uniwerswokaci, dziennikarze), ale take przedstawicieli sfer rzemielniczych, chopI mimo e w dalszym cigu byo ono kierowane przez politykw, ktrzy sw

jeszcze w parlamentach pastw zaborczych, oraz uczestnikw konspiracji zmiana bya wyrana. Nowe stronnictwo nabierao powoli cech zdyscy

5/22/2018 1-10952

29/204

Geneza MW siga okresu I wojny wiatowej, gdy na terenie warszych powstaway plegalne koa polityczne, skupiajce zwolennikwmana Dmowskiego. W 1918 r., w wyniku procesu czenia rozproszon

zostaa utworzona jednolita organizacja Narodowe Zjednoczenie M(NZMA). Jej czonkowie nie rozwinli szerszej dziaalnoci, gdy w ludzia w walkach o niepodlego i granice Polski.

56 marca 1922 r. na kongresie NZMA w Warszawieorganizacja ta zostaa rozwizana i w jej miejsce utworzonoModzie Wszechpolsk. Kongres przyj statut i deklaracjideow podkrelono w niej nacjonalistyczny i patriotyczny

charakter organizacji, odrzucono socjalizm i komunizm jakokoncepcje niebezpieczne dla niepodlegego pastwa, godz-ce w polsk tradycj i wi narodow. Nard mia stanowidla czonkw MW warto najwysz, wskazano rwnie nakonieczno podporzdkowania si jednostki jego interesom.Pastwo, jako forma prawna narodu, byo zobowizane doreprezentowania i realizowania jego interesw oraz celw

politycznych.Powstanie MW skonsolidowao wewntrzne strukturynarodowe na wyszych uczelniach i doprowadzio do ichznacznej rozbudowy. Na czele MW stana Rada Naczelna,skadajca si z dwudziestu czonkw. Prezesami rady bylikolejno: Jan Rembieliski (19221923), p.o. Jan Jodzewicz(19231925), Edward Muszalski (1925), Janusz Rabski (19251928)

1933) i Jan Matachowski (19331939). W kadym z orodkw akadMW, stanowice samodzieln jednostk organizacyjn, poniewa wad

5/22/2018 1-10952

30/204

KOMENTARZEHISTORYCZNEway w jego biec dziaalno. Kandydaci, chccy wstpi w szeregi M

kurs przygotowawczy, dotyczcy programu i ideologii obozu narodowegoegzaminem. Nie jest znana liczba czonkw MW w poszczeglnych latach,

szcztkowych informacji wynika, e liczebno sukcesywnie wzrastaa, nszkoach wyszych w roku akademickim 1916/1917 wrd studentw byobozu narodowego, w 1920/1921 ich liczba wzrosa do 120, a w 1925/1926

Pierwszym problemem, ktry stan przed dziaaczami MW, byo jednozsi do Kocioa katolickiego i religii. Kwestia ta wywoaa wiele sporw w ronarodowej. Podoem konfliktu sta si passus deklaracji ideowej MW, w ktrmianem dobra najwyszego. Krytycy deklaracji, ktrzy odwoywali si do w

skich, zwracali uwag, e przyjcie takiego stanowiska wiadczyo o przedkspraw Ojczyzny i Narodu ponad Boga i religi, oskarali zwolennikw wieckzmu, e hoduj zasadzie egoizmu narodowego, ktra jest nie do pogodzenia zkatolickim. Zarzuty te odrzuca Rembieliski, stwierdzajc, e nacjonalizm zagadnieniami lecymi [] w sferze religii. Tote nacjonalista rwnie dobr

panteist i prawowiernym katolikiem. Dyskusja dotyczca pogodzenia chrznalizmem na krtko podzielia ideowo rodowiska MW. Przedstawiciele MW

kowa opowiadali si za pozostawieniem deklaracji w dotychczasowej formie,lwowscy i poznascy domagali si uwzgldnienia w niej wartoci i znaczeniaNa III Zjedzie MW (1925) obrocy wieckiego nacjonalizmu znaleli si wzwolennikom nacjonalizmu chrzecijaskiego. Do deklaracji ideowej dodment, w ktrym podkrelono rol i znaczenie Kocioa katolickiego w Polsce: s wanym rdem siy moralnej spoeczestwa oraz rkojmi jego wysokinego. Koci Katolicki, jako religia ogromnej wikszoci Narodu Polskiego

5/22/2018 1-10952

31/204

Korporantw sawny stanKorporacje akademickie stowarzyszenia studenckie, tzw.Fra

terskie wywodzce si z tradycji niemieckich. Pierwsze polskie kow XIX w. na niemieckich uniwersytetach w Dorpacie (obecnie Tardze. W okresie midzywojennym dziaao ponad 100 polskich korpokoo 10 tys. aktywnych czonkw i filistrw. Istniao ponadto kilka

poracyjnych modziey niemieckiej, rosyjskiej i ydowskiej. Niek

noway swego apolitycznego i apartyjnego charakteru, ale wikszobd wrcz wsppracowaa z obozem narodowym. Korporanci li

w jego yciu religijnym stanowisko przodujce. Spr wok deklaracji przemian, jak przechodzi wczesny ruch narodowy. Wkraczajce na pokolenie narodowcw odrzucao indyferentyzm religijny swoich poprze

w tradycji pozytywistycznej filozofii materialistycznej. Zapocztkowao orodowych w stron religii. Nie ukrywano te denia do oparcia ideologiwartociach katolickich oraz silnego poczenia idei narodowej z wiar.

Wraz z krystalizowaniem si oblicza politycznego MW, i wzmacniawyszych uczelniach, postpowa proces konsolidacji szeregw modzzem tego byo poczenie z MW w 1924 r. Niezalenej Modziey NarodKazimierza Gluziskiego. Bliskim za i niezawodnym sojusznikiem MW

mickim by ywioowo rozwijajcy si ruch korporacyjny. Oficjaln waZwizek Polskich Korporacji Akademickich (ZPK!A) w 1929 r. w jekorporacji, liczcych cznie okoo 3500 czonkw czynnych i tyle samre ukoczyy studia). Czsto dziaacze MW byli rwnoczenie czonkaa wielu starszych dziaaczy obozu narodowego otrzymywao w korporacjczonkostwa, m.in.: R. Dmowski, S. Grabski, K.H. Rostworowski, R. R

Fot.zezbiorw

W.Rowiskiego

5/22/2018 1-10952

32/204

KOMENTARZEHISTORYCZNE

tury Modziey Wszechpolskiej, Stronnictwa Narodowego i ONR, nijc wysok pozycj w ich wadzach. Prawo korporacyjne nie dopusz

przynalenoci do organizacji o charakterze komunistycznym lub wspPatriotyzmu i gotowoci poniesienia ofiary dla Ojczyzny korporancirc ochotniczo udzia w wojnie polsko-bolszewickiej, walczc ochotnwojsk rzdowych podczas zamachu majowego 1926 r., na frontach II wi w antykomunistycznym podziemiu niepodlegociowym po 1944 r.

Korporacje miay charakter elitarny i hierarchiczny, stanowic rodgo klubu. Nie mona byo do nich wstpi, ale byo si wprowadzanym

z czynnych korporantw. Kandydaci, nazywani fuksami lub giermkami, si zwyczajw i tradycji korporacyjnych, dyscypliny, kodeksu postpowgo, uczestniczyli w kursach doksztacajcych, a starsi koledzy kontroloww nauce. Duy nacisk kadziono na wychowanie fizyczne, zwaszcza szsporty obronne. Okres fuksowski koczy si egzaminem, po ktrym kan

penoprawnym korporantem barwiarzem. Wszyscy czynni korporanci ba decyzje wcznie z wyborem wadz podejmowano w demokratyc

niu. Korporancspecyficznym nosi specjalni szarf w kolcyjnych. Kadmiaa wasne zujce cnoty c

toci patriotycstopie magkoczy czynw korporacji w stan filistersrosym filistrzkontakty ze

cj, wspieraji moralnie orw witach (komersach) i

Do bardzie

Fot.ze

zbiorwW.Rowiskiego

5/22/2018 1-10952

33/204

gen. Wadysaw Anders (K!Arkonia Warszawa), pniejszy dowWojciech Koaczkowski (K!Kujawia Cieszyn), pisarz Wojciech W

lonia Warszawa), przywdca Falangi Bolesaw Piasecki (K! Postatni dowdca NSZ Stanisaw Kasznica (K!Helionia Pozna), (K! Grunwalda) oraz Adam Doboszyski (K!ZAG Wisa Wolne M

by, ktre dziaacze korporacyjni chcieli uhonorowa w sposb szczetytu Filistra honoris causa. Byli wrd nich m.in.: Roman Dmowski (zna), arcybiskup lwowski obrzdku ormiaskiego Jzef Teodorowic

Lww), prof. historii Wadysaw Konopczyski (Fhc K!Praetoria

Haller (Fhc K!Baltia), filozof prof. Wadysaw Tatarkiewicz (Fhc Keromski (Fhc K!Pomerania), Ignacy Jan Paderewski (Fhc K!PatriaPo wojnie wadze komunistyczne uniemoliwiy odrodzenie ru

go. W propagandzie PRL korporanci byli przedstawiani w sposb chuligani bijcy ydw na wyszych uczelniach (np. film Zezow1989 r. korporacje zaczy si odradza. Obecnie istnieje ponad 10 trzysze w Warszawie, Poznaniu, Gdasku, Toruniu, Lublinie i Wro

Gwnym terenem aktywnoci dziaaczy MW byy organizacje samcje szeroko pojtego samorzdu akademickiego. Kady czonek MW nie pracowa w innej organizacji akademickiej, do ktrej by wprowadziaaczy MW, zasiadajcych w jej wadzach. Z MW wsppracowao

profesorw, np. W. Konopczyski, I. Chrzanowski, W. Sobieski, L. Jax

nowski i W. Folkierski. Uczestniczyli oni w imprezach organizowanycwykady przychodziy rzesze studentw, ktrzy dziki temu trafiali w W drugiej poowie lat 20. narodowcy nie mieli ju waciwie kon

uczelniach: organizacje lewicowe byy nieliczne i czciowo zinfiltrstw, co odstrczao polskich akademikw od wizania si z nimi, twonieliczny Legion Modych skupia osoby bezideowe, nastawione na szrzdzcym, a stowarzyszenia katolickie przegray w rywalizacji z naro

ginalizacji lub zostay przejte przez dziaaczy MW. Dominujc rolw dziaalnoci struktur i wadz mniejszych studenckich organizacji sam K Prowincjonalnych skupiay one modzie pochodzc z jed

daway jej oparcie i pozwalay studentom zaaklimatyzowa si w nowtrala wszystkich k Oglnopolski Zwizek Zrzesze Akademickich

5/22/2018 1-10952

34/204

KOMENTARZEHISTORYCZNE Prestiowym testem popularnoci dla wszystkich

organizacji politycznych, w tym rwnie dla MW, byywybory do uczelnianych Bratnich Pomocy organizacji

samopomocowych, stawiajcych sobie za cel poprawsytuacji materialnej studentw (np. BP reprezentowayinteresy studentw w kontaktach z wadzami uczelni).Wadze BP byy wybierane przez og polskich studen-tw danej uczelni w tajnym i powszechnym gosowaniu.Centrale BP z poszczeglnych orodkw akademickichtworzyy Oglnopolski Zwizek Akademickich Brat-

nich Pomocy z siedzib w Warszawie. Kierowa on m.in.wasnymi domami akademickimi, budowami nowychakademikw, sanatoriw i domw wypoczynkowychdla studentw, a take organizowa wypoczynek letnii zimowy. W 1929 r. BP zrzeszay ok. 27 tys. studentw,tzn. ok. 60 proc. wszystkich studiujcych. DziaaczeMW zasiadali we wadzach niemal wszystkich wadz

uczelnianych BP i ich centrali oglnopolskiej w Warsza-wie, penic w nich kierownicze funkcje.Naczeln reprezentacj studentw w II RP byy odbywajce si co 2 lata

demickie (tzw. Sejmy Akademickie). Take i na tym forum trwaa ostra ryworganizacji politycznych. Rosnce znaczenie narodowcw potwierdziy wynnie (1921 r.), podczas ktrego zdobyli oni poow miejsc w Komitecie Wycym status wycznego reprezentanta modziey studenckiej w kraju i za

sukcesem dziaaczy MW byo zwycistwo w wyborach delegatw na III zjazdziaaczami MW i aktywistami organizacji lewicowych doszo wwczas doru delegatw. Socjalici proponowali wybory proporcjonalne, dziaacze MWi ich zdanie przewayo. W efekcie lewica zbojkotowaa zjazd, a WszechpOdrodzenia wykorzystali ten fakt do przeprowadzenia wasnych postulatUchwalono m.in. statut Zwizku Narodowego Polskiej Modziey Akademskupiajcej og polskiej modziey akademickiej. Statut ten wyklucza mo

ZNPMA studentw ydowskich i innych mniejszoci narodowych.MW angaowaa si take w dziaalno publiczn poza wyszymi uz najbardziej spektakularnych dziaa byo animowanie w Krakowie Stowobrony Spoecznej (SSS), do ktrego zada naleao zapobieganie skutkozowanych przez ugrupowania lewicowe lub ich minimalizowanie. Gdy je

Henryk

5/22/2018 1-10952

35/204

i prezydenta, biorc udzia w walkach, m.in. w obronie lotniska na Poluochotnikw ponioso w tej walce mier. Jednak wypadki majowe i renego wobec dziaaczy narodowych nie zachwiay pozycj MW na

Poparcie studentw dla obozu narodowego wyranie wzrastao. Wyraborw delegatw na V zjazd w Poznaniu (1927 r.), na ktrym lista na101 mandatw. Dziki temu czonkowie MW osignli na nim bezwzgdecydowali o skadzie nowych wadz akademickich.

Defilada pocztw sztadarowych SN w Bielsku-Biae

W strukturze organizacyjnej MW funkcjonoway rwnolegle dwa piowntrzny (jawny) i wewntrzny (tajny). Istnienie struktury tajnej MW byonicy przed wikszoci czonkw organizacji. W niej zapaday najwaniedziaalnoci organizacyjnej i kontrolowanych przez czonkw MW stowKierownicy struktur wewntrznych MW byli podporzdkowani wadzy

Fot.zezbiorwW.Rowiskiego

5/22/2018 1-10952

36/204

KOMENTARZEHISTOR

YCZNE Po powstaniu 4 grudnia 1926 r. Obozu Wielkiej Polski (OWP) Rada N

cze tego samego dnia podja decyzj o skierowaniu swoich czonkw dolem OWP byo odsunicie od wadzy obozu sanacyjnego i dokonanie w

duchowej narodu. Zarys tego programu przedstawi T. Bielecki w przerozpoczcia roku akademickiego na KUL (26 padziernika 1929 r.): Donale: pogbienie ycia religijnego i nowe ujcie kwestii socjalnej, jak rkwestii ydowskiej i spraw polityki zagranicznej. Czonkowie MW stali sanej we Lwowie (3 kwietnia 1927 r.) przybudwki modzieowej OWP(RM OWP). Na jego czele stanli dziaacze MW Stahl i Bielecki, a we Stypukowski, Jodzewicz, Rabski, Jaxa-Bykowski, Rembieliski i Mosdo

z racji swoich zdolnoci i wyksztacenia zajmowali w RM OWP stanownadawali ton caej organizacji i stanowili jej si napdow. Potwierdzaraporty policyjne: Organizacja ta zerodkowuje w swoim rku wszystkidowej wrd modziey, uzgadnia akcje na poszczeglnych terenach pracideowy. Jednym z najwaniejszych zada Modziey Wszechpolskiej jestwania, w miar moliwoci, caoksztatu ycia akademickiego w rnorowach. Tote obecnie, dziki temu, e Wszechpolacy s najsilniejsz organi

gruncie modziey akademickiej w caym pastwie, a szczeglnie na terennowali ju w caoci najwaniejsze placwki ycia akademickiego. Przyczokoliczno, i bezspornie Modzie Wszechpolska ma w swoim gronie zarwno pod wzgldem charakteru, jak i zdolnoci, jednostek (Komunikamisariatu Rzdu na m.st. Warszaw, nr 123, 12 XI 1929).

ego

5/22/2018 1-10952

37/204

Wejcie MW w skad OWP nie spowodowao utraty autonomii orgszoci uczelni MW funkcjonowaa oficjalnie pod wasn nazw. Inacszawskich, gdzie struktura MW wystpowaa jako Oddzia Akademic

wpywy MW w rodowisku studenckim potwierdziy wybory delegoglnoakademicki (Warszawa, 16 listopada 1929 r.). Na ogln liczbsw 11 844 otrzymaa lista wystawiona przez MW. W przeliczeniu nadowcom 80 miejsc w 104-osobowym zgromadzeniu. Wynik wyborwo tym, e wadze sanacyjne, zaniepokojone siln pozycj MW w orga

postanowiy przej si kontrol nad samorzdem akademickim i zadministracyjnymi niezaleny ruch studencki. Akcj osabienia pozy

uczelniach zapocztkowaa reforma szkolnictwa (1932 r.) autorstwa minych i Owiecenia Publicznego J. Jdrzejewicza i ustawa o szkolnictwktra bya bezprecedensow ingerencj administracyjno-prawn wastem funkcjonowania uczelni. Miaa ona na celu osabienie ich pozysystemu kontroli nad uniwersytetami. Wprowadzono take reformw praktyce uzaleniay zasady przyznawania stypendiw od polityczn

Nowe przepisy w znacznym stopniu ograniczay autonomi uczelni w

organizacji akademickich. Zakazyway prowadzenia dziaalnoci poniom akademickim, likwidoway ich struktury midzyuczelniane i ceLikwidacji ulegy m.in.: NKA, ZPK!A, ZNPMA. Ograniczono te mwania Bratnich Pomocy. Dziaania te doprowadziy do zburzenia prmokratycznego systemu samorzdu studenckiego (tzw. RzeczypospMW aktywnie zaangaowaa si w ruch obrony autonomii wyszych uwybuchy strajki studenckie w Warszawie, Krakowie, Lwowie i inny

take zorganizowaa wystpienia antyrzdowe. Dziaania te poczonotow, zmierzajc do obnienia narzuconych przez MWRiOP wysokProtesty te powtarzano take w latach 1935 i 1936. Jedn z najsynniejakademickiej bya blokada UW. Cho wystpienia nie doprowadziy do

protestujcej modziey, spowodoway zblienie studentw do ideoloi wzrost nastrojw opozycyjnych wobec obozu sanacyjnego.

Likwidacja niezalenoci samorzdu akademickiego zbiega si

przez wadze OWP (28 marca 1933 r.). Wwczas dziaacze MW i OWPwi organizacyjn, przeszli do struktur Stronnictwa Narodowego.

Argument pici

5/22/2018 1-10952

38/204

KOMENTARZEHISTOR

YCZNE

Przykadem radykalizacji nastrojw byo wybicie przez dziaaw redakcji Kuriera Porannego, pisma, ktre prowadzio kampani sz

dziey narodowej. Doszo rwnie do wystpie antyydowskich. Bprzyczyn byy rozruchy we Lwowie (2 czerwca 1929 r.) spowodowauczniw z gimnazjum ydowskiego, ktrzy swoim zachowaniem obraligijne uczestnikw procesji Boego Ciaa. Wobec braku reakcji wadziaacze MW i OWP wywoali zamieszki, w trakcie ktrych zdemolowdziba gimnazjum ydowskiego, dom akademicki i redakcja gazety Cte do star z policj. W zwizku z tymi wydarzeniami w Warszawie i i

miay miejsce protesty modziey akademickiej, ktra wyraaa solidskimi kolegami. Innym powodem narastania konfliktu midzy dziaaczdentami ydowskimi byo uywanie zwok chrzecijan przez ydows

podczas wicze prosektoryjnych na medycynie. Polscy narodowcy tej praktyce, uznajc, e studenci ydowscy powinni szkoli si na zwwspwyznawcw, a nie Polakw. Gminy ydowskie miay dostarczaokrelon liczb zwok ydowskich, ale w rzeczywistoci nie wywizy

zobowiza. Z tego powodu czsto dochodzio do konfliktu z polskim.in. doszo do powanych zamieszek w Wilnie (10 listopada 1931ktrych zosta zabity Polak, student pierwszego roku prawa Stanisa kilku ydw odnioso rany.

W latach 30. nastpowa zauwaalny wzrost nastrojw antyydowszych uczelniach. By to jednak werbalny antysemityzm, przejawiajcskandowanych na wiecach, w artykuach prasowych i ulotkach. Wypa

przemocy fizycznej przez dziaaczy narodowych miay charakter spowoywano si do nich jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych lub w sasa antysemickie byy te wykorzystywane jako rodek do propagandy Domagano si wprowadzenia zasady numerus clausus, oddzielenia w swych studentw polskich od ydowskich (tzw. getto awkowe, wprownie w 1937 r.), cakowitego usunicia ydw z wyszych uczelni (na take prowadzono bojkot sklepw ydowskich.

Akcjom MW towarzyszya jednak aktywna i dobrze zorganizowradykalnych grup ydowskich i lewicowych. Jej przejawem byy naczonkw organizacji narodowych przez ydowskich bojwkarzy, n1929 r. we Lwowie czonkowie ydowskiej Fraternitaspobili korpoko-Venedyi. 27 listopada 1932 r. rwnie we Lwowie z rk ydowsk

i k J G k ki T d b di b

5/22/2018 1-10952

39/204

Podziay w stronnictwieNa ewolucj SN w duym stopniu wpyn przykad dziaajce

Wielkiej Polski, opanowanego przez mode ywioy, dziaaczy, ktrz

ospao w dziaaniu i organizacyjny marazm. Cz dawnych dziaaczlu centralnym, jak i terenowym, przeciwstawiaa si wszelkim zmianw metody parlamentarne i powrt do systemu rzdw demokratycznyc

przewag w powstaych w padzierniku 1928 r. centralnych wadzNarodowcy zaczli wychodzi z organizacyjnego impasu i odrabi

do sejmu w 1930 r. zdobyli 62 miejsca poselskie, tj. 2/3 liczby, ktw latach 19221927. Biorc pod uwag liczne naduycia i tzw. cuda

puszczali si urzdnicy pastwowi, wynik ten by sporym sukcesem. wybory do samorzdw w latach 19331934 szczeglnym zaskoczw odzi, gdzie lista SN i Chrzecijaskiej Demokracji zdobya 40 z 7miasta. Wadze uniewaniy wybory dzkie, ktre zostay powtrzoneokoo 30 mandatw, pozostajc najsilniejsz frakcj w radzie.

Dopki dziaalno obozu narodowego biega dwutorowo tj. moOWP, starzy w SN, dopty nie dochodzio do wikszych tar organiz

ze zdelegalizowaniem w 1933 r. OWP i przejciem wikszoci jego czpojawia si problemy wspistnienia obu grup w ramach jednolitej orprbowano je zaagodzi, tworzc autonomiczne Sekcje Modych SN (sowe rozwizanie nie zdao egzaminu. Zniecierpliwiona cz modych

jonych do swobody dziaania w OWP, zacza si wyamywa z organczonkw kierownictwa SMSN doszo do rozamw szeregi SN opuc

poznasko-lwowska grupa Zwizku Modych Narodowcw (Ruch Naro

14 kwietnia 1934 r. wyamaa si warszawska grupa dziaaczy, tworzc Okalny. O ile w pierwszym przypadku straty kadrowe byy niewielkie (kintelektualistw, uzdolnionych dziennikarzy), o tyle w przypadku grupycio niemal cakowicie modzie, w tym wikszo czonkw stoecznej skiej i organizacji wsppracujcych ogem ponad 5 tys. osb w sam

W pozostaych rejonach kraju wejcie duej liczby modziey OWspowodowao wikszych perturbacji. Mimo pocztkowej nieufnoci i

dych i starych, proces ten wpyn korzystnie na dziaalno SN i zno stronnictwa. Dla modych jedynym prawdziwym polem aktywnintelektualn, w ktrej nadal dominowali starzy) byy awantury, strajkowe, kolporta wydawnictw, manifestacje etc. W nastpnych latach i scalio wewntrznie swoje szeregi, ale zaczo gwatownie si rozwi

5/22/2018 1-10952

40/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE Ruch Narodowy Antoniego Malatyskiego (1934 r., Warszawa). Wzrostu

renie nie zahamoway, cho go w pewnym stopniu utrudniy, represje polici zsyanie wybitniejszych dziaaczy SN do obozu w Berezie Kartuskiej.

przeszo 60, w wikszoci najaktywniejszych, modych dziaaczy SN. Wwielokrotnie daway wyraz niechci dla dziaalnoci SN, zawieszajc dziastruktur terenowych lub je rozwizujc, m.in. w 1936 r. rozwizano 12-tysw powiecie kociaskim, nastpnie w powiecie krakowskim, podobny los nym lsku. Wszdzie tam udao si narodowcom wznowi dziaalnoWszechpolski, ktra w rzeczywistoci miaa tylko kamuflowa dziaalno

Wchonicie duej

liczby modych dziaaczyOWP i zdynamizowaniedziaalnoci struktur tere-nowych SN spowodowa-o konieczno reformywadz stronnictwa. Poczt-kiem tego procesu byo

wejcie w skad wadz SNT. Bieleckiego, J. Gierty-cha i J. Matachowskiego.Modzi naciskali corazmocniej, domagajc sigeneralnej zmiany mo-delu partii, jej polityki

i wreszcie wadz cen-tralnych oraz terenowych.Nie ukrywano, e jest towalka o prymat w SN.W 1934 r. rozwizano osta-tecznie, zdekonspirowanrozamem warszawskiego

ONR, organizacj we-wntrzn Stra, powou-jc w jej miejsce cile taj-ne kierownictwo SN, tzw.sidemk, bdc wsk

5/22/2018 1-10952

41/204

skiego, T. Rymara, S. Dbrowskiego i W. Komarnickiego. Powoano wadz Komitet Gwny, ktry przej wikszo prerogatyw dotychcnej. Nie weszli do niego oponenci modych, ci za dysponowali w n

ciele kierowniczym bezwzgldn wikszoci. Z biegiem czasu kominiej oczyszczany z opozycyjnej frakcji starych. Nowym prezesem RBohdan Wasiutyski, ale nie mia ju wikszego wpywu na polityk S

Wikszo starych podporzdkowaa si nowym wadzom, niektrzmienili orientacj i przeszli do grupy modych, jedynie nieliczni, jak S. cki, zdecydowali si odej z SN. Cho zwycistwo modych byo bezaim jednak cakowicie zmarginalizowa wpyww dziaaczy dotychczasow

rzy w dalszym cigu dysponowali silnymi wpywami w niektrych strukMarian Seyda w Wielkopolsce czy W. Komarnicki i A. Zwierzyski w Wna sprzyjajc okazj, eby odegra jeszcze wan rol w polityce. Tymczaowali sw ofensyw, wymieniajc kierownictwo kadry terenowej, wyznacokrgowych i powiatowych. Nad zmianami czuwa i by ich inspiratoremstanowiska oddanymi sobie ludmi. Pod koniec 1936 r. Dmowski dokonanajbliszych wsppracownikw, zmieniajc i powikszajc nieco grup d

W padzierniku 1937 r. Rada Naczelna SN wybraa nowy Zarzdmierzem Kowalskim na czele. Czas pokaza, e zwyciska grupa mdowiskiem jednomylnym, a w jego gronie wyksztaciy si rywalizPrzyczyna tar tkwia nie w rozgrywce personalnej czy walce o wadw zasadniczych rnicach pogldw na to, jakie stanowisko powinno zw sytuacji midzynarodowej. Rok pniej polaryzacja stanowisk w SNtecznego opowiedzenia si dziaaczy albo po stronie prezesa SN Kaz

albo jego ambitnego konkurenta T. Bieleckiego. Obie frakcje wzajew dziewitce istniaa rwnowaga si, rozstrzygajcy by wic gos Ddium Zarzdu Gwnego SN Kowalski jako prezes formalnie growawiceprezes i kierownik Wydziau Organizacyjnego SN, posiada wpyw

5/22/2018 1-10952

42/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE Do starcia obu frakcji doszo w 1938 r., podczas kryzysu czechosowack

walskiego i Giertycha, uznajc, e sojusz polsko-czechosowacki mgby zsywn polityk Hitlera, wystpia z ostr krytyk polityki obozu sanacyjneg

zorganizowanie masowych demonstracji, ktre miay zmusi rzd do poparw konflikcie z Niemcami. Frakcja Bieleckiego sparaliowaa te plany, stojw wczesnej sytuacji stronnictwo powinno zachowa pozycj wyczekujcsporu by stosunek do obozu rzdowego: grupa Kowalskiego i Giertycha s

bezwzgldnej walki z sanacj. Istniej przekazy o prbach montowaniakonspiracji wojskowej i pomysach nowego zamachu stanu, ale brak na dowodw, sam Giertych za wielokrotnie zaprzecza podobnym pogosko

sanacji zajmowa mniej bezkompromisow postaw. Jego zdaniem antysnie prezesa Kowalskiego i zwolennikw mogo przeszkodzi w deniach rycznego kompromisu pomidzy Stronnictwem Narodowym a pisudczyknoczenia Narodowego. Przeomowym wydarzeniem dla konfliktu obu frakstanowiska prezesa SN przez Tadeusza Bieleckiego 25 czerwca 1939 r. Triucakowity, opozycja zarwno starych, jak i radykaw (Giertycha i Kozmarginalizowana, doy SN byy mu cakowicie posuszne. Ale konflikt mi

Kowalskiego i Bieleckiego nie wygas i toczy si dalej, nawet po wybuchu frakcyjnych walki i intryg byy podziay oraz rozamy w dziaajcym w okziemiu narodowym, jak te w SN na emigracji. Przed wybuchem wojny Biesi zrealizowa planw porozumienia z obozem rzdzcym. Hasa Rzduwej z udziaem SN okazay si mrzonk, gdy dygnitarze sanacyjni nie zadzieli wadz, tym bardziej w momencie zagroenia dla kraju.

Konflikt wewntrzny w SN, cho nalea do niezwykle zacitych, nie

aczom stronnictwa w prowadzeniu biecej dziaalnoci i politycznej wdzcym. Niemym protestem SN wobec polityki obozu sanacyjnego bysejmowych w latach 1935 i 1938. Narodowcy, podobnie jak i inne ugrupo

przewidywali, e wyniki gosowania zostan zretuszowane podobnie jw 1927 i 1930 r., z tym tylko, e na znacznie wiksz skal, dlatego niwyborczej farsy. Realnym sprawdzianem wpyww SN w kraju okazay samorzdowe przeprowadzone z kocem 1938 i na pocztku 1939 r., w w

SN zdobyy ponad 1/3 mandatw radnych w kraju. W wikszych mmao dotychczasowy stan posiadania, niekiedy tracc gosy na rzecz szermujcego hasami jednoci narodowej w obliczu zagroenia wo-

jennego. W przededniu wybuchu wojny SN byo zatem najliczniej-sz, posiadajc najwiksze wpywy parti polityczn, na tyle siln,

d i h l ki j h d k l l d d j d

5/22/2018 1-10952

43/204

dziey Wszechpolskiej, czcych radykalne pogldy, tendencje do wtodoksyjnym katolicyzmem. Obz narodowo-demokratyczny, do tej poreligijnie, uleg pod ich wpywem wewntrznej przemianie. Istot spor

modych i starych by nie tylko stosunek do wiary, lecz take model ukazywaa polemika midzy Adamem Doboszyskim, reprezentantemi czoowym intelektualist narodowym, przedstawicielem starej szkoymanem Rybarskim. Zafascynowani ide rewolucji narodowej, ktra miaw autorytarne Katolickie Pastwo Narodu Polskiego, modzi odrzucno-liberalny, z czasem take zaczli kontestowa kapitalizm na rzecz nwanej idei ustroju socjalnego z elementami gospodarki planowej, postu

niektrych gazi gospodarki i wyrugowaniem obcego kapitau. Starsze demokratw skupionych w SN usiowao broni zarwno demokratyczjak i zasad wolnego rynku w gospodarce. W poowie lat 30. zostao jednalizowane przez liczniejsz, lepiej zorganizowan i ofensywn modzie

Religijno modych narodowcw sza w parze z ideowym konserwazmem. Ich ideologia sprowadzaa si do intelektualnej syntezy nacjonal

pawskiego, Z. Balickiego i R. Dmowskiego z religijn ortodoksj kat

staw nacjonalizmu chrzecijaskiego. Jakkolwiek podkrelano potrzebmodych ulego chwilowej modzie na autorytaryzm, to nie akceptowalistycznych i rasistowskich w ruchach narodowych, gdy uwaali je za nikatolick, ponadto potpione przez Koci, jako nurt mylowy w swej i

Wobec mniejszoci ydowskiejWanym punktem wiatopogldu narodowcw, niezalenie od tego

cji modych, czy te starych, bya niech do ideologii lewicowyckomunizmu, jako zbrodniczej i ateistycznej koncepcji zburzenia starnego i stworzenia na jego gruzach nowego, utopijnego spoeczestwa,wionego tradycji, religii i moralnoci. Wskazujc na rewolucj bolszewe komunistyczne hasa walki klas i dyktatury proletariatu to jedyni

niszczenie elit narodowych dla zastpienia ich szumowinami ze spczycielskiej siy komunizmu upatrywano te w fakcie, e by on doktry

cel zatarcie wsplnot narodowych i fizyczn likwidacj religii.Z wrogim stosunkiem do komunizmu wizaa si w duym stopniuwa ruchu narodowego. W propagandzie narodowej eksponowano ydziaaczy komunistycznych, rozpowszechniano obraz tzw. ydokomune ludno ydowska jest rozsadnikiem komunizmu na ziemiach pol

E T k ti d k t i i t t l t id l ii d i

5/22/2018 1-10952

44/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE Tzw. kwestia ydowska stanowia istotny element ideologii oraz dzia

take Modziey Wszechpolskiej. Udzia studentw pochodzenia ydowsdemickim Rzeczypospolitej by w okresie midzywojennym znaczny. W

1921/1922 stanowili oni ok. 25 proc. ogu studiujcych (w roku 1923/192wie a 43,4 proc.)1. Zdaniem D. Jarosza, nieproporcjonalnie duy odsewa zwaszcza na prawie, medycynie i wydziale filozoficznym. Sytuacji dziaacze narodowi, uznajcy potrzeb szerszego udostpnienia uczelni wwiejskiej i robotniczej. Dziaacze MW opowiadali si za uchwaleniem zobecnoci ydw na wyszych uczelniach do odsetka, jaki stanowili w sskim (numerus clausus). Pierwszym etapem tego procesu miao by usun

regw Bratnich Pomocy (BP), zapocztkowane na Uniwersytecie Poznaspodjli uchwa (10 kwietnia 1921 r.) zakazujc ydom naleenia do cji samopomocowych. W 1923 r. podobn uchwa podjto na Uniwersy(z inspiracji J. Rabskiego), Poli-technice Warszawskiej, a nastp-nie w innych organizacjach BPw kraju. Postulat wykluczania

studentw ydowskich realizo-wano stopniowo take w koachnaukowych, koach prowin-cjonalnych i przy wyborachna zjazdy oglnoakademickie.Dziaania tego rodzaju wynikayz denia do odseparowania stu-

dentw polskich od ydowskich,ale wizay si take z kalkula-cj polityczn zmierzajc dozdobycia wikszych wpywwwrd polskich studentw. Ce-lem nadrzdnym byo zneutrali-zowanie gwnego przeciwnika

organizacji modziey socja-listycznej ktre, pozbawionewsparcia ze strony studentwydowskich, traciy sw dotych-czasow siln pozycj.

D k j li t k ji D i M Gd i

5/22/2018 1-10952

45/204

Dekoracja uliczna przygotowana z okazji Dni Morza w Gdyni

E

5/22/2018 1-10952

46/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE

pagandowa dla dziaalnoci antyydowskiej. Odwoano si zatem do tzideologicznego, ktry zdominowa propagand obozu narodowego w lata

o tym, e ydzi propaguj szkodliwe i wywrotowe idee: komunizm, soi wolnomylicielstwo. Ich odmienno cywilizacyjna powodowaa, e ju z ludnoci ydowsk oddziaywao destrukcyjnie na Polakw, niszczc icalizm. Miao to wynika przede wszystkim z obyczajw i etyki ydw, knie do pogodzenia z zasadami cywilizacji aciskiej, w krgu jakiej rozwin

Narodowcy nie wierzyli w moliwo zwizania szerokich mas ydowskskim na drodze asymilacji dopuszczano j w przypadku jednostek. Dla

barier nie do przebycia miaa by pieczoowicie przez nich kultywowanawizaa si zwaszcza ich wewntrzna solidarno oraz sprzeczne z polskdowym denia. Skrajn postaci postaw antyydowskich by tzw. judeoctacja wszystkich zjawisk politycznych, gospodarczych, kulturalnych w pz ydami czego przejawy mona byo znale w niektrych wydawnict

Przemarsz czonki Narodowej Organizacji Kobiet Pozna, poow

Antysemicka propaganda obozu narodowego nie gosia hase fizycz

5/22/2018 1-10952

47/204

Antysemicka propaganda obozu narodowego nie gosia hase fizyczmi propagowano natomiast ich emigracj z Polski, zbien z dentycznych ugrupowa ydowskich, jak syjonici-rewizjonici. Wypadk

wobec ydw zdarzay si sporadycznie, odpowiedzialno za wywincydentw spadaa za na obie strony konfliktu. Wrd wystpie anciej stosowana bya i najwiksze znaczenie miaa pokojowa akcja bwania placwek handlowych prowadzonych przez ydw, co narodowmoliw i humanitarn metod walki z ydowsk konkurencj, ktra jeumacnia polskie kupiectwo.

Wojna i okupacjaDecyzja o przejciu Stronnictwa Narodowego do konspiracji zostanie zarwno przez wadze stronnictwa, jak i szeregowych czonkw nawrzeniowej. Odbudow struktur SN w konspiracji utrudniay w duylu dziaaczy zgino w pierwszych tygodniach okupacji w masowychlsk i Wielkopolska), wielu trafio do niewoli (J. Giertych) lub utraccj, cz, jak prezes ZG SN T. Bielecki i prezes Rady Naczelnej W. F

na emigracji. Wojna zdezorganizowaa struktury SN, a jego czonkowiedo dziaalnoci podziemnej. Ponadto przejciu stronnictwa do konspiralizacja zwalczajcych si frakcji, ktra w nowych warunkach odyana pocztku okupacji wytworzyy si dwa konkurujce ze sob centra

konspiracyjne struktury SN oraz skadajca si ze zwolennikw frakNarodowo-Ludowa Organizacja Walki.

13 padziernika 1939 r. w Warszawie rozpoczo dziaalno konZarzdu Gwnego SN, w ktrym obowizki nieobecnego prezesa pedos. Skad personalny prezydium wiadczy o taktycznym porozumienckiego z grup starych, ktrzy w duym stopniu odzyskali dawne wzyskujc niekwestionowan wikszo we wadzach. Z biegiem cza

pozycj, a seria niemieckich aresztowa w 1941 r. najbardziej uderzywisko. Starzy wywarli jednak znaczcy wpyw na polityk SN, doprwizania stosunkw z innymi partiami politycznymi i godzc si na ucw organach przedstawicielskich Delegatury Rzdu RP oraz w polityczku Walki Zbrojnej (ZWZ). Mimo wielkich strat przedstawiciele tej grZwierzyski) do koca zajmowali kluczowe i eksponowane stanowisk

Praca konspiracyjna SN (kryptonim Kwadrat) koncentrowaa si politycznym wadze SN z podlegymi im wydziaami admini

E sprawnie. Ju na przeomie lat 1939/1940 odtworzono wikszo strukt

5/22/2018 1-10952

48/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZN sprawnie. Ju na przeomie lat 1939/1940 odtworzono wikszo strukt

okupacj niemieck. Podzia terytorialny konspiracyjnych struktur SN pomatem przedwojennym. Take na niektrych terenach okupowanych prze

we Lwowie i Biaymstoku, udao si zorganizowa szkieletowe struktury W czerwcu 1941 r. obowizki prezesa SN przej Stefan Sacha. Stronndylematem: jak okreli si na podziemnej scenie politycznej. Do tego czwanej niechci wobec innych ugrupowa politycznych, obok Polskiej PaStronnictwa Ludowego i Stronnictwa Pracy, SN uczestniczyo w tworzengo Pastwa Podziemnego. By to rezultat polityki frakcji starych, ktrzwejcia przedstawicieli SN (26 lutego 1940 r.) do struktur Politycznego Ko

wawczego (reprezentantem SN by Aleksander Dbski), dziaajcego u bkwencj tego posunicia z jednej strony byo uznanie de factoprzez SN upzycji ZWZ jako centralnego orodka wadzy wojskowej w konspiracji. Za

prowadzio kampani propagandow skierowan przeciwko ZWZ, stojcstruktury tej organizacji zostay opanowane przez ludzi obozu sanacyjnewanych klsk wrzeniow. Prasa SN odrzucaa moliwo scalenia NOWczo odcinaa si od wsppracy z nim na paszczynie wojskowej.

Takiej ekwilibrystyki politycznej nie dao si ju w 1942 r. duej proctwo SN musiao si ostatecznie okreli: albo stan w opozycji wobec ucych wadze cywilne Polskiego Pastwa Podziemnego, albo po negocjacjdo scalenia swojej organizacji wojskowej z ZWZ i wsptworzy struktur

podziemia (Delegatur Rzdu, terenow administracj cywiln). Wariantprzyjcia tylko wtedy, gdyby SN byo wystarczajco silne i mogo pozwodzenie samodzielnej dziaalnoci politycznej w podziemiu, dc do przei odbudowania Polski jako pastwa narodowego i autorytarnego, odrzuckracji parlamentarnej. Nie bya to wizja realna i moliwa, ale niewtpliwiemi panujcymi wrd czonkw SN oraz hasami goszonymi przez propaJednak Sacha i jego otoczenie zdawali sobie spraw, e samodzielnie nie usukcesu politycznego. Drugi wariant, zakadajcy wejcie przedstawicieliPastwa Podziemnego, wymaga zgody stronnictwa na daleko posunity mi ugrupowaniami politycznymi. Warunkiem byo zaakceptowanie wielwadz podziemia politycznego, a co za tym idzie zgoda na przywrceniecji parlamentarnej w powojennej Polsce oraz podzielenie si wpywami poi centrum. W zamian za to stronnictwo mogo liczy na uzyskanie statusu oficjalnie uznanych si politycznych w powojennej Polsce, korzystanie z fui kontrolowanie poczyna konkurencji. Sacha reprezentowa stanowisko e

w czasie okupacji, miay wskazywa, e goszca je grupa to nonkon

5/22/2018 1-10952

49/204

p j , y y , g j g pnarodowcy i kontynuatorzy przedwojennego SN. Dziaania tego rna przechwycenie zdezorientowanych dziaaczy struktur terenowych

mieli polityki kierownictwa partii, wzburzenie budziy bowiem wiadoz sanacyjnym ZWZ. Polityka wsppracy z innymi partiami politycz ZWZ, prowadzona przez Sach i wsppracownikw, zaktywizowzarwno w strukturach politycznych SN, jak i wojskowych NOWsowany stawa si proces scaleniowy, tym ostrzej protestowali oponentycznym rozdrou.

W lipcu 1942 r. doszo do ostatecznego rozamu w SN. Cz dziaaogosia stworzenie nowego, niezalenego orodka decyzyjnego Tymdzcej SN (od 1943 r. Tymczasowy Zarzd Wojenny SN). Na jej czele stski Roman. Rozam nastpi take w Komendzie Gwnej NOW. Rozniu z konspiracyjn organizacj ONR utworzyli Narodowe Siy Zbrojnei dcej do scalenia KG NOW pozostay okrgi: krakowski, warszawmyski (tzw. COP), poznaski, lwowski i biaostocki. Wadze ZWZ nie scalenia oddziay NOW traciy swj autonomiczny, ideowy charaktew masie struktur ZWZ/AK. Tylko w dwch wypadkach udao si zachostruktur NOW w okrgach warszawskim i COP, gdzie dowdcy uniknlenia z oddziaami ZWZ, co rwnie uchronio organizacj przed infiltrawoane i moliwymi w takich wypadkach wsypami i aresztowaniami.

Rok 1943 przynis SN kolejne straty: 17 stycznia aresztowano Leony niemieckie obozy koncentracyjne na Majdanku i w Buchenwaldziny zosta Sacha (rozstrzelany w ruinach warszawskiego getta 20 majaZG SN piastowali kolejno: Wadysaw Jaworski (do czerwca 1943 rJasiukowicz (do grudnia 1943 r.), ktry rwnoczenie od 22 maja 194w Delegaturze Rzdu jako trzeci zastpca delegata, oraz Aleksander Zw1945 r.). W powstaej 9 stycznia 1944 r. Radzie Jednoci Narodowej, sziemnego quasiparlamentu, SN reprezentowali: Zygmunt BerezowskiBrytanii 15/16 kwietnia 1944 r.), Jzef Haydukiewicz, Wadysaw Jaczysaw Jakubowski. SN wsplnie z innymi partiami podpisao deklarNard Polski, ktra nastpnie zostaa ostro skrytykowana przez podzieWielu czonkw SN dziaao w terenowych ogniwach Delegatury Rzdnych jako fachowcy w jej wydziaach i departamentach. 1 kwietnia 194niu scalenia oddziaw NSZ z AK, nastpio ponowne zjednoczenie Sturami frondy Michaowskiego i Stypukowskiego. Wiosn 1944 r. Zar

NE Wybuch II wojny wiatowej spowodo-

5/22/2018 1-10952

50/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZN

y j y j pwa take likwidacj legalnej dziaalnociModziey Wszechpolskiej. Dziaania wo-

jenne rozproszyy jej szeregi. Cz czon-kw znalaza si na emigracji, natomiastwikszo z tych, ktrzy pozostali w kraju,

przystpia do konspiracji. Prowadzili onidziaalno w szeregach NLOW, NOW,

NSZ i AK. Pierwsz prb reaktywowa-nia dziaalnoci MW podjto w 1943 r.z inicjatywy dziaaczy Okrgu Stoeczne-go SN, w ramach ktrego w marcu tr. po-wsta Wydzia Modziey liczcy okoo 50czonkw. Wydzia dysponowa wasnymdwutygodnikiem Moda Polska. Jegozadaniem bya praca wychowawczo-ideo-wa w strukturach wojskowych oraz stwo-rzenie orodka intelektualnego modziey.Rwnolegle czonkowie SN i ONR w War-szawie powoali Wojenny Komitet Mo-dziey Akademickiej, dziaajcy wrdstudentw tajnego Uniwersytetu ZiemZachodnich (UZZ) w Warszawie. Jednakinicjatywa ta, na skutek rnic politycz-nych obu partnerw, do szybko zamara.W listopadzie 1944 r., w wyniku poro-zumienia midzy modzie SN i NSZ,rozpoczto odtwarzanie struktur MW,w ktrych znalaza si rwnie wikszoczonkw Wojennego Komitetu Modziey. Pocztkowo struktur MW tajce rwnolegle piony: wewntrzny, skupiajcy czonkw SN i przedwzewntrzny, do ktrego naleay osoby nowe. W skadzie kadego z pionzespoy rodowiskowe, tworzone w zalenoci od kierunku ksztacenia czmechaniczny, ekonomiczny, elektryczny, budownictwa i architektury. Kanli najpierw podstawowe przeszkolenie z zakresu ideologii ruchu narodow yciu akademickim i pracy zawodowej. Przeszkolenie koczya rozmo

Zbigniew Stypukowski i gen. na komerszu korporacji Ar

z udziaem marsz. Edwarda

Po wkroczeniu Sowietw

5/22/2018 1-10952

51/204

Na pocztku 1945 r., po zajciu Polski przez armie sowieckie, nastpiaczy konspiracji niepodlegociowej, ktra obja take SN. W rezultaci

dium ulega kilkakrotnym zmianom. Z dziaalnoci SN w tym okresie wtywa. Na przeomie lipca i sierpnia 1945 r. grupa dziaaczy podja prb plegalnej. 23 sierpnia 1945 r. kilkanacie osb zawizao Komitet Legalizdo Krajowej Rady Narodowej memoria z wnioskiem o legalizacj StrOprcz tej nieudanej inicjatywy, korzystajc ze wzgldnej swobody w nej bezporednio z polityk, kilku politykw i publicystw z SN weszo

przez prof. Zygmunta Wojciechowskiego Instytutu Zachodniego w Pozna

w akcji repolonizacji tzw. Ziem Odzyskanych. Niektrzy dziaacze, np. kiWiesawa Chrzanowskiego, wstpili do legalnego Stronnictwa Pracy lub zwizali si z grup Dzi i Jutro, kierowan przez Bolesawa Piasecki

Jednak wikszo aktywnych czonkw stronnictwa trwaa w poz broni w rku w oddziaach partyzanckich NZW. Nie godzono si nawschodnich z Wilnem i Lwowem. Za jedyne legalnie dziaajce wadzeuznawao Rzd RP na Uchodstwie. Narodowcy zwalczali narzuconewadze komunistyczne i ich polityczne ekspozytury: PPR, kierowane pStronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne. Kontestowano takoncesjonowanej opozycji: Polskie Stronnictwo Ludowe Stanisawa Mctwo Pracy Karola Popiela. Przed tzw. referendum ludowym z 30 czerwdzio kampani propagandow, nawoujc ludno do gosowania na dotyczce likwidacji Senatu i nacjonalizacji przemysu nie, na trzenicy na Odrze i Nysie tak. Po opublikowaniu sfaszowanych przezreferendum SN wezwao do bojkotu wyborw do sejmu w styczniu 19

W grudniu 1945 r. przyby nielegalnie do Polski Edward Sojka, Tadeusza Bieleckiego, prezesa ZG SN na emigracji. Po nawizaniu dziaaczami SN Sojka powoa Prezydium SN w zreorganizowanym zostay ostatecznie rozbite aresztowaniami w grudniu 1946 r. i ju sdyncze struktury SN i oddziay partyzanckie NZW pozbawione cen

prowadziy samotn walk z wadzami komunistycznymi do pocztkuPo upadku Powstania Warszawskiego praktycznie zanika dziaalno

skiej. Jej odbudow rozpoczto w marcu 1945 r. we wsppracy z innymi onarodowego Modzie Wielkiej Polski (organizacj modziey szkolncentralne kierownictwo organizacji, jej pracami kierowa Wydzia ModzZG SN. Na przeomie lat 1946/1947 komunistyczne represje rozbiy str

NE ktre naleao rozwiza, byy stosunki polsko-ukraiskie. KZW sta take na

5/22/2018 1-10952

52/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNszalnoci granic Polski sprzed 1939 r. Komitet przesta funkcjonowa po aresz

(24 maja 1946 r.). Przedstawiciele SN wchodzili w skad utworzonego w 1946miewawczego Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej. Z SN i NZcowao dziaajce w konspiracji narodowe harcerstwo (tzw. Hufce Polskie). WSN wczyli si take w akcj, ktrej patronowa Edward Sojka powoanmiastach sieci delegatur Rzdu RP na Uchodstwie, ktre miay zapewni pmidzy wadzami RP w Londynie a krajem oraz udziela wsparcia finansoweziemia i ich rodzinom. Powoane delegatury zostay rozbite przez UB w cigu

Odrbnym zagadnieniem jest dziaalno SN na emigracji, prowadzon1939 do 1992 r.

Zakoczenie dziaalnoci Stronnictwa NarodowegoForum wymiany myli i omawiania linii politycznej SN byy o

w Londynie cyklicznie co 56 lat zjazdy delegatw stronnictwa z caeczas V Centralnego Zjazdu SN (46 czerwca 1982 r.) omawiano szcze

biecej sytuacji w Polsce. Dziaalno tzw. demokratycznej opozycCiO, KPN) oraz NSZZ Solidarno czonkowie SN przyjli z du d

pozytywnie natomiast odnosili si do dziaajcego na Pomorzu rodowka i Ruchu Modej Polski (RMP). Niepokojem napawao ich wprowojennego i moliwo sowieckiej interwencji wojskowej w Polsce. nym Zjedzie SN (57 czerwca 1987 r.) gocia grupa dziaaczy RMPdziki wysikom Wojciecha Wasiutyskiego i Albina Tybulewicza, SN wspierao t organizacj finansowo, uwaajc, e aspiruje ona do mianmyli narodowo-demokratycznej. Okazao si jednak, e rnice mids zbyt due i wsppraca ta nie jest moliwa, gdy modzie z RMP i pPolska (Aleksander Hall, Jacek Bartyzel, Marek Jurek, Tomasz Woekz londyskiego SN po prostu nie rozumiej si nawzajem. Na VII Zjwrzenia 1992 r.) rozwizano emigracyjn parti, przekazujc cigo

powstaemu w Polsce Stronnictwu Narodowo-Demokratycznemu (SNW 1989 r. niezalene rodowiska narodowe w Polsce skupione wok

nych dziaaczy SN, Napoleona Siemaszki i Jana Matachowskiego, wsszawie SN (tzw. Senioralne), na ktrego czele stanli Leon Mirecki i MZ dziaajcym w Polsce zwizana bya, odtworzona w 1989 r. w PoznWszechpolska z Romanem Giertychem na czele. W 1991 r. powstaw

ALEKSANDRAPIETROWICZ, IPN POZNA

5/22/2018 1-10952

53/204

wiadom aski Boej, e yj, gdy inni bracia moi polegli lub

z rki najedcy, lubuj suy Polsce wiernie, wZ roty

ORGANIZACJA OJCZYZ

19391945Organizacja Ojczyzna bya zaoona lub przynajmniej sie okupacji przez wywiad niemiecki, a po wyzwoleniu poprzez obcy wywiad, najprawdopodobniej amerykaski1.

w okresie okupacji i po wyzwoleniu org. Ojczyzna zmszej fazie do rozbicia organizacji lewicowych, w drugiesi Rzdu PRL. rodowisko to jest tym bardziej niebe

na to, e skada si prawie w 100% z ludzi posiadajcuniwersyteckie2.

Poznaska kolebkaOrganizacja Ojczyzna powstaa w Poznaniu na przeomie wr

1939 r. Jej patron, ks. infuat Jzef Prdzyski, byy kapelan wojsk poniu Wielkopolskim i wieloletni duszpasterz akademicki, cieszy si w

autorytetem osobistym. On te, pod wpywem sw wygoszonych przskiego na pierwszym posiedzeniu Rady Narodowej RP w Paryu 23 sponowa nazw organizacji Ojczyzna. Miaa by organizacj ponludzi rnych rodowisk i pogldw do walki nie o Polsk demokran, robotnicz czy chopsk, lecz o jedn niepodleg Polsk, ktra bkich swych synw3.

Pracami organizacyjnymi kierowali Witold Grott i Kiry Sosnowsk

w pewnym sensie elitarnego zespou ludzi, zdolnego do realizowania njakie stany przed narodem, ktry utraciwszy wolno i wasne pabrutalnej, eksterminacyjnej polityce okupantw.

Na czoo zada Ojczyzny wysuwaa si od pocztku dziaalnomentacyjna i propagandowa, pomoc spoeczna oraz organizowanie ta

NE Organizacja Ojczyzna w Wielkopolsce 1939/1940 1941/1942

5/22/2018 1-10952

54/204

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZN

Patronks. inf.Jzef Prdzyski

Kierownictwo

organizacji

Kiry SosnowskiWitold Grott

WydziaPolityczny

Edward

Piszcz

WydziaTechniczny

Tadeusz

Strojny

WydziaInformacji

Kiry

Sosnowski

CzesawKieczewski

Redakcja

pisma

Polska

EdwardPiszcz

CzesawPiskorski

WydziaOrganizacyjny

Stanisaw

Smoczkiewicz

Struktury terenowe

WydziaOpieki

Spoecz

Antoni

Horst

WydziaFinansowy

Witold Ewert-

-Krzemieniewski

Wydzia Opieki Spoecznej (czcy akcj charytatywn z organizowaniskiej) oraz Wydzia Owiaty (blisko wsppracujcy z Pogotowiem Wokierownym przez hm. Iren Tarnowsk). Rozbudowa struktur terenowych

przez Wydzia Organizacyjny. Z czasem powstay jeszcze komrki: technlizacja), finansowa oraz polityczna.

Na pocztku grudnia 1939 r. dotara do Francji kurierka zagraniczna

wicz, Tadeusz Strojny i Czesaw Kie-czewski4 Antoni Horst i Juliusz Kolipi

5/22/2018 1-10952

55/204

czewski4. Antoni Horst i Juliusz Kolipi-ski ratowali si ucieczk do Warszawy.

Ocalae z pogromu komrki Ojczy-zny w Wielkopolsce prowadziy przedewszystkim dziaalno charytatywn, in-formacyjno-dokumentacyjn, a take tajnowiat. Wspuczestniczyy one w odbu-dowie siatki tajnej administracji pastwo-wej na tym terenie. Kierowali nimi StefanRowiski przy pomocy Edwarda Serwa-skiego oraz Jan Czapiewski.

Struktura organizacyjnaoraz baza w GG

Ojczyzn w GG organizowa WitoldGrott, ktry w kocu 1939 r. przenis sido Warszawy. Jego najbliszymi wsp-

pracownikami byli: Jan Jacek Nikisch, Ed-mund Mclewski, Stanisaw Tabaczyski,ks. Maksymilian Rode (zasuony kapankatolicki i dziaacz spoeczny, pniejszy

prymas Kocioa narodowego)5. Prowa-dzono akcj pomocy spoecznej oraz taj-nego nauczania dla osb wysiedlonychz ziem wcielonych do Rzeszy. Podjto tak-e dziaalno informacyjno-propagando-w, nastawion m.in. na uwiadamianie ludnoci GG specyfiki politykwcielonych do Rzeszy oraz na promowanie wartoci i zalet charakterchodnich. Ojczyzna, zabiegajc o awans polityczny spoeczestwa tyPolsce, nie zamierzaa kultywowa regionalizmw, lecz agodzi zari zupenie wiee urazy, a przygotowywa pen konsolidacj Polaknokrotnie wystpowaa na zewntrz (np. w korespondencji z rzdem