1 (24) 2013dinvko.gov.kz/files/4.pdf · 2018-07-10 · 1 (24) 2013 Қазақстан Республикасы дін істері агенттігінің басылымы 2008 жылдан

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДІН ІСТЕРІ АГЕНТТІГІ · АГЕНТСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

1 (24) 2013

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДІН ІСТЕРІ АГЕНТТІГІНІң БАСЫП ШЫҒАРЫЛУЫ

ИЗДАНИЕ АГЕНТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

«Этникалық, мәдени және діни әралуандыққа қарамастан, елімізде бейбітшілік пен саяси тұрақтылықты сақтадық. Қазақстан 140 этнос пен 17 конфессияның өкілдері үшін туған шаңырағына айналды. Азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім – біздің басты құндылығымыз. Көпұлтты еліміздегі татулық пен келісім, мәдениеттер мен діндердің үндесуі әлемдік эталон ретінде танылған. Қазақстан

жаһандық конфессияаралық үнқатысу орталығына айналды».Н.Ә. Назарбаев

«Несмотря на этническое, культурное и религиозное многообразие, мы сохранили в стране мир и политическую стабильность. Казахстан стал родным домом для

представителей 140 этносов и 17 конфессий. Гражданский мир и межнациональное согласие – наша главная ценность. Мир и согласие, диалог культур и религий в нашей

многонациональной стране справедливо признаны мировым эталоном. Казахстан превратился в центр глобального межконфессионального диалога».

Н.А. НАзАрбАев

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДІН ІСТЕРІ АГЕНТТІГІ

1 (24) 2013

2

«МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ДІН» ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігінің жуРналы, № 1 (24), 2013

ббк 86:67.0Р 31

Р 31 «МеМлекет жƏне Дін» Қазақстан Республикасы Дін істеріагенттігінің журналы, № 1 (24), 2013– 150 б.

Р 31 «гОсуДаРстВО и РелигиЯ»: журнал агентства Республикиказахстан по делам религий, № 1 (24), 2013 – 150 с.

ISBN 978-601-7060-21-3

«Мемлекет жəне дін» журналы орталық жəне жергілікті мемлекеттік органдардың қызметкерлер, дінтанушылар, саясаттанушылар, əлеуметтанушылар, жоғары оқу орындарының студенттеріне, қоғамдық жəне діни бірлестіктер мен баҚ өкілдеріне арналған.

журнал «государство и религия» предназначен для сотрудников центральных и мест-ных органов государственной власти, теологов, политологов, социологов, студентов вузов, представителей религиозных и общественных объединений и сМи.

Басылымға жауаптылар:C. сәдуақасов, а. ысқақова, с. біләлов, а. Қалназаров

Ответственные за выпуск:садвокасов с., искакова а., билялов с., калназаров а.

ббк 86:67.0

ISBN 978-601-7060-21-3

3

ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігі

МЕМЛЕКЕТ ЖәНЕ ДІН1 (24) 2013

Қазақстан Республикасы дін істері агенттігінің басылымы

2008 жылдан бастап әр тоқсан сайын шығады

РЕДаКция аЛҚасы

Лама Шариф Қ.Қ. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Төрағасы, «Мемлекет және дін» журналы редакция алқасының Төрағасы

Мырзалин М.К. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Жауапты хатшысы

Шойкин Ғ.Н. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының орынбасары

Әзілханов М.А. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының орынбасары

Оспанов С.К. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Талдау және стратегиялық жоспарлау департаменті директоры

Көлекеев Б.К. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Конфессияаралық қатынастар департаменті директоры

Копбосынов Б.К. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Әкімшілік департаменті директоры

Журнал Қазақстан Республикасының Байланыс және ақпарат

Министрлігінде 05.09.2011 ж. қайта тіркелген.

Тіркеу куәлігі №11968-Ж

4


МаЗМҰНы

МеМлекет басШысы нҰРсҰлтан назаРбаеВ ХРистианДаР Мен баРШа ҚазаҚстанДыҚтаРДы РОжДестВОМен ҚҰттыҚтаДы .........................................................................................................................................................................................5

МеМлекет басШысы нҰРсҰлтан назаРбаеВ РиМ папасы ФРанЦискті киелі таҚ пОнтиФигі лауазыМына саЙлануыМен ҚҰттыҚтаДы ..........................................5

«ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігінің МӘселелеРі» туРалы ҚазаҚстан Республикасы ҮкіМетінің 2011 жылҒы 1 таМызДаҒы № 888 Қаулысына ӨзгеРістеР енгізу туРалы ....................................................................................................................................................................6

2012 жылДың 10 желтОҚсанынДа «Діни ӘДебиет жӘне Діни МазМҰнДаҒы Өзге Де аҚпаРаттыҚ МатеРиалДаРДы, Діни МаҚсаттаҒы заттаРДы таРату ҮШін аРнаЙы тҰРаҚты ҮЙ-жаЙлаРДың ОРналастыРылуын бекіту туРалы» алМаты ОблыстыҚ ӘкіМДігінің Қаулысы ...........................................................................................................................................................9

ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігінің тӨРаҒасы ҚаЙРат лаМа ШаРиФтың ҚатысуыМен Өткен «ХХі ҒасыРДаҒы ҚазаҚстанДаҒы Дін» атты интеРнет-кОнФеРенЦиЯсы ..................................... 11

ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігінің 2012 жылҒы жҰМыс ҚОРытынДысы жӘне елбасы н.Ә. назаРбаеВтың «ҚазаҚстан-2050» стРатегиЯсы ҚалыптасҚан МеМлекеттің жаңа саЯси баҒыты» атты ҚазаҚстан ХалҚына жОлДауы ШеңбеРінДе 2013 жылҒа ҚОЙылҒан МінДеттеР туРалы алҚа ОтыРысы ................................................................................................................... 13

ҚазаҚстан Республикасы ҮкіМеті жанынДаҒы Діни біРлестіктеРМен баЙланыстаР жӨнінДегі кеңес ............ 23

ҚазаҚстан Республикасы ҮкіМеті жанынДаҒы Діни біРлестіктеРМен баЙланыстаР жӨнінДегі кеңес ОтыРысына баЙланысты МаҚала тізбесі ..................................... 24

«РуХаниЯтсыз ӨРкениетті ДаМу бОлМаЙДы» – атыРау Облысы ӘкіМінің ОРынбасаРы ШыңҒыс МҰҚан ......................................................................................................... 24

«МаҚсатыМыз – Діни сауаттылыҚты аРттыРып, ӨңіРДе тҰРаҚтылыҚты ОРнату» – батыс ҚазаҚстан Облысы ӘкіМінің ОРынбасаРы сеРік сҮлеЙМен ................................................................................. 26

«жаҚсы Діни аХуал ҚалыптастыРуДа» – аҚтӨбе Облысы ӘкіМінің ОРынбасаРы саРа нҰРҚатОВа ....... 28

«Дін жӘне ҚОҒаМ» – МаңҒыстау ОблыстыҚ іШкі саЯсат басҚаРМасының бастыҒы нҰРбОл телегенОВ ............................................. 30

астана-Ватикан 10 – жылДыҚ ынтыМаҚтастыҚ .................................................................................................................................................................................34

«ӘЙел жӘне Дін» ХалыҚаРалыҚ ФОРуМы ......................................................................................................................................................... 36

«ҚазаҚстанДаҒы Діни сеніМ бОстанДыҒы» атты ХалыҚаРалыҚ кОнФеРенЦиЯ ................................................................. 58

«таблиҒи жаМаҒат – елге жат аҒыМ» атты РеспубликалыҚ ҒылыМи-пРактикалыҚ кОнФеРенЦиЯ .................. 62

тӨРаҒа ОРынбасаРы Ғ. н. ШОЙкиннің «МӘңгілік МҰРат» МаҚаласы .......................................................................................... 66

ҚазаҚстан Республикасы Дін істеР агенттігі ҚызМеткеРлеРінің жаРиЯланыМДаРы ..................................................... 70

ҚазаҚстан Республикасы Дін істеРі агенттігінің ОҚиҒалаР ХРОникасы ....................................................................................................................................................................................................79

5


МЕМЛЕКЕТ БасШысы НҰРсҰЛТаН НаЗаРБаЕВ ХРисТиаНДаР МЕН БаРШа ҚаЗаҚсТаНДыҚТаРДы

РОЖДЕсТВОМЕН ҚҰТТыҚТаДы

Қымбатты отандастар!православ христиандары мен барша қазақстандықтарды

жарқын мереке – Рождествомен шын жүректен құттықтаймын.Мемлекеттің өз азаматтарының рухани ұмтылысына деген

ізгі де сыйластықты көзқарасы – біздің еліміздегі дінаралық келісімнің ең басты негіздерінің бірі. адамзаттың мәңгілік ақиқаттарына, адамгершілікке, өзара құрмет пен қолдауға сүйене отырып, біз барлық конфессиялардың дамуына жағдай жасадық, ортақ үйіміз – Қазақстан Республикасында бейбітшілік пен келісімді сақтай алдық.

Өткен жыл біздің Отанымыздың жылнамасына ал-тын әріптермен жазыларына сенімдімін. бұл жыл жасампаз істердің, табысты жүзеге асқан бағдарламалар мен болашақты

көздеген батыл мақсаттардың жылы болды. біз экономикада, саясатта және әлеуметтік салада толайым табыстарға жеттік. біз «Қазақстан – 2050» стратегиясын жария еттік. бұл – ізгі ниетті барша қазақстандықтарға айқара ашылатын жарқын болашақ.

еліміздің қоғамдық өміріндегі басты оқиғалардың бірі діни бірлестіктердің қайта тіркеуден өтуінің аяқталуы болды.

бүгінде Қазақстан қоғамының ажырамас бөлігіне айналған православ дін өкілдері еліміздің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуына, конфессияаралық қатынастардың үндестігіне сүбелі үлес қосуда.

Рождество күндері мәңгілік адамгершілік құндылықтарды сақтай отырып, сүйіспеншілік пен ізгілікті, ақ ниет пен рухани тазалықты әрбір жүрекке жеткізеді. Осы арқылы қазақстандықтардың бойына өзара сыйластық, кемелдікке ұмтылу, ізгі істер жасау секілді жоғары адами қасиеттердің сіңуіне ықпал етеді.

жақындарымызға, өз халқымызға, өз елімізге деген сүйіспеншілік барлығымызды мызғымастай біріктіре түссін.

сіздерге, қымбатты отандастарым, зор денсаулық, рухани сергектік пен күш-жігер, сарқылмас қуат пен ізгі бастамаларыңызға табыс тілеймін.

МЕМЛЕКЕТ БасШысы НҰРсҰЛТаН НаЗаРБаЕВ РиМ ПаПасы ФРаНцисКТІ КиЕЛІ ТаҚ ПОНТиФиГІ ЛаУаЗыМыНа

саЙЛаНУыМЕН ҚҰТТыҚТаДы

Қазақстан президенті нұрсұлтан назарбаев Рим папасы Францискке құттықтау жеделхатын жолдады.

нұрсұлтан назарбаев Рим папасы Францискті киелі тақ понтифигі лауазымына сайлануына байланысты көп ұлтты Қазақстан халқының және жеке өз атынан шын жүректен құттықтады.

«Қазақстан мен Ватикан арасындағы өзара түсіністік пен сенімге негізделген қарым-қатынастар 20 жылдан астам уақыттан бері дамып келеді. Рим папасы иоанн павел II-нің 2001 жылы Қазақстанға жасаған тарихи сапары – соның айқын дәлелі» делінген жеделхатта.

Қазақстан президенті Рим папасы Францисктің қызметі екі ел арасындағы ынтымақтастық пен сындарлы үнқатысудың одан әрі дамуына жаңа серпін беретініне сенім білдірді.

соңында Мемлекет басшысы жарылқаушы миссия барша адамзаттың амандығы үшін атқарылып отырғанын атап өтіп, Рим папасы Францискке және жалпы католик қауымдастығына бейбітшілік пен шапағат тіледі.

www.akorda.kz

6


«ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ МәсЕЛЕЛЕРІ» ТУРаЛы ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ҮКІМЕТІНІҢ 2011 ЖыЛҒы 1 ТаМыЗДаҒы № 888 ҚаУЛысыНа ӨЗГЕРІсТЕР ЕНГІЗУ ТУРаЛы

«Қазақстан Республикасы мемлекеттік органының үлгі ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы президентінің 2012 жылғы 29 қазандағы № 410 жарлығының 2-тармағын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚаУЛы ЕТЕДІ:

1. «Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің мәселелері» туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 тамыздағы № 888 қаулысына (Қазақстан Республикасының пҮаж-ы, 2011ж., № 51, 690-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

2-тармақтың 2) және 3) тармақшалары алынып тасталсын;көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі туралы ереже осы

қаулының қосымшасына сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі с. ахметов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2011 жылғы «1» тамыздағы

№ 888 қаулысыменбекітілген

ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІ ТУРаЛы ЕРЕЖЕ

1. Жалпы ережелер

1. Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі (бұдан әрі – агенттік) діни қызмет саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының мемлекеттік органы болып та-былады.

2. агенттік өз қызметін Қазақстан Республикасының конституциясына және заңдарына, Қазақстан Республикасының президенті мен Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативттік құқықтық актілерге, сондай-ақ осы ережеге сәйкес жүзеге асырады.

3. агенттік мемлекеттік мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып та-былады, мемлекеттік тілде өз атауы бар, мөр мен мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі бланкілері, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қазынашылық органдарында шоттары болады.

4. агенттік азаматтық-құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.

5. агенттіктің егер заңнамаға сәйкес осыған уәкілеттік берілген болса, мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық қатынастардың тарапы болуға құқығы бар.

6. агенттік өз құзыретінің мәселелері бой-

ынша заңнамада белгіленген тәртіппен агенттік төрағасының бұйрықтарымен және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басқа да актілермен ресімделетін шешімдер қабылдайды.

7. агенттіктің құрылымы мен штат санының лимиті қолданыстағы заңнамаға сәйкес бекітіледі.

8. заңды тұлғаның орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, 010000, астана қаласы, есіл ауданы, Орынбор көшесі, 8 үй, 15-кіреберіс.

9. агенттіктің толық атауы – «Қазақстан Респу-бликасы Дін істері агенттігі» мемлекеттік мекемесі.

10. Осы ереже агенттіктің құрылтай құжаты болып табылады.

11. агенттіктің қызметін қаржыландыру республикалық бюджеттен жүзеге асырылады.

12. агенттікке кәсіпкерлік субъектілерімен агенттіктің функциялары болып табылатын міндеттерді орындау тұрғысында шарттық қатынастарға түсуге тыйым салынады.

егер агенттікке заңнамалық актілермен кірістер әкелетін қызметті жүзеге асыру құқығы берілсе, онда осындай қызметтен алынған кірістер республикалық бюджеттің кірісіне жіберіледі.

7


2. агенттіктің миссиясы, негізгі міндеттері, функциялары, құқықтары мен міндеттері

13. агенттіктің миссиясы діни қызмет саласындағы мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру болып табылады.

14. Міндеттері:1) діни қызмет және дiни бiрлестiктермен

өзара iс-қимыл саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу;

2) Қазақстан Республикасының аумағында құрылған дiни бiрлестiктердiң, миссионерлердiң және рухани (діни) білім беру ұйымдарының қызметiн зерделеп, оған талдау жүргiзу;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасында агенттікке жүктелген өзге де мiндеттердi жүзеге асыру.

15. Функциялары:1) діни қызмет және діни бірлестіктермен

өзара іс-қимыл жасау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын қалыптастыруға және iске асыруға қатысады;

2) дiни ахуалдың дамуына, Қазақстан Республикасының аумағында құрылған дiни бiрлестiктердiң, миссионерлердiң және рухани (діни) білім беру ұйымдарының қызметiне зерде-леу мен талдау жүргiзедi;

3) Қазақстан Республикасының діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасын жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар әзiрлейдi;

4) өз құзыреті шегінде нормативтік құқықтық актілерді әзірлейді және бекітеді;

5) өз құзыретiне жататын мәселелер бойын-ша ақпараттық-насихаттау iс-шараларын жүзеге асырады;

6) өз құзыретiне жататын мәселелер бойынша түсiндiру жұмыстарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;

7) дiнтану сараптамалары және діни бірлестіктерді құруға бастамашы азаматтар тізімдеріне тексеру жүргiзiлуiн қамтамасыз етедi;

8) жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының дiни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасын бұзушылықтарға қатысты өтініштерін қарайды;

9) Қазақстан Республикасының діни қызмет саласындағы заңнамасын бұзатын жеке және заңды тұлғалардың, оның iшiнде дiни бiрлестiктердiң қызметiне тыйым салу жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;

10) заңнамада белгіленген жағдайлар мен тәртіпте әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамаларды жасайды;

11) діни қызмет және дiни бiрлестiктермен өзара іс-қимыл мәселелері бойынша облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың және

астананың жергiлiктi атқарушы органдарының қызметiн үйлестiредi;

12) шет мемлекеттердiң діни қызмет саласын-дағы уәкілетті органдарымен ынтымақтастықты ұйымдастырады және жүзеге асырады;

13) діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл мәселелері бойынша мемлекеттік және салааралық бағдарламаларды әзірлейді;

14) республика аумағындағы шетелдік діни бірлестіктердің қызметіне, шетелдік діни орталықтардың Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауына келісім білдіреді;

15) облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың жергiлiктi атқарушы органдарының ғибадат үйлерін (ғимараттарын) салу туралы, олардың орналасатын жерін анықтау, сондай-ақ үйлерді (ғимараттарды) ғибадат үйлері (ғимараттары) етіп бейінін өзгерту (функционалдық мақсатын өзгерту) туралы шешімдерін келіседі;

16) миссионерлiк қызметті жүзеге асыратын адамдарды тіркейді;

17) діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл мәселелері бойынша халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады, сондай-ақ діни қызмет саласындағы келісімдерді, меморандум-дар мен шарттарды, соның ішінде халықаралық құжаттарды әзірлейді және жасайды;

18) өз құзыретi шегінде ұлттық қауіпсіздік жүйесiн жетiлдiру бойынша ұсыныстар енгiзедi;

19) ұлттық қауiпсiздiк саласындағы заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң сақталуын қамтамасыз етедi;

20) өз құзыреті шегінде агенттіктің мемлекеттік қызметтерін көрсету кезінде тұтынушылар құқықтарының қорғалуын қамтамасыз етеді;

21) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.

16. Құқықтары мен міндеттері:1) оның құзыретіне жататын мәселелер бой-

ынша үйлестіруді жүзеге асыру;2) Қазақстан Республикасының заңнама-

сында белгіленген тәртіппен мемлекеттік ор-гандардан, ұйымдардан, олардың лауазымды тұлғаларынан қағаз және (немесе) электрондық тасымалдағыштарда қажетті ақпаратты және мате-риалдарды сұрату және алу;

3) агенттікке берілген мүлікті басқаруды жүзеге асыру;

4) Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.

8


3. агенттіктің қызметін ұйымдастыру

17. агенттікке басшылықты агенттікке жүктелген міндеттердің орындалуына және оның функцияларын жүзеге асыруға дербес жауапты бо-латын төраға жүзеге асырады.

18. агенттіктің төрағасын Қазақстан Республикасының премьер-Министрі қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.

19. төрағаның Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын орынбасарлары болады.

20. агенттік төрағасының өкілеттігі:1) агенттіктің атынан Қазақстан

Республикасының парламентінде, өзге де мемлекеттік органдарда және ұйымдарда өкілдік етеді;

2) нормативтік құқықтық актілердің жобала-рын келіседі және қол қояды;

3) агенттікте сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға қарсы іс-қимыл жасауға бағытталған шараларды қабылдайды және сыбай-лас жемқорлыққа қарсы шаралар қабылдау үшін дербес жауапты болады;

4) өзінің құзыретіне жататын басқа да мәселелер бойынша шешімдер қабылдайды.

агенттік төрағасы болмаған кезеңде оның өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес оны алмастыратын тұлға жүзеге асырады.

21. төраға өз орынбасарларының өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес белгілейді.

22. агенттіктің аппаратын Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын жауапты хатшы басқарады.

4. агенттіктің мүлкі

23. агенттіктің заңнамада көзделген жағдайларда жедел басқару құқығында оқшауланған мүлкі болуы мүмкін.

агенттіктің мүлкі оған меншік иесі бер-ген мүлік, сондай-ақ өз қызметі нәтижесінде сатып алған мүлкі (ақшалай кірістерді қоса алғанда) және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен қалыптастырылады.

24. агенттікке бекітілген мүлік республикалық меншікке жатады.

25. егер заңнамада өзгеше көзделмесе, агенттіктің өзіне бекітілген мүлікті және қаржыландыру жоспары бойынша өзіне бөлінген қаражат есебінен сатып алынған мүлікті өз бетімен иеліктен шығаруға немесе оған өзгедей тәсілмен билік етуге құқығы жоқ.

5. агенттікті қайта ұйымдастыру және тарату

26. агенттікті қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

агенттіктің қарамағындағы аумақтық органдардың тiзбесi

1. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң ақмола облысы Дiн iстерi департаментi.

2. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң ақтөбе облысы Дiн iстерi департаментi.

3. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң алматы облысы Дiн iстерi департаментi.

4. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң атырау облысы Дiн iстерi департаментi.

5. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң батыс Қазақстан облысы Дiн iстерi департаментi.

6. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң жамбыл облысы Дiн iстерi департаментi.

7. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Қарағанды облысы Дiн iстерi департаментi.

8. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Қостанай облысы Дiн iстерi департаментi.

9. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Қызылорда облысы Дiн iстерi департаментi.

10. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Маңғыстау облысы Дiн iстерi департаментi.

11. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Оңтүстiк Қазақстан облысы Дiн iстерi департаментi.

12. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң павлодар облысы Дiн iстерi департаментi.

13. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң солтүстiк Қазақстан облысы Дiн iстерi департаментi.

14. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң Шығыс Қазақстан облысы Дiн iстерi департаментi.

15. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң алматы қаласы Дiн iстерi департаментi.

16. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң астана қаласы Дiн iстерi департаментi.

агенттіктің қарамағындағы мемлекеттік мекемелердің тізбесі

1. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң «Мәдениеттер мен дiндердiң халықаралық орталығы» мемлекеттiк мекемесi.

2. Қазақстан Республикасы Дiн iстерi агенттiгiнiң «Дiн мәселелерi жөнiндегi ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» мемлекеттiк мекемесi.

9


2012 ЖыЛДыҢ 10 ЖЕЛТОҚсаНыНДа «ДІНи әДЕБиЕТ ЖәНЕ ДІНи МаЗМҰНДаҒы ӨЗГЕ ДЕ аҚПаРаТТыҚ МаТЕРиаЛДаРДы,

ДІНи МаҚсаТТаҒы ЗаТТаРДы ТаРаТУ ҮШІН аРНаЙы ТҰРаҚТы ҮЙ-ЖаЙЛаРДыҢ ОРНаЛасТыРыЛУыН БЕКІТУ ТУРаЛы»

аЛМаТы ОБЛысТыҚ әКІМДІГІНІҢ ҚаУЛысы

«Мемлекет және дін» журналының 2012 жылғы №3-4 (22-23) шығармаларында Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан және Алматы мен Астана қалалары, яғни 13 облыстық және 2 қалалық әкімдіктердің «Діни әдебиет және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуын бекіту туралы» Қаулылары жарияланған болатын.

2012 жылдың 10 желтоқсанында «Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орнала-стырылуын бекіту туралы» алматы облыстық әкімдігінде қаулы қабылданды.

Қаулыға қосымшалар ұсынылады.

алматы облысы әкімдігінің2012 жылғы 10 желтоқсандағы

№ 389 қаулысы

Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуын бекіту туралы

Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» заңының 27 бабындағы 2 тармаққа, Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының 5 бабының 4) тармақшасына сәйкес алматы облысының әкімдігі Қаулы етеДі:

1. Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуы осы қаулының 1 қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Ғибадат үйлерінен (ғимараттарының) тыс жерлерде діни жораларды өткізуге арналған үй-жайлардың орналастырылуы осы қаулының 2 қосымшасына сәйкес келісілсін.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау облыс әкімінің орынбасары C. М.Мұқановқа жүктелсін.

4. Осы қаулы әділет органдарында мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күшіне енеді және алғаш рет ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Облыс әкімі а. Мұсаханов.

10


алматы облыс әкімдігінің2012 жылғы «10» желтоқсандағы№ 389 қаулысына №1 қосымша

Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін

арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуы

№ Субъектінің атауы Мекен жайы

1. «Әлемді» сауда үйі талдықорған қаласы, біржан сал көшесі, 50/52

2. «салтанат» сауда үйі Қапшағай қаласы, 2 шағын аудан, №2 үй

3. «алатау» сауда үйі Қарасай ауданы, Қаскелен қаласы, абылайхан көшесі, 90

4. «кітап» дүкені панфилов ауданы, жаркент қаласы, жмутская көшесі, 29/3

5. «кітап» дүкені сарқан ауданы, сарқан қаласы, жамбыл көшесі, 43

алматы облыс әкімдігінің2012 жылғы «10» желтоқсандағы№ 389 қаулысына №2 қосымша

Ғибадат үйлерінен (ғимараттарынан) тыс жерлерде діни жораларды

өткізуге арналған үй-жайлардың орналасуы

№ Үй-жайдың орналасу орны

1. еңбекшіқазақ ауданы, Малыбай ауылы, жұмабеков көшесі, 9

2. Қарасай ауданы, «барыс» автокөлік базары

3. Қарасай ауданы, Қаскелен қаласы, абылайхан көшесі, 46 а,«Қарасай батыр» спорт кешені

4. Қарасай ауданы, «жеті құрдас» сауда орталығы

5. Қарасай ауданы, Қырғауылды ауылы, бірлік көшесі, 68

6. Қарасай ауданы, таусамалы ауылы, Қонаев көшесі, 1

7. Қапшағай қаласы, Шеңгелді ауылдық округы, алматы-Өскемен автокөлік жолының 124 шақырымында орналасқан жол жиегі

8. сарқан ауданы, Қарауылтөбе ауылы

9. сарқан ауданы, Шатырбай ауылы, нұғманов көшесі, 37

10. сарқан ауданы, бірлік ауылы

11


2013 жылдың 25 қаңтарында BNews.kz сайтында Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат лама Шарифтің қатысуымен Online конференциясы өтті.

BNews.kz тәуліктік ақпараттық интер-нет басылымның жүргізушісі мен белсенді оқырмандар, дін және діни сенім бостандығы са-ласында қызықты және өзекті сұрақтарды қойды.

сұрақ: Ал енді, сәл статистикаға сүйенсек, 2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес, діни ұйымдардың саны 4 500-ден асатын. Кейін, қайта тіркеу шараларынан кейін олардың саны 3088-ге дейін қысқарды. Яғни, 1463 ұйымның өз жұмысын тоқтатуына не себеп болды?

Жауап: Ең бірінші себебі, ол Заңның қаталдауында. Яғни, әрбір діни бірлестік ұйым құру үшін, кем дегенде 50 азамат өтінішін білдіру керек болатын. 1400 діни бірлестіктің басым көпшілігі осы талапты орындай алмады. Оның үстіне, екінші мәселе – кейбір діни бірлестіктердің жарғыларында біздің Коституцияға қайшы келетін ұғымдарымен біз оларға дін сараптама-сын бердік. Үшінші себептердің бірі – шын мәнінде көптеген діни бірлестер, жаңа сіз айтқан 4511

діни бірлестік, тыйым салғаннан бері осы жиыр-ма жылдың ішінде Қазақстанда тіркелген бол-са, соның басым көпшілігі қағаз жүзінде болатын. Яғни, тіпті оның артында жоқтау айтатын, соны сұрайтын адамдар болған жоқ. Сондықтан, соның барлығы 1400-ден асатын, сот шешіміменен заң жүзінде әділет министрлігінің ұсынысы бой-ынша қазір таратылу үстінде... жақын арада аяқталады. 25 қазаннан басталып, осы күндері аяқталу үстінде.

сұрақ: Ал енді Агенттік діни ұйымдардың жа-былуына қатысты шешімдерінің дұрыс орында-луын қалай қадағалайды. Өйткені, мысалы, кейбір қайта тіркеуден өте алмаған ұйымдар өздерінің жұмыстарын заңсыз түрде жалғастыра беруі мүмкін ғой?

Жауап: Мүмкін емес. Заңда анық айтылған. Ресми түрде тіркеуден өтпеген діни ұйымдар өз жұмысын Қазақстан аумағында жүргізе алмайды деген сөз. Сондықтан, жаңағы жойылған 1400-ден астам діни бірлестік егер де одан әрі қарай соттың шешіміне қарамай жұмыстарын жалғастыратын болса, ол әкімшілік жазамен мәжбүрлі түрде та-ратылады және оны қадағалайтын құқық қорғау

ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ ТӨРаҒасы ҚаЙРаТ ЛаМа ШаРиФТыҢ ҚаТысУыМЕН ӨТКЕН «ХХІ ҒасыРДаҒы

ҚаЗаҚсТаНДаҒы ДІН» аТТы иНТЕРНЕТ-КОНФЕРЕНциясы

12


мекемелері болады. Облыстардағы 86 адам-нан тұратын департаменттің міндеті де осы таратылған діни бірлестіктердің жұмысын әрі қарай заңсыз жүргізуіне тыйым салу және оны бақылап отыру, орталықтар да...

сұрақ: Кейбір діни бірлестіктер, өз діндерін насихаттау бағытында адамдардың артынан қалмай, өздерінің әдебиеттерін сатуға тырыса-ды. Сондай насихат жүргізуге қандай құқықтары бар?

Жауап: Заң қабылданғаннан бері мұндайлар азайып бара жатыр. Мүлдем жойылды деп айта алмаймыз. Себебі біз бүкіл БАҚ құралдары арқылы түсіндірдік. Егер де діни мазмұндағы кітаптар рұқсат етілмеген жерлерден таратылатын бол-са, оларды жазаға тартамыз.

сұрақ: Сонда қазақстандықтарды осындай діндердің соңында кетуден құтқаратын заң бар ма?

Жауап: Ондай ұғым жоқ. Жалпы тарататын арнайы өз ғибадатханалары бар, сол жерде та-ратылу керек. Егер діни рәсімдерді тыс жерде өткізетін болса, әкімдіктің рұқсаты керек. Басқа жерлерде таратуға тыйым салынған.

сұрақ: Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында – «Қазақстан-2050» стратегиясын-да жастарға көп көңіл бөледі. Сіздің ойыңызша, ХХІ ғасырдағы жастардың бейнесі қандай болуы керек?

Жауап: Жалпы, Елбасымыз жастар мәселесін тәуелсіздік алғаннан бері көтеріп келе жатыр. Мәселен, «Қазақстанның жолы» атты кітабы жастарға арналған. Онда – Қазақстанның өткені мен бүгіні және болашағы. Елбасы өз ойларын ашық айтқан. Енді желтоқсандағы Жолдауының алдында Елбасы «Жас Отан» форумына қатысып, көп мәселелерді қозғады. Жолдауда жа-стар мәселесі ерекше аталып өтті. Жастар-ды отансүйгіштікке, патриотизмге тәрбиелеу. Осы саланың ішінде, әрине, Елбасы дін мәселесін де қозғады. Сондықтан, Елбасымыздың Жолда-уы жалпы бәрімізге арналған заң болып табы-лады, ондағы сөздердің барлығын басшылыққа алып, күнделікті тіршілікте қолдануымыз керек. Сондықтан, біздің Агенттік көптеген шаралар-ды, мысалы, Атырау қаласында сәуір айында «Дін және жастар» тақырыбында үлкен үгіт-насихат шарасын өткізбекшіміз. Сонда жастардың дінді қалай түсінуі мәселесін көтереміз. Көптеген жа-старымыз діннің құндылықтарын дұрыс түсінбей,

өздерін қасіретке ұшыратып жүрген жағдайлары бар. Сондықтан, Елбасымыз Жолдауында жастарымыздың бүгінгі еліміздің экономикасын дамытуға, әлеуетін дамытуға шақырады.

сұрақ: Қазіргі кезде жастарымыз дінге жиірек бет бұрып бара жатқан сияқты. Оның себебі неде? Олардың жаңағы дінге деген сүйіспеншілігі шынайы ма?

Жауап: Енді, әр адамның дінді қабылдауы қандай деңгейде... Жалпы, біз, Қазақстан мұсылмандары, он екі ғасырдан бері осы ислам дінін қабылдаған халық болып саналамыз. Сондықтан он екі ғасырдағы қалыптасқан әдет-ғұрыптарымыз бар. Оларды бүгінгі күнде жастарға түсіндіре отырып, жаңа буында ислам дінін қалай қабылдау керек екендігі туралы бағдарлама бергіміз келеді. Көбіне, біздің ата-бабаларымыз ислам дінін байсалды түрде қабылдаған. Екінші, халыққа тән қасиет – ол сөзге тоқтаған халық. Егер де біздің Елбасы Жолдауын-да хиджаб кию араб елдеріне ғана тән екен десе, сөзге тоқтауымыз керек. Ол шын мәнінде араб киімі, оның мұсылмандық киімінің бізге ешқандай қатысы жоқ. Бұл мәселе төңірегінде біз үгіт-насихат жұмыстарын жүргізудеміз. 4 наурызда Алматыда «Әйел және дін» тақырыпты конфе-ренция өткіземіз. Мәселе, осы жастардың асыл дінімізді дұрыс бойына сіңірте білу. Осы мақсатта зиялы қауым болсын, ата-ана болсын – барлығы бірігіп ат салысса, келер ұрпақ осы дінімізді әрі қарай асқақтатып ұстай алады деп сенеміз.

сұрақ: Соның өзінде, дінде не іздейді?

Жауап: Біз әртүрлі әлеуметтік тапсыры-стар беріп отырмыз, осы жастардың неге дінге құштарлығын анықтау үшін.., әр-түрлі бағалар бар. Жалпы, дін, мынау тәуелсіз алғаннан бері, біз атеистік қоғамнан зайырлы қоғамға өттік. Зайыр-лы қоғамды атеистік қоғаммен шаттастыруға болмайды. Сондықтан, жастардың дінді іздеуі, ин-тернет арқылы іздегенде – теріс бағытқа түсуі байқалады. Өйткені, интернеттің көбісі жаңағы әр-түрлі экстремистік шетелдік жүйелерді істеуде. Қазіргі жастардың мынау әр-түрлі телефондық құралдар арқылы, интернет жүйесі арқылы өзін-өзі тәрбиелеуі ислам саласында көп кемшілік әкелді. Бұл салада біз дін пәнін мектеп-терде енгіздік. Сол пәндерді күшейту арқылы за-йырлы діндерді оқыта білетін, мән-мазмұнын түсіндіретін пәндерді енгізуді қолға аламыз.

Астана қаласы,25 қаңтар 2013 жыл

13


2013 жылдың 1 ақпанында Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің кеңейтілген алқа отырысы болып өтті. жиында 2012 жылғы қызметтің қорытындылары мен 2013 жылдың міндеттері қарастырылды.

алқа отырысына парламент депутаттары, пре-зидент Әкімшілігі, премьер-Министр кеңсесі қызметкерлері, агенттіктің басшылық құрамы, сондай-ақ аумақтық департаменттер мен ведомстваға қарасты ұйымдардың директорлары қатысты.

агенттіктің 2012 жылғы іс-қимылының қорытындылары және ағымдағы жылдың міндеттемелері бойынша агенттік төрағасы Қ.Қ.лама

Шариф баяндама жасап, агенттіктің мемлекеттік конфессионалдық саясаттың негізгі бағыттары бой-ынша айтарлықтай оң өзгерістерге қол жеткізгендігін атап өтті.

баяндамада діни қызмет пен діни бірлестіктер қызметінің құқықтық аспектілерін регламенттейтін жаңа нормативтік-құқықтық кешеннің қалыптас- тырылғанына екпін берілді. Миссионерлік қызмет, дінтанушылық сараптама, ғибадат үйлерінің құрылысын келісімдеу, шетелдік діни бірлестіктер қызметі мен шетелдік діни орталықтардың Қазақстандағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауын келісімдеуді іске асырудың тәртібін реттейтін заңшілік актілер қабылданды.

еліміздің конфессионалдық кеңістігін құрылымдап, бір жүйеге түсірген діни бірлестіктерді қайта тіркеу үдерісі де нәтижелі болды. бұл шара халық арасында және де діни бірлестіктерде кең қолдау тапты. Қалалар, аудандар мен ауылдардың әкімдіктері және мешіт имамдарымен бірлескен түрде 492 намазхананың тізімі жасалды. Қолға алынған шаралардың нәтижесінде дәстүрлі емес конфессиялы шетелдік миссионерлердің саны айтарлықтай қысқарды. егер 2009 жылы олардың еліміздегі саны 134 адамды, 2011 жылы 76 адамды құраған болса, қазіргі таңда шетел мемлекеттерінің 46 азаматы тіркелген.

Экстремистік идеологияның таралуы жағдайларын минималдау үшін діни әдебиеттерді таратудың тәртібін реттейтін шаралар қабылданды. агенттіктің ұйымдастырушылық және әдістемелік сүйемелдеуімен барлық өңірлердің әкімдіктері тарапынан ғибадат үйлерінен тыс жерлерде діни әдебиетті тарату үшін ар-найы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуын бекіту туралы қаулылар қабылданды. бүгінгі таңда жалпы ре-спублика бойынша осы мақсаттың үдесінен шығу үшін орынжай ретінде 212 кітап дүкені белгіленді.

бұқара арасында діни сауаттылықты арттыру мен діни экстремизмнің алдын алу бойынша жұмыстар белсендіріліп, мұның аясында 170 ақпараттық-насихат тобы 218 мыңға жуық адамды қамтыған әралуан форматтағы 3450 іс-шара өткізді.

Қ.Қ.лама Шариф агенттіктің 2013 жылғы міндеттемелерін елбасының «Қазақстан-2050» страте-гиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауын орындау аясында негіздеді. агенттік төрағасы өз сөзінде Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезін өткізудің 10 жылдығы және Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңы нормаларының діни қарым-қатынастардың барлық субъектілері тарапы-нан орындалуын қамтамасыз ету мен өмірге енгізу, халықтың діни сауаттылығын арттыру мен діни экс-тремизм мен терроризмнің алдын алуға қатысты кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жалғастыру бойынша сапалы іс-шаралардың өткізілуі керектігін айрықша атап өтті.

2013 жылы агенттік тарапынан еліміздің өңірлерінде 14 республикалық шара, астанада халықаралық деңгейде 3 шара, Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің 10 жылдығы аясында ше-телдерде 11 шара және тағы да басқа шараларды өткізу жоспарлануда.

алқа барысында Оңтүстік Қазақстан облысы дін істері департаменті директоры б.жалмұрзаев оңтүстік өңірдегі Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының іске асу барысы турасында ақпарландырды. «аңсар» оңалту орталығының басшысы а.сабдин ақтөбе облысындағы теріс пиғылды жалған мұсылман діни ұйымдарынан зардап шеккендерді реабилитаци-ялау тәжірибесімен бөлісті. Қазақстан Республика-сы Дін істері агенттігінің Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы мен Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директор-лары а.Әбуов, г.Шылымова 2013 жылға жоспарла-нып отырған ведомстваға қарасты құрылымдардың жұмыстары жөнінде әңгімеледі.

ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ 2012 ЖыЛҒы ЖҰМыс ҚОРыТыНДысы ЖәНЕ ЕЛБасы Н.ә. НаЗаРБаЕВТыҢ

«ҚаЗаҚсТаН-2050» сТРаТЕГиясы ҚаЛыПТасҚаН МЕМЛЕКЕТТІҢ ЖаҢа саяси БаҒыТы» аТТы ҚаЗаҚсТаН ХаЛҚыНа ЖОЛДаУы ШЕҢБЕРІНДЕ 2013 ЖыЛҒа ҚОЙыЛҒаН МІНДЕТТЕР

ТУРаЛы аЛҚа ОТыРысы

14


ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ ТӨРаҒасы ҚаЙРаТ ЛаМа ШаРиФТыҢ

аЛҚа ОТыРысыНДа сӨЙЛЕГЕН сӨЗІ

агенттіктің 2012 жылғы жұмыс қорытындысы және Елбасы Н.ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы.

Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы шеңберінде 2013 жылға қойылған міндеттер туралы

Қазіргі таңда дін саласындағы мемлекеттік сая-сат Мемлекет басшысы н.Ә.назарбаев белгілеген мемлекеттік-конфессиялық қатынастардың және діни үдерістерді алдын ала болжап бақылаудың бірыңғай жүйесін құру туралы стратегия шеңберінде одан әрі қалыптасуда.

Қазіргі Қазақстандағы діни ахуал аталмыш сала-ны реттеуде мемлекеттік институттар мен тетіктер рөлінің арта түсуімен сипатталып отыр.

бастапқы кезеңде пайда болған қоғамның діни сана-сезімін радикалдандыру дәстүрлі емес діни ағымдар белсенділігінің артуына байланысты әлдеқайда төмендеді.

агенттік басқа мемлекеттік органдармен бірігіп, 2012 жылдың ішінде дін саласындағы мемлекеттік саясаттың мынадай бағыттары бойынша маңызды оң өзгерістерге қол жеткізе білді.

біріншіден. еліміздегі діни қатынастарды реттейтін жаңа құқықтық база қалыптасты. Оның шеңберінде еліміздің қауіпсіздік мүддесіне сәйкес діни қызметтің және діни бірлестіктердің қызмет атқаруының құқықтық аспектілері реттеліп айқындалды.

2011 жылдың 11 қазанында қабылданған Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңын іске асыру мақсатында былтырғы жылы Үкімет қаулылары деңгейінде тәртіпті белгілейтін қажетті заңға тиісті актілер қабылданды, Олар:

- миссионерлік қызметті жүзеге асыру туралы;- дінтану сараптамасын жүргізу туралы;- ғибадат үйлерін салуды келісу және ғибадат

үйлерін, ғимараттарын діни бірлестіктерге беру ту-ралы;

- республика аумағындағы шетелдік діни бірлестіктердің қызметін келісу, шетелдік діни орталықтардың Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауы тура-лы актілер.

Мемлекеттік қызметтердің тиісті регламенттері бекітілді.

жалпы алғанда, бұл нормативтік құқықтық актілерді қабылдап, іске асыру – діни экстремизмнің және радикалды идеяларды таратудың алдын алу және оларға қарсы әрекет ету тұрғысындағы жұмысты жеделдетуде зор үлес қосты.

бүгінде іске асырылып жатқан мемлекеттік шаралардың қоғам сұранымдары мен үміттеріне сай келгенін және мемлекеттік органдардың осы бағыттағы іс-әрекеттері халық тарапынан кең қолдауға ие болғанын нық сеніммен айта аламыз.

екіншіден. Қазақстанның діни кеңістігін құрылымдап, бір жүйеге келтірген діни бірлестіктерді қайта тіркеу үдерісі өткізілді. Қайта тіркеу қорытындысы бойынша Қазақстанның діни кеңістігі енді 17 конфессияны құрайтын 3088 діни бірлестіктен құралып отыр. бұл діни бірлестіктер жаңа заң талаптарына сәйкес құқықтық ресімделу мүмкіндігіне ие болды. бұлардың саны 1463 бірлестікке немесе 32%-ға қысқарды.

Діни бірлестіктерді қайта тіркеуді табысты өткізуге агенттік тарапынан ұйымдастырған кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмысы ора-сан септігін тигізді. бұл жұмыстар баҚ арқылы және діни бірлестіктердің өкілдерімен кездесулер ұйымдастыру арқылы өткізіліп отырды.

сондай-ақ халықаралық және шетелдік өкілеттіктерге де заңнаманы және мемлекеттің жүргізіп отырған саясатын түсіндіру жүргізілді. Шын мәнінде бұл жұмыс батыстың барынша аз сын айтуына дәнекер болды.

агенттіктің барлық бөлімдерінің қызметін үйлестіру және басқа мүдделі мемлекеттік ор-гандармен, ең алдымен Әділет және ішкі істер министрліктерімен өзара іс-қимыл орнату қамтамасыз етілді.

Діни бірлестіктердің үштен бірінің қысқаруына, ең алдымен, бірнеше себептер бойынша өзінің

15


заңдылығын дәлелдей алмаған діни топтар мүмкіндік берді. ең әуелі дін атын жамылған құрылымдарды және өз құрылтай құжаттарына күмәнды ақпарат қосқан бірқатар діни бірлестіктерді қайта тіркеуге жол берілмеді. соны-мен қатар діни оқу орындардың саны да қысқарды, бұрын қызмет еткен 28 мекеменің 13-і ғана қайта тіркеуден өтті.

жалпы, діни бірлестіктерді қайта тіркеу рәсімі ойдағыдай және тиімді өтті, негізгі діни бірлестіктердің оң бағасын алды. бұл конфессиялық кеңістікті бір жүйеге келтіру мен қолайлы құрылымдаудың маңыздылығын тағы бір рет дәлелдеп берді.

бұл жерде айтылуға тиіс мәселе, қайта тіркеу рәсімін іске асырумен қатар, құдайға құлшылық етудің, діни жоралар мен жиналыстарды өткізудің тәжірибесі де ретке келтірілді. Әсіресе, ауылдық, аудандық, қалалық әкімдер жергілікті мешіт имам-дарымен ақылдаса отырып, республика бой-ынша 492 намазхананың да ортақ тізімін жасап, бақылауға алды.

Үшіншіден. Мемлекеттің миссионерлік қызметті реттеудегі рөлі күшейді. Қазақстанға шетелдік миссионерлердің келу және мекендеу тәртібі реттелді.

аталмыш жұмыс әкімдіктердің қоғамға әлеуетті қауіп төндіретін миссионерлердің заңсыз және бақылаусыз қызметінің алдын алуға бағытталған нақты шараларды іске асыру бойынша жұмысын ұйымдастыруға мүмкіндік берді.

нәтижесінде протестанттық бағыттағы шетелдік миссионерлердің саны едәуір қысқарды. егер 2009 жылы олардың саны 134 болса, 2011 жылы бұл көрсеткіш 76-ны көрсетті, ал қазіргі уақытта 43 шетелдік азамат миссионер ретінде тіркелді.

Діни әдебиеттерге және діни мазмұндағы ақпараттық материалдарға сараптама жүргізу жұмысы бір жүйеге келтірілді. бүгінде сарап-тама Қазақстандағы дәстүрлі емес конфессия-лар ықпалының артуына қарсы күресудің тиімді құралына және де елімізде экстремистік сипаттағы діни әдебиеттердің таралуына тосқауыл қоюға мүмкіндік беретін «рухани фильтрге» айналып отыр. Осы бағытты дамыту жолында агенттік дінтану са-раптамасын жүргізуге талап қоюшылықты күшейту жұмысын жалғастыруда.

2012 жылдың өзінде-ақ Дін істері агенттігі 3736 діни кітаптар мен өзге де ақпараттық материалдарға сараптама жүргізді.

төртіншіден. тұрғындар арасында кең ауқымды түсіндіру және ақпараттық-насихат жұмысын ұйымдастыру арқылы қоғамда радикалды діни ағымдар идеологиясының таралуына сенімді тосқауыл қойылды.

Халықтың діни сауаттылығын арттыру, Қазақстан халқының ұлттық дәстүрлері мен ру-хани құндылықтарын насихаттау және ради-калды идеялардың қауіп-қатерін ашып көрсету мақсатында республикамыздың барлық

аймақтарында дін мәселелері бойынша 170 ақпараттық-насихат топтары құрылды. бұл топтар 2012 жылдың ішінде халықтың мақсатты топтары арасынан 218 мыңнан астам адамның қатысуымен 3450-ден астам әртүрлі форматтағы іс-шаралар өткізді.

Халықпен жүргізілетін бұл жұмыстарға бұқаралық ақпарат құралдары мен ғылыми жұртшылықты қатыстыру мақсатында журналистердің арнайы топтары (пул) құрылып, орталықта және жергілікті жерлерде ақпараттық-ағартушылық жұмысты өткізу үшін спикерлер тізімдері жасалды. 35 баҚ-тың жетекшілерімен ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойған баҚ-та діни тақырыптарды жариялау жөніндегі Әдістемелік кеңес жұмыс істей бастады.

Дін саласындағы мемлекеттік саясаттың түрлі аспектілерін ақпараттық сүйемелдеудің бірқатар медиа-жоспарлары жүйелі түрде жүзеге асыры-лып келеді. атап айтқанда, Қазақстан халқы үшін дәстүрлі саналатын исламды насихаттау және сәләфизм мен басқа да дін атын жамылған жат ағымдар идеологиясының зиянды әсерін ашып көрсету жөніндегі арнайы медиа-жоспар жүзеге асырылуда.

Дін істері агенттігі өткен жылдың ішінде республикалық және өңірлік баҚ-та дін саласындағы өзекті тақырыптар жөнінде 707 мақаланың жариялануын, интернет-ресурстарда 375 материалдардың, телевизиялық баҚ-та 118 сұхбаттың жарық көруін ұйымдастырды.

Дін саласындағы мемлекеттік саясат-ты сараптамалық қолдау үшін Қазақстан дінтанушыларының екінші форумы өткізілді, діни салаға қатысы бар 150-ден астам мамандар мен ғалымдардың басын біріктірген Қазақстан дінтанушыларының конгресі ұйымдастырушылық жағынан ресімделді. агенттік жанынан Діни аху-алды зерттеу жөніндегі консультациялық-сараптау кеңесі құрылып, қазіргі кезде өз жұмысын бастап та кетті.

жалпы, өткізіліп жатқан ақпараттық-түсіндіру шаралары іс жүзінде нәтиже бере бастады. азаматтардың қоғам санасындағы дәстүрлі ру-хани құндылықтар рөлін оң бағалау және жаңа діни ағымдардың салт-санамызға жат идеяларын қабылдамау беталысы бұған айқын дәлел бола алады.

бесіншіден. Діни-экстремистік және террористік топтардың ақпараттық қызметіне белгілі бір деңгейде шектеу қойылды. бұл үшін діни бірлестіктердің интернет-ресурстарына мони-торинг жүргізу жұмысы күшейтілді. интернет-сайттардың қызметіне шектеу қою жүргізілуде. нақты айтқанда, агенттік есепті жылдың ішінде 1900-дан астам сайттардың мазмұнына талдау жа-сады. сараптама қорытындысы бойынша 45 сайт соттың шешімімен Қазақстан аумағында таратылу үшін заңсыз деп танылды.

16


елбасының тапсырмасын орындау мақсатында және тұрғындардың діни сауаттылығын арттыру үшін «E-islam» мәдени-ағартушылық интернет-порталын құру жөніндегі жұмыстар жүргізілуде.

алтыншыдан. Діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мәселесі бойынша жұмыс жандандырылуда. Дін істері агенттігінің бұл бағыттағы қызметі талдау және ақпараттық-түсіндіру жұмысына негізделген. атап айтқанда, баҚ өкілдері үшін діни экстремизм мен тер-роризммен байланысты оқиғаларды жария-лау жөніндегі әдістемелік ұсыныстар әзірленген. Әлеуетті мекемелердегі қызметкерлердің дін мәселелері жөніндегі сауаттылығын арттыру кур-стары ұйымдастырылды.

Қылмыстық-түзеу жүйесі мекемелерінде отырған адамдардың арасында діни экстремизмнің алдын алуға ерекше көңіл бөлінеді, қылмыстық-атқару жүйесінде радикалды діни ағымдар ықпалының таралуына қарсы күрес жүргізу бой-ынша нақты шаралар іске асырылуда.

түзеу мекемелерінде барлық діни әдебиеттерге сараптама жүргізілді. арнайы контингенттегі адамдардың арасында дәстүрлі рухани-адамгершілік құндылықтарды дамыту үшін түзеу мекемелеріне тиісті мазмұндағы баспа және аудио-бейнематериалдардың 6 мыңнан астам да-насы жіберілді.

Экстремистік идеологияны таратудың барлық жағдайларын барынша азайту мақсатында діни әдебиеттерді таратудың тәртібін жөнге салу бой-ынша шаралар қабылданды. барлық өңірлердегі әкімдіктер ұйымдастыру және әдіснамалық қолдау арқылы ғибадат үйлерінен тыс жерлер-де діни әдебиеттерді таратуға арналған тұрақты үй-жайлардың тізімін бекіту туралы қаулыларды қабылдады. Қазіргі уақытта республика бойынша 212 кітап дүкендеріне оң діни сараптамадан өткен діни кітаптарды сатуға рұқсат етілген.

теріс пиғылды діни ағымдардан зардап шеккен-дерге көмек көрсету орталықтары жұмыс істейді және оларды мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс механизмі арқылы қолдау қамтамасыз етілген. Өңірлерде жұмыс істейтін осындай 12 орталықтан құрылған Қауымдастық өз қызметін атқарып келеді. Өткен жылы жат ағымдардан зардап шек-кендерден аталмыш орталықтарға 1350-ден астам шағым түсіп, оларға психологиялық, құқықтық жәрдем көрсетілді.

жетіншіден. бірқатар шет мемлекеттердің дін істері жөніндегі уәкілетті органдарымен ынтымақтастық нығайтылды.

жүргізілген келіссөздер барысында «нұр-Мүбәрак» египет ислам мәдениеті университетін Қазақстан тарапына табыстау мәселесі шешілді. Қазір бұл оқу орынның атауы «нұр» Қазақ-египет ислам университеті болып өзгертілді. бұл универ-ситетте қазіргі жағдайларға жауап бере алатын дін мамандары оқытылатын болады.

Дін істері агенттігі мен түркияның Діни істер басқармасы (Дианет) арасындағы өзара ынтымақтастық туралы хаттама және Дін істері агенттігі мен біріккен араб Әмірліктерінің уақыфтар және ислам істері жөніндегі бас агенттігі арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум жобалары келісу сатысында тұр.

агенттік халықаралық және құқық қорғау ұйымдарымен дін саласындағы мемлекеттік саясат мәселелері жөнінде сұхбаттарды тұрақты өткізіп тұрады. Өткен жылдың қазан айында агенттік астанадағы еҚыҰ орталығымен және бҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі жоғарғы комиссар басқармасының өңірлік бөлімімен бірігіп, «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңын іске асыру мәселелері бойынша «дөңгелек үстел» өткізді.

жалпы алғанда, Дін істері агенттігінің қызметі, оның діни қатынастарды реттеу бойынша іске асырған шаралары бұл мекеменің уақтылы әрі үйлесе құрылғанын аңғартады. Дін саласындағы барлық маңызды мәселелер бойынша жағымды үрдістер байқалады.

елбасының «Қазақстан-2050» стратегиясы. Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауында дін мәселелері жөнінде айтқан кешенді тапсырмаларын іске асы-ру және мемлекеттік-конфессиялық қатынастар саласындағы жағымды үрдістерді қолдау мақсатында агенттіктің жұмысы 2013 жылы келесі бағыттар бойынша жүргізілетін болады.

бірінші бағыт, Мемлекет басшысының Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі жөніндегі халықаралық бастамасына 10 жыл то-луына орай іс-шаралардың өткізілуін жоғары деңгейде қамтамасыз ету қажет. ҚР парламент сенатының төрағасы Қайрат Әбдіразақұлы Мами басшылық ететін съезд Хатшылығы бекіткен ар-найы жоспардың шеңберінде шетелдерде 11 іс-шара, астана қаласында съезд Хатшылығының мерейтойлық мәжілісі және биылғы жылдың қыркүйек айында халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өткізілетін болады.

екінші бағыт, діни қатынастар субъектілерінің, діни бірлестіктер болсын, діни оқу орындар мен миссионерлер немесе дінтану сараптамасын жүргізу болсын, барлығының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының ережелерін қатаң орындауын және жүзеге асыруын қамтамасыз ету қажет.

Үшінші бағыт, діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу бойынша ауқымды жұмысты жалғастыру міндеті тұр. бұл бағытта еліміздің 14 аймағында діни экстремизмнің алдын алу және қазақ халқының ұлттық дәстүрлері мен рухани мұрасын насихат-тау бойынша республика деңгейінде іс-шаралар өткізіледі деп жоспарлануда. атап айтқанда, биыл алматы қаласында «Дін және әйел», атырауда «Дін және жастар», көкшетауда «ислам терроризм-ге қарсы», жезқазғанда «сәләфизм – радикалдық

17


ағымдардың негізі», таразда «таблиғи жамағат – елге жат ағым», семейде «уахабизм – біздің жолымыз емес» атты республикалық ғылыми-практикалық конференциялар өтеді.

Одан басқа, агенттік қазіргі кезде әзірленіп жатқан Діни экстремизм мен терроризмге қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның шеңберінде алдын алу шараларын іске асыруға белсенді атсалысатын болады.

төртінші бағыт, конфессияаралық келісімді қамтамасыз етудің қазақстандық үлгісін көпшілікке паш ету және одан әрі имиджін көтеру мақсатында бірқатар маңызды іс-шараларды, яғни астана қаласында шетелдік сарапшылардың қатысуымен халықаралық конференцияларды өткізуді жоспар-лап отырмыз.

бұл мақсатта біз үш маңызды ғылыми-тәжірибелік форум өткізуді жоспарлап отырмыз.

1. Дін, адам құқығы, ар-ождан бостандығы саласындағы шетелдік және жергілікті танымал мамандарының қатысуымен өтетін «Қазақстандағы діни сенім бостандығы» атты халықаралық конфе-ренция алдағы 19 наурызда астанада өтеді деп жо-спарлануда. іс-шараның басты тезисі: «Діни сенім бостандығы – қоғам мен мемлекеттің игілігі үшін» болуы мүмкін.

2. елімізде әр жылдың 1 мамырында атап өтілетін Қазақстан халқының бірлігі күніне орайластырған «Қазақстан – біздің ортақ үйіміз» атты халықаралық конференция өткізуді жоспарладық.

Қазақстан үшін конфессияаралық ортадағы толеранттылық пен өзара түсіністік қағидаттарын

нығайтуға, түрлі дін өкілдерінің конфессиялық сая-сат саласындағы мемлекеттік шараларға қолдау көрсетуін дәріптеуге бағытталған пәрменді шара-ларды қабылдаудың маңызы арта түсуде.

Қазақстанда тіркеуден өткен барлық діни бірлестіктердің басшыларымен өтетін бұл шара 2013 жылдың 26 сәуірінде астанада өтетін болады.

3. Қазақстанға руханияты, дәстүрі мен тари-хы жағынан жақын мемлекеттердің сарапшылар қауымдастығының күшін біріктіруге бағытталған «тМД елдеріндегі діндердің рөлі» атты халықаралық конференция 2013 жылдың 6 маусымында елорда-да өтетін болады. кеңес Одағы ыдырап, тәуелсіз ел-дер зайырлы мемлекеттер ретінде қалыптасқаннан кейін осы көпконфессиялы қоғамдарда діннің ала-тын орны туралы пікір алмасу болады.

жалпы, бұл игі шаралар еліміздің беделін көтеріп қана қоймай, шет мемлекеттердің мемлекеттік-конфессиялық қатынастар саласындағы тәжірибесін зерттеп, қолдануға оң нәтиже беретіні хақ.

агенттіктің 2013 жылы атқаратын қызметтерінің негізгі бағыттары мыналар болып табылады.

Мемлекет басшысының біздің алдымызға барлық аспектілер бойынша қойған міндеттерін тиімді орындау үшін Дін істері агенттігі қызметінің қарқыны тек үдей түсетінін ерекше бөліп айтқым келіп тұр.

Астана қаласы2013 жыл 1 ақпан

18


ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ

КЕҢЕЙТІЛГЕН аЛҚа ОТыРысыНДа МәДЕНиЕТТЕР МЕН ДІНДЕРДІҢ

ХаЛыҚаРаЛыҚ ОРТаЛыҒыНыҢ ДиРЕКТОРы аЙДаР әБУОВТыҢ сӨЙЛЕГЕН сӨЗІ

Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігі Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы 2012 жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес келесі негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізді:

▪ ұйымдастыру-практикалық қызмет;▪ сараптамалық-талдау қызметі;▪ ақпараттық-насихаттық қызметі;▪ әлеуметтік зерттеулер жүргізу жұмысы;▪ Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің

IV съезін дайындау және өткізу бойынша қызмет; съездің онжылдығын өткізу бойынша дайындық жұмыстары.

конфессияаралық және дінаралық үнқатысудың қазақстандық моделін насихаттау, дін аясындағы республиканың тиімді тәжірибесін, Қазақстанға дәстүрлі діндердің рухани-адами құндылықтарын тарату, дін экстремизм мен лаңкестікті алдын-алу мақсатында, есеп мерзімінде Орталықта 9 ірі іс-шара ұйымдастырылып, Орталық қызметкерлері ғылыми-практикалық конференция, семинар, кез-десу сынды 20 іс-шараға қатысты.

Орталық жанында баҚ-та діни тақырыптарды жариялау бойынша Әдістемелік кеңес нәтижелі жұмысын атап өткен жөн. кеңестің құрамына: 7 – діни бірлестік, 21 – мемлекеттік органдар, 6 – ғылыми қауымдастықтар еніп, жалпы 34 мүшені құрайды. 2012 жылы Әдістемелік кеңес журна-листерге арнап 4 семинар-тренинг өткізді. на-урызда өткізілген кезекті отырыста Әдістемелік кеңес пен журналистердің пулына кіретін және дін тақырыптарында мамандырылған баҚ-тың өкілдері арасындағы Меморандум қабылданды. Дін саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асы-ру мақсатында түзілген Меморандум «Қазақстан» телерадиокешені, құрамына 8 газет («Дала мен қала», «страна и мир», «известия казахста-на», «айқын», «литер», «нұр астана», «Қазақстан теміржолшысы», «түркістан») кіретін «нұр-Медиа» Холдингі, «астана» телеканалы, 2 радио («Деловая волна», «NS»), «Медиа-корпорация «заң» («заң газеті», «Юридическая газета»), «Вечерняя аста-на» газеті, «Қазақпарат» ақпараттық агенттігі қол қойды.

2012 жылы Орталық Әдістемелік кеңес аясында «Діни терминдер мен түсініктер: анықтама құралы»,

«Діни экстремизм мен лаңкестік көріністерімен байланысты оқиғаларды жариялау бойынша баҚ-қа арналған әдістемелік ұсыныстар» дайындап, ба-сып шығарды.

Қазақстандағы және шетелдегі діни жағдай құбылысын зерттеу мақсатында Мәдениеттер мен діндерің халықаралық орталығы жүйелі түрде сараптамалық-талдау қызметін жүзеге асыра-ды. Орталық ҚР Діа басшылығының, мемлекеттік органдардың тапсырмасы бойынша талдау ма-териалдарын, анықтамалар, методикалық құрал, жазбахаттар дайындаумен айналысады. Орталық тоқсанына бір Қазақстандағы діни ахуал бойын-ша талдау материалдарын дайындап отырады. со-нымен қатар, Орталықтың ішкі жоспарына сәйкес елдегі және әлемдегі діни ахуал бойынша апталық талдау жазбахаты тұрақты негізінде дайындалады. 2012 жылы Орталық тарапынан ақпараттық-талдау материалдары, ҚР Діа қызметінің өзекті мәселелері бойынша баяндама, конфессияаралық келісім және діни терроризм мен экстремизмнің алдын алу бойынша мақала, Діа-нің электронды по-штасына келіп түскен республика азаматтарының сұрақтарына жауап, әдістемелік ұсыныс, «асыл арна» телеарнасының жұмысына байланысты талдаулық ақпарат сынды жалпы саны 55 бірлікті құрайтын құжат дайындалды.

ағымдағы жылда Орталық діни бірлестіктердің әдебиеттері мен басқа да материалдарына дінтанулық сараптама жүргізуге белсенді қатысты. уәкілетті мемлекеттік органның тапсырмасына сәйкес Орталық қызметкерлері республикадағы «жаңа өмір», «сенім», «агапе» інжілдік христи-ан шіркеулері», «кришна санасы қоғамы» сынды жергілікті діни бірлестіктердің 40 жарғысына және ислам, христиан, индуизм, буддизм, жаңа діни ағымдарға тиесілі эзотерикалық, философиялық және энциклопедиялық мазмұндағы 257 кітапқа дінтану сараптамасын жүргізді. сонымен қатар, Орталық сарапшылары террористік және экстремистік белгілерді айқындау мақсатында 147 интернет-сайттары мен 231 бейнероликтерге діни талдау жүргізді.

Орталық Қазақстандағы және шет елдегі діни ахуал бойынша бұқаралық ақпарат құралдарына

19


мониторинг жүргізеді. Республикадағы діни аху-алды зерттеу мақсатында Орталық қызметкерлері зайырлы сипаттағы 82 отандық бұқаралық ақпарат құралдарына күнделікті режимде мониторинг жүргізеді. сонымен қатар, шетелдік және тМД елдерінің 11 бұқаралық ақпарат құралдарының дін тақырыбындағы материалдарына контент-талдау әдісімен апта сайын мониторинг жүргізеді. Өткен жылы жарияланған материалдарды сандық жағынан салыстырғанда, отандық баҚ IV тоқсанда белсенділік пен тиімділік танытты деп қорытындылай отырып, аталған мерзімде 3621 жарияланым жарық көргендігі мәлім бол-ды. ал, шетелдік және тМД елдерінің электрон-ды ақпарат құралдарының мониторингі бойынша аталған елдердің дін саласына қатысты оқиғаларды қамтитын түрлі тақырыптық бағыттағы 1614 жари-яланымы іріктелді.

Орталықтың баспа қызметіне тоқталып өтер болсақ, 2012 жылы қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде әдістемелік құрал, брошюра, журнал, презентациялық материалдар, жалпы саны 40 аса басылым дайындалып, жарық көрді. басылым экстремизмнің алдын алу, діни қызметті реттеуге байланысты шетелдік тәжірибе, конфессияаралық диалог, Қазақстандағы дәстүрлі діндер сын-ды дін саласындағы өзекті мәселелерге қатысты тақырыптарды қамтиды.

Қазақстанның жас буынын дін саласы туралы ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында Орталық «Религии в казахстане» атты анықтамалық әдістемелік құрал дайындады. Құрал діни қауымдардың тарихы мен Қазақстандағы мемлекеттік-конфессионалдық қатынастардың дамуына арналған. 500 данада шығарылған құрал бірқатар республиканың мемлекеттік мекемелеріне, жоғарғы оқу орындары, үкіметтік емес ұйымдар, сондай-ақ астана қаласының кітапхана қорларына таратылды.

Орталықтың ақпараттық-насихат қызметі. 2012 жылы Орталықтың ақпараттық-насихат жұмысы бойынша Орталық қызметкерлері мақала, ин-тервью, тезис және топик түрінде 120-ға жуық материалдарды дайындады. баҚ орталық ба-спаларында және интернет-ресурстарында 20 мақала, 3 интервью жарық көрді. сонымен қатар, Орталық қызметкерлері тарапынан 7 телеинтер-вью берілді.

нәтижесінде, 2012 жылы жарық көрген Орталық қызметкерлері мақалаларының жинағы «Дін және қоғам» деген тақырыппен басылып шықты. со-нымен қатар, Дін істері агенттігі мен агенттіктің қарамағындағы ұйымдар қызметкерлерінің ба-сылып шыққан материалдары бойынша Орталық тарапынан екі тілде «Дін және қазіргі әлем» тақырыбындағы мақалалар жинағының жобасы баспаға дайындалуда.

Өткен жылы Қазақстан Республикасындағы діни жағдайы мен құбылысын зерттеу мақсатында Орталық 3 ауқымды социологиялық зерттеу-

лер жүргізді. зерттеу жұмыстары «Қазіргі дін ұстанушының әлеуметтік бейнесі және оның ментальды ерекшеліктері», «Халықтың діни негіздегі терроризм мен экстремизм қатеріне қатысты пайымдары» және «Қазақстанның жаңа діни ағымдарына халық сенімінің динамикасы» тақырыптары бойынша жүзеге асырылды.

елбасының бастамасымен құрылған Мәдениеттер мен діндердің халықаралық Орталығы Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің IV съезін дайындау және өткізу жұмыстарына белсене араласуын өзінің негізгі жұмысы ретінде бағалайды. Орталық Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съез Хатшылығы мен жұмыс тобы мүшелерімен жүйелі түрде хат алмасу арқылы конструктивті байланыс орна-туды қамтамасыз ететінін жеке атап өткен жөн. Орталық съез Хатшылығының жұмыс тобы, съез Хатшылығының XI отырысы мен IV съез жұмысының мазмұнды және ұйымдастыру ша-раларын іске-асыруға қатысты. атап айтсақ, Орталық тарапынан съездің тақырыптамасы анықталып, төрт секция модераторлары мен баяндамашылары, съез жұмысына қатысатын қазақстандық белгілі ғалымдарының, сарапшылар өкілдеріне қатысты ұсыныстар беріліп, форумға қатысушы діни бірлестік өкілдері бойынша толық мәлімет жинақталды. съез, Хатшылық, жұмыс тобы отырыстарының күн тәртібі, қорытынды құжат мәтінінің жобасы, съездің ашылуы мен жабылуының сценарийі, съез Хатшылығының жетекшісі атынан діни лидерлер кеңесінің және съез Хатшылығының XI отырысының мүшелеріне, делегация жетекшілеріне алғыс хат мәтіні Орталық тарапынан ұсынылды. Орталық жұмыс тобы мүшелерімен ұдайы байланыста бо-лып, құжаттарды пысықтау жұмысымен айналы-сты. IV съез өткізілген соң, съезге қатысушыларға қатысты мағлұмат берілген анықтама дайындал-ды. сонымен қатар, Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы келесідей жобалар дай-ындалды: 3 тілдегі «IV съез фотоальбомы», «бейбітшілік пен келісім – адамзат таңдауы» және «тәуелсіз Қазақстан: діни форумдар шежіресі» тақырыбындағы кітаптардың жобасын дайындады.

Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің онжылдығын дайындап, өткізуге байланы-сты іс-шаралар жоспары бойынша Орталық өзінің құзыреті аясында бірқатар іс-шараларды жүзеге асырды. соның мазмұнды маңызды бөлігі ретінде Орталық дайындаған құжаттарын топтасын айту қажет. жеке тоқталсақ, Орталық, «Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлер съезінің 10 жылдығына байланысты Дәстүрлі діни лидерлер кеңесінің ар-найы үндеуі» құжатының жобасын, сонымен қатар «G-Global порталының бөлігі ретінде Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлер съезінің парағы тұжырымдамасының» жобасын дайындады. со-нымен қатар, Орталық «Хіі мерейтойлық съез Хатшылығы» тұжырымдамасы мен «2020 жылға

20


дейінгі Әлемдік және дәстүрлі діндердің лидер-лер съезінің дамуы» тұжырымдамасының жоба-сын әзірледі. съез онжылдығын дайындап, өткізуге байланысты іс-шаралар жоспарына сай Орталық қазақстандық делегацияның 11 мемлекетке шығуына қажетті ақпараттық-талдау материалда-рын, делегация басшыларына арналған баяндама-лар мен дөңгелек үстел сценарийінің жобаларын дайындады.

елбасымыз н.назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа са-яси бағыты» атты жолдауы еліміздің ұзақ мерзімді дамуындағы жаңа белестерді айқындайтын маңызды тарихи құжат болып табылады. бұл маңызды құжат мемлекетіміздің 2050 жылға дейін әлемдегі дамыған 30 мемлекет қатарына енуін

ұлттық саяси даму стратегиясын негізге ала оты-рып, осы уақыт ішінде жүзеге асырылуға тиісті 7 басымдықты анықтап берді.

Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы елбасы жолдауының соңында тапсыр-ма ретінде анықтап, баса айтқан «біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес діни және жалған діни ағымдар мәселесін» саралау, «елдің дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыру», «радикализмнің, экстремизмнің және терроризмнің барлық түрлері мен бой көрсетулеріне қарсы біртұтас шеп құру» жо-лында өзінің қызметін жалғастыра береді деп пайымдағым келеді.

Астана қаласы,2013 жыл 1 ақпан

ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ КЕҢЕЙТІЛГЕН

аЛҚа ОТыРысыНДа ДІН ІсТЕРІ ЖӨНІНДЕГІ ҒыЛыМи-ЗЕРТТЕУ

ЖәНЕ ТаЛДаУ ОРТаЛыҒыНыҢ ДиРЕКТОРы ГҮЛНаР ШЛыМОВаНыҢ сӨЙЛЕГЕН сӨЗІ

«Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР жаңа заңын іске асыру жұмыстарына байланы-сты 2012 жыл Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы үшін аса күрделі және қарқынды жыл болды.

алдағы уақытқа Орталық қызметінің:• ғылыми-зерттеу және әдістемелік қызмет;• сараптау-талдау қызметі;• ақпараттық-насихаттау қызметі сияқты

негізгі бағыттары бойынша жұмыстың сапасын жақсарту жөнінде міндеттер анықталды.

Қойылған міндеттерді шешу үшін агенттік басшылығының қолдауының арқасында 1,72 коэф-фи циентін қолдана отырып, ҒзтО қызметкер лерінің жалақысын көтеру бойынша ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 28 шілдедегі № 987 Қаулысы қабылданды.

Осы жағдайды пайдалана отырып, Орталық ұжымының атынан агенттік басшылығына танытқан түсіністігі мен көрсеткен зор қолдауы үшін алғыс айтқым келеді! себебі, Орталық қызметкерлерінің жалақысын арттырудың арқасында 2012 жыл

Орталық үшін кадрлық құрамды сапалы түрде жинақтауға септігін тигізген жыл болды.

егер 2011 жылы 25 қызметкер қызметінен өз еркімен босатылып, 7 бос орын болса, есепті кезең барысында қызметтен босағандардың саны 13 адамды құрады, яғни 2 есеге (48%-ға) жуық төмендеді. бүгінгі күні барлығы 2 лауазымға бос орын бар.

ҒзтО қызметкерлерінің сапалық құрамы да жақсарды, егер бұған дейін ғылыми атағы бар (1 доктор, 3 кандидат, 2 магистр) 6 адам қызмет атқарса, қазіргі уақытта ғылыми атағы бар 14 адам (5 ғылым кандидаты, 1 PhD-докторы, 8 магистр) жұмыс істеуде.

бүгінгі күні Орталықтың барлық үш бөлімін білікті қызметкерлер басқарып отыр, сондай-ақ перспективті жас кадрлар жұмысқа қабылданды.

Қызметкерлердің жаңартылған сапалы құрамының арқасында Орталықтың 2012 жылдағы жұмысын аса сапалы деңгейге көтеруге мүмкіндік туғанын атап өту қажет.

21


сонымен, Орталықтың жұмысын қызметінің негізгі бағыттары бойынша қарастырып өтейік. Орталық қызметінің негізгі бағыттарының бірі Қазақстанның әлеуметтік-саяси жағдайында діни бірлестіктер мен ағымдардың қызметінің күйі мен динамикасына ағымдық талдау жасауға бағытталған талдау жұмысы болып табыла-ды. есепті кезең барысында Орталықта 20 тал-дамалы құжаттар дайындалды, әсіресе мынадай құжаттарды атап өткім келеді:

• «последние изменения в политике Рус-ской православной церкви в контексте социально-политической ситуации в казахстане» талдамалы баяндамасы;

• «современная политика Римско-католической Церкви в контексте социально-политической ситуации в казахстане» талдамалы баяндамасы;

• «исламское поле казахстана: тенденции и прогнозы» талдамалы баяндамасы;

• «теория и практика мультикультурализма в контексте этнической и конфессиональной поли-тики современного казахстана» тақырыбындағы талдамалы баяндама.

ҚР Дін істері агенттігі басшылығының тапсырма-сы бойынша Орталық қызметкерлері «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Респу-бликасы заңына түсініктеме әзірлеп шығарды. бұл құжаттың презентациясы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының заңын іске асыру мәселелері жөніндегі дөңгелек үстелде (алматы қ., 12 қазан 2012 ж.) ұсынылды. іс-шараны ҚР Діа еҚыҰ-мен бірлесіп ұйымдастырды. Орталық қызметкерлері т.а. козырев пен е.М. смағұлов баяндама оқып, пікірталастарға қатысты. нәтижесінде елдің ақпараттық кеңістігінде ҚР діни саясаты мәселелері жөніндегі мемлекеттік ұстанымының үлесі артты.

күнделікті режимде Орталықта 55 отандық конфессиялық баҚ-ң ақпараттық материалдары-на мониторинг жүргізіледі. конфессиялық баҚ-қа жүргізілген мониторинг пен талдау жұмыстарының нәтижесі бойынша тоқсандық талдамалы анықтамалар дайындалды.

2012 жылы Орталық қызметінің негізгі бағыттарының бірі дінтану сараптамасын жүргізу болды. жүргізілген дінтану сараптамалары сарап-тама объектілерінде экстремизм белгілерінің болу-ын анықтау, сол арқылы қоғамда орын алуы мүмкін деструктивті көріністердің алдын алуға бағытталды.

2012 жылы Орталықта 1818 сараптама қорытындылары дайындалды. бұл көрсеткіш агенттіктің дінтану сараптамаларының жалпы көлемінің (3736 сараптама қорытындылары) 49% құрайды. егер 2011 жылмен салыстыратын болсақ, өткен жылы 321 сараптама қорытындылары жасалса, 2012 жылы 6 есеге артық сараптама қорытындылары жасалды.

Оның ішінде 494 – құрылтай құжаттарға, 1321 – діни мазмұндағы әдебиеттер мен дискілерге, 3 – сайттарға жасалынған.

бұдан басқа, 2012 жылы Орталық қызметкерлері агенттік төрағасының орынбаса-ры М.а. Әзілхановтың басқаруымен христиандық бағыттағы дәстүрлі емес діни бірлестіктерді қайта тіркеу мәселелері бойынша жұмыс тобының қызметіне белсенді түрде қатысты.

2012 жылы қызметкерлердің жұмыс уақытының басым бөлігі көлеміне байланысты дінтану сарапта-масын жүргізуге арналғанын атап өткім келеді. бұл Орталықтың зерттеу жұмыстарының нәтижесіне объективті түрде әсер еткенмен, жалпы бұл сала позитивті сипатқа ие.

Орталық қызметінің басты бағыттарының бірі болып табылатын ғылыми-зерттеу және әдістемелік жұмыс шеңберінде 2012 жылы Орталық қызметкерлері төрт ғылыми-зерттеу жұмыстарын, үш әдістемелік құрал және төрт ақпараттық анықтама дайындап шығарды.

Ғылыми-зерттеу жұмыстары:1. Христиан конфессиялары, протестанттық

ағымдарды зерттеу бөлімінде – «Роль информаци-онного пространства в распространении деятель-ности деструктивных религиозных объединений на территории Республики казахстан»(абдрахиева Р.М., липина т.а.);

2. Қазақстан үшін дәстүрлі емес конфессиялар мен діни ағымдарды зерттеу бөлімінде – «насле-дие казахских мыслителей XIX – начала XX века и его роль в духовной жизни современного казах-станского общества» (Омаров а.к.);

3. исламды зерттеу бөлімінде – «ислам и казах-ский адат: история и современность» (Онгаров е.а.).

4. исламды зерттеу бөлімінде – «политические аспекты возникновения и распространения сала-физма в казахстане» (киманов а.М., смагулов т.б.).

Әдістемелік құралдар:• Қазақстан Республикасындағы діни

бірлестіктердің қызметіне мониторингті жүзеге асыру бойынша әдістеме;

• Дінтану сараптамасын жүргізу мәселелері бойынша әдістемелік құрал;

• Дін мәселелері жөніндегі баспа және электронды баҚ-қа мониторинг жүргізу бойынша әдістеме.

ақпараттық анықтамалар:• православие;• протестанттық бағыт;• исламдық терминологиялық сөздік;• ислам бағытындағы дәстүрлі емес діни

бірлестіктер мен ағымдар.бұдан басқа, 2012 жылы Орталық қызметкерлері

33 іс-шараға (2011 жылы – 26) (конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинарлар) белсенді түрде қатысты.

Оның ішінде 2012 ж. 30-31 мамырда Орталық қызметкерлері Әлемдік және дәстүрлі дін лидерлерінің IV съезіне қатысты.

22


Қазақстан дінтанушыларының іі форумының (15 қараша, 2012 ж.) дайындық жұмыстары мен өткізілуіне де Орталық белсенді түрде ат салысты.

Орталықтың іс-шаралары:Қазақстандағы діни ахуалды талдауға жүйелі

тәсілдемені қалыптастыру туралы мәселені конструктивті кәсіби талқылау мақсатында оның әлеуметтік-саяси аспектісінде діни кеңістікте орын алып жатқан үдерістерді ғылыми талдау әдіснамасы мен әдістемесін анықтау.

27 шілдеде л.н. гумилев атындағы еҰу-де Орталық «Қазіргі Қазақстандағы конфессиялық жағдай: әлеуметтік-саяси аспекті және зерттеу әдіснамасы» тақырыбында дөңгелек үстел өткізді.

Дөңгелек үстел жұмысына негізгі, сондай-ақ қолданбалы зерттеулермен айналысатын Қазақстанның көрнекті сарапшылары, дін сала-сында әлеуметтік дала жұмыстарын жүргізетін діни экстремизмнің алдын алу жөніндегі зерт-теу құрылымдары мен құзыретті органдардың бөлімшелерінің өкілдері қатысты.

ағымдағы жылдың 7 желтоқсанында Орталық «Қазақстан қоғамының діни санасының өзгеруінің өзекті мәселелері» атты республикалық конферен-ция өткізді. конференцияның мақсаты қазақстан қоғамының діни санасының өзгеру үдерісін қарастыру және конструктивті талқылау болды. Діни сананың өзгеруінің сандық және сапалық сипатта-маларын анықтау қажеттігі мемлекеттік саясатты ары қарай жоспарлау, ең алдымен мемлекеттік-конфессиялық қатынастардың қазақстандық моделін жүйелі және конструктивті түрде жолға қою мақсатында стратегиялық түрде негізделді.

конференция жұмысына мемлекеттік мекемелердің, талдау орталықтарының, астана қаласы, Қарағанды, ақмола, Қостанай, жамбыл, Оңтүстік Қазақстан және т.б. облыстардағы үкіметтік емес ұйымдар мен жоғары оқу орындарының өкілдері қатысты. пленарлық отырыста екі сек-ция шеңберінде («жаһандану және діни сананың өзгеруі» және «Экстремизм және діни сананың өзгеруі») 5 қатысушы баяндама оқыды.

2012 ж. 20 қарашада Орталық ақмола облысының бас редакторларының клубымен бірлесе отырып, көкшетау қаласында діни аху-алды аймақтың бұқаралық ақпарат құралдары арқылы баяндау бойынша «Дін және баҚ» атты семинар ұйымдастырды. семинарды ұйымдастыру мен өткізу жұмыстарына козырев т.а., Қиманов Ә.М. және смағұлов е.М. қатысты. Орталық қызметкерлері дәрістер мен презентациялық

материалдар дайындап, семинар соңында қатысушыларға сертификаттар табысталды.

2012 ж. 24 мамырда Орталық аҚШ-ң мемлекеттік департаментінің атақты сарапшысы М.б. Олкотт және өзге шетел мамандарының қатысқан кар-неги (аҚШ) Қорының ұйымдастыруымен өткен «Мемлекет және дін: өзара әрекеттесу шегі мен мүмкіндіктері» тақырыбындағы астана-Вашингтон бейнекөпіріне белсенді түрде қатысты.

іс-шарада ҚР Дін істері агенттігі төрағасының орынбасары Ғ.н. Шойкин, Орталық директоры г.е. Шлымова, директор орынбасары т.а. козырев және е.М. смағұлов сөз сөйледі.

Орталық директоры г.е. Шлымова 2012 ж. 19 қыркүйекте л.н. гумилев атындағы еҰу-де ұйымдастырылған жоғары білім беру жүйесінде тәрбие жұмыстары мен экстремизмнің ал-дын алудың өзекті мәселелері бойынша жОО-ң проректорларының республикалық мәжілісінде баяндама оқып, сөз сөйледі.

Орталықта өткізілген іс-шаралардың қорытындысы бойынша қарарлар, ұсынымдар қабылданды, сондай-ақ дөңгелек үстелдер мен конференциялардың материалдарының жинақтары дайындалды.

ақпараттық-насихаттау жұмыстары шеңберінде Орталық қызметкерлері есепті кезең бары-сында агенттікке 20 мақала дайындап, ұсынды, мемлекеттік органдар мен оқу орындарында 72 дәріс өткізілді. Өткізілген дәрістердің нәтижесінде сапасы бойынша ҚР ҰҚк (Шлымова г.е., 09.2012 ж.), ҚР бас прокуратурасынан (козырев т.а., 24.09.2012 ж.),Әскери көлік полициясынан (Қиманов Ә.М. 22.09.2012 ж.) алғыс хаттар келіп түсті.

Қорытындылай келе, 2012 жылы Орталықтың жұмысы агенттікпен конструктивті түрде өзара әрекет ету негізінде жүзеге асқандығын ерекше атап өткім келеді. Мұндай нәтижеге қол жеткізу Орталықтың Министрліктер үйінде орналасуының арқасында мүмкін болды.

жоғарыда аталғандай, 2012 жыл Орталық үшін жұмысының алға басқан жылы болды. 2013 жылға Орталық қол жеткізген деңгейін нығайтумен қатар, жүйелі негізде сараптау-талдау және зерт-теу жұмыстарының сапасын ары қарай жетілдіруді жоспарлап отыр. бұл Қазақстан үшін дәстүрлі емес конфессиялар мен діни ағымдар бөлімін діни ахуал-ды талдау және мониторинг жүргізу бөліміне қайта құруға байланысты мүмкін болады деп ойлаймын.

Астана қаласы,2013 жыл 1 ақпан

23


ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ҮКІМЕТІ ЖаНыНДаҒы ДІНи БІРЛЕсТІКТЕРМЕН БаЙЛаНысТаР ЖӨНІНДЕГІ КЕҢЕс

2013 жылғы 25 қаңтарда «Министрліктер үйі» ғимаратында Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңестің кезекті отырысы өтті.

кеңес отырысына ҚР парламент сенатының депутаттары, діни бірлестіктердің басшылары, президенті Әкімшілігінің мен премьер-Министр кеңсесінің өкілдері, ақтөбе, атырау, батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстары әкімдерінің орынбасарлары, Әділет министрлігі мен басқа да мемлекеттік органдардың өкілдері, ғалымдар мен қоғамдық қайраткерлер қатысты.

аталған жиында ақтөбе, атырау, батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстары әкімдерінің

орынбасарларының 2012 жыл бойынша өңірлік кеңестердің қызметі, діни ахуалды зерделеу және талдау бойынша міндеттердің орында-лу пәрменділігі, өңірдегі діни ахуал жөнінде мемлекеттік органдарды хабардар ету тура-лы, ел өңірлерінде конфессияаралық келісімді қамтамасыз ету және діни экстремизмнің алдын алу мәселелері бойынша ақпараттық-насихат жұмыстарын жетілдіру шаралары туралы есептері тыңдалып, нәтижесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Діни бірлестіктермен бай-ланыстар жөніндегі кеңестің 2013 жылға арналған жұмыс жоспары бекітілді.

24


ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ҮКІМЕТІ ЖаНыНДаҒы ДІНи БІРЛЕсТІКТЕРМЕН БаЙЛаНысТаР ЖӨНІНДЕГІ КЕҢЕс ОТыРысыНа

БаЙЛаНысТы МаҚаЛа ТІЗБЕсІ

«РУХаНияТсыЗ ӨРКЕНиЕТТІ ДаМУ БОЛМаЙДы»

Шыңғыс Мұқанатырау облысы әкімінің орынбасары

Мемлекет пен дін бөлек десек те, дінсіз, яғни рухани құндылықсыз ешбір халықтың дамып, жетілмейтіндігін тарихтың өзі сан мәрте дәлелдеді. Өйткені, болашаққа нық қадам басып, дамып келе жатқан қай мемлекетті алсақ та, елдің бірлігін жойып, ынтымағын ыдыратуға тырысатын, қоғам арасына іріткі салуды көздейтін сыртқы және ішкі мүдделі топтар болады. Осындай мысық тілеулестердің мүддесін көздеген діндер мен ағымдар бүгінде біздің қоғамда да бар. Осыған орай өз жұмысын 2009 жылдың 25 маусымында бастаған атырау облысы әкімдігі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңес өткен жылы ауқымды іс-шараларды жүзеге асырып, діни ахуалы күрделеніп тұрған аймақтың күрмеулі мәселелерін шешуде маңызды мәселелерді көтерді. соның ішінде кеңес отырысы өткізген үш алқалы жиында аймақтағы қиын проблемалар-ды шешу жолдары айқындалып, оларды жоюдың және алдын алудың негізгі бағыттары жасақталды.

Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңестің шешімімен атырау облысы әкімдігі өткен жылдың 22 қазанында қаулы қабылдап, соған сай кеңес ережесі және құрамы қайтадан бекітілген болатын. Өз жұмысын аймақтағы дін мәселесімен айналысатын құзырлы органдар мен қоғамдық бірлестіктердің жұмысын үйлестіруші орган ретінде жалғастырған кеңес құрамына мемлекеттік басқару, құқық қорғау органдарының қызметкерлері, атырау облыстық Қазақстан халқы ассамблеясы хатшылығының меңгерушісі, дәстүрлі конфессиялардың дінбасылары, жоғары оқу орындарының басшылары, дінтанушы ғалымдар,

теологтар, қоғам қайраткерлері және үкіметтік емес ұйымдар өкілдері, барлығы 20 адам енді.

ағымдағы жылдың 27 қаңтарында аталмыш кеңестің алғашқы отырысы болды. бұл мәжілісте қаралған үш мәселенің негізгілері – ҚР «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңына сәйкес діни бірлестіктерді тіркеу және қайта тіркеуден өткізу, сондай-ақ, діни материалдарды тарату, сату орын-дарын белгілеу. заң талаптарын жүйелі жүзеге асы-ру мақсатында облыстық Әділет, ішкі істер және Дін істері департаменттерінің атқарған шарала-ры мен дайындық жұмыстары тыңдалып, жоспар жасақталды. бұған қосымша жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарының беттерінде көптеген сұхбаттар мен мақалалар жарық көрді.

Осы жұмыстар нәтижесінде атырау облысы әкімдігінің «Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуын бекіту туралы» қаулысы қабылданып, 5 стационарлық сауда орны белгіленді. Олардың 1-уі ауданда, 4-уі – облыс орталығында заңды түрде жұмыс жасауда.

Діни бірлестіктерді тіркеу және қайта тіркеу мәселесі кеңестің өткен жылдың 24 ақпанында өткен кезекті отырысында тағы қаралды. Осының нәтижесінде атырау облысы көп санды діни бірлестіктерін республикада алғашқы болып тіркеуден өткізді.

сондай-ақ, екінші отырыста діни толе-ранттылықты кеңінен насихаттау, діни экстре-мизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында үгіт-насихат топтарын ұйымдастыру, әдебиеттерді діни сараптамадан өткізудің мәселелері кеңінен талқыланған болатын.

25


Осыған орай облыста, қала мен аудандарда құрылған 8 үгіт-насихат тобы жыл бойы жастардың діни сауатын арттырып, экстремизм мен әлеуметтік жанжалдардың алдын алуға шақыратын, руха-ни және діни құндылықтарды дәріптейтін, жаңа заңның маңызды тұстарын кеңінен түсіндіретін 200-ге жуық шара ұйымдастырды.

Өткен жылдың 4-ші сәуірінде «Діни экстремизмнің пайда болуы және діни радикалдық ағымдардың бүгінгі идеологиясы» тақырыбында өткен кездесуге техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының 500-ге жуық студенті қатысып, ойларында жүрген сауалдарына жауап алды. Осындай жиындар жоғары, орта және арнаулы оқу орындарында үзіліссіз жүріп келеді. Өйткені, жастарымыз азаматтық міндеттері саналатын елінің, ата-анасының алдындағы парызын, ұлттық мақтаныштары мен патриотизм сезімін, ата заң мен мемлекеттік рәміздерді құрметтеу қажеттігін, ел тағдыры үшін жауапкершілікте екендіктерін сезінгенде ғана өркениетті еліміздің болашағы берік болары сөзсіз.

сондай-ақ, діни сауаттылықты артты-ру жұмыстары оқу орындарымен қатар, об-лыстан шалғай жатқан мұнай кеніштерінде де ұйымдастырылды. Өткен жылы насихаттық топ ар-найы жоспармен «казтрансойл» аҚ-ның батыс филиалдарының құрылымдық бөлімшелерінде бо-лып, компания қызметкерлері арасында «адам са-насында имандылықты, ата-бабадан қалыптасқан құндылықтарды, отансүйгіштік, патриотизмді әр жастың бойына бағыттаудағы діннің орны» тақырыбында түсінік жұмыстарын жүргізді.

Діни ахуалды тұрақтандыру жұмыстарында құқық қорғау органдары да өзіндік рөл атқарады. Осыған сәйкес, өткен жылы батыс өңірлік проку-ратурасымен бірлесіп Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігінің «батыс» өңірлік басқармасының штаб-пәтерінде діни экстре-мизм мен терроризмнің таралуына және әскери қызметкерлер мен олардың отбасыларының діни-экстремистік ұйымдарға тартылу әрекеттеріне қарсы тұру және алдын алу мақсатында әскери бөлімшелер жауынгерлерімен және офицерлер-мен кездесу өтті.

сондай-ақ, атырау облысының Қылмыстық атқару жүйесі департаментіне қарасты әйелдер және ерлер түзеу мекемелерінде имамдардың қатысуымен 100-ге тарта кездесу ұйымдастырылды.

атырау облыстық Дін істері департаменті және ішкі саясат басқармасы мұндай жұмыстарды жоспарға сай әрі нәтижелі жүргізіп келеді. жыл бойына республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарының журналистері үшін дін саласының өзекті мәселелері бойынша оқыту се-минарлары, «нұр Отан» ХДп атырау облыстық филиалымен бірлескен жобалар, атырау қаласы әкімінің төрағалығымен жоғарғы және орта оқу орындарындағы діни ахуалды талқылаған мәжілістер өткізілді. бұл басқосуларда негізінен діни бірлестіктердің қызметі мен ахуалын жан-

жақты зерттеу, мектеп оқушыларының намаз оқуын қадағалау, олардың мектеп тәртібіне сай келмейтін киім үлгісі мен қылықтарын тиюдың жол-дары қарастырылды. бүгінде аталған мәселелер оң шешімін тауып келеді деп сеніммен айтуға болады.

ағымдағы жылдың 3 тамызы күні атырау облы-сы әкімдігі жанындағы Діни бірлестіктермен бай-ланыс жөніндегі кеңестің үшінші отырысы өтті. Онда атырау облыстық ішкі істер департаментінің экстремистік сипаттағы діни бірлестіктердің ал-дын алу, облыстық білім беру басқармасының оқушыларға діни тәлім-тәрбие беру және радикалдық діни ағымдар идеяларының кері ықпалынан сақтандыру бағытындағы, сондай-ақ, жалпы білім беру мекемелеріндегі «Дінтану негіздері» факультативтік курсын жүргізетін мұғалімдердің атқарып жатқан жұмыстары, про-блемалары қозғалды.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының атырау облысы бойынша өкіл имамы амантай са-диев деструктивті діни ағымдардың идеология-сына тосқауыл қою және алдын алу мақсатында атқарылған жұмыстарға есеп берді. нәтижесінде тиісті шешімдер қабылданып, тапсырмалар жүктеліп, қазіргі кезде олар орындалуда.

атап айтқанда, экстремистік сипаттағы діни бірлестіктер әрекетінің алдын алу бойын-ша облыстық ішкі істер департаментінің экс-тремизмге қарсы күрес басқармасы нәтижелі жұмыстар жасауда. Рейдтік шаралар жалғасын та-уып, облыс орталығында жұмыс жасап отырған мұсылмандар мешітіндегі жалпы ахуал және жұма намазы кезіндегі жағдай қатаң бақылауға алынып, тәртіпсіздікті болдырмау мақсатында арнайы ин-спекторлар жұмыс жасауда.

сондай-ақ, құқық қорғау органдарының қызметкерлері өңірлердегі барлық профилакти-калық шараларға тұрақты қатысып келеді. жал-пы айтқанда, құқық қорғау органдарымен ақпарат алмасу, бірлесе іс-қимылдар атқару ойдағыдай жүруде.

жоғарыда «Дінтану негіздері» факультативтік курсын жүргізетін мұғалімдердің діни біліктілігі сөз болды. аталмыш пәннен сабақ беретін ұстаздың діни көзқарасы, түр-тұлғасы, бәрі есептелуі керек. Өйткені, бұл сабақтың аясында оқушының пси-хологиясы, мәдениеті, көзқарасы қалыптасады. Мәселенің ауқымдылығына байланысты бұл жұмыстар биылғы жылдан бастап қолға алынуда.

ең маңыздысы – Қазақстан Республикасының «білім туралы» заңының 43,44,49 баптарының та-лаптарына сәйкес, мектепішілік тәртіптің, сонымен қатар, білім беру ұйымдарының мектеп жарғысы мен ережелеріне сай оқушылардың мектеп фор-масын талаппен киюі қатаң қадағалануда.

аймақтағы діни ахуалдың оң нәтиже көрсетуінде имамдар атқаратын қызмет ұшан-теңіз. бұл бағытта ҚМДб-ның атырау облысы бойынша өкіл имамы а.садиев бастаған облыс имамдары асыл дініміз исламды, соның ішінде ханафилік мектепті насихаттауда мақсатты жұмыстар жүргізіп келеді.

26


Олардың алаңсыз қызмет етулері үшін облыс әкімі бақтықожа салахатдинұлы жан-жақты қолдау көрсетіп отыр.

жыл басынан бері ҚМДб-на қарасты имамдардың қатысуымен 80-ге жуық сәләфи ағымында жүрген азаматпен кездесу өткізіліп, дәстүрлі ислам жолына қайтару жұмыстары жа-салды. табанды әрекеттер нәтижесіз емес, 27 сәләфи ағымын ұстанушы азамат исламның оң жолына бет тұрды. Осы тұста облыстың бас има-мы а.садиевтың ерекше белсенділігін атап өткім келеді.

Мұның барлығы атырау облысы әкімдігі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыс

жөніндегі кеңестің өз жұмысын жоспарлы түрде жүргізіп келе жатқандығының көрінісі.

ҚР президенті н.Ә.назарбаев «көп ұлтты жастарды Қазақстанның тарихымен, алдыңғы ұрпақтың маңызды өмірлік құндылықтарымен сәйкестендіруге үйрету қажет. жастарға нақты өмірлік бағдарлар беріп, оларды күмәнді идеялардың ықпалынан қорғау керек», – деп атап көрсетті. сондықтан, кеңес мүшелері биыл да өңірдегі діни ахуалды бірқалыпта ұстауға бағытталған консультативті-кеңесші орган ретінде өзекті мәселелерді шешудегі жұмыстарын жүйелі түрде жалғастыра беретін болады.

«МаҚсаТыМыЗ – ДІНи саУаТТыЛыҚТы аРТТыРыП, ӨҢІРДЕ

ТҰРаҚТыЛыҚТы ОРНаТУ»

Серік Сүлейменбатыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары

тату лықты ту еткен Қазақстан келісім мен кешірім, төзімділік пен толеранттылық ар қы лы көптеген мәсе ленің өзіндік шешімін, оңтайлы жо-лын таба білді. Әлем елдері алдында абыройы биік, асқақ мәртебеге ие болды. тәуелсіздікке қол жеткізу жоғалтып алған ұлттық құндылықтарымызды түгендеуге жол ашып, қазақ халқы салт-дәстүрімен қауышты. тарихын түгендеп, мәдени мұраларын насихаттауға мүмкіндік алды. елімізде көптеген ме шіттер, шіркеу лер, храмдар қа тарласа бой көтеріп, олардың саны еселеп артуда. бүгінде ру-хани келісім мен өзара үйлесімнің өзіндік ара-лына айналған Қазақстанда бірнеше дін өкілдері өзара түсіністікпен өмір сүруде. сон дықтан, әлем жұртшылығы Қазақстан пре зидентін жаһандық бейбітшіліктің белсенді бастамашысы әрі табан-ды жақтаушысы ретінде бағалайды. бір сөзбен айтқанда, өз тарихымызды жаңа қырынан тануға үлкен қадамдар жасалды.

батыс Қазақстан облысы республиканың ба-тыс қақпасы болып саналады. Өйткені Ресей Федерациясының астрахань, Волгоград, сара-тов, самара, Орынбор және Қазақстанның ақтөбе және атырау облыстарымен шектеседі. Облыста 12 селолық аудан, 2 қала, 4 кент, 159 кенттік және ауылдық округ, 472 ауылдық елді мекен бар. Халық саны 608,3 мың адамды құраса, 80-ге жуық ұлттар мен ұлыстар орталығына айналды деуге болады.

батыс Қазақстан облысы бойынша өткен жылдың аяғында 9 конфессияны құрайтын 71 діни бірлестік пен филиалдар қайта тіркеуден өтті. Олар ислам дінінің суннит бағыты бойынша 43 (барлығы ҚМДб-ның фи-лиалдары), православтық бағыттағы 17 (оның ішінде біреуі республикалық дәрежеде, 14 шіркеу жергілікті дәрежеде және 2 жергілікті ескіправославиелік шіркеу) діни бірлестік, протестанттық – 9, буддисттік-1, католицизм-1.

Дін істер департаментінде алыс және жақын шетелден келген 7 миссионер бүгінде есептік

27


тіркеуден өткен. Орал қаласында ҚМДб-ға қарасты «Орал» медресесі деп аталатын (ислам орта ар-наулы білім беру оқу орны) 1 діни оқу орны бар. 2011 жылы медресені 7 түлек бітіріп, 4 ауданға және Орал қаласындағы Орталық мешітке жол-дамамен жіберілді. ал, 2012 жылы медресені 5 түлек тәмамдап, олар зеленов, ақжайық, жәнібек, Қазталов аудандарынында халықтың діни сауатын арттыруға жолданды.

бүгінгі таңда діни экстремизмнің алдын алу жұмыстарын жоғары деңгейде ұйымдастыруда об-лыс әкімдігі жанындағы діни бірлестіктермен бай-ланыс жөніндегі кеңес отырыстарының маңызы зор екендігін атап өтуге болады. Мақсаты – діни экстре-мизм мен радикализмнің көріністерін алдын-ала ескерту, конфессиялардың қарым-қатынасын зерт-теу, миссионерлердің қызметіне, олардың басқа діни бірлестіктермен байланысына бақылау жасау.

Өткізілген кеңес отырыстарының шешіміне сай көптеген ауқымды істер атқарылды. Дін істері департаменті жанынан облыста діни бірлестіктерді қайта тіркеу мәселесімен айналысатын қосымша жұмыс тобы құрылды. бұл науқан облыстық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы кеңінен на-сихатталып, жұртшылыққа кеңінен таратылды. сондай-ақ, облыстағы барлық діни әдебиеттер және діни мазмұндағы заттар сатылатын орындарға мо-ниторинг жасалып, облыс бойынша 9 орын діни әдебиеттер және діни мазмұндағы заттар сата-тын орын деп анықталды. Оған Орал қаласындағы «Орал» сауда орны, «Оптима» кітап дүкені мен аудан орталықтарындағы кейбір діни нысандар бекітілді. аталған жұмыс заңдастырылып 2012 жылдың 11 қыркүйегінде №166 батыс Қазақстан обысы әкімінің қаулысы шықты.

Облыс тұрғындары арасында діни сауаттылықты арттыру бағытында құрылған ақпараттық-насихат топтарының жұмысы туралы мәселе де талқыға салынып, ақпараттық түсіндірме жұмыстарға өзгерістер енгізілді. сөйтіп, бұл жұмыс тобының құрамына қоғамға белгілі беделді тұлғалар, ұлттық мәдени орталық басшылары, белсенді жастар, са-натты ұстаздар енгізіліп, діни ахуалы төмен санала-тын ауылдарға бірнеше мәрте түсіндіру бағытында жұмыстар атқарылды.

бүгінде жоғарғы және арнаулы оқу орындарында жастар арасында діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу іс-шараларын өзекті екені даусыз. Оны жедел іске асыруда облыстық дін істері департаменті, ішкі саясат басқармасы, «жайық» деструктивті діни ағымдардан жапа шеккендерге көмек орталығы 3 бағытта бірігіп жұмыстануда. бҚО мемлекеттік қызметшілердің біліктіліктерін арттыру Орталығында мемлекеттік қызметшілерге діни сауаттылық жөнінде 500 мемлекеттік қызметшіге дәрістер оқылды. Осын-дай жоспар шеңберінде 2012 жылдың басынан бастап барлық ақпараттық топ мүшелерінің қатысуымен 80 000-ға жуық облыс тұрғындарын қамтыған 700-ден астам кездесулер мен түсіндіру жұмыстары өткізілді.

Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңына сәйкес дiни әдебиет және дiни мақсаттағы заттарды дінтану

сараптамасынан өткізу жөніндегі сараптамалық топтың қызметі талқыланып департамент жанынан құрылған сараптамалық топ жұмысы нақтыланды. Қазіргі уақытта 156 кітапқа тексеру жүргізіп Дін істері агенттігіне ұсынылды.

ҚМДб батыс Қазақстан облысындағы өкілеттілігінің тәртібіне сәйкес діни салттарды ретке келтіру мақсатында жылдың 2 күні зираттарды та-залау күні ретінде белгіленді. ағымдағы жылы ма-мыр айының бірінші сенбісі және қыркүйек айының соңғы сенбі күндері облыста барлық зираттарда тазалық жұмыстары жүргізілді.

«Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңына сәйкес, батыс Қазақстан облысы бойынша 2012 жылы заңсыз миссионерлік қызметпен айна-лысу, діни әдебиеттерді заңсыз сату мен таратудың жолын кесу бойынша нақты істер атқарылуда. атап айтсақ, облыстық Орталық мешітте Орал қаласындағы «таблиғи – жамағат» діни ағымы мүшелерінің наси-хат жұмыстарын жүргізіп жүргендігі анықталып, ба-тыс Қазақстан облысы Дін істері департаментімен ағайынды Р.т. байешевқа, к.т. байешевтарға қатысты хаттама толтырылып, Қазақстан Республика-сы Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің 375 бабының 3 бөлігінде көзделген әкімшілік құқықбұзушылықты жасағандары үшін әрқайсысына 100 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынды. сондай-ақ, «сознание кришны» халықаралық ұйымының өкілдері ретінде ақсай қаласында діни әдебиеттерді заңсыз сату, тарату-мен айналысқан Өзбекстан Республикасының және Қазақстан Республикасының 2 азаматына 50 есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынды.

Өңірдегі діни ахуалды жақсарту бағытында 2012 жылы батыс Қазақстан облысының әкімдігі Дін істері агенттігімен бірлесе отырып бірнеше маңызды ша-ралар өткізді. солардың бірі ҚР Дін істері агенттігі тарапынан құрылған ақпараттық-насихат тобы облыстағы жастар арасында діни бағытта ақпараттық-ағарту, дәстүрлі ислам дінінің құндылықтарын түсіндіру, түзету мекемелеріндегі бас бостандығынан айырылғандар арасында түсінік жұмыстарын жүргізді. топ құрамында атылмыш агенттіктің бас са-рапшысы е.Шохаев, алматы орталық мешітінің наиб имамы, исламтанушы е.Әміре, «нұр-Мүбарак» еги-пет ислам мәдениеті университеті проректорының көмекшісі Р.Әкімбеков, атырау облысы, Қызылқоға аудандық мешітінің бас имамы б.балтабеков және Маңғыстау облысы Орталық «бекет ата» мешітінің ұстазы Қ.тулемағанбетовтер болды.

Облыстық «Қазақстан – Орал» телеарнасындағы «ел алдында» бағдарламасы да осы мәселе бойын-ша тікелей эфирде бірнеше хабар даярланды. соны-мен қатар батыс Қазақстан облысында ҚР ішкі істер министрлігінің қылмыстық атқару жүйесіне қатысты 3 түзету мекемесінде (Ру-170/1, Ру-170/2, Ру – 170/3) сотталғандармен жеке кездесулер өткізілді. Осы кез-десулер нәтижесінде ондаған тұлғалар өздерінің дұрыс емес діни сенімдерінен саналы түрде бас тар-тып дәстүрлі исламды қабылдады.

2012 жылы желтоқсан айында Орал қаласын-да «Дінде экстремизм жоқ!» атты республи-

28


калық ғылыми-практикалық конференция-сын ұйымдастырылды. Оған Дін істері агенттігінің төрағасы Қ.лама Шариф, Қазақстан Республика-сының парламентінің мәжіліс депутаты б.смағұл, тәжікстан Республикасы, философия ғылымда-рының докторы, жазушы назиров Давлятход-жа, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының аппарат басшысы б.Мырзаев қатысты. соны-мен қатар конференция жұмысына республикаға белгілі ғалымдар мен зерттеушілер, жоғары оқу орындарының ғалымдары, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының мамандары, облыс басшы-лары, облыстық, қалалық, аудандық мемлекеттік және құқық қорғау органдарының басшылары мен қызметкерлері, қалалық орта мектептерінің «Дінтану негіздері» пәнінің мұғалімдері, облыстық жоғары оқу орындарының оқытушылары, жастар, дін және

бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, барлығы 700-ге жуық адам қамтылды. Осы шарада Дін істері агенттігі мен батыс Қазақстан облысы әкімдігінің қолдауымен шығарылған тәжікстанның танымал ғалымы Давлетқожа назировтың «у терроризма нет лица» кітабының тұсауы кесілді.

жалпы қазіргі уақытта батыс Қазақстан облысын-да діни ахуал тұрақты деуге толық негіз бар. кеңес отырыстарында уақыт талабына сәйкес сұрақтар қаралып қоғам және халық үшін заң шеңберінде тиісті шаралар жалғасын табуда. батыс Қазақстан облысы әкімінің тікелей ықпалымен діни ахуалды тұрақтандыруға бағытталған 2013 жылға арналған іс-шаралар жоспары жасақталып, елімізге белгілі теологтарды өңірге шақыру арқылы ақпараттық-насихат жұмыстарын жалғастыру мәселесіне көп көңіл бөлініп отыр.

2011 жылғы белгілі оқиғалардан кейін ақтөбе об-лыс әкімшілігі өңірдегі діни және конфессияаралық қатынастар арасындағы мәселелерге терең талдау-лар жасап нақты бағыттар белгіледі. атап айтқанда, облыстың діни картасы жасақталып және соған сәйкес діни бірлестіктермен тығыз байланыста оты- ра діни экстремизмнің алдын алуға бағыталған 2012-2013 жылдарға арналған кешенді іс-шаралар жоспары бекітілді.

Облыста діни ахуалды қалыптастыру жөніндегі кешенді шаралар – Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер тура-лы» заңын тұрақты түрде басшылыққа алынып жүргізіліп отыр.

конфессияаралық қатынастарды қалыптастыру және мемлекет пен рухани ұйымдардың бай-ланысын нығайтатын реттеуші құралдардың бірі ретінде ақтөбе облыс әкімдігі жанындағы

діни бірлестіктермен байланыс жөнінідегі кеңес атқаруда. кеңестің құрамына тиісті мемлекеттік органдардың басшылары, дәстүрлі дін мен мемлекеттік емес ұйымдардың өкілдері, қоғам қайраткерлері және депутаттар кіргізілді. кеңесті облыс әкімі басқарып, жұмысшы органы–облыстық дін істер департаменті болып табылады. Осы сияқты кеңестер облыс көлеміндегі қала мен ау-дандарда құрылды.

Өткен есептік кезең бойынша облыстың кеңесі өткізілді. бұл отырыстарда «аймақтағы ағымдағы діни ахуал» (тоқсан сайын), «ҚР «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа заң туралы», «Діни бірлестіктерді тіркеу және қайта тіркеу дайындығы туралы жөніндегі іс-шаралар», «Діни әдебиеттерді тарататын орындарды ретке келтіру туралы», «Діни толеранттылықты қалыптастыру, экстремизм және терроризмнің алдын алу мәселелерінде үгіт-насихат

«ЖаҚсы ДІНи аХУаЛ ҚаЛыПТасТыРУДа»

Сара Нұрқатоваақтөбе облысы әкімінің орынбасары

29


топтарының жұмыстарын ұйымдастыру туралы» және тағы да діни және рухани қиын мәселелерді шешу жолдары нақтыланды. сонымен қатар, алға, Мәртөк, Мұғалжар, Хромтау және Шалқар аудан-дарында облыстық кеңестің 5 көшпелі отырыста-ры өткізілді. Осылармен қатар аудандық кеңестің 33 отырысы өткізілді. кеңес қортындысы бойынша берілген хаттамалар тапсырмаларының орында-луы тұрақты түрде бақылануда.

Мәселен, облыс көлемінде орналасқан діни ұйымдар белгіленген уақытта қайта есептік тіркеуден өткізілді. нәтижесінде облыстағы 112 діни бірлестіктедің 90-ны қайта тіркеуден өткізілді.

кеңес мүшелері тұрақты түрде эксперттік топ-тар мен теологтар бірге деструктивтік ағымдардың ықпалында жүрген азаматтардың туысқандарымен өткізіліп жатқан кездесулерде және жергілікті елді-мекендердегі ахуалға қөңіл бөле отыра ақпарттық-насихат топтар қатарында ауылдық ақсақалдар кеңесімен бірлесе отыра ақпартатық шараларды атқаруда.

Осы мәселеде жыл бойына облыста 32 теологтан, дінтанушылар мен имамдардан құралған 7 ақпараттық-насихат топтары жұмыс атқарды. Олардың қатысуымен 600 кездесулер ұйымдастырылып 50 мыңнан астам тұрғындар қамтылды.

2012 жылдың қазан айында ҚР дін істері агенттігінің төрағасының Қ.лама Шарифтің қатысуымен облыс орталығында «аймақтағы діни ахуалдың ерекшілігі» тақырыбында ғылыми-тәжіребиелі конференция және ақтөбе облыс әкімдігі жанындағы діни бірлестіктермен байланыс жөнінідегі кеңейтілген кеңесі ұйымдастырылды.

кеңес мүшелерінің қатысуымен облыстық баҚ тұрақты түрде аймақтағы діни ахуал бойын-ша мақалар жариялануда. былтырғы жылы баҚ діни толеранттылықты қалыптастыру, экстре-мизм және терроризмнің алдын алу бағытында 130 мақалалар жарияланды. сонымен қатар, теологтардың қатысуымен 48 мың. 600 дана ақпараттық кітапшалар және электрондық та-сымалдар шығарылды. сондай-ақ діни ахуалды қалыптастыруда мемлекеттік тапсырма бойынша облыстық «Қазақстан-ақтөбе» және «Рика» теле-арналары өз үлесін қосуда.Осы бағытта белгіленген «Ғибадат», «кәусар» және «В начале было слово» бағдарламаларында дәстүрлі діндердің негіздері насихатталып және экстремистік идеология мен жат пиғылды ағымдардың шын мәніндегі бет-бейнесі ашып көрсетілуде.

кейбір «тұрақсыз топтармен» арнайы ашылған «ансар» кеңес беру-оңалту орталығының теолог-тары да бірқатар нақтылы жұмыстар жүргізіп отыр.

Діни фанаттармен мен радикалды топтардың алдын алу, дәстүрлі ханафиттік мазхабын кеңінен насихаттау, барынша дәстүрлі емес ағымдардың әрекетін бейтараптандыру және дәстүрлі ис-лам дініне қайтару «ансар» орталығының негізгі

мақсаты болып табылады. Орталықтың қызметтері бюджеттен тыс көздерден қаржыландыруда.

«ансар» орталығы негізінде арнайы құрылған теологтар тарапынан жамағаттармен 356 кезде-сулер ұйымдастырылды, басым көпшілігі дәстүрлі емес көзқарастағы азаматтар қамтылды.

Қазіргі таңда, «ансар» орталығының бастамашылығымен және облыс әкімінің қолдауымен үстіміздегі жылдың қаңтар айы-нан бастап облыста Әбсаттар Шакрұлы сманов бастаған топ жұмыс атқаруда. Олардың қатысумен радикалдық санаға бейімделген жамағаттардың санын азайтуға бағытталған ұзақ мерзімді бағдарлама іске асырылатын болады.

Облыста діни кадр мәселесінде бірқатар жұмыстар атқарылды. Мәселен, облысымыздың 19 – мешітіндегі имамдар алмастырылып жаңадан қайта тағайындалды. соның ішінде діни ахуалы күрделі аймақтарға аса көңіл бөлінді. жергілікті мешіттердегі имамдардың біліктілігін арттыру мақсатында 5 семинарлар ұйымдастырылды.

Қазіргі таңда аудандық және барынша маңызды деп табылған мешіттерде «скайп» жүйелерін қондыру жұмыстары жүргізілуде. аталған жүйе арқылы маңызы бар теологиялық мәселелерді жарыққа шығара отыра белгілі теологтардың қатысумен ел арасында дәстүрлі ислам дінін наси-хаттау шараларын өткізу жоспарлануда.

2012 жылдан бастап жергілікті атқарушы органдардың қолдауымен және жергілікті демеушілердің көмегімен ай сайын облыс имамдарының жалақысы мен мешіттердің коммуналдық шығындары төленуде. сонымен бірге ауыл имамдарының қызметтік пәтерлері, автокөліктері және т.б. мәселелері шешімін табуда.

Облыс көлеміндегі орналасқан барлық мешіттерге күрделі жөнделуден өткізіліп, намаз оқуға, жамағаттармен сұхбаттасуға және де басқа да діни шараларды өткізуге қолайлы жағдайлар туғызылды.

атқарылған шаралар жергілікті аймақтарда діни ахуалды тұрақтандыруда және жұмыстың сапасы мен тиімділігін көтеруде имамдардың жауапкершіліктерін арттыруына мүмкіндік берді.

Өзіміз білетіндей ең маңызды жаңалық Қазақстан Республикасы президенті н.Ә.назарбаевтың 2012 жылғы желтоқсан айындағы «Қазақстан – 2050» стратегиясы жолдауы болды. жаңа саяси бағытта жоғарғы деңгейде жастарға рухани тәрбие беру аса маңызды мәселесі көтерілді.

президентіміз н.Ә.назарбаев жастардың өмірлік тәжірибелері жетіспеу салдарынан бізге жат ағымдардың ықпалына түсіп кету қауіптілігін атап айтқан болатын. Осы мәселеде маңызды проблемаларға нақтылы анықтама бере отыра ел-басы алдағы уақытта жастардың діни тәрбие мен ағарту жұмыстарына аса көңіл бөлу керектігін атап өтті.

30


сондықтан радикалды ағымдардың өкілдерімен жекеленген іс-шаралар ұйымдастыру және олардың ықпалынан жастар қауымынан аластату мәселелері жергілікті атқарушы мен құқық қорғау органдарынан тұрақты түрде бақылауы мен наза-рында болу қажеттілігі талап етеді.

алдағы уақыттарда да ақтөбе облыс әкімдігі жанындағы діни бірлестіктермен байла-ныс жөнінідегі кеңес консультативтік-ұсыныс беруші орган ретінде өзінің жұмысымен іс-шараларын аймақта діни ахуалдың тұрақтылығын қалыптастыруға бағыттай беретін болады.

«ДІН ЖәНЕ ҚОҒаМ»

Нұрбол ТелегеновМаңғыстау облыстық ішкі саясат басқармасының бастығы

Қазақстан Республикасының президенті н.назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауында «бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес діни және жалған діни ағымдар мәселесі өткір тұр. жастарымыздың бір бөлігі өмірге осы жат жалған діни көзқарасты көзсіз қабылдайды, өйткені, біздің қоғамның бір бөлігінде шеттен келген жалған діни әсерлерге иммунитеті әлсіз», деп атап көрсетті.

Маңғыстау облысының діни ахуалын тұрақтандыруды қамтамасыз ету мақсатында бірқатар қызметтер атқарылып, іс-шаралар іске асырылды.

ислам бағытында: «Қазақстан Мұсылмандары Діни басқармасы» республикалық ислами діни бірлестіктің филиалы ретінде 18 мешіт тіркелді.

Христиандық бағытта 8 діни бірлестік тіркелді: оның ішінде 2 дәстүрлі: православиялық 1 және Римдік-католиктік 1 діни бірлестігі, протестанттық бағытта 6 діни бірлестіктер («Рақым сөзі» інжілдік Мәсіхші баптистер қауымы», «ақтау қаласы жетінші күн адвентист Христиандарының тұрғылықты жерінің шіркеуі», «Маңғыстау облысының иегова куәгерлерінің мәсіхшілік қауымы», «ақтау қаласы «жаңа өмір» евангелдік сенім мәсіхшілерінің сенушілер қауымы», «Христианская миссия «Воз-

рождение», «жанды сөз» таурат орталығы» діни бірлестіктер) қайта тіркеуден өтті.

Қазіргі уақытта облыста 20 ғибадат орны қызмет көрсетуде. Оның ішінде Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы филиалының 18 ғимараты, 1 орыс православие шіркеуі және евангелдік христиан-баптистерінің 1 ғибадат үйі.

2012 жылы облысымызда 2 миссионер тіркелді. Олар: Римдік-католиктік діни бірлестігіне діни және гуманитарлық көмекке келген Филиппин елінің азаматы бартоломе Эдуардо Мортега 15 мамыр-да тіркелді, 2013 жылдың 7 қаңтарында мерзімінің бітуіне байланысты еліне кетті. православиелік діни бірлестігінің атынан украина елінің азаматы понич сергей Михаилович тіркелді, мерзімі 2013 жылдың 29 қыркүйегіне дейін.

Маңғыстау облысының әкімдігінің «Діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды, діни мақсаттағы зат-тарды тарату үшін арнайы тұрақты үй-жайлардың орналастырылуын бекіту туралы» 2012 жылдың 29 қазанында №263 қаулысы шықты. Осы қаулыға сәйкес діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдарды сататын орындар белгіленді.

Облыстық «бекет ата» мешітінің ауласын-да заңсыз діни кітаптар мен діни мақсаттағы мүліктерді сатушылар кетірілді.

31


Мешіт ауласында заңсыз қойылған саудалық контейнерлер алынды.

Маңғыстау облысы әкімі жанындағы «Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңестің» 5 мәжілісі өтті ( кеңестің жұмыс органы болып облыстық Дін істері департаменті танылады. кеңеске 31 адам мүше).

кеңес мәжілісінде мына мәселелер: діни бірлестіктерді тіркеуден және қайта тіркеуден өткізу жұмыстары, діни әдебиетті және діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдар-ды, діни мақсаттағы заттарды тарату үшін арнайы тұрақты үй – жайлардың орналастырылуы, түзету мекемелеріндегі діни ахуалы туралы, діни экстре-мизмге және дін саласындағы басқа да деструктивті әрекеттерге қарсы тұру мәселесін шешу бойынша үкіметтік емес ұйымдардың қызметін жанданды-ру, аудандар мен қалалардың діни ахуалы туралы және облыстағы діни бірлестіктердің қайта тіркеу нәтижесі туралы қаралды.

Облыстық «бекет ата» мешітінде, қалалар мен аудандардың мешіттеріндегі бес уақыт намазда, әсіресе жамағат көп жиналатын «жұма намазда» имамдар елбасының жүргізіп отырған саясатын, саяси – экономикалық жетістіктерді, қоғамдағы өзекті мәселелерді жамағатқа жеткізіп, оларды ынтымаққа, бірлік пен имандылыққа шақырып оты- рады.

Облыстағы үлкен мешіттердің ішкі бөлмесіне бейне бақылаулар қойылған, қазіргі уақытта сыртқы жағына бейне бақылау қою ұйымдастырылуда, оған облыстық бюджеттен қаржы қарастырылған.

жұма намазында құқық қорғау органының қызметкерлері мешіттің қауіпсіздік шараларын ұйымдастырады.

2012 жылдың 23 қазанында Мұнайлы ауданы атамекен елді мекенінде «ар – Рахман» мешітінің салтанатты ашылу шарасы өткізілді. Мешіттің ашылу құрметіне Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Әбсаттар қажы Дербісәлі қонақ ретінде шақырылды. Облыс әкімі, бас мүфти Ә. Дербісәлі жиналған халықты жаңа мешітпен құттықтап сөз сөйледі.

«ар-Рахман» мешітінің ашылу салтанатына орай жиналған көпшілікке Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сараптамасынан өткен діни кітаптар таратылды.

Облыс әкімінің бастамасымен жаңаөзен қаласында 1500-2000 орындық үлкен мешіт салуға 4 га жер телімі бөлінді. Қаржылай көмекке «имандылық нұры» қоғамдық қоры құрылып, жергілікті мекемелерден, жекелей азаматтардан қаржы түсуде.

сондай-ақ, ислам құндылықтарын насихат-тайтын имам, молдалардың әлеуметтік жағдайын қарастыру үшін (жалақы төлеуге, тұрғын жайлар-мен қамтамасыз етуге) Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Маңғыстау облысындағы фи-лиалы «зекет» қорына қаржы бөлінуде.

Республиканың 70% тарихи-мәдени ескерткіш-тері Маңғыстау облысында орналасқаны белгілі. Осы орайда әулие аталар басындағы шырақшы-лардың қызметін бақылауды қолға алу мақсатында «Шырақшылар одағы» қоғамдық бірлестігі құрылып, қызмет етеді.

«Шырақшылар одағы» қоғамдық бірлестігі тарапынан шырақшыларға, зиярат етушілерге жоғары сапада қызмет көрсетуге, сол жердің тарихи-аңызын дұрыс жеткізуге, Құран аяттарын дұрыс бағыштауға тапсырмалар берілді.

Әулие-аталар басына ас-садақа беріп, ас соңынан жиналыс жасап саясатқа айналдырушыларға жол берілмеуін бақылауды жүктеді. имамдар мен шырақшылардың діни сауаттылығын көтеру мақсатында 2 (сәуір, қыркүйек) семинар өткізілді.

«благовещенск приходы Орал епархиясы» жергілікті православиялық діни бірлестігі күн сай-ын сыйыну шараларын өткізеді. Шіркеуге келетін сыйынушылардың саны 100 – 120 адам (мерекеге орай 200 – 250 адам) келеді.

«Қасиетті исустың жүрегі» Римдік-католиктік діни қауымы» діни бірлестігі аптасына төрт рет сыйыну шараларын өткізеді.

«Маңғыстау облысының иегова куәгерлерінің мәсіхшілік қауымы» және «ақтау қаласы «жаңа өмір» евангелдік сенім мәсіхшілерінің сенушілер қауымы» діни бірлестіктері жұмыстарын белсенді атқаруда. «Маңғыстау облысының иегова куәгер-лерінің мәсіхшілік қауымы» діни бірлестігі әр жексенбі күндері қазақ және орыс тілдерінде семинар ларын өткізеді (120 шамадай мүшелері бар). «жаңа өмір» діни бірлестігі мүшелерімен кездесуін аптасына екі рет өткізеді (мүшелері 100 шақты адам).

«Христианская миссия «Возрождение», «ақтау қаласы жетінші күн адвентист Христиандарының тұрғылықты жерінің шіркеуі» діни бірлестіктерінің діни жұмыстары белсенді емес.

Маңғыстау облысы әкімдігінің ұйымдасты-руымен 2012 жылдың 5-7 қараша аралығында облыстың ақтау, жаңаөзен қалаларын, теңге кентін, Қызылсай селосын және Маңғыстау ауданының елді мекендерін қамтитын құрамында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының (ҚМДб) ақпараттық – насихат тобы (бұдан әрі-ант) жұмыс жүргізді. ант мүшелері қатысушылардың сұрақтарына жауап берді.

2012 жылдың 7-9 желтоқсанында республикалық Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының өкілдері, дінтанушылар жаңаөзен қаласы мен Шетпе кенттінде болып, 2011 жылы 16 желтоқсан оқиғаларынан қайтыс болғандардың ас-садақасына қатысып, құран бағыштады.

Облыс тұрғындарының діни сауаттылығын арттыру мақсатында, діни экстремизмнің алдын алуда, осындай облыстық жұмыс тобы құрылған. Құрамында құқық қорғау органы, Үкіметтік емес ұйымдар өкілдері, мешіт имамдары-теологтар, ішкі саясат басқармасы, Дін істері департаменті

32


қызметкерлері бар. жұмыс тобы аудандар мен қалаларда, елді мекендерде, жоғары және орта арнаулы оқу орындарында түрлі іс-шаралар ұйымдастырып өткізді. кездесу барысында қатысушыларға деструктивтік діни ағымдарды әшкерелейтін кітапшалар таратылды.

конфессияаралық келісімді нығайту және діни экстремизмнің алдын-алу жұмыстарын жүргізу бойынша облыстық ақпараттық-насихат тобының Маңғыстау облысы тұрғындарымен өткізілетін кездесулердің 2013 жылдық кестесі жасақталып, облыс әкімінің орынбасарымен бекітілді.

«Мемлекеттік қызметкерлерді қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру өңірлік орталығы» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнында облыстың мемлекеттік қызметшілері үшін, «Қазақстан Республикасында діни сенім бостандығын қамта- масыз ету және мемлекеттік конфессиялық қатынастар туралы» және «Діни сенім бостандығын қамтамасыз етудегі мемлекеттік саясат» атты тақырыптарда ішкі саясат басқармасының қызметкерімен лекциялар оқылып, бейнероликтер көрсетілді.

Діни экстремизмнің алдын алу мақсатында облыстағы түзету мекемелерінде (абақты) жұмыс тобы мүшелері лекциялар оқып, бейнероликтер көрсетіп, кітапшалар таратты.

теріс пиғылды діни ағымдардан зардап шек-кен азаматтармен жұмыстар жүргізу бағытында «POSITIVE AKTAU» жастар қоғамдық қорына әлеуметтік тапсырыс аясында облыстық бюджет-тен 2 млн. теңге бөлінді.

Облыстың жоғары оқу орындарында, кәсіптік-техникалық және орта білім беретін мекемелерде «POSITIVE AKTAU» жастар қоғамдық қоры тарапы-нан «STOP секта», «ата жол», «Вайшнавы», «са-ентология», «секта алла аЯт» атты 1200 данадан діни әдебиеттер /брошюралар, буклеттер/ дайын-далып шығарылды.

«POSITIVE AKTAU» жастар қоғамдық қорының шақыруымен ислам әлемінің беделді дінтанушыларының бірі, Құранның орыс-ша аудармасының авторы Валерия порохова өңірімізде болып, жоғары оқу орындарының студенттеріне, орта мектептің дінтану негіздері пәнінің мұғалімдеріне және құқық қорғау органының жеке құрамына лекциялар оқып, сұрақтарына жауап берді.

2012 жылы «POSITIVE AKTAU» жастар қоғамдық қорына деструктивтік діни ағымдырдан зардап шеккен 5 азамат хабарласты. Қор өз тарапы-нан олармен теолог, психологтар арқылы жұмыс жүргізді. Қазіргі уақытта оларды теріс пиғылды діни ағымдар мен секталардан кері қайтару жұмыстары жүргізілуде.

«Қазақстан-ақтау» телеарнасындағы жұма сайын көрсететін «жұмадағы жүздесу» атты бағдарламасы толықтырылып, сұхбат беру, сюжет-тер көрсетумен уақыты 45-50 минутқа ұзартылды. сондай-ақ, діни мерекелерде имамдармен кезде-

сулер, діни экстремизмге қарсы дәрістер, дәстүрлі ислам діні жөнінде насихаттар айтылып, бейнеро-ликтер көрсетіледі.

бұқаралық ақпарат құралдарында діни экс-тремизмге қарсы-насихаттау жұмыстарын жүргізу мақсатында мақалалар жарияланды, «Қазақстан-ақтау» телеарнасынан телебағдарлама көрсетілді, «жолбаян» облыстық радиосынан діни хабарлама берілді.

жергілікті баҚ-да діни төзімсіздікті насихаттай-тын бағдарламалар мен материалдар берілмеуі әрдайым бақылауда ұсталынады.

Облыстағы діни ахуалды зерттеу саласын-да «стратегия» әлеуметтік және саяси зерттеу орталығы» және «POSITIV AKTAU» жастар қоғамдық қоры» облыс тұрғындары арасында сауалнама-лар жүргізді. жалпы зерттеу сауалнамасының қорытындысы бойынша өңірде діни ахуал тұрақты, бірқалыпты.

2012 жылдың шілде-тамыз айларын-да құқық қорғау органдарымен бірлескен шаралардың нәтижесінде, ақтау қаласында заңсыз миссионерлікпен айналысқан қазақ-түрік пансио-наты («ақтау қайырымдылық қоры» жекеменшік мекемесі) анықталды.

пансионаттың басшылығы тексерушілерге «ақтау қайырымдылық қоры» жекеменшік мекемесінің құжаттарын көрсетіп, пансионат осы қордың атынан жұмыс жасайды деп түсіндірді, бірақ көрсетілген құжаттардың ішінде бірде-бір діни оқу туралы ережелер анықталмады, яғни «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР заңының талаптары өрескел бұзылған.

Осы фактілері бойынша құқық қорғау органда-рымен аталған қоғамдық бірлестіктің басшыларына қатысты ӘҚбк 375 бабымен әкімшілік іс қозғалды, пансионаттың жұмысы тоқтатылды. 2012 жыл 27 тамызда ақтау қаласының мамандандырылған әкімшілік сотының қаулысымен пансионаттың бас-шылары кінәлі деп танылып, есептік тіркеусіз діни миссионерлік қызметті жүзеге асырғандары үшін, әр қайсысына 100 ( жүз) айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде әкімшілік айыппұл салынды.

Құқық қорғау органдардың жұмысын діни экстремизммен күреске үйлестіру мәселелері жөніндегі жедел штабының тапсырмалары бойын-ша жұмыстар жүргізілуде.

Штабтың басты тапсырмасы бойынша шет елдің діни оқу орындарында оқитын студенттерді кері қайтару. бұл бойынша облыстың мүдделі мемлекеттік органдарына шет елдегі студенттерді бөліп, бекітіліп берілді.

Шет ислам елдеріндегі діни оқу орындарында оқитын студенттерді кері қайтаруда, олардың ата-аналарымен, туысқандарымен кездесулер өткізіліп, түсіндіру жұмыстары жүргізілді.

сондай-ақ, Штабтың тапсырмасы аясында құқық қорғау органы қызметшілерімен бірлесіп облыстық, қалалық кітапханадағы діни кітаптар тексерілді. тексеру барысында кітапхана сөресінен

33


атеистік кітаптар, дәстүрлі емес дінді насихаттай-тын діни әдебиеттер анықталды. атеистік кітаптар сөреден алынып тасталды, діни сараптамаға жол-данды.

2012 жылдың 15 желтоқсанында құқық қорғау органдарына түскен хабарлама бойынша ақтау қаласы 27 шағын аудандағы пәтер тексерілді. тек-серу кезінде анықталғаны «салафиттік діни ағымды ұстанушы» 7 азамат ұсталды. пәтер жалдаушының айтуынша олар араб тілін оқып үйрену үшін жиналған. тексеру уақытысында пәтерден 79 діни кітаптар, 22 дәптер, 4 дана қойын дәптер және 118 діни арабша жазылған парақшалар тәркіленді.

тәркіленген діни әдебиеттер діни сараптамаға жолданды.

ағымдағы жылдың 16-шы қаңтарда ақтау қаласының мамандандырылған әкімшілік сотының қаулысымен, 7 азамат ҚР ӘҚбтк-нің 375 бабының 3 бөлігімен кінәлі деп танылып, есептік тіркеусіз діни миссионерлік қызметті жүзеге асырғандары үшін, әр қайсысына 100 (жүз) айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде әкімшілік айыппұл салынды.

Қорыта айтқанда, Маңғыстау облысы аумағындағы діни ахуал бүгінгі күнде тұрақты және жіті бақылауда.

Астана қаласы,2013 жыл 25 қаңтар

34


асТаНа-ВаТиКаН 10 – ЖыЛДыҚ ыНТыМаҚТасТыҚ

2013 жылдың 5-7 қаңтар аралығында Қазақстан Республикасы парламенті сенатының төрағасы – Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі Хатшылығының басшысы Қ. Ә. Мәми Әлемдік және дәстүрлі Діндер лидерлері съезін шақыру жөніндегі бастаманың 10 жылдығы аясында Вати-кан мемлекетінде жұмыс сапарымен болды.

Қазақстан Республикасының ресми өкілдер құрамына: Қазақстан Республикасы парламенті сенатының Экономикалық даму және кәсіпкерлік комитетінің төрағасы т.абайділдин, Қазақстан Республикасы парламенті сенатының депута-ты Халықаралық қатынастар қорғаныс және қауіпсіздік, комитетінің мүшесі М.алтынбаев, Қазақстан Республикасы сыртқы істер Министрлігінің жауапты хатшысы, Әлемдік және діндер лидерлер съезі Хатшылық басшысының орынбасары Р.жошыбаев, Қазақстан Республика-сы Дін істері агенттігінің төрағасы Қ.лама Шариф, Қазақстанның лихтенштейн князьдігіндегі, Вати-кан Мемлекетіндегі төтенше және Өкілетті елшісі М.б.тілеуберді.

6 ақпан күні Ватиканға Қайрат Мәми бастаған ресми өкілдер Рим папасы XVI бенедикттің қабылдауында болды.

Қ.Мәми Қасиетті тақ – Рим папасына Қазақстан президенті нұрсұлтан назарбаевтың бастамасы-мен құрылған съезге жан-жақты қолдау көрсетіп отырғаны үшін алғысын білдірді. сенат спикері ел көшбасшысы атынан жылы лебіздерін жеткізді. Өз кезегінде Рим папасы, Қазақстан басшылығының конфессияаралық және мәдениаралық келісімді сақтау амалдарын құптады. бейбітшілік пен келісім сұхбатын дамытуда сәттілік тіледі.

Қайрат Мәми сапар аясында Рим папасының уәкілі, киелі тақ кардиналдар алқасының дека-ны, кардинал анджело соданомен, Ватиканның Мемлекеттік Хатшылығының Мемлекеттермен қатынастар жөніндегі Хатшысы Доминик Фран-суа жозеф Мамбертимен, сонымен қатар, папа кеңесінің басшысы жан-луи торанмен кездесті.

Қазақстаның ресми өкілдерімен болған кезде-суде жан-луи торан: «Рим папасы іі иоанн павел Қазақстанға сапарын немесе Қазақстан президенті нұрсұлтан назарбаевтың Ватиканға сапарын алып қарасақ та, екі ел арасындағы байланыстың оң әрі шынайы екенін аңғаруға болады. бір сөзбен айтқанда, ортада әлдеқашан жан-жақты келісім орнаған. Қазақстанға барған кезімде, Қазақстан халқының толенранттылығы мен сенімтөзімділігі таңқалдырды» – деп ойын айтты.

кездесу барысында анджело содано: Менің пікірімше, Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезін өткіздудегі Қазақстан Респу-бликасы президенті нұрсұлтан назарбаевтың ойы

өте маңызды. бұл дінаралық сұхбатты жаңғыртуға орасан үлес қосқан бастама. Он жыл ішінде осы бағытта көптеген жұмыс атқарылды. бұл жолғы сапарларыңызды Ватикан мен Қазақстан арасындағы достықты күшейтуге жасалған тағы бір қадам деп санаймын. Қазақстан мен Ватикан арасындағы байланыстың орнағанына биыл 21 жыл толады. Осы уақыт арасында дінаралық және мәдениаралық келісімге өзара ұмтылыс тек күшейе түсті.

Ватиканның жоғарғы қызметтегі өкілдерімен өткен кездесуде екіжақ Қазақстан мен Ватикан арасындағы ынтымақтастық аясындағы өзекті мәселелер мен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезінің жұмысы бойынша пікір ал-масты.

еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына Қазақстанның төрағалық еткен кезеңінде Қазақстан мен Ватикан, белсенді және нәтижелі қарым-қатынас жасады. Қасиетті тақ өкілдерінің пікірінше, біздің мемлекеттеріміз бұл тәжірибені басқа жан-жақты салада қолдана алады.

сондай-ақ, парламент сенатының төрағасы Қ.Мәмидің пікірінше, екіжақты қарым-қатынастың дамуына түрткі болған оқиға, 2009 жылғы Қазақстан Республикасының президенті нұрсұлтан назарбаевтың ресми сапары еді. Қазақстан мен Ватиканды достық қарым-қатынас байланысты-рады. Әлемге әйгілі Рим папасы II иоанн павел астанаға 2001 жылғы сапары екі жақты қатынастың нығаюына жол ашты.

католик діни басқармасының пікірінше, Қазақстан зайырлы мемлекеттің жарқын моделін жасап, көптеген елдер мен халықаралық ұйымдар үшін түрлі діндермен салмақты қарым-қатынас, олардың бостандығын сақтай отырып лайықты үлгіге айналды. Осы жерде президент н.Ә.назарбаевтың саясаткерлік көрегендігі ерекше байқалады.

6 ақпан күні дінаралық диалог жөніндегі папалық кеңесте «Қазақстан мен Ватиканның өркениеттер сұхбатына қосқан үлесі» атты дөңгелек үстел, Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері сьезінің 10 жылдығына арналды. аталмыш шараға Қазақстан Республикасы өкілдері атынан Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің төрағасы Қ.лама Шариф, Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығының директоры а.Әбуов, Дін мәселелері жөніндегі Ғылыми-зерттеу және талдау орталығы директорының орынбасары т.козырев, Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің Христиандық және басқа діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі басқармасының бастығы с.Әбдірахманов қатысты.

35


сондай-ақ, дөңгелек үстелге Қасиетті тақ өкілдері: халықаралық келіссөз бойынша папалық кеңестің Хатшысы Мигель айюси, папалық кеңестің ислам бойынша дінаралық келіссөз кеңесінің бастығы Халед акашэ, дінаралық келіссөз папалық кеңесінің еуропа және Орта азиядағы ислам бойынша секциясының қызметкері Майкл Венингер және Мемлекет Хатшылығының мем-лекеттермен байланыс секциясының қызметкері Висвальдас клубокас.

Қазақстан Республикасының өкілдері съездің 10 жылдығына орай, Қазақстан Республика-сы мен Ватикан Мемлекеті арасындағы өзара ынтымақтастық тарихы мен жемісті жұмыстары жайында фотокөрме дайындады.

Өзінің баяндамасында Қайрат Мәми он жыл ішінде астана форумы жаһанды үнқатысуының әріқарай дамуына үлес қосатын алаңға айналғанын

және оның қазіргі таңда сұранысқа ие екендігін басып айтты. Ватикан барлық төрт астаналық създерде жоғары дәрежеде қатысушы ретінде ұсынылған. «астана форумының жұмысында қатысқан Қазақстан бастауымен өткен барлық өкілдіктерге үлкен алғысымызды білдіреміз» – деді ол.

съездің 10-жылдығына байланысты Ватикан Мемлекетіндегі Қазақстанның елшісі аты-нан ұйымдастырылған ресми қабылдауында «Орал сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамбль өз өнерлерін көрсетті. Рим-католиктік шіркеу өкілдеріне арналған бұл концертте әншілер қазақ композиторларының күйлері мен шығармаларын орындады. Өз кезегінде ол қазақ мәдениетінің жан дүниесін бейнелейтін дыбыстарға толы болды. Әсіресе, тыңдаушыларды домбыра, қобыз, жетіген мен дауылпаздың қайталанбас үні таңқалдырды.

36


«әЙЕЛ ЖәНЕ ДІН» ХаЛыҚаРаЛыҚ ФОРУМы

2013 жылғы 4 наурызда алматы қаласындағы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде «Әйел және дін» тақырыбына арналған Форум болып өтті. аталмыш шара Қазақстан Республикасы президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия, Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі және Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті тарапынан ұйымдастырылды.

Форумға Қазақстан Республикасы парламенті Мәжілісінің депутаттары, ғалымдар, оқу орындарының оқытушылары, қоғам қайраткерлері, діни бірлестіктер, мемлекеттік органдардың өкілдері, көпбалалы батыр-аналар мен студенттер қатысты.

іс-шара бағдарламасында төмендегі тақырыптар қарастырылды: «Қоғамның дамуы мен рухани жаңғыруындағы әйелдердің ролі»; «ис-лам және қазақ халқының ұлттық құндылықтары»; «Діндегі әйел-аналар мәртебесі мен ролі»; «Дін, қоғам және отбасылық құндылықтар».

Форумда Қазақстан Республикасы президентінің кеңесшісі, президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның төрайымы г.н.Әбдіқалықова сөз сөйлеп, қоғамдағы жалпыадамзаттық құндылықтарды дамыту мен өскелең ұрпаққа тәрбие берудегі әйел-ананың рөлін және нәзік жандылардың саясатқа араласуына барлық жағдайлардың жасалуы қажеттігін атап өтті.

Қазақстан Республикасы халқының санағы нәтижелері бойынша ел тұрғындарының саны 16009,6 мың адамды құраса, олардың 8297,4 мыңы әйел қауымының өкілдерінен тұрады. Қазақстан әлемнің 135 елінің ішінде гендерлік теңдік көрсеткіштері бойынша 31 орынға көтерілді. Қазіргі таңда мемлекеттік қызметкерлердің 60%-ын әйелдер құрайды, ал сот жүйесінде – 61%, сотта – 42%, парламент депутаттары арасында – 34%, кәсіпкерлікте – 40% әйел азаматтар қызмет атқарады.

елбасы н.Ә.назарбаев «Қазақстан-2050» стра-тегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауында: «Мемлекет үшін және менің жеке өзім үшін де ананы қорғау – ерекше мәселе. Қымбатты ха-нымдар! сіздер – отбасының демек, мемлекеттің тірегісіздер. еліміздің болашақта қандай бола-тыны балаларымыздың бойына өзіміз қандай тәрбиені сіңіретінімізге тікелей байланысты. ең ал-дымен, біз қыздарымыздың тәрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Олар – болашақ жар, болашақ ана, шаңырақтың шырақшылары», – дей келе: «біз әйел затына – анаға, жарға, қызға деген қапысыз

құрметті қайта оралтуға тиіспіз», – деп айрықша атап өткен болатын.

заманауи әлемдік қоғамдастықта, оның ішінде елімізде әйелдердің қоғамдағы орны мен рөлі қызу талқылануда. Осыған байланысты, өткен жылдың 30-31 мамырында өткізілген Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері IV съезінің бір сек-циясы: «Дін және әйел: рухани құндылықтар мен заманауи сын-тегеуріндер» тақырыбына арналды.

Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат лама Шариф өз сөзінде бұл Форумның елімізде тұңғыш рет «Әйел және дін» атауымен бірегей оқу ордасы – Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалык университеті қабырғасында өтуінің өзімен-ақ рәміздік және тарихи мәнге ие болып тұрғанын баса айтты.

Форумда қарастырылған тақырыптардың өзектілігі бүгінде елімізде қазақ мәдениеті мен салт-дәстүрлерін жоққа шығаратын, хижаб киініп, қоғам өмірінен алшақтаған қыздар санының арта түсуімен де байланысты болып отыр. Олардың көпшілігі өз қауымдарының аясымен шектеліп, тұйықталуда.

бұл ретте Қ.лама Шариф әйелдердің діндегі құқықтары жөнінде ой қозғай отырып, Қасиетті Құранда ер мен әйелдің алла алдындағы құқықтары мен міндеткерліктері бірдей екендігін куәландыратын тұстардың көптігін айрықша атап өтті. Қазақ халқында әйелдер күнделікті өмірде жүзін жауып жүрмеген, өзгелерден оқшауланып немесе ерлерінің рұқсатынсыз басқалармен сөйлесу құқығынан айырылып көрген емес. Қазақ тілінің бай да құнарлы сөздік қорында «хижаб» ұғымы жоққа тән.

Форумның пленарлық отырысында Ресей Феде-рациясы гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі иман Валерия Михайловна порохова-аль-Рошд «ислам дініндегі әйел» тақырыбында, ҚР парламенті Мәжілісінің депутаты асанғазы Оразкүл «ислам – имандылықтың бастауы, әйел – ұлттың ұйытқысы» тақырыбында, М.В.ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің жанындағы азия және африка елдері институты директорының орынбасары, Дін істері кеңесінің са-рапшысы, тарих ғылымдарының докторы, профес-сор жібек сыздықова «жаһандану жағдайындағы әйел және дін» тақырыбында, «Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығының» президенті, ҚР президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі, әлеуметтік ғылымдар докторы Раушан сәрсембаева «гендерлік саясаттың ислам елдерінде іске асырылуы» тақырыбында ба-яндама оқыды.

37


Форум барысында Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалык университетінің кешенінде ұйымдастырылған «Қыз жібек» клубының тұсаукесері өтті. бұл бастаманың басты мақсаты – қыздарды ұлттық дәстүрлер мен төл дүниетаным аясында тәрбиелеу және оларға озық заманауи құндылықтарды сіңіру.

Ұйымдастырушылар «Қыз жібек» клубының аясында өзіндік тәрбие мектебінің қалыптасуын

көздейді. Яғни, клуб алдыңғы буын өкілдері мен замандас құрбылардың сырласып, пікір алмаса-тын сұхбат алаңына айналуға тиіс. болашақта клуб тәжірибесі игі бастама ретінде еліміздің басқа да аймақтарына таралатын болады, сондай-ақ осы тектес клубтар еліміздің өзге де жоғарғы оқу орын-дарында ашылады.

«исЛаМ ДІНІ әЙЕЛГЕ ҚҰРМЕТПЕН ҚаРаЙДы»

Қайрат Лама Шариф Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің төрағасы

Ұлт көшбасшысы нұрсұлтан Әбішұлы назарбаев өзінің «Қазақстан-2050 стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауында жаңа кезеңдегі әлеуметтік саясаттың маңызды құрамдас бөлігі ретінде ана мен баланы қорғауды бірінші орынға қойды.

Мемлекет басшысының: «бойжеткен, әйел заты әрдайым біздің қоғамның теңқұқылы мүшесі, ал ана – оның ең ардақты тұлғасы бол-ды» деген көпшіліктің қолдауына ие болған тезисі халықты бір мақсатқа жұмылдырған, мемлекеттік және қоғамдық деңгейге көтерілген басымдыққа айналды.

бұл мәселеге кеңірек тоқталсақ, отбасы, ошақ қасының берекесі, ата мен ана, ұл мен қыз секілді құндылықтарды халқымыз қашанда қастер тұтқан және қастерлей де бермек.

бұл жерде ата-ананың орнын өте жоғары бағалайтын асыл дініміз – исламнан дәлел келтірген жөн деп ойлаймын. Мұхаммед пайғамбарымыздың «ата-ананың балаға бере алатын ең жақсы мұрасы – жақсы өнегелі тәрбиесі» деген хадисі бар.

бұл жерде ананың рөлі ерекше маңызды. Қазақ халқы: «Әйел күннің шуағынан жаралған» деп дәріптесе, алланың пайғамбары «жәннат

– аналардың басқан ізінің астында» деп әйел қауымды ұлықтаған.

елбасы н.Ә.назарбаев өзінің Қазақстан халқына биылғы жолдауында: «біз әйел затына – анаға, жарға, қызға деген қапысыз құрметті қайта оралтуға тиіспіз. біз ананы қорғап-қолдауымыз керек. Мені отбасында әйелдер мен балаларға тұрмыстық зорлық-зомбылық көрсету жайттарының көбеюі алаңдатады. Әйелді құрметтемеу деген болмау керек. бірден айтайын, ондай зорлық-зомбылықтың жолы қатаң түрде кесілуі тиіс. Мемлекет әбден асқынған жыныстық құлдыққа, әйелге тауар ретінде қарайтын көзқарасқа айрықша қатаң түрде тыйым салуға тиіс» деп ерекше атап көрсетті.

елбасымыздың осы ұлағатты сөзінің аясында Қасиетті Құранның әйел мен еркектің жаратқан иеміз – алла тағаланың алдындағы құқығы мен міндеткерлігі бірдей екендігіне куәлік беретінін атап айтқым келеді. исламға дейінгі кезеңде, яғни жаһилия заманында кейбір араб тайпалары қыз балаларды тірідей жерге көметіні туралы тарих сыр шертеді. алла тағала Құран аяттарын адамзатқа түсіре отырып, бұл әдетті кісі өлтіру қылмысымен тең санап, үлкен күнә ретінде тыйым салды. ислам бейкүнә сәби қыздардың өмірін құтқарғанда,

38


олар есейгеннен кейін әділетсіздік пен теңсіздіктің зардабын шеге берсін деп құтқарған жоқ, оларға барлық кезеңде, соның ішінде бойжетіп, әйел, ана болған шақта да жылы жүзбен әділ қарым-қатынас жасауды талап етті.

ислам әуелден-ақ адам баласы ретінде ер-кек пен әйелдің құқығын бір-бірімен тең санады. Құран кәрімде адам баласы екі жыныста – еркек және әйел болып жаратылғаны туралы айтылған. Мұхаммед пайғамбарымыз «Құптарлық істердің ең қайырлысы – көркем мінез-құлық. көркем мінез-құлық – иманның жартысы. кімде кім өзінің сенімінің күшейгенін қаласа, өз жұбайына жылы махаббат сезімімен қарайтын болсын» деген екен.

елбасы н.Ә.назарбаев өзінің жолдауында: «Мен ажырасуға қарсымын, жастарды отбасы құндылығы, ажырасудың қасірет екендігі рухында тәрбиелеу керек, өйткені, оның салдарынан, ең алдымен, балалар зардап шегеді. «Әкесі қой баға білмегеннің баласы қозы баға білмейді». бала тәрбиесі – тек ананың емес, ата-ананың екеуінің де міндеті» деп баса айтты.

барлық әлемдік діндер, соның ішінде ислам да отбасын құру мен бала тәрбиелеуге ерекше мән береді. Мұхаммед пайғамбарымыз былай деген: «Исламда неке қиюдан абзал іс жоқ. Кімде кім менің сүннетіме сай өмір сүргісі келсе, үйленсін. Некелесіңдер, өсіп-өніп, қатарларыңды көбейтіңдер».

ислам еркек пен әйелдің барлық ерекшеліктерін ескере келіп, отбасын басқару рөлін ер азаматқа берген.

Қасиетті Құран кәрімде: «ерлер – әйелдердің қамқоршысы, өйткені олар әйелдер үшін өздерінің мал-мүлкін сарп етеді» делінген. сондай-ақ Мұхаммед пайғамбарымыздың «Нашар мінез-құлықты адам ең алдымен өзі зардап шегеді. Ең үлкен кемшілік – өз айыбыңды көрмей, біреудің мінін іздеу» деген хадисін мұсылман баласы күнделікті тіршілікте «кесе сылдырлағанда» еске алып отырады.

Отбасылық мәселелер дөрекілік, қияңқылық пен бірбеткейлікке салынып шешілмейді. бұл мәселені кеңірек қарастырар болсақ, отбасындағы моральдық ахуал және адамгершілік, отбасыны нығайтуға, отбасының берік болуына көңіл бөлу секілді құндылықтар әрдайым жоғары бағалануға тиіс екенін ерекше айтуға болады. Менің ойым-ша, өзара құрмет пен түсіністік – салауатты және берекелі отбасын құрудың, отбасында дені сау нәрестенің туылуының кепілі екенін дәлелдеп жатудың өзі артық.

Мұхаммед пайғамбарымыздың бұл жайын-да айтқан нақыл сөзі бар: «Әйел иілген қабырға іспеттес, оны түзетем деп әуреге салсаң, сындырып аласың. ал әйеліңнің тілін тапсаң, иілген қабырғаң жаныңның жастығы болар» деген.

Мемлекет басшысымыз өзінің жолдауында: «біз Қазақстан қыздарының сапалы білім алып, жақсы

жұмысқа ие болуы және тәуелсіз болулары үшін барлық жағдайды жасауымыз қажет.

Олар заманға сай болуға, сәнденуге тиіс және біздерде ешқашан киілмеген, салтымызға жат киімдерге оранып-қымтанбауға тиіс. біздің халқымыздың өз мәдениеті, өз дәстүрі мен салты бар.

біз мұсылман үмбетінің бір бөлігі екенімізді мақтан тұтамыз. Ол – біздің дәстүріміз. бірақ бізде за-йырлы қоғамның дәстүрлері де бар екенін, Қазақстан зайырлы мемлекет екенін ұмытпауымыз керек.

біз елдің дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыруымыз керек. біз өзін өзі ұстаудың ерекше үлгілерін алуға тиіспіз. Мен жария етіп отырған стратегия біздің халқымызды орта ғасырларда емес, ХХі ғасырда өмір сүруге дайындайды» – деп ерекше атап өтті.

Шындығында, Ұлт көшбасшымыздың қыздарымыздың, жұбайларымыз бен аналары-мыздың қазіргі қоғамдағы орны туралы айтқан мағынасы терең, бағдары айқын ұлағатты сөздері біздің ұлттық ағартушыларымыздың көзқарастарымен үндесіп жатыр.

«Қыз» – ардақты ана, аяулы жар, ұрпақ жалғастырушы, яғни «қыз» деген ұғымға толас-сыз сөздер толып жатқаны айдан анық. «Қыз» бала болашақ – ана, инабатты келін, ана-әже. Осы үшеуі арқылы ұрпақ өсіріп, ұлт қатарын көбейтеді. Мұхаммед пайғамбарымыз қыз баланы қатты қастерлеген мынадай даналық сөзі бар: «Қандай отбасында болмасын, қыз бала дүниеге келсе, сол күннен бастап, сол отбасының тілеуін періштелер үздіксіз тілеп отырады». Ұлттың бойындағы бар жақсы қасиеттерді – тілін, дінін, әдет-ғұрпын, салт-санасын, дәстүрін баласына, немересіне, немересінен шөбересіне жеткізуші, жалғастырушы, дамытушы әрине, әйел-ана.

Өткен ғасырдағы қазақ әдебиетінің алыбы ілияс есенберлиннің мынадай сөздерін тілге тиек еткім келеді: «Ұлттың мінезін әйел-ана айқындайды. Әрбір халықтағы әйел-аналар шын мәнінде ұлттың мінезін қалыптастырады.

сірә, қазақ әйелдерінен артық бостандық сүйгіш әрі ерікті әйел заты бүкіл Шығыстан табылмас. Ол ешқашан жүзін тұмшалап, пәренжі жамылып көрген жоқ, сүйе білді және махаббаты үшін күресе білді, ауыл ақсақалдарымен бірге келелі кеңеске кірісуден қаймыққан жоқ, ел басына күн туғанда қару мен қалқан алып, қорамсаққа оқ салып, талдырмаш қана денесімен атқа қонды. Қазақта талай-талай ержүрек, дана әйелдердің аты аңызға айналған» деп жазады әйгілі «көшпенділер» трилогиясының авторы.

Әріден келе жатқан әдепті берік ұстанған халық қызын ешкімге қорлатқан емес. Қазақ қашанда қызын әлпештеп өсіріп, оң жақта отырған қызға аңдап қарап, оның «ақылына көркі сай» болу-ын қадағалаған. елімізде «қыз» сөзі және жалпы қыздарға байланысты халықтың ұғымында «қыз бала – елдің көркі, халықтың гүлі, өмір-тіршілігі»

39


дегенді білдіреді. Қазақ халқында қызға берілген анықтама, оларға қойылған талап-тілектер, қызды еркелету, қызды тәрбиелеудің үлкен жолға қойылғанын көрсетеді.

ата-бабамыз қашанда қыз балаға ерекше қараған. Өмірдің ащы-тұщысын көріп ысыла берсін, тұяғы тасқа салса кетілер, суға салса жетілер де-ген оймен ұлын жел өтінде ұстаса, қызын аз күндік қонағым, алтынның сынығы, шұғаның қиығы деп, бөркінің төбесіне үкі қадап үлпілдетіп өсірген. Оны аялап, мәпелеген.

бүгінде қоғамның назары хижаб мәселесіне жиі аударылуда. біздің зайырлы қоғамымыз үшін қауіп хижабтың өзінде емес. Мәселе қазақтар үшін жат мәдениет пен идеологияның енуіне түрткі болатын, қазақи қалпымыздан, ұлттық менталитетімізден, береке-бірлігімізден айыруға алғышарт жасайтын діндарлық формасының өзгеру қаупінде болып тұр.

Өткен тарихымызға көз жүгіртетін болсақ, қазақ халқында әйелдер күнделікті өмірде жүзін жа-уып жүрмеген, өзгелерден оқшауланып неме-се ерлерінің рұқсатынсыз басқалармен сөйлесу құқығынан айырылып көрген емес.

Қазақтың бай сөздік қорында «хижаб» деген ұғым мүлде жоқ. біздің ата-бабамыз «хижаб» сөзін әйелдер киіміне қатысты қолданбаған.

Қазіргі уақытта хижаб туралы пікірталастарға, жат мәдениет ықпалына көзсіз еруге, бөтен идеологияның жетегінде кетуге қарсы тек дәстүрлі ислам ғана тұра алады.

Қазақ халқының ұлт және мемлекет ретінде қалыптасуында шариғат ілімдері үлкен рөлге ие болды. Қазақ халқының бүкіл әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері ислам қағидаларымен үйлесіп, кірігіп кетті. Ұлттың дүниетанымы оның дәстүрінен танылады. сондықтан «дәстүрлі дін» ретінде ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан асыл діни құндылықтарымыз ғана танылады.

Қазақстанда қазақ, өзбек, ұйғыр, татар, түрік, күрд, тәжік, қырғыздардың барлығының ата діні – ханафи мазхабындағы ислам болып табыла-ды. Өйткені, Орталық азияда ғасырлар бойы та-рап, бойға сіңген ислам діні ұлттық дәстүрлермен тығыз астасқан. бұл орайда әр ұлт өзінің ата дінін, дәстүрлі мазхабын ұстанғанда ғана тұтастығын, бірлігін сақтап қала алады.

Хижаб киюді үгіттеп жүргендердің сілтеме жасайтын аяты – Құранның «нұр» сүресінің «Ей, Пайғамбар! Иман келтірген әйелдерге ұятты жерлерін жауып, бөтен еркектерге нәпсіқұмарлықпен қараудан өздерін сақтансын деп айт» деген 31-аяты болып табылады. алай-да арабтардың салт-дәстүрлерін насихаттап жүргендер осы сүренің 30-шы аятына мән бермейді. Онда да «Ей, Пайғамбар! Иман келтірген еркек-терге ұятты жерлерін жауып, бөтен әйелдерге нәпсіқұмарлықпен қараудан өздерін сақтансын деп айт» делінген. Олай болса, бұл қатар тұрған екі аятты қосып оқығанда мәселе хижаб киюде

емес, алла тағала еркекке де, әйелге де өздерін нәпсіқұмарлықтан бойларын аулақ ұстасын деп әмір еткенін ата-бабамыз ежелден білген.

егер «нұр» сүресінде: «Ей, Пайғамбар! Иман келтірген әйелдерге ... жалаңаш кеудесін көрсетпеу үшін иығына орамал жапсын деп айт. Әйел өз сұлулығын күйеуіне, әкесіне, қайын атасы-на, балаларына, күйеуінің басқа әйелдерінен туған балаларына, аға-інілеріне, олардың ұлдарына, бала-шағаларға көрсете алады», – делінген болса, бұл жерде араб пен қазақтың салт-дәстүрлерінің айырмашылығы бар. Қазақ атам «әр елдің салты әрбасқа, иті қарақасқа» деп айтқандай, арабтар-да жақын туыстардың бір-бірімен үйленуі қалыпты жағдай болып саналады. Мұндай әдет қазақтың дәстүрінде мүлде жоқ. Қазақтар жеті атаға дейін қыз алыспау дәстүрін қатаң ұстанған. сондықтан өз ағасы, өз інісі саналатын рулас туыстары, ауылда-стары арасында қыз баланың ешкімнен қысылып, жүзін жаппайтыны белгілі. бұл дәстүр осы күнге дейін берік сақталып келеді. Осы дәстүрдің арқасында қазақ халқында атақты ғалымдар, әйгілі математиктер мен физиктер, майталман музыкант-тар, суретшілер мен спортшылар бар. Өйткені, «ана бір қолымен бесікті тербетсе, екінші қолымен әлемді тербетеді» деген атадан мұра болып қалған сөз бар.

бағзыдан жеткен ешбір жыр-аңызда, ешбір та-рихи деректе, ешбір бейнелеу өнерінің туындысын-да қазақ даласында хижабпен жүрген әйел баласы туралы мәлімет жоқ екендігін де атап өткім келеді. Мұхаммед пайғамбарымыздың өзі хадистерінде: «алла тағала сіздің сырт көрінісіңізге қарамайды, иманды жүрегіңізге, парасатты ақыл-ойыңызға мән береді» деген.

Осы ретте ХХ ғасырдың әйгілі сая-си қайраткерлердің бірі, Үндістанның бірінші премьер-министрі болған Джавахарлал неру өзінің «Дүниежүзілік тарихқа көзқарас» атты кітабында өзінің ислам өркениетіне таңданысы мен құрметін білдіре отырып, арабтардың хи-жабты басқа халықтардан – римдіктер мен парсылықтардан алғандығын жазады. Оның пікірінше, «араб әйелдерінің арасында жүзін жабу дәстүрі болмаған. Олар ер адамдардан бой таса-лап өмір сүрген емес, керісінше қоғамдық орын-дарда олармен бірге жүріп-тұрған. бірақ араб-тар өздерінің жеңімпаз жорықтары барысында Шығыс Рим (Византия) және иран секілді ірі мемлекеттердің кейбір салт-дәстүрлерін сіңірген. арабтар Византия империясын күйретіп, парсы империясын толығымен жойды. алайда өздері екі ел дәстүрінің жетегінде қалып қойды. Әйелдердің еркектерден оқшаулануы тәрізді ғұрыптар араб-тар арасында Византия мен иран дәстүрлерінің әсерімен пайда болған. бірте-бірте гарем жүйесі қалыптасып, әйелдер мен ерлер бір бірлерінен бөліне бастады».

Өз кезегінде атақты американдық тарихшы және философ, 11-томдық «Өркениеттер тарихы»

40


атты кітаптың авторы уильям Дюрант Джава-харлал нерудың сөзін растай отырып, гарем мен хижабтың арабтардың дәстүріне омеядтық халиф уалид-екінші басқарған 743-744 жылдары енгенін атап көрсеткен.

Расында, сауд арабиясы тұрғындарының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінің жиынтығы қазірге дейін үстірт сипаттауға келмейтін айтарлықтай күрделі әрі көп қырлы болып табы-лады. көптеген жергілікті дәстүрлер барлық араб әлемі үшін бірдей, екінші бір дәстүрлер сол өлкенің тарихи және табиғи-климаттық жағдайларына байланысты туындаған, үшінші бөлігі басқарушы биліктің қатаң саясатының жемісі болып табылады. Қалай болғанда да жергілікті өмір қалыпқа құюға келмейді.

Мысалы, осы күнге дейін шөл далаларды ме-кен ететін көшпенді арабтар оазистер мен жайы-лымдар арасында су мен қорек іздеп көшіп жүреді. Олардың дәстүрлі тұрақтары қой мен ешкінің қара терісінен тоқылған шатырлар болып табылады. бәдәуилердің әйелдері паранжасыз еркін жүріп, бөтен еркектермен еркін сөйлесе береді. бұған керісінше қалада тұратын саудиялық әйел көшеге қара жаулық «хумара» мен басынан аяғына дейін жауып тұратын «абая» кимей шыға алмайды.

Осы орайда айтатын тағы бір айқын дәлеліміз – XX ғасырдың басында ататүрік түрік әйелдерінің құқықтарын шектейтін арабтан келген хижаб кию секілді түрік қоғамына жат салт-дәстүрлерді ай-ыптап, әйел мен еркектің тепе-теңдігін сақтайтын, ұлттық сана-сезімге тәрбиелейтін, исламның бес парызын мойындайтын зайырлы мемле-кет құрғанын баршамыз білеміз. Мұстафа кемал басқарған заманда бұл бауырлас мемлекетте ұлттық сана-сезімді қалыптастыратын, түріктердің дәстүрімен үйлескен ислам діні насихатталды. Қазір араб әлемінің өзінде де әйелдерге хижаб кигізуге қарсы болып отырған ел бар. Ол – тунис. тунис Республикасының негізін қалаған бірінші президенті Хабиб бургиба 1981 жылы №108 заң шығарып, қыздарға мектептер мен университет-терде, әйелдерге мемлекеттік мекемелерде хижаб киюге қатаң тыйым салған. соның арқасында отыз жылдан бері тунистің қыз-келіншектері, әйелдері

еркектермен тең дәрежеде қызмет атқарып келеді. Қазіргі уақытта біріккен араб Әмірліктерінде, бах-рейнде, кувейтте, Оман сұлтанатында, ливанда, Мароккода хижаб кию дәстүрі біртіндеп азаюда.

зайырлы әрі демократиялық Қазақстанның азаматы ретінде біз де хижаб мәселесіне қатысты баршаға ортақ ұстаным қалыптастырмасақ, бара-бара қазақтың қыз-келіншектері қоғамдық орын-дарда ерлермен бірдей жүріп-тұрып, қоғамдық қызметке еркін араласа алмайтын халге жетіп, өзінің тұлға ретіндегі, азамат ретіндегі әлеуетін толық мәнінде жүзеге асыра алмайтын болады. Мұның айқын мысалын әйелдердің белсенділігі қашанда төмен болып келетін араб елдерінің жағдайынан көріп отырмыз.

біз санымыз жағынан асып-тасып жатқан халық емеспіз. біздің жағдайымызда әйел, еркек демей, әрбір азаматтың орны ерекше.

Қазақстандық әйел азаматтарымыздың ғылым-білімнің, техниканың, өндірістің дамуына қосқан елеулі үлесін ескерер болсақ, әйелдердің қоғам өміріндегі белсенділігінің төмендеуінен бізге өте үлкен интеллектуалдық залал келері анық. Оның үстіне қоғам өмірінде тек әйелдер ғана қозғай алатын, бастама көтеріп, жүзеге асыра алатын ерекше мәселелер болады. бұл әсіресе ана мен бала мәселесіндегі сырт көзге байқала бермейтін көптеген өзекті мәселелерге тікелей қатысты. Осындай нәзік сезімтал мәселелердің өз уақытында шешімін табуында әйел-аналардың орны бөлек.

Қазақ халқы тарихының өн-бойында өзіне тән діни қағидалар қалыптасқан. бізге тек ата-баба жо-лын жалғастырып, өзіміздің дәстүрлі дінімізді сақтау керек. Халықтың ғасырлар бойы жинаған рухани-діни құндылықтарын жинақтап, жаңғыртып, бүгінгі қоғам игілігіне жаратуымыз қажет. жан тазалығына, ар тазалығына негізделген, сыртқы көріністегі емес, жүректегі иманды қасиет тұтқан ұлттық рухани құндылықтарымызға оралу, оларды кеңінен на-сихаттау арқылы хижабпен бүркемеленген жат идеологияға тосқауыл қоюға болады.

Ұрпағымыздың ұлттық сана-сезімнен, ұлттық жадынан, ұлттық тарихы пен мәдениетінен айыры-лып қалмауы үшін біз сырттан келген жат ықпалға тойтарыс бере білуіміз қажет.

41


бүгінгі Форумның «Әйел және дін» деп ата-луы – қазіргі заманның өткір мәселесі діннің әйелдер қауымы үшін де өзекті екендігін көрсетеді. Дін, діндегі әйелдің орны – қазіргі кезде бар-ша елдерде қызу талқыланып жүрген тақырып. Өйткені, дін адамзат құндылықтарын сақтап, бай-ытуды көздейді. ал оны бұрмалай түсіндірушілер дінді өзінің қара ниетін жүзеге асыратын қаруға айналдырғысы келеді.

біздің елбасымыз өзінің «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» жолдауында: «бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес діни және жалған діни ағымдар мәселесі өткір тұр. жастарымыздың бір бөлігі өмірге осы жат жалған діни көзқарасты көзсіз қабылдайды» деп, діни таңдауға өте үлкен жауапкершілікпен қарау керектігін атап көрсетті.

Қазақстан Республикасының конституциясы діни сенім бостандығына кепілдік береді. бірақ бостандықты саналы түрде, ақылмен таңдауымыз керек. Өйткені адамның өмірлік салты, тұрмысы, көп жағдайда бүкіл өмірі соған байланысты болады.

біздің халқымыздың өз мәдениеті, өз дәстүрі мен салты бар.

из истории известно, что из всех народов Вос-тока у казахских женщин был особый статус. не го-воря уж о томирис, суюнбике и сузге, правителях или принимавших активное участие в управлении государством в древние времена, айганым, невест-ка великого абылай хана в 1821-1822 годы была избрана ханшой среднего жуза. есть множество женщин, которые наравне с мужьями принимали участие в решении важных задач, стоящих перед страной в ликвидации безграмотности, развитии культуры, искусства и науки. Они – достойные при-меры для подражания молодым.

современные девушки, как равноправные чле-ны общества, должны найти себя в любимой ра-боте, а также в спорте, науке, искусстве. пример назипы кулжановой, служившей народу плечом к плечу со своим мужем нургали кулжановым, куляш байсеитовой, внесшей огромный вклад в развитие искусства казахского народа, как и ее спутник жизни канабек байсеитов, и многих других представителей старшего поколения – яркие пока-затели места и роли женщин в нашем обществе.

В послании отмечается, что создавая все усло-вия девушкам казахстана для получения каче-ственного образования, хорошей работы и быть свободными, в то же время необходимо очень жестко противостоять попыткам навязывать обще-ству какие-либо нормы, идущие вразрез с нашими традициями и законодательством.

наша страна – необъятная, но население у нас сравнительно небольшое. есть много отраслей экономики, где требуется много силы, независи-мо от того, мужская она или женская. а некоторые чуждые нам течения стремятся ограничить жизнь наших девушек тесными рамками. если учитывать существенный вклад казахстанских женщин в раз-витие науки и образования, техники и производ-ства, то становится ясным, что от снижения обще-ственной активности женщин наше общество проиграет.

к тому же в обществе немало вопросов, кото-рые могут поднимать, инициировать и реализо-вать именно женщины. В своевременном решении таких вопросов большую роль играют активные, деятельные женщины. и в таких случаях возлага-ется огромная надежда на молодежь, которые со-вмещают свои знания и веру во имя благого дела. Всевышний аллах всегда вознаграждает людей, творящих добро. а вера должна быть в сердце че-ловека.

Думаю, об этом еще скажут компетентные гости форума.

бүгінгі жиынды бірлесе өткізіп отырған білім және ғылым министрлігіне, Дін істері агенттігіне, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ұжымына, оның ректоры Қазақстан Республикасы президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі Ди-нар жүсіпәліқызы нөкетаеваға ризашылығымызды білдіреміз.

нам приятно, что на мероприятие приехала одна из видных исламоведов госпожа порохова Валерия Михайловна, мы рады видеть нашу со-отечественницу, сыздыкову жибек сапарбековну, заместителя директора института стран азии и африки при Мгу им. ломоносова, других уважае-мых гостей, и говорим им «Добро пожаловать».

ПРЕЗиДЕНТ ЖаНыНДаҒы әЙЕЛДЕР ІсТЕРІ ЖәНЕ ОТБасыЛыҚ-ДЕМОГРаФияЛыҚ

саясаТ ЖӨНІНДЕГІ ҰЛТТыҚ КОМиссияНыҢ ТӨРаЙыМы

ГҮЛШаРа НаУШаҚыЗы әБДІҚаЛыҚОВаНыҢ БаяНДаМасы

42


«исЛаМ – иМаНДыЛыҚТыҢ БасТаУы,

әЙЕЛ – ҰЛТТыҢ ҰЙыТҚысы»

адамзат баласы жаралғалы, саналы адам, ұжым, қауымдастық, қоғам қалыптасқалы бері адамгершілік, ізгілік, мейірбандық сияқты ұғымдардың да мәні дәуірден дәуірге ар-тып, тереңдеп келеді. адамзаттың аман тұруы, дөңгеленген дүниенің бүлінбеуі, бейбіт заманның сақталуы үшін ол ұғымдардың орны ерекше, маңызы алабөтен. Әлбетте, ізгілікті орта, қоғам ор-нату, оны әрқашан да сақтау үшін алдыңғы қатарлы адамзат ұрпағы талай ойға батқан, қаншама еңбектер жазылған десек, солардың ең пәрмендісі, ең күштісі – адамның сенімін қалыптастырған, миллиондарды иландырған – дін. адамзат ұлтқа, нәсілге бөлінетіні сияқты, әлемде әртүрлі діндердің бар екендігі де баршаңызға мәлім дейтін болсақ, солардың ішінде біз үшін миллиардтаған адам үшін ең бастысы, ең қасиеттісі – ислам діні. Қазіргі біздің дәуірімізде бейбітшілік сақтау да, ізгілікті тұлға, адамгершілікті ұрпақ тәрбиелеуде, қалыптастыруда ислам дінінің рөлі тіптен айрықша. Осы жарық дүниеде ең бірінші адамды, оның адамшылығын бастапқы орынға қоятын асыл дініміз бұғанға дейінгі дәуірлерде адамзат қорғаны болып кел-се, ХХі ғасырда да осынау маңыздылығын еселей түсті. алла тағаламыз өзінің сүйген құлы Мұхаммед пайғамбарымыз (с.а.у.) арқылы адамзатқа жіберген біздің асыл дініміз адамдар арасындағы махаббат-ты, адамгершілікті уағыздайды. Данышпан абай атамыздың:

Махаббатпен жаратқан адамзатты,Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп,Және хақ жолы осы деп әділеттідеген керемет сөздері жаратқан иеміздің

құдіретін, хақ жолын, адамның қандай болмағын білдіреді ғой деп ойлаймын. сондықтан, біз ис-лам діні дегенде ең алдымен адамгершілікті, адамдардың арасындағы ізгілік пен бауырластықты ойымызға оралтып, дініміздің адамзат баласын сақтаудағы аса ерекше орнына назарымызды ау-

дарамыз. ал адамгершілік, ізгілік, мейірімділік жөнінде ой қозғай қалсақ, адам баласын дүниеге әкелетін, оған өмірдің нәрін, тәрбиенің дәнін беретін әйел, ана есімізге түседі. Осы тұрғыдан кел-генде асыл дініміз адамгершіліктің, имандылықтың бастауы болса, онда әйел-ана ұрпақтың тәрбиешісі, ұрпақ болған соң ұлт болашағының қамын жасай-тын, яғни ұлттың ұйытқысы болатын тұлға. сол себепті де бүгінгі жиында осы тақырып төңірегінде ой бөліскенді жөн санадым.

Қазіргі жаһандану дәуірінде, әсіресе, әлемде дінаралық, ұлтаралық шиеленістер сақталып тұрған кезеңде діннің ізгілік мұраттарын насихат-тау, түсіндіру, сондай-ақ жас ұрпаққа тәрбие да-рытар ананың, әйелдің рөліне мән беру мәселесі өзектілікке айналып тұрған уақытта біз осы тақырыптар жөнінде кеңірек әрі жиірек ашық сұхбаттасуымыз қажет.

ислам әлеміндегі әйелдің рөлі жөнінде айтқанда көпшілік оны әйел адамға деген тый-ымдардан тұрады деп ойлайды. сондықтан да көбінесе әйелдің құқығы, қазіргі дәуірдегі еркіндігі туралы айтылып жатады. Әлбетте, ер адам бол-сын, әйел болсын өмірде шексіз еркіндікке ие бола алмайды. біздің жаратылыстағы орнымыз-ды дініміздің қағидалары реттесе, қоғамдағы ор-нымызды заңдар, ережелер, ортада қалыптасқан этикет реттейді. ислам дінінің әйелге қоятын та-лаптары оның жеке басын төмендетуден неме-се тұқыртудан тұрмайды, бұл талаптардың ең ба-сты міндеті – әйелдің ана ретіндегі парызымен сабақтасып, оның отбасындағы міндетін орын-дауымен, дұрыс ұрпақ тәрбиелеуімен терең бай-ланысып жатыр. сондай-ақ, ислам діні әйелге тек міндеттер ғана жүктемейді, сонымен бірге оның құқықтарын да береді. айталық, қасиетті Құранның бақара сүресінде: «... белгіленген тәртіпке сәйкес, әйелдердің міндеттері секілді, құқықтары да бар» делінген (Құран, Бақара сүресі, 228). Қыз балаға, әйелге белгілі бір жағдаяттарға байла-

Асанғазы Оразкүл АсанғазықызыҚР парламенті Мәжілісінің депутаты

43


нысты тыйым салу біздің ұлттық дәстүрлерімізде бар екені белгілі. Өйткені, қыз болсын, әйел бол-сын шаңырақтың, әулеттің абыройы, ұрпақтың тәрбиешісі. сондықтан да ислам дінінде де, қазақ салтында да оған айрықша мән берілген. Оны сақтамаған қыздарымыздың, әйелдеріміздің не болып жатқанын уақыт айғақтауда. ендеше, сол қыздарымыз бен әйелдеріміздің абыройлы болуы үшін сол қағидаларды сақтаған жөн бе, әлде өзім білемге, шектен тыс еркіндікке салынып, өзінің үйі үшін де, қоғам үшін де жараспайтын қылықтар істегені жөн бе, жауап түсінікті. сол себепті де, өзара астасып жатқан ислам құндылықтары мен ұлттық құндылықтарымызды қыздарға, жас келіншектерге ұғындырсақ, одан ең алдымен солардың өзі ұтады, өнегелі ұл, үлгілі қыз күтіп отырған қоғам ұтады. егер олай болса, ұлтымыз күшейеді, мемлекетіміздің рухани ұстыны берік болып, қай жағынан болса да жетістіктерге жетеміз. аз уақыттың алдамшы қуанышына бөленгеннен де өмірлік абыройлы мұратқа жету әрқайсысымыздың мақсатымыз. Міне, осыны қыз-келіншектерге ұғындыру баршамыздың бо-рышымыз. Ұғындыру дегенде жай ғана айту емес, үлгілі отбасылардың, аналардың тәжірибелерін мейлінше кеңінен насихаттау қажет болмақ. егер осы мақсатқа жететін болсақ, онда біз өзінің абы-ройын сақтайтын қыздары, өзінің отбасындағы айрықша рөлін жақсы сезінетін әйелдері мол қоғам қалыптастырамыз. Ол үшін бәрімізге де діни сауаттылық, ұлтымыздың игі дәстүрлерін бойымызға сіңіретін білгірлік пен білімділік ке-рек. жастарымыздың әртүрлі діни ағымдарға енуі, жалпыадамзаттық құндылықтардан алшақ болуы, қоғамда қалыптасқан ізгілікті қатынастарды елемеуі әлгіндей білгірлік пен білімділіктің болма-уынан. егер, адамға қажетті ізгі тәрбие берілмесе, онда ондай адам әйтеуір бірнәрсеге еліктейтін бо-лады. сондықтан, біз осындай рухани кеңістіктің орнын ізгілікті, адамгершілікті тәрбиемен үнемі, жүйелі толтырып тұруымыз қажет. Осындай ізгілікті жол, игілікті өміршең тәрбие ислам дінінде аса мол. Оны түсініп имандылық жолына түскен жастарымыз, аллаға шүкір, баршылық. біз осын-дай жастарды барынша қолдау арқылы адасып жүрген жастарымызға, әсіресе, қыз балаларға үлгі көрсетуді ойластырсақ, нұр үстіне нұр болар еді.

Мұхаммед пайғамбар (с.а.у.) хадистерінде: «Ең жақсы балалар – нәзік, мейірімді, қымбатты, игі қыздар», «Қыздарыңызға ашуланып, ренжімеңіздер, өйткені олар қымбатты, мейірімді» делініпті. Осы қасиетті сөздерден ислам дінінде қыз балаларға қаншалықты маңыз беретіндігі, бағалайтындығы, асыл дініміздің қыз балаларды қорғайтындығы айқын аңғарылады. Қыздарымыздың мейірімді, қымбатты, ізгі болуы үшін біз алдымен сондай тәрбие беруге міндеттіміз. Осы мәселе жөнінде ел-басымыз нұрсұлтан Әбішұлы назарбаев та биылғы

жолдауында айтқан болатын. Осы жолдауда: «Ең алдымен, біз қыздарымыздың тәрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Олар – болашақ жар, болашақ ана, шаңырақтың шырақшылары. Халқымыз «Қыздың жолы жіңішке» дегенге ерекше мән беріп айтады. Бойжеткеннің жолы, қыздың жолы – қылдай, оны үзуге болмайды. Бойжеткен, әйел заты әрдайым біздің қоғамның теңқұқылы мүшесі, ал ана – оның ең ардақты тұлғасы болды» дегенін жақсы білесіздер. Мемлекет осыншама мән беріп отырғанда әйелдер қауымы да соған орай, өздерінің қоғамдағы ерек-ше рөлін сезініп, отбасындағы, ұрпаққа тәрбие берудегі міндетін абыройлы атқаруы тиіс деп ой-лаймын. болашақ ана, болашақ жар, шаңырақтың шырақшылары болу тұрмысқа шығумен, өмірге сәби әкелумен шектелмейді, мәселе соған сай бо-луда. Оған сай болу үшін ата-ананың, мектептің тәрбиесімен бірге имандылық ғибраттары да үйретілуі тиіс. Ондай ғибратты ойлар біздің ата дініміз – ислам дінінде өте мол. ал оны үйрететін ата-ана да, мектеп мұғалімі де, арнаулы, жоғары оқу орындарының тәлімгерлері де дін жағынан сауатты болса, онда өнегенің өріске жалғасқаны. Әсіресе, отбасында берілетін тәрбиенің маңызы ерекше. Менің әжем жастайымнан «Фатиха», «ықлас» сүрелерін жаттатқызып мені құдіретті күшті аллаһқа аманаттайтын. жүзінен ерекше мейірім төгіп имандылыққа тәрбиелейтін. Қазақ қыздарының тектілігімен тегеуіріні кербездігімен керімдігі толқыған толғаулар, шалқыған арнаулар, эпостық жырлар арқылы тәрбиелейтін. елбасы жолдауындада қазақ қыздарының тәкәппарлығын тілге тиек етті. Осы имандылықты отбасындағы әжелермен аналар қазақ халқының салт дәстүрлер еңбасты ұғым – ар мен ұятты насихаттауда жіберген олқылықтарымыздан Қазақстанда некесіз туған балалардың саны 2009 жылы 75400-ге жеткен. жа-санды түсік жасау 150 мыңнан 400 мыңға көтерілген. бұл сол қыздар мен әйелдердің тағдырымен бірге мемлекет пен қоғам үшін де қауіпті құбылыс.

Әйел о бастан әлемді тербету үшін жаратылған. Әйел – жар. Әйел – ана. бұдан басқаша болуы мүмкін емес. Қазір осы бір тылсым байланыс жіңішкеріп, үзілуге шақ қалған тәрізді. ең бірінші біз, қаймана қазақ баласы, Мұхамедтің үмбетіміз, дініміз – ислам, ана тіліміз – қазақ тілі, екінші, дін мен дәстүрі біте қайнаған еркін, өткір де өр мінезді түркі жұртының текті ұрпағымыз. Ғасырға жуық тікелей бодандық қамытынан мәңгүрттеніп барып аман қалған халқымыздың басты тірегі дәстүріміз, дініміз бен тіліміз екені анық болса, онда бүгінгі аналардың ең басты міндеті ұрпағына осындай құндылықтарымызды сіңіру. Осы құндылықтарды ұрпақтың санасына, жүрегіне ұялатқан сайын қазақ елінің тұтастығы артпақ. сөйтіп, біз елбасы айтқандай, нағыз Қазақ мемлекетіне айналамыз.

Қазақ мемлекетінің тұғырлы, тұтас ел бо-луы үшін қаптап кеткен түрлі діндерден арылуы-

44


мыз керек. жастарымыз өзге дінде адасып қана қоймай, сыртқы саяси алпауыттардың ойыншығы болатын тәрізді. уахабилер, таймийа, кришна т.б. секталардың барлығы қаржы құю арқылы, яғни топ мүшелеріне ақша беру арқылы жымысқы мақсаттарын жүзеге асыруда. тілі шала, сал-ты солқылдақ, дініне дүбара қазақтарды исла-ми ағымдардың өзі алуан түрлендіріп, өмірден өткендердің рухына Құран бағыштамаңыз, тариқат, қабірді зиярат ету, оларға белгітас орнату исламға жат нәрсе деп уағыз айтушылар көбейді. Музыка, театр, өнер ордаларына баруды харам деп есептейді, оны аллаға серік қосу деп үйретуде. ай жүзді аппақ аруларымыз бетін тұмшалап, туған ата-анасымен бір дастарқанда дәм тартудан бас тартуда. Осының бәрі ұрпақтар сабақтастығына кері ықпал етіп, біздің байырғы дәстүрлеріміздің бұзылуына, ұлттық ұйысуымыздың әлсіреуіне әкелмек.

Аждаһа алты басты жаудан қорқам,Бүлдірген ел арасын даудан қорқам.Күлімдеп кіріп, ішкі сырыңды алып,Құрылған аяқ асты аудан қорқам.Ертеден кешке дейін бір іс етпес,Жатып іш жалқау – дені саудан қорқам.Кім көрсе соған айтқан сырдан қорқам,Әңгіме сырдың түбі жырдан қорқам,Сүзіліп, сұпысынып дінді сатқан,Таңқы мұрт, таспа қара, сұрдан қорқам.Бұлғақтап құр білімсіз, ағымға еріп,Білгенді еліктеткен зырдан қорқам,деп қамыға жырлаған екен алаш ақыны Ғұмар

Қараш.Отбасыларымыз: «алланы таны, құдайдан

қорық, ынсапты таңда!» деген қағидамен өмір сүрсе, аналарымыз ақылды, парасатты болса, онда ұлттық келбетімізді де сақтап қалмақпыз. Отба-сы атқарар маңызды шаруаның үлкені – ізгілікті, ұлтжанды, елшіл азамат тәрбиелеу. Міне, осы аза-маттар күні ертең-ақ мемлекеттік мәселелерді шешетін тұлғаға айналады. ең бастысы ұрпағымыз есейіп өздері ата-ана болғанда бүгін біз берген тәрбиені өздерінің балаларына дарытатын бо-лады. бұл ұлттың сақталуы мен дамуындағы ең басты жалғастық, ең басты өнегелі үрдіс. Қазіргі жаһандану заманында балаларымыз көп тіл білсін, математиканы меңгерсін, әртүрлі олимпиадалар-дан жүлде алсын, мемлекеттік грантқа іліксін деп кей шақта тәрбиенің түп тамыры – ізгілікті өнеге, игілікті тәрбие беруден бұрын білімді алдыға шығардық. білімді болған жөн десек те, азаматтың ең алдымен тәрбиелі болғаны дұрыс, себебі бізге бастысы адамдарға қайырымды, қоғамға пайдалы, ұлтын сүйетін азамат қажет. Әйтпесе, бүгінде ше-телден білім алған, бірақ дәстүрін сыйламайтын, тілін білмейтін өз қазағына шекеден қарайтындар баршылық. Мұндай үрдіс, өкінішке қарай, жалғасуда. тіпті шетелде оқып туған еліне келгісі

келмейтін, Қазақстанды менсінбейтін жастар пайда болды. Осының бәрі, әлбетте, ата-ананың тәрбиесінен. сондықтан, біз, әсіресе, аналарымызға осындай келеңсіз жайттардың себеп-салдарларын бүгіннен бастап ұғындырғанымыз жөн. бұл біле білсек, ең алдымен сол ата-ананың өзі үшін қажет.

Қазіргі кезде, менің ойымша, өзімізде бар мемлекеттік органдармен қоғамдық ұйымдар бірлесіп атқарар ауқымды жұмыстардың реті мен жоспары жасалып, бекітіліп, соған орай науқандық шаралардың емес, нәтиже берерлік өміршең, жанды, нағыз жұмыстар қолға алынып, әлеумет сезінетіндей, қоғам ұғынатындай шаруалар істелуі қажет деп ойлаймын. атап айтқанда, Қазақстанның дін басқармасы, президент жанындағы отбасы, әйел істері жөніндегі комиссия, Дін агенттігі бас болып орталық, өңірлік қоғамдық ұйымдармен ортақ жұмыстар атқаруы тиіс. Әсіресе, бұл мәселеде президент жанындағы отбасы, әйел істері жөніндегі комиссияның ұйыстырушылық рөлі жоғары. сонымен бірге, бұл істе бұқаралық ақпарат құралдарының да міндеті айрықша деп ойлаймын. атап айтқанда, ұрпақ тәрбиесіне бай-ланысты арнайы телехабарлар ұйымдастырып, оған осы саланың мамандарымен бірге өнегелі отбасы мүшелерін, әсіресе, ұлағатты аналарды қатыстырған жөн. бүгінде біздің телехабарлары-мызда белгілі бір тақырып төңірегінде пікір тала-стырып оны шоуға айналдыру дағдыға айналды. бәлкім, қоғамдық пікірді айқындау үшін бұл да қажет шығар. Дегенмен, осындай телехабарлар-мен бірге өнеге дарытарлық, үлгі боларлық хабар-лар да қажет. Өмірдің өз тәжірибесін көрсетпей, жалпы сөз, пікірталас, дау-дамай арқылы тәрбие тиімділігін, өнеге үлгісін дарыту қиын. «Мәдениет», «білім» телеарналарында уақытты толтыру үшін осы телеарналардың тақырыбына үйлеспейтін шетелдік фильмдерді көрсете бастадық. Мұны дұрыс дей ал-маймыз. себебі, біздің қаншама шешімін таба ал-май жатқан мәселелеріміз қордаланып тұрғанда эфирлік уақытты тиімді пайдаланған абзал. аллаға шүкір, елімізде көпке ой салатын азаматтар баршылық, соларды пайдаланған жөн. сонымен бірге, жалпы білім беретін орта мектептерде діни сауаттылық мәселесіне де қазіргіден де айрықша көңіл бөлу қажет. Осы мектепке байланысты ойы-мызды сабақтасақ, онда қыздарымыздың тәрбиесі де бізді ойлантуы керек. Мектепте қыздар тәрбиесі сынып сағатының деңгейінде қалып отыр. бұл бізді қанағаттандырмауы тиіс. ертең жар бо-латын, ана болатын, бір шаңырақтың берекесі болатын қыздарымызға тәрбие беруді еселеп көбейтетін һәм күшейтетін мезгіл келді. Отбасын-да, шаңырағында, мектепте дұрыс, берік тәрбие алмаудың қыздарымызды неге жеткізіп жатқанын бәріміз жақсы білеміз, ендеше бұған бейжай қарамай дабыл қағуымыз керек. Қыздарымызға тәрбие беруде, әлбетте, дәстүрлі тәрбиенің рөлі

45


үлкен. Дегенмен, заманның ерекшелігін бажай-лап, бүгінгі оқушылардың жаңа буынның өкілдері екендігін ұмытпай оларға заманауи тәрбие беру жолдарын қарастыруымыз қажет. Қазіргі жастар жаңашыл, креативті идеяларды тез қабылдайды. сондықтан, тәрбие беруде байырғы мен бүгінгі сабақтасып, бірін-бірі толықтырып жатса, оның тиімділігі де жоғары болмақ.

«Ел боламын десең, бесігіңді түзе» депті да-нышпан Мұхтар Әуезов. бұл ұлы жазушының сонау кеңестік дәуірде айтқаны. Әрине, кеңестік дәуір, оның идеологиясы исламдық, ұлттық тәрбиеге мүмкіндік бермеді. сондықтан, Әуезовтің бұл сөзі дәл қазір тәуелсіздік кезеңінде мейлінше өзекті мәнге ие болып, елдігіміздің экономикаға, саясатқа ғана емес, ұрпақ тәрбиесіне де тікелей қатысты екендігін аңғартады, ендеше дербес мемлекет, азат ел болудың күретамыр шарасы ретінде тәрбиені төрге шығаратын уақыт келді. Әрине, бұл бағытта мемлекет тарапынан бірқатар маңызды жұмыстар атқарылып та жатыр. Дегенмен, жас ұрпақты діни сауаттылыққа тәрбиелеу, ұлттық санада өсіру мәселесінде атқарылар шаруалар жетерлік. Әсіресе, бұл арада аналардың рөлі мен маңызы күшейтілуі қажет десек, оны қалай пәрменді етеміз, осы тұрғыдан ойланғанымыз абзал. Отбасылар сияқты, еліміздегі әйелдердің жағдайы да әртүрлі. Ұрпаққа толыққанды білім мен тәрбие беруде кейбір отбасылар әлеуметтік жағынан жеткіліксіз қорғалған. айталық, пәтер жалдап жүрген немесе айлығы шайлығына жетпейтін отбасылар қаншама. Мұндай кезде заманауи талапқа сай білім алу, озық тәрбие беру мәселесі қалай шешілмек немесе

таңның атысы, күннің батысы жұмыспен кететін, үйіне кешкісін ғана шаршап-шалдығып оралатын әйелдер ұрпағына қалайша толыққанды тәрбие дарытпақ, ойланатын мәселелер. сондықтан, мұндай жағдайларда мектептің, қоғамдық институттардың рөлі артпақ.

балаға тәрбие беру оған «олай істеме, былай істеме, үйт, бүйт» дегендермен ғана шешілмейтінін баршаңыз да жақсы ұғынасыздар. бала айтылған нәрсені терең ұғынбаса, өз санасында қорытпаса, оған берілген білім мен тәрбие өз деңгейінде сіңе қоймайды. ал бүгін біз ауқымды әңгімеге айналды-рып отырған ислами тәрбие, аналарымыздың діни сауаттылығы өскелең ұрпаққа дарытар тәрбиенің де, білімнің де тиімділігін арттырады. біз кім болсақ та ең алдымен адамбыз, біреуіміз әке, біреуіміз шеше, аға, апамыз. Яғни, баршамыз жаратушының туын-дысымыз. Өзіміздің білімімізге, еңбегімізге қарай әрқайсысымызға жаратушы иеміз орнымызды, несібемізді берген. сондықтан да жаратылыстың, ғаламның үйлесіміне орай жас ұрпаққа тәрбие дарытамыз десек, сол жаратылыстың заңдары мен қағидаларын меңгергеніміз абзал. Әсіресе, дүниеге сәби әкелер, оған өмірдің нәрін беретін, сол сәбиді аялайтын, қаз тұрғызатын, ұлттың лайықты азаматы етіп өсіретін аналар күнделікті күйбеңнің, әлеуметтік қажеттіліктің қамымен ғана емес, жалпы тіршілік үйлесімінің сырын біліп, қажеттіліктеріне қанығып жүрсе, онда аналары-мыз дарытар тәрбиенің ізгілікті мазмұны артар еді. жалпы адамзат баласын сан ғасырлар бойы ізгілік пен мейірімге бағыттап келе жатқан дәстүрлі ислам дінінде аналарымыз алар тағылым мол.

46


Әлемдік өркениет пен прогрестің табиғи-тарихи жүру бағдарларының гуманизм мен ізеттілікке құрылған бағыттары қашанда ер мен әйелдің өзара үйлесімділігі мен ішкі жан дүниелік бірлігін қамтамасыз етуді басшылыққа алды, әрбір кезеңнің ішкі ақиқаты, тәжірибесі мен бүгінгі заманның руханияттық келбеті де одан басқа жол жоқ екендігін паш еткен сыңайлы. адамзаттың бүгінгі күнге дейін сабақтасқан жетістіктері мен оңды құндылықтарға қол жеткізуінің маңызды шарттарының бірі – осындай үйлесімділіктен туын-дап жатты.

бірақ тарихи тағдыр мен ондағы келеңсіз жағдайлар кей уақыттарда, әйел мен ердің қоғамдағы эволюциялық негізде тағайындалған табиғи орындарын бұрмалап жіберіп отырғандығы да шындық. сондықтан гендерлік мәселелер көне дәуірдегі мифологиялық түсініктерден бастап, діни сенімдерде, тұрмыстық танымдарда, қоғамдық пікірлерде арнайы пікірталастар аймағы ретінде қозғалып-талқыланып, әр заманның ыңғайына қарай бірде қайшылықтарға да ұшыраса, бірде өзіндік тиянақты шешімдерімен де әрбір аймақта әр түрлі деңгейде жалғасын тауып жатты.

сондай мәселелердің бірі – қоғамдағы әйел орнының ислам дініндегі келбеті. ислам діні көпқұрылымды, көпқызметті теориялық деңгейлерден ғана құрылмайды, тұрмыс мәнділік-практикалық мәселелерді толғануда да тиімді шешімдермен, қағидаттармен келіп сабақтасады. сондықтан, онда да әу бастан қоғамдағы әйел мен ердің орны, біріне-бірінің қатынасы, кемсітушіліктердің болмауы, өзара теңдігі мен әлеуметтік әділеттілікті сақтау шарттары сияқты мәселелер тұғырлы түрде тиянақталған бола-тын. ендеше, бүгінгі біз қозғап отырған тақырып – исламдағы әйел мәселесінің ұлттық идея мен еліміздің стратегиялық дамуы аясында шешімін табуы тиіс түйткілдерге келіп тірелетіндігі де табиғи-объективті және тарихи-әлеуметтік қажеттіліктерден туындап отыр. Мәселені тереңірек

зерделеу үшін бұл жерде біз мынадай мәселелер алаңын туындата аламыз: исламдағы әйелдің орны және оның гендерлік қырлары; исламдағы әйел мәселесінің ұлттық идея аясындағы шешімін табуы тиіс түйткілдер; зайырлы-құқықтық, демократиялық-толеранттық негіздегі еліміздің саяси стратегиясы арнасындағы әйел және ислам мәселесі.

бірінші аталған мәселе, соңғы жылдары әлемдік және отандық дінтанушылар мен философтар, мәдениеттанушылар мен әлеуметтанушылар арасындағы ғылыми дискурс аясында талқыланып жүрген маңызды түйткілдердің бірінен саналады. Осы орайда, олардың пікірлері мен ұстанымдарын мынадай бағыттарға жіктеп көрсетуімізге бо-лады: ислам діні әйелдік кемсітушіліктерге жол береді деп есептейтіндер; бұл дін әйелдің жеке тұлғалығын құрметтейді деп санайтындар; ислам діні әйелдің еркіндігімен қатар жауапкершілігін де қадағалап отыруды негізге алады деген қорытынды шығаратындар. бұндай әр түрлі көзқарастарды феноменологиялық тұрғыдан түсіндірудің жолда-ры біз үшін нақты нәтижелерге қарай жол ашуға мүмкіндіктер беретін сыңайлы.

Олай болса, біз бүгінгі санамыздағы ислам мен оны қалай қабылдап жүргендігімізді зерде-леуге бет бұрсақ, ислам дінінің шарттары мен қағидалары әр түрлі кең түсініктемелерге орын бере алатын герменевтикалық мәтін екендігі ту-ралы тұжырымдарды негізге алсақ[1,239-245бб.], мынадай бастапқы маңызды сауал туындайды: «ислам дінін сырттан бақылаушылар бойынша оның әйел құқықтарын сақтамайтындығы тура-лы пікірлері мен сол дін өкілдерінің, яғни, оған түбегейлі бет бұрғандардың өзін бақытты сезініп, ешқандай да құқықтарының тапталмағандығын үздіксіз қайталауы туралы арналас екі көзқарасты салыстыра келсек, түптеп келгенде, кім өзін со-лай сезінсе, ол шындығында да солай ма?». енде-ше, бұл мәселе: «ислам дініне бет бұрған әйелдің өзін бақытты сезінуі – өзінің-өзіне жеткілікті

«әЙЕЛ ЖәНЕ исЛаМ МәсЕЛЕсІ: ҰЛТТыҚ иДЕя МЕН ҚаЗаҚсТаННыҢ саяси-

әЛЕУМЕТТІК ДаМУ сТРаТЕГиясы аясыНДа»

Нөкетаева Динар ЖүсіпәліқызыҚазақ Мемлекеттік Қыздар педагогикалық университеттің Ректоры

47


қанағаттануы болып құрылатын психологиялық жайбарақаттануға келіп тіреле ме?» деп сабақтасатын ой тізбегін ұсынады. Демек, ислам дініндегі әйелді кемсітушіліктің болмайтындығы мен олардың өзіндік құқықтары (фикх) арнайы бекітілгендігі, көп жағдайда, ислам апологеттері мен оны насихаттаушылар-қуаттаушылар тарапынан ұсынылса, батыстық дүниетанымның таптаурыны шеңберінде қалғандар мен дін философиясы мен дін социологиясын зерделеушілердің кейбірі бұған керісінше, көп жағдайда, исламдағы әйел құқының шектелгендігі туралы пікірлерін тиянақтайды. Де-мек, бұл жердегі түпмәселе исламдағы әйел құқы туралы толғаныстан, көп жағдайда, жалпы ислам дінінің таралуын қолдау-қолдамау өлшемі бойын-ша ажырайтын екі көзқарастың туындауына келіп аусады.

Олай болса, ислам дінін дәйекті ұстанған әйел апологеттерінің пікірі: «ислам дініндегі әйел орны туралы ұстанымдардың өзі жалпы адамзат эво-люциясы мен тұрмыстық өмірдегі әйелдің шы-найы орнын айғақтап беретін түпмәнділік мәңгілік қағидаттар, олар қандай болса да дұрыс» деген идеяны туындатады және бұл пікірлер рационал-ды түрде талқыланудан гөрі сезім күші арқылы бекітілумен келіп сабақтасады. бұл жерде Шығыс әйелі мен батыс әйелі деп шартты түрде ажыратуға болатын түсініктер соншалықты маңызды болғанымен, бірақ бұл дихотомиялар тым кең және жалпылау екендігі күмәнсіз. себебі, «батыс», «шығыс» деген аймақтардың өзі көп түрлі. бұл жердегі көңіл аударып отырған түйткіл – Шығыстың ішіндегі араб-мұсылмандық шығыстағы әйел тура-лы мәселеге келіп тоғысады. «исламдағы әйелдің құқықтары мен еркі шектелген» деген бағыттағы түсініктердің туындауы – осы араб-мұсылмандық шығыс әлеміндегі әйел келбетін батыстағы әйел бейнесі тұрғысынан көргісі келуінде болып отыр. нақтырақ айтқанда, батыс әйелінің образын мұсылман әйелінің образымен алмастыруды ғана қалайды деген сөз, сәйкесінше, бұның керісінше жағы да байқалады: мұсылмандық әйелдер әлемдегі барша нәзік жандылардың тура өзіндей болуын қалайды. түптеп келгендегі маңызды түйін, тек әйел мәселесіне ғана қатысты емес, жалпы ба-тыс пен шығыс деп шартты түрде ажыратып жүрген екі парадигманың ерекшеліктерінде болып отыр.

сондықтан, осындай біріне-бірін тартатын және осы тартылыс арқылы қайшылық құрайтын шығыс және батыс әйелінің келбеттері «алтын аралық» арқылы шешімін тапқандай болады. бірақ осы жерде «бұл аралықтың өзінің басты ерекшеліктері мен негізгі белгілері қандай, өлшемдері неде?» деген сауал туындайды. бұл тұста Орта азиялық дәстүр мен Қазақстанның таным-түсінігін үлгі ретінде өзімізге-өзіміз ұсынуымызға болады. бұны этноцентристік көзқарас деп бағалаудан аулақ болуымыз керек. себебі, біріншіден, бұл аймақ тек идея жүзіндегі алтын аралық қана емес, географиялық орналасуы жағынан да аралық,

тұтас еуразиялық кеңістіктің орталығы болып та-былады. екіншіден, тарих белестеріне жүгінсек, түркі халықтарының әлемдік таным-түсініктері эти-ка мен адамгершілік, ізгілікті қарым-қатынастық ұстанымдар бойынша елеулі орын алатындығын негізге алуымызға болады. Үшіншіден, Орта азия мен Қазақстан, түркия сияқты мемлекеттер жал-пылама алғанда, зайырлы исламдық үлгіні бетке ұстайды немесе оған бет бұрған. төртіншіден, бұл географиялық кеңістікте өзіміз өмір сүргендіктен, ол бізге жат емес, болмысымыз бен ішкі жан-дүниемізге генетикалық жағынан да, табиғи түрде де жақын, нақтырақ айтқанда тарихи дәстүр бой-ынша ұлттық бірегейленуге келіп тоғысады.

Осы модельді, сәйкесінше, батыстық үлгідегі гендер мәселесіне де қолдануға болады. ендеше, батыстық гендерлік ұстанымдардың да қалыптарын тұтастай біздің елімізге көшіре салу қаншалықты адасу туғызатын болса, қазіргі араб-мұсылмандық шығыстағы әйел бейнесін Қазақстанға дәл солай көшіре салу да сондай деңгейдегі ауытқу болып та-былады деп айта аламыз.

бұдан шығатын қорытынды: ислам және әйел, әйелдің исламдағы орны, ислам дініндегі әйелдің тұрмыстық деңгейлері сияқты түйткілдер тоғысы мен батыстағы гендерлік саясат, американдық әйел бейнесі деген сияқты бүгінгі күні шешімін табуы сұранып тұрған мәселелерде, біз қашанда өзіміздің ұлттық үлгімізді естен шығармауымыз керек. бұл – ұлттық идеяның басты ұстанымдарының біріне келіп саятын обьективті қажетті құрылым болып табылады.

Ұлттық идея мен еліміз ұстанып отырған болашақ туралы стратегия тек тарихилықпен ғана шектеліп қалмайды, логикалықты қоса қамтиды, демек, дамуда дәстүршілдік пен жаңашылдық қағидаларын қатар ұсынады. Осыны еске-ре келсек, исламдағы әйел мәселесінде де, Орта азиялық және Қазақстандық өзіндік бір үлгі қажет екендігі сөзсіз. Ол – бүгінгі мемлекетіміз ұстанып отырған дін мәселесіндегі зайырлылық пен діни төзімділік арқылы оң шешімін табуы тиіс. Де-мек, біз ұсынып отырған дін мәселесіндегі алтын аралық кеңес дәуіріндегі атеистік сананы да жоққа шығара отырып, қазіргі кейбір араб-мұсылман мемлекеттеріндегі фанатизмді де қолдамайды. Олай болса, исламдағы әйел мәселесінде біздің ұстанымымыз алтын аралықты екі жағдайда қатар ұстануы тиіс деп айта аламыз: біріншісі, жоғарыда атап өтілген дін мәселесі бойынша, екіншісі, батыстық гендерлік саясат бойынша. сонда ғана «зайырлы исламдағы әйел бейнесінің ұлттық-өркениеттік үлгісін» жасап шығара аламыз. Демек, «мемлекетіміз ұстанып отырған саясат пен ұлттық идея аясындағы әйел бейнесі қандай болуы тиіс» деген сауал бойынша оның мынадай жалпылама қағидаттары мен бағдарларын ұсына аламыз:

1. Әлемдік өркениет аясындағы әйелдік кемсітушілік бағыттарына жол бермеу, бүгінгі адамзат қоғамындағы нәзік жандылардың

48


мәртебесінің көтерілуі, олардың тең құқықтығы мен қоғамдағы орнының айшықталуы мәселелерін ұлттық құндылықтар негізінде қалыптастыру жолға қойылуы тиіс.

2. еліміз зайырлы исламның даму жо-лын таңдап алуына сәйкес, әйел бейнесінің де осындай бағдарларын тиянақтап, әлдеқандай ұлттық идеяға сәйкес келмейтін ұстанымдарды жоққа шығара отырып, фанатизм, радика-лизм, төзімділіктен ауытқу сияқты бағыттардан алшақтап, бұндай жағдайлардан қазақ әйелдерін де сақтандырып отыруы тиіс. Осы орайда, Қ. лама Шарифтің: «жергілікті деңгейде халық арасында діни радикализмді қабылдамаудың нұсқауларын одан әрі қалыптастыру бойынша жүйелі жұмысты қамтамасыз ету орынды деп ойлаймыз»,-деп тұжырымдалған пікірлерінің[5,17б.] ыңғайындағы мәселелер де «зайырлы исламдағы әйел бейнесінің ұлттық-өркениеттік үлгісінің» маңызды бір бөлшегі болуы тиіс екендігін атап өткіміз келеді.

3. бұл әлі толықтай жасақталмағандықтан, Қазақстан әйелдерін осы модель бойынша қалыптастыруды ғана емес, еліміздегі әйелдердің зиялы қауымы мен олар зерделеп жүрген ғылыми бағдарламалары осы нұсқаны өздері жа-сап, іске асыру қажеттігін басшылыққа алу. бұл қоғамымыздағы әрбір тұлғаның саяси-әлеуметтік жауапкершілігі болуы тиіс.

4. бұл – ұлттық идея мен мемлекетіміз ұстанған саясатты қолдау арқылы ғана жүзеге

асатындығын ескере келе, қоғамымыздағы әйелдің орнын тағайындау мен қайта жаңғыртуда адасу жо-лында жүргендердің пікірлері мен ұстанымдарын теориялық және практикалық тұрғыдан түбегейлі жоққа шығарумен жалғасын табатындығын терең сезінуіміз қажет.

аталған мәселелерді қолға алудың қоғамымыздағы жалпы ахуалдардан туындайтын өзіндік қиыншылықтары да жоқ емес. бірақ бұлар тек қоғамдағы әйел мәселесіне ғана қатысты емес, бүтіндей еліміздің рухани-мәдени даму бағдарына да байланысты шешімін табуы тиіс түйткілдер бо-лып табылатындығын ескерте кеткендігіміз жөн.

Қорыта айтқанда, исламдағы әйел мәселесі дінде зайырлылық бағдарды ұстанбайтындардың, ұлттық идея мен мемлекеттік саясатты салғырттау қолдайтындардың, қоғамдағы әйелдің мәртебесін шектеуге ұмтылып, әйелдің кемсітушіліктері мен құқықтарының қорғалмай жатқан тұстарын көргісі келмейтіндердің пікірлеріне абайсыз елітумен шешілмейді, оларды жоққа шығара отырып, асығыс шешім қабылдамай, мәселені терең пайым-дап, этикалық пікірталастар аясында жетіле түседі деп тұжырымдай аламыз. Cебебі, ислам және әйел мәселесінің толғану мен оның нақты нәтижелерін ұсынудың жалпы алғанда сан түрлі нұсқалары бар екендігіне қарамастан, біз үшін оны ұлттық идея мен еліміздің саяси-мәдени дамуының стратегия-сы аясында шешуден басқа, әзірге (мүмкін мәңгіге), баламалы жолы жоқ екендігі де белгілі жайт.

49


Дәстүрлі қазақ қоғамындағы әйел мәртебесінің биіктігі ең алдымен әйелдердің құрметтелуінен, екіншіден – құқық берілуінен, үшіншіден қорғалуынан танылады.

анаға құрмет, жарға жанашырлық, қызға қамқорлық – иманға ұйыған ұлтымыздың ба-сты ұстанымдарының бірі болды. Өз болмысына даналық мінез бен ізгі қасиеттерді жия білуі қазақ әйелін құрметті етті. Ол құрметке лайық болды және құрметтелді де.

атамыз қазақ ел басына күн туса ер азаматтар-мен бірдей атқа қонған, бейбіт күнде білігі асса – билікке, өнері асса бәйгеге ерлермен бірдей таласқан әйелдеріне құқық атаулыдан тыйым са-лып көрген жоқ. Одан дәстүрлі қазақ қоғамы ұтпаса, ұтылмағаны тарихымыздан белгілі. соның нәтижесінде қазақ халқы үлгілі ұлт болды. Қазақ әйелі азамат әйел болды. Өйткені нағыз азамат-ты сол тәрбиеледі. бір қолымен бесікті, екінші қолымен әлемді тербететінін сезініп, елдік пен имандылықты ана сүтімен перзентіне сіңіре білді. ел болып еңсе көтергелі ұлтына үлгі ғана емес, ұран болған аналар легі азайған жоқ. сондықтан да ұлт болып ұйысқаны үшін қазақ ұлдарына қандай қарыздар болса, қыздарына да сондай қарыздар.

кешегі қазақ жұртының қалыптасқан құндылықтары қыз баланың, әйел-ананың ешбір жағдайда қорғансыз қалмауын қамтамасыз етті. туыстық қатынастар терең дамыған халқымызда әйел баласы жалғыз қалып көрген жоқ. «Қыз ағасыз, тон жағасыз болмайды», «Қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз қыз болмайды» деген мақалдардың өзі қыз баланың қашанда қорғансыз, жоқтау-сұраусыз бо-лып көрмегенін білдіреді.

ал асыраушысы жоқ отбасына келсек, «жесір ерден кетсе де елден кетпейді», «жетім көрсең, же-бей жүр», «аға өлсе, ініге мұра», «елде болса, ерінге тиеді» деп мақалдап, әрбір адамгершілік, туыстық қатынасты өз орнына қойған кешегі қазақ қоғамы

жетім мен жесірді қорғансыз қалдырмаудың қамын ойлап, тұтас бір қамқорлық институтын қалыптастырған болатын. астан – сыбаға, малдан – сойыс, егіннен кеусен беріп, кез келген жағдайда асыраушысы жоқ отбасына көмек көрсету бір рулы ел үшін айнымас дәстүр болған.

Дәстүрлі қазақ қоғамында әйелдерге қатысты қалыптасқан құрметтеу, құқық беру және қорғау секілді тұғырлы ұстанымдар бүгінгі таңда зайырлы қоғам құндылықтарына сәйкес жаңғыртылуы тиіс.

1. Қазіргі қазақ әйелі де кешегі аналар секілді азамат әйел болуға тиіс. «азамат болу» дегеніміз қоғам өмірінен ойып орын алу деген сөз емес. бесік тербетіп, үй шаруасында отырған әйел де азамат әйел бола алады. Өйткені, жоғарыда айтылғандай, нағыз азаматты тәрбиелей білсе, қазіргі қазақ әйелінің ең үлкен қайраткерлігі сол болмақ. «Әйелдің жақсысы еркектің жақсысынан да жақсы, еркектің жаманы әйелдің жаманынан да жаман» деген нақыл бар қазақта. артық жаралған адам әлемде жоқ, ал «әр қазақ – менің жалғызым» болып отырған біздің жағдайымызда, әйел-ер де-мей, ешқайсымыздың жаман болуға хақымыз жоқ.

2. Қазіргі қазақ әйелдері мен қыздарының қорғалуы тек құжат жүзінде қалмауы тиіс. ер аза-маттар секілді әйелдердің ақыл-ойы да негізінен орта жастарда өнімді жеміс береді. бұл – әйел-аналардың қоғам өміріне, ел қызметіне белсене араласатын кезі. Оның ақыл-ойының өзгелер тара-пынан пайдаланылуы да дәл осы кезеңде күшейеді. Отбасылық мәселелердің шарықтау шегіне жететін кезі де ата-ананың орта жастағы кезеңіне тұспа-тұс келеді.

сондықтан мемлекеттің отбасыға, ана мен балаға деген қамқорлығы тек жас отбасы мен жас аналармен шектелмеуі тиіс. Әйел-ана қамқорлыққа қай кезде де зәру. Өзінің мемлекетке керек екенін әрбір азамат сезінген жағдайда ғана әлеуметтік дерттер азаяды. «Мемлекеттің ең басты құндылығы

«ҚаЗаҚ ҚОҒаМыНДаҒы әЙЕЛ МәРТЕБЕсІ: КЕШЕ МЕН БҮГІН»

Айнұр ӘбдірәсілқызыҚР Дін істері агенттігі Діни оқу орындарымен байланыс және дінтану сараптамасы басқармасының бастығы, филология ғылымдарының кандидаты

50


– адам және оның құқықтары» деген абзал қағида сөз жүзінде қалып қоймауы тиіс.

3. Халықтың демографиялық жағынан өсуі қай кезеңде де әлеуметтік тұрмыс шарттарымен тікелей байланысты болған. Қоғам ең алдымен дүниеге келетіндердің емес, келгендердің қамын ойлап, жағдайын жасауға тиісті. нақты тұрмыстық проблемалар шешімін таппай тұрып, жаңа демографиялық толқын туралы сөз қозғау қиын. Қазіргі қазақ қоғамындағы әлеуметтік тұрғыдан ең аз қорғалған топ – жалғызбасты аналар мен әкесіз балалар. Өкінішке орай қазақ отбасының елеулі бөлігін дәл осы қорғансыз топ құрайды. ана мен балаға қамқорлық дегенде біз ең алдымен жартыкеш отбасыларды ойлауымыз керек. Қазір бұл бағытта көп жұмыстар атқарылып отырғаны белгілі, дегенмен ол бүгінгі қазақ отбасының жарты бөлігін қамтуға жетпей отыр. сондықтан ана мен баланың жай-күйін іргелі мемлекеттік бағдарлама шеңберінде қолға алып, ел аумағында жаппай жүзеге асыру тетіктерін қалыптастыру қажет.

4. Қазіргі қазақ қоғамы ер азаматтардың беделін көтеруге көбірек көңіл бөлінуі керек. Өтпелі кезеңнің сын-тегеуріндері салдарынан ерлердің қадір-қасиетінің төмендеуі, әкелер тәрбиесінің кемшіндігі орны толмас рухани зардаптарға соқтыруы мүмкін. Мектептерде білім және тәрбие беретін ер-азаматтар санының күрт азайғандығы жиі айтылып жүр. Мұның өзі ұл ба-лалар психологиясының қалыптасуына кері әсер етуде. Әке тәрбиесін дұрыс алмаған, «әкең келе жатыр» деген ескертуді естіп өспеген бүгінгі бала буын ертең ел басына келеді. ертеңгі ұлттың ерлік қасиеттері ересен болсын десек, бұл мәселеге қазірден көңіл бөлуіміз керек.

5. бүгінгі буында агрессияшыл мінездердің күшеюі бірінші кезекте рухани тәрбиенің әлсіреуінің салдары болып табылады. Рухани тәрбиенің кемшіндігін сөз еткенде, жауапкершіліктің бір ұшы тағы да өзімізге, әрбірімізге тіреледі. біз кінәлауға немесе ақыл айтуға емес, тәрбиелеуге асығуымыз

қажет. ал тәрбие дегеннің құрғақ ақыл айту арқылы емес, өз жүріс-тұрысың арқылы берілетінін ұмытпауға тиіспіз. «бала тәрбиесі бесіктен» болған соң, тәрбие мәселесіне әрбіріміздің жауапты екенімізді сезінуіміз қажет.

«біреудің баласы» деген ұғым болмайды. біреудің баласы – сіздің балаңыздың ертеңгі досы, жары, ұстазы, әріптесі, бір сөзбен айтқанда, оның тағдырын құраушы жандардың бірі. Қазір әсіресе орта буынның тәрбие ісіндегі жауапкершілігін күшейту қажет. бала тәрбиесі соңғы кезекке қалдырылмауы керек. бұл орайда бірінші кезек-те әйел-ананың отбасы өмірі мен бала тәрбиесіне көбірек көңіл бөлуіне тиісті мүмкіндіктер берілуі қажет.

Ғасырлар сынынан өтіп, сұрыпталып жет-кен ұлттық құндылықтардың ешбірі өзге ұлт дәстүрлерімен, ұстанымдарымен қайшы келмейді. Өйткені шынайы адамгершілік пен иманға негізделген құндылықтар ғана құнын жоймайды әрі өміршең келеді. Дәстүрлі қазақ қоғамындағы әйел мәртебесіне қатысты да біз дәл осылай пай-ымдай аламыз.

Ұлтының ұлағатты үрдістерін қазіргі таңда да көптеген қазақ әйелдері үздіксіз жалғастырып келеді. «Қазақ қызы» деген атқа лайық болудың өзі аз мәртебе емес. тегі бір татардың белгілі жа-зушысы Ғалымжан ибрагимов өткен ғасырдың басында «Қазақ қызы» атты романымен әйел-аналарымызға арнап әдеби ескерткіш соғып еді.түптің түбінде қазақ қызына арналып еңселі бір ескерткіш орнатылуы қажет сияқты.

ата-бабаларымызды сан ғасырлар бойы адамгершілік пен ізгілікке тәрбиелеп келген қазақтың ұлттық дәстүрлері келер ұрпақ үшін де мың жылға жетерлік рухани азық болмақ. бірақ күн санап жоғалтарымыз көбеймесін десек, сол руха-ни бұлақтың бітелуге айналған бастау көзі бүгіннен бастап аршылуға тиіс. бұл орайда «Ұлтыңды тәрбиелеймін десең, қызыңды тәрбиеле!» деген ұлттық ұстанымымызды ұлықтау өз нәтижесін берері анық.

51


Халқымыз қыз намысын қызғыштай қорғап, қыздарын алақанына салып, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай өсіріп, ананы қадір тұтқан. Қыз – болашақ асыл жар, ертеңгі отбасы ұйытқысы, аяулы ана, ақылшы әже деп білеміз. ана-ларымыз ұлт бақыты мен тыныштығын, отбасының татулығы мен шаңырақтың шайқалмауын, болашақ ұрпақ тағдырын, Отанын естен шығармаған. сондықтан қазақ халқы үшін ананың орны ұлық.

Қасиетті Құран кәрімдегі бір сүренің «Әйелдер» деп аталуы, «Әлем бейне бір қазына болса, соның ішіндегі ең қымбаттысы – әйел», «жәннат – ананың табанының астында», т.б. хадистерден ананың орны ислам өркениетінде қаншалықты биікке көтерілгенін білдіреді.

Ұлттық салт-дәстүр мен ислам діні, шариғат заңдылықтары көп жағдайда бірін-бірі толықтырып тұрады. Хадисте «Әрбір діннің мінезі бар. ислам дінінің мінезі – ол ұят» дейді. Ұят – қазақ әйелдерінің бойында жаратылысынан бар қасиет. Қазақта жоғарыда айтылған хадистің мәнін жалғайтын «Малым – жанымның садағасы. жаным – арымның садағасы», «Өлімнен ұят күшті» деген нақыл сөздер бар.

Қазақ халқы қыздарының дене бітімі қалыптаса бастағанда, яғни балиғат жасқа толғанда ұзын жең, етегі тобыққа дейін, дене бітіміне сәйкес жара-сымды етіп, желбіршектерімен қос етек көйлекті кең етіп тігіп кигізген. көйлектің сыртынан киетін ыңғайлы әртүрлі сырт киімдеріне ою-өрнек са-лып, әшекей бұйымдар тағып, шаштарын да асыл тастармен безендіріп, шолпы таққан. Шашбау, шолпы шаштың ұзын болып өсуіне, денесін тік ұстап, аяқтарын қатты баспай, әдемі жүруге бау-литын. біреудің көңілін өзіне аударып алмау үшін шолпының сыңғыры естілмейтіндей сыпайы жүріп-тұруы керек. Шариғатта қыз-келіншектер киетін киімнің түр-түсі, пішімі нақты айтылмаған. ислам тақуалық, имандылық киімін талап етеді. Қазақ тарихында жерімізге ислам діні Үііі ғасырларда келгенімен, бабаларымыз қыздарының бет-

жүзін тұмшалап, пәренже таққызбаған, қара ора-мал байлатып, қара көйлек кигізбеген. Қара киім қазақта қайғының белгісі. сондай-ақ, оны жаман ырымға жорыған. ақ түс, ашық түс – тазалықтың, бейбітшіліктің белгісі. аналарды «ақ жаулықты» деп атаудың себебі де бұрынғы заманнан аналарымыздың бас киімдерінің көбінесе ақ түсті матадан тігілуінен. Мысалы, кимешек, оның үстінен тартылған жаулық, күндік, орамал, сәукеле, т.б.

кимешек – қасиетті бас киімге жатады. кимешекті жас келін балалы болғанда киеді. бала емізген кезде омырауын көлегейлеп, көз тиюден, шаң тозаңнан, күннен, желден қорғайды.

Ұлттық киімнің қайсысын алсақ та, халқымыздың эстетикалық талғамының жоғары болғанын байқаймыз. Ұлттық киім – бай тарихи, мәдени мұра. Қазақ бақыт оң жақтан келеді, оңның тілеуі мол деп, киімді әуелі бисмилләсін айтып, оң жақтан киіп, сол жақтан шешкен. Осының өзі шариғат ережелерінің қағидаларымен үйлесімін тауып тұр.

тәрбие жағынан ата-бабаларымыздың сауаттылығы қазіргі бізден асып тұр. «бұтағы жа-ман теректен жақсы дән шықпайды», «анасын көріп қызын ал, аяғын көріп асын іш» деп тегін айтпаған. бала кемшіліксіз болсын десек, алды-мен ата-ана өзі тәрбиелі болуы керек. баланы сүйіспеншілікпен, мейіріммен тәрбиелеп, жақсы мен жаманды, күнә мен сауапты, адал мен арамды түсінікті тілмен үйрету керек.

ардақты пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «балалары-ңызды жақсы бағыңдар, оларды жақсы тәрбиелеңіздер» деп ескерткен. Өйткені әке-шеше балалары үшін алла алдында жауапты. ислами тәрбие ұлттық тәрбиеден алшақ емес. Халқымыз ежелгі заманнан-ақ өзінің ұлттық сипатын, тілі мен дінін, жақсы дәстүрлерін сақтап қалу үшін баланың жаны мен тәнін тәрбиелеуді бесігінен бастаған. «Өткенге топырақ шашсаң, болашақ саған тас атады» дейді. біз жетімін жылатпаған, жесірін қаңғытпаған қазақпыз. Қазіргі қарттар үйіндегі қазақтың қариялары, жетім балалар үйіндегі

«ҚыЗ – ӨМІРДІҢ ҚыЗҒаЛДаҒы»

Бақыт қажы ЕржанқызыҚазақстан қажылары қауымдастығыастана қаласы бойынша мұсылмананалар мен қыздар департаментінің төрайымы

52


жәутеңкөз сәбилер күннен-күнге көбеюде. Осының бәрі имансыздықтан, тәрбиенің әлсіздігінен туын-дап отыр.

бұрындары ата-ананы қартайғанда үйінің төріне отырғызып, ақыл-кеңесін сұрап, алды-нан кесе-көлденең өтпей құрмет көрсететін. ата-бабаларымыз: «Әке-шешең жынды болса, байлап бақ» деген. ата-анасы қандай жағдайда болса да, оларды бағып-қағып, құрмет көрсету – перзенттік парыз. «ниса» сүресінің 36-аятында: «алла тағалаға құлшылық етіп, құлшылықтарыңда Оған еш нәрсені ортақ етпеңдер. Әрі ата-анаңа жақсылық істеңдер» дейді. ал хадисте: «ата-анаға көрсетілген қарсылықтың жазасын өлместен бұрын тарттыра-ды» делінген. «Әке-шешенің жасаған дұғасы от пен суға батырмайды», «атаның ащы сөзі – өмірдің тәтті сабағы» деген сөздер осы өмірден алынған. алла тағаланың сынақ ретінде жіберген қиындықтарына шыдамдылық пен сабырлылық танытсақ, сонда ғана жақсылыққа жетеміз.

Халқымыз білім мен ғылымға келгенде де көштен қалмаған. Ұлы бабаларымыз өмірін бір мақсатқа – ғылымға арнаған. білім адамның толық жетілуінде жетекші роль атқарады. Халқымыз «ақыл азбайды, білім тозбайды» деген. бала жас кезінен бастап жақсы тәрбиемен қоса, жақсы білім алып өссе, еліне пайдасы тиетін дүлдүл маман иесі бола-ры анық. ата-ана баланың тек қана материалдық жағын ғана көздемей, тәрбие мен қоса білім алуы қашан да маңызды екенін ұмытпағаны жөн.

«Ұлттың тілі кеми бастауы – ұлттың құри бастағанын көрсетеді» (М.жұмабаев). баланың бойына бірінші ана тілін сіңіріп алып, сосын ғана әр бала өзінің қажетіне қарай өзге тілге жол ашуы керек. кейбір аналарымыздың өзі балаларына ана тілін үйретпек түгілі, өздері білмейді. ана тілін білмеген адам дәстүрді де біліп қарық қылмайды. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген. анасы қызымен тілін тауып, ашық сөйлесуі ке-рек. кімдермен дос болып, немен шұғылданып жүргенінен хабардар болып отыруы қажет. «Досың ақылды болса, өзің дана боласың. Досың ақымақ болса, өзің шала боласың» дейді қазақ.

Қазақта қызға тәлім-тәрбие беретін, қыздың үлгі тұтар жақыны анасынан кейін жеңгесі болған. жаны таза, парасатты, ақылды болса, жеңгесі де туған анасындай болып кетеді. бұл да халқымыздың ұзақ өмір тәжірибесінен қорытылып алынған. «Әкенің баласы үшін жақсы тәрбие беруден артық сыйы жоқ» деген тәлімді хадисті имам тирмизи риуаят еткен.

Құран кәрімде: «бір де кедейшіліктен қорқып, балаларыңды өлтірмеңдер. біз оларды да, сендерді де қоректендіреміз. Расында оларды өлтіру зор қателік. зинаға жоламаңдар. Өйткені, ол анық арсыздық және жаман жол. соған бейімделетін әртүрлі әрекеттерден аулақ болыңдар» дейді «исра» сүресі, 32-аятында.

аборт жасауда 15-18 жас аралығындағы бүлдіршін қыздарымыздың алдыңғы орында

тұруы, қазақ қыздарының зинақор, жезөкше бо-луы, сананы ақша билеген заманда тәнін сатып жүргендері қаншама. ата-бабамыз «Қызға – қырық үйден тыйым» деп, қыздардың тәрбиесіне бүкіл ауыл болып, ел болып атсалысып, жамандыққа ұрынып қалмасын деп, қамқорлық жасап, жауапкершілікпен қараған. бір ауылда бір қыз жа-ман жолға түссе, бүкіл ауыл-аймаққа ұят саналып, сын болған.

жасөспірімдер арасында өз-өзіне қол жұмсау (суицид) дерті де өршіп барады. Оның себебі: имандылық пен ұлттық, отбасылық тәрбиенің әлсіздігі, сырттан келіп жатқан неше түрлі зиянды, сұрқия ағымдардың әсері, әке-шешенің ішімдікке, нашақорлыққа салынуы, баланың жан-дүниесінің қоғамдық ортада, мектепте, достарының ара-сында қысым көріп, күйзеліске ұшыраған кезінде шығар жол таппай, тек өмірімен есеп айырысудың ең оңай жолы – өлімді таңдап, артында қалған әке-шешесіне үлкен қайғы-қасірет әкеледі. бұл туралы дінімізде қатты ескертулер айтылып, тый-ым салынған. «бақара» және «ниса» сүрелерінде олардың қандай азапқа түсетіндігі ескертілген. пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисінде: «кім өз жа-нын қандай затпен қиса, тозақта сол затпен азап-талады» делінген. сабырлылық, төзімділік қасиет нағыз иманды адамның бойында қалыптасады. Өмірде болатын қиындықтар – алла тағаланың сынағы. Қиындықты сабырмен жеңе білген адамға алла тағала жақсылығы мен кеңшілігін аямайды, иншалла.

көпке топырақ шашып, ауызды құр шөппен сүрте беруге де болмайды. жастарымыздың ара-сында ар-ұятын бәрінен жоғары қоятын, инабатты, иманды, ақылды, білімді, тәрбиелі балаларымыз да жетерлік. Ұлтты ұлт ететін ең бірінші – жанұя.

телеарналардағы, әсіресе, тәрбиелік мәні жоқ шетелдік көп сериялы кинолар, қоғамдағы түнгі клубтар, интернеттегі адамды азғыратын неше түрлі сайттар, атыс-шабыс ойындары, т.б. баланың сана-сезімін улайтын, кері тәрбие беретін орындарға әлі де тыйым салынбай келеді.

Қазақта «не ексең, соны орасың» деген мақал бар. жастарымызды рухани сауықтыру үшін имандылыққа, инабаттылыққа, отансүйгіштікке баулу, халқымыздың озық дәстүрлерін, тілін, дінін, ділін халық арасында кеңінен насихаттау қажет деп түсінемін.

бала тәрбиесінің нақты бағдарламасын әзірлеу қажет. Ол үшін, біріншіден, балабақшада ұлттық тәрбиеге көп көңіл бөлу, өйткені бүгінгі бала – ертеңгі ел болашағы. екіншіден, мектептер мен жоғарғы оқу орындарында «Қыздар» клубын құру арқылы өзіндік салт-сана, әдет-ғұрып, дәстүр рәсімдерін қалыптастыру, рухани мәдениетті наси-хаттау, әртүрлі тақырыпта сайыстар ұйымдастыру керек.

Үшіншіден, мектептерде имандылық үйірмелерін ашу.

53


төртіншіден, имандылық және ұлттық тәрбиеге байланысты оқушылар және студенттер ауди-торияларында бағдарлама бойынша тәрбие жұмыстарын жүргізу.

бесіншіден, патриоттық тәрбие шараларын ұйымдастыру. Мысалы: «Отан – отбасынан баста-лады», «Отанды сүю – иманнан», т.б. тақырыптар бойынша. Рухани патриоттық кештер өткізу.

алтыншыдан, «Ұлағат» атты кездесулер ұйымдастыру.

жетіншіден, сырласу кештерін ұйымдастыру.сегізіншіден, Оқушылар мен студент қыздарды

жетім балалар мен қарттар үйлеріне апарып, әсер ететіндей олардың жағдайларын жете түсіндіріп, оларға рухани, қайырымдылық, т.б. көмек көрсету.

тоғызыншыдан, тәжірибелі ұстаздар, дәрігерлер, психологтар, ата-аналар, Үкімет, мәдениет, қоғам қайраткерлерімен бірге отырып, тәрбиелік мәні бар бағдарлама жасау.

Оныншыдан, ақпарат құралдары арқылы имандылық тақырыбына арналған үгіт-насихат жұмыстарын жүйелі түрде жүргізу.

Он біріншіден, балаларға арналған ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып, имандылық тақырыбына арналған хабарларды телеарна арқылы жиі көрсету.

«ел болам десең, бесігіңді түзе» деген ұлағатты сөз бар. еліміздің келешегі жарқын болсын десек, жас ұрпақтың тәрбиесіне көп көңіл бөлуіміз керек. Ол үшін ұлттық және имандылық тәрбиенің дұрыс бағдарламасын жасай отырып, ел болып қолға алу қажет. Осы ізгі шараны жүзеге асыру – барша аналардың міндеті.

бүгінгі іс-шараны ұйымдастырушыларға алла тағаланың нұры жаусын, алла разы болсын! сіздерге зор денсаулық, баянды бақыт, ізгілік-ырыс, ынтымақ-бірлік тілеймін. Халқымызға амандық, елімізде тыныштық болсын!

«ОТаНДы сҮЮ – иМаННаН»

Ғалия Қайдауылқызы«киелі кимешек» қоғамдық қорының жетекшісі

«киелі кимешек» қоғамдық қорының жетекшісіпайғамбарымыз (с.ғ.с) жан берер сәтте де

өз үмбеттеріне: «Әйелдерге игі істер жасаңдар. Олардың хақтарын өтеңдер. Олар сіздердің шаңырақтарыңызда өмір кешуде және кепілдіктеріңде. аллаһтың бұйрығымен оларды серік болуға таңдадыңыздар, достық, махаббат уәдесін бердіңіздер. ешқашан сол уәдені естен шығармаңыздар» – деп өсиет қалдырған.

Демек, махаббаттың мәні – қорғай білуде.Әйел ең әуелі әулетінің түтінін түзу шығаратын

ана болуға міндетті. содан соң ақын да, әкім де болу еркінде. Қалай болғанда да, әйелді еркекке теңеу, теңестіруге ұмтылу – әспеттеу емес, кемсіту.

Ұл тақылеттес қыздар бойжеткенде де, тұрмысқа шыққанда да «әйел бола алмай» психологиялық кедергілерден әбден азап шегеді. бір кездегі жаздың аптабы, қыстың аязында жалған қошеметтің желеуімен арзан жұмыс күшіне айналған әйелдің әсері бүгінгі ұрпақтың санасында көрініс тапты.

Әмәнда ұлын ұлықтайтын жұрт қыздарының да қадіріне жетеді.

алла тағала тарапынан адамзатқа түскен ақырғы дін – әу бастан қазақтың дүниетанымына сәйкес болғандай. көшпелілер мен бәдәуилер, құлазыған бұйрат құм мен сағымды сары дала, жырау – жыр-шылар мен мұхаддис шайырлар, шешендік өнері, тағы басқа жан-дүниеміздің ұқсастығы. айталық,

54


«Мың бір түндегі бір ертегінің соңында қатал ханның ақылды уәзірі: «аллаһ бізге ерік пен жігер сыйлап жаратты, біз істегіміз келген істі істейміз, егер көңіліміз жатпаса, ол әрекеттен бас тартамыз» – дейді. бұл бабаларымыздың: «пейіліңе қарай – пейішің» деген сөзінің баламасы емес пе?

көшіп жүрген, көшкен сайын айбыны өсіп жүрген түркі мәдениетінің түп қазығы, көктегі бір тәңіріне жалбарынған құнарлы қазақ жеріне «жаратушы – жалғыз алла тағала» қағидасымен исламның құнды дәнегі егілген. Дін көгеріп-көктеп, өсіп-өнді, өркен жайды, «таңмен таласпа, тал түсте далада жүрме, бейуақытта ұйықтама» деген тый-ымдар мен «ерте тұрған еркектің ырысы артық» деген аталы сөзі намаз уақытынан хабардар етіп тұрған жоқ па?

Демек, дәстүр деп отырғанымыз ежелден келе жатқан мәдениетіміз болса, дін деп отырғанымыз, ұлтымыздың мыңжылдықтар бойына ешбір арнаға ауып кетпеген исламның дәйектерінің баламасын даналық сөздеріміздің баламасынан табу қиын емес. Ол үшін асыл дініміз бен ана тіліміздің қадірін қатар сақтауымыз қажет.

кейбіреулер айтып жүргендей, ислам қазақтарға таңылған дін емес, пейіліне қарай табылған дін. Шамандық болса шалып өткен бір елес қана.

бір кезде моңғолдың берке ханы мен оның әскері исламды қабылдағанын, ғасырлар бойы жерімізге шапқыншылық жасаған қалмақтармен қыз алы-сып, қыз беріскенімізді есепке алсақ, тұрмыстағы әртүрлі әдеттерден үрім-бұтағымыздың бойында шамандықтың қалдығы болуы әбден мүмкін. егер, бізде шаманизм діндік дәрежеге жетсе, олардың адамды жерлемейтін әдеті жұғар еді. керісінше, мүрделер мен қорымдар, күмбездер мен молалар бар. Осының өзі бар күдікті сейілтері сөзсіз.

көк тәңірінің аллаһ екендігін Құран кәрімнің «көзіңді ашып – көкке қара» дейтін аяты айқындайды.

исламды қабылдаған әр ұлттың ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрі бар. Дәстүр мен діннің ұқсастығы туралы бір ауыз сөзбен қысқа қайыру – қиянат , ұзын-сонар айта беру – күнә. Өйткені білгеніміз – бір тоғыз, білмегеніміз – тоқсан тоғыз. біздің талабымыз – білуге ұмтылу ғана. бір ғана ақиқат ислам діні, ислам мәдениеті түркі дүниесін әлемдік өркениеттің өріне шығарған, эмбриоло-гиядан астрологияға дейін қамтылған құдіретті кітап Құран кәрімді оқып үйренуді алла тағала халқымызға нәсіп еткендігі. Дәстүріміз бен дінімізді бөле жаруды жаратушы құптамайды деген сөз. Шариғатымыздың: «кез келген ұлт пен ұлыстың дәстүрі исламның негізгі қағидаларына қайшы келмесе, ондай әдет-ғұрыпты сақтап, дамыту ке-рек» деген кеңшілігі – осының айқын дәлелі.

Әлемге әйгілі жазушы Дж.бернард Шоудың көрегендікпен айтқан «ислам – бүкіл адамзаттың құтқарушысы» деген сөзіне қосылып, имандылықты ұлттық сананың шамшырағы етіп биіктетуден артық салт-дәстүр болмас деймін.

Қазіргі күні қос-қостан әйел алу етек алып ба-рады. негізі, бірінші қосағының назасына ұшырап, наласына қалмау үшін еркек рұқсат алғаны жөн. «Әйел алғыштар» өз әрекетін ақтау үшін, ар-зан қылжаққа айналдырып, «пайғамбарымыз да пәлен әйел алған деп, пайғамбар жолын ұстанған болады. заманның пайғамбар заманы емес, өзінің пайғамбарлықпен шендеспейтіндігінде ша-руасы жоқ. пайғамбарымыз (с.ғ.с.) әйелдің санын көбейту үшін емес, сауап үшін үйленгенін, бәрін тең ұстағанын біле бермейді.

Әйел ауыстырғанда еркектің алдымен есіл-дерті сыртқа ауып, ниеті далаға кетеді. бұл жағдай перзенттеріне жағымсыз әсер етіп, баланың қуаты ортайып, тілеусіз, қорғансыз қалып бәле-жалаға ұрынғыш болады.

«кіммен қарайсаң, сонымен ағар» дейді қазақ даналығы. алладан бұйырған оң некесін «талақ» етіп, панасыз да шарасыз перзенттерінің қөңілін құлазытып ойын оңға, санасын солға бөліп, «Қара киіздің» (қазақ бірінші әйелді солай атайды) қадірін кетіріп «ақ киіздің» (келесі әйел) көңілін табам деп өзін де, өзгені де сарсаңға салып жүрген «көп әйел алғыш, көшпенді күйеулерді» серілік емес, күнәһар, тіпті қылмыскер деп тану керек. аталарымыз бірнеше әйел алса, мұсылмандықты желеу етпеген, жесірін қаңғыртпай, жетімін жылатпай ел болудың қамын ойлаған. Қазіргі көп әйел алу екі әйелден аспайды. Онда да біреу желіккеннен, кейбіреуге еліккеннен, болмаса, біріншісінен зеріккеннен ала-ды. «екі сиыр айран, екі қатын ойран» – демекші, асқар аға тоқпанұлы марқұм хал үстінде жатқанда: «екі қатынның басы қосылса есіңнің кеткені, екі аурудың басы қосылса ажалыңның жеткені» – деп ой түйіп кеткен еді.

сондықтан, сұрықсыз әйел жоқ, күтімсіз әйел бар дегенді тереңдетсек,бір әйелден бәйбіше де, нақ сүйер де, ақылшы да, дос та, қабағыңа қарайтын, керегіңе жарайтын асыл ана да жасауға болады. белинский: «жұбайыңды қартайған кемпір болған шағында да жақсы көре білуге жас күніңнен даярлан» депті.

пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «кімде-кім әйелдің жа-ман пейіліне сабыр етсе, аллаһ ол адамға аюпқа (ғ.с.) берген сауапты береді. сол сияқты ерінің жа-ман пейіліне сабыр еткен әйелге де перғауынның әйелі Әсияға берілген сауап жазылады», – деген.

Хадисте: «Қабырстанға барып зиярат етіп тұрыңдар, ол естеріңе ақиретті салады» делінген. бұл қазақтың «Өлі разы болмай, тірі байымайды» деген ұстанымына сәйкес келеді.

Қазақ қашаннан да мұсылман жұртының санатында болғандықтан, салт-санамыздағы айырмашылықтан гөрі ұқсастықты іздеп тапқанымыз жөн болар.

пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «некелесу – менің жо-лым, кімде-кім жолымнан бас тартса, үмбетім емес» – деген. ал «Үйленудің ең қайырлысы – жеңілдікпен орындалғаны» – дейтін түйінді сөзі, біздің «теңін тапса, тегін бер», – деген тілегімізбен астасып

55


жатқан жоқ па? исламдағы «Мәһар мұғажжал» қазақтың «үкі тағу», «сырға салу» салтына ұқсас деп ойлаймын. ежелден келе жатқан «құдалық» деген сөздің мағынасы қауым болып қаумалып қыздың отырып, ұлдың «сүр бойдақ» атанып өтуіне жол бермейтін, ұрпақтың өсіп-өнуіне жағдай жасайтын қасиетті мұра.

Қазақ баласын қазіргідей, үй болу әркімнің өз еркі деп бетімен жібермеген. табиғатпен рухы үндескен, жаны үйлескен бабаларымыз түз тағыларының өзі ұрпақ қамына кірісерде арам тер, артық майынан арылып, судың тұнығын, шөптің шүйгінін қорек етіп бәсекеге түсетініне зер салып, тағылым алған. «Қызылды қызыққа, ұзынды ұлыққа жұмса» – деп бозбала мен бойжеткенге ерекше көңіл бөлген.

арабтарда қалыңдыққа мәһр беріледі, ал бізде «қыздың қалың малы» деген жоралғы бар.

«Қыздың малын қынға сүрт» деп мәрттік танытқан қазақ, үкілеп төріне отырғызған қызын бұлдап араны ашылмаған. Дәстүрдің озығы да, тозығы да бар емес пе?! Қазіргі салт деп жүргеніміз әркім өз ыңғайына қарай ойлап шығарған жол-жоралғы ғана. заманына қарай амалын жасап, салтымызға да, санамызға да салмақ түсірмейтін жағын ойлаған жөн. Өкінішке қарай, осы уақытқа дейін әдет-ғұрпымыздың бір жүйеге түсірілген үлгісі жоқ. Құда-құдандалы болған жиын-тойларда кейде шүберек-шаршының төңірегінде кикілжің шығып, әркім «өз ауылының салтын» салмақтап, ақыры дауға айналып жатады. Осындайда, «әттең ауыл-аймақ қана емес, иісі қазаққа ортақ мәнді де сәнді ереже керек-ау» дейсің...

исламда артық шашылуды ысырап санайды. пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өсиетіне жүгінсек: «Үйлену тойында дастарқан жайып, той жасау сүннет, екінші күнгісі – абыройын асыру, ал үшінші күнгісі – құр мақтаншақтық, даңғаза, даңғойлық» делінген. Демек, той жасау шабылып, шашылу емес, некелі болғаныңды ел-жұртқа жария ету. бұл біздің ұлтымызда «беташар тойы», яғни, жас келінді кел-ген жерімен таныстырып, келін болып түскеніне, некелену рәсіміне куә болып, өсиет, өнеге тыңдау болуы керек. Осындай жақсы ниеттің аяғы дарақы «көңіл көтеруге» ұласып, тойдың бағасы ішілген ішімдікпен өлшенетін әдеттен алыстайтын уақыт жетті. Шала мас ата-анадан шалажан сәби туыла-тынын есте сақтаған жөн. Әрине, бұл – исламға үш қайнаса сорпасы қосылмайтын көргенсіздік.

Қазақта: «Қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз күйеу жоқ» дейді. «Қызы бардың назы бар» дегенге кел-сек, ел арасында: «бай мен бай құда болса ара-сында жорға жүреді, кедей мен кедей құда болса арасында дорба жүреді, бай мен кедей құда болса арасы зорға жүреді» деген сөз бар. Демек, қатып қалған қағида жоқ. кім-кімде болса көрпесіне қарай көсіледі. Осыған орай, бір әңгіме ойға оралып отыр. тарихта аты қалған кіші жүздің байсақал атты байының әлпештеп отырған қызына орта жүздің атақты бір адамы «жаушы» жіберіпті. байдың жылы

қабақпен қарсы алғанына көңілі толған жігіттер қалың мал мөлшерін сұрайды. сонда байсақал қызының сәукелесін беріп тұрып: «Қызымды малға айырбастамаймын, тек қана осы сәукеленің құнын қайтарсаңдар болды» дейді. сонда, күйеу жағының құдалары бір ғана бас киімді бес жүз жылқыға бағалаған екен. Мәшһүр жүсіптің еңбектерінен жеткен бұл дерек «алмақтың да салмағы бар» де-генге саяды. ал сәукеле – қыз төркінінің талғамы мен танымынан хабар беретін ишара сөз.

ислам шариаты бойынша маһрам туысқа жа-татын адамдардың бір-біріне үйленуіне тыйым салынған.

Қазақ жеті атаға толмай қыз алыспаған. классикалық демографияда жиырма бес жыл – бір ата десек, жеті ата – жүз жетпіс бес жыл. Одан әрі «қарындасыңды алуға асықпа» деп тағы бірнеше буын ауысады.

Осыдан бес ғасырдан аса уақыт бұрын Әз жәнібек ханның жарлығымен «жеті атаға толмай қосылған қыз бен жігітке өлім жазасы кесілсін» де-ген кесімді үкім шығарылған. Демек, осы бұйрықты бұзбасақ, қазақ қан жаңғырту үшін өзге ұлттың өкіліне некелесетін мәжбүрлік жоқ. негізі бөліну үшін емес, қайта айналып қосылу үшін ру сұрасып, тек біліскеннің зияны болмайды.

пайғамбарымыздың: «адамдар бұзылып кетті» деген сөзді естісең сол адамның өзі бұзылғаны» дейтін хадисі «көпті жамандаған көмусіз қалады» деген ескертудің баламасы емес пе?! айтпағымыз, бұзылған салт жоқ, бұра тартқан «білгіштер» бар.

тағы да ислам мен дәстүріміздің астасып кеткен ұғымы – ақ бата. «аталы сөз – баталы сөз» – де-ген бұрынғылар. Құдаласуды кейде баталасу деп те атайды. «ақ баталы, қызыл қанды құдамыз», «ақ батадан аттауға болмайды» деген сөз тіркестері осыған байланысты айтылған.

Халифа алтай атамыздың айтуынша «бата» де-ген араптың «Фатиха» сөзінен шыққан. «Фатиха» сүресі – Құран кәрімнің беташар сүресі, «Құранның кілті». ал, екінші ұғымы – дұға. «баталы құл ары-мас...», «көп тілеуі – көл» деп той-жиынның бас-аяғында баталар берілуінің мәнісі осында.

пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) «Дұға – ғибадаттың жілік майы» – деген тұжырымы бар. ескеретін бір жәй, бата-дұға айтылғанда алла тағаланың есімі қосылмай, «өйтуіне бүйтуіне тілектеспін» деу бос сөз, жәй пікір ғана.

«Әр істе орташа болу керек» деген исламдық қағидаға сай, «қыз бақыты кісі босағасында ашы-лады» екен. Олай болса қыздарымызға қалыңды көп сұрап бұлдамай, кәдесіз қадірін де кетірмей неғұрлым ертерек теңімен қосып қойсақ, қырыққа келіп, сүбесі қалыңдаған сүр бойдақ қыз бен жігіттеріміз азаяр еді.

Өкінішке орай, кейбір «діндәр» болып көрініп, шариғат жолын уағыздап жүргендердің ара-сында «қолынан келіп тұрғанда қонышынан ба-сып» бірнеше некені кезектесе қиғызып, көңіліне жақпаса «талақ» дей салып, «аманат» перзенттерді

56


алданып қалған әйелге арқалатып, алланың да, адамның да, заңның да алдында жауап бергісі келмейтіндер кездесіп қалады.

«Өзің диуанасың, кімге пір боласың» дейді мұндайда. сыбырды Құдай естімей ме? Дінімізді рухани дәрмен етуге уағыздап жүргендердің «өмір салты» осылай болса, «тақуалықты» кімнен іздейсің. білместің ісіне жаратушы иеміз кешіріммен қарайтын шығар, ал, біле тұра осылай жасағандардың нәпсісінің аранын ақиреттің үкімі тойдырады.

бұл дүниенің сынағы, ол дүниенің сұрағынан қорықпай аманат арқалап жүру оңай міндет емес. «аманат, аманатқа қылма қиянат» деген сөздің астарында үлкен жауапкершілік жатыр. пайғамбарымыздың: «жесір мен жетімге жәрдем беру – аллаһтың жолында күресумен (соғысумен) немесе түнімен ғибадат етіп, күндіз ораза тұтқанмен бірдей сауап» деген.

«аманат перзент» дегеннен шығады, қазақ салтында емшек сүті болмаса да, ешкінің сүтін беріп «Құдайдан басқаның ортағы жоқ» деп баланы бауырға салу ертеден келе жатқан салт.

пайғамбарымыздың да сүт анасы Халима ана-мыз болғандығы тарихтан белгілі. азан шақырып сәбидің атын қойған, жастардың некесін қиған, имандылық жолына баулыған тілеулес адам-ды жақын тартып, «рухани әке» дейтін де дәстүр бар. «кіндік шеше» (аққол ана), «мұрындық ана» (келін түсіргенде ауылға бастап әкелетін беделді бәйбіше), «өкіл әке-шеше» дейтін тумаса да, туғандай жақындары болады. Әсіресе, «кіндік шешенің» орны ерекше.

Құран кәрімде: «еркек – әйелге тірек» деген. Яғни, еркек – әйелдің алдында қалқан, артында – қорған болуы керек. «еркек дауысты әйелде ұят болмайды, әйел дауысты еркекте қуат болмайды» деген де сөз бар.

тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, бүгінгі буын ертеңгі ұрпақтың ата-тегі екенін естен шығармай, рухани уызына жарыған, дамыған жұрттың қатарына қосылып, арлы да нәрлі ел болуды алла тағала бұйыртсын деп тілейміз. «Өз тарихын мойындамаған ұлт, әкесін мойындамаған ұл» дейді Шығыс даналары. ата діні мен игі дәстүрін сақтаған халықты рухани апат айналып өтеді.

«әЙЕЛ ЖәНЕ ДІН» ФОРУМыНыҢ ҚаРаРы

Қазақстан Республикасы президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссия, Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігі, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, «Қазақстанның іскер әйелдер ас-социациясы» республикалық қоғамдық ұйымы бірлесе ұйымдастырған «Әйел және дін» фору-мына қатысқан мемлекеттік қызметкерлер, ҚР парламенті Мәжілісінің депутаттары, ғалымдар, жОО-ның студенттері мен оқытушылары, қоғам қайраткерлері, ақын-жазушылар, журнали-стер, дін қызметкерлері, қоғамдық бірлестіктер мен қайырымдылық қорларының өкілдері, көп балалы батыр аналар Ұлт көсемі, Қазақстан Республикасының президенті нұрсұлтан Әбішұлы назарбаевтың гендерлік саясатты жүзеге асыруға, әйелдердің отбасындағы және қоғамдағы мәртебесі мен ролін арттыруға бағытталған саяси қадамдарына белсенді түрде қолдау білдіреді.

Форумға қатысушылар 2012 жылдың 30-31 ма-мыр аралығында астанада өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің IV съезінде «Дін және

әйел: рухани құндылықтар мен заманауи қатерлер» атты арнайы секцияның жұмыс жүргізіп, қазіргі қоғамдағы әйелдерге қатысты өзекті мәселелерді талқылауының ерекше маңызға ие болғандығын атап көрсетеді.

жиынға қатысушылар дін және әйел тақырыбын қоғамдық-саяси ғылымдар негізінде талқылау үшін пікірталас алаңын ұйымдастыруды, зайырлы қоғамның дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыру қажеттілігін өзекті деп таниды.

Қоғамдық құндылықтар дағдарысы мен жаһанданудың керітартпа қауіптері тұрғысынан алғанда әйелдің рөлі мен орны туралы мәселе айрықша маңызды болып отыр. жиынға қатысушылар қазақ жеріндегі дәстүрлі ислам құндылықтарын құрметтей, ұлт тарихы мен салт-дәстүрін қастерлей отырып, қазақстандық әйелдің заманауи әрі зайырлы келбетін мақұлдайды.

ислам дінінде әйел мәртебесіне айрықша орын берілгенін тани отырып, ұрпақ тәрбиесі мен қоғам өміріндегі, имандылық ұстанымдары мен отбасылық құндылықтарды сақтаудағы, жас ұрпақ

57


бойына дәстүрлі рухани құндылықтарды сіңіре от-ырып тәрбиелеудегі әйел-ананың орнына жоғары баға береді.

Форумға қатысушылар дін және әйел тақырыбының кең ауқымды мәселелерін қарастырып, пікірталас барысында көтерілген мәселелердің маңыздылығын пайымдай отырып, төмендегі шараларды ұсынады:

– қазіргі таңдағы қазақстандық әйелдердің отбасындағы, қоғамдағы, саясаттағы мәртебесін әлі де көтере түсу бағытында шаралар жүргізу;

– мемлекет пен қоғамға: әйел ананың қоғамдағы жалпыадамзаттық құндылықтардың да-муы мен ұрпақ тәрбиесіндегі ерекше рөлін ескере отырып, оның отбасылық және қоғамдық тәрбие үдерісіне белсене араласуына қажетті жағдайлар туғызу;

– «Қазақ тарихындағы әйелдер келбеті», «зайырлы мемлекеттегі әйел және дін», «ислам дініндегі әйелдің орны», «исламдағы діндар әйелдер келбеті» тақырыптарында арнайы зерттеу жұмыстарын жүргізіп, нәтижесін қоғам өкілдеріне кеңінен таныстыру;

– отандық зайырлы және діни ұйымдардың әйелдер, отбасы және неке мәселелерін көтеруге және жариялауға бағытталған жұмыстарын жан-дандыру;

– дәстүрлі отбасылық құндылықтарды сақтай отырып, қоғамды рухани дамытуға бағытталған

арнайы теле-, радиобағдарламалар мен басылым-дарды әзірлеп, жарыққа шығару;

– жастар тәрбиесі, соның ішінде қыз бала тәрбиесі мен олардың құқықтарын қорғау мақсатында халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру;

– әйелдер арасында діни фанатизмнің таралуының алдын алу мақсатында дін қызметкерлерімен және зиялы қауым өкілдерімен бірлесе отырып, оқу орындарында және басқа да мақсатты аудиторияларда кездесулер мен дәрістер ұйымдастыру.

Форумға қатысушылар қоғамның қазіргі даму жағдайында қазақ қыздарын ұлттық дәстүр мен дүниетаным негізінде болашақ ұлт анала-ры ретінде дайындап, оларға заманауи озық құндылықтарды қоса игеруге ықпал ету мақсатында Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде «Қыз жібек» клубын ашуды және осы бағыттағы үрдісті басқа жоғарғы оқу орында-рында жалғастыруды ұсынады.

«Әйел және дін» форумына қатысушылар форумның жоғары деңгейде ұйымдастырылғанын және өткізілгенін атап өтіп, ұйымдастырушыларға өзекті тақырыпқа қатысты мәселелерді талқылап, пікір айтуға мүмкіндік берілгені үшін ризашылықтарын білдіреді.

Алматы қаласы, 2013 жылғы 4 наурыз

58


«ҚаЗаҚсТаНДаҒы ДІНи сЕНІМ БОсТаНДыҒы» аТТы ХаЛыҚаРаЛыҚ КОНФЕРЕНция

2013 жылдың 19 наурызында астана қаласында ҚР Дін істері агенттігі ҚР сыртқы істер министрлігімен бірлесе елордадағы еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы орталығы және дипломатиялық корпус өкілдерінің қатысуымен «Қазақстандағы діни сенім бостандығы» атты халықаралық конференция өткізді.

аталмыш шараға ҚР парламенті депу-таттары, халықаралық сарапшылар, ғылым қоғамдастығының өкілдері, діни бірлестік және

азаматтық қоғам институтының жетекшілері мен баҚ қызметкерлері қатысты.

конференцияны өткізудің басты мақсаты, Қазақстанның діни сенім бостандығына қатысты азаматтардың құқықтарының сақталуы жолындағы жетістіктерді көрсету. еліміздің бҰҰ жанындағы адам құқықтары жөніндегі кеңес құрамына кіруі, Қазақстанның діни сенімді еркін таңдауды қамтамасыз етудегі жетістігінің халықаралық дәрежеде мойындалуын көрсетеді.

конференцияның жалпы отырысында ҚР Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат лама Шариф, ҚР ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Үсен сүлеймен, ҚР президенті жанындағы адам құқықтары жөніндегі комиссия төрағасы, ҚР парламенті мәжілісінің депутаты Қуаныш сұлтанов, канада парламентінің мүшесі Дэкэрт боб және астана қаласындағы елші, еҚыҰ орталығының басшысы наталья зарудна сөз сөйледі.

ҚР Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат лама Шариф өз баяндамасында «діни сенім бостандығы-демократиялық қоғам қызметінің қажетті талабы, адам құқығы мен бостандығы элементтерінің бірі. Қазақстан көпұлтты мемле-кет болғандықтан сенім бостандығы өзекті бо-лып қала беретінін» атап өтті. жас Қазақстанның алғашқы заңнамалық актілерінің бірі 1991 жылы қабылданған «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» заңы екеніне тоқталып, құжат тәуелсіз Қазақстанның конфессияаралық саясатын белгілеп бергенін атап өтті. «20 жылдың арасында конфессияаралық кикілжіңдердің бол-дырмау көп этникалық, көп конфессиялы мем-лекет үшін аса маңызды. Мұнан бөлек, Қазақстан халықаралық деңгейде аумақтық, құрылықтық және әлемдік диалогтар алаңын өткізудегі баста-машы ретіндегі имиджге иеленді»,-деді. Мәселен, астанада Әлемдік және дәстүрлі діндер жиынын өткізу дәстүрге айналған.

конференцияның жеке отырыстарында «Діни сенім бостандығының саяси-құқықтық аспектілері» және «Діни сенім бостандығының құқықтық орындалуының тәжірибелік аспектілері» тақырыптары талқыланды. Отырыстарда канада діни бостандық кеңсесінің басшысы Эндрю беннет, адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың жетекшісі Вячеслав калюжный, «астана консалтинг Орталығы» ҚҚ жетекшісі алия Дуганова, философия ғылымдарының докторы, профессор, РФ президенті жанындағы халық шаруашылығы және мемлекеттік қызмет акаде-миясы халықаралық қатынастар кафедрасының меңгерушісі семед семедов баяндама жасады.

59


Діни сенім бостандығы – бұл демократияшыл қоғамның іс-әрекет етуінің қажетті өмірлік шарты, адамның құқықтары мен бостандықтары жүйесінің негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Діни сенім бостандығы мәселесі көпконфессиялық мем-лекет саналатын Қазақстан үшін әрдайым маңызды болып қала бермек.

Міне, соңғы 20 жылдың ішінде Қазақстан дін сала-сында демократиялық негіздерді бекіту жолындағы өзінің жеткен жетістіктерімен мақтанады. Қазақстан Республикасы конституциясының 22-бабында «Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар» деп анық көрсетілген. ар-ождан бостандығы – бұл жеке адамның ажырамас абсолюттік құқығы бо-лып табылады және ешбір жағдайларда шектеу-лерге жатпайды.

Діни сенім бостандығы феноменінің маңыздылығы халықаралық тәжірибеде де танылған. 1948 жылы бҰҰ қабылдаған жалпыға бірдей адам құқығы жөніндегі декларацияның 18-бабында «Әркімнің ойлау, ар-ождан және дін бостандығына құқығы бар» деп көрсетілген.

жалпыға бірдей адам құқығы жөніндегі декларацияның 29-бабында заңда тек қана басқалардың құқықтары мен бостандықтарын тиісінше тануды және құрметтеуді қамтамасыз ету және демократияшыл қоғамдағы адамгершілік, қоғамдық тәртіп пен жалпы әл-ауқат талаптарын қанағаттандыру мақсатында белгіленген адам құқықтары мен бостандықтарын шектеулерге ғана жол беріледі.

Қазіргі кезде Қазақстанда дін саласындағы сараланған мемлекеттік саясат және діни конфессиялардың бір-бірімен және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылы жүргізілуде. Қазақстан Республикасы – зайырлы, демократиялық мемлекет және мұнда әрбір адамға ар-ождан бостандығына кепілдік беріледі, сондай-ақ барлық конфессиялардың ұстанушылары заң алдында тең.

жас Қазақстан мемлекетінің алғашқы заңнамалық актілерінің бірі – Қазақстан Республи ка сының 1991 жылғы «Діни сенім

бостандығы және діни бірлестіктер туралы» заңы болып табылады. бұл заңда тәуелсіз Қазақстанның конфессиялық саясатының жоғарыда көрсетіл- ген басты қағидаттары белгіленген еді. конфессияаралық тұрғыдағы келіспеушіліктердің мүлде болмауы – өткен 20 жыл ішіндегі басты жетістігіміз десек артық болмас. ал бұл көрсеткіш полиэтникалық, поликонфессиялық мемлекет үшін өте маңызды. Одан басқа, Қазақстан өзін халықаралық майданда ғаламдық біріктіруші, өңірлік, континентті және әлемдік деңгейдегі сұхбат алаңдарының бастамашысы ретінде таныта білді. Қалай болғанда да астанада өтетін Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съездерін өткізу дәстүрі Қазақстанның жаһандық брендіне айналды.

алайда, уақыт көрсеткендей, аса демократиялық діни заңнамада іске асырылған діни сенім бостандығы қағидатын дәріптеу – белгілі бір деңгейде еліміздің Қазақстанға дін атын жамылған экстремизм мен терроризмнің еніп кетуі, халықтың дәстүрлі құндылықтарының бұзылуы сияқты бірқатар сынақтар мен жаңа қауіп-қатерлер ал-дында әлсіз болуының себебіне айналды.

Мұндай жағдай 2011 жылдың қазан айын-да «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа заңын қабылдауға себепші болды. заңда мемлекеттің діни алаңда болып жатқан үдерістерге белсенді қатысуына қоғам тарапынан қойылатын талаптар қамтылған. ең алдымен, кейбір тарихи-мәдени нақты болмыстарды ұғынудың және көпшіліктің мойындауының қажеттілігі белгілі болды. Міне, сондықтан да заңның преамбула-сында Қазақстан тарихында ханафи бағытындағы исламның және православтық христиандықтың тарихи рөлі айрықша көрсетілген. бұл зайырлы мемлекет бола тұрса да, стратегиялық маңызды бұл саланың өзекті проблемаларын шешуден бой-ын аулақ ұстай алмайтын елдің діни саясатында белгілі бір басымдықтарды белгілеу мақсатында жасалып отыр. жетекші дінтанушылардың пікірінше, дәстүрлі болып саналатын ислам мен православ діндерін догматизмдегі барлық

«ҚаЗаҚсТаНДаҒы ДІНи сЕНІМ БОсТаНДыҒы» аТТы

КОНФЕРЕНциясыНДаҒы БаяНДаМа


60


айырмашылықтарға қарамастан, әлеуметтік-саяси аспектіде, олардың мемлекет институтына деген қарым-қатынаста ұқсастығы байланыстыратынын айта кеткен жөн.

біздің ойымызша, мемлекеттің дінге қатысты саясаты ар-ождан бостандығы конституциялық қағидаттарын және заң алдындағы барлық діни сенімдердің теңдігін іске асыруды қоғамдық қауіпсіздік мүдделерін қамтамасыз етумен, Қазақстан халқының тарихи-мәдени мұрасын, оның дәстүрлі рухани құндылықтарын сақтау мен дамытуға баса назар аударумен тығыз байланы-стыру қажет.

Мемлекет өз алдына бостандықты теріс пайдалануға жол бермеуге және жеке тұлғаға, қоғам мен мемлекетке төнетін қауіп-қатерлердің алдын алуға жағдай туғызатын тиімді құқықтық тетіктерді құру мақсатын қойды. бұл жерде әңгіме кейбір радикалдық, экстремистік сипаттағы ұйымдардың құқыққа қайшы қызметі жайын-да, өшпенділік пен алауыздықты өршітуге, дінге көзқарасына байланысты немесе қандайда бір әлеуметтік топта болғаны үшін адамның не оның топтарының ар-намысын қорлауға бағытталған қызмет жөнінде болып отыр.

Одан басқа, Қазақстан заңнамасында ел аумағында отбасын бұзушылықпен, денсаулық пен имандылыққа нұқсан келтірумен ұштасатын діни бірлестіктер қызметіне жол берілмейтіні туралы ережелер бар.

бұл қағидаттар 2011 жылы қабылданған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының тұжырымдамалық негіздері болды.

заң қабылданған уақыттан бері елімізде діни қатынастарды реттейтін жаңа құқықтық база қалыптасты. 2012 жылы діни қызметтің және діни бірлестіктердің жұмыс істеуінің құқықтық аспектілерін реттейтін заңға қосымша нормативтік құқықтық актілер қабылданды. атап айтар болсақ, Үкімет тарапынан мынадай қаулылар қабылданды:

– миссионерлік қызметті жүзеге асыру;– дінтану сараптамасын жүргізу;– ғибадат үйлерін салуды және ғибадат

үйлерін, ғимараттарын діни бірлестіктерге беруді келісу;

– республика аумағындағы шетелдік діни бірлестіктердің қызметін, шетелдік діни орталықтардың Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауын келісу.

Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңында діни бірлестіктерді құрудың, мемлекеттік тіркеудің, қайта ұйымдастыру мен таратудың тәртібі бір жүйеге келтірілген.

аталмыш заңға сәйкес Қазақстан аумағында әрекет еткен барлық діни ұйымдар 2012 жылдың 25 қазанына дейін міндетті тіркеу немесе қайта тіркеу үдерісінен өтуге тиіс еді және де бәрі ойдағыдай өтті.

Діни бірлестіктерді тіркеу мемлекет үшін де, қоғам үшін де діни бірлестіктер қызметінің айқындылығын, ашықтығын қамтамасыз ету үшін қажет болды. жаңа заң қабылданғанға дейін бұл шарт толық орындалмаған және осының салдары-нан бірқатар күрделі проблемалар туындаған бо-латын.

Діни ұйым тіркеуден өткен соң және заңды тұлға мәртебесін иемденгеннен кейін құқықтық негізде қызмет етіп, мемлекет пен қоғам алдында өзіндік құқықтар мен міндеттерге ие болады.

көпшілікке мәлім, «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа заңға сәйкес әрбір діни ұйым өз ұстанушыларының саны жеткілікті екенін, яғни құрамына кем дегенде 50 адам жинай алатын мүмкіндігін дәлелдеуі тиіс. Мәселен, Чехияда жаңа шіркеуді тіркеу үшін кемінде 10 мың адамды жинай отырып, кворум құру талап етіледі, ал австрияда – кемінде 16 мың адам, Румынияда – кемінде 20 мың адам болу шарт.

Діни бірлестіктерді қайта тіркеу туралы әңгімемді қорытындылай келе айтарым, бұл іс-шара «Діни қызмет және діни бірлестіктер тура-лы» заңының ережелерін іске асыру жолындағы маңызды қадам болды және де Қазақстанның конфессиялық кеңістігін құрылымдап, бір жүйеге келтірді.

Діни бірлестіктердің саны мен ұстанатын діні туралы жаңа деректер алынды. 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елімізде тіркеуде 4551 діни бірлестік болғаны белгілі. 2012 жылдың 25 қазанында аяқталған қайта тіркеуден кейін олардың саны 3088-ге дейін қыс қар ды. Ресми тіркеуден өтпеген бірлестіктердің көпшілігі мүшелері тым аз болғандықтан немесе басқа да себептермен іс жүзінде жұмыс жасамаған. Осылай-ша, тіркеу тек ахуалдың заңды жағын объективтік шындыққа сәйкес келтірді. Одан басқа, кейбір діни бірлестіктердің құрамы үлкейді, соның арқасында олардың мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылы жеңілдетіліп, ретке келтірілді.

сондай-ақ, Қазақстанда 46 конфессияның 17-сі ғана заңды деп танылды. айта кету керек, бұл көрсеткішке қол жеткізуге бірлестіктер санының қысқаруы емес, діни бірлестіктерді қайта тіркеу кезіндегі ғылыми, дінтану көзқарас тұрғысынан олардың жіктелуі ықпал етті.

Өз ұлттық бірдейлігін белсенді қалыптастырып жатқан жас мемлекеттегі діни сенім бостандығы туралы сөз қозғай отырып, адамдардың тарихи-мәдени тұрғыда қалыптасқан дінді тастап, басқа, тіпті көбіне еліміз үшін дәстүрлі емес саналатын діндерге кетуі прозелитизм деп аталса, осы сияқты шетін мәселені қозғамау мүмкін емес. жалпы қоғамымызда адамдардың дәстүрлі емес, тіпті рес-ми түрде тіркелген конфессияларды тұтынуына теріс көзқарас қалыптасқаны жасырын емес. Осы-дан дилемма туындайды: ұлттың рухани бірлігі маңызды ма әлде жеке адамның таңдауға құқығы маңызды ма?

61


бір отандық сарапшының жақында айтқан теңеуі өзіме ұнады. Мысалы, Қазақстанның болашағы бағдарлы, келешегі кемел, білімді жас азаматы Қазақстаннан көшіп, тұрғылықты мекен жайын шетелге ауыстыру үшін құжаттар дайындап жатыр делік. бұл еліміз үшін шығын ба? – Әрине, шығын. бірақ оның бұған құқығы бар ма? – Әрине, бар. бір жерден екінші жерге орын ауысу құқығына шектеу қойылмаған.

ал егер сан мыңдаған жастарымыз осылай жа-саса қайтеміз? Әлбетте, олардың әрқайсысының кез келген жағдайда жеке таңдауына құқығы бар, бірақ мемлекет бұған селқос қарамауы керек. Ол үшін мемлекет не істеу керек, елден шығуға тыйым салу қажет пе? – жоқ, олай етуге болмай-ды! сол себепті де бізге келешегінен үлкен үміт күттіретін, дарынды жастарымыздың өз тарихи отанынан кетпеуі үшін жағдай жасауымыз қажет. адамның құқықтарын сақтай отырып, мемлекеттің ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету қажет. бұл жер-де әңгіме мемлекеттің аса ірі дәстүрлі діндердің айрықша рөлін тануы жөнінде болып отыр. байқасаңыздар, мен дарынды жастарымыз тура-лы бекер сөз қозғап отырған жоқпын. салыстыр-малы түрде дәстүрлі емес діни бірлестіктердің құрамында абсолюттік көрсеткіш аз болғанымен, олардың қатарына әлеуметтік аутсайдерлермен бірге, ең белсенді және рухани дарынды адамдар, әсіресе жастар жиі кіріп кетіп жатады.

бұл дегеніміз, бір ұрпақтан кейін еліміздің рухани жағдайы түбегейлі өзгеруі мүмкін. бұл өзгерістердің біздің табиғи байлықтарымызды иемденуді көздейтін басқа елдердің емес, Қазақстан халқының мүддесіне қызмет ететініне күмән бар.

кейде егер адамның мемлекетке көзқарасы түзу болса және ол заңдарды сақтаса, оның діни ұстанымы ешнәрсеге онша әсер ете қоймайды деген пікірлер жиі айтылып айтылады. бұл үлкен адасушылық дер едім.

Қазірдің өзінде Қазақстанда да, кейбір көрші мемлекеттерде де прозелитизммен белсенді ай-налысатын діни ағымдардың ұстанушылары титулдық халық үшін қандайда бір конфессияның «дәстүрлігін» дәлелдеуге талаптанған елдердің тарихының балама нұсқаларын жасанды құрастырып, таратып жатқандығын көріп жүрміз.

Осындай айла-шарғының салдарынан ұлттық ой-сананың баламасы пайда болады. басқаша айтқанда, проблемалар жиынтығы белгілі бір деңгейге жеткенде діни үдерістер дін шеңберінен шығып кетеді.

сондықтан, кез келген тіпті ең дамыған зайырлы мемлекеттің бұған селқос қарауына құқығы жоқ.

бұл ретте, тағы қайталап айтамын, тыйым-дар мен шектеулер қоймай, тұрғындардың діни сауаттылығын арттыру, ұлттық, соның ішінде тарихи сана-сезімді нығайту, халықтың өз рухани дәстүрлері мен құндылықтарына деген көзқарасын қайта қалыптастыру керек.

жалпы, Қазақстанда «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңды және оған қосымша нормативтік құқықтық актілерді қабылдау және іске асыру – елдегі діни ахуалды жақсартуға, діни бірлестіктердің қызметін уақыт талаптарына сай келтіруге мүмкіндік бергенін мойындауымыз керек.

Діни негіздегі экстремизмнің алдын алу бойын-ша кешенді жұмыс жүргізілуде. Мемлекеттік ор-гандар тарапынан жасалып жатқан шаралар қоғам мүддесіне сай келіп, оларға халық пен сарапшылар қолдау көрсетуде.

айта кету керек, Дін істері агенттігі өз тәжірибесінде сарапшылардың, соның ішінде шетелдік мамандардың және халықаралық ұйымдардың бағалауына сүйеніп жұмыс істейді. жалпы алғанда, біз заңның мазмұны мен оны қолдану тәжірибесіне қатысты оң пікірлер алудамыз.

сонымен, «астана консалтинг Орталығы» қоғамдық қоры Ұлыбританияның Қазақстандағы елшілігінің тапсырысы бойынша жүзеге асқан «Қазақстандағы діни сенім бостандығын нығайту» атты жоба шеңберінде заңның халықаралық стандарттарға сәйкестігін тексеру үшін талдау жасады. сарапшылардың қорытындысы бой-ынша біздің заң еҚыҰ қабылдаған халықаралық стандарттардың негізгі қағидаттарына, сондай-ақ дамыған демократиялық мемлекеттердің тәжірибесіне сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңды іске асыру мәселелерін талқылауда ашықтық таныта-ды. бүгінгі конференцияға қатысушылардың ба-сым көпшілігі алматы қаласында 2012 жылдың 12 қазанында біздің агенттік пен астана қаласындағы еҚыҰ-ның орталығы мен бҰҰ-ның Орталық азия үшін адам құқықтары жөніндегі жоғарғы комиссар басқармасының өңірлік бөлімімен бірлесе өткізген дөңгелек үстел жұмысына да қатысты.

бүгін біз Қазақстан Республикасындағы діни сенім бостандығы қағидаттарын іске асы-ру мәселелері бойынша сындарлы сұхбатты жалғастырамыз деген ойдамыз.

2013 жыл 19 наурыз Астана қаласы

62


«ТаБЛиҒи ЖаМаҒаТ – ЕЛГЕ ЖаТ аҒыМ» аТТы РЕсПУБЛиКаЛыҚ ҒыЛыМи-ПРаКТиКаЛыҚ КОНФЕРЕНция

2013 жылғы 29 наурызда жамбыл облысының Қордай ауылында Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігі мен жамбыл облысының әкімдігі бірлесе отырып, «таблиғи жамағат – елге жат ағым» тақырыбында республикалық ғылыми-практикалық конференция өткізді.

аталған шараға орталық және жергілікті мемлекеттік және тиісті орган өкілдері, ғалым-сарапшылар, азаматтық қоғам институттарының өкілдері, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының мешіт имамдары және шетелдік қонақтар қатысты.

конференцияның мақсаты – Қазақстанда сот шешімімен экстремистік ұйым ретінде танылған және тыйым салынған «таблиғи жамағат» діни-миссионерлік ұйымының қызметін тоқтатуға бағытталған түсіндіру жұмыстарын жүргізуді пысықтау, қоғамдағы исламдық бағыттағы

дәстүрлі емес ағымдар мен ұйымдардың келеңсіз әрекеттерінің алдын алу мәселелерін жан-жақты талқылау болып табылды.

конференция барысында ҚР Дін істері агенттігінің төрағасы Қ.лама Шариф, Қырғыз Республикасының Дін істері жөніндегі мемлекеттік комиссиясының директоры а.жұмабаев, тәжікстандық дінтанушы-ғалым Д.назиров, жам-был облысының ішкі істер департаментінің Экс-тремизмге қарсы күрес басқармасы бастығы н.Қалымбетов, «Қазақстан қажылары ас-социациясы» қоғамдық қорының төрағасы

е.Дуанаев, М.Х.Дулати атындағы тараз мемлекеттік университетінің профессоры Р.бакиров сөз сөйледі.

конференцияға қатысушылар «таблиғи жамағат» ұйымының мысалында елімізде тыйым салынған ұйымдардың идеологияларының та-ралуымен байланысты мәселелерді жан-жақты талқылай отырып, аталған ұйымды қоғамымыз бен мемлекетіміздің мүддесіне зиян тигізетін жат діни ұйым деп тануға шақырды.

конференцияға қатысушылар ел азаматтарын дінді ұстануда бейбіт қатар өмір сүруіне шақыратын шынайы исламдық құндылықтарды басшылыққа алуға баса назар аудартты. Олар мемлекеттік меке-мелер мен қоғамдық бірлестіктерді діни экстремизм мен радикализм көріністеріне қарсы әрекет ету мен алдын алу бойынша тығыз ынтымақтастықта жұмыс атқару қажеттілігін атап өтті.

«ТаБЛиҒи ЖаМаҒаТ – ЕЛГЕ ЖаТ аҒыМ» аТТы РЕсПУБЛиКаЛыҚ ҒыЛыМи-

ПРаКТиКаЛыҚ КОНФЕРЕНцияДаҒы сӨЗІ


бүгінгі іс-шарамыз қазіргі таңдағы өзекті тақырыптардың қатарынан орын алатын еліміздегі дәстүрлі емес исламдық ағымдар мен қозғалыстардың бірі «таблиғи жамағат» ұйымының қызметіне арналып отыр.

«таблиғи жамағат» ұйымы 1927 жылы Дели маңындағы Меуат елді-мекенінде деобандилік бағыттағы дін қайраткері Мұхаммед ильяс Қандахлауи тарапынан құрылған ислам дінін тара-татын қозғалыс ретінде белгілі.

63


еліміз өз тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен бастап «таблиғи жамағат» миссионерлерінің қарапайым пакистандық үлгідегі киіммен ислам қағидаларына бойұсынуға шақырып, ел аралап жүрулеріне бойымыз да үйреніп қалғандай. алайда сол қарапайымдылықтың артында не жатыр және бұл қозғалыстың шынайы мүдделерін білу – үлкен мәселе.

таблиғшылар Орталық азия елдерінің барлығында белсенді қызмет атқарып келді. алайда Өзбекстан, түркменстан және тәжікстан елдерінде және Ресей Федерациясында олардың қызметіне тыйым салынғанына біршама уақыт болды.

прокуратура органдарының ұсынуымен 2013 жылдың 26 ақпанында астана қаласының сарыарқа аудандық сотының шешімімен аталған діни ұйымның Қазақстан аумағындағы қызметіне де тыйым салынды.

аталмыш сот шешімі елбасымыздың Қазақстан халқына арнаған жолдауында айтылған міндеттерге толық сәйкес келеді. Мемлекет басшысы өз жол-дауында: «бүгінде біздің халқымыз үшін дәстүрлі емес жалған діни ағымдар мәселесі өткір тұр. жастарымыздың бір бөлігі осы жат діни көзқарасты көзсіз қабылдайды, өйткені біздің қоғамның бір бөлігінің шеттен келген жалған діни әсерлерге иммунитеті әлсіз», – дей отырып, дәстүрлі емес секталар мен жалған діни ағымдардың қызметіне қатаң тосқауыл қою қажеттігіне баса мән берген болатын.

ҚР Дін істері агенттігі де сот тарапынан қабылданған шешімге толық қолдау білдіреді.

«таблиғи жамағат» деструктивті діни ұйымдардың қатарына жатады. теологиялық жағынан аталған діни ұйым исламның сунниттік бағытын ұстанғанымен, бірқатар ғалым-сарапшылардың пікірінше оның идеология-сы исламның бірқатар қағидаларына қайшы және радикалдық тұрғыдан уахабизмге жақын. Яғни, бұл қозғалыстың идеясы да балама ойлар мен пікірлерді жоққа шығарады. Шындығында, исламның ханафи бағытына мұндай біржақтылық тән емес еді.

ислам дінін зиянды әсерлерден тазалауды алға тарта отырып, бұл қозғалыс өзге діндердің ғана емес, исламның басқа тармақтарының өмір сүруіне қарсы болу арқылы, дінішілік әрі дінаралық қақтығыстардың туындауына себепкер болмақ.

«таблиғи жамағат» өз мүшелерін аллаға бойұсынуға, құлшылықтарды ретімен орындауға, діндестерге құрмет көрсетіп, ислам құндылықтарын насихаттауға үндейді.

Дегенмен, таблиғшылар өз ілімінде ислам дінін ұстанушылардың басқалардан артықшылығы туралы ойларды кеңінен насихаттайды. Мұндай идеялардың бұқаралық деңгейде қоғамдық санаға енгізілуі, өз кезегінде, оның мүшелерінің басқа дін өкілдеріне қатынастағы төзімсіздігінің туындауы-на алып барады. ең бастысы – зайырлы заңдар

мен қағидаларды және қоғамның тарихи-мәдени дәстүрлерін орындаудан алыстатады.

Осы ретте айтар болсақ, соңғы 20-30 жыл ішінде таблиғшылардың өзге дін өкілдерін қабылдамауға бейімділігі заманауи әлемдегі діни радикализмнің, экстремизм мен терроризмнің қозғаушы күшіне айналып отыр.

негізінен «таблиғи жамағат» ұйымының ерушілері саналы-санасыз түрде террори-стер ұстанатын жихадшылық идеологиядан аса ерекшеленбейтін исламдық сенімді ұстанады. Дінге бет бұрып жүрген жас мұсылмандардың басым көпшілігінің діни санасының радикалдануының алғашқы қадамы «таблиғи жамағат» қатарына қосылудан басталады. Француздық басылымдардың бағалауынша, исламдық экстремисттердің 80 пай-ызы осы ұйым қатарынан шыққан.

«таблиғи жамағат» ұйымы оқшауланған қозғалыс болып табылады. Оның негізгі орталықтары Үндістанда, пәкістан мен бангладеште орналасқан болса, ұйымның бағдарламалары мен нұсқаулары қозғалыс басшыларының шағын тобы-на ғана белгілі. Мұндай тәсіл ислам қағидаларына қайшы, өйткені дәстүрлі ислам оқшаулану мен соқыр бойұсынушылықты құп көрмейді.

біздің агенттікте қызмет ететін дінтанушылар таблиғшылардың негізгі кітабы болып табыла-тын «Фазаил амали» кітабына талдау жұмыстарын жүргізіп, қозғалыстың идеялық негіздері өз мүшелерінің ерік-жігерлерін басып тастауға әрі олардың кәсіби және интеллектуалдық іс-әрекеттерін шектеуге бағытталғанын анықтады.

бұл кітаптың мазмұнында «адамды алламен байланыстыра алатын» діндар шейхты табу әрі «оған қызмет етіп, өз еркің мен қалауларыңды жоқ етіп оның айтқанымен жүру керектігі және оның әмірлерін бұлжытпай орындау қажеттігі» насихат-талады.

Меніңше, бұл кітапқа осыдан басқа мысалдар келтіру артықтық етер....

кітапта тіпті отбасының мұқтаждығын өтеуге мұрша бермейтін дәрежеде дінге шексіз қызмет етуге көп көңіл бөлінген. «таблиғи жамағаттың» идеологиясы бойынша отбасыны қамтамасыз ету-ге жұмсалатын жұмыс уақыты дін мақсаттарына сәйкес келмейді немесе жеткіліксіз.

біздің қоғамымызда да «таблиғи жамағаттың» ізбасарлары «дін тарату» мақсатында отбасы-ларын тастап кету фактілері орын ала бастауда. таблиғшылардың отбасыларының ыдырауының, олардың әйелдері мен бала-шағаларының әлеуметтік-экономикалық және рухани тарығушылықтарының себептері осы емес пе? ал ислам діні мұсылманның өз отбасын бағып-қағуға және жұбайына көңіл бөлуге жұмсаған уақытын ғибадаттың бір түрі деп үйретеді. Қазақстан Республикасының конституциясы мен заңдары да азаматтардың отбасыларын бағып-қағуын парыз деп белгілеген.

64


соңғы кездері Қазақстандағы «таблиғи жамағат» белсенділерінің іс-әрекеттері өзінің саяси бейтараптығына қарамастан ресми қызмет атқарып отырған діни бірлестіктердің құрылымдарына ену-ге бағытталуда.

Әртүрлі жат діни ағымдар мен секталардан қазақтың қазақстандық жастарға келетін қаупіне ерекше назар аудара отырып, Дін істері агенттігі «таблиғи жамағат» ұйымының іс-әрекеттерін зерттеу бойынша жүргізген талдау жұмыстары 2012 жылы бұл ұйымның Қазақстанның барлық аймақтарында белсенділігін артқандығын, әрі «ұстаздардың» ықпалымен көптеген жастардың аталған ұйымның қатарына қосылуының артқандығын анықтады.

Олардың кейбіреулері заңнаманы бұзғандығы үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылса, көпшілігіне түсіндіру жұмыстары жүргізілді.

жалпы алғанда, «таблиғи жамағат» қозғалысы миссионерлерінің сан ғасырлардан бері мұсылман болып табылатын қазақ халқының арасында белсенді түрде жүргізілуіне сақтықпен қарауымыз керек-ақ. Осы орайда, кез-келген миссионерлік қызметтің өзге дін өкілдеріне бағытталатындығын ескерер болсақ, бұл мәселе өте мұқият назар ауда-руды қажет ететіндігі сөзсіз.

«таблиғи жамағат» қызметінің әдістемесін екіге бөліп қарауға болады. Яғни, өз қызметтерін жа-рия түрде атқаруға болатын жағдайда қозғалыс мүшелері миссионерлік әрекеттерді ашық жүргізеді. ал, қоғам мен мемлекет тарапынан қандай да бір тосқауылдарға ұшыраған жағдайда, олар ұйымдасқан түрде жасырын әрекет етуге көшеді.

Осы себептерден болса керек, «таблиғи жамағат» жақтастарының жихадшылық идеяны ұстанатын топтарға қосылып, кейіннен қарулы қақтығыстарға қатысуы жиі орын алуда. Демек, «таблиғи жамағат» қозғалысы осы сипаты бойын-ша террористік және экстремистік ұйымдар мен басқа да заңсыз жауынгерлік жасақтарға «әскер» дайындайтын орта болып табылады.

«таблиғи жамағат» қозғалысы Қазақстанда қызмет атқарған уақытында ешқашан ресми тіркеулерден өтпей, іс жүзінде белсенді түрде

бейресми қызмет атқарып келді. ал 2011 жылы қабылданған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң күшіне енгеннен бастап олардың іс-әрекеттері тіпті заңсыз болып табылады. елімізде әр жылы ондаған таблиғшылар әкімшілік жазаға тартылуда.

сонымен, «таблиғи жамағаттың» қоғамға қауіп төндіретіні күдіксіз. бұл қозғалыстың діни ұстанымы қоғамның діни-рухани бөлінуіне себеп-кер болып, оның мүшелері мен ізбасарларының конституциялық құқықтар мен міндеттерді ескермеуі «таблиғи жамағаттың» деструктивті сипатқа ие екендігін көрсетеді.

сондықтан, Қазақстанда «таблиғи жамағат» ұйымының қызметіне тыйым салынуы мемлекет тарапынан қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында дер уақытында қабылданған шара деп санаймыз.

ҚР Дін істері агенттігі басқа да мүдделі мемлекеттік органдармен және Қазақстан мұсылмандары діни басқармасымен бірлесе отырып, «таблиғи жамағат» жақтастарының арасында тиісті түсіндіру жұмыстарын жүргізуге басымдық беретін болады. біз бар күшімізді аталған деструктивті қозғалыстың құрамына жаңа мүшелердің келуіне жол бер-меуге және таблиғшылар қатарында бұрыннан жүрген мүшелері мен ізбасарларын дәстүрлі ис-лам мен қоғамдық құндылықтарға қайтаруға жұмылдыруымыз қажет.

сөзімді аяқтай отырып, бүгінгі конференцияға атсалысқан қадірменді қонақтарымыз бен қатысушылардың барлығына алғысымызды білдіргім келеді.

исламдық бағыттағы дәстүрлі емес діни ағымдар мен ұйымдардың әрекеттерінен туындайтын про-блема аймақ елдері мен онда өмір сүріп отырған халықтардың барлығына ортақ мәселе болып та-былады. сондықтан, бүгінгі іс-шараға жиналған азаматтар халқымыздың діни-рухани тұтастығын сақтауда және қоғамдағы діни ауызбіршілік пен келісімді нығайта беруде тығыз ынтымақтастықта жұмыс істейді деп сенемін.

Жамбыл, 2013 жыл 29 наурыз

65


«ТаБЛиҒи ЖаМаҒаТ – ЕЛГЕ ЖаТ аҒыМ» аТТы РЕсПУБЛиКаЛыҚ ҒыЛыМи-ПРаКТиКаЛыҚ КОНФЕРЕНциясыНа ҚаТысУШыЛаРДыҢ

ҮНДЕУІ

2013 жылдың 29 наурызында Қордай ауы-лында жамбыл облысының әкімдігі мен ҚР Дін істері агенттігі ұйымдастырған «таблиғи жамағат – елге жат ағым» республикалық ғылыми-практикалық конференция болып өтті. Оған Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы және тиісті органдарының, ғылыми қауымдастықтың, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының өкілдері және жақын көршілеріміз болып табыла-тын Қырғызстан мен тәжікстаннан келген қонақтар қатысты. Форумға қатысушылар «таблиғи жамағат» діни-миссионерлік қозғалысының әрекетіне қатысты мәселелерді жан-жақты талқылай отырып, келесідей шешім қабылдады:

«таблиғи жамағатты» өзінің әрекетімен ел мұсылмандарының және тұтастай алғанда қоғамымыз бен мемлекетіміздің мүддесіне зиян тигізетін жат діни ұйым деп танимыз.

бұл діни қозғалыс қазақстандық қоғамның діни тұрғыдан жіктелуіне және еліміздің конституция-сында көрініс тапқан азаматтардың білім алуы мен өз отбасыларына қамқорлық көрсетуіне қатысты құқықтары мен міндеттерінен бас тартуға түрткі болуда.

«таблиғи жамағат» діни-миссионерлік қозғалысының мүшелері мен ізбасарларын астана қаласының сарыарқа аудандық сотының аталған ұйымның Қазақстанда қызмет атқаруына тыйым салу туралы шешімін толық орындауға шақырамыз.

Қазақстан азаматтары дінді ұстануда адамзаттың бейбіт қатар өмір сүруі мен дамуына және жасампаздыққа бағытталған шынайы исламдық құндылықтарды басшылыққа алулары керек.

Діндар мұсылмандарды «таблиғи жамағат» миссионерлерінің идеологиялық арбауына түсіп қалмауға үндейміз.

ислам дінінің парасатты ақыл-ой мен соған негізделген әрекеттерді шектеуге бағытталған қызметті мақұлдамайтынын, басқа дін өкілдерімен бейбіт өмір сүруге және оларға қатынаста толеранттылыққа шақыратынын ұмытпау керек.

сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы діни сенім мен ар-ождан бостандығы

конституциямен қорғалатынын, діни және миссионерлік қызметтер «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң шеңберінде жүзеге аса-тынын есте сақтау қажет.

елімізде күш көрсетуге шақыратын неме-се азаматтардың денсаулығына зиян тигізетін, отбасы шырқы мен туыстық қатынастардың бұзылуына алып баратын, адамгершілікке нұқсан келтіретін, адамдардың және азаматтардың құқы мен бостандығына қол сұғатын және азаматтар-ды Қазақстан Республикасының конституциясы мен заңдарында көзделген міндеттерді атқарудан бас тартуға итермелейтін діни бірлестіктер мен ұйымдардың қызметіне жол берілмейді.

Діни қызметті атқаруда ашықтық пен жариялылықтың жоқтығы қоғамдық қауіпті құбылыс болып саналады.

заманауи әлемдегі экстремизм мен терроризм қаупінің алдыңғы қатарға шығуына орай және лаңкестік ұйымдардың орталықтарының шетел-дерде пайда болуы мен орналасуы жағдайында дәстүрлі рухани дәстүрлерге, оның ішінде Әбу Ханифа ілімі мен идеяларына негізделген құндылықтар мен ұстанымдарға қолдау көрсету - Қазақстан қоғамының жоғарғы құндылығы болып табылады.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына халқымыздың шынайы рухани дәстүрлерін наси-хаттауды күшейтуді, дәстүрімізге жат керағар діни ағымдардың идеялары мен идеологияларының терістігін ашық түрде жоққа шығаруды ұсынамыз.

конференция қатысушылары еліміздегі азаматтық қоғам институттарының «таблиғи жамағаттың» және басқа да радикалдық топтардың жетегінде кеткен және олардың әрекеттерінен зар-дап шеккен адамдармен кәсіби оңалту жұмыстарын жүргізу бойынша әзірлеген бастамаларына қолдау білдіреді.

Оңалту қызметі діни экстремизмге қарсы әрекет етудегі жалпы мемлекеттік шаралардың маңызды бөлігі ретінде мемлекет тарапынан қолдау табуы тиіс және бұл бағыттағы жұмыстар дін саясаты саласындағы уәкілетті органмен тығыз өзара бай-ланыста жүргізілуі керек.

66


«МәҢГІЛІК МҰРаТ»

Ғалым ШойкинҚР Дін істері агенттігі төрағасының орынбасары

былтыр еліміздің ең ұлық мерекесі – тәуелсіздік күні қарсаңында президент нұрсұлтан назарбаев халқымыздың болашағын айқындайтын тарихи құжат – «Қазақстан-2050» стратегиясын жарияла-ды. бірер жылдар бойы қалыптасқан қағидаға сай, елбасы Қазақстан халқына жолдауын қыс аяғы не ерте көктемде жарыққа шығаратындығы белгілі. Де-генмен бұл жолы мемлекет басшысы стериеотипті бұзып, жаңа жыл қарсаңында қазақстандықтардың алдағы 38 жыл бойы ұстанар бағыты һәм басым мақсатын айқындап, ел тарихындағы маңызды құжатты қабылдады.

Өтпелі шақтың ең қиын кезеңінің бірі 1997 жылы тәуелсіз ел тарихында тұңғыш рет «Қазақстан-2030» стратегиялық даму бағдарламасы қабылданған еді. естеріңізге сала кетсек, тоқсаныншы жылдардың екінші жартысында азия қаржы институты құлдырауға тап болып, дүниежүзіне дағдарыс толқыны тарады. бұл сынаққа батыс елдерінің экономикасы төтеп бере алғанымен жапония, Оңтүстік корея, сынды тынық мұхит жағалауындағы бірер мемлекеттер түгіл Ресей Федерациясы банк жүйесінің жүйкесі жұқарған еді. Дәл осы тұста тұғыры бекімеген елімізде жаңа даму стратегиясы қабылданып, Қазақстан азия «барыстары» атанған елдермен терезесін теңестіруді жоспарлады. жаһанды шарпыған дағдарыс кезінде қабылданған осынау құжатқа кей скептиктер сенімсіздік таны-тып, жоспарды «утопияға» балаған кездері де бол-ды. бірақ, бір мақсат аясына ұйыған халқымыз бұл жоспардың басым бөлігін уақытынан бұрын іске асырып, атам қазақтың «ырыс алды ынтымақ» деген мақалын іс жүзінде танытқандығын мақтанышпен айта аламыз.

бұл орайда дана халқымыз адам табиғатын суреттей келе «көре-көре көсем, сөйлей-сөйлей шешен болады», деп бекер айтпаса керек деген ой туындайды. Өйткені, «Қазақстан-2030» страте-гиясы тәуелсіз елдің тұғырын бекітуге бағытталса, жаңа стратегия мемлекеттің басты саяси бағытын айқындады. жолдау һәм стратегияның туын-дауына зер салсақ, елбасының Дүниежүзілік

қаржы дағдарысы орын алған 2009 жылғы «Дағдарыстан – жаңару мен дамуға» атты жол-дауында: «Дағдарыстар өтедi, кетедi. ал мемлекет тәуелсiздiгi – ұлт мұраты, ұрпақ болашағы сияқты құндылықтар мәңгi қалады» деген сөздері еріксіз еске түседі. президенттің бұл сөздері «Қазақстан – 2050» стратегиясында жалғасын тауып, мәңгі құндылықтар мемлекет саясатының басты бағыты ретінде сипат алды.

сондай-ақ, Мемлекет басшысы алыс болашаққа көз тастап, жаңа дәуірдің талаптарына сай болу үшін Қазақстан халқы қандай қатерлерге қарсы тұруға дайын болуы қажеттігін тізбектеп, ел ал-дына биік, асқақ мақсат қоя білді. Расында да, алдыңғы «Қазақстан – 2030» стратегиясы «біз боламыз ба, әлде бордай тозамыз ба?», – де-ген жолайрықта тұрған күрделі кезеңде, бағыт-бағдарымызды айқындап, барар межемізді белгіледі. Ол тәуелсіздіктің тұғырын бекітіп, мемлекеттілікті нығайтудың, бірнеше ондаған жылға болашақты болжап, соған сәйкес әрекет етудің нағыз мектебі болды. Мұндағы басты жетістігіміз, елбасы айтқандай, «Қазақстан-2030» стратегиясы қабылданғаннан кейінгі 15 жылда мемлекетіміз әлемдегі ең серпінді дамушы елдер бестігіне енді. Мемлекет тұрғысынан қарағанда осы қысқа уақытта біз әлемдегі бәсекеге барын-ша қабілетті 50 елдің қатарына кіру межесіне де қол жеткізудің сәл-ақ алдында тұрмыз. Мәселен, былтыр Қазақстан дүниежүзілік рейтингінде 51-ші орынды иеленді.

Осындай нәтижелер халықтың тұрмыс-тіршілігіне оң әсер етті. сандарды сөйлетсек, соңғы 15 жылдың ішінде қазақстандықтардың табыстары 16 есе өсті. керегеміз кеңейіп, босағамыз бекіді. бірақ уақыт бір орында тұрмайды. Он бес жылда за-ман өзгерді, әлем өзгерді, әлемдік қоғамдастықтың ажырамас бөлігі – Қазақстан да өзгерді. Мемлекетті заман сынағына салатын заманауи сын-қатерлер де өзгерді. бұл ретте Мемлекет басшысы нұрсұлтан назарбаев елдің елдігіне сынақ болатын сын-қатерлерді нақтылап көрсетіп берді.

67


Осы сын-қатерлерді ескере отырып, елбасы нұрсұлтан назарбаев «Қазақстан– 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған отыз елінің қатарында болуға тиіс», – деген міндет қойып отыр. бұл мақсатта тұтас қоғам бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруы қажет. біздің мүмкіндігімізді сараласақ, айналасы он жылда ең өрке ниетті, ең мәдениетті елдердің қатарынан орын алуға болады. Ол үшін әрбір қоғам мүшесі белсенділік танытуы тиіс. Меніңше, айнала-сы бір жылда «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты жолдау мен шілде айында жарық көрген «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: жалпыға Ортақ еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаланың жарық көруі мен ел тәуелсіздігінің жи-ырма бірінші жылын қорытып, тұтас мемлекеттің жаңа саяси бағытын айқындайтын стратегиялық бағдарлама қабылдануы бекер емес. елбасы Ұлу жылының қаңтар айында жарияланған жол-дау мен шілдедегі бағдарламалық мақаласында күрделі мәселелерді көтеріп, халықты «Қазақстан – 2050» стратегиясының алғышарттарымен таны-стырды деп білем.

жалпылай алғанда, еліміз жаһандық экономикалық бәсекелестікке төтеп беру жолында мемлекеттілікті одан әрі дамыту және нығайтуды бекем қолға алып, экономикалық саясаттың жаңа қағидаттарына көшуді үдетуі керек. Осыған байла-нысты, президент тапсырмасына сай, кәсіпкерлікті өзге дамыған елдер сынды ұлттық экономиканың жетекші күшіне айналдыру жолында бұл саланы жан-жақты қолдау қажет. сонымен қатар, қоғамда жаңа әлеуметтік үлгі қалыптастыруды қолға алып, білім беру мен денсаулық сақтаудың қазіргі заманғы және тиімді жүйесін құру заман талабы болуда. бұл жолда мемлекеттік аппараттың жауапкершілігі мен тиімділігін арттыру, халықаралық және қорғаныс саясатының жаңа сын-қатерлеріне төтеп бере ала-тын құрылымын қалыптастырудың маңызы ерекше.

Маңызды мәселелерді жіктей келе, «Қазақстан – 2050» стратегиясын ақпараттық қолдаудың өзектілігіне тоқталып өткен артық болмас. бүгінде мемлекеттік даму стратегиясын халыққа жеткізу һәм түсіндіру мақсатында кәрі алтайдан қарт каспийге дейінгі еліміздің әр өңірінде үгіт-насихат топтары жұртпен жүздесіп, жемісті жұмыс атқаруда. жасырары жоқ кейде мемлекеттік қызметкерлерге бірер тұрғындар «Үгіт-насихат топтары қандай мақсатпен келеді?», – деп сұрап жататыны бар. ендігі кезекте бұл сауалға жауап ізделік. Әмәнда Үкіметтік үгіт-насихат топтары өңірлерге «қыдыру» үшін бармайтындығы белгілі. стратегияда көтерілген мәселелерді жүзеге асыру жолында жұмысы қыза түскен мемлекеттік қызметкерлердің жұртпен жүздесуінің маңызы әріректе жатыр.

біріншіден, үгіт-насихат топтары халықпен жүздесіп, өздері өкіл болып табылатын мекеменің қолға алған істері туралы есеп береді. сондай-ақ, қоғамның және мемлекеттің әр саласын-

да орын алып жатқан өзгерістерді көпшілікке түсіндіру, осы процестерден әр азаматтың өзіндік орнын табуға қол ұшын беру сынды игі істер атқарылуда. Мәселен, ауылды жерлерге барған ауылшаруашылық министрлігінің өкілдері тек көпшілікке жолдауды ғана таныстырып қоймай, сонымен қатар «сыбаға» сынды бағдарламаның ұтымды тұстары мен қол жеткізу жолдарын егжей-тегжейлі түсіндіріп бермек.

екіншіден, топ мүшелері ел арасында мемлекет тарапынан қолға алынған іс-әрекеттерге қатысты туындайтын сұрақтарға мүмкіндігінше тұщымды жауап қайтарып, халықтың мемлекеттік саясатты қолдауының алғышарттарын орнықтырады.

бастысы, мемлекет те ақпараттық-насихат топтарының тиімді қызметінің арқасында қоғамның тамырын басып, тынысымен танысуға мүмкіндік алады. Яғни, адамдардың қандай да бір басымдықтар мен шараларға деген көзқарасын нақты бағдарлай алады.

биыл 95 жылдығын атап өткелі тұрған «жетісу» газетінің оқырмандарына жоғарыда атап өткенімдей өз салам бойынша бірер ақпарат беруді жөн көрдік. Қазіргі таңда дін қоғамымыздың ажырамас бөлігі, ол – мәдениет, ол – өркениет, ол – экономи-ка, сондықтан мемлекет елдегі діни қатынастарды дамытуға ерекше көңіл бөлуде. Республикамызда салтанат құрған мемлекеттік-конфессиялық қарым-қатынастар үлгісі мемлекеттің конфессияларға де-ген бейтараптығына, яғни зайырлылық сипатына негізделген. Қазақстан аумағындағы барлық діндер теңдей құқықтар мен мүмкіндіктерге ие.

конституцияға сәйкес, Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде белгілейді, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. сондай-ақ, зайыр-лы мемлекет ұғымы еліміздің барлық заңдарында да бекітілген. елбасы жолдауында да: «біздің мемлекетіміздің зайырлы келбеті – Қазақстанның табысты дамуының маңызды шарты. Мұны Қазақстанның қазіргі және болашақ саясаткерлері, барлық қазақстандықтар айқын түсінуге тиіс», - деп қадап айтты. сондықтан да, республикамыздың зайырлы мемлекет ретінде дамуы, зайырлылық қағидаттарын қолдау – жолдауда көрсетілген елді дамытудың барлық стратегиялық мақсаттарына қол жеткізудің басты шарттарының бірі десек, артық айтқандық емес.

елімізде зайырлылықты нығайту мақсатында 2011 жылы діни қызмет саласындағы мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру үшін Дін істері агенттігі құрылған болатын. Дәл осы жылы діни алаңды ретке келтіруге, мемлекет пен діни бірлестіктер арасындағы екі жаққа бірдей міндеттемелерді бекітуге бағытталған, сондай-ақ азаматтары-мызды теріс пиғылды діни ағымдардан қорғауға жұмылдырылған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» жаңа заң қабылданды.

68


заңнама нормаларына сәйкес, қайта тіркеу рәсімі өткеннен кейін еліміздің діни алаңында 17 кон-фессия өкілдерінен құралған 3088 діни бірлестік және олардың филиалдары қалды. жалпы есеп-те бұрындары тіркелген діни бірлестіктердің саны 32%-ға қысқарды.

тарих тамырымен бойласақ, қазақ жерінде ислам діні Хіі ғасырда нық орнықты. Әуелден ұлы даламызда – исламның ханафи мазхабы та-ралып, тамыр жайған. бұл мазхаб VIII ғасырда пайда болды және күрделі мәселелерді шешу кезінде шариғаттан бөлек, әртүрлі мемлекеттерде қабылданған ұлттық дәстүрлер мен ғұрыптардың кеңінен қолданылуына мүмкіндік берді.

Орта азия аумағында ғасырлар бойы діни негіздегі келіспеушіліктер мен қақтығыстардың болмауы осыған дәлел бола алады. Дәстүрлі діни дүниетаным – қоғамда теріс пиғылды идеялардың таралуына жол бермейді. бүгінде қазақстандықтар өздерінің рухани құндылықтарын және ұлты мен діні әртүрлі адамдардың арасындағы өзара түсіністік қағидаларын басшылыққа алады. Қоғамда келісім, әділдік пен отансүйгіштік, басқа елдердің дәстүрлері мен ғұрыптарын құрметтеу үрдісі жалғасуда.

бірақ, өкінішке орай, кейбір радикалдық топтардың дін атын жамылып, өз пайдақорлық мақсаттарына қол жеткізу үшін қоғамда алауыздық тудыруға талпынуы да көрініс алуда. Олар дініне қарай адамдарға бөле жара қарап, бұқараны бір-біріне қарсы койып, мемлекетіміздің руха-ни қауіпсіздігіне, дәстүрлі діндерге, соның ішінде исламға үлкен зиян келтіруде. Осыған байла-нысты, қоғамның алдында тұрған басты міндет – жастарымыздың түрлі экстремистік топтарға кіруіне жол бермеу. бұл үшін елбасының жолдауда берген тапсырмасына сәйкес, мемлекеттік орган-дар тарапынан Діни экстремизм мен терроризм-ге қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарлама әзірленуде.

бүгінгі Қазақстан – бұл өз азаматтарына тең құқықтар беретін поликонфессиялық мемлекет. бұл үрдістің бір көрінісі республикамыздың жалпы білім беру мектептерінде бірыңғай мектеп форма-сы енгізілгендіктен-ақ аңғаруға болады. Осының арқасында оқушыны тәрбиелеп, оның әлеуметтік, ұлттық, діни және басқа да белгілері бойынша бөлмей, тең мәртебесін көрсетуде.

Қырағы оқырман әңгіме барысы қай мәселеге ауып бара жатқандығын аңғарған болар. бүгінде қоғамда хиджаб, никаб не паранжа мәселесі көтерілуде. біз бұған ұлттық көзқарас тұрғысында шолу жасадық. Қазақ халқының дәстүрі бай және ежелден қалыптасқан. Қазақ қыздарының бас киімі, киімдерінің бір бөлшегі ғана болмай, отбасылық жағдайын да көрсеткен. Мысалы, белгілі бір жасқа келгенге дейін жас қыздар тақия, келіндер болса сәукеле, ал, бала туғаннан кейін әйелдер «киме-шек» киген. Қазақтар әрдайым өзінің қыздарын

бостандықта тәрбиелеп, олардың құқықтарын ешқашан шектемеген. Қыздар ұл-балалармен бірге ұлттық ойындар ойнап, музыкалық аспап-тарды игеру түгіл, ел басына күн туған тұста кей қыздарымыз ереуіл атқа ер салмай, ерлермен қатар жауға шапқан. Мұның айқын дәлелі ретінде арғысы тұмар патшайым болса, бергісі Әлия мен Мәншүк деп дөп басып айтуға болады.

сондықтан ел тарихында қазақ қыздары бет-әлпетін тұмшалап тұратын киімдерді ешқашан ки-ген емес және хиджаб ұғымы болған да емес. бұл орайда айта кетерлік бір мәселе имандылықты киім үлгісімен емес, жүректің пәктігі һәм тәрбиемен та-ныту керектігіне назар аударғанымыз жөн. елба-сы нұрсұлтан назарбаев 2011 жылы іс-сапармен ежелгі түркістан қаласына барғанда бұл мәселеге қатысты өз көзқарасын білдірген. президент па-ранжа кигенге қарсылығын, әсіресе, хиджаб пен па-ранжаны студенттер мен оқып жүрген жастардың киіп жүргеніне назар аударып: «біздің әйелдер ешқашан оны кимеген, жүздерін жасырмаған. Әрине, біз мұсылман дінінің барлық өкілдеріне құрметпен қараймыз, бірақ біздің өз жолымыз бар, өз ұлттық салт-дәстүрлеріміз бар. жастардың бойында дінге деген қызығушылықтың артуы – жағымды процесс. бірақ шынайы дінді жалған діннен айыра білу қажет», – деген болатын.

Осыдан келе дінді дұрыс тәржімалаудан туын-дайтын өзекті мәселелер қоғамды қақ жаруға жол бермеу мақсатында құрылған. Діни істері жөніндегі агенттіктің рөлі әрі жауапкершілігі артуда. Деген-мен құрылғанына екі жыл болған агенттік өз алды-на қойылған міндетті абыроймен атқаруда. Қысқа мерзім ішінде ең әуелі еліміздегі діни қатынасты реттейтін жаңа құқықтық база қалыптасты. бұл заңнамада заман талабынан туындайтын мемлекет, қоғам және діни бірлестіктердің жаңа міндеттері мен жауапкершілігі айқындалды. Миссионерлік қызмет, діни сараптама, діни-ғұрыптар өткізуге арналған ғимараттарды тұрғызу мәселелері жүйеленді. Қолға алынған шаралар халықтың қолдауын тапқандығы да ауыз толтырып айтарлық жайт екендігі даусыз.

жоғарыда діни бірлестіктерді қайта тіркеу науқанының қорытындысы бойынша олардың қатары 32 пайызға азайғандығын атап өткен едік. ал, миссионерлік қызметті реттеу жұмысы жаңа деңгейге көтеріліп, шетелдерден келетін діни қызметкерлердің жұмысы бақылауға алынды. Діни сараптама турасына тоқталсақ, бұл жиыр-ма жыл бойы күрмеуі тарқамаған, бірақ осыны талап еткен мәселе еді. Өйткені, шеттен келген діни әдебиеттердің мазмұны көп жағдайда са-пасы төмен һәм мемлекеттік саясатқа қайшы еді. сараптама жұмысы қолға алынғаннан бастап бұл мәселенің түйіні тарқап, діни әдебиет қалың оқырманның қолына тимес бұрын дінтанушы мамандар тарапынан сарапталуда. Осының арқасында дәстүрлі емес діни ағымдардың тара-

69


луына жол берілмеуде. Мәселен тек өткен жылдың өзінде дін тақырыбында жазылған 3736 кітап және өзге әдеби материалдар сараптамадан өткізілді.

агенттік тарапынан атқарылар тағы бір ауқымды жұмыс елімізде діни экстремизм мен терроризмді алдын алуға бағытталған. аталған мәселе бой-ынша ұлттық құндылықтар мен дінаралық ынтымақтастықты бекіту жолында былтыр 170 жұмыс тобы құрылып жалпы саны 218 мың адамды қамтыған 3450 кездесу өткізілді. Мәселе төңірегінде жоғарыда аталған діни әдебиет тақырыбына қайта оралып, Хизб-ут тахрир сынды экстремистік топ-тар өз ұстанымдарын насихаттау барысында кітаптарды да қолданатындығын атап өткеніміздің артықшылығы жоқ. Әрине, бұл кітапты өз еркімен ешкім діни сараптамадан өткізуге ұсынбасы анық. сондықтан осы санаттағы кітаптардың таралуы-на жол бермеу мақсатында әр өңірдегі әкімдіктер қабылдаған қаулыға сәйкес, діни әдебиеттерді сату тек белгіленген арнаулы орындарда ғана жүзеге асырылуда. бүгінгі таңда республика бойынша 212 дүкен сараптамадан өткен діни мазмұндағы кітаптарды таратуда.

агенттік бастамасымен еліміздің түпкір-түпкірінде деструктивті діни ағымдардың кесірінен жапа шеккен тұлғаларды бейімдеу орталықтары құрылып, оларды қаржыландыру мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс бойынша жүзеге асырылуда.

«Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауы-нан туындайтын мәселелерді саралау барысында агенттік өз жұмысын қабылданған құжат арнасы-на бұрып, келелі істерді қолға алуда. біздің алды-

мызда тұрған маңызды міндеттердің бірі ретінде «Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің» 10 жылдық мерейтойын жоғары дәрежеде ұйымдастыру мәселесі тұр. елбасы нұрсұлтан назарбаевтың бастамасымен қолға алынған теңдесі жоқ институттың беделі жылдан жылға өсуде. Осыдан келе мерекелік жиынды жоғары дәрежеде атқарудың мәні артуда.

Өз алдымызда тұрған басты міндет «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңның мүлтіксіз атқарылуын қадағалау. Осы арқылы діни экстремизм мен терроризмді алдын алу. елбасы сөзімен айтқанда мемлекет тәуелсiздiгi, ұлт мұраты, ұрпақ болашағы сияқты құндылықтардың қаймағын бұзбай сақтап қалу. айта кетелік, бүгінде президент тапсырмасына сай, экстремизм мен терроризмге қарсы күрес жөнінде мемлекеттік бағдарлама әзірленуде.

білгенге, жолдауда айшықталған «Қазақстан – 2050» стратегиясы елбасының халыққа берген есебі іспеттес. еліміз 21 жылдың ішінде көптеген елеулі жетістіктерге жетті. бірақ мемлекетіміздің алар асуы әлі алда. Мұратымыз айқын, мақсатымыз белгілі. сондықтан да, Мемлекет басшысының салиқалы саясатын қолдай отырып, біз, қасиетті қазақ жерін мекен еткен барша этнос және дін өкілдері «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып», ырыстың бұлағы, бақыттың шырағы – еңбекке жұмылуға тиіспіз.

«Жетісу» Алматы облыстық қоғамдық-саяси газеті

№22 саны, 2013 жылдың 16 ақпан.

70


ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕР аГЕНТТІГІ ҚыЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ЖаРияЛаНыМДаРы

«сәЛәФиЗМ иДЕясыНыҢ ЗияНы МЕН ЗаЛаЛы»

Еркімбек ШохаевҚР Дін істері агенттігі ислам діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі басқармасының бас сарапшысы

Қазіргі таңда қазақстандық қоғамды алаңдатып отырған негізгі проблемалардың бірі - сәләфизм идеологиясының халық ішінде, атап айтқанда жастардың арасында белең алуы. бұл ілім Х-Хі ғасырларда андалусия (испания) жерінде баста-лып, ары қарай ХVIII ғасырда нәжд өлкесі қазіргі сауд аравияның солтүстігінде жалғасын тапты. бастапқы кезден бұл идеологияның өкілдері өзге пікірге төзбеу, өзгелерге агрессиялық көзқараспен қарау, алдына қойған мақсаттарына қарумен болса қол жеткізу секілді сипаттармен танылды.

андалусия ғұламалары ашғари мектебінің түлектері болғаны белгілі. бірақ, қазіргі сәләфилік идеяның негізін салған ондағы ханба-ли мазхабының кейбір ғалымсымақтары елдегі мешіттерде жүріп жатқан дәрістердің барысын-да өз пікірлерін тықпалап, ашғари мектебінің тәлімдерін жоққа шығарып, дау-дамайларды ту-дырып бүлік шығаратын еді. бұдан кейін он үшінші және он төртінші ғасырларда Шам өлкесінде 1263-1328 жж. өмір сүрген ибн тәймия атал-мыш идеологияның жалауын көтерді. Ол ислам әлеміндегі дәстүрлі бағыттағы сенім мектептері - ашғари, мәтруди тәлімдерін адасқан деп сынап, қаралады. аталмыш бағытта томдап еңбектер жа-зып, бұл идеологияны қалыптастыруға үлкен үлес қосты. бүгінде өзіміз білетін сәләфизм идеясы аталмыш кезеңдерден бастау алып, ХVIII ғасырда қазіргі сауд аравия жерінде өмір сүрген Мухам-мед бин абдулуаххабтың қолында жаңғырып, өзге діни мектептерге қарсы ерекше агрессиялық үлгіде дамып қалыптасты. сондықтан тарихта бұл топ уахабилік және уахабилер қозғалысы деген атау-мен танымал.

сәләфизм сөзінің түптөркіні араб тіліндегі «сәләф» яғни бұрынғы өткен, бұрынғылар деген сөзден келіп шыққан. ислам тарихындағы алғашқы үш буын - Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың және табиғиндердің кезеңдеріне сәләф деп айты-лады. сонымен қатар бұл үш буынның ұстанған жолы нағыз ақиқат әрі дұрыс болып саналады. Қазіргі таңдағы сәләфилер өздерін біз алғашқы үш буынның жолын ұстанушылармыз, сондықтан біз сәләфилерміз деп жариялауда. бұл топ өзін қаншалықты алғашқылардың жолын ұстанушы - «сәләфилер» деп атағанымен уахабилік қозғалысының жалғасы екенін жасыра алмайды.

ислам дінінің қазақ жеріндегі тарихы сопылық мектептің тәлімімен тікелей байланы-сты екені белгілі. Оның мысалы ретінде, Қожа ахмет Яссауи тәлімінің қазақ халқының діни-дүниетанымындағы орны мен рөлін айтуға бо-лады. ал сәләфилік-уахабилік ілім сопылық мектептің тәлімін толығымен дерлік жоққа шығарады. біз мұны Медина қаласындағы ислам университетінде және пайғамбар мешітінде дәріс берген сәләфилік бағыттың ғалымдарының бірі али бин Мухаммед бин синанның «Әл-мажмуғ әл-муфид мин ақидатут-таухид» кітабындағы мына жолдардан көре аламыз: «Я мұсылмандар, сопылық тариқаттарына қарсы жаппай соғыс жариялап, оларды толығымен жоймағанша, сендердің исламдарыңның пайдасы жоқ. Оларға қарсы яхудилер мен отқа табынушыларға қарсы күресуден бұрын соғысыңдар». Әрине бұдан автордың сопылық мектепке қатысты көзқарасының қаншалықты агрессиялық сипатта екені көрінеді. бұл тек сопылыққа ғана қатысты

71


емес. Олар мәтруди мектебін де жоққа шығарып, адасушылықпен қаралайды.

Мұндай көзқарас жалпы сәләфизм идеоло-гиясын ұстанатын барлық топтарға ортақ бо-лып табылады. Осының салдарынан қазіргі таңда елдегі мешіттерде және басқа да діни орталарда сәләфизммен санасы уланған азаматтардың та-рапынан бүліктер туындап жатқаны мәлім. Олар тек сопылық тәлім мен тариқаттарды ғана емес, дәстүрлі ханафи мазхабы мен мәтруди мектебінің тәлімін ұстанатын Қазақстан мұсылмандары діни басқармасын да адасушылықпен айыптайды. сәләфилік бағыт өкілдерінің тарапынан туын-дап отырған бұл жағдай болашақта діни негіздегі қақтығыстардың мешіттерден басталуына апарып соғуы ықтимал. бұған мысал ретінде, 1990-жыл-дары ксРО құлаған соң посткеңестік елдердің ішкі тыныштығын бұзу үшін Орта азия республи-калары мен кавказ енгізілген аталмыш діни-саяси доктринаның Шешенстан, Өзбекстан, Қырғызстан мен тәжікстандағы қарулы қақтығыстардың шығуына басты себеп болғанын айтуға бо-лады. 2011-2012 жылдары таразда, атырауда және ақтөбеде орын алған өкінішті оқиғаларды сәләфилік идеологияның және «Мұсылман бауыр-лар» қозғалысынан бөлініп шыққан «Әт-тәкфир уәл-хижра» жамағатының әрекеттерінің тікелей нәтижелері ретінде қарастыруға болады.

сәләфизм қазіргі әлемдік жағдайда жахандану саясаты секілді жалпылықты мақсат тұтқан идея болып саналады. сондықтан оның іс жүзіндегі жағдайы мен әлем халықтары арасындағы та-ралуы ұлттар мен халықтардың ерекшеліктерін, құндылықтарын жоюға бағытталады. бұл әрекет «ақиқат, таухид, таза ислам және Құран мен сүннет жолы» секілді ұрандардың саясында іске асуда. Осылайша сәләфизм қазақ халқының және басқа да халықтардың ұлттық құндылықтарын, әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрін шариғат шарттарымен өлшемей тұрып бидғат деп есептейді. сонымен қатар бидғатқа қарсы бар мүмкіндіктерді пайда-лана отырып күресу әрбір мұсылманның парызы саналады деп уағыздайды.

Қазіргі таңда елімізде ұлттық мүддеге қарсы сәләфизм ерушілері тарапынан жүргізіліп жатқан бұл үрдіс қазақ халқының ғасырлар бойы сақталып және ұлтты сақтап келе жатқан құндылықтарының тамырына балта шабуы әбден мүмкін. Ғасырлар бойы ел мен жердің иесі болып келе жатқан ұлттың ерекшелігі жойылатын болса, жеріміз бен байлығымызды көздеген тараптардың жетегінде кету қиынға соқпасы анық. себебі, тізгінді өзгеге ұстату өз ұлты мен отанының қадір-қасиетін жете біліп, түсінбеген ұрпақтың жанына бата қоймайды. Осындай жымысқы мақсат болмаса, 11-12 ғасырдан бері мұсылман болып, ислам ғылымдарын жетік меңгерген ұлы ғалымдарды тәрбиелеп келген Орта азия халықтарының арасында олардың діні мен діни ұстанымын түгелімен дерлік жоққа шығаратын сәләфилік уағызды таратудың не қажеті бар еді?

Шындығында тәуелсіздік алған кезден ба-стап екі он жылды сараптап қарасақ, Шымкент, астана, алматы және еліміздің батыс өлкесінде араб елдерінен келіп жұмыс жасаған ислам дінін уағыздаушылар тек сәләфизм бағытының өкілдері болды. араб мұсылман елдерінің жалпы діни ұстанымдарына көз жүгіртер болсақ, бір-екі араб елінен басқа елдерде сәләфизм ілімі қолдауға ие болып келмеген. Осы тұста, неге біздің елге араб мұсылман елдеріндегі дәстүрлі исламның өкілдері келіп дінді уағыздамады? - деген сұрақ та туады. Де-мек, қазақ жеріндегі сәләфизм қозғалысының ар-тында үлкен саяси, қоғамдық және экономикалық мақсаттары бар екені анық байқалады.

Осы тұста сәләфилік идеяның адам психология-сына тигізетін кері әсерін де атап айту қажет. бұл ұстанымда болған адамның тұла бойын қоршаған ортасына қарсы агрессия билейді. Өзінен және оны қолдаушылардан басқа ұстанымдағы адамдардың барлығын олар мұсылман бола тұра, соның ішінде туыстарын, ата-анасын адасқан, тозақы деп та-ниды. айналасына қатысты мұндай агрессиялық көзқарас сәләфилік идеяның өкілін мейірім және жанашырлық деген қасиеттерден айырады. соның нәтижесінде ол басқаларға қатысты түрлі қатыгез іс-әрекеттерге баруы да ықтимал. сондай-ақ, ата-ананың қызметі, туыстарға жан ашу және қоғамның қамқоршысы болу секілді адами және исла-ми моральдық құндылықтардан жырақ болады. сәләфизм ерушісінің мұндай көзқарасы ел ішіндегі қоғамдық-туыстық қатынастарды ыдыратып, оның құлдырауына апарып соғады. Қоғам институтының әлсіреуін және құндылықтарының жоғалуын мем-лекет қауіпсіздігі мен оның болашағына төнген қатер деп тануға болады.

Қазіргі таңда сәләфизмді байсалды (умеренный) және радикалды деп бөліп қарау қажет дейтін пікір иелері бар. Олар өздерінің бұл пікірін сәләфизмнің зайырлы мемлекеттің принциптерін мойындап, қарулы әрекеттерге баруды шариғатқа қарсы іс деп санайтын, сонымен қатар мемлекет тек шариғат заңдарымен ғана өмір сүруі қажет, олай болма-са қаруға жүгіну қажет деп қарайтын екі тобы бар - деп негіздейді. сондықтан бірінші топты біздің мемлекеттік құрылымға қарсы келмейтін болғандықтан байсалды деп есептеп, күресіміз екінші сәләфизмнің радикалды тобына қарсы бағытталуы керек дейді.

сәләфилерді мұндай санаттарға бөлуде өте сақ болу қажет деп ойлаймын. себебі, жоғарыда аталған екі топтың да оқитын әдбиеттері мен ақидасы [1] бір болып табылады. бұлардың арасын-да кейбір саяси ұстанымдарда ғана айырмашылық бар болып табылады.

Діни негіздегі ұстанымдар мен сенімдердің өзгеріске ұшырауы әдетте мүмкін емес. бірақ, са-яси көзқарастар мен ұстанымдардың мүдде мен ахуал талабына сәйкес құбылып тұратыны белгілі. сондықтан сәләфизмді қарулы іс-әрекетке бару немесе бармау тұрғысынан байсалды және ради-

72


калды деп бөлуге шартты түрде келіссек те, идея тұрғысынан мұндай екі топқа бөлу мүлде қателік болып есептеледі. тек қателік қана емес, бұлай ету мемлекет пен қоғамды сәләфизмге қатысты шешімдер мен шараларды қабылдау мәселесінде есептен жаңылдырады. себебі, сәләфизмнің бай-салдысы да, радикалдысы да ислам дініндегі ақида және құқықтық мектептердің ешбірін дұрыс деп қабылдамайды. сонымен қатар оларды адасқандар, бидғатшылар және тозақылар деп са-найды. келесі кезекте мұндай адасушылықтан ис-лам әлемін тазарту үшін күресуге шақырады.

Демек, қазіргі таңда саяси көзқарастары бай-салды болып көрінген сәләфизмнің мадхалит-тер [2] тобы мүдде талабына сәйкес болашақта жоғарыда айтылған негізгі мақсатты жүзеге асыр-

мауына ешкім кепіл бола алмайды. Осылайша бүгінгінің байсалды сәләфилері ертеңгінің радика-лы болуы болашақтың еншісінен әбден күтілетін жайт. сондықтан тек елімізді ғана емес, бүкіл ис-лам әлемін алаңдатып отырған, жастардың сана-сын улап жатқан бұл идеологияға қарсы ғылыми, ақпараттық және құқықтық тұрғыдағы тиімді шараларды қабылдау ертеңге кешіктірілетін ша-руа емес. сонымен қатар қоғамға келетін ертеңгі апаттың алдын алуды бүгіннен бастау ел, мемлекет және болашақ ұрпақ алдындағы міндетіміз екенін ұмытпауымыз қажет.

«Abai.kz» ақпараттық порталы2013 жыл 11 қаңтар

«ШыН ДІНДІ ШаТаҚ ДІННЕН аЙыРУДыҢ ҮШ аМаЛы»

Омаров Асан ҚайырбекұлыҚР Дін істері агенттігінің Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының бас қызметкері

Қоғамымыздың бүгінгі күнгі діни сауаттылық деңгейіне көңіл толады деуге ертерек. Қазақстан үшін дәстүрлі емес діндердің құрған торына жас буынның топырлап түсуі қалың жұртшылықты алаң еткен мәселенің біріне айналып отыр. Шатақ діннің тамыр жаюы жайлы әңгімені әріден бастайық.

Халқымыз төл дінімен қайта қауышқан 1990 жылдар әлі күнге есімізде. Дінді меңгеруде, әсіресе, жасы 20-ға дейінгі жеткіншектер белсенділік та-нытты. бірақ дәстүрлі дін (ислам, православие) ұстаздары жоқтың қасы еді. сондықтан мешіт, шіркеудегі діни уағыздар ғибадат қылу тәртіптерін үйретуден әрі қарай аспады. Дәстүрлі дін өкілдері «ең абзал, ең дұрыс дін біздікі» деумен шектеліп, таяз, біржақты сөйленді. ең жаманы, теология қатысты қиын, бірақ жастар үшін аса маңызды, сұрақтар жауапсыз қалып келді. сана-сезімді жау-

лап алу тетіктерін жетік меңгерген шетелдік жаңа діни ағымдардың іздеген өрісі де осы-тұғын.

бір сөзбен айтқанда, дін саласындағы олқылық пен таяздықтар біртіндеп қордалана берді. Қазіргі таңда солардың «жемісін» татудамыз. сол 90-жылдардың басында дінге бет бұрған жасөспірім жеткіншектердің алды қазір 35-40 жа-ста, яғни орта жасқа іліне бастады. бірақ олардың діни сауаты сатылады ма, былайша айтқанда, дін ісін Құдай ісінен айыра алатын дәрежеге жетті ме? бұл жағынан күмәндіміз. Өйткені, мешіт ішінде қатар-қатар сәждеге тұрғандардың арасында на-мазды «өзінше» оқитын мұсылман бауырлардың азаяр түрі көрінбейді. Олардың көпшілігін жас деу-ге ауыз бармайды. Дін тазасын іздеп, ата сақалы аузына түскенше сенделе бермек пе, шіркіндер?!...

73


Шын дінді шатақ діннен қайтсек айырамыз де-ген келелі мәселе екеніне осы айтқандарымыз да жеткілікті сияқты. енді тақырыбымызға ойысалық.

күллі пайғамбарлардың миссиясы бір. Олар бүкіл әлемде мейірімділік пен әділет салтанат құру қажеттігі жайлы рақымды Құдай тағаланың жарлығын жер бетіне жеткізеді. Мәселен, қасиетті Құранда: «(Мұхаммед с.ғ.с.) біз сені бүкіл әлемге рахмет етіп қана жібердік» делінген (Әнбия сүресі, 107-аят). иса пайғамбарға түскен «інжіл» кітабы да осы миссияны айтады. Ондағы бір аян былай дейді: «киелі мәтіннің қай қайсы да құдайылық рухқа ие және пендені үйретуге, былықты аршуға, қатені түзетуге, әділетті қорғауға қызмет етеді» (тимофейге 3:16).

Өзіңіз де ойлаңыз, қай ұлттың өкілі болмасын, егер ол адал, мейірімді кісі болса, кім кімнің де оны «кәпір» дей алмасы анық. керісінше қатігез кісіден аулақ болуға тырысады. Мысалы, мешітте намаз оқып тұрған, өзін кәміл мұсылман санайтын, түсі суық «салафистке» жақындаудың өзі қорқынышты. сүйіспеншілік пе, әлде қатігездік уағыздала ма? Шын дін мен шатақ діннен айырудың ең басты кілті, амалы осы арада. Ғұлама ойшыл Шәкерімнің «бұл кездегі діндердің бәрі нашар» деген өлеңінде:

Дін адамды бір бауыр қылмақ еді,Оны бөліп, дұспандық қару жасар.«інжіл», «Құран» - бәрі айтып тұрса-дағы,адасып ардан күсіп, қара басар, - дейтіні сол.Шәкерімнің сөзінен ұғатынымыз: інжілдің

де, Құранның да өзегі - мейірім, әділет. Демек, діншілдіктің де өлшемі осылар. егер мешітке намаз оқуға барып жүрген мектеп жасындағы немесе студент балаңыздың мінез-құлқынан қатігездік белгілері байқалса, айталық, ата-ананың тілін алудан бас тартса, оқу үлгерімі төмендесе, онда болды, бітті, мұны жат діни ағымның теріс ықпалы деуге әбден болады. ал, егер оның ісінде қайырымдылық, жүзінде мейірімділік көбейсе, бы-лайша айтқанда, жүрегі жұмсара бастаса, әңгіме мүлде басқа. солай болуға тиісті қалыпты жағдай міне осы. Өйткені, адам жүрегі тәңіріні танып-білу, хикметін сезу арқылы жұмсарады. «жүрегі жұмсақ білген құл» (абай). Қайырымсыз, қиянатшыл ба-ладан не үміт, не қайыр? Оның келешекте шатақ діннің өкілі, діни фанатик болып шыға келмесіне кім кепіл.

сонымен, шын діндарлықтың айнасы - төзімділік пен сүйіспеншілік екендігі күмән туғызбайтын ақиқат.

сайып келгенде, шатақ дінді дәстүрлі діннен айырудың төмендегі амал-тәсілдері осы ақиқаттан туады. кейбір ислами топтар дәстүрлі дінді қабылдамай, оның жергілікті ерекшеліктеріне өре түрегеліп, қарсы тұрады. Әсіресе, салафизм иде-ологиясынан радикализм мен төңкерісшілдіктің исі аңқиды. Мұндай рухтың жастар санасын тез жаулап алатыны белгілі. бірақ бұл Құранды теріс оқығандық болады. неге? Өйткені, оны тек мейірімділік, әділет, ғылым жайлы аяттар ғана

көктей өтеді. егер ғылыми тұрғыдан сарапқа са-лар болсақ, барша киелі кітаптардың түпкі мән-мағынасын, мұсылманша, тәулиін осы үшеуі ғана құрайды.

Құранда: «Құдай әділ адамдарды сүйеді, ал за-лымдарды сүймейді» деген аят қайталанып отыра-ды. Ол - әлемдік діндерге ортақ темірқазық. со-нымен қатар, зерттеушілер Құранда әлеуметтік әділеттілікке қатысты ондаған сүрелер барын анықтап отыр. атап айтқанда, бұл сүрелер 87-107 аралығын қамтиды. Мысалға, «Мағұн» сүресінің жеті аятын алайық:

сондай дінді өтіріксінген кісіні көрдің бе?жетімді шетке қағатын сол емес пе,Ол міскінді тамақтандыруға ынтасыз.сөйте тұра намаз оқығаны нендей өкініш!екіжүзділер намазды немқұрайды оқиды.Олар ұсақ заттарын беруге де қимайды.келтірілген жеті аятты мұқият оқыған адам,

оларда шынға сен, жетім-жесірді жебе, сараң бол-ма, мырза бол, екіжүзділік қылма, ісің мен сөзің бір болсын деген астар барын, қысқасы, әділ, шыншыл болуға үндейтін үкімдер тұнғанын еш қиындықсыз аңдайды. сол сияқты «білімді ізде», «Ғылым жо-лын тап» дегенге саятын аяттар саны 700-ден асып жығылады екен.

бұл арада радикалды ағымдардың ортағасырлық ғұламалардың еңбектерін үзіп-жұлып алып, өздеріне идеологиялық қару қылып алғандарына көпшілік назарын аударып отырмын. Шындығында Құранның жүгі «ширк», «бидғат», «жихад», «кәпір» ұғымдарына түспейді. бұлар хақында аят-хадистерді дұрыс тәпсірлеу данышпан ғұламалардың ғана сыбағасы.

айта кетелік, әр адамға жақсы-жаманды айы-руды үйренуге мүмкіндік беретін өсиет-заңдардың саны інжіл мәтіні бойынша 613 (оның ішінде 248-ін орындау парыз, ал 365-і керісінше тыйымдар) екені анықталып отыр. атап айтқанда: «Қиянат, ұрлық, зомбылық жасама», «Әділетке жақ бол», «кекшіл болма, көпке топырақ шашпа», «туған халқыңды сүй, кешірімді бол», «Өзің нені ұнатсаң, өзгелерге соны жаса», «Қайырымдылық жасауды үйрен», «жетім-жесірді жебей жүр», «соттың әділ болуын талап ет» т.с.с.

сөйтіп, Қазақстандағы діни ағымдардың қайсысы еліміздегі дәстүрлі діндерді қаралау арқылы қоғам тұтастығына жік түсірсе, сол ағымды жат немесе шатақ дейміз. Дәстүрлі дінді терістеп, оның жамағатынан өздеріне мүше тарту әрекетін «прозелитизм» дейді.

енді шын дінді шатақ діннен айырудың үшінші амалын қарастырайық. Әр халықтың отбасылық және ұлттық құндылықтары бар. егер әлдебір ағым оларды сыйламаса, жергілікті әдет-ғұрыпты сыртқа тебетін болса, бұл оның шатақ дін екенінің куәсі. Ғылым тілінде бұл дертті «космополитизм» дейді.

кейбір ислами топтардың ұлттық мәдениетімізден мұсылманшылықты бөліп алып, екеуін соғыстыра бастағаны белгілі. Олардан

74


«сендер кімсіңдер?» десең, «Мұсылманбыз» дейді, «Ұлтың кім?» десең, «Ұлтымыз жоқ, біз мұсылманбыз» дейді. Мұның аты қоғам тұтастығына жік түсіру емей не. Діндегі «біз» және «олар» де-ген бөлініс пен кешегі кеңестік дәуірдегі бай және кедей деп екі тапқа бөліну арасында айырма ша-малы.

егер ері - бір, әйелі - екінші дінде болса, мұндай отбасы күйремегенде қайтеді. бұл ретте «иегова куәгерлері», «кришна санасы», «Муна Шіркеуі» сияқты жат ағымдар өз «үлестерін» қосты. жаңа діни қозғалыс саналатын христиандық протестанттық ағым өкілдері өздерін Құдайдың әмірі мен ізгі ха-барын таратушылармыз деп санайды. сөйте тұра, әр ұлттың ғасырлар бойы қалыптасқан, мейірім, әділетке қызмет ететін салт-санасын, тәрбиелік жүйесін күйретіп жүргенін өздері де аңдамайды.

Қорыта айтқанда, космополиттік көзқарас, біз және олар деп бөліну негізінде ұлттық мәдениетті тәркі ету, барлық секталар мен шатақ діндерге ортақ сипат екендігі сөзсіз.

Шын дін мен шатақ діндерді айырудың амал-дары жайлы айтпағымыз әзірге осы. Олар, әрине, сыртқы нышандар.

енді діннің ішкі жағы, тереңге бет қойып, Құдайға құлшылық қылудың мәнісін және ол жай-лы ұлы абайдың танымдарын қарастырмақпыз.

исламда, мейлі, христиандықта болсын, дін негізін жаратушыға сенім, яғни иман ұғымы құрайды. Ойшыл ғұламалар Құдайдың ісін, ғылымын, даналығы мен заңдарын танып-білуді «кәміл иман», «хас ғибадат» деп атайды. Өзге құлшылықтың түрлері тағатқа, яғни сыртқы ғибадатқа жатады.

алла тағаланың адам баласына нәсіп ет-кен игілігі мен ырыздығында шек жоқ, басқаны қоя тұрғанда, жұтқан ауа, бір тамшы су, бір түйір нанға дейін жаратушыға қарыздармыз. сондықтан Құдайға құл болу, құлшылық - діндарлық қана емес, адамшылықтың да басты шарты. Осыны көпшіліктің санасына шөктіру - дінді сабасына түсірудің, діни экстремизм мен терроризмнің ал-дын алудың алғышарты болса керек.

Рас, құлшылықты әр дінде әрқилы түсінеді. Мәселен, христиан және будда діндерінде монах болып, қоғамнан оқшау өмір сүру таза құлшылыққа баланады. ал, исламдағы ғалым сымақтар: «жын-дар мен адамзатты өзіме құлшылық қылулары үшін ғана жараттым» деген аятты (зәрят сүресі, 56-аят) сәжде қылу арқылы Құдайға жалбарыну деген тар мағынасында қарастырып, ғибадат ұғымымен шек-теп қояды. бәленің басы осы арада емес пе.

ендеше Құдайға құлшылық қылудың мәнісі неде?

Қарапайым халықтың ұғымында Құдайға құл болу - дүниеге құл болмаудың амалы. Қазақ халқы ежелден ішкі иманды осылай түсінді және оны сыртқы тағаттан айыра білді.

имандылық - жүрек тазалығында деген прин-цип тұғыры кеңестік дәуірде де шайқалған емес.

алдыңғы буын, біздер көріп өстік, қызыл беті - ұяты жоқ, әділдікті белінен басқан, қиянатшыл қылықтарға барған пендені ғана халық «әй, кәпір-ай» деп сөгетін. Яғни «кәпір» ұғымы намаз оқымайтын кісіге емес, ар-ұяттан жұрдай, Құдайдың мейірім, әділет заңынан бейхабар наданға қарата айтылушы еді.

Қысқасы, құлшылық қылудың мәнісі - алланың пендесіне салған тура жолына, тазалыққа ұмтылуға саяды. ынталы жүрек, шын пейілмен. егер бұлай талпынбайтын болса: «күллі тәнмен қылған құлшылықтарың ешбір ғаделетті мархаматты бермейді, - дейді абай 38-ші сөзінде. - көзің күнде көреді намаз оқушы, ораза тұтушылардың не халәттә екендіктерін, оған дәлел керек емес».

Құдай ісін дін ісінен айыру да аса маңызды ілім. бұл екеуін бір деп біліп, адасып жүрген азаматтар арамызда баршылық. Ғасырлар бойы қалыптасқан құлшылық ғибадатын (діни рәсімдер, ғұрыптар, догмалар, культтік ғимараттар т.б.), жинақтап айтқанда, «дін ісі» дейді. Құдай ісі мүлде басқа ұғым. Оған он сегіз мың ғаламның жаратылуы, жер мен аспан, күн мен түн, өлім мен өмір, жан мен тән, ақиқат пен жалған сияқты дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырлары кіреді. жаратушының сипат-тары мен есімдері, мейірім, әділет сияқты заңдары да осы қатарда.

көрдіңіз бе, Құдай ісі мен заңы мәңгі, олар ешқашанда өзгермейді. ал дін ісі өзіндік даму жо-лынан өтіп барып, орнығады. Мәселен, христиан дінінде католиктер солдан оңға қарай алақанмен, ал православтар оңнан солға қарай қос бармақпен шоқынады. Мұндай өзгешеліктер (намаз оқығанда бірі қолын жоғары, екіншісі төмен байлау деген сияқты) ислам әлемінде де жетіп артылады. сөйтіп, дін ісін Құдай ісімен жарыстырып, оны қатып қалған қағидаға айналдыруға тырысушылықтың арты жақсылыққа апармайды. араб елдерінің қазіргі хәл-ахуалы сөзіміздің бір дәлелі.

Дін жолы - тарихат туралы «бұл жол - бек шетін, бек нәзік жол» десе, Құдай жолы туралы мүлде басқаша айтады абай: «Дүниеде түпкі мақсатың өз пайдаң болса, ол жол - Құдайдың жолы емес. ...не түрлі болса да, я дүниеңнен, я ақылыңнан, я малыңнан ғадәлет-шапағат секілді біреулерге жақсылық тигізбек мақсатың болса, ол - Құдайдың жолы» (38-сөзі). Мешітті төңіректеген жастардың осы анықтаманы жатқа білгендері жөн-ау.

Әлеуметтік зерттеулер жат ағымдарға жасы 30-ға да жетпеген жастар тартылатынын көрсетіп отыр. аға буын өкілдері жоқтың қасы. неге? Өйткені, соңғылар Құдай жолы әділетті өмір сүру, өзгелерге қамқор болу екенін жақсы біледі. бұл сабақты оларға өмір тәжірибесі береді. Шатақ дін иіріміне кіл жастардың тартылуы осы жәйтпен өз түсінігін табады.

«адамзаттың бәрін сүй бауырым деп», «адамды сүй, алланың хикметін сез». Ұлы абай адам болу да, кәміл мұсылмандық та осы жолда деп ұқтырады. соңғы өсиеттері осылар. Діндар болудың, дін жолы

75


тарихатқа түсудің жөні осы екен деп, анасы пісірген астан бас тартудың, намаз оқымағаны үшін әкесіне кәпір деудің, ол ол ма, кісі өлтіруге барудың.

зайырлы мемлекет жағдайында діндарлықты емес, ғылымды және қоғамның интеллектуалдық байлығын арттыру маңызды. сондай-ақ, қоғамның мақсаты - жастарды ғылым-білімге үйір қылу, адал еңбекке баулу екеніне кім таласар? алла тағаланың пендесіне салған жолы қайсы деп тынбай ізденген хакім абай махаббат, әділет және ғылымды бұл жолдың үш айқын белгісі деп анықтап береді.

«бұларды, - дейді абай, - әр адамның бойында алла тағала тәхмин (өлшеулі, шамалы) бар қылып жаратқан. бірақ оған рәуаж (даму, өрлеу) беріп гүлдендірмек, бәлки адам өз халінше кәмәлатқа жеткізбек, оның жәһәтінде (тарапынан) болмақ»

(38-сөз). аталмыш үш феноменді: «бұлардың керек емес жері жоқ, кіріспейтұғын да жері жоқ. Ол - жаратқан тәңірінің ісі», - деп тағы бір нықтайды 45-сөзінде.

сөз соңы, жоғарыда қарастырылған Құдайға құлшылық қылудың мәнісін, дін ісін құдай ісінен ай-ыруды, шын иманды, сондай-ақ, дін мақсаты неде, киелі мәтіндердің рухы қайсы дегенді танып-білу имандылық тәрбие мен діни сауаттылық негіздері болып табылады. сондықтан бұл ілімдерді халық санасына нық жеткізу шарасы мемлекеттік орган-дар мен зиялы қауым өкілдерінің басты назарында болу керек деген ойдамыз.

«Abai.kz» ақпараттық порталы2013 жыл 21 ақпан

«ДІНи саЙТТаР НЕГЕ ҮГІТТЕЙДІ?»

Әбішева Мадина Мағазқызы Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы Халықаралық ынтымақтастық бөлімінің бастығы

Өткен жылғы статистика бойынша әлем халқының төрттен бірін құрайтын 1,5 млрд. адам ғаламдық желіні пайдаланатын көрінеді. Ғаламторды пайдаланатын адамдардың күн сайын өсіп келе жатқандығын ескерсек, оның қаншалықты қоғам өмірінде ықпалды екендігін байқай аламыз.

Дін мәселесіне қатысты ақпарат алғысы кел-ген кез-келген қазақстандық саңырауқұлақтай қаптаған сайттарға тап болады. Қазақстан про-куратурасы тарапынан қолға алынып, құзыретті құқықтық органдар зерделеп, қоғамға зиянды сайттарды жауып отырғанымен, өкініштісі сол мазмұндағы жаңа сайт басқа желеумен ашылып отырады. Діннен хабары жоқ адамға еш кедергісіз

берілетін қатерлі індет дерсің. кейбір діни сайттар қолыңа қару алып, шахид болуға үгіттесе, кейбірі ата-баба ұстанған салт-дәстүрден алыстатады...

кейбір діни мазмұндағы сайттарға назар салып көрейік.

Өзбек тіліндегі www.furqon.com сайт толығымен экстремистік-террористік мазмұндағы сайт. сайттағы суреттер, мақалалар мен деректер «Құдай жолында құрбан болып, бейіштен ертерек орын алуға» үгіттейді. Қазақстанда 500 мыңға жуық өзбек өмір сүретіні бір төбе, сайттың «нашид» бөлімінде орналастырылған орыс, парсы тіліндегі аудиоматериалдар орыс тілді халық пен тәжік, пар-сы, күрттердің де сайт материалдарымен қанық бо-луына мүмкіндік береді.

76


Ханафи мазхабын дәстүрлі деп танитын Қазақстан мұсылмандары сенім мәселесінде имам Матуридидің жолын ұстанатыны белгілі. Орыс тіліндегі http://darulhijra.ru сайтында «екі қол – аллахтың сипаты» тақырыбындағы материалды көруге болады. аталған материалда, алланың сипаты жайындағы Құран аяттарын бұрмалап, Құдайға адами сипат беру бар. жаратушыға антропоморфистік, яғни адамдық сипат беру Матуриди іліміне қайшы келеді. Әдетте, Құран аят-тарын тура мағынасында алып, түсіндірме беру са-лафи авторларына тән әдіс болып табылады.

тек Қазақстан мұсылмандары үшін емес, Орта азиядағы мұсылмандар үшін де киелі са-налатын түркістан қаласындағы Яссауи кесенесі сынды орындарды зиярат етуді Құдайға серік қосу деп бағалалап, оған барған адамдар үшін жәннәт есігі жабық деп көрсететін сайттар (http://www. anti-shirk.kz) да табылады. Осы орайда, елбасы н.назарбаевтың «...біздің жолымыз – ахмет Яссауидің жолы...» деген сөзі еске түседі. Осы сынды сайттар аллаға мінәжәт етіп, рухты бабаларымызға Құран бағыштап, жаратқаннан сұраған тілектерімізге тек тілекші болсын де-ген ниетпен әулиелерге зиярат етуге баратын дәстүрімізге күмәнмен қарауға негіз болады. тұтас тұрған қауымды жік-жікке бөліп өзімізді-өзімізге дұшпан етеді.

наурыз мейрамы — ежелгі заманнан қалыптасқан жыл бастау мейрамы. бұл мереке тек қазақстандықтар үшін емес, көптеген басқа да шығыс мемлекеттері үшін күн мен түннің теңелетін жаңа жыл мерекесі. 2010 жылдан ба-

стап біріккен Ұлттар Ұйымының бас ассамблеясы «Халықаралық наурыз күні» қарарына сәйкес 21 наурыз – Халықаралық наурыз күні болып қабылданғаны белгілі. Орыс тіліндегі http://Sunna-press.com сайтынан «Мұсылмандарға наурызды неге тойлауға болмайды» деген материалды көруге болады. наурыз зороастризмнен шығатын мереке болған себепті, наурызды ирандықтар өз мәдениетінің құнды бөлігі ретінде әлемге паш етіп, ұлттық мереке ретінде атап өтеді, көптеген мекемелер 10-12 күндік демалысқа шығады. Қазақстан халқы үшін де наурыз мерекесінің алатын орны ерекше. Мыңжылдық тарихы бар көптеген мұсылман елдері үлкен ықыласпен атап өтетін, наурыз мерекесін тойлауды «үлкен күнә» деп бағалау үлкен әбестік.

біздің пікірімізше, осы тектес Қазақстан мұсылмандары арасында араздық тудыратын, дінаралық, конфессияаралық және этносаралық татулық пен достастыққа нұқсан келтіретін салафилік идеялары бар сайттар да жиі кездеседі (http://www. аthar.kz/).

жастарымыз ұшы мен қиыры көрінбейтін «ғаламтор» атты әлемнен қарапайым діни сауалға жауап іздеп адасып кетпесе игі еді. Ол әлемнен аман-есен қайта оралу екіталай. Осы орайда, ізденушілерге Қазақстан мұсылмандарын біріктіріп, мешіттерді бақылап, бабаларымыз ұстанған хана-фи мазхабы ілімін сақтап, таратушы – Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сайтынан (http://muftyat.kz/) сауалдарына жауап іздеуді насихат етеміз.

77


«ДІН саЛасыНДаҒы ЖҮЙЕЛІ ТҮсІНДІРУ ЖҰМысы – УаҚыТ ТаЛаБы»

Мұхамеджанов Манарбек Әзімбекұлы Дін істері агенттігі Шығыс Қазақстан облысы Дін істері департаментінің директоры

Шығыс Қазақстан облысы діни бірлестіктердің саны мен құрамы жағынан күрделі өңірлердің бірі болып есептеледі.

Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының талаптарына сәйкес өңірде осы уақытқа дейін қызмет етіп кел-ген 365 діни бірлестіктің 278-і тіркеуден және қайта тіркеуден өтті. 2012 жылдың 1 қарашасындағы жағдай бойынша облыс аумағында барлығы 278 діни бірлестік қызмет етеді. Яғни бірлестіктер қызметі былтырғы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 24 пайызға азайды. Оның 189 ислам бағытындағы, 36 православиелік, 4 көне - ғұрып, 6 католиктер, 43 протестанттық және дәстүрлі емес діни ұйымдар. Олардың қарамағында 275 ғибадат үйі бар.

Шығыс Қазақстан облысының Дін істері департаменті өз қызметін бастаған алғашқы күннен-ақ дін саласындағы жүйелі түсіндіру жұмысын жүргізу қызметінің маңызды бағыттарының бірі етіп белгіледі. Өйткені өз тарапымыздан жүргізілген зерделеу мен зерттеу жұмыстары өңірдегі діни экс-тремизмге идеологиялық қарсы тұрудың тиімді көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік берді. Оның ішінде біріншіден, экстремизм идеяларының халық арасына таралу каналдарына жол бермеу болса, екіншіден, экстремизмнің утопиялығы мен деструктивті сипатын түсіндіру мен оған қарсы тұрудың ішкі иммунитеті ретінде халықтың діни сауаттылығын арттыру аса маңызды болып шықты.

бұл орайда қалың бұқараға, діни бірлестіктердің басшылары мен оның мүшелеріне, әкімдіктерге, басқа да мемлекеттік органдарға дін саласының заңнамалық базасын түсіндіру және оның орын-далуын талап ету маңызды. біздің ойымызша, бұл ретте облыс әкімдіктері жанындағы діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңестердің жүйелі жұмысын қамтамасыз ету көптеген түйткілді мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. кеңестердің азаматтардың діни сенім бостандығы құқығын қамтамасыз ету және діни бірлестіктермен өзара әрекеттесу саласындағы мемлекет саясаты

мәселелері жөнінде ұсыныстар әзірлеу, қоғамдағы рухани келісімді нығайту және конфессияаралық қатынастарды үйлестірудегі маңызы өлшеусіз.

Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңестің 2012 жылдың 13 маусымындағы шешімімен бекітілген Үлгі ереженің негізінде облыстық кеңестің ережесі жасалып, бекітілді. ережеге сәйкес кеңестің төрағасы облыс әкімі болып табылады, орынбасарлары болып облыс әкімінің әлеуметтік мәселелер жөніндегі орынба-сары және Дін істері департаментінің директоры белгіленген. Оның мәжілістері тоқсанына бір рет өткізіліп отырады.

егер бұрындары кеңестің жұмысында қасаңдылық басым болса, қазір оның отырыстары облыстағы діни ахуалдың жақсаруына ықпал ететін тиімді тетікке айнала бастады. Оның өткізілу фор-маттарына да ден қойылып келеді.

Мәселен, 2012 жылдың 6 қыркүйегінде кеңестің кеңейтілген отырысы өңірдің 19 ауданы мен қалалары толық байланысқа қосылған видеоконфе-ренция режимінде өткізілді. кеңес жұмысына оның мүшелерімен қатар аудан, қала әкімдері, олардың әлеуметтік-саяси мәселелер жөніндегі орынба-сарлары, ішкі саясат және білім бөлімдерінің бастықтары, ауылдық және кенттік округтар әкімдері, мектеп директорлары, құқық қорғау органдарының басшылары, діни бірлестіктердің жетекшілері, жастар ұйымдарының, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысып отырды.

Шілде айында өткен аудандағы діни ахуалды талқылаған аягөз ауданының діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңесінің отырысына барлық ауылдық округ әкімдері, мектеп директорла-ры, дінтану пәнінің оқытушылары, мемлекеттік органдардың, құқық қорғау органдарының басшылары, діни бірлестіктердің жетекшілері, үкіметтік емес ұйымдардың, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, барлығы төрт жүзден астам адам қатысты.

78


бүгінгі күні барлық аудан, қалаларда кеңестердің ережелері жаңадан бекітілді, қызметі қайта зерделеніп, жұмыстары жолға қойылды. егер осы уақытқа дейін кеңес жұмыстарына аудан, қала әкімдерінің орынбасарлары басшылық етіп кел-се, қазір төрағалық ету әкімдерге жүктеліп отыр. кеңейтілген отырыстарға облыстық Дін істері департаментінің, ішкі саясат басқармасының, ішкі істер департаментінің, дәстүрлі діни бірлестіктердің басшыларының қатысуы дәстүрге айналды. кеңестер Шығыс Қазақстанда діни ахуалға ықпал етудің нақты құралына айнала бастады.

Дін саласындағы түсіндіру жұмысын жүйелі ырғаққа келтіруде ақпараттық-насихат топта-ры маңызды орын алады. Мемлекетіміздің дін саласындағы саясатын түсіндіру, мемлекет пен қоғам арасындағы «кері байланысты» қамтамасыз ету, сондай-ақ аталған салада жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясатқа халықтың сенімін нығайтуда да жұмыстың осы формасы өмірдің сынынан өткен тетік болып табылады. бүгінде облыстық, аудандық, қалалық ақпараттық-насихат топтарының жұмыстарын жандандыру, олардың қызметінің тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар өзінің оңды нәтижесін беруде.

Дін істер департаментінің директоры жетекшісі болып табылатын облыстық ақпараттық - насихат тобы жыл басынан бері 40-тан астам елді мекен-дерде кездесулер өткізді, оларға алты мыңға жуық адам қатысты. Құрамында 160 адамы бар қалалық және аудандық ақпараттық-насихат топтары жи-ырма мыңға жуық адаммен кездесті.

кездесулер барысында халыққа мемлекеттің дін саласындағы саясатының негізгі принцптері мен бағыттары, әлемдік және дәстүрлі діндер, ис-лам мен мен оның ханафи бағыты, православиелік христиандықтың, теріс бағыттағы діни ағымдардың мәні туралы түсініктер берілді. тұрғындарға конфессияаралық келісімді нығайтудың маңыздылығын, сондай-ақ елбасының белгілеген міндеттері мен мақсаттары жайлы, Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңының талаптары жан-жақты түсіндірілді.

кездесулерде көптеген өзекті тақырыптарды қозғайтын сұрақтар қойылып, оларға тиісті жауап-тар қайтарылды. сұрақтардың дені діни ағымдар, жаңа заң бойынша, сондай-ақ имамдардың білім деңгейін арттыру, жастардың деструктивті діни ағымдарға кіруіне жол бермеу, халықтың діни сауаттылығын арттыру тұрғысында болды. көп сұрақтар діни бірлестіктердің есептік қайта тіркеуден өтуі, жаңа ғибадат үйлерін салу туралы, діни әдебиеттер мен заттарды сату орындары ту-ралы болды.

Облыста жүргізілген әлеуметтік зерттеулер ақпараттық насихат топтары жұмысының тиімділігін көрсетіп отыр. Мәселен, облыстық ақпараттық-насихат тобы болып қайтқаннан кейін Үржар,

зайсан, аягөз аудандары мен Риддер қаласында дәстүрлі емес діни ағымдардың белсенділігі екі айдың ішінде айтарлықтай төмендеді.

жүйелі түсіндіру жұмысын қамтамасыз етуде бұқаралық-ақпарат құралдарының әлеуетін тиімді пайдалану және олармен тығыз байланыста жұмыс істеу аса маңызды болып табылады. бұл орайда конфессияаралық келісім мен діни тағаттылықты нығайту, халықтың діни сауаттылығын арттыру, діни экстремизмге қарсы тұруды насихаттауға бағытталған облыс әкімдігімен бірлескен медиа-жоспар жасалды, оның негізінде 6 сюжет көрсетіліп, 18 мақала жарияланды. Облыстық «Қазақстан - Өскемен» телеарнасында ай сайын шығатын 20 минуттық «Шарапат» және «близ-кие духом» телехабарлары ұйымдастырылды. Өскемен қалалық «Қалкен» телеарнасында апта сайын «Қасиетті жұма», «благочестие» хабар-лары жарық көреді. жыл басынан Департамент қызметкерлерінің қатысуымен 9 бағдарлама және директордың қатысуымен 2 «тікелей эфир», 3 баспасөз-конференциясы ұйымдастырылды.

есепті кезеңде республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында 643 материал жарияланды. Қыркүйек айынан бастап облыстық «Рудный алтай» газетінде «Духовность», ал «Дидар» газетінде «Дін» атты арнайы бет шығару қолға алынды.

Өңірдің бұқаралық ақпараттық құралдары өкілдеріне арналған «тұрғындардың діни сауаттылығын арттыру және конфессияаралық қарым-қатынас саласындағы экстремистік идея-ларды таратпаудың маңызды әдістерінің бірі ретінде - діни қызмет мәселелерін баҚ-та жария-лау» тақырыбында журналистермен өткізілген семинар-тренингте дін саласын сауатты түсіндірудің жай-жапсары жан-жақты сөз болды.

Облыста дәстүрлі діни бірлестіктердің «ислам нұры», «православие в прииртышье» атты ақпараттық басылымдары бар. Олар айына 2 рет шығады. Оларда діни қызметшілердің, елге қадірлі, көпшілік арасында беделді ақсақалдармен дінтанушылардың мақалалары жүйелі орнала-стырылып келеді. сондай-ақ газет беттерінде мемлекеттік органдардың ұйымдастырған шарала-ры туралы да ақпараттар беріліп отырады.

сайып келгенде, діни экстремизм мен тер-роризмге жол бермеу, оны санаға қабылдамау ең алдымен халықтың діни сауаттылығына бай-ланысты. ал діни сауаттылықтың деңгейін арт-тыру мемлекеттік органдардың, дәстүрлі діни бірлестіктер басшыларымен, үкіметтік емес ұйымдармен, бұқаралық ақпарат құралдарымен бірлесе отырып жүйелі де сауатты әрі түсіндіру жұмыстарын жүргізуге байланысты. Олай болса, жүйелі түсіндіру жұмысы - уақыт талабы.

«Abai.kz» ақпараттық портал,2013 жыл 10 қаңтар

79


ҚаЗаҚсТаН РЕсПУБЛиКасы ДІН ІсТЕРІ аГЕНТТІГІНІҢ ОҚиҒаЛаР ХРОНиКасы

А.ж.11 қаңтарда Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасы Қайрат Лама Шарифтың Қазақстан Бас редактор клубы мүшелерімен кездесуі бо-лып өтті.

Кездесу көптеген түйткілді тақырып- тарды қозғауға мүмкіндік берген ынтымақ- тастық шеңберінде өрбіді. Жиын ба-рысында өткен жылы орын алған діни бірлестіктерді қайта тіркеу үдерісі және мемлекеттік органдардың, діни бірлестік- тер мен бұқаралық ақпарат құралдарының өзара әрекеттесуіне баса назар аударылды.

Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің жауапты хат-шысы М.Мырзалин а.ж. 7-8 ақпанда Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданының тұрғындарымен кездесулер өткізді.

Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігінің жауапты хат-шысы М.Мырзалин Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын түсіндіру мен насихаттау мақсатында республикалық ақпараттық-насихат тобының құрамында Шығыс Қазақстан облысының Ұлан ауданының «Қасым Қайсенов», «Асубұлақ», «Белая гора» ауылдық округтерінің тұрғындарымен кездесулер өткізді. Өз сөзінде М.Мырзалин мемлекеттік-конфессиялық қарым-қатынастардың аса маңызды мәселелері бойынша Мемлекет басшысы Жолдауының негізгі стратегиялық бағыттарына тоқталып, аудандар тұрғындарының көкейкесті сұрақтарына жауап берді.

А.ж. 7-8 ақпанда Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының орынбаса-ры Ғ.Н.Шойкин Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының негізгі бағыттарын насихат-тау мақсатында құрылған республикалық ақпараттық-насихат тобының аясында Алматы облысының Кербұлақ ауданы мен Қапшағай қаласында 4 кездесу өткізді. Жалпылай алғанда, бұл кездесулерге 502 адам қатысты.

Кездесу барысында Елбасы Жолдауының түпкі мәні, мақсаттары мен міндеттері, сондай-ақ аталмыш құжаттағы халықтың діни сауаттылығын арттыру мәселелері бойынша баяндама жасалды.

80


А.ж. 12 ақпанда ҚР Дін істері агенттігінің Төрағасы Қайрат Лама Шариф Малайзияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Дато Ахмад Расиди Хазизимен кездесті.

Кездесу барысында Агенттіктің басшысы сұхбаттасын Қазақстандағы қазіргі діни ахуалмен таныстырды. Дін саласындағы екі жақты ынтымақтастықты одан әрі нығайтудың жолдары мен келешегі туралы жан-жақты пікір алмасу болып өтті.

2013 жылдың 15 ақпанында ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында «Астана Центр Консал-тинг» қоғамдық қоры Қазақстандағы Ұлыбритания елшілігінің техникалық қолдауы және де ҚР Дін істері агенттігінің атсалысуымен «Қазақстанда діни сенім бостандығын нығайту: теория мен практика» атты дөңгелек үстелін өткізді.

Дөңгелек үстел Қазақстандағы Ұлыбритания елшілігінің тапсырысы бойынша «Астана Центр Кон-салтинг» қоғамдық қоры іске асырған «Қазақстанда

діни сенім бостандығын нығайту» атты жобаның нәтижелерін жариялау мен талқылауға арналды.

А.ж. 18 ақпанда ҚР Дін істері агенттігінің тө рағасы Қайрат Лама Шариф ТМД елдерінің елшілерімен кездесу өткізіп, жүздесу барысында тараптар Астанада а.ж. 13 маусымда өткізілуі жоспарланып отырған «ТМД елдеріндегі діндердің рөлі» тақырыбындағы халықаралық конференцияға дайындықтың ұйымдастырушылық мәселелерін талқылады.

Халықаралық қатынастарды дамытудың шеңберінде бүгінде ТМД елдері үшін діннің интеграциялық қозғауыштың бірі ретінде айрықша мәнге ие болып отырғанын ескеру керек, өйткені, ислам мен православие мәдениеттері Достастық елдері халықтарының өмір салты мен әдет-ғұрыптарымен сіңісті болып кеткен.

А.ж. 19 ақпанда Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының өкілдерімен кездесу өткізді.

Кездесуге Мемлекеттік хатшы Ма рат Тәжин, Президент Әкімшілігінің Бас шысы Кәрім Мәсімов, Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары Бағлан Майлыбаев, Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат Лама Шәриф, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Ержан Маямеров, сондай-

ақ облыстардағы өкіл имамдар қатысты.Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан мұ сыл мандары діни басқармасының жаңа басшылығын өзге

діни бірлестіктермен бірлесе отырып, өзара түсіністік, тағаттылық және діни төзімділік дәстүр-лерін нығайтуға шақырды. Бұған қоса, этнос аралық және конфессияаралық келісімді нығайту бағытындағы жұмыстарды одан әрі жалғастыру қажеттігін атап көрсетті.

www.akorda.kz

81


А.ж. 12-14 наурызда ҚР Дін істері агенттігінің Төрағасы Қайрат Лама Шариф Малайзияға іс-сапарымен барып, соның аясында Малайзия Үкіметінің жанындағы дін мәселелері жөніндегі Министрі Дато Джамил Бахармен кездесу өткізді.

Сұхбат барысында Қайрат Лама Шариф тәуелсіздік алғалы бері елімізде Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың басшылығымен конфессияаралық және этникааралық қарым-қатынастар саласы бой-ынша салиқалы саясаттың жүргізіліп келе жатқанын атап өтті. Осы мақсаттың үдесінен шығу үшін соңғы екі жылдың ширегінде Дін істері агенттігі барлық конфессиялардың теңгерімді теңдік ұстанымын сақтай отырып жемісті де белсене қызмет атқарып келеді. Бұл құрылым діни бірлестіктермен сындарлы сұхбат орнату мұратында құрылған болатын.

Өз кезегінде Малайзия Министрі діни сенімі бойынша өз елінің 62 % – дық жұртының ислам жолын ұстанатынын, 20% – ның буддизмді, 6% – ның индуизмді ұстанатынын жеткізді. Малайзия Үкіметін конфессияаралық ахуал ту-расында уақытылы ақпараттандырып оты-ру және ондағы түйткілдерді оңтайлы шешу бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін 2010 жыл-дан бері ел аумағында Малайзиядағы дін жолын ұстанушылар арасында өзара түсіністік пен үйлесімділікті орнатуға атсалысу жөніндегі Ко-митет жұмыс атқарып келеді.

Сұхбат барысында Қайрат Лама Шариф сұхбаттасына Қазақстанда әлемдік қауымдастықтың назарын аударған ұлттық идея – Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезін Астана қаласында үш жылда бір рет өткізу жөніндегі Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың көтерген жаһандық бастамасының қанатын кеңге салып, тамыр жайып келе жатқанын ха-барлады. Ағымдағы жылы Астаналық діни сам-митке 10 жыл толады. Осы кезеңнің аралығында бұл Съез конфессияаралық жемісті сұхбат алаңқайы ретінде қалыптасып, тұғырлана түсті. Осынау айтулы датаның аясында 2013 жылдың қыркүйегінде Астана қаласында Съез Хатшылығының мерейтойлық отырысы және халықаралық ғылыми-практикалық конференция өткізіледі. Қолайлы сәтті пайдалана отырып Қайрат Лама Шариф малайзиялық әріптесін аталған мерейтойлық салтанаттарға Құрметті қонақ ретінде қатысуға шақырды. Шақыру асқан ілтипатпен қабылданды.

Сонымен қатар Куала-Лумпурде ҚР Дін істері агенттігінің Төрағасы Малайзия халықаралық ислам университетінің Ректоры Залеха Кама-руддинмен кездесті. Бұл кездесуде Қайрат Лама Шариф Алматы қаласындағы «Нұр» Қазақ-египет ислам университетінің Қамқорлар кеңесінің тең төрағасы ретінде ғылыми ынтымақтастық жөнінде келісімшартқа отыру арқылы екі теологиялық ЖОО-ның арасында тығыз байла-ныстар орнатуды ұсынды.

Бұдан бөлек, Агенттік Төрағасы Құранға арналған жыл сайынғы Үшінші халықаралық конференцияға қатысты. Малай университеті жанындағы Құранды зерттеу орталығы ұйымдастырған Форумда Құран Кәрімнің тәңірілік табиғатын тәпсірлеудің көптеген беймәлім қырларын қозғап өтетін ғылыми еңбектер және де Құранды зерттеуге тікелей яки жанамалай септігін тигізетін ғылым мен технологиялар жетістіктері ұсынылды.

Аталмыш конференция көкейкесті мәселелерді шешу бойынша ғылыми дискуссия- лар, идеялар мен тәжірибе алмасу алаңқайы ретінде көрініс берді.

Өз сөзінде Қайрат Лама Шариф исламның дін ретінде пайда болғалы бері жеңілдікке құралғанын, Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) ақиқатында діннің жеңілдік екендігін баса айтқанын атап өтті. Яғни, төзімділік, жеңілдік, қарапайымдылық және мейірімділік ислам әмбебаптығының көрінісі. Орталық Азияда Қасиетті Құранның кеңінен та-ралуына орай біздің байтағымызды мекендейтін халықтар ғылыми жаңғыруды бастан кешірді, осы тізбекте дін ілімі ғана емес, гуманитарлық және жаратылыстанушылық барша ғылымдар да өрлеп, өркен жайды, атап айтқанда, логика, лингвистика, поэзия, философия, алгебра, гео-метрия, медицина, физика, химия және астроно-мия ғылымдары дамыды. Ата-бабаларымыздың тарихи таңдауының нәтижесінде бүгінгі таңда көпдінді және көпұлтты Қазақстан халқының 70%-ын мұсылман қауымы құрап отыр. Тіптен кеңестік қатал заманның өзінде Қасиетті Құранның рухы, қазақ жұртының жүрегін жылыта отырып, халықтың тарихи қайта жаңғыруына деген ерік-жігерін қайрады, ертеңге деген сенімін нығайта түсті. 70 жылға созылған коммунистік атеизм салтанаты хақиқат пен Құранға деген ел-жұртымыздың ыстық ықыласын баса алған жоқ. Бүгінде қасиетті мәтіндерді қазақ тіліне аудару бойынша ғылыми және шығармашылық еңбектердің саны артып келеді.

Малайзияға жасаған сапарының соңында Агенттік Төрағасы «Таунг Хаджи» кеңсесінде болып, Малайзия Үкіметінің Меккеге қажылық сапарын ұйымдастырудағы озық тәжірибесімен танысты.

82


Парламент Сенатының Төрағасы Қайрат Мәми бастаған Қазақстан Республикасының делегация-сы Біріккен Ұлттар Ұйымы Өркениеттер альянсінің 27-28 ақпанда Венада өтіп жатқан 5-ші форумына қатысуда.

Жаһандық форум Өркениеттер альянсінің аясындағы ірі шара болып табылады. Бұл форумның басты тақырыбы – «Алуандық пен үнқатысудағы жауапты басқаруды қолдау» деп аталады.

5 форум жұмысына БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун, БҰҰ Бас Ассамблеясының Президенті Вук Йеремич, Австрия Президенті Хайнц Фишер, Түркияның Премьер-министрі Реджеп Таип Эрдоган, Катар Әмірі Шейх Хамад бин Халифа әт-Тани, Өркениеттер альянсінің қазіргі және жаңадан тағайындалған жоғары өкілдері Жорже Сампайо мен Насир Абдулазиз ән-Насер, сондай-ақ дүние жүзінің беделді өкілдері қатысты.

Форумның негізгі шараларынан басқа Қазақстан делегациясының басшысы екіжақты кездесулер өткізеді. Қ.Мәми сондай-ақ Сауд Аравиясының Королі Абдалла бен Абдель Азиз атындағы Вена халықаралық дінаралық және мәдениетаралық үнқатысу орталығында болып, осы ұйымның Бас хатшысы Фейсал бен Абдулрахман бен Муаммармен кездесті. Сенат Төрағасы әңгіме барысында Орталықтың ашылуымен құттықтап, Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің қызметі туралы баяндады. Кездесуде Съезд Хатшылығы мен Король Абдалла атындағы Орталық арасындағы ынтымақтастықтың келешегі талқыланды.

Өркениеттер альянсінің секциялық шараларына қазақстандық делегацияның мүшелері – сенатор Әділ Ахметов және Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат Лама Шәриф қатысты.

«Өркениеттер альянсін» құру туралы бастаманы 2004 жылы Испания мен Түркия көтеріп, БҰҰ Бас хатшысы тарапынан қолдау тапқан болатын. Бастама мақсаты Батыс пен мұсылман әлемінің арасындағы араздықтың өрши түсуінің алдын алу үшін халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіру, діни наным-сенімдер мен өркениеттер арасындағы қайшылықтарды еңсеру, ол үшін үкіметтердің жаһандық тұрғыда тиісті шара қабылдауына қолдау білдіру болып табылады.

www.parlam.kz

А.ж. 28 наурызында Дели қаласында (Үндістан) Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері жиынының өткізілуіне 10 жыл тойлануына орай ҚР Сенаты депутаты Б. Жылқышиев бастаған делегация «Дінаралық және конфессияаралық келісімді ілгеру жылжытудағы әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің рөлі» тақырыбында дөңгелек үстел және жиынның 10 жылдық тарихынан сыр шертетін сурет көрмесін өткізді.

Дөңгелек үстел жұмысында ҚР Дін істері агенттігінің жауапты хатшысы М.Мырзалин және Мәдениеттермен діндердің халықаралық орталығы БАҚ мониторинг бөлімінің бастығы Ж. Жарқымбеков қатысты.

Шараға индуизм, ислам, зороастризм, сикхизм, джай-низм және елдегі 50-ге жуық басқа да дін өкілдері қатысты.

Б. Жылқышиев өз сөзінде Қазақстанның конфес- сияаралық келісім бағытындағы тәжірибесімен бөлісіп, Съездің ғаламдық диалогтағы рөлі туралы айтып, түрлі

дін өкілдерімен толеранттылық және өзара сыйластық жайлы әңгіме өрбітті.Конференцияға қатысушылар Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ғаламдық

дінаралық диалогты нығайтуға қосқан үлесін жоғары бағалады. Съезд әлемдік және дәстүрлі діндерді бейбітшілікті нығайту жолында біріктіруші алаңға айналды.

Сонымен қатар, Сенат депутаты Үндістанның негізгі дін өкілдерімен және Съезд әріптестерімен, индолгия және дінаралық диалогты зерттеу институтының төрағасы С. Сомай-ямен, «Джамаат – у – Шабаб-е –Ислам» ұйымының Президенті С.Ан-Надвимен және мәдени мұра әлемдік кеңесі Президенті Заратуштра Х. Дхалламен кездесу өткізді. Аталмыш лауазым иелері Астана қаласында қыркүйек айында өткізілетін ғылыми-тәжірибелік конференцияға құрметті қонақтар ретінде шақырылып отыр.

Белсенді жұмыс пен дінаралық диалогты ілгеру жылжыту жолындағы еңбектері үшін дін көшбасшылары кеңесінің мүшелері Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларымен марапатталды. «II дәрежелі Достық» наградасы С.Аль-Надвиге және «Шапағат» медалі Х.Дхаллаға ұсынылса, Съезд хатшылығының жетекшісі атынан К.Ачарияға алғыс хат табысталды.

АГЕНТСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

1 (24) 2013

«ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ»: Журнал агентства республики казахстан по делам религий, № 1 (24), 2013 агентство республики казахстан по делам религий

84


ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ1 (24) 2013

Издание Агентства Республики Казахстан по делам религий

издается с 2008 годавыходит один раз в квартал

РЕДАКцИОннАЯ КОЛЛЕГИЯ

Лама Шариф К.К. председатель агентства республики казахстан по делам религий, председатель редакционной коллегии журнала «государство и религия»

Мурзалин М.К. ответственный секретарь агентства республики казахстан по делам религий

Шойкин Г.н. заместитель председателя агентства республики казахстан по делам религий

Азильханов М.А. заместитель председателя агентства республики казахстан по делам религий

Оспанов С.К. директор департамента анализа и стратегического планирования агентства республики казахстан по делам религий

Кулекеев Б.К. директор департамента межконфессиональных отношений агентства республики казахстан по делам религий

Копбосынов Б.К. директор административного департамента агентства республики казахстан по делам религий

Журнал зарегистрирован Министерством связи и информации

Республики Казахстан 05.09.2011 г.

Регистрационное свидетельство №11968-Ж

«ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ»: Журнал агентства республики казахстан по делам религий, № 1 (24), 2013 агентство республики казахстан по делам религий«ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ»: Журнал агентства республики казахстан по делам религий, № 1 (24), 2013 агентство республики казахстан по делам религий

85

СОДЕРжАнИЕ

поздравление президента республики казахстан нурсултана назарбаева с роЖдеством .......................................................................................................................................................... 86

президент поздравил папу римского ФранЦиска с избранием на долЖностЬ понтиФика свЯтого престола ......................................................................................................... 86

о внесении изменений в постановление правителЬства республики казахстан от 1 августа 2011 года № 888 «вопросЫ агентства республики казахстан по делам религий» ............................................................................................. 87

постановление акимата алматинской области № 389 от 10 декабрЯ 2012 года «об утверЖдении располоЖениЯ спеЦиалЬнЫх стаЦионарнЫх помеЩений длЯ распространениЯ религиозной литературЫ и инЫх инФормаЦионнЫх материалов религиозного содерЖаниЯ, предметов религиозного назнаЧениЯ» ........................................................................................................................................................ 90

интернет конФеренЦиЯ «религиЯ в казахстане ххІ века» с уЧастием председателЯ агентства республики казахстан по делам религий кайрата лама ШариФ ................................................................... 92

расШиренное заседание коллегии агентства республики казахстан по делам религий «об итогах работЫ в 2012 году и задаЧах на 2013 год в свете посланиЯ президента н.а. назарбаева народу казахстана «стратегиЯ «казахстан – 2050». новЫй политиЧеский курс состоЯвШегосЯ государства» ............................................................................................................ 94

астана – ватикан 10 – лет совместнЫх усилий .................................................................................................................................................................................104

Форум «ЖенЩина и религиЯ»..............................................................................................................................................................................106

меЖдународнаЯ конФеренЦиЯ «свободЫ вероисповеданиЯ в казахстане» .............................................................................................................................................126

вЫступление председателЯ агентства республики казахстан по делам религий кайрата лама ШариФ на конФеренЦии «свободЫ вероисповеданиЯ в казахстане» ...................................................................................................127

«под одним ШанЫраком» ответственнЫй секретарЬ агентства по делам религий республики казахстан малик мурзалин ............130

«религиознЫй экстремизм: реалии, проблемЫ и пути их реШениЯ» заместителЬ председателЯ агентства республики казахстан по делам религий азилЬханов марат алмасовиЧ ..........................................................................................................................................................................131

республиканскаЯ науЧно-практиЧескаЯ конФеренЦиЯ «таблиги дЖамагат – деструктивное религиозное двиЖение» ...............................................................................................134

публикаЦии сотрудников агентства республики казахстан по делам религий ....................................................141

хроника собЫтий агентства республики казахстан по делам религий .........................................................................146


86


ПОЗДРАВЛЕнИЕ ПРЕЗИДЕнТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн нУРСУЛТАнА нАЗАРБАЕВА С РОжДЕСТВОМ

Дорогие соотечественники!сердечно поздравляю православных христиан и

всех казахстанцев со светлым праздником рождества.доброе и уважительное отношение государства

к духовным устремлениям своих граждан – одна из важнейших основ межрелигиозного согласия в нашей стране. опираясь на вечные истины человечности, нравственности, взаимное уважение и поддержку, мы создали условия для развития всех конфессий, сохранили мир и согласие в нашем общем доме – республике казахстан.

прошедший год, уверен, войдет яркой главой в летопись нашей родины. это был год большой работы, успешно реализованных программ и смелых целей на

будущее. мы достигли значимых успехов в экономике, политике и социальной сфере. мы провозгласили стратегию «казахстан-2050». это и есть то будущее, которое открыто для всех казахстанцев доброй воли.

важным событием в общественной жизни страны стало завершение перерегистрации религиозных объединений.

и сегодня, православные верующие, составляя неотъемлемую часть казахстанского общества, вносят весомый вклад в социально-экономическое и духовное развитие, в гармонизацию межконфессиональных отношений в стране.

а рождественские дни, сохраняя вечные нравственные ценности, неся в сердца людей любовь и милосердие, духовность и чистоту помыслов, способствуют проявлению в казахстанцах высоких качеств взаимного уважения, стремления к совершенству и свершению добрых дел.

пусть любовь к ближнему, к своему народу, к своей стране крепнет и объединяет всех нас.Желаю вам, дорогие соотечественники, крепкого здоровья, бодрости и силы духа, неиссякаемой

энергии и успехов в добрых начинаниях!www.akorda.kz

ПРЕЗИДЕнТ ПОЗДРАВИЛ ПАПУ РИМСКОГО ФРАнцИСКА С ИЗБРАнИЕМ нА ДОЛжнОСТЬ ПОнТИФИКА СВЯТОГО ПРЕСТОЛА

президент казахстана нурсултан назарбаев направил телеграмму – поздравление папе римскому Франциску.

нурсултан назарбаев от имени всего многонационального народа казахстана и от себя лично сердечно поздравил папу римского Франциска в связи с избранием на должность понтифика святого престола.

«взаимоотношения между казахстаном и ватиканом на протяжении уже более 20 лет развиваются на основе взаимного понимания и доверия. исторический визит в 2001 году в казахстан папы римского иоанна павла ІІ является наглядным подтверждением этого факта», – говорится в телеграмме.

президент казахстана выразил надежду на то, что деятельность папы римского Франциска придаст новый импульс дальнейшему развитию сотрудничества и конструктивного диалога между нашими странами.

в завершение глава государства отметил, что святая миссия выполняется во имя благополучия всего человечества, а также пожелал папе римскому Франциску и всему католическому сообществу мира и добра.

www.akorda.kz


87

О ВнЕСЕнИИ ИЗМЕнЕнИЙ В ПОСТАнОВЛЕнИЕ ПРАВИТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ОТ 1 АВГУСТА 2011 ГОДА № 888 «ВОПРОСЫ

АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ»

приложение к постановлению правительствареспублики казахстан

от «6» февраля 2013 года №99утверждено

постановлением правительствареспублики казахстан

от « 1 » августа 2011 года№ 888

ПОЛОжЕнИЕОБ АГЕнТСТВЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

1. Общие положения

27. агентство республики казахстан по делам религий (далее – агентство) является государствен-ным органом республики казахстан, осуществляю-щим руководство в сфере религиозной деятельно-сти.

28. агентство осуществляет свою деятель-ность в соответствии с конституцией и законами республики казахстан, актами президента и правительства республики казакстан, иными нор-мативными правовыми актами, а также настоящим положением.

29. агентство является юридическим лицом в организационно-правовой форме государствен-ного учреждения, имеет печати и штампы со сво-им наименованием на государственном языке, бланки установленного образца, в соответствии с законодательством республики казахстан счета в органах казначейства.

30. агентство вступает в гражданско-правовые отношения от собственного имени.

31. агентство имеет право выступать стороной гражданско-правовых отношений от имени госу-дарства, если оно уполномочено на это в соответ-ствии с законодательством.

32. агентство по вопросам своей компетен-ции в установленном законодательством поряд-

ке принимает решения, оформляемые приказами председателя агентства республики казахстан по делам религий и другими актами, предусмотрен-ными законодательством республики казахстан.

33. структура и лимит штатной численности агентства утверждаются в соответствии с действу-ющим законодательством.

34. местонахождение юридического лица: республика казахстан, 010000, город астана, есиль-ский район, ул. орынбор, д.8, подъезд 15.

35. полное наименование агентства – госу-дарственное учреждение «агентство республики казахстан по делам религий».

36. настоящее положение является учреди-тельным документом агентства.

37. Финансирование деятельности агентства осуществляется из республиканского бюджета.

38. агентству запрещается вступать в договор-ные отношения с субъектами предприниматель-ства на предмет выполнения обязанностей, явля-ющихся функциями агентства.

если агентству законодательными акта-ми предоставлено право осуществлять принося-щую доходы деятельность, то доходы, полученные от такой деятельности, направляются в доход госу-дарственного бюджета.

2. Миссия, основные задачи, функции, права и обязанности Агентства

39. миссией агентства является осуществле-ние государственного регулирования в сфере ре-лигиозной деятельности.

40. задачи:4) выработка предложений по формирова-

нию государственной политики в сфере религиоз-ной деятельности и взаимодействия с религиозны-ми объединениями;

5) проведение изучения и анализа дея-тельности созданных на территории республики казахстан религиозных объединений, миссионе-

ров, духовных (религиозных) организаций образо-вания;

6) осуществление иных задач, возложен-ных на агентство законодательством республики казахстан.

41. Функции:22) участвует в формировании и реализации

основных направлений государственной политики в сфере религиозной деятельности и взаимодей-ствия с религиозными объединениями;

23) проводит изучение и анализ развития ре-


88


лигиозной ситуации, деятельности созданных на территории республики казахстан религиозных объединений, миссионеров и духовных (религиоз-ных) организаций образования;

24) разрабатывает предложения по совершен-ствованию законодательства республики казахстан о религиозной деятельности и религиозных объе-динениях;

25) разрабатывает и утверждает в пределах своей компетенции нормативные правовые акты в сфере религиозной деятельности;

26) осуществляет информационно-пропаган- дистские мероприятия по вопросам, относящимся к его компетенции;

27) обеспечивает осуществление разъясни-тельной работы по вопросам, относящимся к его компетенции;

28) обеспечивает проведение религиовед-ческих экспертиз и проверки списков граждан-инициаторов создания религиозных объединений;

29) рассматривает обращения физических и юридических лиц, касающиеся нарушений зако-нодательства республики казахстан о религиозной деятельности и религиозных объединениях;

30) вносит предложения по запрещению де-ятельности физических и юридических лиц, в том числе религиозных объединений, нарушающих за-конодательство в сфере религиозной деятельно-сти республики казахстан;

31) в установленных законодательством слу-чаях и порядке составляет протоколы об админи-стративных правонарушениях;

32) координирует деятельность местных ис-полнительных органов областей, города республи-канского значения и столицы по вопросам религи-озной деятельности и взаимодействия с религиоз-ными объединениями;

33) организует и осуществляет сотрудничество с уполномоченными органами иностранных госу-дарств в сфере религиозной деятельности;

34) разрабатывает стратегические и программ-ные документы по вопросам религиозной деятель-ности и взаимодействия с религиозными объеди-нениями;

35) согласовывает деятельность иностран-

ных религиозных объединений на территории республики, назначение иностранными религиоз-ными центрами руководителей религиозных объ-единений в республике казахстан;

36) согласовывает решения местных исполни-тельных органов областей, города республикан-ского значения и столицы о строительстве культо-вых зданий (сооружений), определении их место-расположения, а также перепрофилировании (из-менении функционального назначения) зданий (сооружений) в культовые здания (сооружения);

37) проводит регистрацию лиц, осуществляю-щих миссионерскую деятельность;

38) осуществляет международное сотрудни-чество по вопросам религиозной деятельности и взаимодействия с религиозными объединениями, а также разрабатывает и заключает соглашения, меморандумы и договора, в том числе междуна-родные, в сфере религиозной деятельности;

39) вносит предложения по совершенствова-нию системы национальной безопасности в пре-делах своей компетенции;

40) обеспечивает соблюдение законов и иных нормативных правовых актов в области нацио-нальной безопасности;

41) обеспечивает защиту прав потребителей при оказании государственных услуг агентством в пределах своей компетенции;

42) осуществляет иные функции, установлен-ные законодательством республики казахстан.

42. права и обязанности:1) осуществляет координацию по вопросам,

входящим в его компетенцию;2) запрашивает и получает в порядке,

установленном законодательством республики казахстан, от государственных органов, организа-ций, их должностных лиц необходимую информа-цию на бумажном и (или) электронном носителях и материалы;

3) осуществляет управление имуществом, пере-данным агентству;

4) осуществляет иные полномочия, предусмо-тренные законами республики казахстан, актами президента республики казахстан и правительства республики казахстан.

3. Организация деятельности Агентства

43. руководство агентством осуществляется председателем, который несет персональную от-ветственность за выполнение возложенных на агентство задач и осуществление им своих функций.

44. председатель агентства назначает-ся на должность и освобождается от должности премьер-министром республики казахстан.

45. председатель имеет заместителей, кото-рые назначаются на должности и освобождаются от должностей в соответствии с законодательством республики казахстан.

46. полномочия председателя агентства:5) представляет агентство в парламенте

республики казахстан, иных государственных орга-нах и организациях;

6) согласовывает и визирует проекты норма-тивных правовых актов;

7) принимает меры, направленные на проти-водействие коррупционным правонарушениям в агентстве, и несет персональную ответственность за принятие антикоррупционных мер;


89

8) принимает решения по другим вопросам, отнесенным к его компетенции.

исполнение полномочий председателя агентства в период его отсутствия осуществляется лицом, его замещающим в соответствии с действу-ющим законодательством.

47. председатель определяет полномочия

своих заместителей в соответствии с действующим законодательством.

48. аппарат агентства возглавляется ответ-ственным секретарем, назначаемым на должность и освобождаемым от должности в соответствии с действующим законодательством республики казахстан.

4. Имущество Агентства

49. агентство может иметь на праве оператив-ного управления обособленное имущество в слу-чаях, предусмотренных законодательством.

имущество агентства республики казахстан по делам религий формируется за счет имущества, переданного ему собственником, а также имуще-ства (включая денежные доходы), приобретенно-го в результате собственной деятельности и иных источников, не запрещенных законодательством республики казахстан.

50. имущество, закрепленное за агентством, относится к республиканской собственности.

51. агентство не вправе самостоятельно от-чуждать или иным способом распоряжаться за-крепленным за ним имуществом и имуществом, приобретенным за счет средств, выданных ему по плану финансирования, если иное не установлено законодательством.

5. Реорганизация и упразднение Агентства

52. реорганизация и упразднение агентства осуществляются в соответствии с законодательством республики казахстан.

Перечень территориальных органов,находящихся в ведении Агентства

1. департамент по делам религий акмолин-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

2. департамент по делам религий актюбин-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

3. департамент по делам религий алматин-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

4. департамент по делам религий атырау-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

5. департамент по делам религий западно-казахстанской области агентства республики казахстан по делам религий.

6. департамент по делам религий Жамбыл-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

7. департамент по делам религий караган-динской области агентства республики казахстан по делам религий.

8. департамент по делам религий костанай-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

9. департамент по делам религий кызылор-динской области агентства республики казахстан по делам религий.

10. департамент по делам религий мангиста-уской области агентства республики казахстан по делам религий.

11. департамент по делам религий Южно-казахстанской области агентства республики казахстан по делам религий.

12. департамент по делам религий павлодар-ской области агентства республики казахстан по делам религий.

13. департамент по делам религий северо-казахстанской области агентства республики казахстан по делам религий.

14. департамент по делам религий восточно-казахстанской области агентства республики казахстан по делам религий.

15. департамент по делам религий города алматы агентства республики казахстан по делам религий.

16. департамент по делам религий города астаны агентства республики казахстан по делам религий.

Перечень государственных учреждений, находящихся в ведении Агентства

1. государственное учреждение «между-народный центр культур и религий» агентства республики казахстан по делам религий.

2. государственное учреждение «научно-исследовательский и аналитический центр по во-просам религии» агентства республики казахстан по делам религий.


90


ПОСТАнОВЛЕнИЕ АКИМАТА АЛМАТИнСКОЙ ОБЛАСТИ № 389 ОТ 10 ДЕКАБРЯ 2012 ГОДА

«ОБ УТВЕРжДЕнИИ РАСПОЛОжЕнИЯ СПЕцИАЛЬнЫХ СТАцИОнАРнЫХ ПОМЕЩЕнИЙ ДЛЯ РАСПРОСТРАнЕнИЯ РЕЛИГИОЗнОЙ ЛИТЕРАТУРЫ И

ИнЫХ ИнФОРМАцИОннЫХ МАТЕРИАЛОВ РЕЛИГИОЗнОГО СОДЕРжАнИЯ, ПРЕДМЕТОВ РЕЛИГИОЗнОГО нАЗнАЧЕнИЯ»

В журналах «Государство и религия» №3-4 (22-23) 2012 года были опубликованы постановле-ния 13 областных акиматов: Акмолинской, Актюбинской, Атырауской, Восточно-Казахстанской, Жамбылской, Западно-Казахстанской, Карагандинской, Костанайской, Кызылординской, Мангистауской, Павлодарской, Северо-Казахстанской, Южно-Казахстанской и гг. Алматы и Астана «Об утверждении расположения специальных стационарных помещений для распространения религиозной литературы и иных информационных материалов религиозного содержания, предметов религиозного назначения».

10 декабря 2012 года было принято Постановление Алматинского областного акимата «Об утверж-дении расположения специальных стационарных помещений для распространения религиозной литературы и иных информационных материалов религиозного содержания, предметов религиоз-ного назначения».

Приложения к постановлениям прилагаются.

Постановление акимата Алматинской области № 389 от 10 декабря 2012 года

Об утверждении расположения специальных стационарных помещенийдля распространения религиозной литературы и иных информационных

материалов религиозного содержания, предметов религиозного назначения

в соответствии с пунктом 2 статьи 27 закона республики казахстан от 23 января 2001 года «о местном государственном управлении и самоуправлении в республике казахстан», подпунктом 4, статьи 5 закона республики казахстан от 11 октября 2011 года «о религиозной деятельности и религиозных объединениях» акимат алматинской области постановлЯет:

1. утвердить расположение специальных стационарных помещений для распространения религиозной литературы и иных информационных материалов религиозного содержания, предметов религиозного назначения согласно приложению 1 к настоящему постановлению.

2. согласовать расположение помещений для проведения религиозных обрядов за пределами культовых зданий (сооружений) согласно приложению 2 к настоящему постановлению.

3. контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя акима области муканова с.м..

4. настоящее постановление вступает в силу со дня государственной регистрации в органах юстиции и вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Аким области А.Мусаханов


91

приложение№ 1к постановлению акимата алматинской области от

«10 » декабря 2012 года № 389

Расположение специальных стационарных помещений дляраспространения религиозной литературы и иных информационных

материалов религиозного содержания, предметов религиозногоназначения

№ Наименование субъекта Адрес

1. торговый дом «Әлемді» город талдыкорган, улица биржан сал, 50/52

2. торговый дом «салтанат» город капшагай, 2 микрорайон, дом №2

3. торговый дом «алатау» карасайский район, город каскелен, улица абылайхана, 90

4. магазин «книги» панфиловский район, город Жаркент, улица Жмутская. 29/3

5. магазин «книги» саркандинский район, город саркан, улица Жамбыла, 43

приложение № 2к постановлению акимата алматинской области

от «10 » декабря 2012 года № 389

Расположение специальных стационарных помещений дляраспространения религиозной литературы и иных информационных

материалов религиозного содержания, предметов религиозногоназначения

№ Местонахождение помещения

1. енбекшиказахский район, село малыбай, улица Жумабекова, 9

2. карасайский район, авторынок «барыс»

3. карасайский район, городкаскелен, улица абылайхана, 46 а, спорткомплекс «карасай батыр»

4. карасайский район, торговый центр «Жеті құрдас»

5. магазин «книги»саркандинский район, горд саркан, улица Жамбыла, 43

6. карасайский район, село таусамалы, улица конаева, 1

7.город капшагай, Шенгельдинский сельский округ, придорожный сервис, расположенный на 124 километре автомобильной дороги«алматы – усть-каменогорск»

8. саркандский район, село карауыл тобе

9. саркандский район, село Шатырбай, улица нугманова, 37

10. саркандский район, село бирлик


92


ИнТЕРнЕТ КОнФЕРЕнцИЯ «РЕЛИГИЯ В КАЗАХСТАнЕ ХХІ ВЕКА» С УЧАСТИЕМ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ АГЕнТСТВА РК ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

КАЙРАТА ЛАМА ШАРИФ

25 января 2013 года состоялась Online конфе-ренция на сайте BNews.kz с участием председателя агентства республики казахстан по делам религий кайрата лама Шариф.

ведущей и активными читателями круглосуточ-ного информационного интернет издания BNews.kz были заданы интересные и актуальные вопросы в сфере религии и свободы вероисповедания.

Вопрос: Начнем с самого обсуждаемого и в Ин-тернете, и в обществе – речь пойдет о переводе казахского алфавита на латиницу. Каково Ваше мнение по этому поводу?

Ответ: Я считаю, что латиница – это ал-фавит международного общения, поэтому в Послании Президента было поручение изучить этот вопрос, чтобы постепенно мы переходили на этот алфавит. Я, как и все другие граждане, под-держиваю. Будем участвовать в этом процессе.

Вопрос: Почему государство не борется с раз-ного рода сектами, заполонившими нашу страну?

Сколько сект действует в Казахстане?Какие меры будут предприняты для их ликви-

дации?

об этом спрашивает аrlan.

Ответ: Во-первых, стоит подчеркнуть, что в Казахстане секты юридически не оформлены, поэтому мы употребляем термин «деструктив-

ные течения». Как вы знаете, 25 октября прошло-го года мы завершили процесс перерегистрации всех религиозных объединений. В данное время в Казахстане существует 3088 религиозных объе-динений, остальные, которые были, на наш взгляд, носили деструктивный характер – они закрыты. В настоящее время завершается ликвидационный процесс по этим религиозным объединениям.

Вопрос: Вы ранее говорили о важности прозрачной финан-совой деятельности религиоз-ных объединений. Какая на дан-ный момент ведется работа?

Ответ: Когда был принят закон о деятельности религи-озных объединений, были изме-нены и другие законы, которые существовали в Казахстане. В том числе и закон о неком-мерческих организациях от 16 января 2001 года. В связи с соз-данием Агентства, мы тоже изучили этот закон, и там было четко и ясно написано, что все религиозные объедине-ния являются общественными организациями. Вся их прибыль и доходы не являются коммер-

ческой тайной.На основании положения этого закона, кото-

рый в Казахстане существует более 15 лет, мы приняли ряд мер с целью достичь прозрачности хозяйственно-финансовой деятельности религи-озных объединений.

Во-первых, когда завершился переходный пери-од и все религиозные объединения официально за-регистрировались в Казахстане, во всех уставах было записано о том, что они будут создавать ревизионную комиссию. В ревизионную комиссию входят члены инициативной группы по созда-нию религиозного объединения, то есть простые верующие. Поэтому эти ревизионные комиссии должны работать и следить за тем, чтобы все пожертвования, которые поступают и от других сограждан, были направлены именно на религиоз-ные цели, а не на коммерческие или иные.

Во-вторых, в законе о некоммерческих органи-зациях четко и ясно прописано, что все религи-озные объединения должны отчитываться перед


93

агентством по статистике и налоговыми коми-тетами по хозяйственно-финансовой деятель-ности. И мы, выступая на различных диалоговых площадках через СМИ, постоянно напоминаем всем религиозным объединениям о необходимо-сти заполнения всех обязательных документов. Поэтому достичь прозрачности хозяйственно-финансовой деятельности – это очень важный момент. Дальше будем работать, совершенство-вать свою деятельность в этом направлении.

Вопрос: Кайрат Кайырбекович, Агентство проводит религиоведческую экспертизу книг и материалов. Я Вам предлагаю эксперимент: да-вайте прямо сейчас в студии проведем экспер-тизу этих двух книг. Первая книга называет-ся «Лайықты жауаптар». И вторая – «Ислам ғылымхалы»…

Ответ: Во-первых, в вашей студии проводить экспертизу невозможно, потому что религиозную экспертизу проводят эксперты. Соответствую-щим постановлением правительства приняты методы проведения религиозной экспертизы.

При этом я наблюдаю, что те книги, которые вы мне сейчас предоставили – они прошли религио- ведческую экспертизу. Книгу «Ислам ғылымхалы» наши эксперты недавно исследовали, она полу-чила положительную оценку. Все эти книги, как «Ислам ғылымхалы», вы можете приобретать в книжных магазинах.

Во многих областях акимы утвердили спи-сок магазинов, в которых можно продавать ре-лигиозные книги. За полтора года существова-ния агентства по делам религий мы просмотре-ли около 6 тыс книг. В целом 3,5 тыс религиозных экспертиз мы за этот период провели.

В ходе этих экспертиз были обнаружены такие книги, как «Лайықты жауаптар», которые не ре-комендуются к распространению на территории Казахстана. В чем причина? Здесь есть моменты, которые противопоставляют конфессии. То есть одну против другой. Или же искажают историче-ские факты. Например, в этой книге («Лайықты жауаптар» – прим. BNews.kz) есть моменты, что казахи якобы раньше были христианами. Это не-достоверная информация. Мы считаем, что она в обществе вызовет свои нарекания, возмущения. Мы даем отрицательную религиозную эксперти-

зу, и в дальнейшем она изымается из всех книж-ных магазинов.

При этом на сайте Агентства по делам рели-гий размещены наименования 600 книг, которые имеют положительные результаты экспертизы. Экспертное решение принимается коллегиально.

Еще раз хочу подчеркнуть, что за этот ко-роткий период мы приостановили распростране-ние 148 религиозных книг, но о запрете принима-ется судебное решение. Дальше мы свою экспер-тизу отдаем по инстанциям. Если суд примет ре-шение, то распространение запрещается. Такая практика существует не только в Казахстане, но и во всем мире.

Вопрос: Визуально мы никак не сможем опреде-лить, прошла книга экспертизу или нет?

Ответ: Визуально – нет. Визуально мы смо-трим на смысл и значение каждого абзаца, что-бы она не противоречила нашим принципам, что-бы сохранялось межконфессиональное согласие и стабильность в нашем обществе.

С этой точки зрения наши эксперты читают и изучают книги.

Вопрос: Президент в своем Послании поручил разработать специальную программу по борьбе с экстремизмом и терроризмом. На какие ключе-вые моменты стоит обратить внимание?

Ответ: Это называется государственная программа по профилактике религиозного экс-тремизма и терроризма. В настоящее время эта работа начата, совместно с генпрокуратурой и другими ведомствами, Агентство по делам рели-гий активно участвует в этом процессе. Наша главная функция в этой программе будет заклю-чаться в том, что мы должны будем проводить профилактические работы по противостоянию религиозному экстремизму путем проведения различных форумов, разъяснительных мероприя-тий, создания информационно-пропагандистских групп, которые в целом приведут к тому, что ре-лигиозная ситуация в стране будет улучшаться. Эта программа разрабатывается, в ближайшее время через СМИ она будет освещаться и обсуж-даться.

город Астана,25 января 2013 года


94


РАСШИРЕннОЕ ЗАСЕДАнИЕ КОЛЛЕГИИ АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ «ОБ ИТОГАХ РАБОТЫ В 2012 ГОДУ И

ЗАДАЧАХ нА 2013 ГОД В СВЕТЕ ПОСЛАнИЯ ПРЕЗИДЕнТА н.А. нАЗАРБАЕВА нАРОДУ КАЗАХСТАнА «СТРАТЕГИЯ «КАЗАХСТАн – 2050».

нОВЫЙ ПОЛИТИЧЕСКИЙ КУРС СОСТОЯВШЕГОСЯ ГОСУДАРСТВА»

1 февраля 2013 года состоялось расширенное заседание коллегии агентства рк по делам рели-гий, где обсуждались итоги деятельности агентства за 2012 год и поставлены задачи на 2013 год.

на заседании коллегии приняли участие де-путаты парламента, сотрудники администрации президента рк, канцелярии премьер-министра рк, агентства по делам религий, его территориаль-ных департаментов и подведомственных центров.

с докладом об итогах деятельности агентства в 2012 году и задачах на текущий год выступил пред-седатель агентства к.к.лама Шариф, который от-метил, что ведомством достигнуты существенные позитивные результаты по основным направлени-ям государственной конфессиональной политики.

сформирована новая нормативная право-вая база, регламентирующая правовые аспекты религиозной деятельности и функционирования религиозных объединений. приняты подзакон-ные акты, регулирующие порядок осуществления миссионерской деятельности, проведения религи-оведческой экспертизы, согласования строитель-ства культовых зданий, деятельности иностранных религиозных объединений и назначения ино-странными религиозными центрами руководите-лей религиозных объединений в казахстане.

успешно проведена перерегистрация религиоз-ных объединений, структурировавшая и системати-зировавшая конфессиональное пространство страны и получившая поддержку среди населения и религи-озных объединений. акиматами городов, районов и сел совместно с имамами мечетей проанализирован и сформирован перечень из 492 намазхана. суще-ственно уменьшилось количество иностранных мис-сионеров нетрадиционных конфессий.

в целом для минимизации условий при рас-пространении экстремистской идеологии приняты меры по регулированию порядка распростране-ния религиозной литературы. при организацион-ной и методологической поддержке агентства аки-матами всех регионов приняты соответствующие постановления об утверждении перечней стаци-онарных помещений для распространения рели-гиозной литературы вне культовых зданий. в це-лом по республике определены в качестве таких помещений 212 книжных магазинов.

активизирована работа по повышению рели-гиозной грамотности среди населения и профи-лактике религиозного экстремизма, в контексте которой 170 информационно-пропагандистских

групп провели более 3450 разноформатных меро-приятий с охватом более 218 тыс. человек.

к.лама Шариф сформулировал основные задачи агентства на 2013 год в свете исполнения послания президента страны народу казахстана «стратегия «казахстан – 2050». новый политический курс со-

стоявшегося государства». в частности, он отметил о необходимости качественного проведения меро-приятий в рамках 10-летия съезда лидеров мировых и традиционных религий, дальнейшей реализации закона «о религиозной деятельности и религиозных объединениях», продолжения комплексной работы по повышению религиозной грамотности населения и профилактике религиозного экстремизма.

в 2013 году агентством планируется проведе-ние юбилейных мероприятий за рубежом в рамках 10-летия съезда лидеров мировых и традицион-ных религий, ряда международных и республикан-ских конференций.

на заседании коллегии выступили также пред-седатель комитета по социально-культурному раз-витию сената а.к. бижанов, положительно охарак-теризовавший деятельность агентства в 2012 году, директор департамента по делам религий Южно-казахстанской области б.Жалмурзаев, который проинформировал о ходе реализации закона рк «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях» в области. руководитель обществен-ного фонда «ансар» а.сабдин поделился опытом актюбинской области по реабилитации пострадав-ших от деятельности деструктивных религиозных организаций. директоры международного центра культур и религий и научно-исследовательского и аналитического центра по вопросам религий при агентстве по делам религий а.абуов и г.Шлымова рассказали о работе и задачах центров на 2013 год.


95

ВЫСТУПЛЕнИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн

ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ КАЙРАТА ЛАМА ШАРИФ

нА КОЛЛЕГИИ АГЕнТСТВА

в настоящее время государственная полити-ка в сфере религии продолжает формировать-ся в рамках определенной главой государства н.а.назарбаевым стратегии по созданию единой системы государственно-конфессиональных отно-шений и предсказуемой управляемости религиоз-ных процессов.

текущая религиозная ситуация казахстана ха-рактеризуется усилением роли государственных институтов и механизмов в регулировании данной сферы.

допущенная на начальном этапе определенная радикализация религиозных настроений в обще-стве в связи с ростом активности нетрадиционных религиозных течений значительно снизилась.

агентству совместно с другими государствен-ными органами в течение 2012 года удалось до-стигнуть существенных позитивных сдвигов по следующим направлениям государственной поли-тики в сфере религии.

первое. сформирована новая правовая база, регулирующая религиозные отношения в стране, в рамках которого в соответствии с интересами безопасности страны регламентированы и кон-кретизированы правовые аспекты религиозной деятельности и функционирования религиозных объединений.

в реализацию принятого 11 октября 2011 года закона рк «о религиозной деятельности и рели-гиозных объединениях» в течение прошлого года приняты необходимые подзаконные акты в форме постановлений правительства, определяющих по-рядок:

- осуществления миссионерской деятельности;- проведения религиоведческой экспертизы;- согласования строительства культовых зда-

ний и передачи религиозным объединениям куль-товых (молитвенных) зданий, сооружений;

- согласования деятельности иностранных ре-лигиозных объединений на территории республи-ки, назначения иностранными религиозными цен-

трами руководителей религиозных объединений в республике казахстан.

утверждены соответствующие регламенты го-сударственных услуг.

в целом, принятие и реализация этих нормативно-правовых актов стало важным вкла-дом в общую активизацию работы по профилакти-ке и противодействию религиозному экстремизму и распространению радикальных идей.

сегодня уже можно сказать, что реализуемые государственные меры соответствовали ожиданиям общественности, и активные действия госорганов в этом направлении получили поддержку среди насе-ления.

второе. проведена перерегистрация религи-озных объединений, которая структурировала и систематизировала конфессиональное простран-ство казахстана. по итогам перерегистрации кон-фессиональное пространство казахстана теперь представляют 3088 религиозных объединений 17-ти конфессий, получивших правовое оформление в соответствии с требованиями нового закона. их количество сократилось на 1463 объединения или на более чем 32%.

успеху проведения перерегистрации рели-гиозных объединений во многом сопутствова-ла организованная нами широкомасштабная информационно-разъяснительная работа. такая работа велась через сми и непосредственно пу-тем организации встреч с представителями рели-гиозных объединений.

разъяснения законодательства и проводимой государством политики даны также международ-ным и зарубежным представительствам, что, по сути, реально способствовало минимизации кри-тики запада.

были обеспечены координация деятельности всех звеньев адр и тесное взаимодействие с дру-гими задействованными госорганами, в первую очередь министерствами юстиции и внутренних дел.

Об итогах работы Агентства в 2012 году и задачах на 2013 год в свете Послания Президента н.А.назарбаева народу Казахстана

«Стратегия «Казахстан – 2050» новый политический курс состоявшегося государства»


96


сокращение религиозных объединений на треть, главным образом, произошло за счет объе-динений, не сумевших по ряду причин обосновать свою легитимность. прежде всего, не допущена перерегистрация псевдорелигиозных структур и ряда религиозных объединений, использовавших недостоверные сведения в учредительных доку-ментах. также сокращено число духовных учебных заведений, из ранее действовавших 28 учрежде-ний прошли перерегистрацию 13.

в целом, процедура перерегистрации религи-озных объединений прошла эффективно и успеш-но, получила позитивную реакцию со стороны основных религиозных объединений. это стало доказательством важности систематизации и опти-мального структурирования конфессионального пространства.

важно отметить, что одновременно с реализа-цией процедуры перерегистрации упорядочена практика проведения богослужений, религиозных обрядов и собраний, в том числе вне культовых сооружений. в настоящее время акиматами горо-дов, районов и сел совместно с имамами мечетей проанализирован и сформирован перечень из 492 намазхана.

третье. усилена роль государства в регулиро-вании миссионерской деятельности. регламенти-рован порядок въезда и пребывания в казахстане иностранных миссионеров.

данная работа позволила организовать работу акиматов по недопущению незаконной и бескон-трольной деятельности миссионеров, несущих по-тенциальную угрозу для общества.

в результате принятых мер количество ино-странных миссионеров протестантского направле-ния существенно уменьшилось. если в 2009 году их число в стране составляло 134, а в 2011 году – 76, то в настоящее время зарегистрировано 43 граж-дан зарубежных государств.

на системную основу поставлена экспертиза религиозной литературы и информационных ма-териалов религиозного содержания. на сегодняш-ний день она стала эффективным инструментом противодействия росту влияния нетрадиционных конфессий в казахстане, своего рода «духовным фильтром», который позволяет поставить заслон для поступления в нашу страну религиозной лите-ратуры экстремистского характера. в развитие это-го направления агентством продолжается работа по усилению требовательности к проведению ре-лигиоведческой экспертизы.

только за 2012 год агентством по делам рели-гий проведена экспертиза 3736 религиозных книг и иных информационных материалов.

Четвертое. поставлен серьезный заслон распро-странению идеологии радикальных религиозных течений в обществе через организацию широко-масштабной разъяснительной и информационно-пропагандистской работы среди населения.

в целях повышения религиозной грамотности населения, пропаганды национальных традиций и духовных ценностей казахстанского народа и рас-крытия опасности радикальных идей повсеместно создано 170 информационно-пропагандистских групп по вопросам религий. эти группы за отчет-ный период провели более 3450 разноформатных мероприятий с охватом целевых групп населения более 218 тыс. человек.

в целях привлечения к работе с населением средств массовой информации и общественности созданы специальные пулы журналистов, а также сформированы списки спикеров для проведения информационно-просветительской работы в цен-тре и на местах. действует методический совет по освещению в сми религиозной тематики, который заключил меморандум о сотрудничестве с руково-дителями 35 сми.

на системной основе реализуется ряд медиа-планов информационного сопровождения раз-личных аспектов государственной политики в сфе-ре религии. в частности осуществляется отдельный медиа-план по пропаганде традиционного для ка-захстанского населения ислама и раскрытия пагуб-ного влияния идеологии салафизма и других псев-дорелигиозных течений.

за 2012 год агентством по делам религий ор-ганизовано размещение 707 статей в республи-канских и региональных сми, 375 публикаций в интернет-ресурсах, 118 интервью и выступлений в телевизионных сми по актуальным темам рели-гии.

для экспертной поддержки государственной по-литики в сфере религии проведен 2-ой Форум ре-лигиоведов казахстана, получил организационное оформление конгресс религиоведов казахстана, объединивший более 150 специалистов и ученых в сфере религии. при агентстве создан и начал свою работу консультативно-экспертный совет по изучению религиозной ситуации.

в целом, проводимые информационно-разъяснительные мероприятия стали давать реальный эффект, который проявляется в позитив-ных тенденциях изменения в общественном созна-нии граждан оценки роли традиционных духовных ценностей и неприятии чуждых идей новых рели-гиозных течений.

пятое. в определенной степени ограниче-но информационное поле для религиозно-экстремистских и террористических группиро-вок. для этого усилена работа по мониторингу интернет-ресурсов религиозных объединений. ве-дется работа по блокированию интернет-сайтов. в частности, в течение прошедшего года агентством проанализировано содержание более 1900 сайтов. по результатам экспертизы 45 сайтов по решению суда признаны незаконными для распространения на территории казахстана.

в целях исполнения поручения главы государства для повышения религиозной грамотности населе-


97

ния осуществляется работа по созданию культурно-просветительского интернет-ресурса E-islam.

Шестое. активизирована работа по профи-лактике религиозного экстремизма и террориз-ма. деятельность агентства по делам религий в этом контексте базируется на аналитической и информационно-разъяснительной работе.

в частности, разработаны методические реко-мендации по освещению событий, связанных с религиозным экстремизмом и терроризмом для сми. организовано повышение грамотности по вопросам религии сотрудников силовых ведомств. особое внимание уделяется профилактике рели-гиозного экстремизма среди лиц, содержащихся в учреждениях уголовно-исправительной системы, реализуются конкретные мероприятия по про-тиводействию распространению в системе куис влияния радикальных религиозных течений.

в исправительных учреждениях проведена экспертиза всей религиозной литературы. для развития среди спецконтингента традиционных духовно-нравственных ценностей в исправитель-ные учреждения переданы свыше 6 тысяч экзем-пляров печатных и аудио-видеоматериалов соот-ветствующего содержания.

для минимизации условий для распростране-ния экстремистской идеологии приняты меры по регулированию порядка распространения религи-озной литературы. при нашем организационном и методологическом сопровождении акиматами всех регионов приняты соответствующие поста-новления об утверждении перечней стационарных помещений для распространения религиозной ли-тературы вне культовых зданий. на сегодняшний день в целом по республике определены в каче-стве таких помещений 212 книжных магазинов.

Функционируют центры помощи пострадав-шим от деструктивных религиозных течений и обеспечена их поддержка через механизм госсоц-заказа. действует соответствующая ассоциация, состоящая из 12 региональных центров. только в 2012 году в указанные центры поступило более 1350 обращений и жалоб от населения в письмен-ной форме и по телефону. Центрами по данным обращениям оказана консультативная, психоло-гическая, юридическая и реабилитационная по-мощь.

седьмое. усилено сотрудничество с уполномо-ченными органами по делам религий ряда ино-странных государств.

в процессе проведенных переговоров удалось решить вопрос о передаче казахстанской сто-роне египетского университета исламской куль-туры «нур-мубарак». сейчас он переименован в казахско-египетский исламский университет «нур», где будут готовиться отвечающие совре-менным условиям священнослужители.

на стадии согласования находятся проекты протокола о взаимном сотрудничестве между адр и дианет турции и меморандума о взаимопони-

мании между адр и генеральным агентством по делам ислама и вакуфов объединенных арабских эмиратов.

агентством ведется постоянный диалог с международными и правозащитными органи-зациями по вопросам политики государства в религиозной сфере. в октябре прошлого года агентством совместно с Центром обсе в г.астане и региональным отделением управления верхов-ного комиссара оон по правам человека про-веден «круглый стол» по вопросам реализации закона «о религиозной деятельности и религиозных объединениях».

в целом, деятельность агентства по делам ре-лигий, реализованные им меры по регулированию религиозных отношений показали своевременность создания ведомства. по всем ключевым аспектам религиозной сферы отмечаются позитивные тен-денции.

в целях реализации комплексных поручений главы государства, данных в послании народу казахстана «стратегия «казахстан – 2050». новый политический курс состоявшегося государства» по вопросам религии, и поддержания позитивных тен-денций в сфере государственно-конфессиональных отношений в 2013 году в планах агентства акценти-ровать свою работу на следующих направлениях.

Во-первых, на высоком организационном уров-не обеспечить проведение мероприятий в рамках 10-летия инициативы главы государства по прове-дению съезда лидеров мировых и традиционных религий. в рамках утвержденного руководителем секретариата съезда, председателем сената парламента рк кайратом мами специального пла-на будет проведено 11 мероприятий за рубежом, юбилейное заседание секретариата съезда и меж-дународная научно-практическая конференция в г.астане в сентябре т.г.

Во-вторых, обеспечение твердого исполнения и претворения в жизнь норм всеми субъектами религиозных отношений закона «о религиозной деятельности и религиозных объединениях», будь это религиозные объединения, духовные учебные заведения, миссионеры или проведение религио-ведческой экспертизы.

В-третьих, продолжение масштабной работы по профилактике религиозного экстремизма и тер-роризма. в контексте этой работы будут проведены в 14 регионах страны республиканские мероприятия по профилактике религиозного экстремизма и про-паганде национальных традиций и духовного насле-дия казахского народа.

в частности, это проведение республиканских научно-практических конференций «религия и жен-щина» в алматы, «религия и молодежь» в атырау, «ислам против терроризма» в кокшетау, «салафизм – основа радикальных течений» в джезказгане, «таблиги джамагат – деструктивное течение» в та-разе, «ваххабизм – не наш путь» в семее и другие.


98


кроме того, агентство примет активное участие в реализации профилактических мер в рамках разрабатываемой государственной программы по борьбе с религиозным экстремизмом и террориз-мом.

В-четвертых, в целях демонстрации и дальней-шего имиджевого продвижения казахстанской мо-дели обеспечения межконфессионального согласия также мы планируем провести ряд значимых меро-приятий – международных конференций с участием зарубежных экспертов в г.астане.

в этих целях нами намечены три важных научно-практических форума.

1. международная конференция «свобода вероисповедания в казахстане» с участием зару-бежных экспертов состоится 19 марта 2013 года в астане. главным тезисом мероприятия станет тема: «свобода вероисповедания – на благо общества и государства».

2. международная конференция «казахстан – наш общий дом», которая приурочена к празд-нованию дня единства народа казахстана, отмечаемому 1 мая каждого года. данное меро-приятие с участием представителей всех зареги-стрированных в казахстане религиозных объеди-нений состоится 26 апреля 2013 года в астане. для казахстана становится важным принятие действен-ных мер, направленных на укрепление принципов

толерантности и взаимопонимания в межконфес-сиональной среде.

3. международная конференция «роль религий в странах снг», которая будет направлена на кон-солидацию усилий экспертного сообщества близ-ких к нам по духу, традициям и истории государств. после распада советского союза и образования независимых государств возникла проблема идео-логического вакуума и поиска пути духовного воз-рождения у населения постсоветского простран-ства, среди которого все большее распростране-ние стали получать различные деструктивные те-чения нетрадиционных религий. конференция со-стоится 6 июня текущего года в астане.

в целом, данные форумы дадут позитивный эф-фект как в страновом имиджевом плане, так и с точки зрения изучения и применения опыта зарубежных стран в сфере государственно-конфессиональных отношений.

это только основные направления, по которым будет работать агентство в 2013 году.

в заключение хотелось бы отметить, что для эф-фективного выполнения поставленных главой госу-дарства перед нами задач по всем аспектам рабо-ты деятельность агентства по делам религий будет только наращиваться.


99

в соответствии с планом работы междуна-родного центра культур и религий агентства республики казахстан по делам религий на 2012 год Центр осуществлял свою деятельность по следую-щим основным направлениям:

▪ организационно-практическая деятельность;▪ экспертно-аналитическая деятельность;▪ информационно-пропагандистская деятель-

ность;▪ социологические исследования▪ деятельность по подготовке и проведению IV

съезда лидеров мировых и традиционных религий;▪ организационная работа по проведению

10-летия съезда лидеров мировых и традиционных религий.

в целях пропаганды казахстанской модели меж-конфессионального и межрелигиозного диалога, распространения эффективного опыта республики в сфере религии, духовно-нравственных ценностей, традиционных для казахстана религий, профилак-тики религиозного экстремизма и терроризма в от-четный период Центром организованы 9 крупных мероприятий, сотрудники Центра приняли участие в 22 научно-практических семинарах, встречах.

следует отметить результативную работу мето-дического совета по освещению религиозной тема-тики в сми. в состав совета входят представители: религиозных объединений – 7; государственных ор-ганов – 21; научных сообществ – 6. всего 34 члена совета.

в 2012 году методический совет для журнали-стов провел 4 семинар-тренинга. в марте на заседа-нии методический совет заключил меморандум о сотрудничестве с руководителями сми, входящими в пул журналистов, специализирующихся на осве-щении вопросов в сфере религии.

в целях реализации государственной поли-тики в сфере религии меморандум заключен с трк «казахстан», холдингом «нур-медиа», в со-став которого входят 8 газет («дала мен қала», «страна и мир», «известия казахстана», «айқын», «литер», «нұр астана», «Қазақстан теміржолшысы», «түркістан»), телеканалом «астана», 2 радио «деловая волна», «NS», «медиа-корпорация «заң» («заң газеті», «Юридическая газета»), газетой

«вечерняя астана», информационным агентством «казинформ».

в 2012 году Центр подготовил и выпустил по плану методического совета «справочное пособие: «религиозные термины и понятия», «методические рекомендации по освещению событий, связанных с религиозным экстремизмом и терроризмом».

в целях исследования состояния и динамики религиозной ситуации в казахстане и за рубежом международным центром культур и религий си-стемно осуществляется экспертно-аналитическая деятельность. по поручению руководства адр рк, государственных органов, готовит аналитические материалы, справки, методические пособия, запи-ски. Центр один раз в квартал подготавливает ана-литический материал по религиозной ситуации в казахстане.

кроме того, согласно внутреннему плану Цен-тра на постоянной основе готовится еженедельная аналитическая записка по освещению религиозной ситуации в стране и мире.

в 2012 году Центром подготовлены 55 информационно-аналитических материалов, вы-ступлений по актуальным вопросам деятельности адр рк, статей по межконфессиональному согла-сию и противодействию религиозному терроризму и экстремизму, ответов на запросы граждан респу-блики, поступающие на его адрес по электронной почте, методических указаний, аналитических ин-формаций о деятельности телеканала «асыл арна».

в текущем году Центр принял активное участие в осуществлении религиоведческой экспертизы ли-тературы и иных материалов религиозных объеди-нений.

согласно поручению уполномоченного госор-гана сотрудниками Центра проведены надлежащие экспертизы 40 уставов республиканских религиоз-ных объединений «Жаңа өмір», «сенім», «евангель-ская христианская церковь «агапе» и 257 книг эзо-терического, философского и энциклопедического содержания, касающиеся ислама, христианства, ин-дуизма, буддизма, новых религиозных течений.

кроме этого, экспертами Центра проведен рели-гиоведческий анализ 147 сайтов и 231 видеоролика на предмет содержания материалов террористиче-ской и экстремистской направленности.

ВЫСТУПЛЕнИЕ ДИРЕКТОРА МЕжДУнАРОДнОГО цЕнТРА

КУЛЬТУР И РЕЛИГИЙ А. АБУОВА нА ЗАСЕДАнИИ КОЛЛЕГИИ АГЕнТСТВА


100


Центр проводит мониторинг сми по религиоз-ной ситуации в республике и за рубежом. сотрудни-ки Центра с целью изучения религиозной ситуации в республике в ежедневном режиме отслеживают информационные материалы 82 отечественных сми светской направленности.

вместе с тем, в еженедельном режиме методом контент-анализа ведется мониторинг материалов одиннадцати (11) зарубежных сми и стран снг на религиозную тематику.

сравнение количества опубликованных матери-алов в отечественных сми за прошлый год показа-ло, что в IV квартале сми были намного активнее и продуктивнее и за отчетный период в них опубли-кована 3621 публикация.

в электронных зарубежных сми и странах снг было отобрано 1614 публикаций по различной те-матической направленности о событиях религиоз-ной сферы стран снг и зарубежья.

в 2012 году Центром подготовлены и изданы бо-лее 40 изданий брошюр, журналов, презентацион-ных материалов на казахском, русском, английском языках.

содержания изданий направлены на противо-действие экстремизму, использование зарубежно-го опыта по регулированию религиозной деятель-ности, межконфессиональный диалог, различным проблемам в сфере религии и традиционных рели-гий казахстана.

с целью обеспечения информированности под-растающего поколения казахстана в сфере религии Центром подготовлено справочное методическое пособие «религии в казахстане».

в соответствии с социальным заказом органов образования республики в настоящее время дан-ное пособие готовится к изданию на государствен-ном языке под названием «Қазақстандағы діндер». пособие посвящено истории религиозных общин и развитию государственно-конфессиональных отно-шений в казахстане.

пособие, изданное в количестве 500 экз., соглас-но разнарядке, распространено в ряде госучрежде-ний, вузов и нпо республики, а также переданы в фонды библиотек города астаны.

в рамках медиа-плана Центра к опубликованию в сми в 2012 году в уполномоченный орган пред-ставлены 11 интервью, 10 аналитических статей, 10 обзорных материалов по актуальным вопросам религиозной сферы и значимости нового законо-дательства, 3 аналитические статьи по актуаль-ным вопросам религиозной сферы и профилактики религиозного экстремизма.

в прошлом году Центром в целях изучения состояния и динамики религиозной ситуации в республике казахстан было проведено 3 мас-штабных социологических исследования. со-циологические исследования проведены на темы «социальный портрет современного верующего и особенности его ментальности», «отношение насе-ления к угрозе терроризма и экстремизма на рели-

гиозной основе», «динамика доверия населения к новым религиозным течениям казахстана».

международный центр культур и религий, соз-данный по инициативе лидера нации считает своей основной задачей, активное участие в подготовке и проведении IV съезда лидеров мировых и тра-диционных религий. следует отметить, что Центр обеспечил конструктивную взаимосвязь путем постоянной и системной корреспонденции/пере-писки с членами рабочей группы секретариата и секретариата съезда лидеров мировых и традици-онных религий.

Центр участвовал в реализации организацион-ных и тематических мероприятий IV съезда, рабо-чей группы секретариата и XI заседания секретари-ата съезда. например, разработаны повестки дня и программы съезда, списки модераторов и доклад-чиков четырех секций съезда, внесены предложе-ния в отношении участия в работе съезда извест-ных казахстанских ученых, экспертов и представи-телей объединений, подготовлены полные данные об участниках съезда – представителях религиоз-ных объединений. Центром внесены сценарии от-крытия и закрытия IV съезда, повестки дня съез-да, двух заседаний рабочей группы, XI заседания секретариата съезда, тексты итогового документа, текст благодарственного письма от имени руково-дителя секретариата съезда в адрес членов совета религиозных лидеров и XI заседания секретариата съезда, руководителям делегаций.

Центр постоянно был в тесном взаимодействии с членами рабочей группы, участвовал в разработ-ке документов.

по окончании съезда подготовлен справоч-ник с данными участников съезда. вместе с тем, международным центром культур и религий подго-товлены макеты: фотоальбома съезда на трех язы-ках, книг «мир и согласие – выбор человечества» и «независимый казахстан: летопись религиозных форумов».

в соответствии с планом мероприятий по прове-дению 10-летия съезда лидеров мировых и тради-ционных религий Центр в рамках своей компетен-ции провел ряд мероприятий.

следует сказать о подборке важных содержа-тельных материалов. разработан проект докумен-та «специальное обращение совета религиозных лидеров по случаю 10-летия съезда лидеров миро-вых и традиционных религий», проект «концепции страницы съезда лидеров мировых и традицион-ных религий как части общего портала «G-Global», проекты концепции 12-го Юбилейного секретари-ата съезда и концепции развития съезда лидеров мировых и традиционных религий до 2020 года.

в настоящее время Центр согласно плану ме-роприятий по проведению 10-летия съезда работа-ет над подготовкой информационно-аналитических материалов для выезда казахстанской делегации в 11 стран, проекта сценария круглого стола и докла-дов для руководителей делегации.


101

2012 год для научно-исследовательского и ана-литического центра по вопросам религии был осо-бенно сложным и интенсивным, это было связано с реализацией нового закона республики казахстан «о религиозной деятельности и религиозных объе-динениях».

перед нами были определены задачи по улучшению качества работы Центра по основным направлениям деятельности:

▪ научно-исследовательская и методическая деятельность;

▪ экспертно-аналитическая деятельность;▪ информационно-пропагандистская деятель-

ность.для решения поставленных задач благодаря

поддержке руководства агентства было принято постановление правительства рк № 987 от 28 июля 2012 года по повышению заработной платы сотруд-ников ниаЦ, с применением повышающего коэф-фициента 1,72 .

пользуюсь случаем, от коллектива Центра хочу поблагодарить руководство агентства за пони-мание и оказанную большую поддержку! так как благодаря именно повышению заработной платы сотрудникам Центра, 2012 год стал для Центра го-дом качественного прорыва по укомплектованию кадрового состава.

так, если за период 2011 года уволилось 25 со-трудников и имелось 7 вакансии, то в отчетный пе-риод количество уволивших составило 13 человек, то есть снизилось почти в 2 раза (на 48%), сегодня вакантными являются всего 2 должности.

значительно улучшился и качественный состав сотрудников ниаЦ, если ранее работали 6 чело-век имеющих научное звание (1 доктор, 3 кандида-та, 2 магистра) то в настоящее время научное зва-ние имеют 14 человек (5 кандидатов наук, 1 доктор PhD, 8 магистров).

сегодня все три отдела Центра возглавляются компетентными сотрудниками, а также приняты на работу перспективные молодые кадры.

хотелось бы отметить с удовлетворением, что благодаря обновленному качественному составу сотрудников, работу Центра за 2012 год удалось вы-вести на более качественный уровень.

одним из основных направлений деятельности Центра является аналитическая работа, которая была направлена на текущий анализ состояния и динамики деятельности религиозных объединений и течений в контексте социально-политической си-туации казахстана. Центром за отчетный период были подготовлены 20 аналитических документов, особенно хочу отметить:

▪ аналитический доклад «последние изме-нения в политике русской православной церкви в контексте социально-политической ситуации в казахстане»;

▪ аналитический доклад «современная по-литика римско-католической Церкви в контексте социально-политической ситуации в казахстане»;

▪ аналитический доклад «исламское поле казахстана: тенденции и прогнозы»;

▪ аналитический доклад по теме «теория и практика мультикультурализма в контексте этниче-ской и конфессиональной политики современного казахстана».

по поручению руководства агентства рк со-трудниками Центра был разработан комментарий к закону республики казахстан «о религиозной деятельности и религиозных объединениях», пре-зентация которого была представлена на круглом столе по вопросам реализации закона республики казахстан «о религиозной деятельности и религи-озных объединениях» (г. алматы, 12 октября 2012 г.). мероприятие было организовано адр рк со-вместно с обсе. сотрудники Центра козырев т.а. и смагулов е.м. выступили с докладами и участво-вали в дискуссии. в итоге в информационном про-странстве страны был достигнут перевес в пользу государственной позиции по вопросам религиоз-ной политики рк.

в ежедневном режиме Центром отслеживаются информационные материалы 55 отчественных кон-фессиональных сми, по результатам мониторинга и анализа конфессиональных сми были подготов-лены квартальные аналитические справки.

одним из ключевых направлений деятельности Центра в 2012 году было проведение религиовед-ческой экспертизы, направленное на определение наличия в объектах религиоведческой экспертизы

ВЫСТУПЛЕнИЕ ДИРЕКТОРА нАУЧнО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО И

АнАЛИТИЧЕСКОГО цЕнТРА ПО ВОПРОСАМ РЕЛИГИЙ

Г. ШЛЫМОВОЙ нА ЗАСЕДАнИИ КОЛЛЕГИИ АГЕнТСТВА


102


признаков экстремизма, тем самым ограждая об-щество от возможных деструктивных проявлений.

так, за 2012 год Центром было подготовлено 1818 экспертных заключения, что составляет 49% от общего объема религиоведческих экспертиз агентства (3736 экспертных заключений). если срав-нивать с 2011 годом, где было подготовлено 321 экспертных заключения, то в 2012 году мы подгото-вили заключений в 6 раз больше.

в том числе 494 – на учредительные документы, 1321 – на литературу и диски религиозного содер-жания, 3 – на сайты.

кроме того, в 2012 году сотрудники Центра активно участвовали в деятельности рабочей группы по вопросам перерегистрации нетради-ционных религиозных объединений христианско-го направления, под руководством заместителя председателя агентства м.а. азильханова.

хочу отметить, что в 2012 году наибольшее ко-личество рабочего времени сотрудников было от-ведено проведению религиоведческой экспертизы, в связи с ее объемом, что объективно отразилось на результатах исследовательской работы Центра, хотя в целом они позитивны.

так в рамках научно-исследовательской и ме-тодической работы, как одной из главных на-правлений деятельности Центра, сотрудниками в 2012 году были подготовлены четыре научно-исследовательские работы, три методических посо-бия и четыре информационных справочников.

научно-исследовательские работы:1. отделом исследования христианских конфес-

сий и протестантских течений – «роль информаци-онного пространства в распространении деятель-ности деструктивных религиозных объединений на территории республики казахстан» (Абдрахиева Р.М., Липина Т.А.);

2. отделом исследования нетрадиционных для казахстана конфессий и религиозных течений – «наследие казахских мыслителей XIX – начала XX века и его роль в духовной жизни современного ка-захстанского общества» (Омаров А.К.);

3. отделом исследования ислама – «ислам и казахский адат: история и современность» (Онгаров Е.А.).

4. отделом исследования ислама – «политиче-ские аспекты возникновения и распространения са-лафизма в казахстане» (киманов а.м., смагулов т.б.).

методические пособия:· методика по осуществлению монито-

ринга деятельности религиозных объединений в республике казахстан;

· методическое пособие по вопросам про-ведения религиоведческой экспертизы;

· методика по проведению мониторинга пе-чатных и электронных сми по вопросам религии.

иформационные справочники:· православие;· протестантизм;· исламский терминологический словарь;· нетрадиционные религиозные объедине-

ния и течения исламского направления.

кроме того, в 2012 году сотрудники Центра при-няли активное участие в 33 мероприятиях (в 2011 году – 26) (конференции, кр.столы, семинары).

в том числе, 30-31 мая 2012 г. сотрудники Центра принимали участие в проведении IV съезда лиде-ров мировых и традиционных религий.

Центр принимал активное участие в подготовке и проведении II Форума религиоведов казахстана (15 ноября 2012 г.).

мероприятия Центра:с целью конструктивного профессионально-

го обсуждения вопроса о формировании систем-ного подхода к анализу религиозной ситуации в казахстане, в ее социально-политическом аспекте – определение методологии и методики научного анализа процессов, происходящих на религиозном поле.

Центром 27 июля на базе ену им. л.н. гумилева был проведен круглый стол по теме «конфес-сиональная ситуация в современном казахстане: социально-политический аспект и методология ис-следования».

в работе круглого стола приняли участие вид-ные эксперты казахстана занимающихся как фун-даментальными, так и прикладными исследова-ниями, представители исследовательских структур и подразделений компетентных органов по про-тиводействию религиозному экстремизму, а также руководители частных исследовательских струк-тур, непосредственно проводящих полевые со-циологические исследования в области религии.

7 декабря текущего года Центр организовал республиканскую конференцию «актуальные про-блемы трансформации религиозного сознания казахстанского общества». Целью конференции стало рассмотрение и конструктивное обсужде-ние процесса трансформации религиозного со-знания казахстанского общества. необходимость выявления количественных и качественных ха-рактеристик трансформации религиозного со-знания, стратегически детерминирована в виду дальнейшего планирования политики государ-ства, прежде всего в планомерном и конструк-тивном выстраивании казахстанской модели государственно-конфессиональных отношений.

в работе конференции приняли участие пред-ставители государственных учреждений, аналити-ческих центров, неправительственных организаций и высших учебных заведений из астаны, караган-динской, акмолинской, костанайской, Жамбылской, Южно-казахстанской и др. областей. с докладами на пленарном заседании выступили 5 участников, в рамках двух секций («глобализация и трансфор-мация религиозного сознания» и «экстремизм и трансформация религиозного сознания») выступи-ли 18 человек.

20 ноября 2012 г. Центр совместно с клубом главных редакторов акмолинской области орга-низовал в г. кокшетау семинар «религия и сми» по освещению религиозной ситуации средствами массовой информации региона. в организации и проведении семинара участвовали козырев т.а.,


103

киманов а.м. и смагулов е.м. сотрудниками Цен-тра были подготовлены лекции и презентационные материалы, по итогам семинара его участникам были вручены сертификаты.

24 мая 2012 г. Центр принял активное уча-стие в видеомосте астана-вашингтон по теме «государство и религия: пределы и возможности взаимодействия», организованном Фондом карнеги (сШа) с участием известного американского эксперта м.б. олкотт государственного департамента сШа и других зарубежных специалистов.

на мероприятии выступили заместитель пред-седателя агентства рк по делам религий г. Шойкин, директор Центра г.е. Шлымова, зам. директора т. козырев и начальник управления м. смагулов.

директор Центра г. Шлымова 19 сентября 2012 г. выступила с докладом на республиканском со-вещании с проректорами вузов по актуальным вопросам воспитательной работы и профилак-тики религиозного экстремизма в системе выс-шего образования, организованном на базе ену им. л.н. гумилева.

по итогам проведенных Центром мероприятий были приняты резолюции, рекомендации, а также подготовлены сборники материалов круглого стола и конференции.

в рамках информационно-пропагандистской работы сотрудниками Центра за отчетный период в агентство были подготовлены и представлены 20 статей сотрудников, было проведено 72 лекции в государственных органах и учебных заведениях. по результатам проведенных лекций были получены письма – благодарности на предмет их качества, в кнб рк (г. Шлымова, 09.2012 г.), генеральная проку-ратура рк (т. козырев, 24.09.2012 г.), военная транс-портная полиция (а. киманов, 22.09.2012 г.).

в заключении, хотелось бы особенно отметить, что работа Центра в 2012 году осуществлялась в конструктивном взаимодействии с агентством, это стало возможно благодаря размещению Центра в здании дома министерств.

как уже отмечалось выше, 2012 год стал про-рывным в работе Центра. в 2013 году, Центром планируется как закрепление достигнутого уров-ня, так и дальнейшее совершенствование качества экспертно-аналитической и исследовательской ра-боты на системной основе. думаю, что это станет возможным в связи с преобразованием отдела ис-следования нетрадиционных для казахстана кон-фессий и религиозных течений в отдел анализа и мониторинга религиозной ситуации.

Астана 1 февраля 2013 года


104


рабочий визит председателя сената парламента республики казахстан – руководителя секретариата съезда лидеров мировых и традиционных религий к.мами в государство ватикан в рамках 10-летия съезда лидеров мировых и традиционных религий проходил с 5 по 7 февраля 2013 года. в состав официальной делегации республики казахстан входили: председатель комитета по экономическому развитию и предпринимательству сената парламента рк т.абайдильдин, член комитета по международным отношениям, обороне и безопасности, депутат сената парламента рк м.алтынбаев, ответственный секретарь министерства иностранных дел рк – заместитель руководителя секретариата съезда лидеров

мировых и традиционных религий р.Жошыбаев, председатель агентства рк по делам религий к.лама Шариф, чрезвычайный и полномочный посол рк в Швейцарской конфедерации и в государстве ватикан м. тлеуберди.

6 февраля визит в ватикан председателя кайрата мами с официальной делегацией начался с аудиенции с папой римским бенедиктом XVI.

к. мами выразил признательность папе римскому и святому престолу за всестороннюю поддержку съезда, созданного по инициативе президента казахстана нурсултана назарбаева. спикер сената передал теплые слова приветствия от имени казахстанского лидера. в свою очередь, папа римский приветствовал усилия руководства казахстана по сохранению межконфессионального и межкультурного согласия. он пожелал успехов в развитии диалога и укреплении мира.

в рамках своего визита кайрат мами также провел встречи с папским посланником, деканом коллегии кардиналов святого престола, кардиналом анджело содано, c секретарем по отношениям с государствами государственного секретариата ватикана домиником Франсуа Жозеф мамберти,

а также c председателем папского совета по межрелигиозному диалогу Жан-луи тораном.

на встрече с официальной делегацией казахстана Жан-луи торан отметил, что «визит папы римского иоанна павла II в казахстан, равно как и посещение ватикана президентом нурсултаном назарбаевым, говорит об активном двустороннем сотрудничестве. и когда я посещал

АСТАнА – ВАТИКАн 10 – ЛЕТ СОВМЕСТнЫХ УСИЛИЙ


105

казахстан, был просто удивлен толерантностью и веротерпимостью казахстанцев».

на встрече с делегацией казахстана анджело содано сказал: «Я считаю, что идея президента казахстана нурсултана назарбаева о проведении съезда лидеров мировых и традиционных религий очень важна. это является большим вкладом в развитие межрелигиозного диалога. и за прошедшие 10 лет проведена очень большая работа. ваш визит является ещё одним важным шагом в углублении сотрудничества казахстана и ватикана. дипломатическим отношениям казахстана и ватикана исполнилось 20 лет. за все это время взаимное стремление к межрелигиозному и межкультурному согласию только крепло».

в содержательных двусторонних беседах с высокопоставленными представителями ватикана стороны обменялись мнениями по актуальным вопросам сотрудничества между казахстаном и ватиканом, а также по работе съезда лидеров мировых и традиционных религий.

казахстан и ватикан оперативно и плодотворно взаимодействовали в период казахстанского председательства в обсе и, по мнению представителей святого престола, наши государства могли бы использовать этот опыт в рамках других многосторонних структур.

при этом к. мами добавил, что мощный импульс двусторонним отношениям также придал состоявшийся в ноябре 2009 года официальный визит президента рк нурсултана назарбаева в ватикан. «казахстан и ватикан связывают теплые, дружественные отношения. укреплению двусторонних связей значительно способствовал визит выдающегося проповедника мира папы иоанна павла II в астану в 2001 году».

по убеждению католического духовенства, казахстан создал модель светского государства, которое выстраивает взвешенные отношения с различными религиями, сохраняя их свободу и, таким образом, являясь достойным примером для многих стран и международных организаций. в этом контексте подчеркивалась дальновидность политики президента н.а. назарбаева.

6 февраля в папском совете по межрелигиозному диалогу состоялся круглый стол «вклад ватикана и казахстана в диалог цивилизаций», посвященный 10-летию съезда лидеров мировых и традиционных религий. в данном мероприятии

от делегации республики казахстан приняли участие: председатель агентства республики казахстан по делам религий к.лама Шариф, директор международного центра культур и религий а.абуов, заместитель директора научно-исследовательского и аналитического центра по вопросам религии т.козырев, начальник управления по связям с христианскими и другими религиозными объединениями агентства рк по делам религий с.абдрахманов. в круглом столе также приняли участие представители святого престола: секретарь папского совета по межрелигиозному диалогу мигель айюсо, начальник бюро по исламу папского совета по межрелигиозному диалогу халед акашэ, сотрудник секции по исламу в европе и Центральной азии папского совета по межрелигиозному диалогу майкл венингер, сотрудник секции по отношениям с государствами государственного секретариата висвальдас клубокас.

делегация от республики казахстан подготовила к показу фотовыставку на тему 10-летия съезда об истории плодотворной работы по выстраиванию взаимоотношений республики казахстана и государства ватикан.

в своем выступлении на выставке кайрат мами отметил, что за десять лет астанинский форум доказал свою востребованность и стал действенной площадкой по продвижению глобального диалога. далее спикер подчеркнул, что ватикан был представлен на высоком уровне на всех четырех астанинских съездах. «мы признательны всем, кто поддержал казахстанскую инициативу, и особенно тем видным представителям духовенства, которые принимали участие в работе астанинского форума».

во время официального приема от имени посла рк в государстве ватикан по случаю 10-летия съезда выступил фольклорно-этнографический ансамбль «орал сазы». 14 музыкантов в национальных костюмах исполнили перед представителями высшего духовного руководства римско-католической церкви произведения казахских композиторов и народные кюи. музыка степей несла в себе феерию звука, показывая всю красоту казахской культуры. слушателей удивило особенное звучание домбры, кобыза, жетыгена и даулпаза. успех можно было видеть в восторженных отзывах слушателей.


106


4 марта 2013 года в городе алматы в казахском государственном женском педагогиче-ском университете состоялся Форум «Женщина и религия». данный Форум был организован нацио-нальной комиссией по делам женщин и семейно-демографической политике при президенте рк и агентством рк по делам религий.

в Форуме приняли участие депутаты мажилиса парламента рк, ученые, преподаватели учебных заведений, общественные деятели, представители религиозных объединений, государственных орга-нов, многодетные матери-героини и студенты.

в программе Форума рассматривались следую-щие темы: «облик женщины в казахской истории. современная женщина», «статус женщины в рели-гии. религиозная женщина. религиозное воспита-ние» и «роль женщины в развитии общества и его духовном обновлении».

на Форуме выступи-ла абдыкаликова г.н. – советник президента рк, председатель нацио-нальной комиссии по де-лам женщин и семейно- демографической поли- тике при президенте рк, которая отметила особую роль женщины-матери в развитии обще-человеческих ценностей в обществе и в воспитании подрастающего поколе-ния, а также о необходи-мости создания всех не-обходимых условий для их участия в политике.

в настоящее время по итогам переписи числен-ность населения республики казахстан составляла 16009,6 тыс. человек, среди них 8297,4 тыс. жен-щин. казахстан в гендерном равенстве среди 135 стран мира поднялся на 31 место. в настоящее время на государственной службе 60% составляют женщины, в судебной системе – 61%, в суде – 42%, среди депутатов парламента – 34%, предпринима-телей – 40% составляют женщины.

в своем послании народу «стратегия «казахстан-2050»: новый политический курс казахстана» глава государства особо отметил «для государства, как и для меня лично, материнство – особая забота. дорогие женщины! вы – опора се-мьи, а значит – опора государства. какой наша стра-на будет в будущем, напрямую, зависит от того, что мы сегодня воспитываем в наших детях. прежде всего, необходимо уделять большое внимание вос-питанию наших дочерей. именно они – будущие жены, будущие матери, хранительницы домашнего очага. мы должны вернуть безусловное уважение к женщине – матери, супруге, дочери».

в современном обществе и в нашей стране активно обсуждается роль и место женщины в обществе. в этой связи, одна из секций IV съезда лидеров мировых и традиционных религий, про-шедшего 30-31 мая прошлого года, была посвяще-на теме «религия и женщина: духовные ценности и современная угроза».

в своем выступлении председатель агентства рк по делам религий кайрат лама Шариф отме-тил, что «данный Форум под названием «Женщина и религия», который сегодня проходит впервые в нашей стране в стенах такого уникального учебно-

ФОРУМ «жЕнЩИнА И РЕЛИГИЯ»


107

го заведения, как казахский государственный жен-ский педагогический университет, приобретает во многом символическое и историческое значение».

рассматриваемые темы на Форуме актуальны тем, что в настоящее время в стране увеличива-ются ряды девушек, отказывающихся от казахских традиций и культуры, носящих хиджаб, отдаляю-щихся от общества, ограничиваясь своей общиной.

в отношении прав женщин в религии и ноше-ния казахстанскими женщинами «хиджаба» к.лама Шариф особо подчеркнул, что священный коран четко свидетельствует о том, что женщина полно-стью уравнена с мужчиной перед лицом аллаха в своих правах и обязанностях. в истории нашей страны казашки никогда не закрывали лицо в по-вседневной жизни, они не находились в затвор-ничестве и юридически не были лишены права общения с членами других семей без разрешения мужа. в богатом словарном запасе казахского язы-ка нет понятия «хиджаб». наши прадеды не знали что такое «хиджаб».

в пленарном заседании Форума также вы-ступили: валерия порохова-аль-рошд – академик академии гуманитарных наук рФ на тему «Жен-щина в исламе», асангазы оразкуль – депутат

мажилиса парламента рк на тему: «ислам – начало духовности, а женщина – душа нации», сыздыкова Жибек – заместитель директора института стран азии и африки при мгу им. ломоносова, член экс-пертного совета по религии на тему: «Женщина и религия в условиях глобализации» и сарсембаева раушан – президент ассоциации деловых жен-щин казахстана, член национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической по-литике при президенте рк на тему: «реализация гендерной политики в исламских странах».

в ходе Форума было озвучено, что на базе казахского государственного женского педагогиче-ского университета открывается клуб «Қыз Жібек», целью которого является воспитание и обучение девушек на основе национальных традиций и ми-ровоззрений.

по задумке инициаторов на базе клуба «Қыз Жібек» будет сформирована школа самобытного воспитания, которая станет площадкой для встреч и бесед старшего поколения и современников. в будущем опыт клуба как благое начинание будет распространяться в других регионах республики, такие клубы будут открыты и в других высших учебных заведениях страны.


108


прежде всего, позвольте поздравить всех при-сутствующих с наступающим международным женским праздником – днем 8 марта!

мне доставляет огромное удовольствие при-ветствовать всех участников сегодняшнего Форума и выразить всем вам свое самое глубокое уваже-ние.

то, что нынешний Форум под названием «Жен-щина и религия», который сегодня проходит впер-вые в нашей стране в стенах такого уникального учебного заведения, как казахский государствен-ный женский педагогический университет, приоб-ретает во многом символическое и историческое значение.

пользуясь этой возможностью, хотел бы прине-сти вам, уважаемая валерия михайловна (порохо-ва), всем вам, уважаемые гости, слова искренней признательности за принятие нашего приглашения участвовать в настоящем Форуме.

для нас большая честь и высокая привиле-гия, что с вашим участием, с участием известных ученых, авторитетных политиков и общественных деятелей нашей республики будет обсуждаться сложившаяся в казахстане модель конфессиональ-ного пространства, общества, национальных и се-мейных ценностей казахстанского народа.

как вам известно, в своем послании народу казахстана «стратегия «казахстан-2050» – новый политический курс состоявшегося государства» лидер нации нурсултан абишевич назарбаев объявил защиту материнства и детства важнейшей составной частью социальной политики на новом этапе.

получивший всеобщее признание тезис, про-возглашенный главой нашего государства, что: «девушка, женщина всегда была равноправным членом нашего общества, а мать – его самым по-читаемым лицом» – по своей сущности явился объединяющим и мобилизующим обращением к населению, стал тем приоритетом, который поднят на государственный и общественный уровень.

если рассматривать этот аспект шире, хотел бы особо отметить, что такие ценности, как: дом и до-

машний очаг, родители и семья, отец и мать, дочь и сын (и т.д.) всегда высоко ценились и ценятся на-родом.

в этом смысле правомерно обратиться к миро-вой религии ислам, в котором родителям отводит-ся очень высокое место. пророк мухаммед сказал, что «самое лучшее, что родитель может дать свое-му ребенку, – это благое воспитание».

особенно важна в этом отношении роль мате-ри. в унисон старинной пословице, которая гласит: «на плечах женщины лежит небесный свод», зву-чат устами посланника аллаха слова древней му-дрости: «рай – под ногами матерей».

президент н.а.назарбаев в своем ежегодном послании народу казахстана отметил, что: «мы должны вернуть безусловное уважение к женщи-не – матери, супруге, дочери. мы должны обере-гать наше материнство. меня тревожит ситуация с ростом бытового насилия над женщинами и деть-ми в семьях. неуважительного отношения к жен-щине не должно быть. и такое насилие должно пресекаться предельно жестко. государство долж-но особенно жестко пресекать совсем уже вопи-ющие случаи сексуального рабства, отношения к женщине, как к товару».

здесь бы я хотел особо подчеркнуть то, что священный коран четко свидетельствует о том, что женщина полностью уравнена с мужчиной перед лицом аллаха в своих правах и обязанно-стях. несмотря на то, что в доисламские времена некоторые арабские племена считали допустимым убийство младенцев женского пола, коран нало-жил запрет на этот обычай и рассматривает его как преступление, приравнивая к любому убийству. ислам спас жизнь новорожденных девочек не для того, чтобы они позднее страдали от несправед-ливости и неравенства, и требует к ним доброго и справедливого отношения.

ислам с самого начала устанавливает равенство мужчин и женщин как представителей человече-ского рода. в коране говорится о том, что человек был создан изначально в двух видах – мужском и женском. пророк мухаммед сказал, что «лучшее

ВЫСТУПЛЕнИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн

ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ КАЙРАТА ЛАМА ШАРИФ

нА ФОРУМЕ «РЕЛИГИЯ И жЕнЩИнА»


109

из дел – это хорошее поведение. хорошее поведе-ние – половина веры. всякий, кто чувствует, что его вера сильнее, пусть больше объясняется в любви своей жене».

президент н.а.назарбаев в своем послании призвал «воспитывать молодежь в духе ценности семьи, пагубности разводов, потому что из-за них, прежде всего, страдают дети. воспитание детей – это задача обоих родителей, а не только матери».

для всех мировых религий, включая ислам, принципиально важной является организация се-мьи и воспитание детей. обратимся к словам про-рока мухаммеда, который сказал, что «…в исламе нет лучшей основы, чем бракосочетание. всякий, кто хочет следовать моей сунне, должен жениться. расширяйте свои ряды, принося новое поколение, которое является результатом брака».

ислам, учитывая все особенности мужчины и женщины, отвел роль главы семьи – мужчине.

в коране сказано также, что: «мужья – попе-чители своих жен, поскольку мужья расходуют на содержание жен средства из своего имущества». в то же время пророк мухаммед сказал и о том, что «человек с плохим поведением всегда доставляет себе мучения. самый большой недостаток – видеть недостатки других людей, но при этом не замечать собственных».

действительно, упорство и настойчивость не решают семейных проблем. если рассматривать этот аспект шире, хотел бы особо отметить, что та-кие ценности, как моральный климат и нравствен-ность в семье, в доме, внимание, которое уделя-ется укреплению семьи, устойчивости и крепости семейных уз, должны всегда высоко цениться. ду-маю, нет необходимости доказывать кому-то, что такой фактор, как уважение и бережное отноше-ние друг к другу – залог формирования здоровой семьи, здоровой обстановки в семье, которые в совокупности играют огромную роль в рождении здорового ребенка.

знаете ли вы, дорогие наши женщины, что го-ворил в этой связи пророк мухаммед? он сказал, что: «Женщина как кривая кость: если ее оставить в покое, то можно пользоваться ею, но если решить исправить ее, то она непременно сломается».

глава нашего государства в своем послании особо подчеркнул, что: «мы должны создать все условия для того, чтобы девушки казахстана могли получать качественное образование, хорошую ра-боту и быть свободными.

внутренний «фильтр» должен задавать вопро-сы: надо ли нам, чтобы наши матери, сестры, до-чери носили одежды других народов, укутывались в платки? не ели с нами за одним столом? не во-дили автомобили? все это – устоявшиеся традиции других народов, но таких нравов в нашей степи никогда не было. почитайте классику, посмотрите фильмы. у наших женщин есть национальная гор-дость, свой традиционный стиль одежды.

мы гордимся тем, что являемся частью му-сульманской уммы. это наши традиции. но мы не должны забывать, что мы имеем традиции и свет-ского общества, что казахстан – светское государ-ство.

мы должны формировать религиозное созна-ние, соответствующее традициям и культурным нормам страны. мы должны брать лучшие мо-дели поведения. стратегия, которую я объявляю, готовит наш народ жить в XXI веке, а не в средне-вековье».

эти важные и глубокие слова лидера нации о местоположении наших дочерей, жен и матерей в современном обществе созвучны с идеями и мыс-лями наших национальных просветителей.

мне бы хотелось в качестве доказательного аргумента привести высказывание ильяса есен-берлина, который еще в прошлом столетии сказал такие важные слова: «характер народа определя-ет женщина – мать. Женщины каждого народа в действительности определяют национальный ха-рактер.

пожалуй, на всем востоке не отыскать более вольнолюбивой и свободной женщины, чем у ка-захского народа. она никогда не прятала лица за тугой сеткой чадры, умела любить и бороться за свою любовь, не боялась вместе со старейшими держать совет, а в случае надобности брала колчан со стрелами, короткий и кривой, садилась в седло. казахские легенды и предания сохранили много имен отважных и мудрых женщин», – сказал автор трилогии «кочевники».

сегодня общественное внимание все чаще ак-центируется на теме хиджаба. полагаю, что для казахстанского общества не представляет опасно-сти собственно само одеяние.

проблема состоит в другом – в опасности из-менения формы религиозности, которое может способствовать внедрению чужой для казахов культуры и идеологии, создаст предпосылки для стирания границ идентичности, национального менталитета и сплоченности.

исторический экскурс в прошлое нашей исто-рии свидетельствует, что казашки никогда не за-крывали лицо в повседневной жизни, они не на-ходились в затворничестве и юридически не были лишены права общения с членами других семей без разрешения мужа.

в богатом словарном запасе казахского языка нет понятия «хиджаб». наши прадеды знали «хид-жаб» не как женскую одежду.

в настоящее время, противостоять суждениям о хиджабе, чужой культуры и идеологии сможет только традиционный ислам.

Шариат сыграл огромную роль в становлении казахов как нации и государства. ислам стал неотъ- емлемой частью национального мировоззрения и культуры, также органичным синтезом казахских традиций и обычаев и религиозных принципов. мировоззрение нации определяется ее традицией.


110


поэтому «традиционной религией» называется та, которая передавалась из поколения в поколение.

в казахстане для казахов, узбеков, татаров, турков, курдов, таджиков, киргизов исторической религией является ислам ханафитского мазхаба. потому что, ислам тесно переплетался с нацио-нальными традициями. в этой связи, нужно следо-вать традиционной религии, для того чтобы сохра-нить свою идентичность и единство.

некоторые люди пропагандирующие хиджаб опираются на 31 аят суры «нур»: «Скажи верую-щим женщинам, чтобы они опускали долу глаза и оберегали свое целомудрие», но не обращают вни-мания на 30 аят этой суры: «Скажи, (Мухаммад,) ве-рующим мужчинам, чтобы они опускали долу гла-за и оберегали свое целомудрие. Это – непорочное для них. Воистину, Аллах осведомлен о том, что они творят», в котором говорится, что мужчины и женщины должны хранить целомудрие, а не то что женщина должна носить хиджаб.

если в 31 аяте суры «нур» говорится: «Скажи верующим женщинам…пусть прикрывают свои-ми покрывалами вырез на груди и не показывают своей красы никому, кроме своих мужей, или сво-их отцов, или своих свекров, или своих сыновей, или сыновей своих мужей, или своих братьев, или сыновей своих братьев». то здесь нужно учиты-вать арабскую традицию и культуру. потому что, у арабов практиковался брак между близкими род-ственниками. а в казахских традициях этого вовсе нет. казахами строго соблюдался закон о родстве семи поколений. поэтому, казахские девушки чув-ствовали себя достаточно свободно среди своих родных родственников и односельчан. и эта тра-диция передается и в современное время. благо-даря этой традиции, у казахского народа есть из-вестные ученые, великие математики и физики, талантливые музыканты, художники и спортсмены.

хочется еще раз отметить, что испокон веков, ни в одной притче, ни в одной легенде, ни в одном произведении изобразительного искусства нет каких-либо свидетельств о хиджабе. сам пророк мухаммед в своих хадисах говорил о том, что вера в бога не оценивается внешним обликом, а позна-ется умом и сердцем.

один из видных политических деятелей хх века, первый премьер-министр индии джавахарлал неру в своей книге «взгляд на всемирную исто-рию», выражая восхищение исламской цивили-зацией, пишет, что хиджаб заимствован арабами у других народов: римлян и иранцев. по его мне-нию, «среди арабок не существовала традиция но-шения покрывала. они жили не отдельно от муж-чин, не скрываясь от них, наоборот, появлялись вместе с мужчинами в общественных местах. но арабы в ходе своих победоносных войн постепен-но стали заимствовать традиции покоренных ими сверхдержав: восточно-римской (византийской) и иранской империй. арабы нанесли поражение византийской империи. они полностью уничто-

жили иранскую империю. но, тем не менее, сами оказались в плену обеих традиций. согласно преда-ниям, такие обычаи, как отделение женщин от муж-чин и их затворничество, распространились среди арабов именно под влиянием византии и ирана. постепенно формировалась система гаремов, жен-щины и мужчины отделились друг от друга».

известный американский историк и философ уильям дюрант наиболее известен как автор 11-ти томной «истории цивилизации», подтверждая слова джавахарлала неру, отмечает, что ношение хиджаба и введение гаремов вошло в традицию арабов в годы правления омейядского халифа уа-лида II в 743-744 годах.

до сих пор комплекс обычаев и традиций жи-телей саудовской аравии достаточно сложен и многогранен для поверхностного описания. мно-гие местные традиции едины для всего арабского мира, другие проистекают от уникальных истори-ческих и природно-климатических условий этой земли, третьи являются следствием довольно жесткой изоляционистской политики правящих кругов. в любом случае – местная жизнь достаточ-но далека от штампов.

так, арабы-кочевники, населяющие пустынные районы, кочуют между пастбищами и оазисами в поисках корма и воды. их традиционным жилищем являются шатры, сотканные из черной овечьей и козьей шерсти. Женщины бедуинов могут появ-ляться в обществе без покрывала на лице и раз-говаривать с посторонними мужчинами. в то же время городская женщина не может появиться на улице без черного покрывала «хумара» и накидки «абаи», которые закрывают ее тело с головы до ног.

всем нам известно, что в начале хх века в тур-ции ататюрк создал светское государство, в кото-ром строго осуждалась чужая для турецкого об-щества традиционная одежда «хиджаб», которая ограничивала права турецких женщин. но при этом, в государстве исповедовался ислам спле-тенный с традициями турков, воспитывающий на-циональное самосознание. даже в арабском мире есть страны, где запрещен хиджаб. это – тунис. основатель республики тунис, президент хабиб бургиба в 1981 году подписал закон №108, в ко-тором строго запретил ношение хиджаба в госу-дарственных учреждениях, школах и университе-тах. на протяжении 30 лет, девушки и женщины туниса осуществляют свою деятельность в равной степени с мужчинами. в настоящее время, в объ-единенных арабских эмиратах, бахрейне, кувейте, султанате оман, ливане и в марокко уменьшается число женщин носящих хиджаб.

Уважаемые участницы Форума!Уверен, что если мы, как граждане светско-

го и демократического Казахстана, сегодня не сформируем общее кредо для всех в отношении хиджаба, то уже в скором времени женщины, ко-торые оденут хиджаб, не смогут участвовать в социокультурной жизни общества, работать


111

в светских учреждениях. Они не смогут реали-зовать себя и свои личностные потенциалы, не смогут стать полноценным гражданином своей страны. Это мы можем увидеть на примере араб-ских стран, где пассивность женщин отчетливо выделяется.

Мы – не многочисленный народ. Мы не можем и не должны делить наше общество на женщин и мужчин, для нас каждый гражданин – особая лич-ность.

Если учитывать огромный вклад наших жен-щин в сфере науки, техники, производства, то понижение активности женщин в обществе при-ведет к большому интеллектуальному убытку. Тем более, что в обществе существуют такие особые проблемы, которых могут затрагивать только женщины. Это, в первую очередь, такие вопросы, как: проблема ребенка и матери. Поэто-му, своевременное решение таких вопросов, зави-сит от женщин-матерей.

За всю историю у казахов сложились свои ре-лигиозные каноны. Нам необходимо лишь про-должить путь наших предков, сохранить свою традиционную религию. И когда мы возродим богатейшую историю нашего народа, где есть нравственность, традиция и обычаи, то наше поколение не пойдет на поводу различных нетра-диционных течений.

Мы должны суметь противостоять чуждым влияниям, чтобы наше будущее поколение не ли-шилось национального самосознания, националь-ной памяти, национальной истории и культуры.

С этой высокой трибуны хочу еще раз выра-зить Вам и в Вашем лице всей прекрасной полови-не человечества самую искреннюю признатель-ность.

Желаю Вам плодотворной работы, приятно-го пребывания на гостеприимной земле Алматы, доброго здоровья и успехов в Вашей дальнейшей деятельности.

прежде всего, хотелось бы отметить, что ста-новление казахского этноса проходило в тесней-шей взаимосвязи с духовностью. в отличие от мно-гих народов, как Центральной азии, так и мира в целом, казахи изначально были единобожниками, верили во властелина неба тәңірі, а также верили в духов своих предков, почему на могилах особо почитаемых людей возвышались степные пирами-ды – курганы.

древние казахские государства периодические образовывавшиеся на остатках великого тюркско-го каганата, по существу, придерживались этих тра-

диций. следует отметить, что предки казахов свя-то верили в древние сказания, передаваемые из поколения в поколение. одно из главных устных сказаний гласило, что казахи, то есть весь тюрский народ произошел от брака израненного юноши, племя которого было уничтожено врагами, и вол-чицы. именно волчица спасла жизнь израненному юноше, зализывая его раны, принося ему пищу. это предопределило в какой-то степени глубоко уважительное отношение предков казахов к жен-щине. когда ислам пришел на казахские земли, арабы не могли завоевать великую степь и ислам в

«ИСЛАМ, жЕнЩИнА И ГОСУДАРСТВО В КАЗАХСТАнЕ: ПРОШЛОЕ И нАСТОЯЩЕЕ»

Бурханов Камал низамовичдепутат мажилиса парламента рк,член комитета по социально-культурному развитию, доктор политических наук, профессорчлен Фракции ндп «нур отан»


112


казахстане внедрялся только мирным путем, в от-личие от многих других стран. это и предопреде-лило значительную самостоятельность казахов в принятии доктрины ислама, что вылилось в осо-бенном характере принятой казахами мусульман-ской религии, которая значительно отличалась по форме и содержанию не только от ортодок-сального ислама северной африки и передней азии, но и вообще от всех других, в том числе и соседних, этносов. в чем выражаются эти особен-ности? казахи приняли течение ислама ханафит-ского мазхаба (ханафизм исповедуют около 80% мусульман мира). особенности принятия ислама казахами стали основой зарождения уникального так называемого «казахского ислама». казахи, при-знавшие коран как божественную книгу, признав единого бога – создателя всего и вся, тем не менее, называя его алла (по-арабски означает «бог»), ча-сто употребляли слово «тәңірі». уже это само по себе говорит о тесном сплетении религии казахов до ислама и после принятия ислама. казахи при-знали великого пророка мухаммеда последним посланником создателя, казахи признали хадисы. принятием этих главных постулатов ислама закан-чиваются мусульманские основы казахского этно-са. это предопределило ряд особенностей ислама в казахстане.

1. казахи, как и в домусульманские времена, продолжали свято чтить духов своих предков – аруахов (чего у арабов нет и в помине), продол-жали строить на могилах мавзолеи, надмогильные сооружения, делая эти могилы местами поклоне-ния.

2. приняв ислам, казахи оставили свой рацион в неизменном виде и продолжали употреблять мясо конины и пить бозу и кумыс – молочные спиртные напитки и т.д. (у всех мусульман конина и спиртные напитки категорически запрещены к употребле-нию).

3. казахи, приняв ислам, приняли филосо-фию, идеологию шариата, но не сам шариат. в казахстане шариат не действовал ни одного дня. независимые казахские судьи – бии осуществляли правосудие на основе адата или обычного пра-ва, уходящего своими корнями во времена ве-ликого кагана культегина – основателя тюркской империи. впоследствии они перешли в «Яссы» Чингисхана, более усовершенствованные па-раметры – это законы касымхана («касым хан-нын каска жолы»), есимхана ( «есім салған ескi жол»), «Жеты жаргы» хана тауке и т.д. в казахском государстве действовала куновая система, когда за все совершенные деяния люди расплачивались куном, то есть скотом. размеры куна были опре-делены в вышеназванных законах. ни один би – а это было огромное государство, соответственно, с огромным количеством проблем людей, в нем проживающих – не отрубил никому конечностей, не выколол глаза, не убил побиванием камнями, как того требует шариат.

4. казахи также полностью сохранили свои тра-диции после принятия ислама, причем, не спраши-вая ни у кого на это разрешения. к таким традици-ям относятся:

– соблюдение принципа семи колен (люди одного рода не могли вступать в брак, создавать семью, если их родители пересекались раньше седьмого колена)

– институт амангерства (вдову и детей погиб-шего мужчины присоединяли к семье младшего брата погибшего).

– празднование наурыза (дня весеннего равно-денствия). о существовании этого праздника ара-бы даже не подозревали.

5. кроме того, в казахском государстве, приняв-шем ислам, не произошло никаких существенных изменений в государственном устройстве. ислам и мусульманское духовенство плавно заняло свою нишу, духовенство ни при каких обстоятельствах не вмешивалось в политику, не вмешивалось в су-дебную систему биев. участие духовенства в жиз-ни казахского общества и государства ограничива-лось присутствием духовенства в ханском совете, курултаях, пропаганде их решений и основопола-гающих принципов казахской государственности.

6. далее казахи, приняв ислам, сохранили свое трепетное и уважительное отношение к женщине. не исключено, что это было отголоском на генети-ческом уровне сказания о матери – волчице, кото-рая не только сохранила жизнь праотцу тюрков, но и родила от него десять праотцов десяти тюркских народов, являясь, таким образом, проматерью всех тюрков.

в социальной структуре казахского общества статус женщины оставался как и в доисламские времена. Женщина в казахском обществе не была предметом купли-продажи, никогда не имела раб-ского статуса. это было невозможно в принципе ни в теории, ни в практике, потому что за ней стоял ее род, ее племя, с которым она никогда не рас-ставалась и с ней никогда не теряли связи. более того, казахская женщина имела особый статус в обществе, отличный от классического мусульман-ского востока, где женщина рассматривалась как вещь, принадлежавшая мужу в числе другого его имущества, как ковер, например, или верблюд. в казахском обществе женщина – это мать, хра-нительница домашнего очага. это почитаемая и уважаемая личность, которая никогда не была в униженном, забитом положении. мы, мужчины-казахи, являемся представителями разных племен, жузов, родов, а «золотой арматурой», цементиру-ющей единство казахского этноса, выступала как раз женщина.

7. казахи, приняв ислам, сохранили свою само-бытность в одеже. мужчины одевали удобную для верховой езды одежду, к тому же теплую в холод-ное время. не надо забывать, что именно наши великие предки – гунны, придя в европу, научили европейцев носить брюки, а через европу – и весь


113

остальной мир. ибо до прихода гуннов римляне, греки, германцы и др. носили покрывала или юбки. и если сегодня мужское население Шотландии носит юбки, то это из-за того, что кони наших ве-ликих предков не смогли переплыть ла-манш. также женская одежда казахов оставалась в своей основе сакской – была красивой и удобной, как для быта, так и для верховой езды. в сложных спартан-ских условиях степи другое было и невозможно. никаких хиджабов наши праматери не одевали, не знали и не понимали. потому что это одежда арабских женщин – изобретение арабского этноса, составляющая часть его культуры, ментальности, традиций, а также соответствовала климату араб-ских стран. абсолютная закрытость арабских жен-щин говорила о ее принадлежности конкретному хозяину!

эти основополагающие принципы, заложенные тысячу с лишним лет назад – взаимоотношения ка-захского государства, ислама, общества и женщи-ны дошли до советских времен.

начало грандиозного социального эксперимен-та, который был организован небольшой группой радикальных социалистов во главе с ульяновым-лениным, ввергло народы, проживавшие на про-сторах огромной российской империи в пучину анархии и хаоса, братоубийственную войну и мас-совое истребление своего народа. Что касается ка-захского народа, то он больше всех пострадал от тоталитарного режима, где шло целенаправленное истребление элиты казахского народа. сначала это была экономическая элита – посредством конфи-скации имущества и выселением в сибирь она была уничтожена физически. Физическому истре-блению подверглись интеллигенция в лице лиде-ров партии «алаш» – наиобразованнейших людей своего времени (многие из них были депутатами государственной думы россии), исламское духо-венство. дед и прадед вашего покорного слуги также были расстреляны с конфискацией имуще-ства. а потом дело дошло до партийных и государ-ственных деятелей, верой и правдой служивших режиму.

трагедия советской эпохи для казахов состо-ит не только в том, что была истреблена полови-на населения мученической голодной смертью, в истреблении светской и духовной интеллигенции, ярких личностей из числа политических и государ-ственных деятелей, но и в отрыве народа от его тысячелетних корней, от религии, традиций, куль-туры, языка и др. и эта тенденция продолжалась бы, если бы не рухнул советский союз со всеми его плюсами и минусами. казахский народ во гла-ве со своим лидером н.а. назарбаевым достойно принял дарованную нам богом независимость. но вместе с тем целенаправленная политика тотали-тарного режима, разрушавшая духовные основы, дала свои плоды. в независимость казахи пришли, плохо зная свой родной язык, круг употребления которого был весьма ограничен. подавляющее

большинство казахов забыли свои прежние рели-гиозные постулаты, что было результатом много-летней агрессивной атеистической пропаганды. канули в лету традиции и ценности. даже дети стали обращаться к своим родителям по примеру русских на «ты», что в казахском обществе было исключено.

сильной стороной казахского этноса является его одаренность, его восприимчивость к новому. он может быстрее многих других этносов освоить язык, культуру, науку, политическую систему, про-диктованную временем. далеко за примерами ходить не надо. мы в кратчайшие сроки изучили русский язык так, что стали говорить и писать луч-ше самих русских в ущерб своему родному языку. но это и слабая, уязвимая сторона нашего этноса. с обретением независимости, открытием границ, наше общество оказалось абсолютно безоруж-но, уязвимо для религиозных миссионеров всех религий и мастей. наша молодежь, и не только, оказалась в объятиях самых разных религий, сект и псевдо-религиозных объединений. с исчезно-вением советской коммунистической идеологии общество возлагало надежды на возвращение к своим корням, к исламской религии. наша мо-лодежь устремилась в исламские государства изучать коран, изучать основы ислама. и оказа-лась в объятиях самых различных мусульманских течений, не имевших ничего общего ни с казаха-ми, ни с их традициями, ни с их ментальностью. теперь сегодня мы пожинаем результаты этой неразборчивости – у нас появились религиозные течения экстремистского и террористического тол-ка, к тому же политизированного, чего в нашей великой степи никогда не было. и это не только кровопролитие, гибель наших молодых парней, попавших в лапы отъявленных пропагандистов экстремистского ислама, но и юноши и девушки, которые стали принимать совершенно чуждые формы ислама, выразившиеся в увлечении в но-шении бороды и хиджабами. хиджаб – это чисто арабская национальная одежда, предназначенная для соответствующего климата пустынь, тем более, где в древности были проблемы с водой, душем, являющаяся одновременно надежно укрытым от песка убежищем и т.д.

вместе с тем полностью закрытая одежда в средневековье обозначала, что эта женщина яв-ляется чьей-то собственностью и ее полурабское состояние.

с высоты сегодняшнего дня, когда независимая наша родина состоялась как сильное и уверенное в своем будущем государство, устремленное вперед на основе стратегии «казахстан 2050», озвученной лидером нации, основателем нашего государства н.а. назарбаевым, заворачиваться в хиджабы, принимать средневековый образ мыслей и жизни было бы нелепо. мы должны готовить нашу мо-лодежь к комфортной жизни в 20-х, 30-х и далее годах. еще великий конфуций две с половиной ты-


114


Сарсембаева Раушан Биргебаевнапрезидент роо «ассоциация деловых женщин казахстана»,доктор социологических наук

«РЕАЛИЗАцИЯ ГЕнДЕРнОЙ ПОЛИТИКИ В ИСЛАМСКИХ СТРАнАХ»

(АНАЛИТИЧЕСКИЙ ОБЗОР)

«Женская» тема в современном мире имеет многогранный характер и включает такие вопро-сы как, положение и роль женщины в обществе, общественные и политические права, трудовая деятельность женщин, положение женщины в се-мье. особое внимание изучению данного вопроса уделяется в исламском обществе. права женщин в исламском мире особенно нуждаются в соответ-ствующей защите и регламентации, поскольку исто-рически и традиционно женщины-мусульманки были ограничены в правах и свободах в сравне-нии с мужчинами. особенности государственного устройства и регулятора законности в исламских странах вызывают особый интерес и внимание к положению и правам женщин-мусульманок.

исламские страны – страны азии и африки, большинство населения которых исповедует ис-лам. в настоящее время насчитывается 35 ислам-ских стран. самой крупной по численности на-селения среди них является индонезия – свыше

153 млн. чел. в целом ряде исламских стран, по официальной статистике, ислам исповедует почти все население. в 28 исламских странах он признан официальной религией.

несомненно, правильно реализуемая гендер-ная политика способствует наращиванию соци-ального капитала и способствует полноценному использованию потенциала всего общества в ин-тересах всей страны. гендерная политика должна соответствовать национальным традициям и мож-но привести сотни примеров из истории, когда женщины осуществляли выдающееся лидерство в разных сферах деятельности человека.

исторически складывалось так, что женщины практически во всех обществах и сферах деятель-ности подвергались дискриминации. подобному способствовали наличие устоявшихся стереоти-пов, а также традиционные, культурные и рели-гиозные обычаи и представления, принижающих роль женщин. как показал анализ, ряд стран ис-

сячи лет назад говорил: «кто не движется вперед, тот движется назад», то есть если мы остановимся в своем развитии хотя бы на нынешнем этапе, мы отстанем от жизни, от времени, от всех. а если мы будем идти в средневековье, то есть назад, мы об-рушим себя, свою молодежь, а значит, и свое бу-дущее в пропасть темноты, невежества, нищеты и забвения. а этого допустить мы никак не можем, значит, нам остается двигаться вперед, опираясь

на помыслы и деяния наших великих и мудрых предков и растить современную, конкуренто-способную, законопослушную, трудолюбивую, чи-стую в нравственном отношении, горячо любящую свою независимую родину, устремленную в вели-кое, процветающее будущее молодежь – юношей и девушек всех национальностей и вероисповеда-ний – молодых граждан молодой и одновременно древней страны.


115

ламского мира до сих пор находится под влиянием традиций.

однако, в мире, в том числе и в исламском обществе, отмечаются положительные тенден-ции в борьбе за права и свободы женщин. се-годня, роль женщины в исламском обществе не ограничивается только семьей и домашним хо-зяйством. при желании женщины-мусульманки с согласия мужчины, ответственного за нее – это может быть отец или супруг, она может занимать-ся собственным бизнесом, принимать активное участие в политической или общественной жизни общества. молодые женщины стремятся получить качественное образование, добиться успехов в профессионально-трудовой сфере и продвинуться по карьерной лестнице. вместе с этим, женщины стараются не забывать о своей роли матери и су-пруги. Женщины чувствуют себя более свободны-ми и уверенными, поскольку они знают о своих правах и могут быть защищены.

вопрос о правах мусульманской женщины не-посредственно связан с исторически сложившим-ся статусом женщины в мусульманском обществе и особенностями отдельных стран, где ислам играет важную роль в правовой системе. в конституцион-ных документах большинства мусульманских стран имеются нормы относительно равноправия, однако ни в одной стране равноправие не рассматривается в широком контексте. ни в одной стране нет зако-нодательства относительно статуса национального механизма по гендерному равенству. в то же вре-мя во многих странах созданы те или иные государ-ственные структуры, которые можно рассматривать как элементы национального механизма. создание национальных механизмов по положению женщин способствовало значительному продвижению по пути гендерного равноправия. об этом убедительно свидетельствуют положительные примеры в ряде стран.

индонезия. согласно данным переписи 2000 года, доля мусульман в индонезии составляет 86,1%. развитие национального механизма по положению женщин в индонезии стало возмож-ным благодаря серьезным изменениям в поли-тической системе, которые произошли в конце 1990-х годов. начала формироваться более де-мократическая, менее централизованная, транс-парентная и подотчетная политическая система, гарантирующая участие общества в политической жизни, система государственного управления.

среди наиболее важных изменений следует от-метить поправки к конституции 1945 г., где отраже-ны гарантии соблюдения прав человека, включая права женщин в аспекте прав человека. в законе № 39 от 1999 г. о правах человека уточняется, что права женщин — это права человека. в конце 1998 г. по инициативе неправительственных женских организаций прав женщин указом президента была учреждена национальная комиссия по во-просам насилия в отношении женщин.

в 2003 г. в индонезии принят акт о полити-ческом участии, согласно которому вводится 30 %-ная квота для женщин-кандидатов на пар-ламентских выборах. благодаря политической воле правительства, были приняты новые зако-ны, предусматривающие и поддерживающие участие женщин в общественной жизни. закон о местном управлении и закон о сбалансиро-ванном распределении финансовых ресурсов между центральными и местными органами вла-сти, где поощряется участие и демократизация общин, что дает женщинам возможность прини-мать участие в развитии своих общин. в 2002г. на-родный консультативный конгресс предпринял важный шаг, рекомендовав выделять, по меньшей мере, 5 % бюджетных средств на расширение прав и возможностей женщин во всех сферах государ-ственного управления на национальном уровне и уровне провинций. в результате давления со стороны женских организаций, в частности на-циональной сети женщин, занимающихся поли-тикой, стало возможным принятие закона о все-общих выборах от 2003 г., где были введены квоты для женщин в составе кандидатов в депутаты в за-конодательные органы от политических партий.

для координации деятельности по продвиже-нию гендерного равенства создан национальный механизм. главной его структурой стало мини-стерство по расширению прав и возможностей женщин, которое в 2001г. получило дополнитель-ные полномочия, касающиеся в первую очередь благополучия детей и охраны детства. был разра-ботан стратегический план, согласно которому министерство было признано ответственным за разработку политической стратегии и программ, направленных на развитие гендерной справед-ливости и равенства мужчин и женщин, сетевых учреждений и организаций, занимающихся рас-ширением прав и возможностей женщин и со-действующих благополучию детей и их защите; развитие информационной системы данных в отношении женщин и детей.

малайзия. примером либерального подхода к исламу является политика в отношении женщин в малайзии. по данным переписи 2000 года, му-сульмане составляют 60,4 % населения малайзии. эта политика основана на признании роли жен-щин во всех сферах общественной жизни и ста-вит задачей повышение экономического, поли-тического и социального статуса женщин. с этой целью государство, прежде всего, поддерживает расширение прав женщин посредством созда-ния нового законодательства. в июле 2001г. было принято дополнение к Федеральной конститу-ции, посвященное запрету дискриминации по признаку пола в законодательстве и политике ма-лайзии. характерно, что при этом был использо-ван термин «гендер». тогда же парламент принял решение о пересмотре уголовного кодекса, где предусматривались санкции в случае изнасило-


116


вания. были также пересмотрены акт защиты жен-щин и девочек (1973) и акт защиты ребенка (1991). принято дополнение в акт о занятости (1995), предоставляющее женщинам гибкий график ра-боты, материнский отпуск до 60 дней и налоговые льготы для предпринимателей, организующих детские дошкольные учреждения на рабочем месте или в непосредственной близости от него.

для продвижения и защиты прав человека в 1999 г. в малайзии была учреждена независи-мая комиссия по правам человека. в 1975 г. в малайзии был учрежден национальный кон-сультативный комитет по интеграции женщин в развитие. в 2001 г. создано министерство по де-лам женщин и развитию семьи.

помимо министерства по делам женщин и развитию семьи в структуре правительства име-ется департамент развития женщин (HAWA), ко-торый ранее входил в состав аппарата премьер-министра, а с 2001 г. является структурной единицей министерства по делам женщин и раз-витию семьи.

малайзия ратифицировала конвенцию о лик-видации дискриминации в отношении женщин в 1995 г. с множеством оговорок, число которых по-степенно сокращается. в 1989 г. была разработана национальная политика в отношении женщин, которая тесно увязана с системой государствен-ного планирования. в числе инициатив, обозна-ченных в этом документе, повышение гендерной чувствительности государственных решений, ликвидация гендерного разрыва в образовании, доступности здравоохранения, сокращение жен-ской бедности. особое внимание уделяется рас-ширению политического участия женщин.

право голоса малазийские женщины получи-ли в 1957 г. тогда же они получили право участво-вать в деятельности различных политических партий и состоять в числе их членов. однако до настоящего времени их роль в политике сводится к поддержке мужчин, чем занимаются, в частно-сти, женские отделения политических партий.

турция. большинство населения турции испо-ведуют ислам, поэтому большое влияние на роль и положение турецких женщин оказывают куль-турные традиции и религиозные предписания, как и во многих других странах исламского мира. для турции период с 1997г. ознаменован радикальны-ми правовыми реформами, в ходе которых были устранены основные положения, дискримини-рующие женщин, а также другими инициатива-ми, направленными на расширение областей, в которых обеспечены равенство и права женщин. в 1997 г. продолжительность обязательного ба-зового образования увеличена с пяти до восьми лет; в 1998 г. принят закон о пресечении насилия в семье (закон о защите семьи); в 2002 г. принят новый гражданский кодекс. изменение законо-дательной базы позволило правительству вклю-чить в свою программу меры по обеспечению со-

блюдения принципов гендерного равенства, в частности, в целях борьбы с насилием в отноше-нии женщин, нищетой и экономической эксплуа-тацией женщин.

в 1993–2001 гг. гражданский кодекс турции был подвергнут пересмотру и приведен в соответ-ствие с конвенцией, а затем принят парламентом. в 2001г. в конституцию была внесена поправка, в соответствии с которой семья была определена как ячейка, «основанная на равенстве супругов». активное участие в разработке нового граждан-ского кодекса принимало генеральное управле-ние по положению и проблемам женщин (гуЖ), которое доводило до сведения разработчиков кодекса предложения неправительственных организаций, касающихся исключения дискри-минационных положений, закрепляющих дис-криминационную практику и ограничивающих возможности женщин пользоваться основными правами и свободами.

во втором и третьем объединенных докладах турции рассказывалось о создании и организа-ции работы гуЖ, национального органа, занима-ющегося вопросами защиты женщин от дискри-минации. законопроектом предусматривается создание консультативного совета по положению женщин, органа, на который будет возложена за-дача по обеспечению учета гендерного аспекта во всех правительственных планах и программах. гуЖ представило премьер-министру законопро-ект, предусматривающий внесение изменений в положение об организации работы парламента, которые дадут возможность создать комиссию по вопросам равноправия женщин и мужчин.

особое значение для страны имеет принятие поправок в конституцию турции 12 сентября 2010 года. согласно статье 10 конституции, в стране су-ществует не только равенство мужчин и женщин, но и подчеркивается своеобразная «положитель-ная дискриминация», предоставляющая исключи-тельные права социально незащищенным группам населения. согласно экспертным оценкам, новые условия будут способствовать повышению трудо-вой активности женщин на 35,0%, а также росту политической активности женщин, а значит, могут появиться женщины-губернаторы.

иран. среди многочисленных стран можно выделить несколько наиболее показательных мо-делей. одной из них, безусловно является иран – единственная страна, где у власти находится духо-венство.

в последние годы в исламском мире отмечен прогресс в привлечении женщин в социальную, общественно-политическую и экономическую деятельность стран. Женщины занимают свои посты в парламенте, несмотря на то, что их еще не много, могут получать образование практи-чески по всем специальностям, имеют право на свой собственный бизнес и могут управлять им. например, в университетах ирана порядка 50,0%


117

студентов являются девушки. при подобном ро-сте квалифицированных специалистов с высшим образованием среди представительниц женского пола в стране отмечается рост уровня безрабо-тицы именно среди женщин, который выше, чем среди мужчин. если в среднем по стране уровень безработицы составляет примерно 12,0%, то уро-вень безработицы среди женщин составляет око-ло 20,0%. подобная ситуация складывается в силу существующих в стране традиционных взглядов на положение женщин – женщине совсем необя-зательно работать, когда есть возможность сидеть дома и воспитывать детей. подобное положение не устраивает современных женщин в исламском мире, особенно тех, кто получил высшее образо-вание.

ранее в иране, вкладывать в образование дево-чек считалось нецелесообразным и бесполезным, подобные вложения никак не окупали себя, так как после замужества девушка, занятая только се-мейными делами, нигде не сможет применить по-лученные знания. сегодня, взгляды относительно возможности получения образования девушками изменились, а девушки все чаще получают не толь-ко среднее и среднее специальное, но и высшее образование. как показывает практика, развитие женского образования в стране напрямую связано с поднятием уровня государственной культуры. в частности для ирана, развитие женского образо-вания за счет увеличения его культурной состав-ляющей стало стратегической задачей политиче-ского планирования в стране. предпринятые меры в области повышения грамотности среди женщин повысили процент грамотности в 1998 году до 93,3%. вместе с ростом уровня грамотности, вы-росло количество специализированных женских профессионально-технических учебных заведений до 48. в 1998 году от общего числа поступивших в вузы 54,0% составляли женщины, в конце 2003 года этот показатель достиг 63,0%. Число женщин растет и среди научных работников и работни-ков сферы образования. около 30,0% от числен-ности профессорско-преподавательского состава являются женщины. еще 50,5% женщин являются школьными учителями, что примерно соответству-ет соотношению учащихся девочек в школах.

важным в жизни страны и повышении роли женщин является образование первых женских ор-ганизаций. в 1987 году был образован культурно-социальный женский совет при высшем совете культурной революции, который стал первым политическим государственным органом в обла-сти социально-культурной работы с женщинами. с 1990 года в стране стали создаваться Женские комиссии и особую актуальность имело создание сильной организации в составе исполнительной власти с целью координации и планирования жен-ских проблем и вопросов. в 1997 году, образован-ный специальный отдел по делам женщин, был преобразован в Центр по вопросам участия жен-

щин в социально-политической жизни, и вместе с этим две представительницы женского пола по-лучили посты вице-президента и советника прези-дента, а также вошли в состав кабинета министров.

значительные изменения коснулись и семейно-го права женщин в иране. так, например, принято-му в иране закону в 2009 году, в случае если муж хочет взять в жены еще одну женщину, «первая» супруга может подать жалобу в суд, для того, чтобы получить объяснения по каким причинам мужчи-на желает взять в жены еще одну женщину, при на-личии уже имеющейся семьи. данный закон пред-лагается продвигать на международный уровень, в частности в странах арабского мира.

необходимо отметить, что в исламской респу-блике иран в отличие, например от саудовской аравии, женщины экономически и политически довольно активны. в парламенте есть депутаты-женщины; иранские женщины довольно активно участвуют во всевозможных политических ислам-ских обществах и манифестациях. согласно особо-му закону меджлиса (парламента), иранские жен-щины служат в полиции. также иранские женщины служат и в особых воинских частях.

египет. по официальным данным, 90% египтян — мусульмане, движение за равноправие женщин зародились довольно рано в египете, первое дви-жение появилось в 1899 году. в 1923 году в египте организован союз женщин, который выступал за равноправие женщин и изменения в законода-тельстве, связанные с браком, семьей, установле-нием опеки над детьми после развода. избира-тельное право было предоставлено женщинам в 1956 году, также в этом же году женщины имели право занимать государственные должности. с 1962 года в стране появились женщины-министры и женщины-депутаты парламента. в стране давно существует система обязательного школьного об-разования равного и для мальчиков, и для дево-чек. кроме того, в стране практикуется совместное обучение мальчиков и девочек.

сегодня проблема ущемления прав египет-ских женщин не решена полностью. культурные традиции и законы шариата до сих пор наклады-вают свой отпечаток на жизнь и положение жен-щин. в стране существуют негласные законы, ко-торым следуют в египетском обществе, например, мужчина является хозяином и главой семьи и не каждая женщина отважится судиться со своим су-пругом. как правило, в общественном транспорте женщины путешествуют отдельно от мужчин, в ав-тобусах могут быть специальные места, а в поездах или метро – отдельные вагоны.

вместе с этим, египетские женщины стали ак-тивнее заявлять права на улучшение своего поло-жения в обществе. Женщины выходят на площади городов и участвуют в акциях протеста. египет-скими активистками проведена большая рабо-та по анализу и формулировке основных статей конституции, которые не нарушали бы права жен-


118


щин. в данном направлении также ведется работа по информационному оповещению населения.

саудовская аравия. положение с правами жен-щин остается наиболее сложным в саудовской аравии, живущих в соответствии с жесткими ис-ламскими традициями. саудовская аравия, соглас-но своему государственному устройству, живет по законам шариата, и потому решение именно жен-ских вопросов стоит здесь очень остро. в частно-сти, право на труд саудовские женщины получили всего два-три года назад, при этом и данное право имеет ряд ограничений. Женщина имеет право работать, только получив официальное согласие своего супруга или отца и только в чисто женских коллективах.

многие женщины в стране до сих пор не имеют документов удостоверяющих личность, так как, со-гласно законам ислама, женщина не имеет права открывать лицо перед незнакомыми мужчинами, даже для того, чтобы сфотографироваться на доку-мент. в общественных местах женщина обязана но-сить только длинное черное платье-халат, которое полностью закрывает тело. ранее носить закрытые одеяния обязаны были все женщины, находящие-ся на территории саудовской аравии, независимо от вероисповедания, т.е. и мусульманки, и нему-сульманки, а также женщины-иностранки.

образование, среднее или высшее, девушка или женщина в саудовской аравии может полу-чить только с согласия отца или мужа. девочки по-лучают образование отдельно от представителей мужского пола, т.е. учатся в разных зданиях и, как правило, в женских учебных заведениях препода-ватели только женщины. Женщин, в большинстве своем, не ограничивают в праве получить образо-вание, среднее или высшее, но получив образова-ние, чаще всего женщины не могут воспользовать-ся правом на труд, а значит, не могут использовать свое высшее образование. положительным в до-ступе к получению качественного высшего образо-вания стало открытие двух университетов в стране

для женской части населения. в 2009 году в сау-довской аравии был открыт научно-технический университет с совместным обучением юношей и девушек. в мае 2011 года недалеко от столицы королевства эр-рияда был открыт крупнейший в мире женский университет.

саудовская аравия является единственной стра-ной, в которой женщина не имеет права водить ав-томобиль, в том числе и иностранки или туристки. кроме того, саудовская аравия отстает от других стран исламского мира в получении женского из-бирательного права. последней арабской страной принявшей право женщин голосовать стал кувейт в 2006 году. согласно последним реформам, в 2015 году женщины саудовской аравии смогут принять участие в будущих выборах. король саудовской аравии абдулла объявил, что женщинам будет разрешено входить в состав консультативной ас-самблеи меджлис аш-Шура, а также они смогут избираться в местные органы власти. по мнению защитников прав женщин, подобные изменения являются большим прорывом для данного госу-дарства. однако, данные изменения носят скорее символический характер, чем качественный, и по-ложение женщин не изменится кардинальным об-разом.

в целом, можно отметить положительную тен-денцию в развитии гендерного равенства в ислам-ских странах. как показал аналитический обзор, в большинстве стран созданы национальные комис-сии, совещательные органы, департаменты или министерства по делам женщин. деятельность дан-ных органов и учреждений направлена на реали-зацию гендерного равенства в исламских странах, улучшению положения женщин в обществе. ислам не ограничивает возможности участия женщин в общественной жизни, женщина вполне успешно может реализовать себя в карьере и семье. со-блюдение мусульманских законов в полной мере гарантирует женщине защищенность, в том числе социальную, финансовую и психологическую.


119

вопросы по воспитанию девушек казахстана в соответствии с культурой, традицициями и обыча-ями, присущими нашему народу, будут обсуждены 4 марта в алматы, в Женпу, на международном форуме на тему: «Женщина и религия», инициато-рами которого являются национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при президенте республики казахстан, министерство образования и науки, агентство по делам религий и роо «ассоциация деловых жен-щин казахстана».

вопрос о положении женщины в современных мусульманских обществах – проблема сложная и достаточно дискуссионная. несмотря на множе-ство исследований, посвященных изучению самых различных аспектов религии, гендерная составля-ющая этой проблемы остается едва ли не самой малоизученной. если судить о степени ее разра-ботанности сквозь призму исламской религии и эволюцию мусульманских обществ, то, с одной стороны, обнаруживается громадное количество попыток, призванных внести ясность в этот поис-тине жизненно важный вопрос, а с другой, данные попытки порой добавляют новые элементы, за-трудняющие его понимание.

в то же время последствия неадекватного по-нимания общественно-политического статуса женщины в исламских обществах – вопрос далеко не праздный, и не только для стран с преобладаю-щим мусульманским населением.

в дискуссиях, посвященных определению места женщины в исламе вообще и современных му-сульманских обществах – в частности, бросаются в глаза два крайних полюса, сконцентрировавших вокруг себя достаточно многочисленных сторон-ников. один из них выражает апологетический подход, суть которого составляет безудержное возвеличивание исламской религии за ее исклю-

чительно гуманное отношение к женщине. пози-ции представителей этой группы наиболее харак-терно выражает один из наиболее известных по его цитируемости хадисов пророка мухаммада, гласящий: «рай находится у ног матерей».

второй полюс выражает диаметрально проти-воположное мнение по этому поводу, зачастую незаслуженно осуждая ислам как веру, открыто дискриминирующую права женщин. обычно так рассуждают атеисты и либерально настроенные политики.

в подобных дискуссиях есть и некое «середин-ное» течение, стремящееся рационально-научно обосновать объективный статус женщины в исламе. но такое течение, несмотря на претензии на строгую научность, больше тяготеет к просве-тительскому научно-популярному подходу, что, однако, нисколько не умаляет его общественную значимость. более того, именно такое направ-ление, связанное с обоснованием адекватного общественного статуса мусульманской женщины, объективно служит воспитанию общества в духе гендерной толерантности и культуры гендерного равенства.

наличие и укрепление такого подхода тем бо-лее важно потому, что слова оноре де бальзака о том, что «женщина – воспитанник нации» одина-ково верны по отношению и к христианской, и к мусульманской цивилизациям, равно как и по от-ношению к другим цивилизациям. роль женщины в исламе велика. Женщина – это и мать, и сестра, и дочь, и жена. притеснение прав кого-либо из них является строго наказуемым. один поэт сказал: «мать – это школа, которая готовит к жизни благо-родный народ». а мусульманские ученые говорят: учишь мужчину – учишь одного человека, учишь женщину – учишь нацию.

«жЕнЩИнА И ИСЛАМ: РЕАЛЬнОСТЬ И ПРОБЛЕМЫ»

Шаукенова Зарема Каукеновнадиректор института философии, политологии и религиоведения комитета науки мон рк,Член национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при президенте рк,доктор социологических наук, профессор


120


в целом же сегодня дискуссии и споры, при-званные определить истинный общественный ста-тус мусульманской женщины, к сожалению, пока остаются весьма далекими от научности. это не может не вызывать тревоги, ибо такое положение порождает и поддерживает ряд мифов, связан-ных с общественным положением мусульманской женщины. некоторые из них не столь уж безобид-ны как в контексте искаженного понимания сути общественно-политических процессов, проис-ходящих в «мусульманском пространстве», так и формирования правдивого представления о му-сульманском мире у немусульманской части мира.

между тем общеизвестно, что межрелигиозная толерантность все более и более становится од-ним из главных условий безопасного и устойчиво-го развития всего мирового сообщества.

приведем пару примеров из ряда наиболее распространенных мифов в общественном со-знании. так, в казахстане проблема положения женщин в исламе как то сама собой свелась к дискуссии о хиджабе. в числе наиболее часто ис-пользуемых аргументов «за» – хиджаб выступает противовесом распущенности в одежде. его сто-ронники рассуждают приблизительно так – по-чему, если можно ходить с открытым пупком, то нельзя ходить с покрытой головой. при этом как то упускается из виду, что излишний сексизм в одежде в нашем обществе далеко не приветству-ется. противники хиджаба в качестве чуть ли не единственного аргумента приводят чуждость дан-ной традиции казахскому народу. в то время как сторонники настаивают, что хиджаб – это традиция ношения мусульманскими женщинами головных платков, традицию, характерную для многих на-родов, придерживающихся самых разнообразных религиозных верований.

на самом же деле дело обстоит гораздо тонь-ше. люди обычно обсуждают только «хиджаб» в отношении женщин. на самом деле, в коране сна-чала упоминается «хиджаб» для мужчин, а потом «хиджаб» для женщин. хиджаб включает в себя и поведение человека и его/ее манеры. полный «хиджаб», кроме критериев одежды, также вклю-чает в себя и моральное поведение, отношение и намерения человека.

люди, выполняющие указания только по от-ношению одежды, не полностью соблюдают «хиджаб». так, «хиджаб» в одежде, должен со-провождаться еще «хиджабами» для глаз, сердца, мыслей и намерений человека.

эволюция общественного положения му-сульманской женщины в контексте новых для мусульманского мира понятий, обязанных свое-му происхождению западному миру и называе-мых демократическим правовым государством и плюралистическим гражданским обществом, сегодня становится вопросом вопросов для даль-нейшего успешного прогресса стран с преимуще-ственно мусульманским населением. возникает

множество непростых вопросов, связанных с адап-тацией новых для мусульман ценностей к поли-тическим, социально-экономическим и духовно-нравственным условиям, сформировавшимся в течение столетий под определяющим влиянием ислама. эти вопросы требуют своего адекватного решения.

какими, к примеру, должны быть религиозно-просветительские и образовательные учрежде-ния в условиях, когда государство руководствуется принципом светскости? совершенно очевидно, что сам принцип светскости должен быть наделен духом толерантности, а не светского радикализма. с другой стороны, не менее важно и то, что подоб-ные учреждения должны руководствоваться в сво-ей деятельности научно обоснованным просве-щенчеством, а не религиозной пропагандой чисто догматического содержания. это – самое тонкое место сегодняшней религиозно-просветительской деятельности вообще, а среди женщин – в особен-ности. ведь не секрет, что порой очень трудно уло-вить ту невидимую грань, которая отделяет религи-озное просвещенчество от активной пропаганды определенной религии. нарушение этой границы ведет не только к углублению религиозного созна-ния определенных общественных слоев, но и к его радикализации. а радикализация религиозного сознания приверженцев одной веры практически всегда ведет к возникновению напряжения между ними и представителями других религиозных кон-фессий.

это – прямой путь к общественно-политической дестабилизации. с учетом того, что во всем сегод-няшнем мусульманском мире практически не су-ществует мононациональных, следовательно, мо-ноконфессиональных государств, такое развитие событий становится вдвойне опасным.

в связи с исключительной значимостью рели-гиозного просвещенчества в современных му-сульманских обществах на первый план выходит роль той политической силы, которая располага-ет наибольшим набором инструментов влияния на развитие общественных процессов. Что эта за сила? конечно же, государство. вот почему в дан-ном направлении важна системная работа госу-дарственных органов, правительственных струк-тур. национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при прези-денте рк в настоящее время инициировала про-ведение ряда проектов в данном направлении, особенно они касаются сферы гендерного образо-вания.

действительно в сегодняшних мусульманских странах можно наблюдать разные подходы к об-разованию мусульманской женщины: слепо реак-ционные, например, в афганистане периода режи-ма талибов, определенно ограничительные, как в некоторых арабских государствах, и вполне совре-менные, гармонирующие с западными подходами, как в турции, новых независимых государствах


121

Центральной азии и других постсоветских странах с преимущественно мусульманским населением.

но положение в сфере образования, в том числе нравственно – религиозного просвещения, становится все сложнее. возникают новые угрозы, способные в корне изменить мировоззренческие установки человека. ускоряемые процессами гло-бализации, в первую очередь в сфере информа-ционных технологий, такие угрозы требуют мак-симума усилий к поиску еще более совершенных образовательных подходов, гармонирующих с но-выми реалиями, способных противостоять возни-кающим асимметричным вызовам.

вопрос о роли женщины в мусульманском мире сегодня отнюдь не риторический. возьмем хотя бы систему среднего и дошкольного образо-вания. во многих мусульманских странах полови-на, а то и более половины работников этой сферы составляют женщины. приблизительно такие же показатели характерны для системы здравоохра-нения в этих странах, несколько ниже – для науки и высшего образования.

в настоящее время положение женщин в раз-личных странах мусульманского мира сильно раз-

личается – где носили и даже носят паранджу, а где – совсем не могут себе представить такое; где женщина является хранительницей семейного очага, а где – по-прежнему «амазонка» (особенно у кочевых, степных народов); где полным ходом развивается общее, а где – раздельное для мальчи-ков и девочек обучение. Фанатичное отношение к схоластике, реакционным религиозным догмам, слепая вера религиозным авторитетам – и такое, к великому сожалению, имеет место в некоторых уголках обширного мусульманского мира.

сегодня мы хорошо знаем, что мусульманка не только занимала троны и принимала живое уча-стие в общественно-политической жизни своей страны, но всегда была опорой мужчине в трудных ситуациях и держалась в бастионах крепостей род-ных городов и аулов. но также известно и то, что до сих пор отсутствуют фундаментальные научные исследования, обобщающие эволюционный ста-тус мусульманской женщины.

все это и многое другое делает изучение этой проблемы особо актуальным в научно-теоретическом плане и востребованным – в прак-тическом.

«РОЛЬ КАЗАХСКОЙ жЕнЩИнЫ В РАМКАХ РЕЛИГИОЗнОЙ ТРАДИцИИ»

Калилаханова Карлыгаш Танирбергеновна,заместитель директорамеждународного центра культур и религий,к.п.н., доцент

как известно, у рода человеческого, будь то мужчина или женщина – одна судьба. единство человеческой истории проистекает из того про-стого и фундаментального факта, что это история людей. в качестве иллюстрации остановимся на женщине, которая, по справедливому утвержде-нию, составляет самую прекрасную половину че-ловеческого рода.

президент казахстана нурсултан назарбаев, выступая на съезде женщин казахстана, особо

подчеркнул, что лучшие качества нации переда-ются последующим поколениям от матерей. «наш народ всегда считал, что мужчина – хозяин в доме, а женщина – хранительница традиций и ценностей нации», – отметил он.

анализ постановки вопроса о роли женщины в наследии цивилизаций позволяет выделить одну очень важную методологическую особенность. речь идет о том, что в различных обществах и ци-вилизациях, а также на различных этапах истории


122


и в мировых религиях роль женщины остается на весьма высоком и почтительном уровне.

так, мировые и традиционные религии почи-тают женщину за ее любовь, самоотверженность, силу духа и мудрость. Женщина – это и дочь, и се-стра, и жена, и мать, что прослеживается в самой концепции устройства этого мира.

мировая религия ислам возвышает женщину, уважая ее роль и значимость в семье и в обществе, утверждая, что: «рай – под ногами ваших матерей».

ислам возлагает на женщину равные права и обязанности с мужчиной, за исключением тех слу-чаев, когда этого требуют физиологические и пси-хологические различия между полами: «а кто со-вершает праведные дела, будучи верующим, будь то мужчина или женщина, то он войдет в рай».

в истории ислама немало примеров того, как женщины давали советы халифам и правителям, опротестовывали их решения и указы.

Жизненная практика пророка была прекрас-ным примером того, как мусульмане должны со-ветоваться с женщинами по различным вопросам.

праведные халифы регулярно обращались за советами к жёнам пророка и другим авторитетным сподвижницам, а в период правления омейядов и аббасидов матери и жёны халифов нередко влия-ли на принятие важных государственных решений.

всем нам известна история семейной жизни пророка мухаммада и хадиджи – первой и до своей смерти любимой его жены. будучи предан-ной и любящей женой хадиджа сумела не только окружить его вниманием и заботой, но и стать его верным другом – соратницей. символично, что хадиджа стала первой из мекканцев, уверовавшая в аллаха и посланническую миссию мухаммада.

Человеком, у которого хранился первый свиток корана, была дочь халифа умара, мать правовер-ных хафса. другая жена пророка айша передала более 2000 хадисов, не упустив в них мельчайших деталей.

Шииты также с очень большим почитанием от-носятся к Фатиме – дочери пророка мухаммада, жене али.

после смерти посланника аллаха роль женщин в распространении исламского просвещения не уменьшилась. из их числа вышло много исламских ученых, чьи знания не уступали знаниям ученых-мужчин.

одной из выдающихся представительниц поко-ления табиинов (поколения мусульман, следующих за пророком) была амра бинт абдурахман. она была специалистом по исламскому праву (факи-хом) и хадисам. пятый праведный халиф умар ибн абдульазиз сказал о ней: «если вы хотите изучить науку хадис, идите к амре». имам зухри, который составил первый сборник хадисов, назвал амру бинт абдурахман «большим знатоком хадисов» и рекомендовал учиться у нее.

религия ислам не ставит женщин в зависимость от их отцов и мужей даже в политических вопро-сах. так, пророк мухаммад принимал присягу не-

посредственно от женщин, руководствуясь аятом: «если верующие женщины придут к тебе, чтобы присягнуть в том, что они не будут приобщать со-товарищей к аллаху, красть, прелюбодействовать, убивать своих детей, покрывать клеветой то, что между их руками и ногами, и ослушиваться тебя в благих делах, то прими у них присягу» (сура 59 «сбор», аят 12).

участие женщин в общественной жизни может быть ограничено только нравственными нормами и ответственностью женщин за выполнение мате-ринских обязанностей.

важно подчеркнуть, что в мусульманском об-ществе особое внимание уделялось образованно-сти женщин, от которых во многом зависит нрав-ственное и интеллектуальное здоровье будущих поколений. не случайно мать правоверных аиша достигла в богословии, литературе и других науках таких высот, что даже выдающиеся сподвижники обращались к ней за советом. она настолько часто комментировала суждения других учёных, напо-миная им об их упущениях, что имам аз-заркаши собрал предания об этом в отдельную книгу.

таким образом, все вышеизложенное свиде-тельствует, что мировые религии отводили боль-шую роль женщине, ее местоположению в обще-стве.

согласно вероучениям правоверная женщина, верующая женщина имеет право учиться и рабо-тать, заниматься общественной деятельностью и выражать свою гражданскую позицию.

если же обратиться к теме женщины в религии, то здесь правильнее было бы говорить о тех жен-щинах, которые непосредственно и целенаправ-ленно занимаются религиозной деятельностью.

Что касается женщины в исламе, то здесь не-обходимо в первую очередь привести в пример женщин семьи пророка. об этом сказано выше.

смысл истории, как мы его себе представляем, заключается в том, что от эпохи к эпохе, от одно-го общественно-государственного обустройства к другому, более высокому и эффективному, растет и развивается как государство, его народ.

на стыке тысячелетий обретение казахстаном своей государственной независимости возродило национальное и культурно-историческое самосо-знание народа, ориентировало людей на поиск общечеловеческих ориентиров и духовных тради-ций. в свете этих тенденций правомерно возникает вопрос о роли и местоположении казахской жен-щины в истории народа.

здесь думается уместным будет посыл о том, что казахстан, широко раскинувшийся в самом сердце великой степи, сегодня по праву считает-ся историко-культурной колыбелью и духовным остовом всего евразийского пространства. глав-ным богатством древней казахской земли испокон веков являлся человек, созидавший на протяже-нии тысячелетий удивительную и неповторимую историю степной цивилизации, плод трех глобаль-


123

ных этногенезов: индоарийского, тюркского и мон-гольского.

легенды и сказания далеких времен донесли до нас воспетый акынами возвышенный и вели-чественный образ казахской женщины – дочери, матери, жены, правительницы.

народ всегда восхищался своими дочерями, их лучезарным ликом, называя: «ақ-маңдайлы», «қолан-шашты», «құралай көзді»…

в народе стало незыблемым правилом срав-нивать привычки, характер девушек, женщин с красивейшими созданиями природы – ласточкой, голубкой, ланью, газелью... взлелеянные материн-ской заботой и отцовской любовью, уважением сородичей и надеждой народа, казахские доче-ри стали истинной славой, красой и гордостью великой степи, ее прекрасной жемчужиной.

Женщины великой степи всегда имели осо-бый статус в общественной иерархии казахского государства, поэтому в народе традиционно со-хранялось уважительное и бережное отношение к женщинам – хранительницам очага, достойным и верным соратницам мужчин, вносящим значи-тельный вклад в культуру и духовность.

по законам великой степи девушка не пред-назначалась для развлечений, она могла стать в будущем только женой, супругой, матерью – хра-нительницей семейного очага, называясь красиво – «от-анасы».

дочери казахского народа отличались от сво-их подруг – представительниц других восточных народов тем, что обладали большей независимо-стью и свободой. благодаря волевым качествам и свободолюбивому характеру степная красавица принимала участие в принятии судьбоносных для своего народа решений.

в истории казахского народа было немало вы-дающихся представительниц прекрасного пола, которые стали величайшей гордостью нации. к примеру, большинству современных тюркоязыч-ных народов известны имена умай-ана – богини плодородия и деторождения, олицетворяющей женское и земное начало, табити-ана – богини домашнего очага, покровительницы неугасимого огня – начала, объединяющего мир богов, челове-ческое общество и каждую семью. в плеяде звезд-ных женщин востока – великая царица массагетов томирис, победительница царя кира, основателя персидской империи.

вспоминаются и дочь сакского царя, жена пол-ководца мермера, правительница города рок-сонаки, про которую сложена красивая легенда, сделавшая ее символом справедливости и патрио-тизма, а также властная и воинственная боарикс, царица гунно-савирского союза, которой принад-лежит заслуга заключения мирного договора с византией.

с развитием кочевых государств в евразийских степях углубились представления о роли женщи-ны и ее месте в обществе. возрос культ женщины-матери – источника новой жизни. и примеров

поклонения протоказахской женщине в истории народа достаточно много. поэтому сегодня пред-ставляется чрезвычайно важным исследовать, по-пуляризировать и культивировать в современном обществе психотипы великих и замечательных женщин, возрождающих и возвышающих родовое древо казахского народа.

это необходимо потому, что жизнь современ-ной казахской женщины тысячами нитей была, есть и будет связана с обществом, его различными сторонами и гранями. так, через труд наша совре-менница связана со сложными производственно-технологическими процессами. Через контакты со своей семьей, друзьями и коллективом она сопря-гается с богатым миром социальных отношений. по разным каналам она имеет дело с института-ми социального управления, государством, обще-ственными организациями. образование, профес-сия, искусство, спорт и т. д. открывают ей дверь в широкий мир духовной культуры и помогают най-ти свое место в обществе.

сегодня, в начале ххI века, огромные психоло-гические нагрузки, легшие на хрупкие плечи жен-щины, ставят перед ней новую задачу: выстоять, выжить, спасти себя и своих близких, укрыть их от возможных бед и неурядиц. и здесь немало-важную роль играет сила духа и вера женщины в высшие силы, отображенная в ее духовности, в ее моральных устоях, в ее святости, в ее внешнем об-лике и одеянии.

так повелось исстари, что дочерям казахского народа не требовалось покрываться, закрывать лицо. они жили в родительском доме, рядом со своими отцами, братьями, родственниками, их оберегали, о них заботились. строго соблюдался степной закон о родстве семи поколений.

одежда казахской женщины во все времена со-ответствовала климату и ее образу жизни, подчер-кивала не религиозный, а возрастной, социальный статус девочки, девушки, женщины.

об этом достаточно красноречиво свидетель-ствуют археологические находки, а также дошед-шие до нашего времени женские портреты, на которых запечатлены головные женские уборы – островерхий, близкий по типу саукеле, кимешек, такия, а также похожий на чалму... об этом же говорят и ученые. так, исследователь о. сухарева утверждает, что такие типы уборов, как кимешек и чалма были распространены главным образом у тюркоязычных народов, женщины которых не закрывали лица. по мнению а. халикова, древне-тюркской по типу является и полусферическая по форме шапочка – такия, найденная в погребени-ях на территории удмуртии. кроме того, все типы головных уборов, показанные на каменных извая-ниях святилища мерке, можно встретить сегодня в модных гардеробах современных казашек.

хотелось бы сказать и о том, что ни в одних исследованиях, касающихся истории, культуры и традиций казахского народа, мы не находим под-тверждения того, что хиджаб был излюбленной


124


одеждой казашки. исторически и социально не присущий казахским традициям до некоторых пор хиджаб вызывал в обществе споры и ненужные дискуссии.

ответ на этот вопрос и прост, и бесконечно сложен. на мой взгляд, самым общим синтезиру-ющим ответом явятся совершенно справедливые слова, сказанные лидером нации, президентом республики казахстана н.а. назарбаева, высказан-ные на втором съезде молодежного крыла партии «нур отан» о том, что ношение хиджабов не в тра-дициях казахского народа.

глава нашего государства обратился к участни-кам мероприятия со следующими словами: «вы, нуротановцы, должны воспитать тех молодых, ко-торые вступили в разные (религиозные) течения, и не дать им оступиться. мы не будем свой народ тянуть назад. мы сунниты, у нас есть свой путь. носить арабские хиджабы и отправлять девушек и женщин в средние века – не наш путь».

здесь следует подчеркнуть одно важное об-стоятельство: в исламе недопустимо проявление чрезмерного внимания к второстепенным вещам. к тому же, как известно, каждое общество отлича-ется от другого. об этом читаем в коране, где все-вышний говорит: «…и сделали мы вас народами и племенами, чтобы вы узнавали друг друга».

отсюда следует вывод о том, что для одного на-рода будет считаться нормой, для другого может оказаться максимализмом. так, если ношение хид-жаба в странах персидского залива считается нор-мой, то в других государствах, включая и казахстан, ношение таких одежд вызывает не только непони-мание, но и протест местных жителей. Что же ка-сается хиджаба, то следует учесть, что это, прежде всего, национальная одежда бедуинского народа, сшитая с учетом природных условий на арабском полуострове. как известно, в жаркой и ветряной пустыне не только женщины, но и мужчины вы-нуждены полностью покрываться.

в рамках данного вопроса хотелось бы отме-тить, что, пожалуй, одна из наиболее популярных тем современности, рассматриваемая учеными и исследователями-религиоведами, это положение женщины в исламе.

как известно, в коране закреплены представле-ния о положении женщины в семье и обществе, которые наиболее соответствовали существовав-шей в то время традиции. именно в коране была заложена основа для четкого юридического за-крепления прав женщины, чего практически не существовало как в доисламской аравии, так и у многих народов востока, принявших ислам после арабских завоеваний. некоторые положения ко-рана по отношению к женщине во многих странах приобрели за последние столетия статус юридиче-ских актов – это брачные контракты, право на иму-щество, наследование и т. п.

с конца XIX – начала XX века казахская женщи-на борется за свои права, однако не за хиджаб, а за свою социальную, экономическую и политиче-

скую свободу, и получает ее. история нашего неза-висимого отечества тому яркий и доказательный пример.

если сказать в целом, то история нашего народа наглядно свидетельствует, что казахская женщина по своему общественному положению и статусу в общественной иерархии отличалась от женщин других восточных народов.

великий степной народ отдавал женщине осо-бую дань почтения как к хранительнице домашне-го очага и матери.

казахская женщина могла быть достойной со-ратницей, советницей, опорой своему отцу, мужу, брату. она имела возможность получить образо-вание, научиться играть на музыкальных инстру-ментах, петь, участвовать в айтысах… .

дочери казахских степей были не просто укра-шением, но и гордостью своих соплеменников. казахские женщины всегда вносили большой вклад в культуру и духовность своего народа, за-нимая равноправное положение в обществе.

в заключение несколько слов о миссии совре-менной женщины казахстана. нашему народу по-прежнему присуще вековая традиция возвышения Женщины – матери, супруги, дочери, труженицы – открытой светлым ликом к окружающему миру. ее прекрасный образ живет в этногенетическом со-знании казахского народа. Живет, актуализируя и сохраняя генетическую память о великих дочерях великой степи, для того, чтобы запечатлеться в ми-росознании современниц – достойных и нежных, мудрых и мужественных, компетентных и востре-бованных.

миссия нашей современницы – способство-вать экономическому росту своего государства, возрождать и укоренять в обществе незыблемые общечеловеческие ценности, поддерживать ста-бильность и мир в республике, семейный очаг в доме.

благополучие в семье и в государстве как жиз-ненные стремления любой женщины-матери отве-чают стремлениям общества в целом.

казахстанская женщина достойно вносит огромный вклад в духовно-нравственное развитие общества и процесс гармонизации общественных отношений.

она принимает активное участие во всех сферах жизнедеятельности общества и государства, про-должая добросовестно выполнять традиционно возложенные на нее функции жены и матери, хра-нительницы домашнего очага, носителя морально-нравственных и этических норм и правил.

современная женщина великой степи – жем-чужина казахстанского общества и государства, ко-торая, как некогда ее праматери, плечом к плечу, наравне с мужчинами созидает свою страну – сво-бодный и процветающий казахстан, устремленный в будущее.


125

участники международного форума «Женщи-на и религия», прошедшего под эгидой нацио- нальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при президенте республики казахстан, министерства образо-вания и науки республики казахстан, агентства республики казахстан по делам религий, казахского государственного женского педагогиче-ского университета, республиканского обществен-ного объединения «ассоциация деловых женщин казахстана», в котором приняли участие депутаты парламента республики казахстан, представители государственных органов, преподаватели и сту-денческая молодежь вузов страны, ученые, поэты, писатели, журналисты, религиозные деятели, ру-ководители благотворительных фондов и обще-ственных объединений, матери-героини, активно поддерживают политический курс лидера нации, президента республики казахстан нурсултана аби-шевича назарбаева, направленный на реализацию гендерной политики, повышение статуса и миссии женщины как в семье, так и в обществе.

Форумом единодушно подчеркнута важность IV съезда лидеров мировых и традиционных ре-лигий, состоявшегося 30-31 мая 2012 года в горо-де астане, на котором в рамках отдельной секции «религия и женщина: духовные ценности и со-временные угрозы» были рассмотрены насущные проблемы современных женщин.

участники совещания считают актуальной ор-ганизацию диалоговой площадки для обсуждения темы религии и женщины на основе общественно-политических наук, формирование религиозного сознания в соответствии с традициями и нормами морали светского общества.

с точки зрения кризиса общественных цен-ностей и опасности консерватизма глобализации роль и место женщины является особо ключевой проблемой. участники форума, уважая ценности традиционного ислама на казахской земле, почи-тая историю, традицию и обычаи нации, одобряют облик современной и светской женщины.

осознавая особый статус женщины в ислам-ской религии, участники форума высоко оценива-ют место женщины-матери в общественной жизни и воспитании у молодого поколения традицион-ных духовных ценностей.

участники Форума, рассмотрев в широком спектре проблематику религии и женщины, пони-мая важность поднятых в ходе пленарного и сек-ционных заседаний вопросов, предлагают:

– инициировать мероприятия, направленные на дальнейшее повышение статуса современных казахстанских женщин в семье, обществе и поли-тике;

– государству и обществу, отмечая важнейшую роль женщины-матери в развитии общечеловече-ских ценностей в обществе и в воспитании под-растающего поколения, создавать надлежащие условия для ее дальнейшего развития и самосо-вершенствования;

– проводить специальные научные исследова-ния по вопросам «личность женщины в казахской истории», «религия и женщина в светском государ-стве», «место женщины в исламе», «образ рели-гиозной женщины в исламе», ознакомив широкую общественность с их результатами;

– профилировать работу отечественных свет-ских и религиозных организаций в части освеще-ния женской проблематики, семьи и брака;

– разрабатывать и выпускать специальные теле – и радиопрограммы, издавать специальные пу-бликации, направленные на сохранение традици-онных семейных ценностей и духовное развитие общества;

– в целях воспитания молодежи, в том числе воспитания девушек, и защиты их прав усилить правовую грамотность населения;

– организовывать совместно с представителя-ми религиозных объединений и интеллигенции специальные встречи в учебных заведениях и других целевых аудиториях с целью недопущения проявлений среди женщин религиозного фана-тизма.

в целях освоения казахскими девушками вы-соких нравственных ценностей современного об-щества и подготовки будущих матерей нации на основе национальных традиций и мировоззрения, участники форума предлагают открыть на базе казахского государственного женского педагоги-ческого университета клуб «Қыз Жібек» и провести аналогичные мероприятия в других высших учеб-ных заведениях страны.

участники международного форума «Женщи-на и религия» особо отметили, что мероприятие было организовано и проведено на высоком уров-не и выражают благодарность организаторам за предоставленную возможность обсудить пробле-мы и высказать мнения по ключевым вопросам повестки Форума.

Алматы, 4 марта 2013 года

РЕЗОЛЮцИЯ МЕжДУнАРОДнОГО ФОРУМА «жЕнЩИнА И РЕЛИГИЯ»


126


МЕжДУнАРОДнАЯ КОнФЕРЕнцИЯ «СВОБОДЫ ВЕРОИСПОВЕДАнИЯ В КАЗАХСТАнЕ»

19 марта 2013 года в г. астане агентством рк по делам религий совместно с министерством иностранных дел рк при участии Центра обсе в астане, дипломатического корпуса проведена международная конференция на тему: «свобода вероисповедания в казахстане».

в мероприятии приняли участие депутаты пар-ламента рк, международные эксперты, предста-вители научного сообщества, руководители рели-гиозных объединений и институтов гражданского общества, а также сми.

основной целью проведения конференции является демонстрация достижений казахстана в области реализации прав человека на свободу вероисповедания. избрание казахстана в качестве члена совета по правам человека при оон на се-годняшний день подтверждает признание между-народным сообществом достигнутых казахстаном успехов в обеспечении свободы вероубеждений граждан.

в пленарном заседании конференции высту-пили: кайрат лама Шариф – председатель агент-ства рк по делам религий, усен сулеймен – по-сол министерства иностранных дел рк по особым делам, куаныш султанов – председатель комиссии по правам человека при президенте рк, депутат мажилиса парламента рк, дэкэрт боб – Член пар-ламента канады и наталья зарудна – посол, глава Центра обсе в г.астане.

в своем выступлении председатель агентства рк по делам религий кайрат лама Шариф отметил, что «свобода вероисповедания – это необходимое условие деятельности демократического обще-ства, один из основных элементов системы прав

и свобод человека. вопрос свободы вероиспове-дания всегда остается актуальным для казахстана как для многоконфессиональной страны». «одним из первых законодательных актов молодого казах-станского государства стал закон рк «о свободе вероисповедания и религиозных объединениях», принятый в 1991 году, который обозначил базо-вые принципы конфессиональной политики не-зависимого казахстана. главным достижением за прошедшие 20 лет стало полное отсутствие меж-конфессиональных конфликтов, что само по себе крайне важно для полиэтничного, поликонфессио-нального государства. более того, и на междуна-родной арене казахстан прочно закрепил за собой имидж инициатора диалоговых площадок регио-нального, континентального и мирового уровня. так, брендом казахстана стало проведение съез-дов лидеров мировых и традиционных религий в астане».

в сессионных заседаниях конференции рассма-тривались следующие темы: «политико-правовые аспекты свободы вероисповедания» и «практи-ческие аспекты реализации прав на свободу ве-роисповедания», в которых выступили эндрю беннет – глава офиса религиозных свобод канады, вячеслав калюжный – руководитель националь-ного центра по правам человека, алия дуганова – руководитель оФ «астана Центр консалтинг», семед семедов – доктор философских наук, про-фессор, заведующий кафедрой международных отношений ранхигс при президенте рФ.


127

свобода вероисповедания – это необходимое условие деятельности демократического обще-ства, один из основных элементов системы прав и свобод человека. вопрос свободы вероисповеда-ния всегда остается актуальным для казахстана как для многоконфессиональной страны.

вот уже на протяжении 20-ти последних лет казахстан гордится своими достижениями в об-ласти закрепления демократических основ в ре-лигиозной сфере. в статье 22 конституции рк чет-ко закреплено: «каждый имеет право на свободу совести». свобода совести является абсолютным правом человека и не подлежит ограничениям, ни при каких обстоятельствах.

важность феномена свободы вероисповедания признана и в международной практике. статья 18 всеобщей декларации прав человека, принятой оон в 1948 году, гласит: «каждый человек имеет право на свободу мысли, совести и религии».

в статье 29 всеобщей декларации прав чело-века допускаются лишь такие ограничения прав и свобод человека, которые «установлены законом исключительно с целью обеспечения должного признания и уважения прав и свобод других и удо-влетворения справедливых требований морали, общественного порядка и общего благосостояния в демократическом обществе».

на современном этапе в казахстане проводит-ся взвешенная государственная политика в сфере религии и взаимодействие религиозных конфес-сий между собой и с государственными органами. республика казахстан – светское, демократическое государство, в котором каждому гарантирована свобода совести, и приверженцы всех конфессий равны перед законом.

одним из первых законодательных актов моло-дого казахстанского государства стал закон рк «о свободе вероисповедания и религиозных объеди-нениях», принятый в 1991 году, и обозначивший сформулированные выше базовые принципы кон-фессиональной политики независимого казахстана. главным достижением за прошедшие 20 лет ста-

ло полное отсутствие межконфессиональных кон-фликтов, что само по себе крайне важно для поли-этничного, поликонфессионального государства. более того, и на международной арене казахстан прочно закрепил за собой имидж глобального интегратора, инициатора диалоговых площадок регионального, континентального и мирового уровня. так, брендом казахстана стала традиция проведения съездов лидеров мировых и традици-онных религий в астане.

однако, как показало время, абсолютизация принципа свободы вероисповедания, воплощен-ная в крайне демократичном религиозном за-конодательстве, в определенной степени стала причиной уязвимости нашей страны перед рядом вызовов времени и новых угроз – начиная от про-никновения в казахстан псевдорелигиозного экс-тремизма и терроризма и заканчивая эрозией традиционных ценностей и религиозной идентич-ности народа.

это обусловило необходимость принятия в октябре 2011 года нового закона «о религиозной деятельности и религиозных объединениях», отра-жающего потребность общества в более активном участии государства в процессах, протекающих на религиозном поле. прежде всего, ясной стала не-обходимость осознания и публичного признания некоторых объективно существующих историко-культурных реалий. именно поэтому в преамбуле, отдельно упомянуты ислам ханафитского направ-ления и православное христианство, их особая роль в истории казахстана. это сделано с целью обозначить определенные приоритеты в рели-гиозной политике государства, которое, будучи светским, тем не менее, не может позволить себе самоустраниться от решения актуальных проблем стратегически важной сферы. следует отдельно отметить, что, по мнению ведущих религиоведов, две наши традиционные конфессии – ислам и православие, – при всех существующих различи-ях в догматике, объединяет сходство в социально-

ВЫСТУПЛЕнИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ АГЕнТСТВА

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

КАЙРАТА ЛАМА ШАРИФ нА КОнФЕРЕнцИИ «СВОБОДЫ

ВЕРОИСПОВЕДАнИЯ В КАЗАХСТАнЕ»


128


политическом аспекте, в их отношении, в частно-сти, к институту государства.

политика государства в отношении религии, на наш взгляд, должна органически сочетать реализа-цию конституционных принципов свободы совести и равенства всех вероисповеданий перед законом с обеспечением интересов общественной безопас-ности, приоритетным вниманием к сохранению и развитию историко-культурного наследия народа казахстана, его традиционных духовных ценностей.

государство ставит перед собой цель создать эффективные правовые механизмы, которые по-зволят предотвратить злоупотребления свободой и не допустить угрозы личности, обществу и госу-дарству. речь идет о противоправной деятельно-сти некоторых организаций радикального, экстре-мистского характера, деятельности, направленной на возбуждение ненависти либо вражды, на уни-жение достоинства человека либо группы лиц по признакам отношения к религии, принадлежности к какой-либо социальной группе.

кроме того, в казахстанском законодательстве установлены нормы, определяющие, что на тер-ритории казахстана не допускается деятельность религиозных объединений, склоняющих к раз-рушению семьи, наносящих ущерб нравствен-ности, здоровью. эти принципы послужили кон-цептуальной основой принятого в 2011 г. закона республики казахстан «о религиозной деятельно-сти и религиозных объединениях».

за прошедшее после принятия закона вре-мя сформирована новая правовая база, регули-рующая религиозные отношения в стране. в 2012 году приняты подзаконные нормативно-правовые акты, регламентирующие правовые аспекты рели-гиозной деятельности и функционирования рели-гиозных объединений. в частности, приняты поста-новления правительства, регулирующие вопросы:

– осуществления миссионерской деятельности; – проведения религиоведческой экспертизы; – согласования строительства культовых зда-

ний и передачи религиозным объединениям куль-товых (молитвенных) зданий, сооружений;

– согласования деятельности иностранных рели-гиозных объединений на территории республики, назначения иностранными религиозными центра-ми руководителей религиозных объединений в ре-спублике казахстан.

в упомянутом законе рк «о религиозной дея-тельности и религиозных объединениях» систе-матизирован порядок создания, государственной регистрации, реорганизации и ликвидации рели-гиозных объединений.

согласно этому закону, все религиозные орга-низации, действующие на территории республики казахстан, до 25 октября 2012 года должны были пройти и успешно прошли процесс обязательной регистрации или перерегистрации.

регистрация ро была необходима для того, чтобы обеспечить прозрачность, открытость дея-

тельности религиозных объединений, как для го-сударства, так и для общественности. до принятия нового закона это условие соблюдалось не полно-стью, и это породило целый ряд проблем.

пройдя регистрацию и становясь полноценным юридическим лицом, религиозное объединение приобретает четко очерченные, определенные права и обязанности перед государством и обще-ством.

как известно, согласно новому закону «о рели-гиозной деятельности и религиозных объединени-ях», каждое религиозное объединение для своей регистрации должна доказать свою востребован-ность – количество прихожан должно быть не менее 50 человек. тогда как, например, в Чехии, чтобы зарегистрировать новую церковь, требует-ся собрать «кворум» не менее 10 тысяч человек, в австрии – 16 тыс. чел., в румынии – 20 тыс. чел.

завершая разговор о перерегистрации рели-гиозных объединений, стоит сказать, что она ста-ла важным шагом в деле реализации положений закона «о религиозной деятельности и религи-озных объединениях», она структурировала и си-стематизировала конфессиональное пространство казахстана.

получены новые данные об их количестве и вероисповедной принадлежности. как известно, по состоянию на 1 января 2011 года в стране дей-ствовало 4551 религиозное объединение. после перерегистрации, завершившейся 25 октября 2012 г., их численность снизилась до 3088. большинство объединений, не прошедших перерегистрацию, просто-напросто фактически не функционировали ввиду крайней малочисленности. таким образом, регистрация лишь привела юридическую сторону в соответствие с объективной реальностью. кроме того, в ряде случаев произошло укрупнение неко-торых религиозных объединений, благодаря чему облегчилось и упорядочилось их взаимодействие с государственными органами.

кроме того, число признаваемых в казахстане конфессий уменьшилось с 46 до 17 – не путем «со-кращения» половины из них, а лишь благодаря тому, что в процессе перерегистрации религиоз-ных объединений была проведена более адекват-ная их классификация с сугубо научной, религио-ведческой точки зрения.

говоря о свободе вероисповедания в молодом государстве, активно строящем свою националь-ную идентичность, невозможно не коснуться тако-го деликатного вопроса как прозелитизм, переход людей из исторически и культурно обусловленной религии в другие вероисповедания, нередко во-все нетрадиционные для страны. не секрет, что в целом в нашем обществе существует негативное отношение к переходу людей в нетрадиционные конфессии, даже официально разрешенные. и возникает дилемма: что важнее – духовное един-ство нации или право индивида на выбор?


129

лично мне импонирует сравнение, приведен-ное не так давно одним из отечественных экспер-тов. представим себе, что молодой, перспектив-ный, образованный молодой человек оформляет документы на постоянное место жительства за ру-беж. это потеря для страны? – да, потеря. но имеет ли он на это право? – безусловно, имеет. право на свободу передвижения никто не отменял.

а если тысячи молодых людей поступят так же – что тогда? очевидно, в любом случае каждый из них имеет право на свой личный выбор, но тут уже государство не может быть равнодушным. а что оно должно конкретно сделать, взять и запретить выезд? – ни в коем случае! нужно лишь сделать так, чтобы молодым и перспективным молодым людям расхотелось уезжать из родной страны. так, чтобы и права человека соблюсти, но и обеспечить национальные интересы страны. в данном случае речь идет о признании государством особой роли крупнейших традиционных конфессий.

обратите внимание, не случайно говорю именно о перспективной молодежи. пусть нетрадиционные религиозные объединения относительно малочис-ленны в абсолютных показателях. но дело в том, что туда, наряду с социальными аутсайдерами, также во-влекаются наиболее активные и духовно одаренные люди, причем чаще всего именно молодежь. а это значит, что спустя одно поколение духовный ланд-шафт страны может сильно измениться. и далеко не факт, что эти изменения послужат интересам самого казахстана, а не других стран, заинтересованных в наших природных богатствах, но не в нас самих.

иногда можно слышать, что если человек лоя-лен к государству и соблюдает законы, то его рели-гиозные предпочтения ни на что особо не влияют. убежден, что это – большое заблуждение. уже сей-час мы видим – как в казахстане, так и в некото-рых соседних странах региона, – что сторонники религиозных течений, занимающихся активным прозелитизмом, помимо всего прочего, занимают-ся также искусственным конструированием и рас-пространением альтернативных версий истории стран, призванных обосновать так называемую «традиционность» той или иной конфессии для титульного этноса.

такого рода манипуляции историческим созна-нием народа формируют, ни много ни мало, аль-тернативное национальное самосознание. иначе говоря, после накопления некой критической массы религиозные процессы неизбежно выходят далеко за рамки собственно религии. и тут любое, даже са-мое развитое светское государство не имеет права остаться равнодушным наблюдателем.

однако, опять же, на наш взгляд, речь должна идти не о запретах и ограничениях, а о подъеме религиозной грамотности населения, об укрепле-нии национального самосознания, в том числе исторического, возвращении народу памяти о его духовных корнях и традициях.

в целом, невозможно отрицать, что принятие и реализация в казахстане закона «о религиозной деятельности и религиозных объединениях» и со-путствующих ему нормативно-правовых актов позволила оздоровить религиозную ситуацию в стране, привести деятельность религиозных объе-динений в соответствие с требованиями времени.

проводится комплексная работа по профилак-тике экстремизма на религиозной почве. в целом реализуемые государственными органами шаги соответствуют ожиданиям общественности и по-лучают поддержку населения и экспертов.

следует отметить, что в своей практической деятельности агентство по делам религий опира-ется на экспертные оценки, в том числе со стороны зарубежных специалистов и международных орга-низаций. надо сказать, что в целом мы получаем позитивные отзывы, касающиеся как содержания закона, так и опыта его применения.

так, общественный фонд «астана Центр кон-салтинг» в рамках проекта «укрепление свободы вероисповедания в казахстане», реализованного по заказу посольства великобритании в казахста-не, провел анализ закона на предмет соответствия международным стандартам. согласно заключе-нию экспертов, наш закон соответствует базовым принципам, лежащим в основе международных стандартов, принятых обсе, а также опыту разви-тых демократических государств.

агентство республики казахстан по делам религий открыто для обсуждения вопросов реализации закона «о религиозной деятельности и религиоз-ных объединениях». многие участники сегодняшней конференции участвовали в работе круглого стола 12 октября 2012 года в г. алматы, организованно-го нашим агентством совместно с Центром обсе в г.астане и региональным отделением управления верховного комиссара оон по правам человека для Центральной азии.

надеюсь, что сегодня мы продолжим конструк-тивный диалог по вопросам реализации прин-ципов свободы вероисповедания в республике казахстан.

19 марта 2013 г., г. Астана


130


«ПОД ОДнИМ ШАнЫРАКОМ»

еще раз перечитал прошлогоднюю программ-ную статью президента н.а.назарбаева «соци-альная модернизация казахстана: двадцать шагов к обществу всеобщего труда» и в очередной раз имел возможность убедиться, что, воистину, время ничего не может сделать великим мыслям.

а вот мое отношение к статье и ее понимание со временем изменилось, стало глубже. поймал себя на мысли, что изначально как государствен-ный служащий воспринимал ее, в первую очередь, как руководство к действию.

ведь не простого исполнения своих поручений ждет от нас президент. он обращается к каждо-му казахстанцу как к гражданину, патриоту своей родины, соратнику в построении нового суверен-ного, демократического, экономического развито-го государства.

действительно, за годы независимости сделано очень многое. нам есть чем гордиться. и темпы социально-экономического развития нашей стра-ны поражают не только и не столько нас, сколь-ко наших партнеров по мировому сообществу. но время не стоит на месте, продолжается не только планомерный рост экономики казахстана, но и со-циальная модернизация нашего общества.

но тут надо сказать и об обратной стороне ме-дали. постиндустриальное общество, к которому мы стремимся, и на пути к которому мы добились значительных успехов, по существу является по-требительским обществом. а, как известно, одной из основных черт такого общества является массо-вое социальное иждивенчество. и все это на фоне еще не забытого нами патерналистского прошло-го, оставшегося нам в наследство от канувшего в лету советского союза.

возьмем, например, очень тонкую и деликат-ную сферу межэтнического и межконфессиональ-

ного согласия. много лет успешно функционирует созданная по инициативе президента ассамблея народа казахстана. во всех регионах страны рабо-тают малые ассамблеи. неоднократно они высту-пали как эффективный инструмент профилактики и разрешения конфликтов на межнациональной почве.

18 мая 2011 года создано агентство по делам религий, призванное осуществлять государствен-ное руководство в сфере обеспечения межконфес-сионального согласия, прав граждан на свободу вероисповедания и взаимодействия с религиоз-ными объединениями.

реализация принятого в октябре 2011 года закона «о религиозной деятельности и религиоз-ных объединениях» позволила навести опреде-ленный порядок на религиозном поле страны. из 4551 религиозного объединения, числящегося на бумаге, после перерегистрации осталось 3088 объ-единений, которые представляют 17 конфессий.

но ведь все это де-факто меры государственно-го регулирования.

и когда глава государства в своей статье пишет: «в фокусе моего внимания – забота о каждом ка-захстанце. и это необходимо, потому что от ре-шения социальных вопросов зависит жизнь и каждодневное самочувствие всех граждан нашей страны» невольно начинаешь задумываться, а в чем заключается ответ каждого из нас на этот ак-туальнейший тезис?

почему мы не вспомним слова другого президента – джона кеннеди, ставшие уже клас-сикой современной политической культуры: «не спрашивай, что родина сделала для тебя, спроси, что ты сделал для родины?»

президент принципиально обозначил одну из самых злободневных проблем современно-

Мурзалин Малик Кенесбаевичответственный секретарь агентства республики казахстан по делам религий

Перспективы, содержание и приоритеты укрепления межконфессионального и межэтнического согласия в Республике Казахстан как важное составляющее социальной

модернизации Казахстана


131

го казахстана: «Часть молодежи легко становится «добычей» религиозных сект, экстремистов, нар-команствующих и криминальных групп». он же определил основную причину этого – «социаль-ный инфантилизм, неумение стать взрослым и зре-лым гражданином, который сам отвечает за свою жизнь и благосостояние своей семьи».

мне кажется, у этого социального явления есть еще один важный аспект – это не только инфан-тилизм молодого человека, попавшего в ловушку времени, это и инфантилизм и безразличие людей, которые его окружали. многие ли из нас остано-вили старшеклассника, впервые взявшего в руки сигарету, или усмирили хулигана, обидевшего без-защитного? предпринял ли кто-либо из нас реши-тельные меры, чтобы остановить молодого чело-века на самом первом этапе, когда у него только появились непонятные друзья со странной внеш-ностью?

Я вспоминаю перестройку и «лихие» 90-е: тог-да многие не смогли найти себя в новой жизни, сломались, «потерялись». но многие выстояли, по-казали характер, заложили основу благосостояния нынешнего казахстана. это называлось «шоковой терапией».

таким же шоком для нашего общества стал рост экстремистских настроений и террористические акты в атырау, актобе, таразе. с одной стороны, они показали нам, что, к сожалению, определен-ная часть наших соотечественников «заблуди-лась», не смогла найти достойное место ни в бурно

развивающейся экономической жизни страны, ни в социуме, новом казахстанском социуме, клю-чевыми определениями которого стали слова «демократизация», «толерантность» и «граждан-ское общество».

с другой стороны, они, я надеюсь, раскроют здоровый потенциал нашего общества, сплотят его для решения ставшей перед нашей страной и народом проблемы религиозного экстремизма и терроризма.

общество не должно ждать, когда власть решит эту проблему – государству в силу объективных причин одному это не по плечу.

президент в своей статье уже предложил целый ряд решений, и одно из них – это усиление активности граждан, стремления людей активнее защищать свои права и свободы, повышение сте-пени самоорганизации общества.

то есть для эффективного решения поставлен-ных перед нами главой государства задач, каждый отдельный индивидуум должен сплотиться вокруг государства, занять активную гражданскую по-зицию, позицию «нулевой» терпимости к этому социальному злу, пытающемуся поразить нашу страну. только совместными усилиями государ-ства и общества мы сможем не только построить сильное экономически развитое государство, но и сохранить в нем мир и согласие.

газета «Литер», 28 марта 2013 года

«РЕЛИГИОЗнЫЙ эКСТРЕМИЗМ: РЕАЛИИ, ПРОБЛЕМЫ И ПУТИ ИХ РЕШЕнИЯ»

Азильханов Марат Алмасовичзаместитель председателя агентства республики казахстан по делам религий

анализ религиозной ситуации в казахстане показывает, что в стране сохраняются условия и предпосылки к различного рода проявлениям экстремизма под прикрытием религии.

согласно закону республики казахстан «о противодействии экстремизму» под религиозным

экстремизмом понимается организация и (или) совершение физическим и (или) юридическим ли-цом или их объединением действий, преследую-щих цели по разжиганию религиозной вражды или розни, в том числе связанной с насилием или призывами к насилию, а также применение любой


132


религиозной практики, вызывающей угрозу без-опасности, жизни, здоровью, нравственности или правам и свободам граждан.

в настоящее время в казахстане 4 религи-озные организации признаны судебными ор-ганами как экстремистские и их деятельность запрещена на территории казахстана. это религиозно-политическая организация «хизб-ут-тахрир», преследовавшая цель изменения свет-ского политического устройства государства на теократическое, религиозно-мистические органи-зации «алля-аят» и «ата жолы», практиковавшие методы, вызывающие угрозу безопасности, жиз-ни и здоровью граждан, а также миссионерская организация «таблиги джамагат», запрещенная сарыаркинским районным судом города астаны 26 февраля текущего года.

кроме того, в стране запрещена деятельность других 16 организаций, которые тем или иным образом связаны с религией, но в основном яв-ляются террористическими. в их число входит «аль-каида», «исламское движение восточного туркестана», «исламское движение узбекистана», «асбат аль-ансар», «братья-мусульмане», движение «талибан», «Жамагат моджахедов Центральной азии», «лашкар-е-тайба», «курдский народный конгресс» («конгра-гел»), «боз гурд», «общество социальных реформ», «аум синрике», «организация освобождения восточного турке-стана», «исламская партия туркестана».

большое количество запрещенных организа-ций, имеющих отношение к исламу, не означает, что данная мировая религия поощряет экстремизм и терроризм. напротив, как и другие религиозные воззрения, исламская вера учит законопослуша-нию, миролюбию, толерантности, умеренности, формирует высокие нравственные идеалы.

однако следует понимать, что за каждой рели-гией стоят реальные люди с реальными человече-скими потребностями, организации, у которых мо-гут быть различные цели, порой не сочетающиеся с основными постулатами веры.

к сожалению, процесс духовного возрождения, который у нас в стране объективно шел в период формирования независимой государственности, в значительной степени имел религиозный оттенок. то есть, духовное возрождение многими гражда-нами и общественными институтами было вос-принято лишь как религиозное возрождение.

мы можем видеть, что по сравнению с совет-ским периодом резко увеличилось количество субъектов религиозных отношений, культовых со-оружений и заведений, увеличилось число верую-щих и духовенства.

так, если в 1991 году количество религиозных объединений было 671, то на начало 2012 года эта цифра составила 4551. из них мусульманские ре-лигиозные объединения в 1991 году были зареги-стрированы в составе 46 объединений, в 1995 году их стало 483, а сейчас их число составляет 2320.

в настоящее время по различным источни-кам от 80 до 90 % населения страны однозначно позиционируют себя как представители той или иной религии, при этом 70% - мусульманами.

религия стала расширять свое влияние, тем вре-менем как другие сферы жизнедеятельности, фор-мирующие духовную составляющую общества, например, образование и культура, получили раз-витие несколько позже, со второй половины двух-тысячных годов. существенный импульс в этом на-правлении придали государственные программы «культурное наследие», «100 школ, 100 больниц».

к сожалению, с возрастанием роли религии все чаще встречаются и отдельные негативные явле-ния. так, в стране увеличилось число граждан, в силу определенных религиозных предубеждений и ограничений противопоставляющих себя за-кону, гражданским обязанностям, сложившимся устоям в обществе и государству. участились слу-чаи выявления правоохранительными органами преступлений на религиозной почве, в том числе религиозного экстремизма и терроризма со сто-роны последователей радикальных религиозных течений.

терроризм, как крайняя форма экстремизма, к сожалению, с недавних пор стала реальностью и для казахстана. нас не может не волновать то об-стоятельство, что в террористические организа-ции «джамагат моджахедов Центральной азии» и «джунд аль халифат» вошли представители ка-захстанской молодежи. одурманенные ложными идеями и призывами поддержать мусульман дру-гих стран, отдельные молодые казахстанцы с при-сущим этой категории социума максимализмом стали выезжать в горячие точки для участия в так называемой «священной войне».

отмечается активность различных радикаль-ных группировок, пропагандирующих такфиризм, джихадизм и иные радикальные формы неприятия современных общественных институтов.

в этих условиях стала очевидной необходи-мость принятия и активизации комплексных и си-стемных мер, направленных на предупреждение и пресечение проявлений религиозного экстремиз-ма и терроризма.

в этой связи по поручению главы государства, озвученному в декабрьском 2012 года послании народу казахстана, разрабатывается государствен-ная программа по противодействию религиозно-му экстремизму и терроризму.

программа и план ее реализации, над которы-ми под эгидой генеральной прокуратуры работают представители практически всех государственных органов, экспертного сообщества, призвана опре-делить основные векторы деятельности и конкрет-ные мероприятия, направленные на недопущение проявлений экстремизма и терроризма. подраз-умевается активизация идеологической работы, решение социально-экономических вопросов, со-


133

вершенствование всей системы противодействия экстремизму.

следует отметить, что острой проблемой яв-ляется высокая степень религиозного фанатизма субъектов религиозного экстремизма. идейная убежденность всегда выступала радикальным элементом противоборствующих сторон. оказать позитивное влияние на поведение, действия и убеждения фанатика представляется крайне труд-ным процессом. религия является тонкой, чувстви-тельной сферой, в то же время основывающейся на конкретных идеологических посылах. поэтому для действенной борьбы с экстремизмом, помимо силовых мер, мы должны обладать мощной идео-логической платформой.

способствующим экстремизму фактором, а, следовательно, проблемой, являются нерешенные социально-экономические вопросы. под влияние экстремистских организаций зачастую попадают лица из социально-уязвимых категорий граждан (не имеющие постоянной работы, ведущие под-собное хозяйство, безработные, студенты, матери-одиночки и пр.). причем эта тенденция наиболее характерна для исламского сегмента верующих, поскольку, как считают эксперты, ислам является весьма социально ориентированной религией.

уже сейчас активизирована и обеспечивается соответствующим содержанием проводимая на местах идеологическая работа. информационно-пропагандистские мероприятия, проводимые в целях укрепления традиционных основ духовно-сти казахстанского общества и противодействия радикальной идеологии, качественно усиливается путем обеспечения их составов опытными идео-логическими работниками, теологами, духовными авторитетами.

процесс радикализации некоторой части на-селения требует принятия мер, направленных на укрепление конституционных основ государствен-ности. в этой связи, представляется целесообраз-ным проведение разъяснения сути национальных интересов государства, пропаганды общегосудар-ственных национальных ценностей, развитие наци-ональной культуры, образования и просвещения. объективно назрела необходимость дальнейшего развития светского воспитания молодежи.

принимаются меры по последовательной реа-лизации социальных и экономических программ. при этом максимальное вовлечение граждан, осо-бенно молодежи, в производительную деятель-ность будет способствовать формированию по-зитивной социальной гражданской идентичности, тем самым сужая потенциальную базу единомыш-ленников экстремизма.

для противодействия радикализации населе-ния необходима также реализация долгосрочной программы глубоких и всесторонних научных, исторических, религиоведческих исследований. их результаты, воплощенные в реальные ин-формационные, методологические, книжные материалы, должны обеспечить популяризацию традиционных ценностей. одновременно эти материалы должны работать на изобличение ис-тинных целей радикальных религиозных течений, локализовать распространение чуждых взглядов, нарушающих конструкцию единого казахстанско-го народа.

развитие собственной системы теологическо-го образования в контексте традиционного для казахстана исламского религиозного вероучения должно снизить востребованность в получении такого образования за рубежом, и следовательно уменьшить риски попадания наших граждан под опеку зарубежных идеологов. как известно, вы-пускники зарубежных теологических учебных за-ведений становятся одними из проводников ради-кальных религиозных идей в казахстане.

в данный момент современное образование и теологическую подготовку в казахстане можно по-лучить в казахско-египетском университете «нур» в г.алматы, который готовит имамов, исламоведов и переводчиков. действуют 10 медресе, где гото-вят исламских священнослужителей. очевидно, имеется потенциал для развития этой системы и его нужно использовать.

сегодня практическое большинство известных террористических и экстремистских организаций имеют интернет-страницы и сайты для пропаган-ды своей идеологии и деятельности, организации каналов связи и подбора новых рекрутов. учиты-вая высокий процент попадания в сети идеологов экстремизма через интернет, необходимо усилить разъяснительную работу и в этой среде.

и, наконец, основную роль в идеологическом противостоянии распространению радикальной, экстремистской идеологии, духовно-нравственном воспитании молодежи должны играть имамы, свя-щенники, и, в целом, духовенство.

духовное управление мусульман казахстана, объединившее в настоящее время вокруг себя практически все исламские религиозные органи-зации, проводит большую работу для решения актуальных вопросов в мусульманской среде. од-нако потенциал для развития духовенства, к при-меру, в повышении квалификации имамов, совер-шенствовании их идеологической работы, может быть реализован лишь при условии консолидации ее усилий со всеми слоями общества.


134


РЕСПУБЛИКАнСКАЯ нАУЧнО-ПРАКТИЧЕСКАЯ КОнФЕРЕнцИЯ «ТАБЛИГИ ДжАМАГАТ – ДЕСТРУКТИВнОЕ РЕЛИГИОЗнОЕ ДВИжЕнИЕ»

29 марта 2013 года в с.кордай Жамбылской об-ласти агентством рк по делам религий совмест-но с акиматом Жамбылской области проведена республиканская научно-практическая конферен-ция «таблиги джамагат – деструктивное религиоз-ное движение».

в мероприятии приняли участие представители центральных и местных государственных органов, ученые-эксперты, представители институтов граж-данского общества, имамы мечетей духовного управления мусульман казахстана и зарубежные гости.

Целью конференции стало донесение до ши-рокой аудитории информации о деятельности запрещенной организации «таблиги джамагат», обсуждение проблем, связанных с деятельностью различных нетрадиционных исламских течений и мер противодействия им.

на конференции выступили председатель агентства рк по делам религий к.лама Шариф, директор государственной комиссии по де-лам религий при правительстве кыргызской республики а.Жумабаев, ученый-религиовед из

таджикистана д.назиров, начальник управления по борьбе с экстремизмом двд Жамбылской об-ласти н.калымбетов, председатель «ассоциации хаджей казахстана» е. дуанаев, профессор та-разского государственного университета имени м.х.дулати р. бакиров.

участники конференции, обсудив проблемы, связанные с распространением в стране идеоло-гии запрещенных организаций на примере дея-тельности «таблиги джамагат», признали данную организацию как деструктивную, наносящую ущерб интересам общества и государства.

участники конференции акцентировали вни-мание граждан республики казахстан на том, что ислам не приемлет деятельности, направленной на ограничение мысли, разума и действий, поддер-живает толерантность, мирное сосуществование представителей разных религий. призвали госу-дарственные органы и общественные организации тесно взаймодействовать в противодействии раз-личным проявлениям религиозного экстремизма и радикализма.


135

ВЫСТУПЛЕнИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ

АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн

ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

КАЙРАТА ЛАМА ШАРИФ

нА РЕСПУБЛИКАнСКОЙ нАУЧнО-

ПРАКТИЧЕСКОЙ КОнФЕРЕнцИИ

«ТАБЛИГИ ДжАМАГАТ – ДЕСТРУКТИВнОЕ

РЕЛИГИОЗнОЕ ДВИжЕнИЕ»

сегодняшнее мероприятие посвящено акту-альной теме – деятельности миссионерской орга-низации «таблиги джамагат».

основанный в 1927 году в местности меват не-подалеку от дели богословом деобандистского направления мухаммадом ильясом кандахлауи «таблиги джамагат» больше известно в мире как движение по распространению исламского вероу-чения.

за годы независимости все мы уже привыкли к присутствию в стране миссионеров «таблиги джамагат», одетых в скромные индо-пакистанские одежды и, на первый взгляд, ненавязчиво предла-гающих нам следовать канонам исламской веры. однако вопрос в том, что скрывается за этой обы-денностью.

особая активность «таблиги джамагат» прояв-ляется в республиках Центральной азии. однако, в узбекистане, туркменистане и таджикистане ее деятельность уже продолжительное время запре-щена. организация также запрещена в российской Федерации.

26 февраля 2013 года решением сарыаркин-ского районного суда города астаны, по пред-ставлению органов прокуратуры, вынесено ре-шение о запрете деятельности организации в казахстане.

указанное судебное решение полностью со-ответствует задачам, поставленным президентом республики казахстан – лидером нации нурсултаном абишевичем назарбаевым в послании народу казахстана «стратегия «казахстан – 2050». новый политический курс со-стоявшегося государства»».

в частности, в своем послании глава государ-ства отметил: «сегодня остро стоит вопрос не-традиционных для нашего народа религиозных и псевдорелигиозных течений. Часть молодых людей слепо воспринимает этот чужой взгляд на жизнь, так как у части нашего общества слабый иммунитет к чуждому псевдорелигиозному воз-действию». президент страны акцентировал вни-мание на необходимости жестко пресекать дея-тельность нетрадиционных сект и сомнительных псевдорелигиозных течений.

агентство республики казахстан по делам рели-гий разделяет и поддерживает принятое судебное решение по ряду причин.

«таблиги джамагат» является одним из деструк-тивных религиозных организаций. хотя «таблиги джамагат» в теологическом отношении соответ-ствует суннитскому направлению в исламе, однако, по мнению экспертов, ее идеология не приемлет нововведений или инакомыслия в вере. ханафи-там, как представляется, это не должно быть при-суще.

делая акцент на очищении ислама от вредных влияний, движение категорически отрицает право на существование иных религий.

Формально «таблиги джамагат» призывает сво-их адептов только к преданности аллаху, соблю-дению подобающих форм отправления молитвы, уважению к единоверцам и проповедованию исламских ценностей.

но в то же время постулаты «таблиги джамагат» содержат пропаганду исключительности и превос-ходства граждан по признаку их принадлежности к исламской вере. внедрение таких идей в массовое сознание способствует отторжению их носителей от идей толерантного отношения к представите-лям других религий, а главное – от соблюдения светских законов и устоев, в том числе традиций общества.

за последние три десятилетия склонность та-блигитов к отторжению представителей других ре-лигий стало движущей силой религиозного ради-кализма, экстремизма и даже терроризма в мире.

по сути, для большинства молодых мусульман первым шагом на пути к радикализации их рели-гиозного сознания становится присоединение к «таблиги джамагат». так, по оценкам французких изданий, до 80 процентов исламистских экстреми-стов вышли из рядов их организации.

«таблиги джамагат» свойственна закрытость. его центры находятся за рубежом – в индии, пакистане и бангладеш, их программа и установ-ки известны только узкому кругу лидеров дви-


136


жения. данный подход противоречит традициям ислама, который не приемлет закрытости и слепого подчинения.

анализ основной книги таблигов «Фазаиль ама-ли» показывает, что в идейных основах движения заложено подавление воли адептов, ограничение их трудовой и интеллектуальной деятельности.

так, в книге дается наставление найти шейха-богослова, который сможет «связать тебя с ал-лахом» и «прислуживать ему и следовать его на-ставлениям, как будто у тебя нет своей воли, и не осталось своих желаний. выполнять его приказы без промедления».

думаю, комментарии здесь излишни.в книге большое внимание уделяется безгра-

ничному служению религии, даже в ущерб заботам о заработке на нужды семьи. согласно идеологии «таблиги джамагат», рабочее время, потраченное на обеспечение семьи, не соответствует целям религии.

не это ли является причиной разлада в семьях их членов и страданий их жен и детей? а ведь наша религия – ислам – учит нас, что время, на-правленное на пропитание своей семьи и внима-ние своим супругам, является частью поклонения. в свою очередь, конституция и законы республики казахстан обязывают граждан заботиться о семье.

в последнее время деятельность активистов «таблиги джамагат» в казахстане при всей своей аполитичности направлена на попытку вхождения в структуры официально действующих религиоз-ных объединений.

Члены «таблиги джамагат» подчиняют свою жизнь движению. от активистов «таблиги джама-гат» требуется посвятить сорок дней в году, три дня в месяц, две вторые половины дня в неделю и два часа каждый день работе на организацию.

в связи с обеспокоенностью судьбой казахстан-ской молодежи нами проведен анализ деятельно-сти «таблиги джамагат», который показал заметное оживление движения в 2012 году во всех регионах казахстана и активное вовлечение в число сторонни-ков именно молодых людей, действовавших под не-посредственным надзором старших «наставников».

некоторые из них за нарушение законодатель-ства были подвергнуты административной ответ-ственности, со многими проведена разъяснитель-ная работа.

особенного внимания заслуживает методо-логия деятельности «таблиги джамагат», которая подразделяется на два вида. то есть, когда имеется возможность открытого проведения работы, чле-ны движения осуществляют публичную миссио-нерскую работу, когда же они сталкиваются с пре-пятствиями со стороны общества и государства, они организованно уходят в подполье.

возможно, по этим причинам имеется практика перехода сторонников «таблиги джамагат» в джи-хадистские группировки и их последующее участие в боевых действиях. «таблиги джамагат» представ-ляет собой среду, из которой террористическими и другими экстремистскими организациями и не-законными военизированными формированиями подбираются и вербуются новые функционеры.

за все годы существования в казахстане общины «таблиги джамагат» официально никогда не имели регистрации. Фактически всегда действовали не-легально. а после вступления в силу закона «о ре-лигиозной деятельности и религиозных объедине-ниях» их деятельность вовсе незаконна. ежегодно десятки таблигитов привлекаются к администра-тивным наказаниям.

таким образом, «таблиги джамагат» несомнен-но представляет опасность для общества, имеет деструктивный характер, поскольку способствует расслоению общества по признаку религиозной принадлежности, игнорированию ее представите-лями конституционных прав и обязанностей.

поэтому считаем запрет деятельности органи-зации «таблиги джамагат» своевременной и нуж-ной мерой государства в целях обеспечения обще-ственной безопасности в казахстане.

в дальнейшем агентство республики казахстан по делам религий будет проводить соответствую-щую разъяснительную работу, в том числе среди сторонников «таблиги джамагат». мы не должны допустить вовлечения новых членов в ряды этого деструктивного движения, а тех, кто вошел – вер-нуть в лоно традиционного для нас ислама.

завершая свое выступление, хотел бы побла-годарить наших уважаемых гостей за их участие в конференции.

эта проблема стала общей для наших народов. поэтому всем нам надо совместно приложить мак-симум усилий в деле защиты интересов наших ми-ролюбивых, законопослушных граждан.


137

ДЕЯТЕЛЬнОСТЬ ДВИжЕнИЯ «ТАБЛИГИ ДжАМААТ» В КЫРГЫЗСТАнЕ

Жумабаев Абдилатиф Кудайкулович директор государственной комиссии по делам религии при правительстве кыргызской республики

анализ религиозной ситуации показывает, что в кыргызстане «таблиги джамаат» в исламской кон-фессии является самым многочисленным, его пред-ставители находятся во всех городах и селах. бо-лее половины прихожан мечетей - представители «таблиги джамаат». сам контингент призывающих также достаточно широк: среди участников движе-ния есть, как простые мусульмане, занятые физиче-ским трудом или торговлей, так и преподаватели университетов, государственные служащие и тд.

Члены данной организации придают «даавату» большое значение, регулярно отдавая часть своего времени на то, чтобы выезжать в другие города и села с призывом к исламу. но и среди «таблигов-цев» также очень много тех, кто отдает немного времени на это или же просто когда-либо участво-вал в призыве. насколько мы замечаем, «таблиги джамаат» не есть организация в привычном смыс-ле этого слова, а является сообществом мусульман, объединенных на основе исламского призыва. это затрудняет регистрацию данного движения в гкдр кр и усложняет ведение контроля за их деятельно-стью.

серьезной проблемой в деятельности «табли-ги джамаат» в кыргызстане является некомпетент-ность и низкий уровень как религиозного, так и светского образования у активистов этого движе-ния. в настоящее время все больше граждан из сел и городов обращается с жалобами на навяз-чивость представителей этого движения. негра-мотные в религии и с крайне узким кругозором, при этом весьма активные молодые люди – «даа-ватисты», порой в очень навязчивой форме при-зывают людей посетить их собрания. очень часто оказывается так, что представители этого течения, которые приглашают людей посетить их собрания, сами оказываются недостаточно грамотными, что-бы давать ответы по вопросам шариата. офици-ально дааватисты призывают своих сторонников воздерживаться от трактовки шариата, вместе с

тем некоторые представители не могут избежать теологических диспутов и в ходе разъяснительной работы допускают грубые ошибки в интерпрета-ции исламского вероучения.

низкий уровень светского образования и кру-гозора у представителей этого направления часто приводит к неверной оценке ситуации в сфере во-просов внутриполитической ситуации в стране, а также в целом в мире. официально избегая в своей проповеди вопросов политики и шариата, «дааватисты» все же временами вынуждены за-трагивать темы, которых они касаться в принципе не должны, согласно их же доктрине.

уникальность ситуации, связанной с «даав-тистами» в кыргызстане, заключается в том, что при их невмешательстве в дела официального духовенства, государственной власти, политики и не конфликтности они весьма успешно функ-ционировали с начала обретения независимости, при этом, неосознанно взяв на себя обязанность исполнять роль «муфтията» в профилактике экс-тремизма. именно они в свое время не допустили массового вступления мусульман в ряды экстре-мистских течений, которые получили в свое вре-мя распространение в узбекистане и республиках северного кавказа. в то время, когда начиналось распространение идеологии «ваххабизма» и идей партии «хизбут-тахрир», деятельность данного движения сократила рост населения, вступающего в их ряды. такая ситуация сложилась по причине специфики в стратегии этого течения. постоянная работа с населением, периодические поездки в села, абсолютная бескорыстность, простота сдела-ли работу этого движения, наверное, самым попу-лярным среди простых людей, особенно в провин-ции. Широкое распространение этого движения стало серьезным барьером на пути радикальных течений и западных сект.

роль официального духовенства в кыргызстане была и остается крайне слабой, оно не могло и по-


138


прежнему не может на идеологическом уровне противостоять деструктивным течениям.

с другой стороны, проблемой этого движения стали частые случаи, когда внутри джамаатов «даа-ватистов» оказывались представители деструктив-ных течений и под знаменами «таблиги джамаат» проводили свои проповеди. этот факт стал одной из причин того, что государство в 2008 году по ини-циативе секретаря совета безопасности предпри-няло попытку включения этого движения в список экстремистских.

на сегодняшний момент в кыргызской республике нет явных и веских подтверждений принадлежности «таблиги джамаат» к радикаль-ной и экстремистской видам деятельности, угро-жающим безопасности страны. так как под экстре-мистской деятельностью в соответствии с законом кыргызской республики «о противодействии экс-тремистской деятельности» понимается деятель-ность общественных объединений или религиозных организаций либо иных предприятий, организаций и учреждений, а также средств массовой информа-ции независимо от форм собственности, либо фи-зических лиц по планированию, организации, под-готовке и совершению действий, направленных:

- на насильственное изменение основ консти-туционного строя и нарушение целостности кыр-гызской республики;

- на подрыв безопасности кыргызской республики;

- на захват или присвоение властных полномочий;

- на создание незаконных вооруженных формирований;

- на осуществление террористической дея-тельности;

- на возбуждение расовой, национальной или религиозной розни, а также социальной роз-ни, связанной с насилием или призывами к наси-лию;

- на унижение национального достоинства;- на осуществление массовых беспорядков,

хулиганских действий и актов вандализма по мо-тивам идеологической, политической, расовой, национальной или религиозной ненависти либо вражды, а равно по мотивам ненависти либо враж-ды в отношении какой-либо социальной группы;

- на пропаганду исключительности, превос-ходства либо неполноценности граждан по при-знаку их отношения к религии, социальной, ра-совой, национальной, религиозной или языковой принадлежности.

хотелось бы отметить факт о разностороннем понимании термина экстремизм. так, на западе экстремизмом считают не идеологию, а непосред-ственно действия, подтвержденные какой - либо идеологией, что касается мыслей и идей, какими бы они деструктивными не были, они не запреща-ются до того момента, пока не будут подкреплены деструктивными действиями.

сегодня государственная комиссия по делам религий кыргызской республики для соблюде-ния прав и свобод вероисповедания перед собой ставит цель идти навстречу религиозных органи-заций, обеспечить мир и порядок обществу в об-ласти религий путем достижения толерантности и веротерпимости по отношению друг к другу среди верующих.

государственная политика кыргызской респу-блики в религиозной сфере строится исключитель-но на принципах демократии. так, в соответствии с законом «о свободе вероисповедания и рели-гиозных организациях в кыргызской республике» отношения строятся на следующих принципах: государство способствует установлению отно-шений взаимной терпимости и уважения между гражданами, исповедующими религию и не испо-ведующими ее, между религиозными организаци-ями различных вероисповеданий, а также между их последователями, не допускает религиозного радикализма и экстремизма, действий, направлен-ных на противопоставление и обострение отноше-ний, разжигание религиозной вражды.

ограничение права человека на свободу ве-роисповедания допускается конституцией и зако-нами кыргызской республики лишь в целях обе-спечения свобод и прав других лиц, общественной безопасности и порядка, территориальной целост-ности, защиты конституционного строя. при этом сущность конституционных свобод и прав не мо-жет быть затронута.

в принципе государство должно исходить из тех реалий, которые происходят в стране, и иметь чет-кое видение последующих действий. мы счита-ем, что пока не будет реформирован муфтият, его кадровый состав и не будет проведена реформа религиозного образования, запрет «таблиги джа-маат» был бы нецелесообразен с точки зрения баланса и безопасности в религиозной среде ре-спублики. в данном случае уместно говорить о не-которых изменениях в политике «дааватистов» и более слаженной работе муфтията, государствен-ной комиссии по делам религий с этим течением.

запрет данной организации может вызвать ре-зонанс в обществе и привести к конфликту властей и сторонников данного движения, а также ради-кализировать его сторонников. в результате под-польная деятельность данного направления из-за многочисленности его последователей окажется для нашей страны более проблематичной, чем запрещенная религиозно - экстремистская пар-тия “хизбут тахрир”. учитывая это, считаем необ-ходимым построить взаимоотношения с «таблиги джамаат» на основе регулирования, контроля и содействия в упорядочивании данного движения на территории кр. думк в этом направлении уже был сделан первый шаг, когда совместно с гкдр было разработано и внедрено «положение о да-вате». также известно, что в 2008 году муфтият издал фетву (религиозное установление) об из-


139

менении внешнего вида «дааватистов», согласно которой во внешнем виде представителя «таблиги джамаат» должна присутствовать национальная атрибутика. сегодня со стороны думк необходим контроль соблюдения всех данных положений, а также разработка новых положений, позволяю-щих думк иметь четкое видение о деятельности данного джамаата на территории кр.

отдел даавата думк должен иметь все необ-ходимые данные, такие как: статистика, аналитика, имена всех активных деятелей «таблиги джамаат» и другая информация относительно деятельности «таблиги джамаат» на территории кр, все лидеры «таблиги джамаат» должны вести свою деятель-ность по согласованию и подотчетности данному

отделу. в случае выявления нарушений нацио-нального законодательства адептами «таблиги джамаат» отдел давата думк должен предостав-лять необходимую информацию в соответствую-щие государственные органы.

в целом нужно время для того, чтобы дать окончательную оценку деятельности «таблиги джамаат» в кыргызской республике. для этого нам необходимо собрать максимально исчер-пывающую информацию и факты в отношении деятельности «таблиги джамаат» в Центральной азии. мы верим, что слаженная работа всех ком-петентных органов центрально-азиатских стран создаст условия для регулирования и контроля данного движения.

ОБРАЩЕнИЕ УЧАСТнИКОВ РЕСПУБЛИКАнСКОЙ нАУЧнО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОнФЕРЕнцИИ «ТАБЛИГИ ДжАМАГАТ – ДЕСТРУКТИВнОЕ РЕЛИГИОЗнОЕ ТЕЧЕнИЕ»

конференция «таблиги джамагат» – деструк-тивное религиозное течение», организованная акиматом Жамбылской области и агентством республики казахстан по делам религий, состоя-лась 29 марта 2013 года в селе кордай при участии представителей мусульманского духовенства, на-учного сообщества, общественных объединений и государственных органов, в том числе представи-телей кыргызстана и таджикистана.

участники конференции, обсудив вопросы, касающиеся деятельности миссионерского дви-жения «таблиги джамагат», приняли следующие решения: признать «таблиги джамагат» как де-структивную, антинародную религиозную орга-низацию, в своей деятельности, наносящей ущерб интересам мусульман страны и в целом общества и государства.

организация способствует расслоению обще-ства по признаку религиозной принадлежности, игнорированию ее представителями конституци-онных прав и обязанностей на образование, забо-ту о семье.

призвать участников миссионерского движе-ния «таблиги джамагат» выполнить в полном объ-еме и беспрекословно решение сарыаркинского районного суда города астаны о запрете деятель-ности организации в казахстане.

руководствоваться в следовании вере истин-ными исламскими ценностями, направленными на созидание, развитие и мирное сосуществование человечества.

призвать верующих мусульман не поддаваться идеологическому обману миссионеров «таблиги джамагат».

помнить, что ислам не приемлет деятельно-сти, направленной на ограничение мысли, раз-ума и действий, поддерживает толерантность, мирное сосуществование с представителями других религий.

помнить также, что республика казахстан яв-ляется светским государством, где свобода верои-споведания защищена конституцией, а религи-озная, в том числе миссионерская деятельность осуществляется в рамках, определенных законом «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях».

при этом, не допускается деятельность рели-гиозных объединений, сопряженная с насилием или иным причинением вреда здоровью либо с распадом семьи или прекращением родственных отношений, нанесением ущерба нравственности, нарушением прав и свобод человека и граждани-на, побуждением граждан к отказу от исполнения обязанностей, предусмотренных конституцией и законами республики казахстан.

отсутствие прозрачности в религиозной дея-тельности порицается и признается общественно опасным явлением.

высшей ценностью казахстанского общества в условиях актуализации угроз экстремизма и терроризма, принимая во внимание их внешнее происхождение, является поддержание духовных


140


традиций, в том числе основанных на идеях спод-вижников имама абу ханифы.

рекомендовать духовному управлению му-сульман казахстана усилить пропаганду истинных духовных традиций народа, изобличать в закон-ных формах деструктивные религиозные идеи и идеологии.

участники конференции поддерживают про-работанные инициативы гражданского общества по проведению профессиональной реабилитаци-

онной работы с лицами, вовлеченными в «таблиги джамагат» и другие радикальные группы, а также теми, кто пострадал от их деятельности.

реабилитационная деятельность должна быть частью общегосударственных мер противодей-ствия религиозному экстремизму, поддерживаться государством и проводиться в тесном взаимном контакте с уполномоченным органом в сфере ре-лигиозной политики.


141

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАн – СВЕТСКОЕ ГОСУДАРСТВО: ПОЛИТИКО-ПРАВОВОЙ

АнАЛИЗ

Муканова Назым Айтжановнаглавный эксперт управления по связям с христианскими и другими религиознымиобъединениями дмо адр рк, к.п.н.

под светским государством обычно подразу-мевают государство, в котором последовательно проведено отделение религиозных объединений от государства и существует четкое разграничение сфер их деятельности. ни одна из религий в таком государстве не является государственной или об-щеобязательной и не имеет привилегированного положения по отношению к другим.

светский характер государства - одна из важ-нейших основ конституционного строя республики казахстан.

реализацию принципа светскости в республике казахстан, мы попытаемся рассмотреть посред-ством анализа законодательных норм, регламенти-рующих сферу религии, а также государственной политики при реализации принципа светскости государства.

закон рк «о религиозной деятельности и ре-лигиозных объединениях» в казахстане гласит: «религиозные объединения и граждане республи-ки казахстан, иностранцы и лица без гражданства независимо от отношения к религии равны перед законом» (п. 2 ст. 3). это положение согласуется с нормами конституции республики казахстан: 1. все равны перед законом и судом. 2. никто не мо-жет подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, …отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам (статья 14).

таким образом, установление преимуществ, ограничений или иных форм дискриминации не-допустимо в отношении как граждан, так и религи-озных объединений.

нормы, обеспечивающие гражданское рав-ноправие независимо от отношения к религии предусмотрены в целом ряде законов республики казахстан (п.2 ст. 7 трудового кодекса рк от 15 мая 2007 года, п.1 ст.4 конституционного закона республики казахстан от 28.09.1995 «о выборах в республике казахстан», п. 4. ст. 12 закона рк «о государственной службе» от 23 июля 1999 года).

конституция рк устанавливает: «каждый впра-ве определять и указывать или не указывать свою национальную, партийную и религиозную при-надлежность» (п. 1 ст. 19). из содержания данной статьи следует, что если гражданин или группа граждан не желает сообщать о своем отношении к религии, в том числе при заполнении анкет, све-дений по запросу органа государственной власти, он(они) не может быть принуждаем к ответу на этот вопрос или подвергнут санкциям за отказ от ответа.

однако, если группа граждан представляет до-кументы в государственные органы для регистра-ции их в качестве юридического лица, например, религиозного объединения, то они должны будут предоставить необходимые сведения о своих ре-лигиозных убеждениях. данное требование закре-плено в 4 главе закона рк «о религиозной деятель-ности и религиозных объединениях» в казахстане, регулирующее процессы создания, государствен-ной регистрации, реорганизации и ликвидации религиозных объединений.

закрепленная в пп. 2 п. 8 статьи 4 закона рк «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях» норма: «государство не возлагает на

ПУБЛИКАцИИ СОТРУДнИКОВ АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ


142


религиозные объединения выполнение функций государственных органов» означает недопусти-мость делегирования религиозным организаци-ям функции, которые составляют исключитель-ную прерогативу государства. прежде всего, это осуществление правотворческой деятельности, государственно-властных полномочий, социаль-ных и культурных функции государства.

вместе с тем, абсолютной изоляции религии от государства не может быть. особенно, если это касается проблем культуры и общественной нрав-ственности. к тому же, взаимоотношения между конфессиями могут оказывать влияние на соци-альную стабильность страны [1].

следовательно, необходимо выстраивать такие отношения религии и общества, чтобы религиоз-ные объединения могли реализовывать свои по-зитивные возможности в сферах патриотического воспитания, нравственного возрождения страны, обеспечении духовной безопасности и социаль-ного служения.

в соответствии с пп. 4 п.8 статьи 4 закона рк «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях» в казахстане государство: «способ-ствует установлению отношений взаимной терпи-мости и уважения между гражданами республики казахстан, иностранцами и лицами без граждан-ства, исповедующими религию и не исповедую-щими ее, а также между различными религиозны-ми объединениями».

данная норма осуществляется путем реализа-ции взвешенной и целенаправленной государ-ственной религиозной политики, которая позволя-ет избегать возможных конфликтов и непонимания на религиозной почве в условиях поликонфессио-нального общества.

успех казахстанского опыта межконфессио-нального согласия – результат последовательной государственной политики и искреннего желания лидеров религиозных конфессий укреплять со-трудничество. углублению этого процесса способ-ствуют и лидеры местных религиозных общин, ко-торые регулярно встречаются и ведут дружеский диалог на конференциях, «круглых столах», фору-мах, организуемых государственными органами и неправительственными организациями.

указанные выше нормы обеспечивают реали-зацию принципа отделения религии и религиоз-ных объединений от государства и реализацию конституционного права каждого на свободу со-вести и дополняют собой норму, заложенную в конституции рк: «осуществление права на свобо-ду совести не должно обуславливать или ограни-чивать общечеловеческие и гражданские права и обязанности перед государством» (п.2 ст.22).

в соответствии с пп. 3 п. 8 статьи 4 закона рк «о религиозной деятельности и религиозных объединениях» государство не вмешивается в деятельность религиозных объединений, если де-

ятельность религиозных объединений не противо-речит законам республики казахстан.

под «вмешательством» здесь следует понимать целенаправленное и прямое воздействие, оказа-ние давления на деятельность религиозных объе-динений.

государство, таким образом, признает право религиозных организаций осуществлять свою дея-тельность, направленную на удовлетворение ре-лигиозных потребностей согласно своим религи-озным убеждениям.

вместе с тем, закон рк «о религиозной деятель-ности и религиозных объединениях» в казахстане запрещает деятельность незарегистрированных религиозных объединений, а также религиозных объединений, принуждающих к участию (неуча-стию) в деятельности религиозных объединений, в религиозных обрядах и в обучении религии.

кроме того, на территории государства не до-пускается деятельность религиозных объедине-ний склоняющих к разрушению семьи, нанося-щих ущерб нравственности, здоровью, имуществу граждан, принудительно вовлекающих в свою деятельность граждан и (или) препятствующих в выходе из религиозного объединения, в том числе путем применения насилия или угрозы его при-менения, использования зависимого положения, либо путем обмана (пп. 11, 12, 13, 14 ст. 3).

согласно закону рк «о религиозной деятель-ности и религиозных объединениях» в казахстане государство вправе вмешаться в деятельность ре-лигиозных объединений, также при нарушении ими требований, регулирующих процесс распро-странения религиозной продукции. подобные действия запрещаются во всех общественных ме-стах, за исключением специальных стационарных помещений, установленных местными исполни-тельными органами областей, городов республи-канского значения и столицы (п.2 ст.9).

в законе рк «о свободе вероисповедания и ре-лигиозных объединениях» от 1992 года вышеука-занных запретительных норм не было. включение их в текст нового закона рк «о религиозной дея-тельности и религиозных объединениях» вызвано необходимостью защиты прав и свобод граждан и сохранения общественной безопасности при нарушении религиозными объединениями казах-станского законодательства.

в первую очередь, эти нормы позволяют огра-ничить деятельность некоторых нетрадиционных религиозных объединений, псевдорелигиозных и окультно-мистических организаций, навязы-вающих в разных местах свою религиозную ли-тературу, использующих деструктивные методы, включающие жесткую регламентацию всех сторон жизни своих адептов, вплоть до контролирования сознания. материалы о противоправной деятель-ности подобных организации, посягательствах на личность, семью, права и свободы граждан, нанесение ущерба нравственности, здоровью и


143

имуществу не раз освещались на страницах отече-ственных сми [2].

таким образом, необходимость профилактики противоправных действий дает основание госу-дарству требовать максимальной прозрачности жизнедеятельности религиозных объединений.

на наш взгляд, быстрорастущее количество так называемых псевдорелигиозных организаций стало одной из причин включения в закон новых поло-жений, регулирующих процесс регистрации рели-гиозных объединений. это требования о представ-лении в регистрирующий орган, кроме основных учредительных документов, сведений об основах вероучения и соответствующей ему практики, в том числе об истории возникновения конфессии и дан-ного религиозного объединения, формах и методах его деятельности (пп. 5 п.3 ст. 15 закона).

при этом, решение о государственной регистра-ции или об отказе в государственной регистрации религиозного объединения будет приниматься по результатам проверки представленных докумен-тов на соответствие законодательству, проведен-ной религиоведческой экспертизы, проверки спи-ска граждан-инициаторов создания религиозного объединения (п. 10 статьи 15 закона).

в данном случае, доскональное изучение экс-пертами вероучения, деятельности организации, которая решила заявить о себе как о религиозной, позволит предотвратить появление и деятельность деструктивных религиозных объединений, ограни-чивающих и нарушающих права граждан.

согласно ст. 24 закона рк «о религиозной дея-тельности и религиозных объединениях» рели-гиозные объединения обязаны в течение одного года со дня введения в действие закона внести соответствующие изменения в свои учредитель-ные документы в соответствии с требованиями закона. по истечении указанного срока религиоз-ные объединения, не приведшие свои учредитель-ные документы в соответствие с требованиями закона, ликвидируются в судебном порядке.

информация о прохождении регистрации ре-лигиозными объединениями, как и факты нару-шения закона не должны скрываться от широкой общественности вне зависимости от того, к какой из конфессий они относятся. однако официальная информация подобного характера должна быть опубликована лишь после установления фактов или судебного решения. это поможет исключить нездоровый ажиотаж, способствовать снижению межконфессиональной конфронтации, преодоле-нию налета сенсационности, нагнетания подозри-тельности в отношении религиозных объединений.

реализация принципа светскости казахстана за-креплена посредством ряда других запретитель-ных норм, одним из которых является п. 3. ст.7 закона рк «о религиозной деятельности и рели-гиозных объединениях». согласно данной норме: «не допускается проведение (совершение) богос-лужений, религиозных обрядов, церемоний и (или)

собраний, а также осуществление миссионерской деятельности на территории и в зданиях:

1) государственных органов, организаций; 2) вооруженных сил, других войск и воинских фор-мирований, судебных и правоохранительных ор-ганов, других служб, связанных с обеспечением общественной безопасности, защитой жизни и здоровья физических лиц; 3) организаций обра-зования, за исключением духовных (религиозных) организаций образования».

запрет на проведение (совершение) богослу-жений, религиозных обрядов, церемоний и (или) собраний, а также осуществление миссионерской деятельности на территории и в зданиях органи-заций образования, за исключением духовных (религиозных) организаций основан на том, что система образования и воспитания в казахстане носит светский характер, и, за исключением ду-ховных (религиозных) организаций образования, отделена от религии и религиозных объединений.

запрет на сопровождение деятельности госу-дарственных органов совершением богослуже-ний, публичными религиозными обрядами и це-ремониями, обусловлен целым рядом факторов, и, в первую очередь, необходимостью соблюдения требований, установленных в законе рк «о госу-дарственной службе» от 23 июля 1999 года, соглас-но которому: «государственные служащие обяза-ны соблюдать конституцию и законодательство республики казахстан» (пп.1 п.1 ст. 9).

основное проявление светского характера го-сударства казахстан о том, что государство отде-лено от религии и религиозных объединений, за-фиксировано как в конституции, так и в законе рк «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях».

в данном конкретном случае, речь идет о не-правомерности привнесения в деятельность госу-дарственных органов чьих-либо личных религиоз-ных убеждений и пристрастий.

кроме того совершение таких обрядов и це-ремоний неизбежно будет восприниматься насе-лением в качестве знака признания особого при-вилегированного положения соответствующей конфессии, вызывая негативную реакцию у граж-дан, принадлежащих к другим вероисповеданиям.

кроме того, совершение богослужений, пу-бличных религиозных обрядов и церемонии в административных учреждениях фактически вы-нуждает как работающих в них госслужащих, так и посетителей быть их участниками [3]. это вступает в противоречие с запретом принуждать кого-либо к участию в богослужениях, других религиозных обрядах и церемониях.

подобные ограничения содержатся в кодек-се чести государственных служащих рк (правила служебной этики государственных служащих).

так в пункте 7 главы 2 общие правила пове-дения государственных служащих установлено, что «государственные служащие не должны ис-


144


пользовать служебное положение и связанные с ними возможности в интересах общественных и религиозных объединений, других некоммерче-ских организаций, в том числе для пропаганды своего отношения к ним. государственные слу-жащие, занимающие руководящие должности, не могут принуждать подчиненных работников к участию в деятельности общественных и религи-озных объединений, других некоммерческих ор-ганизаций».

относительно запрета на совершение богос-лужений, публичных религиозных обрядов и це-ремонии на территории и в зданиях вооружен-ных сил, других войск и воинских формирований, судебных и правоохранительных органов, других служб, связанных с обеспечением общественной безопасности, защитой жизни и здоровья физи-ческих лиц.

следует отметить, что указанный запрет затра-гивает верующих военнослужащих, так как они прежде всего, как граждане должны выполнять свою конституционную обязанность и священный долг защиты республики казахстан. вместе с тем, возникают вопросы по реализации верующими военнослужащими конституционного права на свободу совести (п.1 ст.22).

данное положение закона, на наш взгляд, с одной стороны связан с тем, что конфессиональ-ное многообразие казахстанских верующих во-еннослужащих создает трудности в обеспечении равных условий для удовлетворения их религиоз-ных потребностей.

с другой стороны, в условиях, когда в погра-ничных с нашей страной государствах имеются очаги конфликтов, а на территории нашей страны появились реальные угрозы распространения ре-лигиозного экстремизма и проявлений террориз-ма, представители силовых и правоохранительных структур, должны внимательно относиться к рели-гиозному фактору и не подчеркивать своей при-верженности той или иной религии.

конечно же, в рамках одной статьи трудно рас-смотреть все значимые вопросы, имеющиеся в государственно-конфессиональных отношениях, но необходимо работать над их разрешением, своевременно решать зарождающиеся проблемы. таковы условия сохранения светскости казахста-на, благодаря которой религиозные объединения не находятся в конфронтации с государственной властью и функционируют, руководствуясь прин-ципом партнерства, взаимного уважения и невме-шательства во внутренние дела друг друга.

«УКРЕПИТЬ ЕДИнСТВО»

Рахимжанов Ержан Мелсович директор департамента по делам религий павлодарской области

государственными органами павлодарской об-ласти накоплен большой опыт взаимодействия с религиозными объединениями.

об успехах региональных властей в сфере до-стижения межконфессионального согласия наш разговор с директором департамента по делам религий павлодарской области ержаном рахим-жановым.

- Ержан Мэлсович, подведите, пожалуйста, итоги регистрации религиозных объединений области?

- в павлодарской области согласно закону рк «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях» прошли процедуру перерегистрации 133 религиозных объединений. из 148, состояв-ших на регистрации в органах юстиции, подали


145

учредительные документы на перерегистрацию - 124, в том числе 34 юридических лица и 90 филиа-лов, из которых 87 - мусульманские мечети в ста-тусе филиалов духовного управления мусульман казахстана. прошли перерегистрацию и получили соответствующие свидетельства 123 объединения, в том числе 87 - мусульманских, 14 - православ-ных, 20 - протестантских, одно - нетрадиционное (общество сознания кришны), одно - иудейское. отказано в регистрации только одному объеди-нению - экибастузской «христианской пресвите-рианской церкви «салем» из-за недостоверности списка граждан-инициаторов. восемь католиче-ских объединений проходят процедуру перереги-страции на основе соглашения между республи-кой казахстан и святым престолом (ватиканом) о взаимоотношениях от 1998 года, ратифицирован-ным 19 октября 2012 года.

следует отметить, что процесс перерегистра-ции проходил организованно, в спокойной об-становке, без критики со стороны представите-лей конфессий в адрес органов государственного управления.

- В ноябре прошлого года Президент призвал молодежь страны отказаться от ношения араб-ской одежды. Как у нас в регионе обстоят дела в этой сфере?

- глава государства не раз говорил, что мы должны держаться подальше от чуждых наше-му менталитету проявлений, поскольку они будут тянуть нас к средневековью. в регионе были слу-чаи облачения в хиджабы учащихся школ. управ-ление образования области совместно с заин-тересованными органами ведет планомерную и индивидуальную работу по каждому такому факту.

- В конце прошлого года в областях стали создаваться центры помощи пострадавшим от деструктивных религиозных сект. Каковы их за-дачи?

- постановлением акимата павлодарской обла-сти от 4 октября 2012 года создан Центр «анали-за и развития межконфессиональных отношений» при управлении внутренней политики. опыт его создания уникален, потому что раньше помощь лицам, пострадавшим от воздействия деструктив-ных культов, оказывали общественные объедине-ния. теперь такую работу будет вести этот центр. он будет изучать религиозные процессы в регио-не, заниматься предотвращением проникновения в общество нетрадиционных религиозных тече-ний, оказывать консультационную и методическую помощь общественным объединениям, государ-ственным органам и сми, проводить социологи-ческие исследования для выявления негативных тенденций, способных вызвать нестабильность. при центре будет функционировать телефон дове-рия, по которому квалифицированную консульта-цию будут давать психологи, юристы. сюда могут обратиться родственники и близкие лиц, постра-давших от деструктивных культов. также планиру-

ется трансляция социальных роликов в сми, из-дание информационных материалов по вопросам религии. кадровый состав центра сформирован из числа ученых-религиоведов, социологов, психо-логов, философов, юристов.

- Не секрет, что деструктивные секты для проведения в общество своих идей активно ис-пользуют специальную религиозную литературу. Контролируются ли магазины региона на пред-мет продажи таких запрещенных изданий?

- акиматом области принято постановление об утверждении 27 специальных стационарных по-мещений по реализации религиозной литературы, иных информационных материалов религиозного содержания, предметов религиозного назначения. на основании этого документа органами исполни-тельной власти во взаимодействии с правоохра-нительными структурами проводится проверка торговых объектов по соблюдению норм закона «о религиозной деятельности и религиозных объ-единениях» в целях упорядочения распростране-ния религиозной литературы.

- Средства массовой информации играют большую роль в пропаганде идей межконфессио-нального согласия. Как используется их потенци-ал в регионе?

- сми области выпускают передачи и публи-кации, ориентированные на религиоведческое просвещение населения и утверждение тради-ций толерантности. так, на областном телеканале «казахстан-павлодар» регулярно выходит в эфир передача «айтарым бар». на областном телеви-дении транслируются телепередачи, служащие сохранению межконфессионального и межэтни-ческого согласия и противодействующие распро-странению радикальной идеологии среди насе-ления. так, на телеканале «казахстан-павлодар» в конце прошлого года вышла в эфир передача «Жұма ақшамы» на тему «ислам діні қандай дін?» с участием батырбека убаева, наиб имама Цен-тральной мечети машхур Жусупа.

на областном радио регулярно выходит пере-дача «мир конфессий» на казахском и русском языках. передачи, посвященные вопросам укре-пления межрелигиозного согласия, сохранения и пропаганды национальных и духовных традиций казахстанского общества, разъяснению опасно-сти радикальных религиозных воззрений выходят дважды в месяц по заказу управления внутрен-ней политики области. с августа прошлого года на местном телеканале «ирбис тв» вышли в эфир две передачи новой телепрограммы «иман нұры» с участием представителей областной мечети, где затрагивались вопросы воспитания верующих и молодежи в рамках традиционного ислама. эта программа также создана по заказу управления внутренней политики.

Газета «Юридическая газета», 29 января 2013 года


146


ХРОнИКА СОБЫТИЙ АГЕнТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАн ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

11 января т.г. состоялась встреча Председателя Агентства по делам религий Кайрата Лама Шариф с членами Клуба глав-ных редакторов Казахстана.

Встреча проходила в теплой дружеской атмосфере, позволяющей открыто гово-рить о многих проблемных вопросах. В ходе встречи особое внимание было уделено про-шедшей в прошлом году перерегистрации религиозных объединений и взаимодействию государственных органов, религиозных объ- единений и СМИ.Оживленное обсуждение вызвала тема фи-нансовой прозрачности деятельности религиозных объединений. Осознавая важность работы в этом направлении, участники Клуба полностью поддержали инициативы Агентства по совершенствованию этой сферы. Активный обмен мнениями состоялся по вопросам религиозной грамотности населения и ситуации среди верующей молодежи.

Еще одним важным аспектом прошедшей встречи стало решение об укреплении специализированно-го журналистского пула по вопросам освещения религиозной тематики.

25 января 2013 года в здании Дома министерств состоя-лось очередное заседание Совета по связям с религиозными объединениями при Правительстве Республики Казахстан.

В заседании Совета приняли участие депутаты Сената Парламента, руководители религиозных объединений, пред-ставители Администрации Президента и Канцелярии Премьер-Министра, Министерства юстиции и других госу-дарственных органов, заместители акимов Актюбинской, Атырауской, Западно-Казахстанской и Мангистауской обла-стей, ученые и общественные деятели.

На заседании были заслушаны отчеты заместителей акимов Актюбинской, Атырауской, Западно-Казахстанской и Мангистауской областей о деятельности региональных советов за 2012 год, эффективности выполнения задач по изучению и анализу религи-озной ситуации, о мерах по совершенствованию информационно-пропагандистской работы по вопро-сам обеспечения межконфессионального согласия и профилактики религиозного экстремизма в регио-нах республики, а также утвержден План работы Совета по связям с религиозными объединениями при Правительстве Республики Казахстан на 2013 год.

Ответственный секретарь Агентства Республики Казахстан по делам религий М.Мурзалин с 7-8 февраля т.г. в составе республиканской информацинно-пропагандистской группы по пропаганде и разъяснению

Послания Главы государства «Стратегия Казахстан – 2050: новый по-литический курс состоявшегося государства» провел встречи с жите-лями сельских округов «Касым Кайсенов», «Асубулак» и «Белая Гора» Улан-ского района Восточно-Казахстанской области. В своих выступлениях М.Мурзалин озвучивал приоритетные и стратегические направления Послания Главы государства, актуальные вопросы сферы государственно-конфессиональных отношений и ответил на все интересующие вопросы жителей района.


147

7-8 февраля т.г. в рамках республиканской ИПГ, соз-данной с целью разъяснения Послания Президента Н.А.Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан – 2050»: новый политический курс состо-явшегося государства», заместителем Председателя Агентства РК по делам религий Г.Шойкиным проведены 4 встречи с различными категориями граждан Кербулак-ского района и г.Капчагай Алматинской области. В целом на встречах приняли участие 502 человека.

В ходе встречи был озвучен доклад о содержании, целях, задачах Послания Главы государства, а также во-просах повышения религиозной грамотности населения, изложенных в Послании.

12 февраля т.г. Председатель Агентства РК по делам религий Кайрат Лама Шариф встретился с Чрезвычайным и Полномочным Послом Малайзии в Казахстане Дато Ахмадом Расиди Хазизи.

В ходе беседы, прошедшей в теплой дружеской обстановке, Пред-седатель Агентства ознакомил собеседника с текущей религиозной ситуацией в Казахстане. Состоялся также полезный обмен мнениями о перспективах дальнейшего двустороннего сотрудничества в сфере религии.

5 февраля 2013 года в Национальной академиче-ской библиотеке Республики Казахстан ОФ «Астана Центр Консалтинг» при технической поддержке По-сольства Великобритании в Казахстане, а также с уча-стием Агентства РК по делам религий провели круглый стол на тему: «Укрепление свободы вероисповедания в Казахстане: теория и практика».

В мероприятии приняли участие эксперты в сфере религии, представители научного сообщества, неправи-тельственных организаций, некоторых международных организаций и дипломатических миссий в РК. Круглый стол был посвящен презентации и обсуждению итогов реализации в Казахстане проекта «Укрепление свободы вероисповедания в Казахстане», реализованного Общественным Фондом «Астана Центр Консалтинг» по заказу Посольства Великобритании в Казахстане.

18 февраля Председатель Агентства по делам религий Кайрат Лама Шариф провел встре-чу с послами стран СНГ, в ходе которой стороны обсудили организационные вопросы по подготов-ке международной конференции «Роль религий в странах СНГ», запланированной на 13 июня с.г. в Астане.

Актуальность организации и проведения меж-дународной конференции «Роль религий в стра-нах СНГ» обусловлена также тем, что за послед-ние двадцать лет роль религии и религиозных объединений как в жизни Казахстана, так и в других странах СНГ существенно возросла. Значительно расширился спектр взаимоотноше-ний религиозных объединений с государством.


148


19 февраля Глава государства Нурсултан Назарбаев провел встречу с представителями Духовного управления мусульман Казахстана.

Во встрече приняли участие Государственный секретарь Марат Тажин, Руководитель Администрации Президента Карим Масимов, заместитель Руководителя Администрации Президента Баглан Майлыбаев, Председатель Агентства по делам религий Кайрат Лама Шариф, Муфтий, Председатель Духовного управления мусульман Казахстана Ержан Маямеров, а также уполномоченные имамы областей.

Нурсултан Назарбаев призвал новое руководство ДУМК укреплять традиции взаимопонимания, толерантности и веротерпимости совместно с другими религиозными объединениями. Кроме того, он отметил, что необходимо и дальше продолжать работу по укреплению межэтнического и межконфес-сионального согласия. Представителям Духовного управления следует повышать свою грамотность не только в религиозной сфере, но и в других важных направлениях деятельности.

2-14 марта т.г. состоялся рабочий визит Председателя Агентства РК по делам религий Кайрата Лама Шариф в Малайзию, в рамках кото-рого он провел встречу с Министром по религиоз-ным вопросам при Правительстве Малайзии Дато Джамилем Бахаром.

Во время беседы Кайрат Лама Шариф отме-тил, что с момента обретения независимости в нашей стране под руководством Президента Н.А.Назарбаева проводится взвешенная политика в сфере межконфессиональных и межэтнических отношений. С этой целью на протяжении двух лет активно функционирует Агентство по делам религий, призванное наладить тесный диалог с религиозными объединениями, сохраняя при этом принцип равенства всех конфессий.

В свою очередь малайзийский Министр проин-формировал, что по религиозным убеждениям 62% населения страны исповедует ислам, 20% – буд-дизм, 6% – индуизм. С целью своевременного ин-формирования Правительства Малайзии о меж-религиозной ситуации и выработки рекомендаций по решению возникающих религиозных проблем с 2010 года в стране действует Комитет по содей-

ствию установления взаимопонимания и гармонии между религиозными последователями Малайзии.

В ходе беседы Кайрат Лама Шариф сообщил со-беседнику о том, что в Казахстане существует национальная идея, привлекшая огромное внима-ние мировой общественности – глобальная ини-циатива Президента Н.А.Назарбаева о проведе-нии один раз в три года в Астане Съезда лидеров мировых и традиционных религий. В этом году Астанинскому религиозному Саммиту исполня-ется 10 лет. За этот период Съезд прошел свой путь становления и развития в качестве эффек-тивной межрелигиозной диалоговой площадки. В рамках этой знаменательной даты в сентябре 2013 года в Астане пройдет юбилейное заседание Секретариата Съезда и Международная научно-практическая конференция. Пользуясь благопри-ятной возможностью Кайрат Лама Шариф при-гласил своего малайзийского коллегу принять участие в этих юбилейных торжествах в каче-стве Почетного гостя. Приглашение было приня-то с благодарностью.

В Куала-Лумпуре Председатель АДР РК также встретился с Ректором Малайзийского между-народного исламского университета госпожой Залеха Камаруддин. Кайрат Лама Шариф в каче-стве сопредседателя Попечительского совета Казахско-египетского исламского университета «Нур» в Алматы предложил установить прямые контакты между двумя теологическими ВУЗами путем подписания соглашения о научном сотруд-ничестве.

Кроме того, Председатель Агентства при-нял участие в Третьей ежегодной международной конференции, посвященной Корану. На форуме, ор-ганизованной Центром исследований Корана при Малайском университете, были представлены на-учные работы, затрагивающие многие аспекты исследований, толкования изучения божественной


149

природы Корана, а также достижений науки и тех-нологий, которые могут быть так или иначе по-ставлены на службу изучения Корана. Данная кон-ференция также выступила в качестве площадки для научных дискуссий, обмена идеями и опытом в решении актуальных проблем.

В своем выступлении Кайрат Лама Шариф отметил, что «ислам как религия со времени своего проявления был построен на легкости. Пророк Мухаммед сказал: «Религия – легкость. Самая любимая религия у Всевышнего Аллаха – толерантная ханафия». Толерантность, лег-кость, простота и милосердие соответствует универсальности ислама. С распространением священного Корана в Центральной Азии наша земля и ее народы пережили эпоху научного подъ-ема и возрождения, эпоху расцвета не только богословских наук, но и всех отраслей гумани-тарных и естественных наук, таких как логика,

лингвистика, поэзия, философия, алгебра, гео-метрия, медицина, физика, химия и астрономия. На основе исторического выбора наших предков в эти дни более 70% населения многонациального и поликонфессионального Казахстана являются мусульманами. Даже в суровое советское время дух священного Корана, безмолвно хранимый в сердцах казахов, дарил надежду на историческое возрождение народа, 70 лет наслаждавшегося коммунистическим атеизмом не смогли затмить в сердцах людей нашей страны тяги к истине и свету Корана. На сегодняшний день растет коли-чество научных и творческих трудов по переводу смыслов священных текстов на казахский язык».

В завершение своей поездки в Малайзию Председатель Агентства посетил офис «Та-бунг Хаджи» и ознакомился с передовым опытом Правительства Малайзии по организации паломничества мусульман в Мекку.

Председатель Сената Парламента РК Кайрат Мами провел ряд встреч в рамках V Глобального форума Альянса цивилизаций ООН в Вене.

На встрече с Федераль-ным президентом Австрии Хайнцом Фишером, а также вице-канцлером – министром по европейским и междуна-родным делам этой страны Михаелем Шпинделеггером обсуждены актуальные во-просы двустороннего взаимо-действия, ход реализации до-говоренностей, достигнутых во время официального визи-та Президента Казахстана в Вену в октябре 2012 года.

Вопросы взаимодействия между Альянсом и Съездом лидеров мировых и традиционных религий рас-смотрены в ходе встречи с вновь назначенным верховным представителем генерального секретаря ООН по Альянсу цивилизаций Нассиром Абдулазизом аль Нассером. Как член «Группы друзей» Альянса цивилизаций Казахстан придает большое значение его деятельности на международной арене и всецело поддерживает проекты, способствующие преодолению межкультурных, межэтнических и межрелигиоз-ных противоречий, отметил спикер Сената.

На полях форума К. Мами также провел беседы с Эмиром Катара шейхом Хамадом бин Халифой Аль-Тани, Президентом Македонии Георге Ивановым и генеральным директором ЮНЕСКО Ириной Боковой.

Также глава казахстанской делегации выступил перед членами Австрийско-казахстанского обще-ства, представителями общественно-политических, деловых кругов и СМИ Австрии, рассказав о со-временном этапе развития Казахстана, основных направлениях Стратегии «Казахстан-2050», продви-жении международных инициатив Президента Н. Назарбаева. Спикер проинформировал аудиторию об инвестиционных возможностях, связанных с модернизацией казахстанской экономики, перспективами развития альтернативной энергетики и проведением в Астане выставки «ЭКСПО-2017». Он призвал заинтересованные австрийские круги к активному участию в интернет-платформе G-Global и про-екте АТОМ.

В рамках мероприятия была развернута фотовыставка, посвященная 10-летию работы Съезда лидеров мировых и традиционных религий.


150

28 марта т.г. в г.Дели (Индия) в рамках ме-роприятий по празднованию 10-летия Первого Съезда лидеров мировых и традиционных религий казахстанская делегация во главе с депутатом Сената Парламента РК Б. Жылкышиевым провела круглый стол на тему «Роль Съезда лидеров миро-вых и традиционных религий в продвижении меж-религиозного и межконфессионального согласия» и фотовыставку посвященную 10-летию Съезда.

В работе круглого стола приняли участие От-ветственный секретарь АДР РК М.Мурзалин и начальник отдела мо-ниторинга СМИ МЦКР Ж.Жаркымбеков.

В мероприятии приня-ло участие около 50 пред-ставителей индуизма, ислама, зороастризма, сикхизма, джайнизма и других религий.

В своем приветствен-ном выступлении глава казахстанской делегации Б.Жылкышиев рассказал о казахстанском опыте межконфессионального согласия, роли Съезда в продвижении глобального диалога.

Участники встречи высоко оценили значи-мый вклад Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева в укрепление глобального межрелиги-озного диалога. По словам выступающих, на се-годня Астанинский Съезд состоялся в качестве действенной диалоговой площадки, объединяю-щей мировые и традиционные религии на пути укрепления мира.

Также в рамках визита состоялись двухсторон-ние встречи казахстанской делигации с главами основных религий Индии и партнерами Съезда, в том числе с Председателем института по ис-следованию индологии и межрелигиозного диало-га Самиром Сомайя, Президентом мусульманской организации «Джамаату-Шабабе-Ислам» Салма-ном Ан-Надви и Президентом всемирного совета культурного наследия Заратуштры Хом Дхалла, которые были приглашены в качестве почетных

гостей на Международную научно-практическую конференцию, запланированную в сентябре теку-щего года в г.Астане.

За активную работу и значительный вклад в продвижение межрелигиозного диалога были вручены государственные награды Республики Казахстан: орден «Достык» II степени – С.аль-Надви и медаль «Шапагат» – Х.Дхалла, кроме того, благодарственное письмо от имени Руководителя Секретариата Съезда было вручено К.Ачария.

«Этникалық, мәдени және діни әралуандыққа қарамастан, елімізде бейбітшілік пен саяси тұрақтылықты сақтадық. Қазақстан 140 этнос пен 17 конфессияның өкілдері үшін туған шаңырағына айналды. Азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім – біздің басты құндылығымыз. Көпұлтты еліміздегі татулық пен келісім, мәдениеттер мен діндердің үндесуі әлемдік эталон ретінде танылған. Қазақстан

жаһандық конфессияаралық үнқатысу орталығына айналды».Н.Ә. Назарбаев

«Несмотря на этническое, культурное и религиозное многообразие, мы сохранили в стране мир и политическую стабильность. Казахстан стал родным домом для

представителей 140 этносов и 17 конфессий. Гражданский мир и межнациональное согласие – наша главная ценность. Мир и согласие, диалог культур и религий в нашей

многонациональной стране справедливо признаны мировым эталоном. Казахстан превратился в центр глобального межконфессионального диалога».

Н.А. НАзАрбАев

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДІН ІСТЕРІ АГЕНТТІГІ · АГЕНТСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

1 (24) 2013

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДІН ІСТЕРІ АГЕНТТІГІНІң БАСЫП ШЫҒАРЫЛУЫ

ИЗДАНИЕ АГЕНТСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ

Documents

1 (24) 2013dinvko.gov.kz/files/4.pdf · 2018-07-10 · 1 (24) 2013 Қазақстан Республикасы дін істері агенттігінің басылымы 2008 жылдан