1. 4. Transmisioni sinaptik

Transmisioni sinaptik

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 1

Indet

e nga

cmue

shme

Objektivat mësimore:Objektivat mësimore:Studentet duhet të jenë në gjendje të:j gj j

Përshkruajnë strukturën e sinapsës

Përshkruajnë mekanizmin e transmisionit sinaptikPërshkruajnë mekanizmin e transmisionit sinaptik

◦ Receptorët jonotropikë dhe transmisionin sinaptik të shpejtë

◦ Receptorët metabotropikë dhe transmisioni sinaptik të ngadalshëm

◦ Postpotencialin sinaptik ekscitator (PPSE) dhepotencialinp p ( ) ppostsinaptik inhibitor (PPSI)

Sqarojnë shumimin kohor dhe shumimin hapësinorSqarojnë shumimin kohor dhe shumimin hapësinor

◦ integrimin dhe ngacmueshmërinëDr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 2

Indet

e nga

cmue

shme

Përse duhet t’i mësojmë sinapsat?

Çrregullimi i funksionit të sinapsave shkakton: Ç g p◦ Sëmundjen e Parkinsonit◦ Epilepsinë◦ Depresionin◦ ShizofreninëKëto sëmundje shkaktohen si pasojë e faktorëve:◦ gjenetikë◦ të ambientit◦ dëmtimit

ë d i it j të d jtë të b◦ përdorimit jo të drejtë të barnaveKur dihet mekanizmi i sëmundjes ⇒ mundësohettrajtimi adekuattrajtimi adekuat


Indet

e nga

cmue

shme

Çka është sinapsa?

Eshtë lidhje e cila mundëson bartjen eEshtë lidhje e cila mundëson bartjen e informatës nga një neuron në:◦ Neuronin tjetërNeuronin tjetër◦ Qelizën muskulareNeuroni presinaptik e përcjell impulsin nëNeuroni presinaptik – e përcjell impulsin në drejtim të sinapsësNeuroni postsinaptik e përcjell impulsin ngaNeuroni postsinaptik – e përcjell impulsin nga sinapsa


Indet

e nga

cmue

shme

Funksioni i sinapsësFunksioni i sinapsës

Në i i f t h t ë f ë të t i liNë sinapsa informata pranohet në formë të potencialitë aksionit

Sinapsat mundësojnë:• Kalimin e thjeshtë të informatës së pranuar në

i tj tëneuronin tjetër• Bllokimin e bartjes së informatës në neuronin tjetër• Ndryshimin e infotmatës nga një impuls në impulse• Ndryshimin e infotmatës nga një impuls në impulse

të përsëritura• Integrimin (bashkimin) e informatave nga neuronetg ( ) g

tjera


Indet

e nga

cmue

shme

Llojet e sinapsave sipas lokalizimit


Indet

e nga

cmue

shme

Përcjellja e potencialit të aksionit në sinapsa bëhetnë një drejtimnë një drejtim

Percjellja ortodromike

Përcjellja antidromikePërcjellja antidromike xx

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 7xIndet

e nga

cmue

shme

Ll j t i i ë ë ëLlojet e sinapsave sipas mënyrës së bartjes së impulsitj p

Sinapsat elektrikeSinapsat kimikeSinapsat kimike


Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat elektrikeSinapsat elektrike

• Në SNQ gjenden më rrallë se sinapsat kimike• Neuronet komunikojnë njëri me tjetrin në

mënyrë direkte përmes lidhjeve komunikuese “gap junction”

• Kalimi i joneve prej një neuroni në neuronin j p j jtjetër


Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat elektrikeSinapsat elektrike - vazhdim


Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat kimikeSinapsat kimike

Janë të specializuara për lirimin dhe lidhjen eJanë të specializuara për lirimin dhe lidhjen e neurotransmiterëvePërbëhen prej tri pjesëve:Përbëhen prej tri pjesëve: ◦ Mbaresës terminale të neuronit presinaptik◦ Hapësirës sinaptike◦ Hapësirës sinaptike ◦ Pjesës receptore në neuronin postsinaptik


Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat kimikeSinapsat kimike


Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat kimikeMbMbaresaterminale

Membrana presinaptike

Vezikulat ReceptorëtAksoni Vezikulat

sinaptike postsinaptikë

Membranat i tik

Kanalet me dyerpostsinaptike

yvoltazhe për Ca2+

Hapesira


Neuronipresinaptik

Neuroni postsinaptik

Hapesirasinaptike (50 nm)Ind

et e n

gacm

uesh

me

Funksioni sinaptik: ndodhitë pre-sinaptike

Ndodhitëpost-sinaptike

Ca2+


Indet

e nga

cmue

shme

Transmisioni sinaptik - Ndryshimet në neuroninpostsinaptik

Transmisioni sinaptik i shpejtë - NdryshimetTransmisioni sinaptik i shpejtë - Ndryshimet jonotropike –◦ hapja e kanaleve jonikehapja e kanaleve jonike◦ kanalet me dyer kimike

Transmisioni sinaptik i ngadalshëm - Ndryshimet metabotropikemetabotropike ◦ aktivizimi i proteinës G dhe mesengjerit të dytë –

kontrolli i kanalit jonikkontrolli i kanalit jonik◦ receptorët metabotropikë


Indet

e nga

cmue

shme

Transmisioni sinaptik i shpejtë:Ndryshimet jonotropike ekcitatore

Kanali iK+ në qetësi Kanali me dyer

ki ikkimike

Jashtë

Membrana postsinaptike

Jashtë

Brenda

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 16Na+ K+ Neurotransmiteri ekscitues p.sh. glutamatiInd

et e n

gacm

uesh

me

Karakteristikat e sinapsave të shpejta ekscitatore

• Ndryshimet jonotropike• Ndryshimet jonotropike

• Kanalet jo specifike me dyer kimike

• Pasojë kryesisht e hyrjes së joneve të Na

• Depolarizim i membranës së qelizës postsinaptike

• Dyert hapen si pasojë e lidhjes së neurotransmiterëve

• Në SNQ: aminoacidi glutamat (Glu) receptorët• Në SNQ: aminoacidi glutamat (Glu) - receptorët glutaminergjikë

Në SNP tilk li (ACh) t ët k li jikë• Në SNP: acetilkolina (ACh) – receptorët kolinergjikë


Indet

e nga

cmue

shme

Ndryshimet ekscitatore në neuronin postsinaptik (PPSE)(PPSE)

-54-54-54-54

Potenciali postsinaptik ekcitator ose PPSE

58

54V) 58

54V) 58

54V) 58

54V) -58

tent

ial (

mV -58

tent

ial (

mV -58

tent

ial (

mV -58

tent

ial (

mV

-62

mbr

ane

pot

-62

mbr

ane

pot

-62

mbr

ane

pot

-62

mbr

ane

pot

Shumimi kohor

-66Mem -66Mem -66Mem -66Mem

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-70

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-70

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-70

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-70

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 18Ngacmimi ekcitues Potenciali membranor

Time (ms)Time (ms)Time (ms)Time (ms)Indet

e nga

cmue

shme

Ndryshimet ekcitatore në neuronin postsinaptik (PPSE) - vazhdim

505050

25

50V)

25

50V)

25

50V)

0

tent

ial (

mV

0

tent

ial (

mV

0

tent

ial (

mV

-25

mbr

ane

pot

-25

mbr

ane

pot

-25

mbr

ane

pot

-50Mem

-50Mem

-50Mem Potenciali pragor

0 2 4 6 8 10-75

0 2 4 6 8 10-75

0 2 4 6 8 10-75

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 19Ngacmimi ekcitues Potenciali membranor

Time (ms)Time (ms)Time (ms)Indet

e nga

cmue

shme

Me qindra vezikula

1 EPSP1 EPSP

Me mijëra kanale1 PA

Ca2+ Me miliona molekula të neurotransmiterëve


Indet

e nga

cmue

shme

Ndryshimet inhibitore në neuronin postsinaptik (PPSI)

I hibit t ti t ti l IPSP-58-58 58-58 Inhibitory post-synaptic potential or IPSP

62

58V) 62

58V)

-58V)62

58

-62

tent

ial (

mV -62

tent

ial (

mV

-62

entia

l (m

V)-62

-66

mbr

ane

pot

-66

mbr

ane

pot

-66

bran

e po

te-66

-70Mem -70Mem

-70Mem

b

-70

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-74

0.00 5.00 10.00 15.00 20.00-74

0.00 5.00 10.00 15.00 20.-740.00 5.00 10.00 15.00 20.00

-74

Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 21Ngacmimi inhibitor Potenciali membranor

Time (ms)Time (ms)Time (ms)Indet

e nga

cmue

shme

Karakteristikat e sinapsave inhibitoreKarakteristikat e sinapsave inhibitore

Potenciali postsinaptik inhibitor ose PPSINd hi t j t ikNdryshimet jonotropike◦ Kanalet selektive me dyer kimike për jonet e

Cl- ose K+

◦ Hiperpolarizimi i membranës postsinaptike p p p pNeurotransmiterët inhibitorë janë:◦ Në palcën kurrizore: glicina◦ Në palcën kurrizore: glicina◦ Në SNQ: GABA (acidi gama aminobutirik) –

receptorët gabanergjikëreceptorët gabanergjikëDr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 22

Indet

e nga

cmue

shme

Sinapsat inhibitoreSinapsat inhibitore


Indet

e nga

cmue

shme

Transmisioni sinaptik i ngadalshëm: ndryshimet metabotropike

Receptori i lidhur për G-proteinën

neurotransmiteri p.sh. glutamati ose GABA

Jashtë

Membrana postsinaptike

Jashtë

Brenda Ndryshimet biokimike

G-protein


Indet

e nga

cmue

shme

Transmisioni sinaptik i ngadalshëm: ndryshimet metabotropike-vazhdim


Indet

e nga

cmue

shme

Karakteristikat e ndryshimeve metabotropike

Veprojnë përmes proteinës G: janë të ngadalshmeVeprojnë përmes proteinës G: janë të ngadalshme,prej disa sekondave deri në disa orë.◦ Mund të jenë inhibitore ose ekscitatore◦ Mund të ndikojnë në proceset biokimike në qelizë◦ Mund te hapin ose të mbyllin kanalet jonike

Shkaktojnë ndryshime afatgjata nëShkaktojnë ndryshime afatgjata në ngacmueshmërinë e qelizës postsinaptike: “plasticiteti neuronal”plasticiteti neuronal .◦ Procesi i të mësuarit dhe procesi i memorizimit


Indet

e nga

cmue

shme

Shumimi i impulseve në neuronin postsinaptikpostsinaptik


Indet

e nga

cmue

shme

Si përjetohet potenciali i aksionit nëpotencialin postsinaptik?

Shumimi kohor◦ Ngacmimet e njëpasnjëshme◦ Ngacmimet e njëpasnjëshme Shumimi hapësinor

N i t di i tik◦ Ngacmimet nga disa neurone pre-sinaptike


Indet

e nga

cmue

shme

Shumimi i impulseve në neuroninpostsinaptik


Indet

e nga

cmue

shme

NeurotransmiterëtNeurotransmiterët

Mundësojnë komunikimin në mes të truritMundësojnë komunikimin në mes të trurit dhe trupitR th 100 t it ëRreth 100 neurotransmiterëEfekt ekscitues ose inhibues varësisht nga lloji i receptorëve për të cilët lidhenNeurotransmiteret stimulues - Acetilkolina, aminat (dopamina, epinefrina, norepinefrina dhe serotonina), Neurotransmiteret inkibues - glicina, GABA


Indet

e nga

cmue

shme

Mekanizmi i veprimit të acetilkolinës

30.11.2009 Dr.sc. Hatixhe Latifi-Pupovci 31

Indet

e nga

cmue

shme

Mekanizmi i veprimit të norepinefrinësMekanizmi i veprimit të norepinefrinës


Indet

e nga

cmue

shme

Mekanizmi i veprimit të acetilkolinesterazësMekanizmi i veprimit të acetilkolinesterazës


Indet

e nga

cmue

shme

“Fati” i monoaminaveFati i monoaminave


Indet

e nga

cmue

shme

Neuropeptidet

Sintetizohen në trupin e neuronit◦ transportohen përgjatë aksonitp p gj◦ deponohen në vezikula ◦ lirohen së bashku me neurotransmiterët gjatëlirohen së bashku me neurotransmiterët gjatë

depolarizimit të neuronit presinaptik Shembull:Shembull:◦ opioidet –enkefalinat, endorfinat◦ neuropeptidi Y◦ neuropeptidi Y


Indet

e nga

cmue

shme

NeuromodulatorëtNeuromodulatorët

Nuk shkaktojnë PPSE ose PPSINuk shkaktojnë PPSE ose PPSIModulojnë (ndryshojnë) – zvogëlojnë ose e rrisin

kti it ti ë iaktivitetin në sinapsaEfektin e shprehin permes aktivizimit te proteines GMund të veprojnë në neuronin pre-sinaptik ose neuronin post-sinaptikMarrin pjesë në procesin e të mësuarit dhe pj pmemories


Indet

e nga

cmue

shme

Documents

1. 4. Transmisioni sinaptik