7/13/2019 1-9105

1/152

Bezpatny dodatek:pyta DVD z filmemPolskie Pastwo Podziemne 19391945

Czarne Juwenalia

powstanie SKS

KOR geneza

Solidarno Walczca

Zima wasza, wiosna nasza!

Dwie teczki, dwa yciorysy jedno ycie esbeka

Godem wemiemy komun!

W mroku PRL

ladami zbrodni

cena 7,50 z (w tym 0% VAT)

numer indeksu 374431nakad 15000 egz.

N R 5 6 ( 7 6 7 7 )

m a j c z e r w i e c2 0 0 7

B I U L E T Y NB I U L E T Y NI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E JI N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D O W E J

7/13/2019 1-9105

2/152

ODDZIAY IPN ADRESY I TELEFONY

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Biaystoktel. (0-85) 664 57 03

ul. Witomiska 19, 81-311 Gdyniatel. (0-58) 660 67 00fax (0-58) 660 67 01

ul. Kiliskiego 9, 40-061 Katowicetel. (0-32) 609 98 40

ul. Reformacka 3, 31-012 Krakwtel. (0-12) 421 11 00

ul. Szewska 2, 20-086 Lublintel. (0-81) 536 34 01

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 dtel. (0-42) 616 27 45

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznatel. (0-61) 835 69 00

ul. Sowackiego 18, 35-060 Rzeszwtel. (0-17) 860 60 18

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecintel. (0-91) 484 98 00

pl. Krasiskich 2/4/6, 00-207 Warszawatel. (0-22) 530 86 25

ul. Sotysowicka 21a, 51-168 Wrocawtel. (0-71) 326 76 00

BIAYSTOK

GDASK

KATOWICE

KRAKW

LUBLIN

D

POZNA

RZESZW

SZCZECIN

WARSZAWA

WROCAW

ODDZIAY IPN ADRESY I TELEFONY

BIULETYN INSTYTUTU PAMICI NARODOWEJKolegium: Jan aryn przewodniczcy,

ukasz Kamiski, Kazimierz Krajewski, Filip Musia,Barbara Polak, Leszek Prchniak, Jan M. Ruman, Jacek urek

Redaguje zesp: Jan M. Ruman redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.plBarbara Polak zastpca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl

Jacek urek sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-55), jacek.zurek@ipn.gov.plPiotr ycieski fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl

sekretariat Maria Winiewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl

Projekt graficzny: Krzysztof Findziski; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;amanie: Wojciech Czaplicki, Tomasz Ginter; korekta: Anna Kaniewska

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, WarszawaAdres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa

www.ipn.gov.pl

Druk: 2 K s.c., ul. Pocka 35/43, 93-134 d

7/13/2019 1-9105

3/152

WYDARZENIA ..................................................................

ROZMOWY BIULETYNUPoszlimy wasn drog

Z Andrzejem Czum rozmawia Wojciech Muszysk

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Grzegorz Waligra KOR geneza........................................Jarosaw Szarek Nim powsta SKS.......................................ukasz Kamiski Solidarno Walczca...............................Piotr Serwadczak Kulisy kontrwywiadu Solidarnoci WTadeusz Ruzikowski Zima wasza, wiosna nasza!...............Waldemar Handke Dwie teczki, dwa yciorysy

jedno ycie esbeka ................................................Ryszard Mozgol Godem wemiemy komun! ..................Joanna elazko Zasadzka....................................................Marek Klecel W mroku PRL.................................................Pawe Piotrowski Specyfika pracy operacyjnej wywiadu

Andrzej Poczobut Anatol Radziwonik Olech zapomniany bohater Polski Walczcej ...................

Kazimierz Krajewski, Tomasz abuszewski ladami zbrodniABC KOMUNIZMU W POLSCEJanina Hera Narodziny cenzury........................................

RELACJE I WSPOMNIENIAPiotr Szubarczyk Ze Lwowa, bracie, ze Lwowa

B I U L E T YNR 56 (7677)MAJCZERWIEC2 0 0 7

SPIS TRECI

I N S T Y T U T U P A M I C I N A R O D

7/13/2019 1-9105

4/152

WYDARZ

ENIATWARZE BEZPIEKI NA GRNYM LSKU

Tego dnia na Rynku w Katowicachnastpio otwarcie wystawy Twarzekatowickiej bezpieki, przygotowanej

przez Oddziaowe Biuro EdukacjiPublicznej IPN. Podczas otwarcia roz-dawano folder, zawierajcy krtki ryshistoryczny aparatu bezpieczestwa

oraz biogramy funkcjonariuszy l-skiego UB/SB. Po zwiedzeniu ekspo-zycji uczestnicy udali si do pobliskie-go kina wiatowid, gdzie odbyasi projekcja filmu dokumentalnegoBezpieka pretorianie komunizmu.W uroczystoci, nad ktr patronat

prasowy sprawowa Dziennik Za-chodni, wzili udzia midzy innymi

przedstawiciele wadz miejskich, wo-jewdzkich, Kuratorium Owiaty, sto-warzysze Pokolenie i Pokolenie

NZS, Chorgwi lskiej ZHP, Spo-ecznego Komitetu Pamici Grnikw

Kopalni Wgla Kamiennego Wujekw Katowicach polegych 16 grudnia1981 roku, NSZZ S, rodowisk re-

presjonowanych i internowanych w okresie PRL oraz wiata mediw. Ponmona byo oglda do 19 kwietnia.

Wystaw ttora tygodnia

stowali w nocBya to ju Tydzie wcze

jedn tablic. Wwystaw tablicpuste stojaki

7/13/2019 1-9105

5/152

IPN NA TARGACH KATOLICKICH 13 I

Za nami ju XIII Targi Wy-dawcw Katolickich, tradycyj-nie w parafii OO. Marianwna warszawskich Stegnach. Poraz pierwszy w targach wziudzia Instytut Pamici Naro-dowej, prezentujc sw ofert

wydawnicz na stoisku nr 67.W ramach imprez towarzy-szcych w kaplicy b. JerzegoMatulewicza odbya si dysku-sja na temat Koci w PRL

7/13/2019 1-9105

6/152

WYDARZ

ENIATWARZE WARSZAWSKIEJ BEZPIEKI 27

Politycznie bardzo wyrobionyi mocno zwizany z Parti, z prdostatecznie, musi by pod cigwykonuje zadania mu powierzoneszawiacy mogli ujrze, w gmachu Centralnego PZPR, zdjcia i charakcjonariuszy stoecznego aparatu bez

staw przygotowali pracownicy stoekacji Publicznej. Przybyych goci pJanusz Kurtyka. W wystpieniu po

budynek KC jest najwaciwszym mzentowania wybranych sylwetek futo bowiem miejsce szczeglne, gdz

bio serce partii rzdzcej Polsk

dz nad aparatem bezpieczestwa. ski, naczelnik oddziaowego Biura,ekspozycja warszawska jest czci

projektu, w ramach ktrego prezentpracownikw bezpieki lat 194419

Zaznaczy, e wystawa ukazuje nie tylko przebieg karier funkcjonariuszydzenie spoeczne, wyksztacenie oraz ich przynaleno partyjn. Ekspoz

dzi publikacji, w ktrej opisane zostan sylwetki osb penicych kierow warszawskich strukturach aparatu bezpieczestwa. Otwarcie spotkaym zainteresowaniem, przybyo bowiem kilkuset goci. Plansze, na ktzdjcia, charakterystyki osobowe oraz przebieg suby ogldali zarwno niowie, studenci), jak i kombatanci z Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolno

Narodowych Si Zbrojnych oraz ich rodziny. Imprez zakoczya projekc pretorianie komunizmu. Wystaw odwiedza mona do koca czerw

6.0018.00. Czekamy na kolejn ekspozycj, zapowiedzian na peerelowca tym razem ujrzymy pracownikw centrali Urzdu Bezpieczestwa.

7/13/2019 1-9105

7/152

30 LAT TEMU...W Krakowie odbyy si uroczystoci upamitniajce 30. roczni

Pyjasa, studenta Uniwersytetu Jagielloskiego zaangaowanego w di zamordowanego z inspiracji Suby Bezpieczestwa, a take poKomitetu Solidarnoci, najwaniejszego rodowiska opozycyjnego Kdemdziesitych.

7 maja z udziaem prezesa IPN otwarto w Rynku Gwnym w Krdencki Komitet Solidarnoci. Bunt w imperium, po czym zebrani przegdzie zoyli kwiaty w miejscu mierci Stanisawa Pyjasa. Wieczorem

czurami odbya si dyskusja z zaoycielami krakowskiego SKS-u.18 maja w budynku polonistyki UJ przy ul. Gobiej 20 odsonito t

nisawowi Pyjasowi. Tego dnia w Uniwersytecie Jagielloskim zorgaCzarne juwenalia. Pocztek buntu. Historycy i uczestnicy wydarzedyskutowali na temat miejsca SKS-u na tle opozycji lat siedemdzies

7/13/2019 1-9105

8/152

WYDARZ

ENIAKONFERENCJA O STRATACH OSOBOWYC

W sali konferencyjno-wystawienniczej IPN w Warszawie przy ul. Mara si konferencja prasowa przedstawiajca stan zaawansowania oglnopStraty osobowe i ofiary represji pod okupacj niemieck. Program bachomiony przez Instytut Pamici Narodowej oraz Ministerstwo Kultury i dowego. Przyjto, i przydatna dla niego bdzie metodologia Indeksu R

prowadzonego od blisko dwudziestu lat przez Orodek KARTA. Celem pimienne upamitnienie obywateli polskich represjonowanych pod niemietach 193945 oraz zebranie we wsppracy kompetentnych instytucji i

wszelkich informacji na temat osb przeladowanych. Dane te umieszdostpnym portalu internetowym www.straty.pl, przedstawiajcym wszysform represji.

7/13/2019 1-9105

9/152

TVP HISTORIA 9 V

Nareszcie! Po dugim starcie, 3 majaruszy nowy kana tematyczny telewizjipublicznej TVP Historia. Kana oferujeprogramy niekomercyjne, o charakterzedokumentalno-historycznym. Oferta opie-ra si przede wszystkim na polskiej produk-cji telewizyjnej i filmowej, zwaszcza na

dokumentach i materiaach archiwalnych,notacjach, a take formach teatralnych(teatr faktu). Histori mona ogldaza porednictwem satelity Astra. Twrcykanau i zesp programowy nawizaliwspprac z instytucjami publicznymi

zajmunaukorycznPamiw siedszawispotka

u Arz przetu (dyBasterarynPrezeczas k

my pr

7/13/2019 1-9105

10/152

WYDARZ

ENIAONIERZE WYKLCI I ATLAS PODZIEM

W siedzibie Sejmu od-bya si konferencja pra-sowa, przygotowana przezIPN oraz Komitet BudowyPomnika onierzom Wy-kltym. Podczas konferencji

przedstawiono ide wybudo-

wania pomnika onierzomantykomunistycznego pod-ziemia niepodlegociowego.onierze ci do dzi nie majsymbolicznego miejsca pa-mici. O ich tragicznych lo-

sach, pomimo upywu wielu lawiadomo.

IPN przygotowuje jednAtlasu polskiego podziemiwego 19441956. Publikazasig i struktury organizacjoraz zbrojn aktywno polsk

wojennej. Ukazane w atlasiedo niedawna niemal nieobechistorycznej Polakw. Celowco wynikao z przyjtej tezy, cydowana wikszo Polakwadz. Tych, ktrzy przeciwkomunistycznej, oficjalna pro

zdrajcami, faszystowskimziemiem, zaplutymi karam

7/13/2019 1-9105

11/152

POSZLIMY WASN DRZ ANDRZEJEM CZUM ROZMAWIA WOJCIECH MUSZ

W.M. Trzydzieci lat temu, w marcu 1977 r., nalea pan d-zaoycieli Ruchu Obrony Praw Czowieka i Obywatela. Skpowoania ROPCiO?

A.C. Kiedy opucilimy krymina we wrsiedzielimy z wyrokami za przynaleno stwierdzilimy, e ludzi, ktrzy podzielai gotowo do dziaania na rzecz wolnocczas, gdy zamykano nas w celach. Naszzostay spopularyzowane deklaracj oprzedrukowaa paryska Kultura, prasa a o nas i o tym, jaki jest cel naszej walkznowu na wolnoci, pojawili si u nas ludt od nas, ktrzy zadeklarowali wsplne podlegoci Polski. Razem z kolegami z Rwznowi nasz dziaalno, ale poniewa

naleao kontynuowa j w innej postaci i formie. Tym, co odrniaod tej stosowanej w Ruchu, bya jawno dziaania. To byo istotnie

rodowiska, z ktrymi nawizalimy wwczas kontakt, byy bardzocy si z Ruchu, bylimy najstarsi. Mielimy wwczas po mniej wicesi gwnie z modymi ludmi. Cz z nich wywodzia si z gdas

Akademickiego to pniejsi dziaacze Ruchu Modej Polski. NajpieGrzywaczewskiego, pniej Aleksandra Halla, Janka Samsonowiczago i innych. Kolejnym rodowiskiem byli studenci z Katolickiego Un Marian Pika, Andrzej Nastula, Adam Cichocki. Wanym orodkiemrodowisko pniejszej Biblioteki Historyczno-Literackiej, skupiajce ska, Piotra Krawczyka i Bronka Komorowskiego. Wojciech Ziembiski wym oddziaem znany jako organizator obchodw patriotycznych ri ofiarny. Doczy te Leszek Moczulski, ktry mwi, e ma za sobdo szybko okazao si, e jest to zaledwie kilka osb. Jeden z tych lski, zosta pniej, gdzie okoo roku 1977, przyapany na potajemnym

7/13/2019 1-9105

12/152

RO

ZMOWYBIULE

TYNUtet Obrony Robotnikw. Jednak naszym pragnieniem byo stworzeni

spoeczestwu innej formuy i celu dziaania, ni czynio to rodowiskMielimy szacunek dla ludzi KOR nie pozwalalimy sobie na adn

mimo pewnych smutnych rzeczy, ktre spotkay nas z ich strony. Bya na rnica. KOR zwrci si do spoeczestwa z apelem o pomoc lub presjonowanych chcieli suy pomoc biednym ludziom, tak brutalnprzez wadze, gdy odwayli si zaprotestowa w czerwcu 1976r.To gest, ale to bya formua dziaa doranych. My chcielimy dziaa wtywie, wiedzielimy z gry, e bdziemy proponowali obron niezbywwieka i obywatela, ktrych nikt nie moe odebra w tym prawa do

do powoywania swoich wadz pastwowych w drodze wolnych wyboczowieka wizalimy od pocztku z chrzec ask koncepcj czoweczn Kocioa katolickiego.

Ju po kilku tygodniach istnienia KOR wiedzielimy, e komunistomsocjotechniczny zabieg propagandowy. Grup dominujc w KOR kiedy naleeli do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, niektrzy zzudzenia co do obdnej ideologii zwanej socjalizmem. Widzielimy,

eczestwa przyja podsuwane przez propagand komunistyczn twiejedna z grup partyjnych, ktra bdzie wspiera jak kolejn frakcj wwalce o wadz. Tworzony przez nas Ruch Obrony Praw Czowieka isowa swoj zacht do dziaa na rzecz niepodlegoci do tych ludsi widokiem pezetpeerowskich koterii i nie mieli ochoty sucha o sotwarz.

W.M. Czy prbowalicie podj blisz wspprac z KOR?

A.C. To byo trudne. Pierwotnie chcielimy powoa Ruch Obronwsplnie z KOR. Prowadzilimy rozmowy z Jackiem Kuroniem i innymitego rodowiska. Szybko okazao si, e jakkolwiek Jacek chcia, li razem, to jednoczenie chcia mie absolutn kontrol nad wszew przyszoci. Nie moglimy si na to zgodzi nie dlatego, e chciel

jak wojn czy ktni. Mielimy rne rodowiska, kade miao wnia, wasne metody nie chcielimy nic nikomu narzuca si albo doWidzc tego rodzaju prby dominacji u Jacka i jego przyjaci, bez kolwiek dyskusji bezwzgldnej kontroli nad organizacj majc po postanowilimy rozpocz dziaalno osobno. Podkrelam, bez ad

k d O

7/13/2019 1-9105

13/152

W.M. Wspistnienie obu opozycyjnych organizacji nie byoskich (dodajmy korowskich) salonach chodziy plotki, e ROmwic, ma powizania z SB. Jaka bya pana reakcja?

A.C. Nasz stosunek do KOR od pocztku by peen szacunku, cechoczego wyrazem byo upowszechnianie ich wydawnictw. Jednak w 19aresztowaa ich gwnych dziaaczy, nastpi nieprzyjemny zgrzyt. Hanym z wywiadw powiedziaa takie niezrczne zdanie, e co do ROPznakw zapytania. Bya to zawoalowana sugestia, e jest to organizawizana z SB. Mikoajska mwia mi pniej, e bya wtedy zmczona,

ce, a kiedy nastpiy aresztowania, musiaa sta si rzecznikiem KOR i zachodniej prasy. Powiedziaa mi te, e wypowied ta dotyczya jedneLeszka Moczulskiego, o ktrym wiedziaa od swoich znajomych, e mNa pocztku nie dawalimy temu wiary i gniewalimy si na tamto rosti o nas pozwolili sobie wypowiedzie przed pras zagraniczn. To poi roznioso si szeroko. Bardzo nas to zmartwio, ale nadal bylimy bar

Nasza dziaalno rozw aa si, doczali nowi ludzie, powsta

ma, np. pismo dla wsi Gospodarz, powstaway punkty konsultacpewnym czasie stosunki si poprawiy. Nawet otrzymaem poyczknowego pisma. Jesieni 1979 r. zorganizowalimy wsplnie z KOcyjn przeciw uwizieniu naszych kolegw z Czechosowacji. Staeby stosunki z KOR byy dobre, mimo e niektrzy koledzy z ROPCMaj zreszt do dzi mwi, e wspieraem rewizjonistyczne skrzna mnie nieco bokiem. Ale ja si tym nie przejmowaem, poza ty

Morgiewicz, jeszcze ze starego Ruchu, by czonkiem KOR. WojteKaczorowski take. A to byli take ludzie ROPCiO.

Ciesz si bardzo, e nie dopuciem do walki midzy ROPCiOczas manifestacji w listopadzie 1979r., jaki prowokator albo gup wznis okrzyk Precz z KOR-em!. Wykorzystaem tub, ktr miaguszyem czowieka, powiedziaem, e to wspaniae przedsiwziciene, tylko drogi rne, po czym wzniosem okrzyk: Niech yje KOR

podchwyci. Pisa o tym zreszt Jan J. Lipski w historii KOR. Nasze pbec KOR, brak agresji i agodzenie napi, mimo owiadczenia Halisi echem w penych wciekoci i jadu raportach SB. Mona je znal

W.M. Czy udao si nawiza kontakty z wolnym wiatemd i d?

7/13/2019 1-9105

14/152

RO

ZMOWYBIULE

TYNUnam ideowo, zwaszcza od Stronnictwa Pracy, niestety nic si nie uda

Nie wiem dlaczego, ale tak to wanie byo.

W.M. Jak wygldaa sprawa penetracji SB w waszych struktura

A.C. Nauczeni ju dowiadczeniem nabytym w tajnej dziaalnoci RuROPCiO, bylimy pewni, e SB zacznie nam nasya agentw. Dzi, gddokumentw z archiwum IPN, sprawy wygldaj inaczej, konkretyzuj steczki, a jest ich bardzo duo, nie jestem jednak zaskoczony. Dwch liwych agentw, ktrych SB zdoaa umieci w naszych szeregach, nie

nas, ale obmylali wsplnie z SB prowokacje, majce nas skci wewndza w pracy. Byli to Andrzej Mazur z odzi i Pawe Mikasz z Warszawydo ktrych dotarem, stwierdzay, e jako rodowisko umielimy si brocj ich autorzy pisali to z wciekoci. Gwnie chodzio im wanie pozbylimy si szybko, bo w czerwcu 1978r., oraz Mikasza rok pnimniej groni. Trzeba pamita o tym, e w ROPCiO dziaao cznie kwianie si rnych wtyczek, mniej lub bardziej szkodliwych, byo nie do

W.M. Nie sposb nie zapyta o konflikt midzy panem a Leszkie

A.C. Proces lustracyjny Leszka Moczulskiego wykaza, e by on wspale nie mog powiedzie, e by przeszkod w pracy od momentu podzaoycielskiej. Prowadzi jakie gry, chodzi na spotkania z SB. Wiem, dziwne koncepcje, w ktrych byo miejsce i na rozmowy z bezpiek, i na

nych artykuw na amach Opinii. Jako mu si to nie kcio do dzw jaki sposb. Wiem natomiast, e swoimi artykuami w Opinii uczynniepodlegoci Polski. Byy pisane w wietnym stylu publicystyki politypobudzi nimi wielu modych ludzi do dziaania. I tej zasugi nie chc mto w sumieniu czy nie wiem...

Nie tylko ja miaem konflikt z Moczulskim. W czerwcu 1978 r. wredakcji Opinii gosowaa za wykluczeniem Moczulskiego z jej skad

powodw. Przede wszystkim Moczulski w swojej publicystyce przedsoptymistyczny scenariusz odzyskania wolnoci, przepowiadajc, e juwydarzy i odzyskamy niepodlego. My nie chcielimy traci wiarygodntego rodzaju obietnicami bez pokrycia. Drugi powd by taki, e zauwtakty ze rodowiskiem moczarowskim Ryszardem Filipskim, Bohdanem

b M dl h k k

7/13/2019 1-9105

15/152

Jeszcze raz podkrelam z analizy moich akt wiem, e od momlimy razem, tj. od podpisania deklaracji ROPCiO, nie ma adnycdziaalnoci Leszka Moczulskiego. Co byo wczeniej, to ju co inne

W.M. Jaki by, pana zdaniem, najwikszy sukces ROPCiO?

A.C. Najwaniejsz rzecz byo to, e wydawalimy stopniowo corawikszych nakadach, w ktrych gosilimy potrzeb wolnoci czowpastwa. Bez wolnoci nie moe by ani moralnego, ani materialnePowtarzalimy to bez przerwy, nie tylko w prasie postanowilimy wy

wanie ROPCiO jako pierwszy w latach 1978 i 1979 wyprowadza m.in. w Gdasku, Warszawie, Przemylu, Kaliszu i odzi. Przez pewwicej pism ni KOR, ktry mia przecie nieporwnanie wiksze zasOni mieli bardzo dobre kontakty z Europ Zachodni, ktre wykorzyssiebie, nie tylko w Polsce, ale i na Zachodzie. To byo wietnie zorgae my nie mielimy takich przyjaci na Zachodzie, w konsekwencji mnans w mediach. Ale ju pod koniec 1978r.owiadczenia ROPCiO b

Wolna Europa razem z owiadczeniami KOR, co jeszcze rok wczenmoliwe (z powodu tego znaku zapytania postawionego przez Halinwem czasu udao si nam przebi i wyj z izolacji. To te by nasz wi

Kiedy przygldam si okresowi mojego ycia w ROPCiO, a dzisuwa mi si on przed oczami jak film, mam satysfakcj. Ci wszypienidze woone przez SB w obalenie nas, skompromitowanie, opobicia etc. wszystko to nie zmienio naszego kierunku dziaania.

my aresztowani pi razy czciej ni inni, ukradli nam powielacze,pidziesit par razy i miaem okoo 30 rewizji w domu. Inni kolednasze straty. Ale nie udao im si wpyn na nas i zmieni kierunkNie dalimy si zepchn z raz obranej drogi.

7/13/2019 1-9105

16/152

KOMENTARZEHISTORY

CZNE Grzegorz Waligra, IPN Wrocaw

KOR GENEZAKomitet Obrony Robotnikw by najwiksz orgazycji demokratycznej w PRL przed powstaniem Bezporedni przyczyn utworzenia Komitetu byyczerwcowe 1976 r., czyli brutalnie spacyfikowany przetest robotnikw Radomia, Ursusa i Pocka. To wanie

i z pomoc dla nich pospieszya grupka inteligentw, tym samym nowy rozdzia w historii dziaa niezalenraz pierwszy od wielu lat pojawia si bowiem jawna,na opozycja, zmierzajca do wsppracy dwch jakesiebie grup spoecznych: robotnikw i inteligencji.

Geneza KOR jest jednak znacznie gbsza. Powstanie Komitetu byo

nachodzcych na siebie procesw. Na ostateczny jego ksztat zoyy sniejsze dowiadczenia dziaaczy opozycji, ewolucja systemu w PRL, jakzewntrzne.

Lata siedemdziesite XX w. to w polityce wiatowej okres odpreniachd, czego wynikiem byy m.in. porozumienia ograniczajce zbrojeniaoraz SALT II w 1979 r., a take kocowe ustalenia Konferencji KBWEsinkach 1 sierpnia 1975 r. przez 33 pastwa europejskie (w tym Polsk)

czone i Kanad, ktre potwierdzay nienaruszalno granic w Europie orozwizywania konfliktw. Najwaniejsze jednak okazay si zobowizszanowania praw czowieka oraz podstawowych wolnoci obywatelskichznaczyy nowy kierunek dziaa dla ruchw dysydenckich i opozycyjnycwschodniego, dla ktrych najwaniejszym orem w walce z totalitarnymsi obrona przestrzegania praw obywatelskich.

Dla wielu osb angaujcych si w prace rodowiska KOR-owskiego

mia Marzec 68, nie tylko dlatego, e znaczna ich cz bya uczestnikamtestu, ale przede wszystkim dlatego, e koczy on pewien etap zwizanmylenia. Marzec 68 to ostateczne zaamanie si koncepcji rewizjonistycz budow socjalizmu z ludzk twarz i polskiej drogi do socjalizmu, kformy aktywnoci rodowisk opozycyjnych w PRL po Padzierniku 56.

7/13/2019 1-9105

17/152

p Gierka prowadzi donikd. W drugiej poowie lat siedemdziesitychspaty kredytw, a nietrafione inwestycje nie przynosiy spodziewanychczego nierozwizane problemy ekonomiczne po kilku latach powrac

Skutkiem tej polityki korzystnym z punktu widzenia ksztatowania siwiksze uzalenianie si gospodarki polskiej od Zachodu. Gierek, przdzie jako demokrata, starajc si o kolejne kredyty, do problemu rodzcmusia podchodzi elastycznie, zostawiajc jej pewien margines swobo

Opozycyjne salonyJak susznie zauway Andrzej Friszke, opozycja w pierwszej po

sitych bya zorganizowana w nieformalne rodowiska czy te w niebardziej wpywowy i opiniotwrczy by tzw. salon warszawski, skupibyych komandosw1oraz aktywnych opozycjonistw z lat wczensob dziaalno w Klubie Krzywego Koa, czonkw Klubu InteliLiderami politycznymi salonu, potocznie nazywanego lewic warszLipski, Jacek Kuro, Adam Michnik i Jan Olszewski2.

rodowisko lewicy warszawskiej czyy wypracowane przez lata

warzyskie, a take wsplne dowiadczenia. By to praktycznie elitarkrg, do ktrego trudno byo przenikn osobom z zewntrz. Bliskie radykalnego nurtu reformatorskiego polskiego Padziernika oraz wspca3. Posiada te dosy rozlege kontakty z emigracj.

Mniej wicej od poowy lat szedziesitych rodowisko lewicy zaczpochodzce z dobrowolnych skadek i darowizn. Stay si one podstaw dla represjonowanych dziaaczy opozycji i ich rodzin. Nadzr nad pien

Jzef Lipski, wspierany przez Jana Olszewskiego, a pniej take przez JZ inicjatywy tego rodowiska wyszo wiele listw protestacyjn

wadz, w obronie dziaaczy skazanych za wystpowanie przeciw systegrupa pisarzy stana w obronie dziaaczy Ruchu5, skazanych m. do obalenia przemoc ustroju wyrokami do siedmiu lat pozbawienia

broniono braci Jerzego i Ryszarda Kowalczykw6.Listy te, bez wzgldu na wytworzony stopie nacisku na wadze,

cyjne rodowisk opozycyjnych. W ich powstanie angaowali si ni

1Komandosi okrelenie grupy studentw, ktrzy przed Marcem 6nemu yciu politycznemu i intelektualnemu modziey akademickiej. Odegw wydarzeniach marcowych, szerzej zob. J. Eisler, Marzec 1968. Geneza,

7/13/2019 1-9105

18/152

7/13/2019 1-9105

19/152

7/13/2019 1-9105

20/152

KOMENTARZEHISTORYCZNE ktrymi byli z reguy przedstawiciele wiata kultury, ale przede wszystk

opozycji, tacy jak Kuro, Lipski, Michnik, Olszewski, Karpiski, na kciar zbierania podpisw, uzgodnienia ostatecznej wersji listu itp.

W poowie lat siedemdziesitych coraz czciej zastanawiano si rwniem niezalenej organizacji, naganiajcej przypadki represji politycznyrzonego w 1970 r. Komitetu Obrony Praw Czowieka Andrieja Sacharow

Czarna JedynkaObok tzw. starej opozycji w pierwszej poowie lat siedemdziesityc

wa si rwnie zalki nowych rodowisk modzieowych, na og m

od komandosw. Najwiksze takie grupy powstay w Gdasku, WarszDla historii KOR istotne znaczenie ma grupa warszawska. Tworzyli j

1. Warszawskiej Druyny Harcerskiej im. Romualda Traugutta, czyli Cz jej aktywnych dziaaczy miaa za sob udzia w wydarzeniach mz jej liderw, Antoni Macierewicz, nawet kilkumiesiczny areszt.

Od koca lat szedziesitych o charakterze i obliczu Czarnej Jedgrupa instruktorw: Marek Baraski, Janusz Kijowski, Wojciech Onysz

imski i Antoni Macierewicz. Ich celem byo poczenie pracy harcerskiprogramem dziaa na rzecz odzyskania przez Polsk niepodlegoci. Staprogram ukierunkowany na ksztatowanie postaw patriotycznych i obyty na wiedzy o najnowszej historii Polski oraz rozeznaniu struktury spokraju8. Dotykano problemw nieobecnych w oficjalnym przekazie. Podcdocierano do onierzy AK i WiN, zachcano ich do skadania relacji, e prby rozpoznania problemw mniejszoci narodowych. Z myl o do

rzach w 1969 r. stworzono grup starszoharcersk, rodzaj klubu dyskusGromada Wczgw. W grudniu 1970 r. jej czonkowie angaowali sidla robotnikw Wybrzea. Wychowankw Czarnej Jedynki cechowa zkomunizm oraz niech do rewizjonizmu i tradycji z nim zwizanej. M

potrzeb odzyskania niepodlegoci i podejmowania dziaa prospoecgrupy naleeli: Macierewicz, Naimski i Onyszkiewicz.

W grudniu 1971 r. Suba Bezpieczestwa przerwaa jedno ze spotka

ganizowane przez Gromad w Zalesiu koo Warszawy. Na miejscu odbyya niektrzy z uczestnikw zebrania wzywani byli dodatkowo na komennadmiernego zainteresowania SB funkcjonowaniem Gromady zawieszondziaalno, niemniej nadal utrzymywano kontakty towarzyskie. Od 197ciele stali si staymi bywalcami salonu warszawskiego, szybko te n

7/13/2019 1-9105

21/152

VII Zjazd PZPR, w ktrych pojawia si propozycja wprowadzenia zapPZPR. Trzy miesice pniej zapowiedziano take uzupenienie konstszalnoci wizi z ZSRR, bdcy w rzeczywistoci konstytucyjnym ogra

ci, oraz uzalenienie praw obywatelskich od wypeniania obowizkwJedyn form sprzeciwu wobec proponowanych poprawek byy list

cia pojawiay si one ju wczeniej, po raz pierwszy jednak stawianecharakter wyranie polityczny. Najwikszy rozgos, a zarazem i znacz5910, zoony w kancelarii Sejmu 5 grudnia, w dniu rozpoczcia VIIkrytyk proponowanych zmian12 zawiera on daleko idcy programstwa. Domagano si m.in. zapewnienia wolnoci sumienia i praktyk

strajku i tworzenia niezalenych zwizkw zawodowych, wolnoci scenzury prewencyjnej), zapewnienia autonomii szkoom wyszym, ulom wysuwania i wybierania swoich przedstawicieli w picioprzymiozapewnienia niezawisoci sdw oraz uczynienia z Sejmu rzeczywiustawodawczej13. Wrd sygnatariuszy znaleli si reprezentanci wieosoby z komunistyczn przeszoci, jak i kombatanci z AK, dziaaczKatolickiej oraz katoliccy ksia. Pod listem podpisy zoyo 18 pni

mitetu Obrony Robotnikw.Protesty znacznie nasiliy si w styczniu 1976 r.14Do Sejmu i Ra

kolejne listy, wrd nich memoria Episkopatu, list rodowiska Znak101 osb list Jerzego Andrzejewskiego. W kampani konstytucyjn zrodowiska, poczwszy od dawnych rewizjonistw i uczestnikw Markojarzonych z Polsk Podziemn, a po nowe rodowiska studenckie grup Czarnej Jedynki. Pod wpywem opinii publicznej, a take E

cofay si z uzaleniania praw obywatelskich od wypeniania obowizniczej roli partii zagodzono do okrelenia, e PZPR jest przewodniczestwa w budowie socjalizmu. Pomimo licznych protestw Sejm 10

jednogonie przyj poprawki. I chocia rodowiskom opozycji nie udzaniechania proponowanych zmian, to sam fakt przyjcia ich w zaguzna za jej duy sukces. Protesty przeciwko poprawkom miay jednaczenie. Przyspieszyy integracj poszczeglnych grup i rodowisk op

tych, ktre po Czerwcu 76 wsptworzy bd rodowisko KOR-owskwystpienie inteligencji od czasw wydarze marcowych 1968 r. Wecznie w protestach uczestniczyo par tysicy osb zwizanych przewralnym i naukowym. Udao si oywi wan metod nacisku na wad[...] sprecyzowa i upowszechni systemy wartoci i najwaniejsze c

7/13/2019 1-9105

22/152

RADOM, CZERWIEC

7/13/2019 1-9105

23/152

7/13/2019 1-9105

24/152

KOMENTARZEHISTORYCZNE si zbieno wielu postulatw rodowisk wieckich i Kocioa katolickieg

nowej sytuacji staa si znaczna liczebno i jawno ruchu sprzeciwu15.

Podwyka cen i wydarzenia czerwcoweTymczasem od pocztku 1976 r. coraz wyraniej zaczy ujawnia siwynikajce z wadliwej polityki gospodarczej. Nadmierne rozwarcie nokoci dochodw ludnoci a mas towarw i usug na rynku sprawiao, e kraju stawaa si coraz trudniejsza. Jedynym wyjciem dla rzdu bya dracen towarw konsumpcyjnych. Operacja taka stanowia jednak nie lada pktra obawiaa si niekontrolowanego wybuchu nastrojw spoecznych. Pr

cen pogbia si wic z roku na rok coraz bardziej. Ostatecznie jednak w trudnoci finansowych 24 czerwca 1976 r., na posiedzeniu Sejmu, wczJaroszewicz wystpi z projektem podwyek cen artykuw ywnociowycmisa i ryb o 69 proc., drobiu o 30 proc., masa i tustych serw o ponad 50

proc., mki, fasoli, grochu i przetworw jarzynowych o 30 proc.). Skutki miaa rekompensata polegajca na podwyszeniu najniszych zarobkw oo ok. 11 proc., najwyszych za o 7 proc.16Zgodnie z obawami wadz wy

niezadowolenie wrd robotnikw. Nastpnego dnia w dwudziestu czterewybuchy strajki, w ktrych uczestniczyo 7080 tys. osb17.Do najpowandoszo w trzech orodkach przemysowych: w Ursusie, Radomiu i Pockuwadze, chcc unikn eskalacji protestu, ju nastpnego dnia wycofay sdemonstrantw spady jednak surowe represje. Aresztowano 239 osb i poty, kolegia ds. wykrocze sporzdziy blisko 400 wnioskw o ukaranie w nym, wiele osb zwolniono z pracy. Od 16 lipca rozpoczy si procesy,

w Radomiu 8 osb skazano na kar od 8 do 10 lat pozbawienia wolnoci, kary 24 lat wizienia. W kolejnych dwch procesach w Ursusie skazanow Pocku 18 osb otrzymao kary od 25 lat, a 15 wyroki w zawieszeniu 18.

Od czerwca do wrzeniaNa wydarzenia czerwcowe bardzo szybko zareagowali przedstawiciel

kowo ograniczano si do wyprbowanej taktyki pisania listw protestacyj

om nastpi jednak w drugiej poowie lipca, wraz z rozpoczciem pierwssusie. Tego dnia nawizano pierwsze kontakty z przeladowanymi roborol w organizowaniu bezporedniej pomocy dla rodzin aresztowanych odCzarnej Jedynki. Stanowio ono zasadniczy trzon grupy pomagajcej czym z Ursusa. Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Dariusz Kupiecki, W

7/13/2019 1-9105

25/152

Rwnolegle grupa intelektualistw zacza gromadzi rodki finangrywa J.J. Lipski), a pierwsi prawnicy, m.in.: Jan Olszewski i Andrzresownie udzielali porad prawnych.

Zakres niesionej pomocy bardzo szybko si rozszerza i coraz bardzsi powoanie instytucji koordynujcej ca akcj. Z jednej strony nalludzi, ofiarnie nioscych pomoc rodzinom Ursusa i Radomia, z druginapywajcych pienidzy wymuszaa utworzenie instytucji odpowiedzwanie. Do stworzenia organizacji dyli przede wszystkim byli harcerzktrzy do swojego pomysu starali si przekona starszych dziaaczy. Pcone byo zebranie, ktre odbyo si w mieszkaniu prof. Edwarda Li

1976 r. Uczestniczyo w nim kilkanacie osb (m.in. Jan Jzef LipskKazimierz Brandys, Aniela Steinsbergowa, Jan Kielanowski, Halina M

jowski, Ludwik Cohn, Jzef Rybicki). Dzie wczeniej Macierewicz, Nopracowali wstpn wersj dokumentu powoujcego Komitet Obrony stpnego dnia tu przed narad konsultowali jeszcze z Lipskim i Olsze

Nastpnie Jan Jzef Lipski przedstawi zebranym u Lipiskiego poleao powoa Komitet. Pomys utworzenia organizacji nioscej pom

robotnikom dla wielu uczestnikw narady okaza si jednak zbyt rewokoczyo si niepowodzeniem, a problem powoania Komitetu odsun

Zwolennicy powoania organizacji niebawem zyskali silne wsparcobecnego na naradzie z 12 wrzenia, od 19 lipca przebywa bowiem nwych. 13 wrzenia otrzyma jednak przepustk i od razu aktywnie wKomitetu. Kluczowe znaczenie miao spotkanie w mieszkaniu Antonwrzenia z udziaem Macierewicza, Naimskiego, Kuronia i Lipskieg

nie zdecydowano o utworzeniu KOR. Nastpnie (gwnie za porednzwrcono si do uczestnikw zebrania z 12 wrzenia o przyczenie sszy-zaoycieli20.

Kolejne zebranie w wikszym gronie, na ktrym przyjto kocozaoycielskiego i skompletowano list sygnatariuszy, odbyo si 2go dnia Apel do spoeczestwa informujcy o powstaniu Komitetuwysano poczt do marszaka Sejmu. Pod apelem podpisao si ostat

Andrzejewski, Stanisaw Baraczak, Ludwik Cohn, Antoni Pajdak, Lipiski, Jan Jzef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Jzef Rbergowa, Adam Szczypiorski, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiski.

7/13/2019 1-9105

26/152

KOMEN

TARZEHISTORYCZNE Jarosaw Szarek, IPN Krakw

NIM POWSTA SKSNa klatce schodowej kamienicy przy ul. Szewskiej 77 maja 1977 r. znaleziono ciao Stanisawa Pyjasa, stupolskiej i filozofii Uniwersytetu Jagielloskiego, wsgo z Komitetem Obrony Robotnikw. Zamordowano gsi y jak wolny czowiek w systemie dawicym kad

wolnoci. Jego mier staa si wstrzsem dla czci rodemickiego. Studenci powoali 15 maja 1977 r. StudSolidarnoci, ktry przez nastpne trzy lata by gwskiem opozycyjnym Krakowa.

Krakowski SKS utworzyy dwie grupy studentw. Jedni wywodzilistwa Akademickiego Beczka, natomiast drudzy to kontestujca modzi

Domu Akademickiego aczek. Mieli odmienne korzenie, ale wiele pocze. czyo ich jedno niech do komunistycznej rzeczywistoci. Jakbezpieka: Pomimo powicenia funkcjonariuszy krakowskiej Suby Bbyo moliwe cakowite wyeliminowanie SKS-u. Dziaalno SKS-u stpolitycznym, ktrego likwidacja przekraczaa moliwoci Suby Bezpie

Pyjas i kontestatorzy

Stanisaw Pyjas zda z wyrnieniem matur w Liceum Oglnokszcu, dlatego zaproponowano mu prawo wstpu na dowolnie wybran ucnu wstpnego. On jednak odmwi. Rodzicw przekona, e nie chce uatwie, woli sprawdzi swoj wiedz. Wiosn 1972 r., przygotowujcwstpnych, napisa wiersz:

Na gnojnym podglebiuCzerwonych hase

Wyroso nowe bydoo opasych mordach.W Krakowie spotka studentw mylcych podobnie jak on. Cz z

rzy mieszkajcy w aczku, przewanie studenci filologii polskiej. Pewwej abnegacji, pogarda dla mieszczaskich wartoci, fascynacja Now

7/13/2019 1-9105

27/152

byo niezwykle twrcze, a gdy stawao si uciliwe, to cisz mona bce mwi Bogusaw Bek studiujcy wwczas filologi polsk na UJ.uczestniczy w wyborach do Sejmu PRL. Przychodzili wtedy studencc

jc do spenienia obywatelskiego obowizku. egnano ich jednak wszed. Frekwencja bya jednak odpowiednia, gdy zawsze na koniec dnczej wrzuca do urny brakujce karty. Kontestatorzy z aczka to byl

brzy studenci, a ich intelektualne wyrobienie byo podstaw sprzeciwubekotu. By to bunt w imi ocalenia wasnego ja pisa Ruszar. Otojako zbuntowanych. Nosili dugie wosy, pili duo alkoholu i dyskutow

BeczkaWyraziste rodowisko skupio si take wok dominikaskiego Dmickiego Beczka, ktrego pocztki sigaj lat szedziesitych. Zwialnoci ojca Tomasza Pawowskiego, dbajcego o rwnowag mii prac studentw, czcego poszczeglne, jake rne grupy w jednJana Andrzeja Koczowskiego filozofa, na ktrym spoczywao gwgramowanie ycia intelektualnego w duszpasterstwie. Koczowski dos

jest komunizm. Nigdy nie miaem wtpliwoci, w jakim kraju yj. P1945 roku, mieszkalimy w Brwinowie pod Warszaw. Z ojcem patrzwjeday sowieckie tanki. Ojciec powiedzia wtedy: klkaj, pomodliwyszed, drugi przyszed. Tak zostaem wychowany wspomina Koc

pi do dominikanw, obroni doktorat na KUL, gdzie spotka wielu studuczelni zostali przygarnici po wyjciu z wizie po wyrokach marco

Fot.AIPN

7/13/2019 1-9105

28/152

KOMEN

TARZEHISTORYCZNE Wikszo grupy skupiajcej si wok ojca Koczowskiego, zwaneg

czem, studiowaa filologi polsk: Liliana Batko, Irena Felska, Jzef Rdrzej Bryk, Bogusaw Sonik, filozofi: Wojciech Oracz, socjologi: Tad

stori: Teresa Honowska, muzykologi: Jolanta Pkacz czy medycyn: EW tygodniu o godzinie 7.00 rano wraz z grup 1530 studentw o. Koczwe Mszy w. Po jej zakoczeniu jedzono wsplne niadanie agape c

biaym serem popijanym kaw zboow, a potem rozchodzili si do bibliPowrt wieczorem i w poniedziaki spotkania dyskusyjno-formacyjne, ksiek, we wtorki Krg Biblijny z udziaem okoo 30 studentw. Wrencje w kapitularzu, swe prelekcje wygaszaa na nich m.in. Wanda Pta

Jzef Tischner. Przychodzio 100150 osb. Co niedziel Msza w. byodprawiane o 9.00 z udziaem okoo 300 studentw. I jeszcze tzw. teamprowadzone w kociele z udziaem specjalistw na rne tematy: Czy Ecj?, Co nami rzdzi?, Czy mona y, nie kamic?, Czy Koci bka?. Cieszyy si du popularnoci i miay najbardziej masowy charaudzia 23 tys. osb.

Wedug oceny SB kontakty z Duszpasterstwem Akademickim utrzym

krakowskich studentw. Siedem najaktywniejszych orodkw, wrd Beczka, byo objtych prac operacyjn bezpieki. W 1974 r. dziaao w jagentw, m.in. tajni wsppracownicy Janka, Tomasz, Kamil i Zeugowo okrelaa stawiane im zadania. Mieli m.in. ustali lub wytypowanapisw na statucie Socjalistycznego Zwizku Studentw Polskich, suynych kombinacjach operacyjnych, ktre pozwol rozezna aktyw Beczkinie tajnych wsppracownikw, pozyskanie nowych rde oraz przydziele

da. Mimo tych dziaa SB krg osb, na ktre oddziaywaa Beczka, sPrzycigaa ona stale modych, aktywnych ludzi niechtnych komunizmowW dominikaskim duszpasterstwie skupia si grupa studentw po

form aktywnoci we wszechogarniajcym systemie zniewolenia i kawsptworzyli potem SKS. Dyskutowalimy na tematy polityczne, ale wkiej grupie, aby nie stwarza wraenia, e jestemy rodowiskiem opoz

pasterstwie staralimy si podkrela charakter czysto religijny i spoeczn

si zgadzaa, e Koci musi by rodowiskiem dugiego trwania, ale jelonym w swej opozycyjnoci do reimu. Zdawalimy sobie jednak sprawzaborami i musimy stara si przetrwa tumaczy ojciec Koczowskzwizkw z Beczk jej najaktywniejsi uczestnicy zaczli gromadzi wmodszych uczniw krakowskich szk rednich. Spotykali si z nim

7/13/2019 1-9105

29/152

7/13/2019 1-9105

30/152

7/13/2019 1-9105

31/152

7/13/2019 1-9105

32/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE wersytecie, stale i wszdzie. Dla nas byo oczywistym, i naley si tem

podkrela Liliana Batko.W pewnym momencie pojawiy si w naszym krgu wydawnictw

pamitam, czy oryginay, czy maszynopisy. By moe przynosi je Pawewikszym przeyciem bya lektura Soenicynowskiegoy bez kamstnacja, olnienie! Potem inne, nieliczne, ale za to jakiej prby! Koakowski beznadziejnoci. Przegldnam ten tekst znowu i wrciy emocje z tamtam kopot z przedarciem si przez okropny, nudziarski, marksistowski

co dla nas byo wane Koakowski pisa ju po ludzku: ...ci, co lichokupuj tylko milczeniem w obliczu wistwa, na ktre mog reagowa,

same przywileje paci rycho aktywnym udziaem w wistwie. To zdna zawsze dodaje Batko.Walczc z kamstwem, trzeba byo pozna jednak prawd, a to dawa

kacyjna, owiatowa. Tak te odczytalimy wydane wtedyRodowody niepw czasie jednej z dyskusji Cywiski przyznawa, e jemu chodzio o pokago przykadu, ukazanie gleby, z jakiej wyrosa nasza niepodlego w 191owiatowa bya dla mnie bardzo atrakcyjna i w peni si w ni zaangaow

nadziej. To stwarzao szans realnego dziaania, a jednoczenie pokazywosign, e co od nas zaley tumaczy Ruszar.

czyy ich nie tylko lekturyTeksty te czytali wychowankowie ojca Koczowskiego i kontestatorz

ka, okrelani mianem anarchistw. czyy ich nie tylko lektury i to, suchali tej samej muzyki, wyrniali si dugimi wosami, nosili brody

sach, w wojskowych kurtkach, a ich zielonkawe chlebaki pene byy ksizakazanych o wymitych, kolorowych okadkach Kultury i szaro-stytutu Literackiego. Ich drogi przecinay si coraz czciej...

Tymczasem w lutym 1976 r. wprowadzono zmiany do konstytucji PRrym protestoway nastawione opozycyjnie rodowiska. List 101 podpisKoczowski z Beczki, w ktrej dojrzewaa myl wyjcia na zewntrzzbudzia si rwnie w rodowisku anarchistw. Po wprowadzeniu zm

PRL Stanisaw Pyjas w rozmowie z ojcem tumaczy: Widzisz, jaka towona. To czysty totalizm. Wraz z kolegami postanowili co robi. Narzylimy nieformalny a wic nielegalny klub dyskusyjny, w ktrym wspotykalimy si w prywatnych mieszkaniach. Zdobylimy kilka ksiekoczywicie paryskiej Kultury, ktre wymienialimy midzy sob i

7/13/2019 1-9105

33/152

woci dziaania majcych w konsekwencji doprowadzi do rozruchwmarcowych. Zamierzali rwnie zorganizowa tajn bibliotekcyjnych, wydawa pismo z zamiarem przemycania negatywnych i w

kolportowa w formie ulotek i gazetek niezalen literatur. W rodowpowszechniali wiadomoci podawane przez Radio Wolna Europa oractwach emigracyjnych. Planowali take nawiza kontakt z poznaskBaraczakiem oraz warszawskimi opozycjonistami: Barbar Toruczkiem. Do rozpracowywania tej grupy wykorzystywani byli czterej TW

jako TW Mietek, Krzysztof, Igor i Mirek. TW Igor 2 kwinajc o grupie Maleszki, ocenia, e trzon tej grupy stanowi niew

oraz Pyjas i Wildstein. Za funkcjonariusz, ktry przyjmowa informnastpujco: Igor ocenia ich jako fanatykw. Kady z nich wyznajestudentw znani s jako wita trjca. Prowadzcy spraw inspektsier. Szymon Misztal postanowi: Celem niedopuszczenia do dalsoraz z uwagi na zamierzenia figurantw planuje si podj czynnoccicia ich dalszej dziaalnoci i rozwizania ww. grupy drog profilano zatem przeprowadzi przeszukania mieszka, a take wezwa stu

ostrzegawcze. Celowo SB nie wezwaa osoby podejrzewanej przez ka faktycznie niewinnej, co miao zdaniem bezpieki potwierdzi pwobec niej. Bezpieka wyznaczya sobie ewentualne pozyskanie jednw celu poddania dalszej kontroli operacyjnej pozostaych czonkw gzwano na rozmowy, ktre odbyy si 12 kwietnia 1976 r. To wtedy zwz nich, Lesaw Maleszka, ktry przyj pseudonim Ketman. Wedugrzy przeprowadzali te rozmowy, studenci prezentowali postawy hipis

Przejawiao si to przede wszystkim w negacji wszelkiej wadzy oranych i politycznych, instytucji porzdkowych i adu spoecznego, a zcjalistycznego. Obiektem ich atakw byy instytucje cenzury, prawneglnie za polityka kulturalna pastwa. Domagali si absolutnej swo

prasy i wydawnictw. Za gwnych przywdcw uznani zostali Pyjas Akcja protestw przeciwko zmianie konstytucji przyniosa oywie

lu rodowiskach opozycyjnych. W Krakowie przebiegaa ona jednak

zebrania w maju 1976 r. przez braci Jana i Franciszka Drausw z Ryszpisw pod listem studentw warszawskich do Rady Pastwa PRL, w i Stanisawa Kruszyskiego, zakoczya si niepowodzeniem. W War700 podpisw, w Krakowie udao si znale, gwnie w rodowiskstudentw, ktrzy podpisali si pod protestem List nie zosta jed

7/13/2019 1-9105

34/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE

Studencki Komitet Solidarnoci dy do przeamania monopolu Zwizku Studentw Polskich na uczelniach i powoania niezalenej

denckiej. Czonkowie SKS ujawnili i rozpoczli walk z kompromitujcograniczajcymi dostp do niektrych publikacji w Bibliotece Jagielloprzez dyrekcj za wydawnictwa wrogie ideologicznie lub politycznie, sizm, faszyzm, nawoujce do wojny lub pochwalajce j, nawoujce dpokoju publicznego, aktw sabotau i terroru. W takiej kategorii tzw. rno m.in. ksiki: Kazimierza Wierzyskiego, Marka Haski, Czesawa MGombrowicza, Leszka Koakowskiego, Wadysawa Pobg-Malinowsk

takim praktykom dziaacze SKS buntowali spoeczno akademick, sbibliotek i wydawnictwo. Rozwinli szerok dziaalno samoksztaceniezalene wykady i seminaria, na ktrych prezentowano wiedz usunii podrcznikw. Ujawniali dokumenty kompromitujce wadze uczelnli przeciwko nim protesty, m.in. przeciw zarzdzeniu rektora uniwersycemu zgod na otrzymanie paszportu od spenienia kilku warunkw, a skania pozytywnej opinii uczelnianej organizacji SZSP, czy przygotowa

i Komitet Uczelniany PZPR kryteriom oceny pracownikw naukowychawanse byy uzalenione od postawy przyjtej w [...] kampanii ideowoStudencki Komitet Solidarnoci stwierdza, e podobne praktyki jednzuj formy dziaa podejmowanych przez wadze partyjne i administrprowadzenia zmasowanej kampanii indoktrynacji w spoecznoci uniw

SKS wystpowa w obronie aresztowanych czonkw Komitetu ObroOrganizowa akcj zbierania podpisw w sprawie aktorw niezalenego

Dnia z Poznania. Czonkowie SKS wielokrotnie wyjedali na lsk, aulotki i uczestniczy w procesie Kazimierza witonia, wyjtkowo brutalnnego za zaoenie pierwszego w Polsce Komitetu Wolnych Zwizkw Zaudzia w godwce w obronie oskaronego na podstawie faszywych zeChojeckiego, czonka KSS KOR i zaoyciela najwikszego w sowiecklenego wydawnictwa. Inicjowali akcj solidarnoci z sdzonymi w PraKarty 77 i w niej uczestniczyli. W sierpniu 1980 r. wspierali niezalen

wy. W nastpnych miesicach i latach wsptworzyli Niezalene Zrzeszi NSZZ Solidarno.

Wydarzenia czerwca 1976 r. i powstanie Komitetu Obrony Robotnik

7/13/2019 1-9105

35/152

podpisw i chodzio raczej o upublicznienie naszej postawy. I to gzbiera. Podpisa prawie cay rok blisko sto osb. W martwej ciszy tacjalnym rytuale ideologicznym, manifestacja taka miaa znaczenie.

przywrcony na studia, potem zawieszony zapamita Wildstein. Djeszcze inna kwestia. W trakcie spotkania ze strony Chrzanowskiegopoczcia akcji zbirki pienidzy na rzecz tzw. Komitetu Obrony Rtego Wildstein, Pyjas Stanisaw student Filologii Polskiej UJ i SkWydziau Psychologii UJ wyrazili ch rozpoczcia zbirki pienidz

brane pienidze maj przekaza na rce Chrzanowskiego lub TerleckieJan Bill. W nastpnych dniach studentw poddano represjom, byli za

Nie zahamowao to akcji pomocy. Poznawalimy innych, ktrzy rprotestowa. Przepisywalimy komunikaty KOR i prbowalimy kolprzej. Informowalimy ludzi. Tumaczylimy wszystkim, ktrzy chcie(a tych drugich byo znacznie wicej), e nie moemy by bezczynni

Studenci zredagowali list protestacyjny domagajcy si zbadania wamania praworzdnoci w Radomiu i Ursusie. W Krakowie podpisaoco byo duym sukcesem. Sam Pyjas namwi okoo setki student

podpisy. Staszek Pyjas chodzi metodycznie po akademikach. Od ponie dziki niemu i jego kolegom z Miasteczka Studenckiego udao si podpisw. To najwicej w Polsce. Jestemy dumni. Mniej dumna jerewizje, przesuchania, wezwania do dziekanw... podkrela Bogu

ZabjstwoStanisaw Pyjas wyrasta na jedn z gwnych postaci tego ruchu. B

przez 812 tajnych wsppracownikw bezpieki. W kwietniu 1977 r. wSB powsta dokument informujcy, jak postpowa ze studentami wyswadzy. Do Krakowa materiay dotary z pismem przewodnim Do

pracowaniu grupy Pyjasa. MSW wyranie sugerowao, e w Krakow rodowisku akademickim. Jego aktywno rzucaa si w oczy, drkolejno stosowane wobec niego formy nacisku, od perswazji po bicichowanie podczas przesucha, gdy nic nie mwi, wywoywao szc

cjonariuszy. Pojawiy si groby wyrzucenia ze studiw. Na rozmowrodzicw. Gdy jedne metody nie przynosiy efektw, sigano po kolejn1977 roku Pyjas i jego koledzy: Andrzej Balcerek, Bogusaw Bek, Msaw Maleszka i Bronisaw Wildstein otrzymali anonimy. W wulgarnw nich wspprac Pyjasa z SB i wzywano do rozprawy z nim. Wsz

7/13/2019 1-9105

36/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE z 1969 r. Anonimy przychodziy ju wczeniej. Oskaray o wspp

alkoholizm. Sypay obelgami i groziy. Tym razem oskaray Staszka, a szy do czterech (o tylu wiedzielimy) osb. I jeli mona to stopniowa

plugawe. W potok rynsztokowych bluzgw i grb wpisana bya doskonnaszych osobistych sprawach. Ta wiedza wiadczya, e kto obserwuje ni bya czym naprawd nieprzyjemnym. To chyba Staszek wpad na pommona wykorzysta nasz legalizm i odwoa si do prawa, ktre przeciobron tumaczy Wildstein.

Dlatego 28 kwietnia adresaci anonimw skierowali pismo do ProkKrakw Podgrze, informujc o popenieniu przestpstwa. Nie wiedzieli

e anonimy zostay napisane przez pracownikw krakowskiej SB. Aksa efektw, nadszed czas na radykalniejsze dziaania. Po latach LilianaPyjas by na pewno idealnym celem represji. Pochodzi z maej wioski iliczy tylko na siebie i kilku kolegw. Nie mia zaplecza. My bylimy zwistwem akademickim, wic niejako chroni nas Koci. Inni mieli rodzimych. On by sam. Coraz bardziej osaczony i samotny w gszczu esbeck

pojecha na due spotkanie w Gorce z udziaem dziaaczy z Warszawy.

Nazajutrz wczesnym popoudniem Pyjas wsplnie z Leszkiem Cztem II roku filozofii UJ, mieszkajcym z nim w pokoju w aczku, orposzli do piwiarni Okrglak w parku Jordana. Staszek cay czas mi ostatniej rewizji u Bronka Wildsteina przypomina sobie Draus, ktw stron dworca kolejowego, skd Pyjas poszed do mieszkania Sonika pr

Przynis relacj z ostatniej rewizji SB u Wildsteina i skarg do prokprzekaza do Warszawy, aby zostay wydrukowane w Biuletynie Inform

Zamieniem z nim kilka zda i okoo 16.30 Staszek wyszed, nie mwic zapamita Sonik. Godzin pniej Pyjasa po raz ostatni widzia w poblicealny kolega, Stanisaw Pietraszko. Ten odnis wraenie, e Stanisanym mu mczyzn id na piwo do pobliskiej piwiarni Pod Pacht, g

potwierdzi jeden z agentw SB, i to jest ostatni lad yjcego jeszcze studnia jego ciao znaleziono w bramie przy ul. Szewskiej 7.

7/13/2019 1-9105

37/152

Studencki Komitet Solidarnoci powsta 15 maja 1977 r. Deklaniejszej opozycyjnej inicjatywy powstaej w Krakowie w latach

podpisao 10 studentw: Andrzej Balcerek, Wiesaw Bek, Lilian

Wildstein, Jzef Ruszar, Joanna Barczyk, Magorzata GtkiewiczElbieta Majewska oraz Lesaw Maleszka, ktry od ponad roku bKilka miesicy pniej Studenckie Komitety Solidarnoci powstayWrocawiu, Gdasku, Poznaniu, Szczecinie.

Owiadczenie o powoaniu Studenckiego Komitetu Solidarnoc1977 r.

7 maja br. zgin mierci tragiczn w niewyjanionych okoliclega, student filologii polskiej oraz filozofii UJ Staszek Pyjas. Zmao niezalenych i nonkonformistycznych pogldach. W ostatnim cwsppracowa z Komitetem Obrony Robotnikw. mier ta gboni rodowiska akademickiego nie tylko Krakowa, ale caego kraju

W odpowiedzi na wstrzsajcy fakt zabjstwa zrodzia si wkowskich spontaniczna inicjatywa zbojkotowania imprez juwenalidentw i mieszkacw Krakowa bya niejednokrotnie naruszana prSB i SZSP. Midzy innymi zatrzymano i aresztowano wielu naszychudzia w aobie, a nawet wielokrotnie dopuszczano si profanacji m

Tym samym SZSP straci ostatecznie prawo moralne do repdowiska studenckiego, w stosunku do ktrego wystpi w roli po

Dlatego z dniem 15 maja br. powoalimy Studencki Komitet Socjowania prac nad utworzeniem autentycznej i niezalenej reprezen

Studencki Komitet Solidarnoci owiadcza:Okolicznoci mierci Staszka Pyjasa wymagaj publicznego wyj

petentne organa wadzy i pocignicia do odpowiedzialnoci sdowbez wzgldu na to, jakie zajmuj stanowisko.

Studencki Komitet Solidarnoci da ujawnienia i ukarania sprawoby po Staszku.

Studencki Komitet Solidarnoci apeluje do wszystkich o poparcimat represji godzcych w uczestnikw aoby. Owiadczamy, e bd

samoobron przed represjami.STUDENCKI KOMITET SOLIDARNOCI SOLIDARYZUJ

TEM OBRONY ROBOTNIKW.Czonkowie Komitetu upowaniaj nastpujce osoby do reprez

ska SKS: 1 Lesaw Maleszka Krakw ul Bawatkowa 6a

7/13/2019 1-9105

38/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE ukasz Kamiski, IPN

SOLIDARNO WALCZCAChcemy t wadz pozbawi wadzy otwarcie deklacze Solidarnoci Walczcej. Zamiar ten starano si krealizowa, dostosowujc formy i metody walki do prTak powstaa jedna z najwaniejszych organizacji polat osiemdziesitych.

Solidarno Walczc utworzyo na pocztku czerwca 1982 r. grgionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ Solidarno Dolny lsk, szefa pionu propagandy RKS, Kornela Morawieckiego. Podstawow przstajce od kilku miesicy rozczarowanie polityk prowadzon przez k

pod przewodnictwem Wadysawa Frasyniuka. Do podstawowych kwleay zmiana stanowiska przywdcy RKS w sprawie powoania scent

rownictwa podziemia (Oglnopolski Komitet Oporu), jego sprzeciw womanifestacji ulicznych oraz przywizanie do pomysu regularnego ogaych strajkw, destrukcyjnie wpywajcych na zakadowe struktury zwniechci przysze rodowisko SW odnioso si rwnie do ugodowyskiej Rady Spoecznej z kwietnia 1982 r., akceptowanych przez gwciowej konspiracji.

Dlaczego walkaPierwszym przejawem istnienia nowej struktury byo pojawienie srynku wydawniczym nowego pisma, zatytuowanego Solidarno Walczszej stronie odpowiadano na zasadnicze pytanie Dlaczego walka?:

Aby zwyciy. Aby obroni najsabszych i tych, ktrzy cierpi ndz, gd i wizie Aby przywrci zdeptane prawa obywateli i narodu,

Aby nie da si zniewoli, Aby by wiernym tradycji Ojcw i Dziadw: Za Wasz i nasz wo Aby pokaza wiatu, i zu i przemocy mona i trzeba si przeciws Aby nie zatraca si w biernym oporze, lecz wspomaga go czynem Aby doprowadzi do sprawiedliwej spoecznej ugody,

7/13/2019 1-9105

39/152

7/13/2019 1-9105

40/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE spolit Solidarn. Formua porozumienia szybko okazaa si niewysta

11 listopada 1982 r., formalnie przeksztacono je w scentralizowan orgaMimo e opuszczeniu RKS towarzyszyy spore emocje, starano si

leesku. Redagowanie gwnego organu wrocawskiego podziemia przekazano nowej ekipie ju w pocztkach maja 1982 r. Podziemnym drwiono wolny wybr drukowania nowego pisma, powielania nadal Z dndruku obu gazetek. Wiele osb niezbdnych dla funkcjonowania RKS nMorawieckiego pozostao w dotychczasowej strukturze.

Po okrzepniciu wrocawskich struktur organizacji zaczto myle o inne miejscowoci. Solidarno Walczca przycigaa dziaaczy podziem

skutecznych metod walki z systemem komunistycznym, w wielu wypadkaumiarkowan polityk liderw zwizku. Jako pierwsze zaczy powstawaDolnym lsku i pogranicznych obszarach ssiednich regionw. Przewastruktury o charakterze kolportaowym. Pierwszy oddzia Solidarnoci Wno w padzierniku 1982 r. w Katowicach. Jego liderem by Sawomir Bugadc rol zacza odgrywa Jadwiga Chmielowska. Wydawano dwa pismani oraz Podziemny Infomator Katowicki. W tym samym czasie utwor

lubelski, ktrego aktywno osaba jednak w drugiej poowie lat osiemdzRwnie w 1982 r. powstay pierwsze struktury SW w Gdasku, chnietrwae. Ostatecznie gdaski oddzia organizacji utworzono pod koniecnim Ewa Kubasiewicz i Andrzej Koodziej. Publikowano wasn edycj czcej, z czasem take inne pisma. Inicjatorem powoania oddziau p

by Maciej Frankiewicz, wsawiony brawurowymi ucieczkami z aresztuwe wrzeniu 1983 r., aczkolwiek ju wczeniej nawizano kontakty z W

wasnej Solidarnoci Walczcej wydawano take liczcy si periodyk W 1984 r. powoany zosta oddzia rzeszowski SW, ktrego organNiestety, jego liderzy (Antoni Kopaczewski, Andrzej Kucharski i Januszotoczeni zostali przez liczne grono agentw SB; oddzia ten by jedynSW spenetrowan przez komunistyczny aparat bezpieczestwa. Ndziaalnoci SB przypisa naley take powoanie efemerycznego oddzikacja zostaa jednak szybko zdemaskowana.

W pocztkach 1986 r. powsta oddzia Solidarnoci Walczcej w Szcgo grupa osb wydajcych wczeniej pismo Jedno, skupiona wok Kka. Wkrtce rozpoczto edycj nowego periodyku, zatytuowanego Gryroku Marianna Baszczak (obecnie Samlik) oraz Elbieta Mossakowska poddzia toruski, rwnie i ta struktura wydawaa wasn Solidarno W

7/13/2019 1-9105

41/152

Dla Rzeczypospolitej SolidarnejAby zosta czonkiem SW, naleao w obecnoci wiadkw z

pujcej treci: Wobec Boga i Ojczyzny przysigam walczy o woln

pospolit Solidarn, powica swe siy, czas a jeli zajdzie potrzbudowania takiej Polski. Przysigam walczy o solidarno midzPrzysigam rozwija idee naszego Ruchu, nie zdradzi go i sumiennimi w nim zadania. Jednake dziaalno w Solidarnoci Walczcei bez zoenia przysigi. W latach 19871988 Suba Bezpieczestwnizacja skupia okoo 500 zaprzysionych czonkw i 1100 aktywnyte s trudne do weryfikacji, zwaywszy z jednej strony na fakt gbo

struktur, a z drugiej na zniszczenie znacznej czci dokumentw dotyDziaalnoci organizacji kierowaa Rada, zoona z kilkunastu mowano wikszoci dwch trzecich gosw. Wikszo czonkw Rnoczenie poszczeglne piony organizacji. Po fali aresztowa w 1984wsze ciao Komitet Wykonawczy. Potrzeba taka wynikaa m.in. zRady prowadzi niekiedy do paraliu decyzyjnego lub te niekoczminujc pozycj w Solidarnoci Walczcej mia jednak jej prze

Morawiecki. Si swojego autorytetu rozstrzyga pojawiajce si spordejmowa jednoosobowo. Wan rol odgryway take spotkania przez reprezentantami wrocawskiej centrali. Mimo przestrzegania zz grup i komrek SW zachowywaa du autonomi.

Od pocztku istnienia SW jedn z gwnych dziedzin jej dziaawydawnicza, prowadzona gwnie pod szyldem Agencji Informacyjnczcej. cznie w latach 19821989 publikowano okoo stu tytuw

minoway wrd nich organy poszczeglnych struktur regionalnych (dowych), od pocztku towarzyszyy im jednak periodyki o powanpublikujce szersze teksty na tematy polityczne, ideowe, kulturalne. Owczeniej Czasu kultury by to przede wszystkim wychodzcy od nolski. Gwnym organem bya wrocawska Solidarno Walczcorodkach z matryc dostarczanych ze stolicy Dolnego lska. Jej prze20 tys. egzemplarzy.

Od samego pocztku Solidarno Walczca bya rwnie obecprzygotowania poczyniono jeszcze w okresie pracy w RKS. Prbn aniczonym zasigu, wyemitowano ju 27 czerwca 1982 r. Kolejne ntygodniowych. Do wrzenia realizowaa je ekipa Romualda Lazarowikierowa Krzysztof Tenerowicz, a od 1984 r. Jan Krusiski. Nadajn

7/13/2019 1-9105

42/152

7/13/2019 1-9105

43/152

E i j k b h tk t Od l t i d

7/13/2019 1-9105

44/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNEpoprawiono jako sabych z pocztku tumacze. Od poowy lat osiemd

zowano przerzut oraz wysyk wydawnictw za wschodni granic (w jzrosyjskim i ukraiskim). Kolportowano je take w sowieckich garnizo

byy to gwnie ulotki, z czasem rwnie broszury (np. przeoono na rospiratora). Mniejszy zasig miay akcje skierowane na Wgry.Dziaalno na Wschodzie nabraa tempa po utworzeniu na przeom

Wydziau Wschodniego Solidarnoci Walczcej, w ktrym aktywniChmielowska i Piotr Hlebowicz. Stopniowo nawizywano kontakty z orgdynczymi osobami dziaajcymi na rzecz niepodlegoci swoich narodwbibuy zaczto take dostarcza sprzt poligraficzny. Uatwiano pierw

polskich z wybijajcymi si na niepodlego dawnymi republikami sow1990 r. dziaalno t prowadzono w ramach wsptworzonego przez SWdynacyjnego Warszawa 90.

Zasady ideowe i konspiracyjne BHPMyl polityczna i program SW ksztatoway si stopniowo. Od sam

jawio si kilka generalnych zasad: odrzucenie systemu komunistyczneg

obalenia, a nie reformy (przy wykorzystaniu wszelkich dostpnych metotake walki zbrojnej), pragnienie odzyskania niepodlegoci i budowytycznej Polski Rzeczypospolitej Solidarnej. Ostateczny ksztatZasadySolidarnoci Walczcejzyskay w czerwcu 1987 r. Przewidywano w nsystemu komunistycznego, proroczo brzmi dzisiaj sowa: Po wyrwaniunie od razu zapanuje dobrobyt. Czeka nas pot i moz. Nie na wielSatysfakcj materialn osigniemy po czasie, ale prdkiej radoci do

sowna, dobrowolna praca dla siebie i dla Polski.Bardzo wan rol w przetrwaniu SW odgrywaa kwestia cisegosad konspiracji. Dziaacze organizacji byli szkoleni w zakresie przestrzegracyjnego BHP, a take uczono ich np. prowadzenia samoobserwacji, ogonw. Dugotrwae ukrywanie si niektrych dziaaczy moliwe bywacicieli mieszka i budowie skutecznego systemu luz. Dziki nidajc np. za cznikiem, nie bya w stanie wykry miejsca spotkania z

inn osob. Konsekwentnie prowadzono, zapocztkowan jeszcze w ow RKS, dziaalno kontrwywiadowcz. Opieraa si ona przede wszytycznym i nieprzerwanym nasuchu aktywnoci SB i MO w eterze (zob. czaka w tym numerze Biuletynu). Stosowano take wasn obserwacwykrycia faktu inwigilacji poszczeglnych osb i miejsc. Podejmowano

nie doprowadziy do sparaliowania dziaalnoci Po amnestii z lipca 1

7/13/2019 1-9105

45/152

nie doprowadziy do sparaliowania dziaalnoci. Po amnestii z lipca 1wanych osb powrcio do dziaalnoci podziemnej mimo nieustannej

przypadek mia miejsce latem 1986 r., kiedy to zaama si jeden z ar

pionu druku i kolportau. Poda bezpiece wszystkie posiadane przez sznaczco poszerzyy stan wiedzy funkcjonariuszy resortu. Mimo liczprb, nie udao si wprowadzi agentury do kierownictwa organizacji.

Aresztowanie i deportacja przywdcwNajwikszy sukces w walce z Solidarnoci Walczc SB odnio

kiedy aresztowano Kornela Morawieckiego i Hann ukowsk-Karn

wynik misternej operacji wywiadowczej, lecz mudnej obserwacji dzrych mg si pojawi Morawiecki. Zama on niestety przestrzegazn konsekwencj zasady konspiracji i pojawi si w spalonym, nawczeniej przez bezpiek mieszkaniu. Po ujciu Morawieckiego na cAndrzej Koodziej. Gdy i on zosta aresztowany, Komitetem Wykondwiga Chmielowska.

Poniewa nie udao si wytoczy liderom SW zaplanowanego wcz

eniem o terroryzm, wadze PRL podstpem deportoway ich na ZachKornel Morawiecki powrci jednak do kraju i ponownie stan na czel

Okrgy st i marginalizacjaSolidarno Walczca nie zaakceptowaa rozmw z komun

wpierw w Magdalence, pniej przy okrgym stole. Wychodzonoodwlekaj one nieuchronny upadek totalitarnego systemu, oznaczaj r

tycznych ideaw (ugoda za plecami spoeczestwa). Za wielkie zagrnowienie stanowiska prezydenta, przeznaczonego dla gen. Jaruzelskprzy tym w szerokie kompetencje. Wezwano do bojkotu wyborw z 4tych, ktrzy zamierzali w nich uczestniczy, apelowano o skrelanietw reimu. Podstawowym hasem licznie organizowanych w tym czodsunicie gen. Jaruzelskiego od wadzy oraz rozpisanie wolnych wwstanie rzdu Tadeusza Mazowieckiego powitano z ograniczon nadzcki yczy premierowi w licie otwartym, aby pod jego rzdami zdecsi przestrze wolnoci.

W 1990 r. stopniowo odchodzono od dziaalnoci konspiracyjneujawni si Kornel Morawiecki, rozpoczto legaln dziaalno polittii Wolnoci. Zostaa ona jednak bardzo szybko zmarginalizowana

E Piotr Serwadczak Pamici J

7/13/2019 1-9105

46/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNE Piotr Serwadczak Pamici J

KULISY KONTRWYWIADUSOLIDARNOCI WALCZ

Dziaania kontrwywiadowcze Solidarnoci Walczcejimi korzeniami do dowiadcze lat siedemdziesitywieku. Podziemna aktywno wydawnicza rodowisk

Dolnolskiego musiaa budzi stosowne zainteresoBezpieczestwa i wanie wtedy przyszy zaoyciel i pcy Solidarnoci Walczcej Kornel Morawiecki mpoczyni pierwsze obserwacje dotyczce metod i technych sub, sposobw ledzenia oraz inwigilacji dziaa

Od Harcerza do Omiornicy

Pniej w latach osiemdziesitych podzieli si swoj wiedz z Hanniej, ktra dziki otrzymanym informacjom, przy wsppracy z Janem Pawrozszyfrowa stosowany przez SB slangowy jzyk komunikacji radiowej

jtno rozumienia zaszyfrowanej specjalnym slangiem oraz kodami cyfroradiowej, jaka towarzyszya pracy sub inwigilujcych opozycj (tzw. WBezpieczestwa), staa si kamieniem milowym kontrwywiadu radiowego

7/13/2019 1-9105

47/152

E Zmian w podejciu SB zarwno do samego Kornela Morawieckieg

7/13/2019 1-9105

48/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZN Zmian w podejciu SB zarwno do samego Kornela Morawieckieg

przez niego organizacji dobrze oddaj kryptonimy dziaa podejmowaSprawa Operacyjnego Rozpracowania Harcerz skierowana przeciwk

zostaa zaoona 19 czerwca 1980 r. przez III Wydzia KW MO we Wrkilka lat pniej oglnokrajowemu rozpracowaniu Solidarnoci Walczkontrolnej, nadano kryptonim Omiornica. Od roku 1980 do 1 styczniawoano terenow ekspozytur Biura Studiw we Wrocawiu tzw. Inspspecjalnie do celw zwalczania SW, mino niecae 7 lat. W tym cWalczca staa si organizacj skutecznie bronic si przed infiltracj Sdziaania wywiadowcze i kontrwywiadowcze przeciwko subom PRL w

Lekcewacy wydwik kryptonimu Harcerz zastpia wic zowrogo nica podzielona a na siedem grup zada operacyjnych.

Nasuch radiowyDo dzi nikt z dziaaczy SW nie potrafi wyjani, skd si wzia f

zacza jej uywa. Tej nazwy-kryptonimu uywali esbecy w eterze, kieplinowa co bardziej gadatliwych funkcjonariuszy. Mw fos nie normona byo usysze w trakcie nasuchu radiowego, gdy ktremu z esb

przekaza jawn, niekodowan informacj.Slang radiowy SB by dosy intuicyjny, silnie kontekstowy niekt

znaczenie w zalenoci od sytuacji. Sownictwo nie byo zamknite i czhocdo lokalnych potrzeb. Dla osoby dobrze znajcej miasto jednak odgakryptonimw czy nawet kontekstowego argonu i caego jzyka kodokwesti czasu spdzonego przy nasuchu. Jaki by zatem sens stosowania

Fosa bya swoist podstawow fortyfikacj obronn SB, pierwotnpierwsza linia obrony przeciwko dziaaniom kontrwywiadowczym obcyniaa ochron zapobiegajc zrozumieniu korespondencji radiowej przedla ktrych polszczyzna jest jzykiem wyuczonym.

Wprowadzenie stanu wojennego i zmiana proporcji w zainteresowanserwacyjnego B spowodoway, e gwnym obiektem ledzenia stali siopozycji, a nie obcokrajowcy czy pracownicy zagranicznych placwek Dlatego skuteczno uywania fosy przeciwko rodakom, naturalnie pozykiem polskim, bya mniejsza i w zasadzie sprowadzaa si do ukrytegocyfrowych, numeracji kwadratw (na mapach) czy kryptonimw obiektw

byo zama, jak udowodni to nasuch radiowy SW.

7/13/2019 1-9105

49/152

Radiotelefon nasobny Radmor R4438 NO\2. Specjalna konstrukcja tzw. kdla funkcjonariuszy SB (wg niektrych relacji wykorzystywana jeszcze przez

Fot.

RafaWitczak

NE Istniay take inne przesanki uatwiajce rozpoznanie obserwacji:

7/13/2019 1-9105

50/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZN

y p j p jmochodach (najmniej dwie, czsto wicej), zwaszcza zaparkowanych,cjonariuszy przemieszczajcych si na piechot byo wielu i trudniej ii zapamita, szczeglnie gdy zmieniali swj wizerunek. Zaleao to o

predyspozycji pacjenta (osoby obserwowanej) i od starannoci zesgo obserwacj. Ale kierowcy w samochodach pozostawali cigle ci samw porwnaniu z liczebnoci zespou tajniakw byo stosunkowo niewiei rozpozna kierowcw byo duo prociej. Ponadto kilka paczek (osrzucao si w oczy zwaszcza w czasie postoju karetki, a jesieni, zim z obsad miao albo zaparowane szyby, albo regularnie wczany by w

podgrzania auta. Tak czy inaczej, podobne auta rzucay si w oczy i nawespirator mg rozpozna i wyrni samochd z obstaw.

Metody analityczne SWNajwczeniejsze dowiadczenia z drugiej poowy lat siedemdziesityc

dziesitych, zebrane przez Kornela Morawieckiego i przekazane Hannie pozwoliy ju po wprowadzeniu stanu wojennego i rozpoczciu nasuchRegionalny Komitet Strajkowy S, a nastpnie przez SW, analizowa i kacj radiow szyfrowan fos. Prekursorem tej analizy i szczegowego informacji o pracy SB by jeszcze w okresie RKS Jan Pawowski (Jan Gajonasuchu i kontrwywiadu SW. Wsplnie z Hann Karniej, ktra cignanalizowa nastpnie odtworzon na podstawie jej relacji tras przemieszchujc nagrane wczeniej rozmowy, dopasowywa je do dziaa zespouobserwacj. Metod mudnej analizy i dedukcji zostay zamane w ten spostypowych i powtarzalnych czynnoci, a take rozszyfrowano wrocawskkalizacje, takie jak Tawerna, Apteka, Szary, Biay, Duga, Koptrudnoci sprawiao rozszyfrowanie uywanego przez SB systemu oznac

pomoc kwadratw. Przyczyn byy najprawdopodobniej okresowe zmiamerowania. Kiedy Pawowski usysza w eterze, e kto z zespou obserwakodowy, szybko uda si we wskazane drog radiow przez esbekw okolsi zdarzy. Oprcz innych poszukiwaczy, samego notatnika nie udao si

pocieszeniem by fakt, e prawowici waciciele notatnika te go nie odzysNatomiast w schykowym okresie PRL, pod koniec lat osiemdziesity

waniu Morawieckiego, mona byo zaobserwowa wyrane rozlunieniemowach prowadzonych przez SB w eterze. Wrocawska SB zacza m.inlokalizacji kwadratw oparty na wsprzdnych standardowego planu m

7/13/2019 1-9105

51/152

Gdyby pokusi si o ocen generaln, to na podstawie zachowi udostpnionych do tej pory przez IPN dokumentw mona stwierwtpliwo, e SB miaa znacznie mniej wiedzy na temat dziaani

podejmowania decyzji w organizacji, funkcjonowania operacyjnegu czy Radia SW itp.), ni Solidarno Walczca wiedziaa o met

Skuteczno nasuchuNa skuteczno przestrzegania zasad konspiracji oraz ich efekty

z wczesnej perspektywy przez pryzmat zaistniaych wpadek, a takdostpnych archiwaliw. Solidarno Walczca bya organizacj podzkadziono na przestrzeganie konspiracyjnego BHP, odwoujc si mKrajowej. Ciekaw innowacj konspiracyjn byo przypisanie pseudonionej w organizacji, a nie do konkretnych osb. By to jeden z zasadnobronnych uniemoliwiajcych rozpracowanie organizacji przez III eskalacja dziaa SB i zaangaowanie do rozpracowywania SW eldiw SB, doprowadziy do ujawnienia tej metody i zasady funkcjonowa

przechodnich. W zasadzie obie metody korzystania z pseudonimw (i tradycyjne przypisanie do osoby) funkcjonoway rwnolegle, co tymi utrudniao dziaania pracownikw MSW, ktrzy dugo nie wpadli naznaczenia pseudonimw, a co dopiero na pomys stosowania podwtyfikacji osb. Z dzisiejszej perspektywy, dziki przechowywanym wformacjom na podstawie zachowanych archiwaliw MSW, wiadomo,

uzyskiwanie informacji i dezintegracja rodowisk opozycyjnych odziaaniach agentury, a nie na wysokim poziomie analizy dostpnych i

Zupenie inaczej rzecz si miaa w przypadku dziaa kontrwywiabyy oparte wanie na bardzo wysokim poziomie analitycznym. Wykdostpn wiedz o metodach i dziaaniu aparatu represji zarwno z pMBP w okresie powojennym, np. prowokacja z V komend WiN), jadek szeroko rozumianej opozycji.

SW wiedziaa o SB wiele, np. rozpracowaa miejsce pracy, gnieni byli tajni funkcjonariusze wrocawskiej SB, ktrych zadania ww tajemnicy jakichkolwiek zwizkw z firm. We Wrocawiu przy

pracujcych w konspiracji dla MSW zapewniaa Spdzielnia PracyLegnickiej. Ale najwikszym i najlepszym rdem wiedzy o samej

NE momentami w ich dziaalnoci konspiracyjnej. Niechybnie oznaczay za

7/13/2019 1-9105

52/152

KOMEN

TARZEHISTOR

YCZNwok jakiej namierzonej przez SB ofiary. Okresy te charakteryzowao

z upywem czasu napicie i oczekiwanie, czy to przypadkiem nie na poluje esbecja. A czeka przychodzio nieraz kilka dni. Najgorsze wic bywiadomoci, e kogo na pewno aresztuj, a nic nie mona zrobi, nikokorespondencji oznacza brak informacji. Andrzej Koodziej wspomina,

jeda w takich momentach z Trjmiasta do Jastrzbiej Gry, aby z dalerozwj wypadkw, ale te upewni si, e to polowanie tym razem jeszcz

Nawet z dzisiejszej perspektywy, po latach, jakie upyny od tamcharakter i zakres dziaa kontrwywiadu Solidarnoci Walczcej jDziaania te stanowi bezporedni dowd na to, e totalitarne pastw

profesjonalnie szkolonych specsub nie byo w stanie kontrolowa wsniezalenych, podziemnych organizacji, jakie powstay po wprowadzenego. Dzi wida to wyranie, e wypowiedzenie wojny spoeczestwruchem rozpaczliwej prby uratowania walcych si struktur spoeczi gospodarczych komunistycznego pastwa. Pastwa, ktre przez swi funkcjonariuszy aparatu ucisku chciao kontrolowa i wpywa na kspoeczn obywateli, zwaszcza za polityczn.

Skala rodkw (finansw, liczby ludzi itp.), jakie Solidarno Walcciwstawi dziaaniom Suby Bezpieczestwa, wobec moliwoci komstwa bya nader skromna. Trzeba pamita te, e dziaacze SW w pornymi w kraju i w Zwizku Sowieckim funkcjonariuszami byli amatoramszkoli do wszystkiego dochodzili sami: mozoln, wytrwa prac, di dugotrwaemu zbieraniu informacji, a nastpnie ich przetwarzaniu, skw, w strachu i napiciu, jakie towarzyszyy codziennej pracy w podziezaangaowaniu i wierze w goszone ideay, w suszno podejmowanychno Walczca potrafia prowadzi skuteczne dziaania wywiadowcze cze przeciwko dziaaniom MSW w kraju, a czasami nawet za granic.

Szkoa nasuchu radiowego SWAnalizujc skuteczno dziaa kontrwywiadowczych SW, trzeba

mnie o roli, jak odegraa SW w osonie innych organizacji, ale te w r

7/13/2019 1-9105

53/152

NE niczym Komitecie S, najwyraniej zinfiltrowanym przez

i j i j d b SB i i d d i

7/13/2019 1-9105

54/152

KOMENTARZEHISTOR

YCZNwicej ni jedn osob, SB miaa wiadomo prowadzenia

przez SW dziaalnoci kontrwywiadowczej. W takiej sy-tuacji przekazywanie ostrzee z podaniem nasuchu radio-wego jako rda nie mogo ju wyrzdzi wikszych szkd,natomiast miao szans uchroni ledzone przez SB osoby

zarwno doranie, jak i na przyszo. Liczono bowiem, epodanie rda informacji nie tylko bdzie j uwiarygodnia(przez co zwikszaa si szansa na powane potraktowanietakiego ostrzeenia), ale i spowoduje refleksj ostrzeone-go nad przestrzeganiem konspiracyjnego BHP. Proble-mem byy, si rzeczy, ograniczone moliwoci dotarcia dowaciwych osb czy rodowisk. SW bya organizacjo charakterze kadrowym elitarn, a kontrwywiad by swo-ist elit elity i nie mg bezporednio angaowa siw przekazywanie ostrzee.

Rozwizanie tych sprzecznoci wydawao si proste zdecentralizowanie nasuchu tzn. wyposaenie poszczeglnych kombiste urzdzenia nasuchowe, tak aby bezporednio zainteresowani mo wasne bezpieczestwo. W wyniku tej decyzji podjto seryjn produkc

podsuchu MO i SB. Do gotowych urzdze doczana bya wydrukowankowej ulotka z krtk instrukcj obsugi, opisujca m.in. sposb zrobienidrutu i przeznaczenie przecznikw.

Jednym z wielu rodowisk, do jakich trafiy wyprodukowane przez SWDuszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii w. Klemensa Dworzaka w kocieWrocawiu. Co ciekawe, nasuchy byy wykonywane i nagrywane przez dwaJako pierwszy zajmowa si nimi Tomasz Kubiak, wwczas ucze technik

przy ul. Subickiej. Z Duszpasterstwem Ludzi Pracy zwizany by przez owsplnie nagrywa rozmowy tajniakw obserwujcych Msze wite w kociry dostarczya osoba z Politechniki Wrocawskiej, take zwizana z duszpas

prowadzono za w salce katechetycznej. Do ich nagrywania uywano zwykfonicznego typu wiea. Czasami intensywno korespondencji prowadzonZOMO oraz cywilnych funkcjonariuszy bya tak dua, e w czasie przestrajawo innej suby tracono cz informacji. Dlatego w cigu okoo dwch latchw kilkakrotnie zdarzyy si sytuacje korzystania z dwch konwerterw jrelacji Tomasza Kubiaka nasuch i nagrywanie rozpoczto w drugiej poow

Korn

tczak

7/13/2019 1-9105

55/152

* * *W wyniku serii kombinacji operacyjnych poprzedzajcych uz

Zewntrzna instalacja antenowawykorzystywana do prowadzenia nasuchuMO i SB, a czasami take do prowadzenia

radiowej komunikacji konspiracyjnejprzez Krzysztofa Witczaka na dachu

jego spdzielczego mieszkania przy ul.Hermanowskiej. Na szczycie wysokiego

masztu zainstalowana dwupasmowa antenaVHF o charakterystyce dooklnej pionowypromiennik oraz trzy nachylone pod ktem

ok. 45 tzw. przeciwwagi; poniej dwiestandardowe anteny telewizyjne typu Yagi.

Konwerter radiowy do nMariusz Kres

od Wojciecha Myleckielat osiemdz

Fot.RafaWit

ZNE

Troch o fosie

7/13/2019 1-9105

56/152

KOMENTARZEHISTORYCZ Troch o fosie

Kody cyfrowe oznaczajce typowe czynnoci, procedury wykfunkcjonariuszy SB.

77 kierunek, w kierunku (np. daje 77 do kolorkw)300 pocztek akcji (obserwacji)301 tak jest/przyjem pocztek akcji (potwierdzenie)310 i 311 jak wyej, jeli figurant porusza si samochodem400 koniec akcji (obserwacji na dzi)412 prosto415 w prawo421 w lewoDo okrelania kierunkw, zwaszcza na skrzyowaniach, uyw

opartej na tarczy zegarowej, bardzo podobnej do stosowanej w lotnictwieMetoda zegarowa bya bardziej intuicyjna i jednoczenie pozwalaazyjnie okrela kierunki, np. na godzinie dwunastej zeropiznaczsto, ale lekko w prawo (pod ktem do aktualnego kierunku jazdy, jaki zwka na pitej minucie wzgldem godziny dwunastej). Co ciekawe, nisusznego sposobu okrelania kierunkw za pomoc tarczy zegarowzespoy z tego samego miasta, np. uywano zamiennie na godziniedaje na dwunast pitnacie.

argon/slang(stosowane pocztkowo kryptonimy wywodziy si cyny):

altana przyczepa kempingowa suca do prowadzenia obserwacjbonica koci (uywane w Departamencie IV MSW)bryka zachowywa si w sposb utrudniajcy obserwacj,

ogonciota/ciotka do tyu, cofanie, zawracanie samochodemwiartka dzieckofabryka siedziba resortufigurant sporadycznie uywane zamiast pacjent, czciej na cz

MO; w zalenoci od kontekstu: oglnie obserwowana osoba, w przycji Mszy w.: kada osoba duchowna (ksidz, kleryk), a jeli obserwacjkretnego figuranta duchownego, mg on by wyrniany jako pier

firma SB, oglnie resort MSWgumowy dworzec PKS

itczak

7/13/2019 1-9105

57/152

Na pierwszym pitrze kamienicy przy zbiegu ul. Sdowej i wierczewskiego

mieci si zakonspirowany lokal SB o kryptonimie Tawerna (okna bez fii zapuszczone). Suy m.in. jako tzw. ZPO (Zakryty Punkt Obserwacyjny) dw trakcie manifestacji 1-majowych, a take jako... punkt odniesienia, u

miejsca w trakcie koordynowania akcji obserwacyjnej SB za pomoc czczemu zosta zidentyfikowany przez kontrwywiad SW

Fot.RafaW

itczak

Fot.

RafaWi

ZNE

kraty/kratki okna, czsto w poczeniu: kratki pal lub kratki

7/13/2019 1-9105

58/152

KOMENTARZEHISTORYCZ kraty/kratki okna, czsto w poczeniu: kratki pal lub kratki

koniec dnia, kiedy obserwowana osoba wracaa do swojego mieszkaniakierujcy obserwacj funkcjonariusz ogasza: 400 (zob. wyej)

krzy, krzyyk koci; w Trjmiecie krzy oznacza kade skwzgldu na rzeczywisty jego ksztat), np. daje do krzya jedzie/idzieowania

kwadrat w zalenoci od kontekstu: w poczeniu z numerem wdowany rejon miasta, bez numeru: podwrko, kwarta ulic, dajcy si o ksztacie prostokta, kwadratu, czasami w poczeniu z przymiotnik

jaki konkretny, charakterystyczny obiekt w najbliszej okolicy, np. (duy Supersam)

na patykach, na patyczkach na piechot, czasami (zwaszcza w piepo wprowadzeniu stanu wojennego) uywano te: z fleka

obcina rozglda si, sprawdza, czy nie jest si ledzonym, obsordynator oficer dowodzcy akcj z siedziby biura operacyjnego

pacjent podopieczny, czyli inaczej obserwowana osobapaczka osobapamitki zdjcia, dokumentacja fotograficznapieczarki, biali, biae czapki drogwka (Wydzia Ruchu Drogow

wykorzystywana do operacji wizania, tj. zatrzymania obserwowanyjcych si samochodem

powka oglnie: osoba towarzyszca pci przeciwnej do osobmylnie: ona/kobieta, pniej take szerzej: inna/druga osoba, wspln

pki przejcia pomidzy klatkami schodowymi na strychach, szwych wieowcach

przepali sposzy, ostrzec kogo przez zbyt nachaln, nieuwansi obserwacj, np. tylko nie przepal, nie przepal!

przypiewki wystpoway, kiedy wierni piewaliBoe, co Polskrecepta notatka, raport z obserwacji, np. dawaj pilnie recepty na sanitariusze prowadzcy obserwacj esbecy (pracownicy Wydziaserce bateria (akumulator) przenonego radiotelefonu nasobnegozlec zleceniodawca: analitycy z Biura Studiw i Analiz, np. czek

zleca (najoglniej: czekano na decyzj Warszawy)elazny dworzec kolejowy PKP, kolej, czasami take tramwaj

Tadeusz Ruzikowski, IPN

7/13/2019 1-9105

59/152

ZIMA WASZA,WIOSNA NASZA!

SOLIDARNOCIOWE OBCHODY 1 i 3 MAJA 1982 r.

Pierwsze miesice stanu wojennego, nowego psprawia wraenie, e ulice miast naleay do jego

i milicji, ich uzbrojonych patroli, krcych po miastskowo-milicyjnych. Tego wraenia nie mciy nielicw grudniu 1981 r. oraz pniejsze, sporadyczne desigu lokalnym (np. w Gdasku w styczniu 1982 rw ukryciu przed wadz, rozwano druk i kolpopism informacyjnych, ktre przekazyway wianie niedostpne. Budziy one nadziej na kontynu

Solidarnoci.

Wrd wielu czonkw Solidarnoci pobrzmiewao lansowanezwizkowych haso Zima wasza, wiosna nasza. Wyraao ono nadza grudniow porak Zwizku. Zbliajce si wita 1 Maja oraz rocstytucji 3 Maja (jako wito w PRL zostao zniesione) stwarzay okaziemia na ulice czonkw Solidarnoci oraz przeciwnikw stanu w

1 MajaPowoana 22 kwietnia 1982 r. Tymczasowa Komisja Koordyna

nie wezwaa do zwizkowych obchodw rocznic, lecz jeden z jej czjak, na amach pisma Tygodnik Mazowsze zaapelowa o manifechodzie majowym z uyciem zwizkowych emblematw. Czonkowfestowa sw obecno w miejscu oficjalnych, pierwszomajowych p

uda si do kociow na Msze wite2. Odmienn koncepcj obcponowa nastawiony na radykalne dziaania warszawski MidzyzKomitet Solidarnoci (MRKS). Jego sympatycy przygotowywali skontrmanifestacji. Na Dolnym lsku tamtejszy Regionalny Komi

d t i d h Ok i b d i j d k l i

ZNE

1 maja rano odprawiano w kocioach Msze w. z okazji wita J

7/13/2019 1-9105

60/152

KOMENTARZEHISTORYCZ j j

m.in. w katedrze w. Jana w Warszawie. Zgromadzili si na niej rwplanowanego kontrpochodu organizowanego przez czonkw i sympPocztek manifestacji tak wspomina jeden z jej wiadkw: Nagle tumUtworzonym szpalerem idzie na plac Zamkowy grupka ludzi. Nios mi. Na pierwszym z nich napis Solidarno bya, jest i bdzie. RozlZaczynamy skandowa: Solidarno, Solidarno. Ruszamy za nimidujemy si w ogromnym pochodzie. Kierujemy si Senatorsk do Miona plac Teatralny zamyka kordon milicji, odgradzaj nas od trasy ofidu []. Zatrzymujemy si przed paacem Prymasowskim. Wznosimy yje Prymas!, Niech yje Papie. [] Plac Krasiskich jest te dlaKrzyczymy: ZOMO do domu, na was pracujemy!. [] Mostow scDopiero teraz wida, e jest nas tysice: czoo pochodu jest ju przya koca wci nie wida. Ogldamy si za siebie. Wszyscy pomyleli mym, bo zaczynamy skandowa: 10 milionw, 10 milionw.

Tygodnik Mazowsze, nr 12, 5 V 1982.

Wyposaenie zgromadzonych stanowiy flagi, transparenty z symbolamisami. Manifestacja ruszya z placu Zamkowego ulicami Miodow, Dug pMiasta w kierunku Wisostrady. W jej okolicach zgromadzenie rozwizano.nych oficjalnych danych w niezalenej demonstracji w stolicy wzio udziaa wedle szacunkw jednego z organizatorw 30 tys. Alternatywne manifestrwnie w innych miastach. W Gdyni po zakoczeniu oficjalnego pochodu k

idc przez centrum miasta, niszczy propagandowe dekoracje, skandujc przciowe hasa. Po ssiedzku w Gdasku pochd przemierzy dystans od Pomniniowcw do Gdaska Wrzeszcza, pod dom internowanego wczenie Lecha gdaskiej demonstracji wspomina: Wszdzie biao-czerwono, na Pomniku nmnstwo kwiatw. piewamy Jeszcze Polska, a transparenty z napisem Sna silnym wietrze. Unosimy dwa palce do gry znak V zwycistwo. Nie go doczeka! Odda Lecha skanduje tum. Precz stan wojenny, do berusza ku bazylice Marii Panny. Na przedzie transparent Solidarno nie zgimy. Idziemy okrn drog, nigdzie ani jednego zomowca, ani milicjanta.

Oryginalny przebieg miaa demonstracja w widniku grupa robotnikzakadu wzia udzia w oficjalnym pochodzie na bosaka. Solidarnociowe 1982 r. odbyy si m.in. w Biaymstoku, Gdasku, Gdyni, odzi, Szczecini

3 MajaInaczej wyglday polskie ulice dwa dni pniej, gdy wadze zde

7/13/2019 1-9105

61/152

su rozbija zgromadzenia ludzi mogce by zalkiem niezalenych niu demonstracji sprzyjay odbywajce si Msze w. i wzajemna bli(warszawskie Stare Miasto, gdaski Targ Drzewny). Wok kociomilicyjnych prowokacji, jak np. w Gdasku. Okazj do organizowaniazakoczenie pracy w zakadach tak byo w Szczecinie, czy te skw miejscu pamici ofiar Grudnia 1970 r. Do okolicznociowych democznie w co najmniej jedenastu miastach: Biaymstoku, Elblgu, Gdakowie, Lublinie, odzi, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Warszawie.

Milicja atakowaa gromadzcych si ludzi, niekiedy przedtem wcia si. Najczciej manifestantw atakowali funkcjonariusze ZmotorMilicji Obywatelskiej (ZOMO). Wyjtkowo chyba w Krakowie byli tzerwowych Oddziaw Milicji Obywatelskiej (ROMO), gdy tamtejszsane do pacyfikacji ulic Gdaska. Do rozbijania demonstracji wykarmatki wodne, gaz zawicy, jak i rodki przymusu bezporedniego

paki. Woda uywana w armatkach bywaa barwiona, aby funkcjonrozpozna, a nastpnie zatrzyma osoby znajdujce si w miejscachwalk ulicznych wczono transportery opancerzone oraz czogi, ktre

jay barykady. Rozwj sytuacji wadze obserwoway take (np. w stoAtakowani jako schronienie wykorzystywali kocioy (Krakw, Gd

nie zawsze miejsca te okazyway si bezpiecznym azylem. W Gdasku kocioa wpad pocisk gazowy oraz raca. Z pewnoci sol w oku dla wna na terenie wity pomoc medyczna. Uzyskiwano j take od przydomw znajdujcych si w okolicach zaj (np. na ul. Piwnej w Warszaka zgromadzio si kilkadziesit osb, ktre schroniy si przed gaza

Demonstranci nie pozostawali duni zomowcom. Nie tylko odrzem zawicym, topili je w kanaach, ale te atakujc funkcjonariuszyne rodki raenia: stosowano zarwno przygodn amunicj (kamienpyt chodnikowych, deski, kosze na mieci), jak i wczeniej przygotz benzyn (w Gdasku obrzucono nimi komisariat milicji, a w Szczene). O zacitoci walk moe wiadczy to, e warszawski Barbakan prz

Tum rozpraszany na obie strony Dugiej i w gb Bonifraterskienowo, podchodzi, krzyczc Gestapo, Zwolni Lecha, Solidar

ZNE z rk do rk, a w Gdasku czogi strzelay na postrach ze lepej amunicj

20 barykad. Starcia uliczne miay swoj dynamik, ktra raz po raz przech

7/13/2019 1-9105

62/152

KOMENTARZEHISTORYCZ

stwa na korzy jednej ze stron, cho ostatecznie gr oczywicie byy wwyspecjalizowanymi rodkami bezpieczestwa.

Oson dla demonstrantw przed bezporednimi atakami ZOMO stanaprdce barykady (Warszawa, Gdask), przygotowywane nieraz pod kierzy Armii Krajowej, posiadajcych w tej mierze praktyczne dowiadczen

budowy tymczasowych umocnie wykorzystano oprcz koszy na miecoraz rury kanalizacyjne. W ferworze walk w Szczecinie podpalono milicmiany jedynie symboliczn moc raenia miay rzucone w Krakowie wnariuszy monety, bdce ilustracj dla okrzyku Targowica, synonimu Stosowano taktyk wojny podjazdowej, polegajc na atakowaniu fundemonstrantw oraz wycofywaniu si w bezpieczne miejsca, takie jak zarek, wntrza kociow. Po taktycznym odwrocie z frontu walki grupy mmieszczay si w inne rejony miasta, na nowo skupiay siy i atakoway w

Dochodzio take do walk wrcz midzy funkcjonariuszami a mantrakcie demonstranci przeciwstawiali milicyjnym pakom kije oraz drzuj, e charakterystycznym elementem ubioru wielu uczestnikw wa

sportowe adidasy, ktre umoliwiay nie tylko szybkie przemieszczanie funkcjonariuszami, ale te ich dynamiczne atakowanie. Notabenedla miobuwie stawao si chyba znakiem rozpoznawczym osb posdzanych onych demonstracjach. Staym elementem krajobrazu majowego kryteriu

Taktyk unikania bezporedniego starcia stosowali take funkcjon

czsto w bezporednich interwencjach wyrczay gazy zawice. Niekbrakowao. Podsuchane rozmowy milicjantw oddaj powag sytualanie, eby popamitali rodkw chemicznych nie macie? ZostanAtakuj komisariat na Jezuickiej, udzieli pomocy Jak si msza skorozproszy to wszystko Nas ju trzech ma eb porozbijany Haso pnas wykocz Haso takie jak 1 maja Tak, ale nikt nie reagujegowca pyta, czy bdzie robota. Niech czeka, bdzie Daj im grzan

Uderzy na most lsko-Dbrowski. Przyspiesz, bo tam jest gorcoJ. Holzer, K. Leski, Solidarno w podziemiu, d 1990, s. 45.

oceny Komisji Sejmowej, miay to polityczne. Wykluczono je w stoosb, wczenie uznanych za ofiary ulicznych pobi w Warszawiei Ad S l ki I f i i k k bi i F

7/13/2019 1-9105

63/152

i Adama Szuleckiego. Informowano o mierci na skutek pobicia Frankowie oraz Wadysawa Dydry w Gdasku w wyniku zatrucia gazam

W czasie walk zniszczono wiele samochodw milicyjnych, w samejkilkudziesiciu funkcjonariuszy. O zacitoci walk wiadcz te dane oszawie 9 wagonach tramwajowych oraz 11 autobusach chodzio chybszyby (cho uszkodzenia mogy by wiksze, bo na mocie lsko-Dsi przez pewien czas barykad). Wedle oficjalnych danych obraenisuby ruchu Miejskich Zakadw Komunikacyjnych, trzech motornirowcw. Przyczyn obrae jednak nie podano5. W rnych czciach

osb. Wobec 262 skierowano wnioski w trybie przyspieszonym do kole

* * *Demonstracje 1 i 3 maja 1982 r. byy pierwszymi tak masowymi w

w stanie wojennym. Pokazay one moliwoci spontanicznej mobilizacji stwie. Bogdan Borusewicz ocenia po roku, e demonstracje pozwoliy wkaza Solidarno. Manifestacje majowe byy niewtpliwie zaskocz

zwizkowych. Ukazay, jak powane wydarzenia mog si rozgrywa wczeniej niezaplanowany, poza kontrol kierownictwa zwizkowego. Mne dowiodo te kierownictwu zwizkowemu, jak niekiedy dramatycznefestacji (pobici, ranni, wreszcie ofiary miertelne). Std, jak si wydaje, saspirujcych do ksztatowania pogldw zwizkowcw, opisane wywzbudziy konsternacj. Dano jej wyraz m.in. w pimie KOS oraz w TW pierwszym wskazywano, e uliczne demonstracje nie zastpi budowa

tur spoeczestwa, a w drugim zwracano uwag na moliwo prowokadnika wrcz zaapelowano o czytelne odcicie si wadz regionu S o

za porednictwem tajemniczych nieco Grup Wspdziaania Solidarcy zwizkowi, ani tonujcy nastroje autorzy tekstw w pismach drugoobdusz met odci si od demonstracyjnych nastrojw nie tylko doi wielu zwykych zwolennikw ulicznej konfrontacji. W rezultacie kilka mauspicjami kierownictwa podziemnej Solidarnoci, doszo do kolejnyc

nych manifestacji. To wanie od maja 1982 r. manifestacje uliczne z okazstwowych weszy na stae do opozycyjnego kalendarza wydarze. Dla sem mobilizacji milicyjnych si i rodkw. Jednak nade wszystko regulao istnieniu Solidarnoci, ktr bezskutecznie prbowano wymaza ze s

CZNE Waldemar Handke, IPN Pozna

DWIE TECZKI DWA YCIO

7/13/2019 1-9105

64/152

KOMENTARZEHISTORYCDWIE TECZKI, DWA YCIO

JEDNO YCIE ESBEKALata 19801989 to okres, kiedy nacisk ze strony komunisstwa, jakiemu zostao poddane spoeczestwo, by bardzorepresji wykorzystywa kad moliwo, by neutralizowgie postawy. Z tej nieodlegej przeszoci pozostao d