01

Yaþanan ekonomik krizin ardýndan 2002 yýlýndaki %7,8lik yüksek GSYÝH (Gayri Safi Yurt

Ýçi Hasýla) büyümesi Liranýn deðer kaybýna baðlý olarak artan Türk ihraç mallarýnýn rekabet

gücüne ve Türkiyenin gözde turizm merkezi haline gelmesine, kýsaca mal ve hizmet

ihracýna dayalýydý (OECD, 2004). Sonraki iki yýlda Türk Lirasýnda görülen deðerlenmeye

karþýn reel ücretlerin kriz öncesi düzeyinin altýnda seyretmeye devam etmesi nedeniyle

ihracat performansý etkilenmedi: 2003 ve 2004 yýllarýnda sýrasýyla %31 ve %34 olarak

gerçekleþti. 2 yýl süren yýllýk %30un üzerindeki yüksek artýþ hýzýndan sonra, ihracat 2005

yýlýnda %16 artarak daha ýlýmlý bir çizgiye oturmuþ görünüyor.

1. EKONOMÝNÝN ÝTÝCÝ GÜCÜOLARAK DIÞ TÝCARET

1.1 Dýþ Ticaret BileþenleriToplam dýþ ticaretinin GSYÝHya oranýna bakýldýðýnda 2004 yýlý verilerine göre %64 ile

Türkiyeyi benzer büyüklükteki ekonomiler arasýnda dýþa oldukça açýk olarak niteleyebiliriz

(Þekil 1.1).

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Bel

çika

Slo

vak

Cum

**Ýr

land

aÇ

ek C

um**

Mac

aris

tan

Hol

land

aA

vust

urya

Ýsve

çK

ore

Dan

imar

kaÝs

viçr

e*P

olon

ya**

Kan

ada*

Nor

veç

Alm

anya

Avr

o B

ölge

siF

inla

ndiy

aP

orte

kiz

Çin

Tür

kiye

Mek

sika

Ýspa

nya

Ýngi

ltere

Fra

nsa

Ýtaly

aY

unan

ista

nH

indi

stan

AB

D*

Japo

nya*

19752004

Toplam Dýþ Ticaretin GSYÝH'ye Oraný (%)

Þekil 1.1 1975 ve 2004 Yýllarýnda Seçilmiþ Ülkeler Ýçin Dýþ Ticaretin GSYÝHyeOraný

Kaynak: OECD (*) 1975-2003 (**) 1995-2004

1

2

2004 yýlý dünya mal ihracatý ve ithalatý sýralamasý Tablo Ek1.1de verilmektedir. Sumru Öz (TÜSÝAD-Sabancý Üniversitesi Rekabet Forumu)1

2

3

01

Þekil 1.1den çýkarýlabilecek bir baþka sonuç, 1975-2004 yýllarý arasýnda toplam dýþ

ticaretinin GSYÝHya oraný en çok artan ülke olan Çinin ardýndan Türkiyenin ikinci olmasý.

Daha sonra sýrasýyla Meksika, Hindistan, Ýspanya, Almanya, Polonya ve Ýrlanda geliyor

Þekil 1.2a Ýhracatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 2005 (%)

Diðerleri %23 Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklar %14

Giyim eþyasý %14

Tekstil ürünleri %12

Metal Eþya %4

Metalik OlmayanMineral Ürünler %4

Kimyasal Madde veÜrünler %4

Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý

ve Cihazlarý %4

Ana Metal Endüstrisi %9

Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþMakine ve Teçhizat

%7

Gýda Ürünlerive Ýçecek %6

Kaynak: TÜÝK

Þekil 1.2b Ýhracatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 1996 (%)

Kaynak: TÜÝK

Motorlu kara taþýtlarý, giyim eþyasý, tekstil, ana metal endüstrisi ve gýda Türkiyenin baþlýca

ihraç ürünlerini oluþturuyor. 2005 yýlýnda Türkiyenin ihracatýnýn sektörel daðýlýmý Þekil

1.2ada, ayný sektörlerin 1996 yýlýna ait ihracat paylarý ise Þekil 1.2bde veriliyor.

4

Ýhracatýn ekonomik faaliyetlere göre daðýlýmýnda 1996 ve 2005 yýllarý arasýnda görülen

en büyük fark, toplam ihracat içindeki payýný %4ten %14de çýkaran Motorlu Kara Taþýtýve Römorklar alanýnda görülüyor. Daha sonra, sýrasýyla, payý %21den %14e inen GiyimEþyasý ve %1den %4e çýkan Radyo, Televizyon, Haberleþme Teçhizatý ve Cihazlarýgeliyor.

Türkiyenin ihracat kalemlerini detaylý olarak görmek için Tablo Ek.1e, ithalat kalemleri içinse Tablo Ek.1e bakabilirsiniz.

3

3

Diðerleri %23Motorlu Kara Taþýtý veRömorklar %4

Giyim Eþyasý %21

Tekstil Ürünleri %16

Ana Metal Endüstrisi %10

Metal Eþya %2

Metalik OlmayanMineral Ürünler %3

Kimyasal Maddeve Ürünler %5

Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý ve

Cihazlarý %1Gýda Ürünlerive Ýçecek %11

Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ

Makine ve Teçhizat %4

01

Þekil 1.3a Ýthalatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 2005 (%)

5

Diðerleri %19 Kimyasal Madde ve Ürünler %15

Ham Petrol ve Doðalgaz %12

Ana Metal Sanayi %12

Motorlu Kara Taþýtýve Römorklar %11

Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ

Makine ve Teçhizat &11

Týbbi Aletler,Hassas Optik Aletler

ve Saat %2

Atýk ve Hurdalar %3

Tekstil Üürnleri %3

Diðer ElektrikliMakine ve

Cihazlar %4

Radyo, Televizyon,Haberleþme Teçhizatý ve

Cihazlarý %4 Kok Kömürü, RafineEdilmiþ Petrol Ürünlerive Nükleer Yakýtlar %5

Kaynak: TÜÝK

Þekil 1.3b Ýthalatýn Ekonomik Faaliyete Göre Daðýlýmý, 1996 (%)

Diðerleri %28Kimyasal Madde veÜrünler %15

Ham Petrol ve Doðalgaz %10

Ana Metal Sanayi %16

Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklar %7

Baþka YerdeSýnýflandýrýlmamýþ

Makine ve Teçhizat % 17

Týbbi Aletler,Hassas Optik Aletler

ve Saat %2

Atýk ve Hurdalar %3

Tekstil Ürünleri %4

Diðer ElektrikliMakine ve Cihazlar %3

Radyo TelevizyonHaberleþme Teçhizatý ve

Cihazlarý %3

Kok Kömürü, RafineEdilmiþ Petrol Ürünleri ve

Nükleer Yakýtlar %3

Kaynak: TÜÝK

Türkiyenin ithalat yapýsýnda en önemli yeri ara mallar ve enerji oluþturuyor. 2005 yýlýnda

kimyasal madde ve ürünler %15 ile ilk sýrada yer alýrken, bunu %12le ham petrol ve

doðalgaz ile ayný paya sahip ana metal endüstrisi izliyor. Daha sonra %11 payla motorlu

kara taþýtlarý ve baþka yerde sýnýflandýrýlmamýþ makine ve teçhizat geliyor. Bu beþ sektör

toplam ithalatýn %60ýný oluþturuyor (Þekil1.3a). Ýthalatýn ekonomik faaliyetlere göre

daðýlýmýnda 1996 ve 2005 yýllarý arasýnda çok büyük bir fark gözlenmiyor.

01 6

Ana Metal Sanayi ithalatý %6dan %12ye, Motorlu Kara Taþýtý ve Römorklarýn toplamithalat içindeki payý ise %7den %11e çýkarken Baþka Yerde Sýnýflandýrýlmamýþ Makineve Teçhizatýn payý %17den %11e düþüyor. Ham Petrol ve Doðalgaz ithalatýnýn toplamithalat içindeki payý ise %10dan %12ye çýkmýþ durumda.

2001-2005 yýllarýný kapsayan dört yýllýk dönemde yýllýk ithalat artýþ hýzý sýrasýyla %25,

%35, %41 ve %20 oldu. 2001-2005 döneminde görülen yüksek ithalat artýþ hýzý bir ölçüde

2000 yýlýna göre %14 (OECD, 2006) deðerlenen reel efektif döviz kurundan kaynaklandý.

Geniþ ekonomik gruplarýn sýnýflamasýna (BEC) göre ithalata bakýldýðýnda, Türkiyenin

ithalat yapýsýnýn aðýrlýklý olarak ara mallar ve hammaddelerden oluþtuðu ve 1996-2005

yýllarý arasýný kapsayan dönemde bu yapýda önemli bir deðiþim yaþanmadýðý görülüyor

(Þekil1.4).

Þekil 1.4 Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Ýthalat

Hammadde (Ara Mallar)

Diðerleri

Yatýrým (Sermaye) Mallarý

Tüketim Mallarý

Kaynak: TÜÝK

100%

80%

60%

40%

20%

0%

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Geniþ ekonomik gruplarýn sýnýflamasýna (BEC) göre ithalat (%)

01 7

Tüketim mallarý ithalatýnýn toplam ithalat içindeki payýnda önemli bir artýþ olmamasý yüksek

ithalat artýþ hýzýnýn tek baþýna Türk Lirasýndaki deðerlenme nedeniyle artan tüketim mallarý

ithalatýndan kaynaklanmadýðýný; nelerden kaynaklandýðýný anlamak ise toplam ithalatýn

%75ini oluþturan hammadde (aramalý) kaleminin alt gruplarýný incelemek gerektiðini

gösteriyor.

Þekil 1.5 Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Aramalý Ýthalat

Geniþ Ekonomik Gruplarýn Sýnýflamasýna (BEC) Göre Aramalý ÝthalatýnýnAlt Gruplarý (milyar ABD Dolarý)

Sanayi için iþlemgörmüþ hammaddeler

Yatýrým mallarýnýnaksam ve parçalarý

Taþýmacýlýk araçlarýnýnaksam ve parçalarý

Esasý yiyecek ve içecekolan iþlenmiþhammaddeler

Ýþlem görmüþ diðeryakýt ve yaðlar

Ýþlem görmemiþhammadde, gýda, yakýtve yaðlar

Þekil 1.5 hammadde (aramalý) kalemi ithalatýnýn asýl olarak sanayi için iþlem görmüþ

hammaddeler ve iþlem görmemiþ hammaddelerden oluþtuðunu gösteriyor. Ýþlem görmemiþ

hammadde sýnýfýna giren ham petrol ithalatýnýn 2000-2005 dönemi deðerleri Tablo 1.1de

veriliyor. Buna göre ham petrol ithalatýnda miktar olarak bir deðiþiklik gözlenmezken dolar

cinsinden iki katýna çýkmasý 2001-2005 döneminde görülen yüksek ithalat artýþ hýzýnýn

yalnýzca Türk Lirasýndaki deðerlenmeye baðlanamayacaðýný, ham petrol maliyetindeki

artýþtan da etkilendiðini düþündürüyor. Gerçekten de güçlü talep ve üretim kapasitesindeki

azalma nedeniyle 2003 yýlýndan itibaren dünya petrol fiyatlarý sert bir çýkýþ gösterdi. Bu

fiyat artýþý ham petrolle sýnýrlý kalmadý, bunun dýþýnda kalan hammaddelere de yansýdý

(World Bank, 2006). Buna karþýn, tepe noktasýna eriþtiði 2006 yýlýnýn Aðustos ayýndan

itibaren düþmeye baþlayan petrol fiyatlarýnýn, önümüzdeki dönemde Türkiyenin ithalatýn

içindeki payýnýn düþme eðiliminde olacaðýný öngörebiliriz.

Kaynak: TÜÝK

4

Petrol dýþý hammadde fiyatlarý 2005 yýlýnda ve 2006nýn ilk dört ayýnda sýrasýyla %27 ve %24 arttý (World Bank. 2006).4

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

01

Tablo 1.1 Türkiyenin Yakýt Ýthalatý

Yýllar Ham Petrol(Bin Ton)Ham Petrol

(Milyar Dolar)

Toplam MineralYakýt ve Yaðlar(Milyar Dolar)

Kaynak: TÜÝK

8

Daha detaylý bir analizi mümkün kýlmak için Tablo 1.2de 3-Basamaklý Standart Ticaret

Sýnýflandýrmasýna göre en çok ithal edilen 35 ürünün 2004 yýlýna ait ithalat deðerinin,

dünya toplam ithalatý içindeki sýrasýnýn ve payýnýn yanýnda 2000-2004 döneminde dünya

toplam ithalatýndaki payýnýn ve ithalat deðerinin yýllýk ortalama büyümesi veriliyor. Bu

sonuncusunu ürün bazýnda kýyaslamaya imkan tanýmak için son sütun yine 2000-2004

döneminde dünya ithalatýnýn yýllýk ortalama büyümesine ayrýldý.

2000-2004 yýllarý arasýnda dünyada payý deðiþmeyen tek ürün HAM PETROL, payý en

çok artan %3389 ile ALTIN, ALTIN KAPLAMA, GÜMÜÞ VE DÖKÜNTÜ VE ARTIKLARI,

en çok azalan ise %12 ile TELEKOMÜNÝKASYON CÝHAZLARI.

Tablo 1.2, ithalatýn tüketim, yatýrým ve ara mallarý arasýnda daðýlýmýný veren Þekil 1.4ü

destekliyor: 2004 yýlýnda en çok ithal edilen 35 ürün arasýnda tüketim malý olarak yalnýzca

her tür taþýt aracý ve ilaçlar; yatýrým malý olarak ise TEKSTÝL VE DERÝ MAKÝNALARI öne

çýkýyor. Diðer kalemler HAM PETROL baþta olmak üzere iþlem görmüþ ya da görmemiþ

hammaddelerden (ara mallar) oluþuyor.

Sonuç olarak, 2003-2005 döneminde iþlem görmemiþ hammadde ithalatýnda görülen 13

milyar dolar tutarýnda artýþ, yüksek ithalat artýþ hýzýnýn tek baþýna Türk Lirasýndaki

deðerlenmeden kaynaklanmadýðýný bu dönemde yaþanan ham petrol baþta olmak üzere

tüm ham madde fiyatlarýndaki sert çýkýþtan da etkilendiðini gösteriyor.

Bu 35 ürünün ithalatý toplam ithalatýn %63ünü oluþturuyor.5

5

2000

2001

2002

2003

2004

2005

21 084

23 142

23 708

24 029

23 917

23 390

4,21

3,88

4,09

4,78

6,09

8,65

9,5

8,3

9,2

11,6

14,3

21,3

01

Tablo 1.2 3- Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre En Çok ÝthalEdilen 35 Ürün

9

333 - Ham Petrol

781 - Ýnsan Taþýyan Motorlu Kara Taþýtlarý

971 - Altýn, Altýn Kaplama, Gümüþ ve Döküntü ve Artýklarý

784 - Motorlu Kara Taþýtlarý için Aksam ve Parçalar

282 - Demir-Çelik Döküntü ve Hurdalarý

334 - Akaryakýt

673 - Demir, Çelik Yassý Hadde Mamülleri

542 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Ýlaçlar

713 - Kývýlcým Ateþlemeli,Sýkýþtýrma Ateþlemeli Motor ve Aksamlarý

764 - Telekomunikasyon Cihazlarý

782 - Eþya Taþýmaya Mahsus ve Özel Amaçlý Motorlu Taþýtlar

776 - Transistor, Mikro Devre vb. Elektronik Parçalar

724 - Tekstil ve DeriÝ Makinalarý

575 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Plastikler (Ýlk Þekillerde)

778 - Baþka Yerde Belirtilmemiþ Elektrikli Makina, Cihaz ve Alet

651 - Tekstil Ýplikleri

641 - Kaðýt ve Kartonlar

6091.54

4214.59

3497.46

3126.61

3013.74

2419.31

2301.67

2258.32

2070.36

1962.32

1936.59

1933.52

1930.17

1543.47

1471.34

1412.07

1332.78

18

18

5

15

1

24

7

16

13

30

9

21

3

12

22

8

17

1.13

0.96

9.41

1.53

11.91

1.08

4.43

1.20

2.13

0.72

2.49

0.54

8.46

2.97

1.13

3.81

1.47

0

3

3389

9

10

5

13

4

18

-12

13

14

15

11

16

13

8

10

13

3816

20

44

16

28

29

28

-7

21

20

20

23

24

16

15

9

10

12

9

31

11

13

25

9

6

8

5

4

12

6

3

7

Ürün

Dünya'daPayýnýn

Büyümesi(2000-04)

2004(milyon dolar)

Dünya'da Sýrasý(2004)

Dünya'da Payý

(2004)

YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04)

DünyaOrtalama

Büyümesi(2000-04)

01

Ürün2004

(milyon dolar)

Dünya'da Sýrasý(2004)

Dünya'da Payý

(2004)

Dünya'daPayýnýn

Büyümesi(2000-04)

YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04)

DünyaOrtalama

Büyümesi(2000-04)

10

321 - Kömür

752 - Bilgi Ýþlem Makinalarý

792 - Hava ve Uzay Taþýtlarý

344 - Doðalgaz

652 - Pamuklu Dokumalar

682 - Bakýr

684 - Aluminyum

263 - Pamuk

743 - Gaz Pompalarý, Santrifüjler

772 - Elektrik Anahtarlarý, Röle ve Baský Devreler

541 - Vitaminler, Hormonlar, Antibiyotikler, Týbbi Eþya

874 - Ölçme ve Kontrol Cihazlarý

515 - Organik/Ýnorganik Bileþikler

598 - Diðer Kimyasal Ürünler

741 - Isýtýcý ve Soðutucu Cihazlar

533 - Boyayýcý Maddeler, Macunlar Çözücüler, Ýncelticiler

562 - Kimyasal Gübreler

Toplam (Tüm Ürünler)

728- Deðiþik Sanayi Kollarýnda Kullanýlan Makine ve Cihazlar 1266.51

1217.53

1211.72

1210.76

1091.83

982.48

967.90

884.22

844.11

840.66

840.31

777.13

765.36

753.07

686.50

683.08

644.94

637.56

94103.13

17

10

31

18

1

6

15

19

2

20

26

16

25

19

20

22

16

11

22

1.55

3.01

0.47

1.28

21.31

4.31

2.14

1.35

7.97

1.38

0.71

1.33

0.78

0.99

1.27

1.21

1.41

2.53

1.09

13

-1

-2

2

-1

28

11

9

-3

12

12

-5

5

3

9

-4

9

4

7

20

19

3

7

1

34

22

17

6

24

18

10

13

13

19

5

18

14

16

6

20

5

4

2

5

10

8

8

10

6

15

8

9

9

9

8

10

8

Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý

01

1.2 Dýþ Ticaret Ýliþkileri ve AB

Türkiyenin mal ihracatýnda en önemli yeri sýrasýyla AB-15, Yakýn ve Orta Doðu, AB

dýþýndaki Avrupa ile Kuzey Amerika ülkeleri alýyor. Bu dört ülke grubunun toplam payý

2005 yýlý ihracatýnýn %82sini buluyor. Þekil 1.6 Türkiyenin ihracatýnda ülke gruplarýnýn

payýný 1996 ve 2005 yýllarý için karþýlaþtýrmalý olarak veriyor. Buna göre Yakýn ve Orta

Doðu ülkelerinin ile ABye 2004 yýlýnda katýlan on ülkenin ihracat içindeki payý artarken

Yakýn ve Orta Doðu dýþýnda kalan Asya ülkeleri ile ABye üye olmayan ülkelerin payý

azalýyor. Türkiyenin 1 Ocak1996 tarihinde Gümrük Birliðine dahil olduðu göz önüne

alýnýnca, ihracatýnýn neredeyse yarýsýnýn yöneldiði AB-15 ülkelerinin payýnda 1996-2005

arasýnda hafif de olsa bir azalmanýn gözlenmesi, geleneksel bir diðer pazar olan Yakýn

ve Orta Doðunun konumunu korumasý hatta payýný artýrmasý, bu durumun Türkiye

ihracatýnýn yönünü fazla etkilemediði sonucuna götürüyor.

Þekil 1.6 Ülke Gruplarýna Göre Ýhracat, 2005

1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 00

Kaynak: TÜÝK

11

1996

2005

Ýhracatta Ülke Gruplarýnýn Payý (%)

AB-15

Yakýn ve Orta Doðu

Diðer Avrupa (AB Hariç)

Kuzey Amerika

Diðer Asya

Türkiye Serbest Bölgeleri

Kuzey Afrika

AB-10

Diðer Ülke ve Bölgeler

48.849.8

13.911.2

12.013.0

7.27.5

4.18.3

4.01.9

3.54.2

3.42.3

3.11.8

0112

Bunda Çinden yapýlan ithalatýn 1996 yýlýnda 550 milyon dolarken, 2005 yýlýnda 6,8 milyar dolara çýkmasýnýn etkisi büyük.

Rusyadan yapýlan ithalat 1996da 2 milyar dolardan 2005 yýlýnda 13 milyar dolara çýktý. Bunun içinde toplamda 1,3ten 7 milyar dolara çýkan doðalgaz ithalatýnýn payý büyük (TÜÝK, 2006).

6

7

Türkiyenin mal ithal ettiði ülke gruplarý mal ihraç ettiklerine göre önemli bir deðiþiklik

göstermiyor. Yalnýzca Kuzey Amerikanýn sýrasýný Yakýn ve Orta Doðu dýþýndaki Asya

ülkeleri alýyor.6

Þekil 1.7 Ülke Gruplarýna Göre Ýthalat, 2005

1996

1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 00

Kaynak: TÜÝK

Türkiyenin ithalatýnda ülke gruplarýnýn payýný 1996 ve 2005 yýllarý için karþýlaþtýrmalý

olarak incelediðimizde ihracat paylarýnda gözlemlenen duraðanlýðýn aksine büyük

deðiþiklikler söz konusu (Þekil 1.7). Örneðin ithalat içinde AB dýþýndaki Avrupa ülkelerinin

payý 2005 yýlýnda 1996ya kýyasla neredeyse iki katýna çýkarken, AB-15in payý Gümrük

Birliðine raðmen %53ten %39a inmiþ. Bir baþka önemli farklýlaþma da Yakýn ve Orta

Doðu hariç Asya ülkelerinin ithalat içindeki payýnýn %10,6dan %17,6ya týrmanmasý. Þekil

1.8 Türkiyenin 2005 yýlýnda en çok ticaret yaptýðý 20 ülkeyle olan dýþ ticaret dengesini

veriyor. Buna göre en çok dýþ ticaret açýðý verilen ülkeler sýrasýyla Rusya, Çin, Almanya,

Güney Kore, Avusturya ve Japonya olurken, yalnýzca Irak, Ýngiltere ve Hollandaya yapýlan

ihracat ithalatý aþýyor.

AB-15

Diðer Avrupa (AB Hariç)

Diðer Asya

Yakýn ve Orta Doðu

Kuzey Amerika

Diðer Ülke ve Bölgeler

Kuzey Afrika

AB-103.20.9

3.63.7

4.34.4

5.08.8

6.87.6

17.610.6

20.411.0

39.053.0

2005

7

0113

Þekil 1.8 Dýþ Ticaret Dengeleri, 2005 (milyar ABD Dolarý)

Dýþ ticaret iliþkilerinin bir baþka boyutu da AB üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye dýþ

ticaretinde görülmesi beklenen deðiþiklikleri benzer bir süreci yaþamýþ ülkelerle kýyaslamalý

olarak ele alýnca ortaya çýkýyor. Mevcut eðilimler korunursa, yani AB müzakere süreci

kesintiye uðramaz ve siyasi istikrar tehlikeye girmezse, hýzlý ekonomik büyümenin ve

beraberinde getirdiði cari açýðýn Türkiye gündemindeki yerini kaybetmeyeceði söylenebilir.

Þekil 1.9 ve Þekil 1.10da da görülebileceði gibi, AB üyelik sürecindeki bütün ülkeler için

geçerli olan yüksek cari açýk kaçýnýlmaz gibi görünse de, kontrol altýnda tutulup ülke

sanayisine zarar verecek boyutlara ulaþmasý önlenmelidir. Bunun için, Ýhracatta Rekabet

Performansý adlý bir sonraki bölümde inceleyeceðimiz, dünyada talebin arttýðý ürün gruplarý

içinde Türkiyenin rekabet gücüne sahip olduðu ürünlerin saptanýp, bunlarýn üretim

kapasitesinin artýrýlmasý gerekmektedir.

Sonuç olarak, 2005te payý 1996 yýlýna göre oransal olarak azalmakla birlikte, Türkiyenin

en önemli dýþ ticaret ortaðýnýn ABnin ilk 15 üyesi olduðunu söyleyebiliriz. Bunun yanýnda,

özellikle enerji hariç ithalat göz önüne alýndýðýnda, Türkiyenin dýþ ticaret ortaklarýndaki

en önemli deðiþme, AB ülkelerinden Uzak Doðu Asya ülkelerine kayma eðiliminde olmasý.

Kaynak: TÜÝK

ÝhracatÝthalatNet Ýhracat

15

12

9

6

3

0

-3

-6

-9

-12

Ýhracat, Ýthalat ve Net Ýhracat (milyar ABD Dolarý)

Alm

anya

Rus

ya-F

ed

Ýtaly

a

Ýngi

ltere

AB

D

Fra

nsa

Çin

Ýspa

nya

Avu

stur

ya

Hol

land

a

Ýran

Rom

anya

Gün

ey K

ore

Bel

çika

Ukr

ayna

Japo

nya

Irak

Suu

di A

rabi

stan

Cez

ayir

Bul

garis

tan

0114

Þekil 1.9 1995 Öncesi AB Üyelik Sürecinde Olan Ülkelerde Cari Açýk

Þekil 1.10 1995 Sonrasý AB Üyelik Sürecinde Olan Ülkelerde Cari Açýk

Kaynaklar: WDI Online

Cari Açýðýn GSYÝHya Oraný (%)

Cari Açýðýn GSYÝHya Oraný (%)

10

5

0

-5

-10

-15

-20

6

4

2

0

-2

-4

-6

-8

-10

-12

-14

1975

1977

1979

1981

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Yunanistan(1975-1981)

Ýspanya(1977-1986)

Portekiz(1977-1986)

Avusturya(1989-1995)

Finlandiya(1992-1995)

Ýsveç(1991-1995)

Bulgaristan(2000-....)

Çek Cum.(1998-2004)

Macaristan(1998-2004)

Polonya(1998-2004)

Romanya(2000-....)

Slovak Cum.(2000-2004)

Türkiye(2005-....)

0115

1.3 Ýhracatta Rekabet Performansý

Uluslararasý ticarete katýlým, özelde þirketlerin büyümesinde, genelde de ülkelerin refah

düzeyinin yükselmesinde önemli bir unsurdur. Bir ülkenin dýþ ticaretini artýrabilmesi içinse

hangi ürünlerde karþýlaþtýrmalý üstünlüðü olduðunun bilinmesi önem kazanmaktadýr. Bu

amaçla ihracat yapýsý, yurtdýþý talep dinamikleri ve baþlýca ihraç ürünleri açýsýndan bir

ülkenin ihracat performansý farklý yollar kullanýlarak incelenebilir.

Bu yollardan biri Birleþmiþ Milletler Ticaret Bölümünün hazýrladýðý Ticaret Performans

Endeksidir. Bu endeks ülkelerin ve baþlýca sektörlerinin ihracat performansýný ve rekabet

gücünü farklý boyutlarýyla gözlemeyi ve deðerlendirmeyi mümkün kýlmaktadýr. Bu çalýþma

184 ülke ve 14 farklý sektör için temel performans özelliklerini, pazar payý kayýp ve

kazançlarýný ve bunlarýn ardýndaki etmenleri kapsamaktadýr. Tablo 1.3, bu çalýþmanýn

ihracatta rekabet gücü ile ilgili bölümünü -Türkiyenin 1999-2003 döneminde ihracat

deðeri 1 milyar dolarýn üzerinde olan sektörleri arasýnda en yüksek ihracat artýþ hýzýna

sahip dokuz sektör için pazar payý deðiþimlerini ardýndaki etmenlerle birlikte- vermektedir.

Ticaret Performans Endeksi, pazar payýndaki bu deðiþimin arkasýndaki faktörün (1)

rekabet gücü mü; (2) en dinamik hedef pazara yakýn olmak mý; (3) sektörün en dinamik

ürününde baþtan uzmanlaþmýþ olmak mý; (4) dýþ talepteki deðiþmelere uyum yeteneði

mi olduðunu belirlemektedir Bu dört faktörün toplam etkisi pazar payýndaki yýllýk deðiþimi

yüzde olarak vermektedir.

Tablo 1.3 Türkiyenin Ticaret Performans Endeksi

Tablo 1.3, Türkiyenin dünya toplam ihracatý içindeki payýnda 1999-2003 yýllarý arasýnda

görülen geliþmenin büyük bir bölümünün rekabet etkisi ile açýklanabileceðini gösteriyor.

Rekabet etkisi, hedef pazarlarýn ithalatý içinde ihracatçý ülkenin payýnda belli bir dönemde

meydana gelen yýllýk ortalama yüzde deðiþim ile dýþ ticaret ortaðýnýn dünya toplam ithalatý

içindeki payý çarpýlarak elde ediliyor. Bir baþka deyiþle, rekabet gücündeki deðiþime baðlý

olarak pazar payýnda görülen deðiþim, bir ülkenin en önemli dýþ pazarlarýndaki konumunda

sergilediði deðiþimin aðýrlýklý toplamý alýnarak bulunuyor.

Kaynak: UN Statistics Division

Ticaret Performans Endeksinin tamamýna http://www.intracen.org adresinden ulaþabilirsiniz.8

1999-2003 arasýpazar payýndakiyýllýk deðiþim (%)

Rekabet etkisi

Coðrafi uzmanlaþma

Üründe uzmanlaþma

Uyum etkisi

TaþýtAraçlarý

IT veElektro-

nik

ÇeþitliÝmlalat

Elektro-nik

MekanikEþya

TemelÝmalat

Giyim Tekstil Kimya

21,06

19,18

1,96

-0,61

0,53

20,78

9,92

1,61

8,23

1,02

18,5

11,3

2,28

4,45

0,47

18,16

7,40

4,24

5,49

1,03

13,24

6,41

3,70

4,29

-1,16

8,84

4,02

2,46

2,39

-0,02

7,21

3,20

1,86

1,75

0,41

6,44

1,99

2,96

1,08

0,41

3,56

2,69

3,14

-2,01

-0,25

8

0116

Ticaret Performans Endeksi göre, Türkiyenin dünya toplam talebinde aðýrlýðý olan hedef

pazarlarda, 1999-2003 döneminde, temelde rekabet gücündeki artýþa dayanan baþarýlý

bir ihracat performansý yakaladýðý söylenebilir. Fakat bu endeks, yalnýzca sektörlerin

pazar payýndaki deðiþim dikkate alýnarak hesaplandýðý için sektörlerin, dünya toplam

ihracatý içindeki payýný göz ardý ediyor

Bir ülkenin ihracat performansýný ölçmenin bir baþka yolu olan Göreli Ýhracat Avantajý

Endeksinin, belli bir yýlda, belli bir sektörün, dünya toplam ihracatý içindeki payýna göre

hesaplanan statik bir endeks olduðu göz önüne alýndýðýnda, Birleþmiþ Milletler Ticaret

Bölümünün hazýrladýðý Ticaret Performans Endeksini tamamladýðý söylenebilir. Belli bir

sektörün ihracatýnýn ülkenin ihracatý içindeki payýnýn, o sektörün dünyadaki toplam

ihracatýnýn dünya toplam ihracatýndaki payýna oranýný veren bu endeksin deðeri 1'den

büyük ise rekabetçi avantajýn, 1'den küçük ise rekabetçi dezavantajýn göstergesidir. Buna

göre Türkiyenin ihracatta rekabet avantajýna sahip olduðu sektörler beton-kireç, giyim,

tekstil, demir-çelik, tütün, cam, gýda ve motorlu araçlar olarak sýralanabilir (REF, Ýhracatta

Rekabet Kýyaslamasý).Türkiyenin rekabet gücüne sahip olduðu sektörler, ülkenin katma

deðeri yüksek teknoloji yoðun alanlarda rekabet gücü olmadýðýný gösteriyor.

Þekil 1.11 Sektöre göre Göreli Ýhracat Avantajý-Göreli Ýthalat Nüfuz Endeksleri,2004

Kaynak: REF, ÝhracattaRekabet Kýyaslamasý

Göreli ÝhracatAvantajý Endeksi

Göreli ÝthalatNüfuz Endeksi

7

6

5

4

3

2

1

0

Gýd

a

Ýçec

ek

Tüt

ün

Ham

Mad

de

Mad

eni Y

aðla

r

Hay

vans

al Y

aðla

r

Kim

yasa

l Mad

dele

r

Ecz

acýlý

k Ü

rünl

eri

Der

i

Teks

til

Giy

im

Bet

on v

e K

ireç

Cam

Dem

ir ve

Çel

ik

Dið

er M

amül

Mad

dele

r

Mak

ine

Bür

o A

raçl

arý

Ele

ktrik

li C

ihaz

lar

Ele

ktrik

li M

akin

eler

Mot

orlu

Ara

çlar

Dið

er A

raçl

ar

Dið

erle

ri

0117

Göreli Ýthalat Nüfuz Endeksi ise belli bir sektörde yapýlan ithalatýn ülke ithalatý içindeki

payýnýn, o sektörün dünyadaki toplam ithalatýnýn dünya toplam ithalatýndaki payýna oranýdýr.

Eðer endeks deðeri 1'den büyük ise rekabetçi dezavantajýn, 1'den küçük ise rekabetçi

avantajýn göstergesidir. Türkiye, tekstil, hammadde, demir-çelik, makine, kimyasal maddeler,

hayvansal yaðlar, deri, eczacýlýk ürünleri, motorlu araçlar ve diðer araçlar sektörlerinde

rekabetçi dezavantaja sahip görünüyor.

Ýhracatta rekabet performansýný incelemenin üçüncü yolu, pazarýn kendi dinamikleriyle

kýyaslandýðýnda bir ülkenin pazar payýndaki deðiþimi grafik üzerine aktarmaktýr. Bu grafik

aþaðýdaki sorulara ýþýk tutabilir (ITC, 2006):

Bir ülkenin baþlýca ihraç ürünleri nelerdir ve ihracat portföyü ne ölçüde belli ürünlerde

yoðunlaþmýþtýr?

Bir ülke hangi ürünlerde daha iyi bir performans göstermiþ ve dýþ pazarlarda pazar

payýný artýrmýþ ya da baþarýsýz olup pazar payý azalmýþtýr?

Ülkenin baþlýca ihraç ürünlerine karþý dünya talebi artmakta mý, azalmakta mýdýr?

Þekil 1.12 ve Þekil 1.13 ürün ihracatý için Birleþmiþ Milletler Ýstatistik Bölümünün derlediði

COMTRADE, hizmet ihracatý için ise Dünya Ticaret Örgütünün veri tabanýný kullanarak

2000-2004 yýllarý arasýnda Türkiyenin ihracat performansýný sýrasýyla yapýsal ve dinamik

bakýþ açýsýndan vermektedir. Yapýsal Ýhracat Performansý, 2 basamaklý Standart Ticaret

Sýnýflandýrmasýna (SITC) göre Türkiyenin 2004 yýlýnda en çok ihracat yaptýðý 20 ürün ve

2 hizmet grubunda 2000-2004 yýllarý arasýnda dünyadaki ortalama pazar payýný (yatay

eksen), yine ayný dönemde, ayný ürün gruplarý için dünya talebindeki yýllýk ortalama

büyüme (düþey eksen) ile kýyaslamalý olarak vermektedir. Ayrýca ilgili mal grubunun

ihracat deðeri balonun büyüklüðü ile orantýlý olarak görülebilir.

Þekil 1.12de, 2000-2004 yýllarý arasýnda dünya talebindeki (ithalat hacmi) yýllýk ortalama

büyüme hýzýnýn %8 olduðu görülüyor. Yatay referans olarak kullanýlan bu çizgi, düþey

referans çizgisi olan Türkiyenin 2004 yýlý ihracatýnýn dünya toplam ihracatýndaki payý

(%0,62) ile birlikte tabloyu dört parçaya bölüyor. Farklý özellikler gösteren bu dört bölgeyi

isimlendirmek gerekirse:

9

10

Turizm ve TaþýmacýlýkReferans olarak verilen kýrmýzý balon 1 milyar dolara karþýlýk gelmektedir.

9

10

0118

Þekil 1.12 2-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Yapýsal ÝhracatPerformansý

20

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0

-2-1 0 1 2 3 4 5

Kaynak: COMTRADE,

REF Hesaplamalarý

Türkiyenin Dünyadaki pazar payý (%) 2000-2004

Dü

nya

tic

aret

hac

min

de

yýllý

k o

rtal

ama

bü

yüm

e (%

) 20

00-2

004

Demir ve çelik

= 1 milyar dolar

Meyve ve sebzeler

Dünyada büyüme (Tüm mallar)

Tekstil

Turizm

Geleneksel ÜrünlerYýldýzý SönenÜrünler

Yýldýzý YükselenÜrünler Yýldýzý Parlayan Ürünler

Diðer taþýt araçlarý

Metal olmayan eþyaElektrik makineleri

Güç makineleriDemir dýþý metaller

Özel makinelerPetrol ve ürünleri

Elektrikliolmayan makineler

Mobilya veyatak malzemeleri

Uçucu yaðlar, kozmetikve temizlik ürünleri

Kara taþýtlarý

Taþýmacýlýk

Metaleþya

Elktronik ve haberleþmecihazlarýÇeþitli

imalat

Kauçuk eþya

Prefabrik yapý ve sýhhitesisat

Yýldýzý Parlayan Ürünler(sað üst bölüm) pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde artanürünler arasýnda incelenen ülkenin toplam pazar payýyla kýyaslandýðýnda daha yüksek

bir pay aldýðý ve uzmanlaþtýðý ürünlerden oluþur. Bir baþka deyiþle bu bölümde yer alan

ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý son yýllarda dünya çapýnda rekabet güçlerini kanýtlamýþlar.

Dolayýsýyla bu ürünlerin dýþ ticaretini geliþtirme çabalarý diðer ürünlere göre daha az riskli.

Bu tür destekler ülkenin pazar payýný artýrma yönünde olmalý.

Yükselen Ürünler(sol üst bölüm) dünya çapýnda pazar payý ortalamanýn üstünde büyüyenürünlerde incelenen ülkenin göreli az bir pazar payýna sahip olduðu ürünlerdir. Bunun

nedeni ülkenin bu ürünlerde henüz yeni ihracata baþlamasý ya da ilgili ürün gruplarý

içerisinde niþlerde uzmanlaþmýþ olmasýdýr. Sorunun uluslararasý talep yetersizliði olmadýðý

bu ürünlerin ihracatýný artýrmak için ülke, pazar payýný artýracak stratejiler geliþtirmeli,

diðer bir deyiþle arzla ilgili sorunlarý incelemek ve yatay çeþitlendirme fýrsatlarýný araþtýrmak

gibi özel bir çaba göstermeli.

0119

Yýldýzý Sönen Ürünler(sol alt bölüm) ihracatta baþarý þansý düþme eðiliminde olanürünleri kapsýyor, çünkü bu ürün gruplarýnýn dünya toplam ithalatýndaki payý durgun

seyretmekle hatta azalmakla kalmýyor, incelen ülkenin pazar payý da düþük. Dolayýsýyla

bu ürünlerin ihracatýný artýrmak için hem arz hem de talep tarafýndaki sorunlarý göz önüne

alan stratejiler geliþtirmek gerekiyor.

Geleneksel Ürünler(sað alt bölüm) incelenen ülkenin tüm mallar için dünya ihracatýndakipayýyla karþýlaþtýrýldýðýnda yüksek pazar payýna sahip olduðu, yani uzmanlaþtýðý ürünler,

fakat bu ürünlere olan talep azalýyor ya da en azýndan dünya toplam talep artýþýnýn altýnda

kalýyor. Bu tür ürünlerin ihracatýný artýrma çabalarý, gerilemekte olan bu ürün gruplarýnýn

içerisinde en baþarýlý olan ürünleri tanýmlayýp, bunlarda daha da uzmanlaþmayý saðlayacak

niþ pazarlama stratejilerine odaklanmalý.

Bunlardan baþka Yapýsal Ýhracat Performansý grafiði, bir ülkenin ihracatta uzmanlaþma

düzeyini hakkýnda genel bir fikir de verir: Bir ya da birkaç göreli büyük dairenin varlýðý

ihracatýn bazý ürünlerde yoðunlaþtýðýný göstermektedir. Þekil 1.12de verilen Yapýsal

Ýhracat Performansý grafiðine baktýðýmýzda ihracat deðeri 6 milyar dolardan fazla olan

beþ dairenin varlýðýyla karþýlaþýyoruz: Turizm, giyim eþyalarý, kara taþýtlarý, tekstil ve demir-

çelik. Türkiyenin mal ve hizmet ihracatýnýn bu alanlarda yoðunlaþtýðýný söyleyebiliriz.

Þekil 1.12, Türkiyenin yýldýzý parlayan ihraç ürünlerinin kara taþýtlarý, demir-çelik, meyve-

sebze, metal ve kauçuk eþya, prefabrik yapý ve sýhhi tesisat malzemeleri ile uçucu yaðlar,

kozmetik ve temizlik ürünleri olduðunu gösteriyor. Fakat bunlar arasýnda ilk üç ürün grubu

dýþýnda ihracat deðeri oldukça düþük. Elektrikli olmayan makineler, petrol ürünleri ile

mobilya ve yatak malzemeleri ise Türkiyenin yýldýzý yükselmekte olan ürün gruplarýný

oluþturuyor. Tekstil ve Giyim eþyalarýnýn Türkiyenin Geleneksel Ürünleri olduðu Þekil1.12de de görülebiliyor.

Dinamik Ýhracat Performansý grafiði büyük ölçüde Yapýsal Ýhracat Performansý grafiðine

benzer: Ýlgili ürün grubunun ihracat deðeri balonun büyüklüðü ile orantýlý olarak verilir ve

düþey eksen bu ürün gruplarý için dünya ticaret hacmindeki (toplam ithalat deðeri) yýllýk

ortalama büyümeyi gösterir. Temel farklýlýk yatay eksenin incelenen ülkenin en çok ihracat

yaptýðý mal ve hizmet gruplarýnda dünyadaki ortalama pazar payýný deðil de yine ayný

dönem için bu gruplarda o ülkenin pazar payýndaki yýllýk ortalama büyümeyi vermesidir.

Bu grafiðin dinamik olarak adlandýrýlmasý en son geliþmeleri yansýtmasýndan kaynaklanýyor.

Yapýsal Ýhracat Performansýgrafiðiyse tam tersine zaman içinde daha az deðiþim gösteren

pazar paylarýný temel alýr. Bu açýdan iki grafiðin birbirini tamamladýðýný söyleyebiliriz.

0120

Þekil 1.13 2-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Dinamik ÝhracatPerformansý

Kaynak: COMTRADE,REF Hesaplamalarý

Þekil 1.13, 2 basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna (SITC) göre Türkiyenin 2004

yýlýnda en çok ihracat yaptýðý 20 ürün ve iki hizmet grubunda 2000-2004 dönemi ortalama

pazar payý artýþýný (yatay eksen), yine ayný dönemde, ayný ürün gruplarý için dünya ticaret

hacmindeki yýllýk ortalama büyüme (düþey eksen) ile kýyaslamalý olarak vermektedir. Þekil

1.12de olduðu gibi 2000-2004 yýllarý arasýnda dünya toplam ithalat hacmindeki yýllýk

ortalama büyüme hýzý olan %8 yatay referans çizgisi olarak kullanýlýyor. Düþey referans

çizgisi olarak ise sabit pazar payý çizgisi olan y-ekseni alýnýyor. Bu iki referans çizgisi

tabloyu farklý özellikler gösteren dört parçaya bölüyor:

BaþarýsýzÜrünler

GerileyenÜrünler

Baþarýlý Ürünler

Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler

Türkiyenin pazar payýnda yýllýk ortalama büyüme (%) 2000-2004

Dün

ya ti

care

t hac

min

de y

ýllýk

ort

alam

a bü

yüm

e (%

) 20

00-2

004 20

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0 -10 0 10 20 30 40 50

=1 milyar dolar

Kara taþýtlarýPrefabrik yapýve sýhhi tesisat

Dünyada büyüme (tüm mallar)

Petrol ve ürünleri

Demir ve çelik

Mobilya ve yatakmalzemeleri

Metal eþya

Elektronik ve haberleþme cihazlarýGüç makineleri

Elektrik makineleri

Tekstil

Giyim eþyalarý

Diðer taþýt araçlarý

Demir dýþý metaller

Meyve ve sebzeler

Taþýmacýlýk

Metal dýþýeþya

Turizm

Çeþitliimalat

Özel makineler

Kauçukeþya

Elektrikliolmayan

makineler

Uçucu yað,kozmetik vetemzilik ürünleri

01

Baþarýlý Ürünler(sað üst bölüm) incelenen ülkenin çok baþarýlý bir performans sergilediðiihraç ürünlerini gösteriyor, öyle ki tüm dünyada pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde

artan bu ürünlerde o ülke incelenen dönemde pazar payýný artýrmayý baþarmýþ. Bir baþka

deyiþle sað üst bölümdeki ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya

çapýnda rekabet güçlerini kanýtlamýþlar. Dolayýsýyla bu ürünlerin dýþ ticaretini geliþtirme

çabalarý diðer ürünlere göre daha az riskli. Bu tür destekler arz kapasitesini artýrma

yönünde olmalý.

Baþarýsýz Ürünler(sol üst bölüm) incelenen ülkenin baþarýlý olamadýðý ihraç ürünlerinigösteriyor, öyle ki tüm dünyada pazar payý dünya ortalamasýnýn üstünde artan, yani

talebin arttýðý bu ürünlerde, o ülkenin incelenen dönemde ihracatý ya azalmýþ ya da artýþ

hýzý dünya ticaretinin artýþ hýzýnýn gerisinde kalmýþ. Bir baþka deyiþle sol üst bölümdeki

ürün gruplarýnýn ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya çapýnda pazar paylarýný

kaybetmekteler. Bu bölümdeki ürünler için sorun uluslararasý talep yetersizliði deðil fakat

arzla ilgili etmenler. Dolayýsýyla bu ürünlerin ihracatýný artýrmak arzla ilgili sorunlarý

tanýmlamak ve gidermek gibi özel bir çabayý gerektiriyor. Türkiye için taþýmacýlýk böyle

bir hizmet ürünü.

Gerileyen Ürünler(sol alt bölüm) ihracatta baþarý þansý düþme eðiliminde olan ürünlerikapsýyor. Bu bölümdeki ürün gruplarýnýn dünya toplam ithalatýndaki payý durgun seyretmekle

hatta azalmakla kalmýyor, incelen ülkenin pazar payý da azalýyor. Dolayýsýyla bu ürünlerin

ihracatýný artýrmak diðer ürünlere göre çok daha zor, çünkü ihracatýn önündeki engelleri

aþmak hem arz hem de talep tarafýný kapsayan bütüncül bir yaklaþým gerektiriyor.

Türkiyenin temel ihraç ürünleri arasýnda bu kategoriye giren ürün yok.

Güçlüklere Raðmen Baþarýlý Ürünler(sað alt bölüm) pazar paylarý dünya ortalamasýnýnaltýnda artmasýna, yani pazar paylarý küçülmesine raðmen incelenen ülkenin baþarýlý

olduðu ihraç ürünlerini gösteriyor. Bir baþka deyiþle sað alt bölümdeki ürün gruplarýnýn

ihracatçýlarý söz konusu dönemde dünya çapýnda azalan talebe karþýn pazar paylarýný

artýrmayý baþarmýþlar. Bu tür ürünlerin ihracatýný daha da artýrabilmek için ihracatçýlarý

niþ pazarlama stratejileri kullanarak baþarýlý ticaret performanslarýný pazardaki toplam

gerilemeden soyutlamalýlar.

21

0122

Þekil 1.13e göre Türkiyenin ihracatta baþarýsýz kategorisine giren tek sektörü Taþýmacýlýk:2000-2004 döneminde Türkiyenin dünya ihracatý içindeki payý yýllýk ortalama %7 azalmýþ.

Uluslararasý talebin güçlü olduðu bu hizmet grubunun ihracatýný artýrmak için hem

ihracatçýlarýn söz konusu dönemde dünya çapýnda rekabet güçlerini neden kaybettiklerini

belirlemek, hem de arzla ilgili sorunlarý tanýmlamak ve gidermek gibi özel bir çaba gerekiyor.

Diðer hizmet grubu olan turizm sektörüne baktýðýmýzda, 2000-2004 yýllarý arasýnda talebin

dünya ortalama talebi ile eþit oranda artmakla beraber Türkiyenin payýnýn ayný dönemde

%12 arttýðýný ve 2004 yýlýnda ihracat deðeri en yüksek sektör haline geldiðini görüyoruz.

Þekil 1.13ten çýkarýlabilecek bir baþka sonuç da Türkiyenin 2004 yýlý mal ihracatýnda

en yüksek paya sahip yirmi ürün grubundan hiçbirinin Baþarýsýz veya Gerileyen Ürünlerbölümünde yer almamasý; bir baþka deyiþle 2000-2004 arasýnda bu yirmi ürün grubunda

Türkiyenin ihracatý dünya ithalatýndan daha hýzlý artarak dünya pazarlarýndaki payýný

yükseltmiþ. Bu da 2000-2004 döneminde Türkiyenin mal ihracatýnda baþarýlý olduðunun

bir kanýtý. Ýdeal durum olan büyüyen bir pazarda pazar payýnýn artmasý, diðer bir deyiþle

Baþarýlý Ürünler kategorisinde on ürün grubu var; sekiz ürün grubu Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler bölümünde yer alýrken elektronik ve haberleþme cihazlarý ile özelmakineler.de 2000-2004 döneminde talebin dünyadaki ortalama talep büyümesi olan

%8le ayný oranda arttýðý ürün gruplarý arasýnda yer alýyor.

Pazar paylarý dünya ortalamasýnýn üstünde artan Baþarýlý Ürünlerin ihracatýný artýrmakyatay referans çizgisi olan dünya ortalama talep büyümesinin (%8) üzerinde bir talep

artýþý yaþadýklarý için, referans çizgisinin altýndaki ürünlere kýyasla daha kolay. Bunlara,

kendilerine olan talebin dünya ortalama talep büyümesi ile eþit olarak arttýðý elektronik

ve haberleþme cihazlarý ile özel makineleri de ekleyebiliriz. Bu ürün gruplarýnýn

ihracatçýlarýnýn 2000-2004 döneminde dünya çapýnda rekabet güçlerini kanýtladýklarýný

ve diðer üreticilere örnek olabilecek bir baþarýya imza attýklarýný göz önüne alýnýnca, bu

ürünlerin dýþsatýmlarýný geliþtirme çabalarý talebin görece daha az arttýðý ürünlere göre

hem daha az riskli hem de yalnýzca arz tarafýný kapsýyor. Dolayýsýyla bu çalýþmanýn

bir sonraki aþamasý bu ürün gruplarýnýn alt gruplarýný incelemek olacak.

Kara taþýtlarý; Demir ve çelik; Meyve ve sebzeler; Metal eþya; Elektrikli olmayan makineler; Petrol ve ürünleri; Kauçuk

eþya; Prefabrik yapý ve sýhhi tesisat; Mobilya ve yatak malzemeleri; Uçucu yaðlar, kozmetik ve temizlik ürünleri

11

11

0123

Tablo 1.4 3-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre En Çok ÝhraçEdilen 35 Ürün

Ürün

Dünya'daPayýnýn

Büyümesi(2000-04)

2004(milyon dolar)

Dünya'da Sýrasý(2004)

Dünya'da Payý

(2004)

YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04

DünyaOrtalama

Büyümesi(2000-04)

845 - Giyim Eþyalarý

(baþka yerde belirtilmemiþ)

781 - Ýnsan Taþýyan Motorlu Kara

Taþýtlarý

676 - Demir/Çelik Çubuk

vs.

761 - Televizyon Alýcýsý

842 - Kadýn Giyim Eþyasý

(Dokuma)

782 - Ticari Araç

057 - Meyva/Yemiþ,

(Taze/Kurutulmuþ)

658 - Tekstil Mamulleri

841 - Erkek Giyim Eþyasý

(Dokuma)

775 - Dayanýklý Ev Eþyasý

672 - Külçe,Ýlk Þekillerde

Alaþýmsýz Demir/Çelik

844 - Kadýn Giyim Eþyasý (Örme)

784 - Taþýt Aracý

Parça / Aksesuar

334 - Akaryakýt

651 - Tekstil Ýplikleri

653 - Sentetik-Suni Elyaftan

Mensucat

897 - Mücevherci-Kuyumcu

Eþyasý

4,086

3,934

3,104

2,680

2,666

2,252

1,872

1,839

1,660

1,394

1,335

1,327

1,222

1,097

1,005

967

965

3

17

3

5

5

11

6

3

6

11

7

3

23

38

13

11

11

4,54

0,90

7,53

5,74

4,38

2,89

4,15

7,13

3,59

2,54

6,44

6,04

0,60

0,49

2,71

3,96

3,65

7

44

15

15

8

108

6

5

13

23

35

3

17

32

5

18

15

14

58

32

34

16

124

17

17

17

37

56

11

28

46

8

14

25

7

10

15

16

8

8

10

11

3

11

15

7

9

11

3

-3

8

0124

Ürün

Dünya'daPayýnýn

Büyümesi(2000-04)

2004(milyon dolar)

Dünya'da Sýrasý(2004)

Dünya'da Payý

(2004)

YýllýkOrtalamaBüyüme(2000-04

DünyaOrtalama

Büyümesi(2000-04)

Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý

661 - Alçý Çimento vb. Ýnþaat

Malzemeleri

652 - Pamuklu Dokumalar

679 - Dökme Demir, Demir-Çelik

Borular

846 - Giyim Aksesuarlarý

713 - Motor Aksamý

793 - Gemiler ve Suda Yüzen Taþýt

821 - Mobilyalar

783 - 10 ve Daha Fazla Kiþi

Taþýyan Motorlu Taþýtlar

773 - Ýzole Edilmiþ Tel, Kablo,

Optik Kablo, vb.

058 - Ýþlem Görmüþ Meyvalar,

Meyva Müstahzarlarý

699 - Adi Metallareden Diðer

Mamuller

625 - Dýþ ve Ýç Lastikler

893 - Plastikten Mamul Eþyalar

659 - Yer Kaplamalarý, Halýlar

812 - Seramikten Sýhhi Tesisat,

Demir Çelikten Sabit Techizat

792 - Hava Taþýtlarý,Uzay Taþýtlarý

054 - Sebzeler, Kuru Baklagil,vb.

056 - Kurutulmuþ Sebzeler, Sebze

Unlarý ve Müstahzarlarý

Toplam (Tüm Ürünler)

919

831

757

738

735

686

605

602

576

548

545

538

537

518

495

491

468

453

62,604

4

10

16

5

20

18

30

10

25

5

25

18

26

7

4

18

13

10

34

5,96

3,65

2,05

4,90

0,76

2,22

0,64

2,76

1,09

5,95

0,74

1,51

0,72

5,15

5,02

0,52

1,55

3,27

0,76

17

14

16

17

19

34

22

11

4

10

26

9

18

9

25

-11

6

7

14

26

19

31

23

30

55

36

22

9

21

37

19

29

15

45

-8

16

17

23

8

5

13

5

9

15

11

10

5

10

8

9

9

5

16

4

9

9

8

0125

Tablo 1.4, 3-basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna göre Türkiyenin en çok ihraç

ettiði 35 ürünün 2004 yýlýna ait ihracat deðerinin, dünya toplam ihracatý içindeki sýrasýnýn

vepayýnýn yanýnda 2000-2004 döneminde dünya toplam ihracatýndaki payý ile ihracat

deðerinin yýllýk ortalama büyümesini de veriyor. Bu sonuncusunu ürün bazýnda kýyaslamaya

imkan tanýmak için son sütun yine 2000-2004 döneminde dünya ihracatýnýn yýllýk ortalama

büyümesine ayrýldý.

Tablo 1.4te kalýn yazýlan ürünlere karþý olan talep, dünya toplam talebinin yýllýk ortalama

büyümesi olan %8den daha fazla artýyor. Türkiyenin en çok ihraç ettiði 35 ürünarasýnda talep sorunun olmadýðý, yalnýzca arz kapasitesini artýrarak ihracatýn dahada artýrýlabileceði ürünler ve talebin yýllýk artýþ hýzý:

SERAMÝKTEN SIHHÝ TESÝSAT, DEMÝR ÇELÝKTEN SABÝT TECHÝZAT, %16

TELEVÝZYON ALICISI, %16

GEMÝLER VE SUDA YÜZEN TAÞITLAR, %15

DEMÝR/ÇELÝK ÇUBUK VS., %15

KÜLÇE (ÝLK ÞEKÝLLERDE) VE ALAÞIMSIZ DEMÝR/ÇELÝK,%15

DÖKME DEMÝR, DEMÝR-ÇELÝK BORULAR, %13

TEKSTÝL EÞYALARI, %11

DAYANIKLI EV EÞYASI, %11

AKARYAKIT, %11

MOBÝLYALAR, %11

ÝNSAN TAÞIYAN MOTORLU KARA TAÞITLARI, %10

MEYVA/YEMÝÞ (TAZE/KURUTULMUÞ), %10

10 VE DAHA FAZLA KÝÞÝ TAÞIYAN MOTORLU TAÞITLAR, %10

ÝÞLEM GÖRMÜÞ MEYVALAR VE MEYVA MÜSTAHZARLARI, %10

TAÞIT ARACI PARÇA VE AKSESUARLARI, %9

MOTOR AKSAMI, %9

DIÞ VE ÝÇ LASTÝKLER, %9

PLASTÝKTEN MAMUL EÞYALAR, %9

SEBZELER, KURU BAKLAGÝL,VB., %9

KURUTULMUÞ SEBZELER, SEBZE UNLARI VE MÜSTAHZARLARI, %9

olarak sýralanýyor. Bunlar arasýnda GEMÝLER VE SUDA YÜZEN TAÞITLAR ürün grubunayönelik talep artýþ hýzý ait olduðu bir üst grup olan DÝÐER TAÞIT ARAÇLARIna olan%5lik talep artýþ hýzýnýn çok üzerinde (Þekil 1.13). Türkiye bu alanda 2000-2004 yýllarý

arasýnda ihracatýný yýllýk ortalama %35 artýrarak dünyadaki pazar payýný %2,22ye çýkarmýþ

durumda. Bunlarýn sonucunda Þekil 1.14te Baþarýlý Ürünler kategorisine giren GEMÝLERVE SUDA YÜZEN TAÞITLAR ürün grubunun üreticileri dünya çapýnda rekabet güçlerinikanýtlamýþlar.

12

Bu 35 ürünün ihraç deðeri toplam ihracatýn %71ini oluþturuyor.12

0126

Þekil 1.14 3-Basamaklý Standart Ticaret Sýnýflandýrmasýna Göre Dinamik ÝhracatPerformansý

TEKSTÝL MAMULLERÝ dýþýndaki diðer tekstil ürünleri ve genelde tüm giyim eþyalarý Þekil

1.14te Güçlüklere Raðmen Baþarýlý Ürünler kategorisinde yer alýyor. Bir baþka deyiþlebu ürünlere karþý olan talep, dünya ortalamasýnýn altýnda artýyor ve dolayýsýyla arz

kapasitesini artýrarak ihracatý büyütmek mümkün görünmüyor.

Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamalarý

13 Yatak takýmý, havlu, masa takýmý gibi ev tekstil ürünleri.

25

20

15

10

5

0

-5-20 0 20 40 60 80

Türkiyenin pazar payýnda yýllýk ortalama büyüme (%) 2000-2004

Dün

ya ti

care

t hac

min

de y

ýllýk

ort

alam

a bü

yüm

e (%

) 20

00-2

004

=1milyar Dolar

Dünyada büyüme (tüm mallar)

Ticari araç%108

Ýnsan taþýyan motorlukara taþýtlarý

Gemiler ve sudayüzen taþýtlar Külçe, ilk þekillerde

alaþýmsýz demir/çelik

Televizyon alýcýsý

Sentetik-Sunielyaftan mensucat

Tekstil iplikleri

Diðer giyim eþyalarý

Kadýn giyim eþyasý dokuma

Örme kadýn giyim eþyasý

Meyva/yemiþ, taze/kurutulmuþ

Tekstil mamülleri

Demir/çelik çubuk vs.

Erkek giyim eþyasýdokuma

Pamuklu dokumalar

Giyim aksesuarlarý

Alçý çimento vb. inþaatmalzemeleri

Kuyumcueþyasý

Motor aksamý

AkaryakýtMobilyaTaþýt aracý, parça

aksesuar

Dökme demir,demir/çelik

borularDayanýklý ev eþyasý

Dünya talep artýþ hýzýnýn yüksekliðini de göz önüne alýnca, arz kapasitesini artýrarak bu

ürünlerin ihracatýný daha da büyütmek mümkün. Benzer durum, 2-Basamaklý Standart

Ticaret Sýnýflandýrmasýna göre dinamik ihracat performansýný veren Þekil 1.13te Güçlüklere

Raðmen Baþarýlý Ürünler kategorisinde yer alan TEKSTÝL grubunun alt gruplarýndan

TEKSTÝL MAMULLERÝ için de geçerli.13

BaþarýsýzÜrünler

GerileyenÜrünler

Baþarýlý Ürünler

Güçlüklere RaðmenBaþarýlý Ürünler