HiZANET'I-EKMEL

kurra, tabiln fukahas , tabiln zahidleri, tabiln kumandanlar, ilk usliyyn (ke-lamclar), tabiinden sonra gelen mezhep sahibi imamlar ve dier fokaha ile Ehl-i beyt fokahasna ksaca yer verilmitir.

BBLYOGRAFYA :

Zehebl. A 'lam 'n-nbela', XX, 207-208; Ku-rel, el-Ceuahir 'l-muiyye, II, 568; lll, 630-631; bn Tarlberdl. en-f'fcm'z-zahire, V, 282; bn Kutluboa. Tac't-teracim (nr. M. Hayr Ramazan Yusuf), Dmak 1413/1992, s. 310, 318; Temlml. et-Tabakat 's-seniyye, Sley-maniye Ktp., Relslkttiib, nr. 673, vr. 33', 567; Ali el-Karl. el-Emar'l-ceniyye, Sleymaniye Ktp., ehid Ali Paa, nr. 1841, vr. 86; Kef'??Unn, I, 702; Mehmed Karni Edirnevl, Me-hamm ' l-fukaha' , Sleymaniye Ktp., Air Efendi, nr. 422, vr. 68, 83; Leknevl. el-Feua'i-d'l-behiyye, s. 231; Brockelmann. GAL, I, 461 ; Suppl., I, 639, 969-970; V. C. Scott O'Connor. An Eastern Library: an Introduction to the Khu-da Baksh OrientalPublic Library, Patna 1977, s . 52; M. Mutl' ei-Hafz. Fihris maf:ttati Da-ri'l-Ktbi'?-;r.ahiriyye: el-Fkh'l-l;fane{f, Dmak 1401/1980, I, 294-295; Ahmet zel. Ha-nefi Fkh Alimleri, Ankara 1990, s . 45; "Ziya-ret mdiri Ma'hedi ' l-mal].;f(:j.t li'l-ittiJ:adi'sSfy!t!", MMMA (Kahire), VI ( 1960), s. 323.

li] AHMET ZEL

1 el-HizANET't-TEYMRYYE (4i.)~f :Uf_p:.Jf)

L

r

L

L

Ahmed Teymur Paa (. 1930)

tarafndan Kahire'de kurulmu olan ktphane

(bk. AHMED TEYMUR PAA).

HZB (y_r.Jf )

Mushafn

yirmier sayfadan oluan otuz cznden her birinin ayrld

drt eit ksm (bk. MUSHAF).

HZB (y_r.Jf )

Belli amalara ulamak zere dzenlenmi,

genellikle tarikat mensuplar tarafndan okunan dua

anlamnda tasavvuf terimi.

_j

_j

_j

Szlkte "ksm, para. blk; silah" gi-bi anlamlara gelen hizb (oulu ahzab). maddi ve manevi birtakm maksatlarn gereklemesi iin tertiplenmi, stiter

182

ve tarikat ehli, bazan da tarikat mensu-bu olmayan dindar kiiler tarafndan oku-nan dualarn genel addr (Kamus Terc-mesi, . I 98) . Hizbe yakn bir anlam tayan vird (oulu evrad) daha genel bir

. terimdir. Kii baz sre ve ayetleri okuma-y veya baz ibadetleri, mesela muayyen rek'atta namaz klmay kendine vird edi-nebilir; hizb ise belli artlar ve kurallar da-hilinde amaca ulalncaya kadar okunur.

Dua ve virde byk nem veren ilk s-filerin ifadelerinde hizb kelimesine rast-lanmaz. Hizbler. ilk olarak tarikatlarn or-taya kt VI. (XII.) yzylda tertip edil-meye balanmtr. Abdlkadir-i Geylani, Muhyiddin bn'l-Arabl, Eb'l-Hasan eazell, Gazzall. ehabeddin es-Shrever-dl. Ahmed ei-BGnl. mam- A'zam, Ah-med ei-Bedevl, brahim ed-DesGki. Ah-med er-Rifal gibi nl mutasavvflar ve alimler tarafndan dzenlenen veya onla-ra nisbet edilen pek ok hizb mevcuttur. Hz. Ali, Enes b. Malik, Veysel Karani'ye dahi hizbler isnat edildii dikkate alnrsa hizblerin ounun sonraki dnemlerde dzenlenip byk mutasawflara ve n-l alimiere mal edildii anlalr.

Hizbler Arapa ksa ve seeili cmleler-den oluan. edebi deeri yksek, derin hikmetler ieren metinlerdir. Bu durum hizbin okunmasn, ezberlenmesini ve dinlenmesini kolaylatrr. Hizbler genel-likle dzenieyenin adyla veya balad kelime ile yahut hangi maksat iin dzen-lenmise onunla an lr. Mesela "elham-d" kelimesiyle balayan hizbe "hizb'l-hamd", zafer elde etmek amacyla oku-nan hizbe "hizb'n-nasr" denir. Ayetler-den oluan hizbe ise "hizb'l-ayat" ad ve-rilir. Hadislerden, sahabe, veli ve alimie-rin szlerinden derlenen hizbler de vardr. Hizblerde esrna-i hsnaya, Allah' ven, nimetlerini dile getiren, kulluk grevleri-ni anlatan ifadelere ve dua cmlelerine geni yer verilir.

Beden veya ruh hastasnn ifa bulma-s, borlunun borcunu deme gcne ka-vumas. sknt ve zntnn, afet ve musibetlerin defedilmesi, dman errinden emin olunmas, yol gvenlii, zorluk-l arn almas, zenginlik, zihin akl, zor-balarn kahredilmesi, hapistekilerin hr-riyetlerine kavumas, devlet adamlarnn gnllerini kazanmak, kar koca arasndaki ilikileri d zeltmek gibi ok eitli maksatlarla dzenlenmi hizbler mevcut-tur. Hizb'l-felah veya hizb'n-necat ma-nevi kurtulu, hizb'l-irak i aydnl, hizb't-tefrlc gnl rahatl, hizb'l-

fehm zihin akl , hizb'l-berekat bere-ket temini, hizb'l-bahr denizde gvenle yolculuk yaplmas, hizb's-seyf dmann mahvolmas, hizb'n-nasr baar veya zafer iin okunur. Mesela azell'nin Al-lah'tan gelen bir ilhamla yazldna ve ism-i a 'zam ihtiva ettiine inanlan hiz-b'l-bahri zellikle denizde gvenle yolcu-luk yapmak iin oku nur. Bu hizbin okun-mas halinde en tehlikeli frtnalarn bile sakinletii kabul edilir. Rivayete gre azell tertip ettii hizbin tesirini anlatmak iin, "Bu hizb Badat'ta okunsayd Mo-ollar arasn igal edemezlerdi" demiti r (Kef'?-?UnD.n, . 662). Hizbler, her trl maddi ve manevi ihtiyacn karlanmas iin okunduu gibi srf Allah'a iba-det etmek ve O'na yaklamak iin de oku-nur. Hizbin insan olgunlatran, ahlaki gzelletiren bir nitelii bulunduuna inanlr. Allah'n gzel isimlerini tekrar tekrar okumaktan maksat bu ilahi nite-likleri kazanarak O'nun rzasn kazan-maktr. Hizb okuyan kimse, Allah'n ken-disini kt huylardan uzaklatrp gzel huylar edinmeyi nasip etmesini de ister. ktlerden ve ktlklerden O'na snr. Hizbler bu tr farkl amalar gerekletirecek sayda oku nur. Hizbin her kelime-sinin, harfinin ve okuma adedinin gizli bir tesiri olduu , hizb okurken bunlar gz nnde tutolmazsa istenen faydann M-s l olmayaca kabul edilir.

Ahmed Ziyaeddin Gmhanevi Mec-mu'at '1-a}Jz.b adl hacimli kitabnda (I-III. istanbul 3 I I) yzlerce hizbi bir ara-ya getirmitir. Hizbler ayrca mstakil ri-saleler halinde de baslmtr. Bunlarn bazl ar unlardr : Abdlkadir-i Geylani, Setinet'l-~adiriyye (Trablusgarp 340); Seyyid Ahmed et-Ticanl, el-Af:z.b ve'l-evr.d (Kah i re I 353/I 935); Ahmed b. drls, Mecmu'at'l-a}Jz.b ve'l-evr.d (Ka-hi re 359/I 940); Muhammed Guneyml, Mecmu'at'l-'aliyye li'l-evr.d ve'l-af:z.bi'-.eliyye (Kahire, ts.); Seyyid brahim er-Ravl, es-Siyer ve'l-mes.'i fi'l-evr.d ve'l-a}Jz.bi's-Seyyid A]Jmed er-Rit.'i (Dar'l-Beair 1412/1992) .

Hizbleri erheden , hizb okumann ada-bndan, salad maddi ve manevlfayda-lardan, maksat ve srlarndan bahseden risaleler de yazlm (Gmhanevl, . 457-497; III, 6, 307); hizb okuyanlar byk say-g gsterdikleri hizbleri nl hattatlara yazdrm ve zenle saklamlardr. Bu ba-kmdan hizbler edebi deerleri ve yksek hikmetler iermelerinin yannda yaz , cilt ve tezhip sanat bakmndan da deer ta~ rlar.

Hizb okumak selef alimlerince ho kar-lanmamtr. bn Teymiyye hizblere dkn olanlar eletirir ; onlara Kur'an ve ha-d isierde geen dualar okumalarn tav-siye eder (MecmQ'u Fetaua, XXII , 525) . Halk Kur'an ve hadiste geen dualara y-neltmek iin "hizb'l-ayat" balkl hizb-ler yazld gibi ayet ve hadislerde geen dualarn okunmasn salamak iin Ali el-Karl el-ljizb'l-a'?.am ve'l-vird'l -ef-]]am (i stanbul 262 ). Ebu Said Muham-med el-Ensar'i el-ljizb 'l-ma]fbO.l min ef:ddii'r-resO.l (Beyrut 995) adyla hizb-ler yazmlardr. Nevevi'nin ljilyet 'l-eb-r'r adl eseri de ( Dmak 1391 / 1971) bu niteliktedir ( ayr ca bk. EVRAD ).

BBLYOGRAFYA :

Kamus Tercmesi, , 198; Gazzall , /:ya ', , 427; ibn'I-Arabl, el-Ftaf:[t, IV, 256; ibn Thy-miyye, Mecm'u {etava, XXII, 525; Takprizade, Mevzuat 'l-ulum, ll , 367, 438; Kef';r.-;r.unun, , 660, 662; Gmhanevl. Mecmu'at 'l-af:zab, 1-111, istanbul 1311; izaf:u 'l-meknun, , 401 ; Zek! Mbarek. et-Taavvuf ' /-s lami fi ' l-edeb ve 'l-al;laf!: , Kahire 1954, ll, 79; Abdlhallm Mahmd, Katiyyet 't-taavvuf: el-medreset '{iyye, Kah ire 1983, s. 134-138; Eb Sald Mu-hammed ei-Ensarl, /:fizb '1-ma/i:bl min ef:tdii'r-resl,Beyrut 1995; D. B. Macdonald, "Hizb" , A, V/ 1, s. 547; a.mlf. , " l:lizb", EJ2 (ing.), ll l, 1513; Dihhuda. Lugatname, Xl, 507.

~ S LEYMAN U LUD AG

r HZBULlAH

-,

( J. f ~j> )

Allah' n dinine uyan ve dini yceitme lks

etrafnda birleen

mrninler topluluunu ifade eden bir Kur'an terimL

L _j

Szlkte "para, ksm; cemaat, t aife; bir kimsenin grne ve emr ine uyan zel adamlar" gibi anlamlara gelen hizb kelimesi ( oulu ahzab) (Lisan 'l-'Arab, "l:zb" md.; Tac'l-'arQs, "l:zb" md.; Ka-mus Tercmesi, "l:zb " md.) terim olarak Kur'an czlerinin drtte biri , daha ok tarikat mensuplar tarafndan belli za-manlarda okunmak zere dzenlenmi dualar iin kullanld gibi "cemaat, taife ve siyasi parti" anlamnda da kullanlr. Kelimenin "siyasi parti" manasnda birte-rim haline gelii XIX. yzyln sonlarna rastlar. Gnmz Arap dnyasnda siyasi oluumlarn byk bir ksm bu adla anlr (Ef2(ng . ) , lll. 514vd.; TheOx{ordEncyc-lopedia of the Modern lslamic World, ll, 20-121 ).

Hizb ve oul u ahzab Kur'an'da yirmi yerde gemektedir (bk M. F. Abd lbaki , "l:zb" md.). Tekil olarak getii yerlerde "cemaat, taife" anlamnda kullanlmakta , oul olarak ise bu anlamnn yannda bel-li gruplar ve insanlar da ifade etmekte-dir. Mesela Sad sresindeki ( 38/ 13 ah-zab ile Semd, Lut kavmi ve Eykeliler'e, Ahzab sresindeki (33/20, 22) ahzab ile de Hendek Sava ' n balatan Mekkeli mrikler, Gatafan kabilesi ve yahudiler-den oluan orduya iaret edilmitir (ben-zer kull a nl lar iin ayrca bk. Hud 11 / 17; el -M'min 40/5, 30-31 ). Hizb ve ahzab sz-lk anlamlaryla hadislerde de yer almak-tadr (bk. Wensinck, el-Mu'cem, " l: zb" md.).

Hizbullah terkibi Kur'an'da yerde ge-er ve mfessirler tarafndan "Allah ' n ordusu, Allah'n dostlar , Allah' n taraf-tarlar, Allah'n yardmclar . Allah ' n di-ninin yardmclar " gibi karlklarla aklanr (mesela bk. Taberl, VI, 289; XXVIII , 27; Fahreddin er-Razi, XII , 32; NlsabOrl, , 117; Hazin, ll, 307; E lm a ll , Il, 1721 ). Hizbullah tabiri. Maide sresinde mrnin-ter in kimlerle dostluk kurup kimlerle ku-r amayacaklar ndan bahseden bir ayet grubu ( 5/ 51 -57) ierisinde yer alr. Bu ayetlerde mminlere, yahudi ve hristiyanlarla dost olmamalar emredilirken gerek dostlarn Allah, ResGlullah, iman edip salih amel ileyen mrninler olduu belirtilir ve bu mrninler hizbullah ola-rak nitelendirilir. Mfessirler bu ayette yer alan, "Kim Allah '. ResG l ullah' ve m-minleri dos