1 INHOUDSOPGAVE - RVO.nl · zogenaamde Deming -cirkel zijn hierop van toepassing (figuur 2). Ook in het stappenplan dat in hoofdstuk 4 gepresenteerd wordt, wordt van dit principe

1

1 INHOUDSOPGAVE

Deel 1. Bouwen aan de keten

1. Inleiding_ 1

2. Duinrell en het milieu 2

3. Productgerichte milieuzorg 6

4. Opzet productgerichte milieuzorgsysteem 10

Deel II. Uitwerking per bedrijfsonderdeel

1. Tikibad 15

2. Dagrecreatie 20

3. Verblijfsrecreatie 22

4. Horeca 23

5. Kikkertuin 24

6. Ondersteunende processen 25

2

DEEL I: HANDBOEK PRODUCTGERICHTE MILIEUZORG DUINRELL: BOUWEN AAN DE KETEN

"Aan dit project is in het kader van het Besluit milieusubsidies, regeling milieugerichte technologie een subsidie verleend uit het programma Productgerichte Milieuzorg 2000 dat gefinancierd wordt door het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Novem beheert dit programma."

2 Inleiding

2.1 Inleiding

Duinrell bestaat al sinds 1935. Voorheen een landgoed met beperkte publieke aantrekkingskracht, tegenwoordig een attractiepark dat vermaak en ontspanning biedt aan bijna anderhalf miljoen bezoekers per jaar. De belangrijkste vormen van dienstverlening binnen Duinrell zijn op dit moment het attractiepark, de verblijfsmogelijkheden en horecavoorzieningen.

Het management van Duinrell realiseert zich dat deze activiteiten belastend zijn voor het milieu. In de afgelopen jaren is daarom steeds meer aandacht besteed aan de milieueffecten van de activiteiten van Duinrell. Om dit een gestructureerde vorm te geven is gekozen voor het opzetten van Productgerichte Milieuzorg (PMZ). Het opzetten en implementeren van een PMZ-systeem kan ervoor zorgen dat een continue vermindering bereikt wordt van de milieubelasting. Doordat een systematische werkwijze wordt gevolgd en doordat binnen dit systeem samengewerkt wordt met alle relevante partijen binnen de productketen, kan een reductie van de milieubelasting worden gerealiseerd. In dit Handboek Productgerichte Milieuzorg leest u hoe PMZ vorm krijgt binnen Duinrell.

2.2 Leeswijzer

Het handboek bestaat uit twee delen. Deel I gaat over PMZ in algemene zin. Na de inleiding gaat hoofdstuk 2 in op het milieubeleid van Duinrell en de manier waarop de activiteiten zijn georganiseerd. Daarna wordt in hoofdstuk 3 beschreven wat PMZ precies inhoudt en welke milieuaspecten relevant zijn voor Duinrell. In hoofdstuk 4 wordt een stappenplan geïntroduceerd om tot productgerichte milieuzorg te komen.

In deel II wordt het stappenplan voor de verschillende bedrijfsonderdelen van Duinrell in de praktijk gebracht. Per bedrijfsonderdeel zijn de milieuaspecten en bijbehorende maatregelen opgenomen. Dit laatste deel is een levend document. Dat wil zeggen dat het naar behoeven en met regelmaat wordt aangevuld en bijgewerkt.

3

3 Duinrell en het milieu

3.1 Organisatiestructuur van Duinrell

Duinrell BV heeft in totaal 96 medewerkers in vaste dienst (fulltime en parttime) en ongeveer 400 tijdelijke werknemers. Enkele functies binnen het management zullen hier kort worden toegelicht.

Financieel/Commercieel DirecteurDe Financieel/Commercieel Directeur is verantwoordelijk voor alle activiteiten op het gebied van administratie, controle, budgettering, analyse, verslaglegging, fiscale en juridische zaken en relaties met de banken. Verder houdt hij zich bezig met marketing, sales- en public relations en is hij verantwoordelijk voor de automatisering op Duinrell.

Directeur ExploitatieDe Directeur Exploitatie is verantwoordelijk voor het goed functioneren van de gehele exploitatie en de facilitaire dienst. Hiervoor stuurt hij vijf managers aan in de organisatie: Manager Attractiepark, Manager Tikibad, Manager Verblijfsrecreatie en de twee Managers Facilitaire Dienst. Ook alle pachters vallen onder zijn hoede. Tenslotte is hij verantwoordelijk voor het aansturen van de horeca.De directeur exploitatie is degene die de taak van milieucoördinator op zich neemt. Hij is verantwoordelijk voor de milieucoördinatie en de milieuvergunningen van het attractiepark. Hij wordt hierin ondersteund door alle hoofden en de managers van de bedrijfsonderdelen binnen Duinrell.

Directeur interne commerciële zakenDeze functie binnen het directieteam omvat alle interne commerciële zaken zoals de verkoopactiviteiten op Duinrell: fietsenverhuur, winkels en automaten. Eveneens onderhoudt deze functionaris contacten met en verzorgt hij de werving van participanten en grote commerciële evenementen.

ManagersDe managers van de verschillende bedrijfsonderdelen zijn verantwoordelijk voor het toepassen van de milieuwet- en regelgeving binnen hun bedrijfsonderdeel in Duinrell. Eveneens zijn zij verantwoordelijk voor het informeren van de werknemers die in hun bedrijfsonderdeel werken.

4

Figuur 1. Organisatie van Duinrell

3.2 Milieubeleid in Duinrell

Duinrell verwacht met een adequaat productgericht milieuzorgsysteem uiteindelijk een vermindering van de milieubelasting van de producten van Duinrell te bereiken. Dit betekent:

• Een beter intern besef bij de medewerkers van de invloed van het bedrijf op het milieu en van de positie die het bedrijf heeft in diverse productketens;

• Een open relatie met bevoegde instanties. Uiteindelijk hoopt Duinrell met de gemeente Wassenaar een discussie te kunnen voeren over hoofdzaken en randvoorwaarden resulterend in een vergunning op hoofdzaken (vergunning nieuwe stijl);

• Een besef bij de leveranciers en externe adviseurs dat Duinrell serieus omgaat met milieuzaken. Dit besef zou moeten leiden tot het actief betrekken van het milieuaspect bij nieuwe ontwikkelingen;

• Uitstralen naar de omgeving dat Duinrell veel zorg besteedt aan milieu in de meest brede zin van het woord;

• Een betere samenwerking in de productketen, hetgeen zal leiden tot meer invloed op de keten;• Een positieve bijdrage leveren aan de verdere beheersing van de bedrijfsprocessen;• Bijdragen aan de instandhouding van het landgoed.

De laatste jaren is ervaren hoe belangrijk communicatie over milieuaspecten is. Het is dan ook een van de aspecten die centraal moet staan bij de invoering van productgerichte milieuzorg bij Duinrell. Er moet gecommuniceerd worden naar alle relevante doelgroepen in de totale keten die verbonden is met de diensten en producten: de eigen organisatie, de leveranciers, architecten, externe adviseurs,

Financieel/ Commercieel Directeur

DirecteurExploitatie

Directeur interne commerciële zaken

Directiesecretariaat voor de hele directie

Manager verkooppuntenverkoop

Personeel & Organisatie

Financiële administratie,

Controle &Back office

Automatisering DirecteurExploitatie

Managerattractiepark

ManagerTikibad

ManagerVerblijf-recreatie

&Manager

Frontoffice

ManagerFacilitaire

dienstSchoonmaak

&beveiliging

ManagerFacilitaire

dienstTechniek

&Onderhoud

Pachters

Technischedienst

&Groenvoorzen Milieu-

dienst&

Decoratie&

Magazijn

Houskeepingen schoon-

maak&

Ingangs-controle enbeveiliging

&Servicedienst

Kassa&

Frontoffice

Tikibad&

Recreatieteam

Attractiepark&

Ski valley

5

bouwbedrijven, afvalverwijderaars, bezoekers, omwonenden, de gemeente Wassenaar en de Club van Elf.

In het handboek worden procedures en werkwijzen beschreven voor het omgaan met milieuaspecten binnen de verschillende productgroepen. Hiermee krijgt milieu een plaats binnen het bedrijf. Tevens is het handboek een communicatiemiddel naar de werknemers waarmee over het huidige milieubeleid, het milieuprogramma, de behaalde resultaten en de na te streven doelen wordt gecommuniceerd.

Duurzame ontwikkeling Duinrell streeft naar een zo duurzaam mogelijk ketenbeheer. Op dit moment worden al veel maatregelen getroffen om het milieu zo minimaal mogelijk te belasten. Bijvoorbeeld door het installeren van waterbesparende kranen of energie- en condensvangende ventilatiesystemen. Duinrell streeft ernaar om de activiteiten en afdelingen binnen (en voor zover mogelijk buiten) het bedrijf nog effectiever te structureren zodat milieueffecten in de productketens continu worden beheerst, beperkt en waar mogelijk voorkomen.

3.3 Milieuaspecten binnen de bedrijfsonderdelen

Het ‘productieproces’ van Duinrell bestaat uit het aanbieden van recreatieve diensten aan gasten. In het kader van een PMZ worden deze diensten als product opgevat. Binnen het productieproces bestaan verschillende bedrijfsonderdelen. In een PMZ noemen we deze bedrijfsonderdelen normaliter productgroepen. Om aan te sluiten bij de terminologie die binnen Duinrell gehanteerd wordt, zullen we het in dit handboek hebben over bedrijfsonderdelen.

Duinrell kent de volgende bedrijfsonderdelen: • dagrecreatie;• verblijfsrecreatie;• horeca;• Kikkertuin;• ondersteunende processen.

De belangrijkste milieueffecten die kunnen worden onderscheiden zijn effecten op het gebied van geluid, energie, mobiliteit, afval, water, bodem en lucht. Hieronder wordt voor elk bedrijfsonderdeel kort weergegeven welke milieuaspecten relevant zijn.

DagrecreatieDe meer dan dertig zeer verschillende attracties brengen diverse milieulasten met zich mee. Energieverbruik voor het aandrijven van de attracties heeft een grote impact op het milieu binnen dit bedrijfsonderdeel. Bij een aantal attracties wordt ook gebruik gemaakt van oppervlaktewater en/of grondwater. Met name het Tikibad is een grote verbruiker van energie en water. Geluid dat in het park ontstaat door enthousiaste bezoekers en door de attracties vormt ook een aandachtspunt, evenals geluid dat wordt geproduceerd door verkeer rond het park. Auto's en bussen veroorzaken luchtvervuiling en produceren geluid in de directe omgeving van Duinrell. Tot slot is afval een belangrijk aspect.

VerblijfsrecreatieEr is een bungalowpark in Duinrell van circa 380 zogenaamde Duingalows. Tevens zijn verschillende voorzieningen in Duinrell aanwezig waar bezoekers kunnen kamperen; een camping, een natuurcamping of comfortplaatsen. Daarnaast kan worden overnacht in het Duinhostel. Deze vormen van recreatie veroorzaken milieueffecten op vijf gebieden: afval, geluid, water- en energieverbruik en bodem (risico van bodemverontreiniging).

HorecaHet park beschikt over verschillende horecavoorzieningen, onder andere De schaapskooi, de carrousel, de paardenstal, twee kiosken en nog tien losse verkooppunten voor onder meer ijs. Bij deze

6

horecavoorzieningen kunnen grote groepen dineren of recepties bijwonen. Milieueffecten die hierbij van belang zijn, zijn de productie van afval, energieverbruik, waterverbruik, waterverontreiniging en luchtemissies.

De KikkertuinDe Kikkertuin is een complex ten behoeve van onder andere de verblijfsrecreatie en biedt een groot aantal voorzieningen. Met restaurants, een moderne supermarkt, een bar en een coffeecorner, biljart, snackbar, minibowling, recreatiezaal en zelfs een danszaal biedt de Kikkertuin vermaak op hoog niveau. Tijdens de bouw van de nieuwe Kikkertuin is veel aandacht besteed aan het verminderen van milieueffecten. Vooral de aspecten op gebied van geluid en verkeer zijn uitgebreid beschouwd. Milieueffecten kunnen ontstaan op het gebied van energie, waterverbruik, waterverontreiniging, afval en luchtemissies.

Ondersteunende processenTot de ondersteunende processen behoren onder andere de werkzaamheden die worden uitgevoerd in de werkplaats op het terrein. Naast de opslag van materialen wordt de werkplaats gebruikt voor het uitvoeren van onderhoud aan attracties, bebouwing en groen. De voornaamste werkzaamheden zijn lassen, zagen, plakken en verven met behulp van diverse machines. Het grove afval wat hier ontstaat (puin, hout, plastic, leer en ijzer) wordt op het terrein bij de werkplaats opgeslagen. Olie, vet en verf worden in de werkplaats opgeslagen. De vloeren zijn hier deels voorzien van vloeistofdichte bestrating en waar nodig is voorzien in lek- en opvangbakken. Tevens bevindt zich een foto ontwikkelingscentrale op het terrein. Milieueffecten van de genoemde werkzaamheden zijn: de opslag van gevaarlijke stoffen, afval, luchtemissies, geluid, water- en energieverbruik.

7

4 Productgerichte milieuzorg

4.1 Inleiding

Productgerichte milieuzorg is een steeds vaker voorkomend begrip in het bedrijfsmanagement. Een milieuzorgsysteem richt zich hoofdzakelijk op het interne bedrijf. Productgerichte milieuzorg (PMZ) gaat een stap verder en kijkt ook over de muren van het eigen bedrijf. Het neemt de bedrijfsonderdelen en de daar toebehorende ketens onder de loep.

Samengevat omvat een PMZ-systeem het geheel aan activiteiten, instrumenten en werkwijzen, die zijn gericht op het continue beheersen en waar mogelijk verbeteren van de milieueffecten van product en bedrijf. Dit betekent dat het zorgsysteem een cyclisch karakter heeft. De elementen van de zogenaamde Deming-cirkel zijn hierop van toepassing (figuur 2). Ook in het stappenplan dat in hoofdstuk 4 gepresenteerd wordt, wordt van dit principe uitgegaan.

Figuur 2. De Deming - cirkel: het cyclische karakter van milieuzorg

Het PMZ-systeem kan gezien worden als een hulpmiddel in de bedrijfsvoering, een managementinstrument. Het dient onder meer te bestaan uit een periodieke analyse van de milieubelasting, waarbij gekeken moet worden naar de hele keten van bedrijfsvoering (integrale ketenanalyse). Het moet inpasbaar zijn in het bedrijf zelf en binnen de systematiek van bedrijfsinterne milieuzorg zoals beschreven in ISO 14001.

Voor de opzet van een PMZ-systeem bij Duinrell is gekozen voor het onderscheiden van verschillende bedrijfsonderdelen. Per bedrijfsonderdeel wordt gekeken wat de relevante milieueffecten zijn. Om mogelijke maatregelen en verbeteringen te realiseren is een stappenplan opgezet dat voor ieder bedrijfsonderdeel doorlopen moet worden.

4.2 Invloed in de productketen

Duinrell kan als ontwerper en eindaanbieder van de dag- en verblijfsrecreatie, de Kikkertuin, horeca en ondersteunende processen invloed uitoefenen in de productketen. De productketen bestaat globaal uit: • grondstofwinning;• materiaalproductie;• productie;• bouw;• exploitatie (gebruik van recreatieve diensten);

• Plan: Stel de gewenste doelen, resultaten, werkwijze en benodigde middelen vast.

• Do: Voer de processen of activiteiten uit.

• Check: Controleer of het resultaat voldoet aan de gestelde eis.

• Act: Neem maatregelen om de volgende keer nog dichter bij het gewenste resultaat te komen of om het resultaat verder te verbeteren.

8

• onderhoud en Beheer;• afdanking.

In het figuur 3 wordt de invloed van Duinrell binnen de productketen aangegeven:

Bedrijfsonderdelen Dagrecreatie Verblijfsrecreatie Kikkertuin Horeca OndersteunendeProcessen

Keten Product fasen binnenketen

Attractie Tikibad

Grondstofwinning

Materiaalproductie

Productie

Bouw n.v.t

n.v.tExploitatie

Onderhoud en beheer n.v.t

Afdanking

LegendaGrote InvloedRedelijke invloedGeringe invloedGeen invloed

n.v.t. Niet van toepassingProductieproces Duinrell

Figuur 3. De productketen van Duinrell

Het onderdeel exploitatie is het gedeelte van de keten dat voor 100% binnen het productieproces van Duinrell valt en waar de directe invloed het grootste is. De invloed neemt over het algemeen af naarmate verder “stroomopwaarts” van de productfasen in de keten komt. Bij grondstofwinning is de invloed die uitgeoefend kan worden al een stuk geringer, alhoewel het soms toch mogelijk is om bij de leverancier de grondstofkeuze te beïnvloeden.

4.3 De milieuaspecten

Zoals ook in het eerste hoofdstuk is aangegeven, komen bij de verschillende bedrijfsonderdelen in Duinrell vaak soortgelijke milieuaspecten naar voren. Deze zijn onder andere: energie, afval, water, geluid, bodemverontreiniging, luchtemissies en opslag gevaarlijke stoffen. Hieronder worden de milieuaspecten afzonderlijk besproken.

EnergieEnergie komt in vrijwel alle bedrijfsonderdelen in het park voor. Een van de grootste gebruikers van energie is het Tikibad. Om energie te besparen heeft Duinrell er dan ook voor gekozen om het Tikibad te voorzien van een Warmte Kracht Koppeling Installatie (WKK). Overige bedrijfsonderdelen vragen ook energie, vooral door de bedrijvigheid van attracties, verlichting en/of verwarming. Denk hierbij bijvoorbeeld ook aan het Duingalowpark.

9

IN UIT

* Tikibad (elektra + wkk)

-

* Tikibad wordt aangedreven door WKK en/ of Elektriciteitsbedrijf

Figuur 4. Energie in bedrijfsonderdelen van Duinrell

AfvalAfval is net als energie een milieuaspect waar alle bedrijfsonderdelen van het park mee te maken hebben. De verschillende afvalstromen die voorkomen in Duinrell zijn:• bouwen sloopafval;• bedrijfsafval;• chemisch (gevaarlijk) afval;

- batterijen;- verf;- accu’s;

• frituurvet;• glas;• papier.

Van deze stromen zijn bedrijfsafval en bouwen sloopafval het grootst. Het bedrijfsafval wordt zo goed mogelijk gescheiden ingezameld. Veel van het bedrijfsafval is afkomstig van de verblijfsgasten. Dat betekent dat Duinrell in dit opzicht afhankelijk is van de medewerking van gasten. Alvorens het bedrijfsafval wordt afgevoerd, wordt het eerst samengeperst.

Het afvalbeleid van Duinrell is erop gericht om alle afvalstromen zo veel mogelijk te minimaliseren, te controleren en zo te bewerken dat de milieubelasting en verwerkingskosten zo laag mogelijk zijn. Om dit te realiseren wordt gebruik gemaakt van de zogenaamde ladder van Lansink. Deze benadering bestaat uit de volgende voorkeursvolgorde om om te gaan met afval:• preventie;• hergebruik;• verbranden; • storten van afval.

Elektriciteits-bedrijf

Elektriciteit

Gas

Energie

Stoom

Park Duinrell

• Dagattracties• Verblijfsrecreatie• Horeca• Kikkertuin• Ondersteunende • Processen

WKKCondens

10

Duinrell streeft ernaar zoveel mogelijk afval te voorkomen, dan wel opnieuw te gebruiken. Met name bij groenbeheer is hergebruik van snoeiafval van belang. Snoeiafval wordt in Duinrell gebruikt voor de aanleg van paden en takkenwallen. De afvalstromen die niet kunnen worden hergebruikt worden verbrand en in het uiterste geval gestort.

WaterDuinrell heeft een nauwe band met water. Het prachtige duingebied van Duinrell fungeert voor een deel als drinkwaterwingebied voor de randstad. Als “Bron in de duinen” is water altijd een belangrijk aspect van de attracties geweest. Het Tikibad, de Splash en de Waterspin zijn slechts enkele attracties waarbij water een prominente rol speelt.

GeluidIn een attractiepark waar dagelijks duizenden enthousiaste bezoekers de dag doorbrengen, is het geluid dat zij voortbrengen een van de voornaamste bronnen van overlast. Tevens is de komst en het vertrek van de bezoekers in auto’s, bussen en/of het openbaar vervoer, een bron van geluid. Daarnaast ‘produceren’ enkele van de huidige attracties ook geluid. Om klachten te voorkomen doet Duinrell wat in haar vermogen ligt om dit geluid tot een minimum te beperken.

BodemDe totale omvang van Duinrell bedraagt ongeveer 110 hectare. In een groot gedeelte van dit gebied wordt al sinds een eeuw drinkwater gewonnen voor de randstad. Om te voorkomen dat het water vervuild raakt door activiteiten in het park moet de nodige voorzichtigheid gehanteerd moet worden. De bescherming van de bodem heeft dan ook een hoge prioriteit bij Duinrell. Op het terrein bevindt zich een aantal locaties waar een verhoogd risico voor de bodem bestaat. Dit zijn bijvoorbeeld de wasplaatsen voor de auto’s, de dieselafgiftepomp, de dieselolietank, de vloer van de werkplaats, eventuele olielekkende attracties, de perscontainer voor het afval en de opslag van gevaarlijke stoffen bij de werkplaats en het Tikibad.

LuchtDe emissies naar de lucht op het park van Duinrell kan men vergelijken met de emissies van een huishouden. Door de omvang van Duinrell gaat het echter om een veelvoud van de emissies van huishoudens. Geen van alle vrijkomende emissies veroorzaakt ernstige luchtverontreiniging en (wettelijk) vastgestelde normen worden nergens op het park overschreden. Alhoewel de emissies geen ernstige luchtverontreiniging met zich meebrengen, kan het in bepaalde gevallen wel gepaard gaan met een hinderlijke geur. Enkele activiteiten die emissies opleveren zijn:• bakken en frituren;• chloreren Tikibad;• koelinstallaties;• ruimteverwarming (olie- en gasbranders);• vervoersemissies;• werkplaats (lassen, zagen, verven).

Opslag stoffenDe opslag van stoffen is te vinden bij het bedrijfsonderdeel ondersteunende processen. Hier vinden allerlei soorten werkzaamheden plaats met betrekking tot reparatie en renovatie van alles wat er in het park aanwezig is. Gedacht kan worden aan het overspuiten van attracties tot het repareren van motoren. Hiervoor zijn veel stoffen in gebruik die in de werkplaats worden opgeslagen.

11

5 Opzet Productgericht milieuzorgsysteem

5.1 Organisatie en communicatie

Productgerichte milieuzorg moet een vaste plek krijgen binnen de organisatie. Om dit te realiseren wordt voor elk bedrijfsonderdeel een team samengesteld dat voor hun product of dienst het stappenplan uit 4.2 doorloopt.

De leidinggevende van het bedrijfsonderdeel zal sturing geven aan het uitvoeren en implementeren van het PMZ-syteem. Door PMZ een vast onderdeel te maken van reguliere overleggen en vergaderingen wordt het verankerd in de bedrijfsvoering. Elk bedrijfsonderdeel maakt een actieplan. Hierin wordt ook aangegeven op welke wijze en wanneer er binnen het bedrijfsonderdeel gecommuniceerd wordt over de activiteiten. In 3.2 gaan we in op het stappenplan dat gebruikt wordt om te komen tot het actieplan.

De actieplannen van de bedrijfsonderdelen worden vervolgens besproken en samengevoegd tot één plan voor heel Duinrell (deel II van dit handboek). Op deze wijze kan kennis worden uitgewisseld en kunnen activiteiten voor verschillende bedrijfsonderdelen gezamenlijk worden uitgevoerd. Hiervoor zal elk half jaar een bijeenkomst worden georganiseerd.

Overigens is het belangrijk dat informatie en kennis binnen de bedrijfsonderdelen ook goed gecommuniceerd wordt naar de leidinggevenden en tussen de verschillende bedrijfsonderdelen. Regelmatig persoonlijk en/of e-mail contact met elkaar is aan te bevelen.

5.2 Stappenplan

De basis voor het PMZ-systeem vormt de Deming-cirkel. In hoofdstuk 3 figuur 2 is dit principe nader toegelicht (Plan, Do, Check, Act). Voor het integreren van het PMZ-systeem in Duinrell is een 9-stappenplan gemaakt waarmee het milieu in de processen binnen de verschillende bedrijfsonderdelen in Duinrell wordt geïntegreerd. Het laat zien hoe milieubelastende aspecten in de keten stapsgewijs verminderd of zelfs verwijderd kunnen worden.

Vaststellen PMZ-beleid: bekrachtiging PMZ-verklaring door het management.

Start van het project om tot productgerichte milieuzorg te komen: stel een team perbedrijfsonderdeel samen. Stel een overzicht op van taken en verantwoordelijkheden binnen het PMZ-systeem.

Inventariseer welke milieuaspecten binnen het bedrijfsonderdeel aanwezig zijn.

Inventariseer per milieuaspect wat de milieueffecten zijn.

Om inzicht te krijgen in de milieueffecten kan de totale productieketen waarin het milieuaspect zich bevindt in kaart worden gebracht, bijvoorbeeld op basis van de Levens Cyclus Analyse (LCA). Hieruit komt naar voren op welke manier Duinrell invloed kan uitoefenen op de keten.

Stap 0

Stap 1

Stap 2

Stap 3a

Stap 3b

12

Maak na het vaststellen van de effecten een keuze en stel prioriteiten: aan welke aspecten gaat gewerkt worden en welke milieuaspecten krijgen eventueel voorrang?Ook kan gekozen worden om alle aspecten tegelijk te bekijken.

Maak een opsomming van alle mogelijke maatregelen die kunnen bijdragen aan de beheersing of reductie van de effecten, bijvoorbeeld door een brainstormsessie.

Ook ervaringen (van derden), vakliteratuur of overleg met deskundigen kan leiden tot mogelijke maatregelen per milieueffect.

Maak een keuze uit de mogelijke maatregelen en prioriteer. Om te prioriteren kan eenprioriteitenmatrix worden gebruikt (zie kader).

Kader bij stap 6: Prioriteitenmatrix

In een prioriteitenmatrix worden de mogelijke maatregelen (variabel) uitgezet tegenover zaken als economische, praktische en organisatorische haalbaarheid (constant). Aan de hand van een scoresysteem worden de constante factoren beoordeeld. Overleg met het team en indien relevant met ketenpartners.

De volgende criteria zijn voor Duinrell relevant:

• Economisch: Vanuit financieel oogpunt wordt gekeken hoe aantrekkelijk het is om de maatregel te verwerken. Hierbij moeten de investeringskosten worden afgewogen tegen de terugverdientijd.

• Praktisch: Maatregelen die met weinig inspanning en snel kunnen worden ingevoerd, verdienen de voorkeur boven maatregelen die veel inspanning kosten.

• Organisatorisch: De keuze van of waardering voor een maatregel is ook afhankelijk van de organisatie van Duinrell. Een maatregel kan naast milieuvoordelen ook andere voordelen voor de organisatie opleveren. Daarnaast moet het voor de organisatie mogelijk zijn om er tijd in te steken.

• Milieueffect: Door de organisatie en het team dat aan de keten werkt, kan beoordeeld worden hoe zwaar een milieueffect of ingreep kan zijn. Vanuit dit oogpunt kan hier ook een score of standaard symbool aan gegeven worden.

Voordat de prioriteitenmatrix (tabel 2) ingevuld kan worden, moet een tabel ingevuld worden met de milieuproblemen en de mogelijke maatregelen die daaraan gekoppeld zijn (tabel 1). Op basis hiervan kunnen prioriteiten worden gesteld.

Een maatregel wordt als volgt gescoord:

++ uitstekend - onvoldoende+ goed -- zeer slecht0 neutraal

Stap 5

Stap 6

13

Stel een actieplan op voor het in- of uitvoeren van de maatregelen. Het actieplan geeft aan welke maatregelen worden ingevoerd en wat het bijbehorende tijdpad is voor de

uitvoering ervan. Daarnaast wordt aangegeven wie er verantwoordelijk is voor de invoering van de maatregel.

Uitvoeren van het actieplan.

Monitoor en evalueer de uitvoering van het plan periodiek en stel zo nodig bij. Indien problemen ontstaan, overleg dan met team en ketenpartners en doorloop de stappen opnieuw. Aanbevelingen kunnen op elk moment bijgevoegd worden. Tijdens

Kader bij stap 7: Eenmalige of terugkerende maatregelenPer maatregel moet worden bekeken of het een eenmalige investering is of dat de maatregel steeds terugkomt. Terugkerende maatregelen kunnen worden geïntegreerd in de bedrijfsprocessen van Duinrell. Ze kunnen bijvoorbeeld worden opgenomen in de handleiding die aan iedere (nieuwe) werknemer wordt uitgedeeld. Tevens kunnen de terugkerende maatregelen worden verwerkt in een controlelijst.

Eenmalig: - investering in een nieuwe CV.Terugkerend: - opletten of alle lampen uit zijn;

- het inlichten van de maatregel aan (nieuwe) medewerkers.

Keten aspecten(variabel)

Criterium(constant)

Economische haalbaarheid (financieel)

Praktische haalbaarheid

Organisato-rische haalbaarheid

Milieu impact

1.1 ++ ++ ++ ++1.2 ++ ++ + +2.1 ++ ++ ++ ++

Conclusie: 2.1 is het meest interessant

Tabel 2. Voorbeeld prioriteitenmatrix

Naast de genoemde criteria kan Duinrell beslissen om aan bepaalde criteria meer waarde te hechten dan aan andere. Dit kan per bedrijfsonderdeel en in overleg met het management worden beslist.

Stap 7

Stap 8

Stap 9

In de volgende tabel is een voorbeeldmatrix uitgewerkt.

Milieuproblemen van aspect Energie Maatregelen1 Niet effectief omgaan met verlichting 1. Beter letten op en zuiniger omgaan met

verlichting2. Programma om buitenverlichting aan te

passen aan de drukte buiten.2 Overbodig verbruik elektriciteit door

oude CV1. Vervangen CV2.

3 … …

Tabel 1. Milieuproblemen en mogelijke maatregelen

14

vergaderingen kunnen deze besproken en gewogen worden.

5.3 Handboek voor Productgerichte Milieuzorg

Deel II van dit handboek is dynamisch. Dit betekent dat de inhoud steeds wordt bijgewerkt. Voor elk bedrijfsonderdeel is een hoofdstuk gereserveerd waarin het 9-stappenplan wordt doorlopen. Het stappenplan is verwerkt in een checklist. Deze checklist vormt de structuur van de hoofdstukken. Wanneer een stap is doorlopen kan deze worden afgevinkt in de checklist.

In deel II is het stappenplan gedeeltelijk doorlopen voor de bedrijfsonderdelen Tikibad (hoort bij Dagrecreatie, maar wordt apart behandeld), Dagrecreatie en Verblijfsrecreatie.

Checklist 9-stappenplan

� Stap 1 Samenstelling en organisatie van het team per bedrijfsonderdeel

� Stap 2 Inventariseren milieuaspecten

� Stap 3a Inventariseren milieueffecten

� Stap 3b Uitvoeren ketenanalyse

� Stap 4 Keuze en prioritering milieuaspecten

� Stap 5 Inventariseren en vaststellen maatregelen

� Stap 6 Prioriteren maatregelen en acties

� Stap 7 Opstellen actieplan en checklists

� Stap 8 Uitvoeren van het actieplan

� Stap 9 Monitoring, evaluatie en aanbevelingen

15

DEEL II HANDBOEK PRODUCTGERICHTE MILIEUZORG DUINRELL

Uitwerking per bedrijfsonderdeel

De bedrijfsonderdelen worden hieronder met hun relevante milieueffecten nogmaals gepresenteerd. In de volgende hoofdstukken wordt per bedrijfsonderdeel het 9-stappenplan uit deel I doorlopen.

Hoofdstuk Bedrijfsonderdeel Relevante milieuonderwerpen

1

• Dagrecreatie- Tikibad *

• Geluid• Energie• Waterverbruik• Afval

2

- Attracties Skibanen

• Geluid • Energie• Waterverbruik • Afval

3

• Verblijfsrecreatie - Camping - Duingalows- Duinhostel

• Geluid• Energie• Waterverbruik• Afval• Risico voor

bodemverontreiniging

4

• Horeca • Geluid• Energie• Waterverbruik• Afval• Waterverontreiniging• Luchtemissies

5

• De Kikkertuin • Geluid• Energie• Waterverbruik• Afval• Waterverontreiniging• Luchtemissies

6

• Ondersteunende processen

• Geluid• Energie• Waterverbruik• Afval• Waterverontreiniging• Luchtemissies• Opslag gevaarlijke stoffen

* Tikibad maakt onderdeel uit van de dagrecreatie maar zal apart worden behandeld

Tabel 1. Bedrijfsonderdelen en de relevante milieuaspecten

16

1 Tikibad

Inleiding en inventarisatie milieuaspecten

Het Tikibad is op 19 april 1984 geopend. Na 10 jaar vond de eerste uitbreiding plaats, een grote investering. Inmiddels zijn vele aanpassingen en uitbreidingen doorgevoerd en vormt het Tikibad het grootste overdekte glijbanenparadijs van Europa. Met overbekende waterattracties zoals de Crazyride en de Spaceball Tornado biedt het Tikibad meer dan 10 kilometer aan glijplezier. Heerlijk ontspannen kan ook: in de Hotwhirlpools of in de Tikisauna. In het zomerseizoen vormt het Tikibad een onderdeel van het attractiepark; in het winterseizoen is het Tikibad de enige attractie die open is in Duinrell. Met het grote aantal verschillende waterattracties veroorzaakt het Tikibad diverse milieueffecten. De meest voorkomende milieulasten die het Tikibad met zich meebrengt zijn:

a. energie;b. afval;c. water.d. chemicaliën

a. Energie

Het Tikibad is door het bijna continue gebruik en door haar omvang de grootste elektriciteit- en gasverbruiker in Duinrell. Dit komt door het opwarmen van de zwembaden en door het verwarmen van de lucht in de binnenruimten. Het jaarverbruik ligt op ongeveer 400.000 m3 gas en 550.000 kWh elektriciteit. Registratie van dit energieverbruik naar specifieke toepassingen en onderdelen vindt beperkt plaats en is dan ook nauwelijks beschikbaar.

Het overgrote deel van het gasverbruik gaat naar:- ruimteverwarming in het zwembad;- verwarming van het zwemwater;- een warmtekrachtinstallatie die Duinrell huurt van het energiebedrijf.

Daarnaast wordt gas gebruikt voor: - verwarming van de overige ruimten (kleedkamers, kantoren);- verwarming van het tapwater (voornamelijk douches);- de sauna’s en het Turks bad (electrisch).







17

Elektriciteit is nodig voor:- diverse pompen en filters voor waterzuivering en watercirculatie;- specifieke attracties (bijvoorbeeld glijbanen);- ventilatie en klimaatbeheersing (airconditioning, luchtafzuiging);- verlichting;- zonnehemels (bruiningslampen);- golfopwekinstallatie;- whirlpool.

IN UIT

- Motoren voor aandrijven attracties- Lampen- Overige elektriciteit gebruikend apparatuur- Hoeveelheid Elektra kWh 550.000- Hoeveelheid gas m3 400.000

Figuur 1. In/out-schema

De volgende milieueffecten en maatregelen zijn geïnventariseerd:

Milieueffecten Maatregelen1 Niet effectief omgaan met elektriciteit

(van de pompen)1. Waterbesparende dopjes voor de

kranen (liefertum) besparing tussen de 10 en 15% water

2. Frequentie regelaars pompen golfslagbad

3. Buiten gebruik stellen van fly-over4. systeem leidingen vervangen die van

grotere diameter waren (besparing pompen)

5. Meer toepassen WKK6. Betere Regelsystemen

2 Niet effectief omgaan met verlichting, overbodig verbruik elektriciteit

1. Beter letten op verlichting2. Zuiniger omgaan met verlichting3. Programma om buitenverlichting aan

te passen aan de drukte buiten (criva/ priva)

4. Besparende lampen waar mogelijk

3 Snel warmte verlies zwembaden en lucht

1. Nieuwe CV2. Bedekking van zwembaden

Elektriciteits-bedrijf

Elektriciteit

Gas (1)

WKK (2)

Tikibad

energie

Stoom

condens

18

De maatregelen worden als volgt geprioriteerd:


BeleidsveldCriteria(constant)




Milieu impact

1.1 ++ ++ ++1.2 ++ ++ ++1.3 ++ ++ ++1.4 -- -- --1.5 + 0 -1.6 ++ - 0

2.1 ++ ++ ++2.2 ++ ++ +2.3 + 0 02.4 ++ ++ ++

3.1 + + +3.2 ++ ++ +Conclusie:De aspecten die het beste haalbaar zijn en waar als eerste aandacht aan kan worden besteed zijn: 1.1; 1.2; 1.3; 2.1; 2.4; 2.2; 3.1

Tabel 1. Prioriteitenmatrix energie

Uit de prioriteitenmatrix blijkt dat de volgende punten qua economische, praktische en organisatorische haalbaarheid het beste scoren:

- Waterbesparende dopjes voor de kranen (liefertum) besparing tussen de 10 en 15% water- Frequentie regelaars pompen golfslagbad- Buiten gebruik stellen van fly-over- Beter letten op verlichting- Besparende lampen waar mogelijk- Een en ander wordt meegenomen naar een jaarplan Tikibad

� Stap 6 Prioriteren maatregelen en acties: score aangeven van de

maatregelen op milieu-impact.




19

b. Afval

Voor het Tikibad zijn bestaan de afvalstromen uit of zijn ze afkomstig door de volgende activiteiten:- residu haarvanger;- verpakkingsafval;- chemicaliën; klein chemisch afval- horeca;- filtermateriaal;- slib zwembad;- reiniging;- olie pomp installaties;- bezoekers achtergelaten afval;- randactiviteiten afval.

Er is een keuze gemaakt voor de volgende indeling van de afvalstromen:- zwerfafval en afval van horeca;- verpakkingsafval;- randactiviteiten afval (bijvoorbeeld lozing van water waar mogelijk slib of andere chemicaliën

inzitten).


Milieueffecten Maatregelen1 Zwerfafval en horeca-afval 1. Meer afvalbakken

2. Groter en duidelijker aanwezige afvalbakken

3. Voorlichting naar gasten (speels programma voor kinderen)

4. Boetesysteem5. Statiegeldsysteem/beloningsysteem6. Herbruikbare bekers7. Biologisch afbreekbare verpakkingen

2 Verpakkingsafval 1. Grotere afvalbakken2. Logistiek beter regelen3. Invloed uitoefenen in de keten van de

leverancier4. Mogelijk statiegeldsysteem

3 Randactiviteiten afval 1. Gesloten systeem van maken2. Hergebruik als spoelwater na

reiniging

4






20







Milieu impact

1.1 + ++ + +1.2 + ++ + ++1.3 ++ ++ ++ ++1.4 + - 0 ++1.5 ++ + + ++1.6 ++ + 0 ++1.7 0 + 0 +

2.1 ++ ++ ++ ++2.2 + + 0 +2.3 0 + + ++2.4 ++ + + ++

3.1 - + 0 ++3.2 0 + + +Conclusie:De aspecten die het beste haalbaar zijn en het meeste effect hebben zijn: 1.3; 2.1. Daarnaast zijn de aspecten 1.1; 1.2; 1.5, 2.2; 2.4 haalbaar en effectief.

Tabel 2. Prioriteitenmatrix afval

Uit de prioriteitenmatrix blijkt dat de volgende punten qua economische, praktische en organisatorische haalbaarheid en qua milieu-impact het beste scoren:

- Voorlichting naar gasten (speels programma voor kinderen) over zwerfafval- Grotere afvalbakken voor verpakkingsafval

Daarnaast zijn de volgende aspecten haalbaar en hebben het gewenste milieu-effect:

- Meer afvalbakken voor zwerfafval en horeca-afval- Groter en duidelijker aanwezige afvalbakken voor zwerfafval en horeca-afval- Het invoeren van een statiegeldsysteem/beloningsysteem voor zwerfafval- Logistiek beter regelen van verwerking verpakkingsafval- Mogelijk statiegeldsysteem voor verpakkingsafval




21

2 Dagrecreatie


De meer dan dertig zeer verschillende attracties brengen diverse milieulasten met zich mee. Energieverbruik voor het aandrijven van de attracties heeft een grote impact op het milieu binnen dit bedrijfsonderdeel. Bij een aantal attracties wordt ook gebruik gemaakt van oppervlaktewater en/of grondwater. Met name het Tikibad is een grote verbruiker van energie en water. Geluid dat in het park ontstaat door enthousiaste bezoekers en de attracties zelf vormt ook een aandachtspunt, evenals de verkeersaantrekkende werking van het park. Auto's en bussen veroorzaken luchtvervuiling en produceren geluid in de directe omgeving van Duinrell. Tot slot is afval een belangrijk aspect.

a. geluid;b. energie;c. waterverbruik;d. afval.

a. Geluid

Inventarisatie van de geluidsaspecten brengt het volgende naar voren:

- Hoge groenvoorzienig (dichtgroen) misschien zelfs subsidie;- 12 keer per jaar afwijken van normen Duinrell 2 a 3?;- Indien veel klachten bewoners omgeving op kosten van Duinrell gevel installaties;- Goede apparatuur (stiller);- RI & E Evaluatie (verschil arbo bij).- Cruciale punten woningbouw geluidswallen (nadeel horizon vervuiling)


Milieueffecten Maatregelen1 Energie en water Monitoring en bijstelling2 Afval Scheiden – awareness personeel3 Chemicaliën Plan van aanpak – plan uitvoer, controle,

gaat mee in jaarplan








22







Milieu impact

1.1 Energie + + -/+ Daling verbruik1.2 Water + + -/+ Dalingverbruik-lozing1.3 Chemie + + -/+

2.1 Training -/+ +/+ +/+ Stijging bewustzijn

Conclusie: Continu verbeteringsproces

Tabel 2. Prioriteitenmatrix afval

Uit de prioriteitenmatrix blijkt dat de volgende punten qua economische, praktische en organisatorische haalbaarheid en qua milieu-impact het beste scoren:

- Energie – water- afval

Daarnaast zijn de volgende aspecten haalbaar en hebben het gewenste milieueffect:

- chemie; omgang en opslag- training bewustzijn medewerkers




23

3 Verblijfsrecreatie


Er is een bungalowpark in Duinrell van circa 380 zogenaamde Duingallows. Tevens zijn verschillende voorzieningen in Duinrell aanwezig waar bezoekers kunnen kamperen; een camping, een natuurcamping of comfortplaatsen. Daarnaast kan worden overnacht in het Duinhostel. Deze vormen van recreatie veroorzaken milieueffecten op vijf gebieden:

a. afval;b. geluid;c. watergebruik;d. energieverbruik;e. bodem (risico van bodemverontreiniging).

► Doorloop het vervolg van het 9-stappenplan voor bovenstaande aspecten.











24

4 Horeca


Het park beschikt over verschillende horeca voorzieningen, o.a. De schaapskooi; de carrousel, de paardenstal, een tweetal kiosken en nog tien losse verkooppunten voor onder meer ijsverkoop. Bij deze horeca voorzieningen kunnen grote hoeveelheden van personen dineren of eten of recepties bijwonen.

De volgende aspecten zijn relevant voor horeca:

a. afval;b. energieverbruik;c. waterverbruik;d. waterverontreiniging;e. luchtemissies.












25

5 Kikkertuin


De Kikkertuin is een complex ten behoeve van onder andere de verblijfsrecreatie en biedt een groot aantal voorzieningen. Met restaurants, een moderne supermarkt, een bar en een coffeecorner, biljart, snackbar, minibowling, recreatiezaal en zelfs een danszaal biedt de Kikkertuin vermaak op hoog niveau. Tijdens de bouw van de nieuwe Kikkertuin is veel aandacht besteed aan het verminderen van milieueffecten. Vooral de aspecten op gebied van geluid en verkeer zijn uitgebreid beschouwd. Milieueffecten ontstaan op het gebied van energie, waterverbruik, waterverontreiniging, afval en luchtemissies. Indirect heeft de Kikkertuin effecten op andere Duinrell voorzieningen. Het grondwater is beschermd.

De volgende aspecten zijn relevant voor de Kikkertuin:

a. energie;b. waterverbruik;c. afval;d. luchtemissies;e. geluid.












26

6 Ondersteunende processen


Naast de opslag van materialen wordt de werkplaats gebruikt voor het uitvoeren van onderhoud aan attracties, bebouwing en groen. De voornaamste werkzaamheden zijn lassen, zagen, plakken en verven met behulp van diverse machines. Het grove afval wat hier ontstaat (puin, hout, plastic, leer en ijzer) wordt op het terrein bij de werkplaats opgeslagen. Olie, vet en verf worden in de werkplaats opgeslagen. De vloeren zijn hier deels zijn voorzien van vloeistofdichte bestrating en waar nodig is voorzien in lek- en opvangbakken. Tevens bevindt zich een foto ontwikkelingscentrale op het terrein. Milieueffecten van de genoemde werkzaamheden zijn:

a. Opslag gevaarlijke stoffenb. Afvalc. Luchtemissiesd. Geluide. Waterverbruikf. Energieverbruik












Documents

1 INHOUDSOPGAVE - RVO.nl · zogenaamde Deming -cirkel zijn hierop van toepassing (figuur 2). Ook in het stappenplan dat in hoofdstuk 4 gepresenteerd wordt, wordt van dit principe