NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN, CỐT LÕI VỀ:TƯ TƯỞNG, ĐẠO ĐỨC, PHONG CÁCH HỒ CHÍ MINH

(Bài giảng của GS.TS Hoàng Chí Bảo - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, tại HN báo cáo viên Trung ương tháng 10-2016)

Kính thưa, đồng chí Mai Văn Ninh - Phó Trưởng ban Thường trực Ban Tuyên Giáo Trung ương;

Kính thưa, tất cả các đồng chí!Đây là niềm vinh hạnh lớn đối với tôi và cũng là trách nhiệm rất nặng nề được

phục vụ các đồng chí trong việc thể hiện của những nội dung cốt lõi của tư tưởng, đạo đức, phong cách của Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị (khóa XII).

Trước hết, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các đồng chí lãnh đạo Ban Tuyên Giáo trung ương, tới tất cả các đồng chí đã tạo điều kiện cho tôi có một cơ hội tốt để được tiếp xúc, làm quen và giới thiệu với các đồng chí về di sản vĩ đại của Bác Hồ, phục vụ cho việc học tập, làm theo Bác theo Chỉ thị của Đảng ta hiện nay.

Tôi xin chúc các đồng chí sức khỏe, thành tựu, hạnh phúc.Chúc cho việc học tập, làm theo tấm gương tư tưởng, đạo đức, phong cách của Hồ

Chí Minh của chúng ta ngày càng đạt được kết quả tốt đẹp hơn nữa!Tôi xin nói tập trung vào những nội dung cốt lõi của tư tưởng, đạo đức, phong

cách của Hồ Chí Minh, tập trung vào 3 vấn đề sau đây:1. Từ góc nhìn nghiên cứu, chúng ta thử nhận thức một cách khái quát giá trị

và ý nghĩa Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị (khoá XII) để tìm hiểu những điểm mới và khác so với trước đây xung quanh một tư tưởng lớn, một chủ trương lớn của Đảng ta là học tập, làm theo Bác.

2. Đi vào nội dung cốt lõi của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh vấn đề phong cách bởi vì phong cách là nơi hội tụ, kết tinh những giá trị tốt đẹp nhất cả tư tưởng, lẫn đạo đức và phương pháp của Người.

3. Chúng ta cùng nhau nói đến một trong những động lực tinh thần quan trọng giúp chúng ta thực hiện tốt việc học tập, làm theo Bác, đó là ôn lại Bản Di chúc lịch sử, thiêng liêng mà Bác để lại trước lúc Bác đi xa. Một tác phẩm cuối cùng của Bác mà kết tinh vào 1.000 từ mà trong đó toát lên tất cả tầm vóc vĩ đại, tâm hồn cao thượng, phong phú của Người, lối sống thanh cao, giản dị của Người, đặc biệt là tình thương yêu vô hạn của Người với đồng bào, đồng chí và bạn bè quốc tế.

- Bản Di chúc đó bây giờ là một trong 5 tác phẩm đã được Đảng và Nhà nước xếp hạng là bảo vật quốc gia. Chúng ta học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách của Bác thì Bản Di chúc đó sẽ mãi mãi đồng hành của chúng ta trong cuộc đời và sự nghiệp của mình.

1. Tầm vóc, ý nghĩa, giá trị của Chỉ thị 05Thưa tất cả các đồng chí!

- Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị Khoá XII về học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, là sự phát triển mới, bổ sung, điều chỉnh rất quan trọng của Đảng so với Chỉ thị 03 (khoá XI).

- Từ năm 2007, trong bối cảnh của Đại hội X, Đảng ta đã nêu ra một chủ trương chiến lược quan trọng là: Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân học tập, làm theo tấm gương đạo đức của Bác. Chỉ thị 03 (khoá XI) đặc biệt nhấn mạnh vấn đề học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Bác Hồ.

- Nói đến Hồ Chí Minh, là một nhà tư tưởng kiệt xuất, nhà tư tưởng Mác - xít sáng tạo, có thể nói là bậc nhất của nước ta trong thế kỷ XX (thế kỷ mà Người sống và hoạt động). Cho nên, Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà tư tưởng Mác - xít vĩ đại, cả cuộc đời và sự nghiệp của Người nổi bật ở tấm gương đạo đức, nhất là đạo đức cách mạng “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”.

- Vì vậy, Chỉ thị của Đảng ta nhấn mạnh việc học tập, làm theo tấm gương đạo đức của Bác là hoàn toàn cần thiết và đúng đắn. Nhưng nhận thức về Bác Hồ của mỗi chúng ta, kể cả của Đảng ta là cả một quá trình. Nếu chỉ dừng lại ở tấm gương đạo đức không thôi thì sẽ là không đủ. Ở đây, có tương tác giữa mối quan hệ cần và đủ. Chỉ thị 05 mở rộng nội dung hết sức toàn diện: Từ tư tưởng đến đạo đức và phong cách. Như thế, có thể nói nó bổ sung thêm rất nhiều cho Chỉ thị 03, tức là những nhận thức trước đây của chúng ta.

- Lần này, Đảng ta đặc biệt nhấn mạnh học tập Bác từ tư tưởng đến đạo đức và phong cách để chúng ta thấu hiểu một trong những điều quan trọng của Hồ Chí Minh là lý luận gắn liền với thực tiễn. Cuộc đời, sự nghiệp hơn sáu thập kỷ hoạt động, Người đã sử dụng rất thành công nguyên lý của phép biện chứng Mác - xít là thống nhất lý luận với thực tiễn, Người coi đây là nguyên tắc, bản chất tối cao của chủ nghĩa Mác - Lênin.

- Trong đạo đức của Người cũng có tư tưởng về đạo đức, có thái độ tình cảm về đạo đức, nhất là biểu hiện về hành vi, lối sống đạo đức.

- Tư tưởng của Hồ Chí Minh đồng thời là phương pháp sáng tạo của Hồ Chí Minh, phương pháp tư duy, phương pháp hành động, phương pháp ứng xử.

- Phong cách chính là con người, là kết tinh độc đáo nhất những giá trị của tư tưởng và đạo đức. Hồi tưởng lại thời ấu thơ, trong những năm tháng học tập ở nhà trường, bài thơ của nhà thơ Minh Huệ “Đêm nay Bác không ngủ” nói về một câu chuyện cảm động, tình thương yêu của Bác đối với bộ đội, chiến sĩ: Bác thức trắng đêm để đi chăm sóc từng giấc ngủ cho chiến sĩ và kết luận bài thơ đó là:

“Vì một lẽ thường tình; Bác là Hồ Chí Minh.”+ Hồ Chí Minh - tên gọi của Người cũng chính là tư tưởng, đạo đức, phong

cách của Người, kết tinh, hội tụ ở phong cách. “Phong cách chính là con người”, đấy là lời của Bi-phon-te ( B.Fontenelle) - một nhà tư tưởng lớn của châu Âu.

- Cho nên, phong cách Hồ Chí Minh là nơi hội tụ tất cả những giá trị tốt đẹp, cả lý luận lẫn thực tiễn trong cuộc đời và sự nghiệp của Người. Nói rộng hơn, đó là di sản Hồ Chí Minh, trong đó tư tưởng là cốt lõi.

- Chính vì lẽ đó, lần này chúng ta đón nhận Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị về học tập, làm theo Bác với một nội dung toàn diện, hệ thống và rất chặt chẽ, nhất là nhấn

2

mạnh về vấn đề phong cách Hồ Chí Minh. Phong cách hành động, phong cách sáng tạo, giản dị mà vĩ đại và thật sự vĩ đại cho nên giản dị đến mức tự nhiên như chính cuộc sống của Người, xét ra đây là cả một bản lĩnh văn hoá.

- Chỉ thị lần này mà ta tiếp xúc đến tinh thần, lời văn của Chỉ thị thì các đồng chí đều biết là Bộ Chính trị nhấn mạnh “phổ biến tới tận từng chi bộ”. Đồng chí Tổng Bí thư, Ban Bí thư trực tiếp chỉ đạo việc học tập, làm theo Bác trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân; để các cấp ủy, nhất là người đứng đầu cấp uỷ sẽ chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo thực hiện ở cấp mình, địa phương mình, ngành nghề của mình.

- Đây là cuộc học tập, làm theo Bác rộng lớn, sâu xa; có lẽ cũng là một điểm mới chưa từng có. Điều này rất cần thiết để thực hiện cho được quyết tâm của Đảng và của Nhân dân ta là: “Xây dựng Đảng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh, ngang tầm với nhiệm vụ, xứng đáng là một Đảng lãnh đạo và cầm quyền, xứng đáng với niềm tin cậy của nhân dân dành cho Đảng”.

- Một chi tiết rất cảm động cần lưu ý, Chỉ thị 05 được ký ngày 15 tháng 5 năm 2016 và ngày 15 tháng 5 là ngày Bác viết xong Di chúc, cách đây đã 51 năm (Bản di chúc của Bác được khởi thảo lần đầu tiên vào dịp sinh nhật Bác lần thứ 75, Bác viết vào ngày 10/5 và kết thúc vào ngày 15/5), sự trùng hợp có ý nghĩa nhắc nhở chúng ta suốt đời học tập làm theo Bác, nhất là Bản Di chúc thiêng liêng Bác để lại.

- Các đồng chí đều biết, khi viết Bản Di chúc Bác dặn thư ký Vũ Kỳ1: Chú nhờ giữ bí mật cho Bác, tuyệt đối bí mật như Bác ghi trên trang đầu tiên của Bản Di chúc ở lề trái, còn lề phải Bác ghi mừng sinh nhật 75 tuổi. Bác dặn: Chỉ khi nào Bác đi rồi, chú hãy báo với Trung ương là Bác có bức thư để lại đó.

+ Đức tính kiêm nhường của Hồ Chí Minh làm cho chúng ta hết sức xúc động và đây cũng là một trong những biểu hiện về tâm hồn và lối sống cao thượng của Người (Bác coi đó là bức thư là mấy lời để lại cho đồng bào, đồng chí trước lúc đi xa, trước khi trở về với Mác, Lênin, với thế giới người hiền; còn chúng ta gọi là Di chúc như một tác phẩm cuối đời trang trọng của Bác).

- Các đồng chí quan sát Bản Di chúc có chữ ký của Bác, dưới dòng chữ đề Hà Nội, ngày 15 tháng 5. Bên này, Bác viết trước dòng chữ chứng kiến của Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng - đồng chí Lê Duẩn được Bác mời đến ký chứng kiến.

- Bản Di chúc để lại cho chúng ta, Bác coi đó là bức thư để lại, còn với chúng ta, Đảng ta là một văn kiện chính trị, pháp lý vô cùng quan trọng ở tầm chiến lược cho nên phải có chữ ký chứng kiến của người đứng đầu cơ quan Trung ương của Đảng - là đồng chí Tổng Bí thư Lê Duẩn. Toàn bộ những sự kiện đã trải qua 51 năm, còn từ khi Bác mất và chúng ta lần đầu tiên biết đến Di chúc của Bác với 5 lời thề vĩnh biệt Bác thì cũng đã 47 năm.

- Trong chúng ta, là sự gặp gỡ của rất nhiều thế hệ, từ thế hệ sinh ra lúc Bác viết Di chúc, lúc Bác mất, lúc giải phóng miền Nam, sinh ra trong hòa bình, các thế hệ nối tiếp nhau học tập và làm theo Bác.

1 Đồng chí Vũ Kỳ là một trong tám Thư ký của Bác, người phục vụ Bác lâu nhất, 24 năm liên tục, thậm chí tới khi tang lễ Bác xong Trung ương mới cử đồng chí Vũ Kỳ làm Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh.

3

- Chỉ thị 05 ký ngày 15 tháng 5 như có một hàm ý nhắc nhở mọi thế hệ, cán bộ, đảng viên, chiến sĩ, đồng bào cả nước học tập và làm theo Bác. Nhất là từ khi Đảng và Nhà nước xếp 5 tác phẩm điển hình, tiêu biểu của Bác vào danh mục bảo vật quốc gia, thì việc quảng bá tư tưởng, việc học tập đạo đức, việc rèn luyện theo phong cách Hồ Chí Minh trở thành một nhu cầu văn hoá, nó được nội tâm hoá trong mỗi con người, mỗi tổ chức. Cho nên, Đảng ta nói rằng là: Học Bác một cách tự giác, chủ động, sáng tạo và biến nó thành nhu cầu như lối sống hàng ngày vậy. Đấy là một đôi điều vắn tắt để nói với các đồng chí về tầm vóc, ý nghĩa, giá trị của Chỉ thị 05.

- Đây có thể nói là sự nhận thức mới của Đảng về Hồ Chí Minh, di sản và tư tưởng Hồ Chí Minh.

- Các đồng chí biết, không phải tới Chỉ thị 05 thì chúng ta mới nhấn mạnh là tư tưởng, đạo đức và phong cách đâu. Trong diễn văn kỷ niệm 125 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/2015) trước khi Đại hội XII diễn ra. Trong diễn văn đọc tại Lễ kỷ niệm đó, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã từng nói: Học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và sau Đại hội XII - Đại hội để lại dấu ấn nổi bậc trọng lịch sử Đảng ta thời kỳ đổi mới thì Văn kiện, Nghị quyết của Đảng lại ghi rõ là: “Xây dựng, chỉnh Đảng trong sạch, vững mạnh theo tinh thần của Nghị quyết Trung ương 4 khoá XI; đồng thời gắn liền với việc học tập làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Như vậy, có thể nói nhận thức mới này đã có từ trong dịp kỷ niệm 125 năn Ngày sinh của Bác, đến văn kiện Đại hội XII và nó được cụ thể hóa Nghị quyết của Đại hội bằng Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị.

- Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị trở thành một tài liệu gốc cơ bản giúp chúng ta triển khai trong toàn đảng, toàn quân, toàn dân về việc học tập và làm theo Bác.

2. Những nội dung cơ bản, cốt lõi của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh

a. Tư tưởng Hồ Chí Minh- Hồ Chí Minh là một nhà Mác - xít sáng tạo vào bậc nhất của các mạng Việt

Nam, người đầu tiên truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, Người sáng lập ra Đảng, Nhà nước, Quân đội, Mặt trận các đoàn thể ở nước ta trên tư cách một nhà tư tưởng.

- Lúc sinh thời, Bác tự nhận mình là học trò nhỏ của Lênin. Trong cuộc đời, Người sử dụng đồng thời cả 3 thuật ngữ: Chủ nghĩa Mác, Chủ nghĩa Lênin, vào những năm 60 thế kỷ 20 Người đặc biệt nhấn mạnh Chủ nghĩa Mác - Lênin; phạm trù rất quan trọng trong lý luận Mác - xít là phạm trù thực tiễn. Người cũng sử dụng một cách rất khoáng đạc. Bác nhấn mạnh thực tiễn, thực hành và thực tế.

- Đây chính là sự gợi mở sâu sắc cho chúng ta trong việc tìm hiểu tư tưởng của Người. Tư tưởng có cốt lõi là lý luận, trong lý luận Hồ Chí Minh qua nghiên cứu các tác phẩm của Người, nhất là hoạt động thực tiễn, ta thấy có cả một học thuyết giải phóng, triết lý nhân sinh và hành động, có một chủ thuyết phát triển Việt Nam. Đây là đều rất hạnh phúc cho Đảng và nhân dân ta được kế thừa, phát huy di sản của Bác.

- Học thuyết giải phóng của Hồ Chí Minh dựa trên nguyên lý chủ nghĩa cách mạng Mác - Lênin, giải phóng giai cấp công nhân, giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội loài người và giải phóng đến từng con người. Nhưng ở Hồ Chí Minh Nét độc

4

đáo, sáng tạo ở chỗ Người đặt lên hàng đầu việc giải phóng dân tộc để giành độc lập cho dân tộc và hạnh phúc, tự do cho đồng bào mình.

+ Ba giá trị cốt lõi Bác thường xuyên nhấn mạnh “Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Cho nên, việc giải quyết thành công mối quan hệ:

+ Giữa dân tộc với giai cấp;+ Giữa giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp. Nhưng trên lập trường giai cấp công nhân đây là chỗ đặc biệt quan trọng. Bác

không giải quyết vấn đề dân tộc theo các ý thức hệ khác đâu, vượt qua ý thức hệ phong kiến, vượt qua những hạn chế của ý thức hệ tư sản để suốt đời trung thành và nhất quán với ý thức hệ tiên tiến của thời đại là Chủ nghĩa Mác - Lênin, là bản chất của giai cấp công nhân hiện đại thì đã giải quyết được vấn đề dân tộc, giải phóng dân tộc trên lập trường giai cấp công nhân. Đấy cũng là bản lĩnh Hồ Chí Minh, một trong những điểm sáng tạo của Người về lý luận Mác - xít.

- Đặc biệt, ở Hồ Chí Minh có một triết lý nhân sinh là hành động thể hiện sâu sắc chủ nghĩa nhân đạo, nhân văn của Người.

- Các đồng chí liên tưởng đến 1 sự kiện này, Bác sống cùng chúng ta 79 mùa xuân, nhưng Bác mang trong mình tất cả 175 cái tên, riêng điều này đã là huyền thoại; huyền thoại Hồ Chí Minh là huyền thoại đã trở thành hiện thực, chứ không phải là cái gì siêu thoát đâu.

- Trong 175 cái tên của Bác, chúng ta lưu ý đặc biệt 2 cái tên Nguyễn Ái Quốc và Nguyễn Ái Dân.

+ Tên Nguyễn Ái quốc khi Người tìm đường cứu nước, Người mang tên này khi ở phương Tây, đi vòng quanh khắp thế giới trong 30 năm tìm đường cứu nước rồi trở về Pắc Pó, Cao Bằng, Bác đã đi qua gần 40 nước trong điều kiện lịch sử bấy giờ là một kỳ tích, đã đi vào lịch sử như một sự kiện nổi bật và nổi tiếng.

+ Khi là nguyên thủ Quốc gia - Chủ tịch nước, Bác lấy tên là Nguyễn Ái Dân. Xuất xứ dùng tên rất cảm động, khi Bác gửi thư cho Ngành Y tế, Bác coi y đức là hàng đầu, lương y như từ mẫu, thầy thuốc như mẹ hiền, phải chăm sóc người bệnh, nhất là phụ nữ, trẻ em như người ruột thịt của mình, Bác không ký tên là Hồ Chí Minh nên không ai biết, Bác cũng không ký tên là Bác Hồ như một tiếng gọi quen thuộc, trìu mến nên cũng không ai nhận ra, Bác ký tên là Ái Dân. Bức thư được đăng trên các phương tiện báo chí, người ta cứ nghĩ là một vị lãnh đạo cấp cao Ngành y căn dặn các đồng sự, đồng nghiệp của mình trong ngành, nhưng khi biết là tên Bác thì người ta mới cảm nhận ra một đều, suốt đời Người chỉ có 2 chữ: Dân và nước, nước và dân “ái Quốc thì ái dân, mà ái dân chính là ái Quốc”, yêu nước thì phải yêu dân, yên dân thương dân là thước đo của lòng yêu nước.

- Bác là người sáng lập ra Đảng, Đảng tồn tại, hoạt động, phát triển cũng chỉ vì dân, vì nước mà thôi. Đảng ta nói không ngừng bồi đắp mối quan hệ máu thịt, mật thiết giữa Đảng với Nhân dân, giữa Nhà nước với Nhân dân là như vậy. Thì đây chính là nằm trong chiều sâu triết lý nhân văn của Bác.

- Cho nên, nói tư tưởng Hồ Chí Minh với tư cách hệ thống các quan điểm, nguyên tắc lớn ở tầm chiến lược về cách mạng Việt Nam, có tầm ảnh hưởng rộng đến cách mạng thế giới thì ta nhấn mạnh điểm đầu tiên là: Tư tưởng giải phóng dân

5

tộc để giải phóng giai cấp, xã hội và con người. Đây chính là đều gắn liền với sự phát hiện ra quy luật cách mạng Việt Nam trong thời đại mới, đây là công lao công hiến đặc biệt xuất sắc của Hồ Chí Minh. Ta vẫn thường nói: “Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội” là phát hiện của Bác từ trong hoạt động và tổng kết thực tiễn, từ nghiên cứu thế giới mà tìm ra con đường phát triển của Việt Nam trong thế kỷ XX.

- Đặc biệt, Hồ Chí Minh phát hiện ra quy luật đặc thù của Đảng ta. + Đảng Cộng sản ở các nước ra đời theo tính quy luật phổ biến, tức là sản phẩm

của sự kết hợp giữa chủ nghĩa Mác - Lênin với phong trào công nhân.+ Riêng Việt Nam Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng không chỉ có chủ nghĩa Mác

- Lênin và phong trào công nhân còn phải có sự kết hợp sâu sắc với phong trào yêu nước của Nhân dân ta.

+ Đấy là quy luật đặc thù trên nền tính phổ biến của Đảng ta khi ra đời. Riêng điều này gợi mở cho chúng ta một đều sâu sắc khác, đó là ngay từ khi ra đời trong bản chất của Đảng, Đảng đã gắn liền với máu thịt của Nhân dân. Nhân dân và chủ nghĩa yêu nước của dân tộc, chính là bệ đỡ tinh thần cho sự phát triển của Đảng, để tạo nên những kỳ tích trong lịch sử cách mạng Việt Nam mà Đảng ta làm nên với sự giúp đỡ của Nhân dân.

- Để cho các đồng chí hiểu thêm, trong đời mình Bác luôn luôn căn dặn chúng ta phải dựa vào dân mà xây dựng Đảng, nhất là trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”- tác phẩm đầu tiên về đổi mới của Bác trong điều kiện Đảng đã cầm quyền, Bác viết ở Chiến khu Việt Bắc năm 1947. Bác nói: Dựa vào dân mà xây dựng Đảng, dựa vào dân mà kiểm tra đường lối nghị quyết của Đảng đúng hay sai? Đúng thì phát huy, sai phải sửa chữa, phải bổ sung; dựa vào dân để chấn chỉnh tổ chức bộ máy; dựa vào dân để giáo dục, rèn luyện kiểm tra cán bộ, đảng viên.

- Bác đề cao chữ dân như vậy, đấy cũng chính là nằm trong cả tư tưởng, lý luận, nhất là phần triết lý nhân sinh hành động của Người.

- Triết lý nhân sinh hành động, có thể nói là cảm động nhất là trong giây phút vĩnh biệt chúng ta Bác đi xa. Các đồng chí nhớ lại thời kỳ đó, từ ngày 25 tháng 8 đến mùng 2 tháng 9 năm 1969 là tuần lễ cuối cùng Bác lâm bệnh nặng.

+ Lúc bấy giờ, chiến tranh chống Mỹ rất ác liệt ở miền Bắc, Mỹ định đưa miền Bắc trở lại thời kỳ đồ đá. Nên phương án nếu không giữ được Hà Nội thì có thể nói chìm trong biển nước khi bị phá vỡ các đoạn đê nào của miền Bắc. Cho nên, Đảng, Nhân dân rất lo lắng, đồng chí Lê Duẩn có lần đến thăm và mời Bác rời Hà Nội để về Ba Vì (vùng đá chông k9) để dưỡng bệnh cho Đảng, Nhân dân yên tâm. Bác khóc, Bác nói: “Bác không đi đâu cả, Bác không thể bỏ dân mà đi được, để Bác ở đây thôi. Đưa Bác đi, các chú chỉ đưa được một mình Bác thôi, còn dân các chú tính sao?”.

+ Chữ dân trở đi, trở lại thấm đẩm nhất, nổi bậc nhất trong tư tưởng Hồ Chí Minh, trong triết lý nhân sinh hành động của Người là vì vậy.

+ Tại sao trong lúc tỉnh, lúc mê, trong những giây phút cuối cùng khi tỉnh dậy câu đầu tiên Bác hỏi là dành cho miền Nam: “chiến trường Miền Nam hôm nay thắng ở đâu, đê vỡ có nhiều không, có kịp sơ tán dân đi không, sắp đến ngày khai giảng rồi

6

các chú có chuẩn bị trường, sở, sách, bút cho các cháu đến đâu rồi?”. Có thể nói, Bác Hồ của chúng ta là người: Quên nổi mình đau để nhớ chung, sữa để em thơ, lụa để tặng già.

- Triết lý nhân sinh, hành động của người chỉ vì dân. Chính vì dân như vậy cho nên Hồ Chí Minh có một bản lĩnh, chúng ta phải học tập suốt đời. Đó là, suốt đời đứng ngoài vòng danh lợi, suốt đời đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân.

+ Đặc biệt đối với Người, trong bức thư gửi cho quốc dân đồng bào nhân sự kiện Bác được Quốc hội khóa đầu tiên tín nhiệm tuyệt đối bầu làm Chủ tịch nước chính thức Việt Nam Dân chủ cộng hoà. Bác nói: Tôi như là một người lính vâng lệnh quốc dân đồng bào ra mặt trận thì hết lòng, hết sức phục vụ đồng bào, còn khi đồng bào cho tôi thôi tôi sẵn sàng lui, tôi sẽ làm một ngôi nhà nhỏ bên bờ suối, sớm ngày vui cùng em nhỏ và bạn già, tuyệt đối tôi không màng danh lợi, cả đời tôi, tôi nguyện ở ngoài vòng danh lợi.

+ Hồ Chí Minh là người nói và làm đi đôi với nhau, nhất quán với nhau và đời Bác là minh chứng sinh động, cảm động cho triết lý sống vì dân, vì nước mà chúng ta phải suốt đời học tập và noi theo.

- Đặc biệt nữa, tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội và xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam.

+ Mục tiêu độc lập dân tộc thuộc về phạm trù cách mạng giải phóng dân tộc, chủ nghĩa xã hội nằm trong mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Bác đã sống, hành động, dâng hiến đến trọn đời cho cả hai tiến trình cách mạng vĩ đại đó ở Việt Nam.

+ Không ai nói chủ nghĩa xã hội thấm đẫm chất nhân văn như Hồ Chí Minh và đây là điểm sáng tạo lớn của Người trong việc bổ sung, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin.

+ Bác nói: Chủ nghĩa xã hội Việt Nam chỉ cần 5 chữ: Lý kết hợp với tình. Chúng ta đều biết xuất sứ cảm động của câu nói này, trong một lần Bác hỏi một nhà lãnh đạo của chúng ta: “Chú cho Bác biết Chủ nghĩa xã hội Việt Nam là gì?”. Chúng ta nghĩ là Bác hỏi về lý luận, thế là bao nhiêu chữ nghĩa, sách vở “thánh hiền” ta nói lưu loát, Bác nghe rất chăm chú, Bác có thái độ văn hoá là tôn trọng người đối thoại, Bác nghe hết, nghe xong Bác nói: Theo Bác chỉ cần 5 chữ thôi chú “lý kết hợp với tình”; “lý” ở đây là lý luận, là khoa học, là cách mạng, là sáng tạo; “tình” không phải là biểu hiện bề ngoài đơn giản đời sống tình cảm, cảm tính của chúng ta đâu, “tình” ở đây là chiều sâu của chủ nghĩa nhân văn, của giá trị nhân văn mà cao nhất là con người, độc lập, tự do, hạnh phúc cho sự phát triển toàn diện các năng lực sẵn có của con người. Bác trả lời đồng chí Hà Huy Giáp: “lý kết hợp với tình đó là chủ nghĩa xã hội Việt Nam”.

+ Ở đây, hé lộ tư duy về biện chứng và hài hoà của Hồ Chí Minh, bây giờ là một trong những yêu cầu rất quan trọng để phát triển bền vững; thực chất là sự phát triển hài hoà các lĩnh vực, trong đó trung tâm cốt lõi là con người, mục tiêu hướng tới vì hạnh phúc của con người.

- Tại sao Bác lại nói là: Đời sống có 4 mặt ngang nhau, quan trọng như nhau không được xem nhẹ một mặt nào: Kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội và phải đối xử các mặt đó bằng chính sách, bằng biện pháp (Bác gọi là cách làm) sao cho đem lại lợi

7

ích thiết thực, hiệu quả nhất cho Nhân dân, thì tư duy của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội là một tư duy biện chứng và hài hoà.

- Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội có thể nói là một tư tưởng sáng tạo bởi vì Người đã dựa trên quan điểm thực tiễn, quan điểm phát triển, quan điểm đổi mới để nhận thức về chủ nghĩa xã hội.

+ Trong hàng trăm, hàng nghìn luận điểm của Bác, tôi muốn đặc biệt nhấn mạnh luận điểm này, Bác nói: Chủ nghĩa xã hội Việt Nam, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội Việt Nam là làm sao cho đời sống vật chất ngày càng tăng, đời sống tinh thần ngày càng tốt, xã hội càng văn minh, tiến bộ; có những lĩnh vực rộng lớn nhất của xã hội thì đều dựa trên quan điểm phát triển tăng tiến từ lượng đến chất và cuối cùng đạt đến mục tiêu về văn minh và tiến bộ.

- Khi so sánh hai lời nói điển hình của Bác, hai thời điểm khác nhau:+ Một là, trong bài Diễn văn đọc tại Lễ Kỷ niệm Đảng Lao động Việt Nam ra

mắt hoạt động công khai sau Đại hội II (năm 1951 ở Việt Bắc).+ Hai là, lời cuối cùng của Bác (ta gọi là tâm nguyện trong Di chúc). Bác nói: Toàn bộ đường lối, chính sách của Đảng chỉ cần đúc vào 01 câu thôi

(đúc tức là cô động lại) “Một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và phú cường”. Đến Di chúc Bác viết: “Điều mong cuối cùng của tôi là xây dựng thành công một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, góp phần xứng đáng vào cách mạng thế giới”. Bác chỉ thay từ “phú cường” bằng “giàu mạnh” cho dễ hiểu trong tâm trí, nhận thức của Nhân dân thôi.

+ Như vậy là sự nhất quán triệt để về mục tiêu, các giá trị phát triển về chủ nghĩa xã hội. Bác nói: “Tiến nhanh, tiến mạnh nhưng phải tiến vững chắc không được làm bừa, làm ẩu, làm từng bước một và cách làm tốt nhất để có chủ nghĩa xã hội Việt Nam là dựa vào dân, đem tài dân, sức dân, lực lượng của dân để phục vụ nhân dân, mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân”. Điều này, chúng ta gọi là giải pháp, biện pháp còn Bác gọi một cách dung dị là cách làm. Đây vừa là tư tưởng của Bác, đây cũng còn là phương pháp của Bác mà kết tinh thần phong cách của Bác, phong cách lãnh đạo, chỉ đạo thiết thực, giản dị, sâu sắc mà thấu đáo.

- Tư tưởng Hồ Chí Minh còn là tư tưởng đại đoàn kết toàn dân tộc mà bác đã tổng kết thành nguyên tắc “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết; thành công, thành công, đại thành công”.

+ Chúng ta rất cảm động khi nhìn thấy tấm ảnh Bác cầm cây đủa chỉ huy bài hát Kết đoàn như một người Nhạc trưởng, đấy là bài hát mà Bác ưa thích nhất và chúng ta liên tưởng đến một chi tiết cảm động trong giờ phút Bác vĩnh biệt chúng ta. Các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước đứng quanh giường của Bác tự khoác tay nhau hát bài Kết đoàn trong nước mắt để Bác đi cho thanh thản.

+ Đoàn kết là một vấn đề linh thiêng, đoàn kết là nhân tố quyết định cho sức mạnh của Đảng, của dân tộc; đoàn kết là nhân tố quyết định thắng lợi cho cách mạng; mà đoàn kết là một điều trong tâm linh của Bác, trong hành động của Bác trở thành phong cách, lối sống của Bác. Bác là biểu tượng của linh hồn đại đoàn kết toàn dân tộc. Tư tưởng ấy cũng là một tư tưởng chính trị hết sức quan trọng mà rộng ra đó là tư tưởng văn hoá chính trị.

8

+ Các đồng chí đọc trong Văn kiện Đại hội XII, Đảng ta nhấn mạnh phải xây dựng văn hoá trong Đảng, đưa văn hoá vào trong đời sống của Đảng, Nhà nước, đoàn thể, Mặt trận và hệ thống chính trị. Như thế, có thể nói đoàn kết đã trở thành một giá trị văn hoá.

+ Tại sao Bác lại định nghĩa chính trị là đoàn kết và thanh khiết? Từ cảm quan đạo đức học, từ cảm quan văn hoá chính trị và đoàn kết mà xây dựng.

+ Đặc biệt Hồ Chí Minh không chỉ đoàn kết dân tộc mà còn mở rộng đoàn kết quốc tế; Người là biểu tượng kiệt xuất của chủ nghĩa quốc tế chân chính, thủy chung son sắc, trước sau như một, ăn ở như bát nước đầy với bạn bè, đồng chí. Bác căn dặn chúng ta và Bác nêu gương như vậy. Đoàn kết là một tư tưởng lớn cả về lý luận, cả về phương pháp cách mạng.

- Tư tưởng Hồ Chí Minh còn là tư tưởng xây dựng Công an nhân dân, Quân đội nhân dân chính quy, tinh nhuệ để xây dựng thành một lực lượng bảo vệ chế độ, bảo vệ cách mạng mà sâu xa là bảo vệ cuộc sống bình yên của Nhân dân, trong đó có bảo vệ Đảng với tư cách là một đảng lãnh đạo, cầm quyền.

- Tư tưởng Hồ Chí Minh còn là tư tưởng về đường lối đối ngoại, chính sách ngoại giao linh hoạt, mềm dẻo, thêm bạn bớt thù tranh thủ tối đa môi trường hòa bình, ổn định để phát triển.

- Tư tưởng Hồ Chí Minh còn là tư tưởng về văn hóa con người, môi trường. Có thể nói, một tư tưởng bao quát, toàn diện hệ thống các lĩnh vực của đời sống xã

hội của hoạt động con người mà liên quan đến xây dựng chế độ mới, cốt lõi của nó chính là hệ giá trị độc lập, tự do, hạnh phúc cho muôn dân.

- Một số sự kiện liên quan đến thể hiện tư tưởng của Bác + Ví dụ: Khi nói về Công an tại sao Bác lại đưa ra triết lý “Công an nhân dân

vì nước quên thân, vì dân phục vụ”. Bác có 6 Điều dạy Công an nổi tiếng từ năm 1948 trong bức thư gửi cho đồng chí Hoàng Mai là Giám đốc Công an khu 12 lúc bấy giờ, Bác ghi:

Với tự mình phải cần, kiệm, liêm chínhVới đồng sự phải thân ái giúp đỡVới nhân dân phải kính trọng, lễ phépVới Chính phủ phải tuyệt đối trung thànhVới công việc phải tận tuỵVới kẻ địch phải cương quyết, khôn khéo.Chỉ 6 Điều dạy đấy, có thể hình dung, tư duy của Bác là tư duy trên các lớp

quan hệ; tư duy của Người là tuy duy bằng con người, sự kiện, sự việc, hoạt động và đều đề ra những chuẩn mực, những nguyên tắc để thực hiện. Bây giờ, không chỉ là lời dạy cho công an đâu mà công an làm nòng cốt thôi, những điều này thật thấm thía dạy cho toàn Đảng, toàn dân.

+ Ở đây có sự kiện rất tinh tế, tại sao Bác lại nhấn mạnh với Chính phủ phải tuyệt đối trung thành mà Bác không nói về Đảng. Các đồng chí nhớ lại, Đảng ta dưới sự lãnh đạo của Bác, hồi CMT8 năm 1945 đã đi một nước cờ rất táo bạo, đầy bản lĩnh,

9

mùng 02/9/1945 Bác đọc Tuyên ngôn độc lập nhưng tháng 11/1945, Trung ương và Bác quyết định công bố giải tán Đảng, đây là giải tán sách lược để bảo toàn lực lượng, để rút lui Đảng vào hoạt động bí mật trong khi vận Đảng, vận nước đang gặp rất nhiều khó khăn: Thù trong, giặc ngoài, ngàn cân treo sợi tóc. Cho nên Bác đã quyết định cùng với Trung ương tuyên bố công khai giải tán Đảng. Đây chỉ là giải tán sách lược thôi để rút lui vào hoạt động bí mật chứ không phải giải tán xóa bỏ các đồng chí.

+ Đến tận năm 1951, sau Đại hội II, Đảng ta mới ra công khai, lấy tên gọi Đảng Lao động Việt Nam, thì trong bối cảnh ấy năm 1948 không thể nói về Đảng được, phải nói: Với Chính phủ phải tuyệt đối trung thành, tức là ở đây đã có sự hóa thân.

+ Và khái niệm về Đảng trong nội bộ Đảng chúng ta cũng gọi như vậy, nhưng đối với nhân dân phải nói là đoàn thể như: Mặt trận Việt Minh, lúc bấy giờ Đảng ta mang 1 hình thức rất độc đáo là Hội Nghiên cứu truyền bá chủ nghĩ Mác. Năm 1951, Đại hội II, Đảng chính thức ra công khai là Đảng Lao động Việt Nam, Đảng Lao động Việt Nam thực chất cội nguồn sâu xa của nó, gốc gác của nó là Đảng Cộng sản đúng như Bác đặt tên khi Bác thành lập Đảng năm 1930 và Bác viết Chính cương, Sách lược vắn tắt của Đảng, Bác khởi thảo Điều lệ Đảng và Bác có đọc thư kêu gọi quốc dân, đồng bào nhân sự kiện Đảng ra đời. Sự nhất quán ấy để chúng ta thấy thêm phương diện giá trị, ý nghĩa của tư tưởng HCM.

+ Sự kiện năm 1948 như đã nói, chính là trong hoàn cảnh Đảng đã rút lui vào hoạt động bí mật, sau này Đảng ra hoạt động công khai thì lời dạy quân đội là: Trung với Đảng, trung với nước, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. Thì lúc bấy giờ trong bối cảnh Đảng đã chính thức ra công khai rồi. Sự phân biệt này rất tinh tế để chúng ta lưu ý để nghiên cứu các tác phẩm của người gắn chặt với hoàn cảnh lịch sử, bối cảnh tình hình lúc bấy giờ để hiểu thấu thêm sự nhất quán trong tư tưởng của Bác và sự uyển chuyển, linh hoạt, mềm dẻo trong phương pháp của HCM.

- Tư tưởng HCM, có thể nói là tư tưởng của 1 nhà cách mạng thể hiện sâu sắc 1 bản lĩnh: Độc lập, tự chủ, sáng tạo, làm chủ mọi hoàn cảnh và đặc biệt nữa là 1 niềm tin lạc quan vô hạn vào tương lai, để nắm bắt được xu thế của lịch sử, nhận thức đúng quy luật, hành động đúng như quy luật, Bác tổng kết lại thiên thời, địa lợi, nhân hòa và lấy nhân hòa làm gốc và luôn luôn có 1 tầm nhìn chiến lược.

- Nhân đây xin các đồng chí lưu ý, chúng ta ôn lại 1 trong những tác phẩm thuộc về quốc bảo của Người “Nhật ký trong tù”

+ Một tập thơ của Bác, Bác không chỉ là nhà tư tưởng lớn, Bác còn là nhà văn hóa kiệt xuất, 1 nhà thơ nổi tiếng, dù Bác rất khiêm nhường, không bao giờ nhận mình là nhà thơ chuyên nghiệp. Bác chỉ coi Bác là người có tấm lòng yêu thơ mà thôi. Bác nói như vậy, khi chúng ta xin phép Bác dịch tập thơ này ra tiếng Việt rồi quảng bá rộng rãi trong toàn dân, còn bây giờ dịch ra rất nhiều thứ tiếng trên thế giới - những hạt ngọc văn chương đấy các đồng chí.

+ 135 bài thơ chữ Hán trong tập thơ này viết trong 1 hoàn cảnh bị tù đày, Bác bị giam cầm 14 tháng liền trong các nhà tù của Tưởng Giới Thạch ở Quảng Tây, trong hoàn cảnh sống khắc nghiệt như thế, khác với đời thường, không có điều kiện tối thiểu của 1 con người bình thường như súc vật vậy, mà Bác vẫn có thể làm thơ thì

10

đây là 1 điều kỳ tích đấy các đồng chí, một điều kỳ diệu thuộc về trí tuệ, tâm hồn, nghị lực vô song của HCM.

+ Tập thơ ấy trong bối cảnh hiện nay, chúng ta học tập làm theo Bác cả về tư tưởng, đạo đức và phong cách thì xin các đồng chí đừng quên 2 bài thơ rất ý nghĩa: 1 là “Nghe tiếng giã gạo”, 2 là “Học đánh cờ”.

Gạo đem vào giã bao đau đớnGạo giã xong rồi trắng tựa bôngSống ở trên đời người cũng vậy

Gian nan rèn luyện ắt thành công.+ Đấy là 1 triết lý về rèn luyện đạo đức, đó là lời căn dặn, nhắn nhủ chúng ta nhất

là thế hệ trẻ trong việc rèn đạo đức, chống chủ nghĩa cá nhân, đánh bại giặc nội xâm thì phải chấp nhận 1 cuộc rèn luyện đau đớn như giã gạo vậy và phải suốt đời. Bác nói chống giặc nội xâm, chống chủ nghĩa cá nhân, sau này Bác nói chống lại chính bản thân mình, những thói hư, tật xấu, những hư hỏng thoái hóa trong mình, cho nên sẽ có không ít sự đau đớn ở trong lòng.

+ Sau này Bác còn nói, muốn đánh bại chủ nghĩa cá nhân thì phải chấp nhận đau đớn cho việc rèn luyện và phải rèn luyện suốt đời và CNXH cũng chỉ thành công khi mà đánh bại được chủ nghĩa cá nhân. Bây giờ điều đề này trở nên rất thời sự đối với Đảng và nhân dân chúng ta.

+ Điểm đặc biệt nữa, là Bác 24 năm liền Bác làm nguyên thủ quốc gia - là chủ tịch nước, Bác rất chú trọng đến việc dùng người, vấn đề chính sách cán bộ, Bác dạy chúng ta 1 điều giản dị mà cảm động như thế này các đồng chí, Bác bảo: Rèn đạo đức thì như giã gạo nhưng dùng người thì tuyệt đối không dùng theo lối giã gạo, hình tượng Bác dùng là “nhấc lên, đập xuống” ý Bác phê bình chúng ta không quan tâm giáo dục, chăm sóc, cứ để cho cán bộ tự phát trong phong trào, thấy tốt thì nhấc lên, đề bạt, bổ nhiệm, rồi không kiểm tra, giáo dục, giám sát, mắc lỗi lầm thì vùi dập xuống. Bác bảo: Cứ nhấc lên đập xuống như vậy 3 lần thì hỏng cả 1 đời cán bộ. Cho nên, phải nghiêm khắc mà bao dung; nghiêm khắc với khuyết điểm nhưng bao dung nhân ái để mở rộng đường cho con người hướng thiện và hoàn lương, đấy là triết lý nhân đạo, nhân sinh của Bác, cả tư tưởng, đạo đức và phong cách của Bác.

* Vì thế cho nên, chúng ta lưu ý việc tiếp nhận tư tưởng HCM là cả trong tác phẩm, trong hoạt động thực tiễn của Người.

+ Hay bài học đánh cờ cũng vậy thôi: Phải nhìn cho rộng, suy cho kỹ Kiên quyết không ngừng thế tiến côngLạc nước 2 xe đành bỏ phíGặp thời 1 tốt cũng thành công. Nghĩa đen chỉ là đánh cờ thôi nghĩa bóng là tầm nhìn chiến lược, tư duy chiến

lược, thuộc về phẩm chất trí tuệ của Đảng, của mỗi cán bộ đảng viên để xứng đáng là người lãnh đạo của nhân dân. Đấy là điều đáng lưu ý trong khi tiếp nhận tư tưởng, tình cảm của Bác.

11

* Nói tóm lại, tư tưởng HCM là 1 hệ thống lớn, như Đảng ta nhấn mạnh trong Cương lĩnh là những quan điểm, nguyên tắc về phương pháp chiến lược, sách lược cách mạng Việt Nam, đó còn là ảnh hưởng ở tầm rộng lớn của Bác với phong trào cách mạng thế giới. Đặc biệt nữa, tư tưởng HCM thuộc dòng tư tưởng Mác-xít sáng tạo. Bác của chúng ta hết sức sáng tạo, không giáo điều, biệt phái; Bác tiếp nhận CN Mác - Lênin trung thành vô hạn đến tận cuối đời nhưng trung thành trên cơ sở sáng tạo, trung thành bằng sự phát triển, độc lập tự chủ chứ không giáo điều sách vở.

* Có thể rút ra mấy đặc điểm rất quan trọng về tư tưởng HCM như thế này:- Người chú trọng kinh nghiệm thực tiễn nhưng để rồi lý luận hóa kinh nghiệm

chứ không rơi vào chủ nghĩa kinh nghiệm dung tục, tầm thường; Người rất thực tế thực tiễn nhưng rất không thực dụng, thiễn cận và rất coi trọng lý luận; Người đọc thiên kinh vạn quyển để có trí tuệ uyên bác, lỗi lạc đến thế giới cũng phải ngưỡng mộ nhưng không rơi vào bệnh sách vở chữ nghĩa đâu,Người khoáng đạt làm chủ tất cả. HCM là con người của cách tân, của đổi mới, sáng tạo là thế.

- Người giản dị nhưng không hề giản đơn. Cái nhầm của chúng ta là biến cái giản dị của Bác thành cái sự giản đơn bề ngoài, chỗ này có liên quan đến phương pháp học Bác. Học Bác là học cái tâm, cái trí của Bác, để làm tốt những việc được phân công theo chức năng, vị trí, nhiệm vụ, trách nhiệm của mình để phục vụ tốt nhất cuộc sống của dân, chứ không phải bắt chước Bác, không thể bắt chước Bác một cách máy móc được đâu các đồng chí. Vì hoàn cảnh, điều kiện lịch sử thay đổi, nên học cái tâm, cái đức của Bác, động cơ, mục đích, nghị lực phi thường và nhất là đạo đức trong sáng của Bác.

- Bác giản dị chứ không hề giản đơn, một danh ngôn nổi tiếng của thế giới nói là: Giản dị của bậc vĩ nhân đó là nỗ lực cao nhất của thiên tài. Giản dị của Bác đến mức cái lõi của cuộc sống rồi, không cần trang trí, tô vẽ, nó tự nhiên như cuộc sống vậy. Còn chúng ta nhiều khi giản đơn là hời hợt, bề ngoài, mô phỏng, sao chép, bắt chước, chứ còn giản dị là cả 1 bản lĩnh văn hóa. Bao nhiêu câu chuyện xảy ra xung quanh vấn đề này chúng ta đều biết cả, những tư liệu rất cảm động các đồng chí.

+ Ai đời các đồng chí lãnh đạo, cán bộ của mình ở các địa phương được tin Bác về thăm đi đón Bác, thế là các vị nhà mình để cho Bác khen là giản dị, ăn mặc toàn quần nâu, áo vải cả, ô tô Bác đến càng gần Bác càng thấy lạ, ở đây sao đoàn người giống nhau như thế, Bác hỏi ra toàn chúng ta, toàn cán bộ chủ chốt cả, Bác phê bình, Bác bảo: Các chú đóng kịch khéo lắm.

+ Đời Bác không bao giờ nặng lời với ai các đồng chí, Bác có năng lực kiềm chế đến mức người ta gọi là năng lực văn hóa, không nặng lời với ai, nhưng Bác phê bình rất tinh tế, thâm thúy, sâu sắc, thấm thía lắm. Cái đấy cũng là tư tưởng, đạo đức, phong cách đấy các đồng chí. Thế mà chúng ta cũng có hiểu đâu, thế là về thay quần áo để đợi Bác làm việc, lại bảo nhau: Cứ tưởng Bác khen, ai ngờ Bác lại không hài lòng, Bác chê, thôi thì lần sau đón Bác phải mặc thật diện vào cho Bác vui vậy, lại cứ Bác nghĩ như thế các đồng chí?

+ Lần sau cứ diện toàn quần áo mới sang trọng, lịch sự, com - lê đón Bác, Bác lại cười: Hôm nay Bác rủ các chú đi tát nước đấy.

+ Thế thì rõ ràng, học Bác phải học cái tâm, cái đức chứ không phải bắt chước hình thức như thế. Ở đời chỉ có 1 HCM nhưng sẽ có triệu triệu người học được tư

12

tưởng, đạo đức, phong cách của Bác để thể hiện trong cuộc sống bằng tất cả tấm lòng, tình cảm, tình yêu của chúng ta dành cho Bác là như thế.

- Bác dạy chúng ta là phê bình công việc, chứ không xúc phạm con người, mỗi người là 1 nhân cách, công việc làm sai, làm hỏng thì phê bình việc ấy thôi, chứ còn con người thì tôn trọng không được xúc phạm họ, thấu lý đạt tình là thế đấy các đồng chí, từ em nhỏ đến người lớn, từ người dân đến lãnh đạo, Bác đều rất tôn trọng, Bác lắng nghe với tinh thần dân chủ.

* Có thể nói chúng ta tìm hiểu những giá trị cốt lõi như thế trong tư tưởng HCM để thấy HCM là 1 nhà Mác-xít sáng tạo, một nhà biện chứng thực hành, một con người có đầu óc cách tân, đổi mới, hội nhập rất sớm.

* Nhân đây, các đồng chí cho phép tôi có 1 thông tin này, các đồng chí biết Hội đồng lý luận TW khóa mới vừa ra mắt xong, Hội đồng lý luận TW chủ trì một chương trình khoa học trọng điểm cấp nhà nước - mấy chục đề tài. Khi nghiên cứu chương trình nghiên cứu này, chúng tôi được tiếp cận đến và được yêu cầu viết đơn đặt hàng để mời tất cả các nhà khoa học tham dự, có 1 đề tài rất quan trọng về HCM, trong số mấy chục đề tài: Tư tưởng đổi mới, phát triển và hội nhập của HCM và vận dụng vào thực tiễn đổi mới hiện nay. Những đề tài như thế này thì phải trình TW, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, khi Ban Bí thư có ý kiến chỉ đạo chính thức thông qua thì mới chuyển sang cho Bộ KHCN để làm các thủ tục nghiên cứu, lần này thì chương trình bắt đầu khởi động rồi, có 1 đề tài rất quan trọng: Tư tưởng đổi mới, hội nhập và phát triển của HCM. Xin mời tất các đồng chí, các nhà khoa học tham gia vào công việc quan trọng này.

- Mà chỉ thị CT 05, các đồng chí đọc có thấm thía không? Đảng ta trù tính, rồi đây sẽ đưa tư tưởng, đạo đức HCM vào dạy trong tất cả các nhà trường của nền giáo dục quốc dân, hệ thống giáo dục lý luận chuyên nghiệp của Đảng, nhà nước, quân đội và đoàn thể. Công việc này hệ trọng lắm, công việc này cho tương lai, cho mọi thế hệ sau này, để Bác sống mãi trong lòng dân và trong trái tim nhân loại như chúng ta từng nói.

- Tư tưởng HCM nếu gọi là phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin thì trong điều kiện hiện nay các đồng chí nhớ chỉ dẫn của Bác về thái độ, quan điểm đối với CN Mác-Lênin.

- CN Mác-Lênin có thể nói là 1 thành tựu vĩ đại của tư tưởng, trí tuệ loài người từ nửa sau thế kỷ XIX đến nay vẫn còn nguyên giá trị và chúng ta tìm ra những giá trị bền vững để tiếp tục theo đuổi, trung thành và phát triển sáng tạo. Từ lúc sinh thời, Bác căn dặn chúng ta về Mác-Lênin như thế này:

(1) Học tập, nghiên cứu CN Mác-Lênin cốt là nắm tinh thần, phương pháp của nó (tinh thần tức là nội dung, phương pháp là phép biện chứng), để ứng xử với con người và công việc cho đúng. Dùng CN Mác-Lênin như 1 thế giới quan khoa học và cách mạng, như 1 phương pháp sáng tạo để phân tích đánh giá tình hình của xã hội ta, đất nước ta, để độc lập tìm ra câu trả lời cho những vấn đề của Việt Nam. Thế là, Người không bao giờ giáo điều, chỉ nắm lấy tinh thần và phương pháp, tinh hoa của nó, sử dụng nó như 1 phương pháp để giải quyết những vấn đề thực tiễn cách mạng Việt Nam. Nhờ vậy, Bác có sáng tạo lớn, đóng góp lớn.

13

(2) Bác nói 1 câu thấm thía như thế này về đạo đức: Đọc hàng trăm hàng ngàn quyển sách Mác-Lênin mà ăn ở với nhau không có tình có nghĩa thì làm sao gọi là Mác-Lênin được. Thế là, Người nhìn CN Mác-Lênin không chỉ là khoa học đâu, mà Người còn thìn thấy ở đây là đạo đức, là văn hóa nữa. Người nói: Đọc dăm ba quyển sách cốt là để có ít chữ nghĩa để đi lè thiên hạ chứ đâu phải để phục vụ nhân dân. Bác phê phán những người học tập phù phiếm, khoa trương mà vẫn háo danh là như thế đấy. Đấy là chỉ dẫn rất thấm thía vào lúc này đối với chúng ta.

- Bác còn nói: Lý luận và thực tiễn phải gắn liền với nhau. Các đồng chí biết Bác là người xử lý rất thành công trên tầm 1 của triết gia, 1 nhà triết học hai quan hệ lý luận hóa thực tiễn, tức là nâng thực tiễn thành lý luận, rồi lại thực tiễn hóa lý luận, tức là trả lý luận trở về với cuộc sống để thực hiện, Bác gọi là thực hành.

- Tôi xin dẫn ra 3 mệnh đề quan trọng của HCM xung quanh câu chuyện lý luận Mác-Lênin mà cũng là lý luận của Đảng ta, của Bác, của Việt Nam trên con đường phát triển. Thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến lên lý luận, lý luận lãnh đạo thực hành.

+ Nếu chỉ nhìn về phong cách diễn đạt, phong cách tư duy thôi, các đồng thấy là không thừa, không thiếu 1 chữ nào: Thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến lên tức là khái quát lên thành lý luận, không dừng ở chủ nghĩa kinh nghiệm và lý luận tìm được rồi không phải là trang sức để nhìn ngắm, không có mục đích tự thân, mà phải trở về phục vụ cho đời sống, sâu xa là vì cuộc sống của dân, cho nên lý luận lãnh đạo thực hành.

+ Lý luận mà không thực hành là lý luận suông vô ích, Bác nhấn mạnh như vậy, còn thực hành, thực tiễn mà không có lý luận soi đường thì là thực tiễn mù quáng, tức là chủ nghĩa kinh nghiệm.

+ Ngay với Đảng ta, tại sao Bác xác định: Làm cách mạng trước hết phải có Đảng, Đảng trước hết phải có chủ nghĩa làm cốt (cốt ở đây là cốt yếu), Đảng không có chủ nghĩa giống như người không có trí khôn, đi đường không có bàn chỉ nam . Cho nên công tác tư tưởng, lý luận của Đảng lúc này được đặt lên vị trí hàng đầu. Lãnh đạo trước hết phải có lý luận tiên phong, phải có đột phá về lý luận để dẫn đường cho sự phát triển của xã hội, đấy là nỗ lực của Đảng ta sau chặn đường dài 30 năm đổi mới, bây giờ tiếp tục sau 1 thời phát triển mới của đất nước thì cần đến 1 lý luận hiện đại, đột phá thì HCM là kim chỉ nam, là chìa khóa giúp chúng ta giải quyết vấn đề.

- Nói về lý luận Mác-Lênin, sự sáng tạo của Người xin các đồng chí chú ý cho, để giải quyết được câu chuyện này, chúng ta phải nỗ lực nghiên cứu cả đời các đồng chí.

+ Mác-Ăng ghen làm háng vạn tác phẩm, trong đó có bộ tác phẩm vĩ đại của Mác là Bộ Tư bản của Mác để suốt cả đời mà viết không xong, Ăng ghen viết tiếp đến Lênin mới là người hoàn chỉnh lần cuối cùng trong thế kỷ XX, 1 bộ sách mà các vĩ nhân viết liên tục bổ sung cho nhau suốt 2 thế kỷ từ Mác-Ăngghen đến Lênin.

+ Bác Hồ đọc Bộ Tư bản ở Paris, đọc tác phẩm của Bác ta biết vì sao Bác coi Mác là nhà kinh tế, Bác đọc Bộ Tư bản bằng tiếng Pháp ở Paris rồi, Bác cũng khiêm tốn thừa nhận rằng: Lúc đầu rất khó hiểu, cũng không hiểu được bao nhiêu, nhưng

14

rồi nghiền ngẫm sâu sắc vừa học vừa làm, tích lũy tri thức sẽ hiểu từng chút một, là thế đấy các đồng chí. Mác-Ăng ghen là tầm vĩ đại như thế, hàng vạn tác phẩm.

+ Lênin sống có 54 tuổi, ông sống ngắn quá, ông mất đúng vào lúc mà xã hội Xô Viết cần đến ông nhất, lịch sử Xô Viết đã trải qua những thăng trầm đau đớn như thế. Nhưng Lênin để lại đến 9.000 tác phẩm các đồng chí, 1 di sản vĩ đại như vậy mà bây giờ muốn chứng minh rằng Bác Hồ của chúng ta phát triển sáng tạo CN Mác-Lênin như thế nào thì bắt buộc phải làm phép so sánh. So sánh: Tác phẩm, luận điểm, phương pháp, phong cách của các bậc vĩ nhân, thì chúng ta sẽ nhận ra từng bước 1 những đóng góp quý giá của HCM vào kho tàng kinh điển này.

+ Ví dụ: Các nhà kinh điển định nghĩa chân lý là gì? Chân lý là tri thức khoa học phản ánh hiện thực khách quan, trùng hợp với thực tiễn thì đấy là chân lý, chân lý tức là sự đúng đắn, khoa học.

+ Bác không định nghĩa chân lý như thế đâu. Đó là chuyện đương nhiên về mặt nhận thức luận, Bác đưa ra một cảm nhận đạo đức, Bác đưa đạo đức vào định nghĩa chân lý ấy: Chân lý là cái gì tốt cho nhân dân, cái gì lợi cho nhân dân, cái đó là chân lý. Dân là gốc, lấy dân làm gốc là thế, dân suốt đời là điểm xuất phát và là chỗ trở về của HCM, cho nên cái gì tốt cho dân, lợi cho dân, cái đó là chân lý. Đấy là một nhận xét rất độc đáo, sáng tạo, tức là bổ sung thêm vào phạm trù chân lý khía cạnh đạo đức nữa, chứ không chỉ thuần túy khoa học, không chỉ duy lý đâu.

+ Hai nữa, Bác nói: Phục vụ nhân dân là phục tùng 1 chân lý cao nhất. Làm đầy tớ, công bộc cho dân là lựa chọn 1 lẽ sống cao thượng nhất. Cả đời HCM nhất quán tư tưởng đó, đấy là 1 trong những điểm sáng tạo của người vào lý luận Mác-Lênin.

+ Tiếp nữa, Bác còn đặt vấn đề: Đảng là đạo đức, là văn minh. + Lênnin nói: Đảng là lương tâm, trí tuệ, danh dự của thời đại. + Thời Mác-Ăngghen chưa có Đảng chỉ có các Liên đoàn cộng sản.Thế đến Lênin, HCM thì yếu tố đạo đức, yếu tố văn hóa, yếu tố văn minh được

trở thành thuộc tính, bản chất của Đảng. + Các đồng chí đọc Sửa đổi lối làm việc nhé, ta đọc kỹ đoạn 12 Điều xây dựng

Đảng cách mạng chân chính, từ điều 1 đến điều 12 vẻn vẹn có 456 từ mà nó hiện lên cả chủ thuyết về Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo cầm quyền.

+ Vĩ đại như Lênin chỉ dùng Đảng chấp chính, nắm chính quyền, có chính quyền sau Cách mạng tháng Tháng mười.

- Trong Di chúc, Bác khẳng định: Đảng ta là một đảng cầm quyền, bốn chữ “thật” trong Di chúc là thâu tóm cốt yếu lý luận về đảng cầm quyển trong đó có cả chính trị, tư tưởng, đạo đức, văn hóa.

+ Bốn chữ thật đó là:Thật sự tu dưỡng đạo đức cách mạng;Thật cần, kiệm, liêm, chính;Thật sự chí công vô tư;

15

Thật sự là người lãnh đạo, người đầy tớ trung thành, công bộc tận tụy của quần chúng, của nhân dân.

Bốn chữ “thật” trong một đoạn văn rất ngắn nói về đảng cầm quyền chính là lý luận về Đảng của Bác Hồ.

+ Bác còn dặn: “trước hết nói về Đảng, trong Đảng thì thống nhất, đoàn kết từ Trung ương đến chi bộ, từ chi bộ đến Trung ương như giữ gìn con ngươi của mắt mình”, về Đảng là như thế, đấy là một sự sáng tạo của Hồ Chí Minh.

+ Cũng như quy luật hình thành đảng ta như tôi nói lúc đầu là Người đặc biệt nhấn mạnh chủ nghĩa yêu nước, phong trào yêu nước chân chính của dân tộc, là bệ đỡ tinh thần, là điều kiện cho đảng ta ra đời, tồn tại và phát triển và nó gắn bó với nhân dân từ trong bản chất của Đảng.

- Chính trị Bác định là đoàn kết và thanh khiết+ Trong Đường Kách mệnh, Bác cũng nói về: Phải giữ chủ nghĩa cho vững,

lại phải ít lòng tham muốn về vật chất. Đây là sự tiên liệu rất là tầm xa, chiến lược của Hồ Chí Minh ngay từ khi Đảng còn chưa ra đời.

+ Mở đầu tác phẩm lý luận cách mạng mà lại bắt đầu từ đạo đức, tư cách của người cách mệnh, mà hai điều cốt yếu là giữ chủ nghĩa cho vững và ít lòng tham muốn về vật chất đấy là nét đặc sắc của Hồ Chí Minh trong sự phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin.

+ Đặc biệt nữa, Hồ Chí Minh còn chú trọng vào một vấn đề rất quan trọng là phát triển phải thông qua đổi mới, phát triển phải thông qua hội nhập. Người có tư tưởng đổi mới, hội nhập từ rất sớm. Cho nên, đây là chỗ mà Người không biệt phái, không giáo điều, đặt chủ nghĩa Mác-Lênin trong tổng số văn minh chung của nhân loại và đặc biệt nữa là biết tiếp biến văn hóa để phát triển, biết tiếp thu cái hay, cái đẹp từ bên ngoài làm phong phú chính mình để phát triển và đến khi phải xử lý các vấn đề lý luận, Người thể hiện rất rõ một bản lĩnh kiên định, nhất quán. Bác nói: “phương Tây có gì hay cũng học, phương Đông có gì hay cũng học, học cốt để làm giàu trí tuệ mình, làm phong phú sự hiểu biết của mình để sáng tạo chứ không sao chép, không bắt chước”. Đấy là một trong những chỉ dẫn điển hình về tiếp biến văn hóa cho phát triển.

+ Những năm 60 của thế kỷ XX, tình hình quốc tế rất phức tạp trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa xét lại. Trong hoàn cảnh ấy Bác nói như thế này: “học tập Liên Xô, Trung Quốc và kinh nghiệm các nước anh em là rất cần thiết, nhưng Ta và Liên Xô rất khác nhau, khác nhau về trình độ phát triển, về hoàn cảnh lịch sử, về văn hóa, tập quán, cả về kinh tế nữa, cho nên làm khác với Liên Xô vẫn cứ là Người Mác-xít”. Đấy là sự thể hiện rõ nhất bản lĩnh trên phương diện lý luận. Còn biết bao nhiêu ví dụ khác để nói về vấn đề sự sáng tạo của chủ nghĩa Mác-Lênin của Bác Hồ.

- Định nghĩa kinh điển, đầy hàn lâm bác học của Mác về con người “bản chất con người là tổng hòa tất cả những mối quan hệ xã hội, con người là kết cấu song trùng giữa sinh học với xã hội” nói như vậy là hoàn toàn hàn lâm, bác học, những người có học mới hiểu được. Bác không nói vậy, Bác nói: “chữ người có nhiều nghĩa. Nghĩa hẹp nhất là người ruột thịt, máu mủ của một dòng máu trong gia đình, huyết tộc. Nghĩa rộng hơn là đồng bào cả nước. Nghĩa rộng nhất là toàn thể nhân loại” . Chữ người có nhiều cấp độ khác nhau như vậy”. Nói như thế là vừa thấm thía được

16

bản chất mác-xít về bản chất con người, mà lại vừa hình dung cụ thể tư duy cấp độ rộng, hẹp khác nhau của Hồ Chí Minh, gắn liền dân tộc với thế giới nhân loại…

* Vấn đề tư tưởng là một vấn đề đặc sắc lắm, nói tư tưởng thật ra cũng là nói phương pháp, nói đạo đức và nói phong cách và phong cách hội tụ tất cả các giá trị cốt lõi của tư tưởng và đạo đức.

b. Đạo đức Hồ Chí Minh - Đạo đức Hồ Chí Minh như chúng ta biết có bốn chữ “cần, kiệm, liêm,

chính”. Khi còn sống, Giáo sư Hoàng Ngọc Hiến có nói: Lý thuyết đạo đức học Hồ Chí Minh với tư cách là nhà đạo đức học Mác-xít chỉ gồm có bốn chuẩn mực giá trị và hai nguyên tắc ứng xử.

+ Bốn chuẩn mực giá trị là “cần, kiệm, liêm, chính”. + Hai nguyên tắc ứng xử là “chí công, vô tư”. - Lý thuyết đạo đức Hồ Chí Minh thâu tóm trong một câu đó nhưng thực tiễn

đạo đức của người vô cùng phong phú và đa dạng nhất là nêu gương đạo đức. Cả cuộc đời thực hành đạo đức nhất là thực hành chữ kiệm, tiết kiệm đến mức khắc khổ để nêu gương. Xung quanh vấn đề này có bao nhiêu câu chuyện cảm động để chúng ta thấy sức sống, hiệu ứng và sự lan tỏa của Hồ Chí Minh. Bác từng nói: Phải đủ cả bốn đức mới là người hoàn toàn, thiếu một đức thì không thành người. Bác đặt đạo đức con người trong thế tương quan “tam vị nhất thể” thiên, địa, nhân hợp nhất:

Trời có bốn mùa: Xuân, hạ, thu, đôngĐất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, BắcNgười có bốn đức: Cần kiệm liêm chínhThiếu một mùa thì không thành trời, thiếu một phương thì không thành đất,

thiếu một đức thì không thành người. Thì với Hồ Chí Minh đạo đức của người cách mạng càng phải đề cao, đầy đủ

bốn đức mới là người hoàn toàn. + Nhưng Bác là con người rất thực tế, thấu hiểu nhân tình thế thái, thấu hiểu

cuộc sống, nên Bác nói: Nhưng ở đời nhân vô thập toàn; không ai là hoàn toàn cả, ai cũng có cái hay, cái dở, cái tốt, cái xấu, cho nên phải làm sao giáo dục rèn luyện, để cái hay, cái tốt nẩy nở như hoa mùa xuân, còn cái xấu, cái dở mất dần đi, rồi tiến đến chổ mất hẳn. Cho nên rèn đạo đức suốt đời để đủ cả bốn đức làm người là thế. Đấy là đạo đức cao quý của Hồ Chí Minh.

- Suốt đời chống chủ nghĩa cá nhân nhưng không bao giờ đồng nhất với cá nhân.

+ Đây là chổ cực kỳ sâu sắc của Bác, ta phải nhận ra và học cho bằng được vì thói thường ta hay mắc bệnh đơn giản và giáo điều. Nói chống chủ nghĩa cá nhân là chống tất, không coi cá nhân là gì, chỉ thấy xã hội chung, trừu tượng.

+ Trong khi đó Hồ Chí Minh nói: “không có cá nhân không thành xã hội, mỗi người là cá tính riêng, sở trường riêng, có lợi ích riêng, có nguyện vọng riêng, nếu nó không xấu, không trái với xã hội thì không phải chống, mà phải vun trồng cho nó phát triển”. Cho nên, Bác rất tôn trọng từng cá nhân một, chống là chống chủ nghĩa

17

cá nhân mà Bác nói một cách giản dị tức là một lối sống vụ lợi, vị kỷ, lợi mình hại người mà thôi, chống là chống thứ đó thôi, còn từng cá nhân phải vun trồng cho nó phát triển. Ta càng thấy rõ một điều, tại sao suốt cuộc đời Bác trân trọng con người.

- Bản Di chúc này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói một câu cảm động, Thủ tướng là học trò kiệt xuất của Bác, ở với Bác nhiều chục năm, Thủ tướng nói: “đọc Di chúc của Hồ Chí Minh ta nhận ra được trong trái tim mênh mông của Người có chổ chứa cho tất cả mọi người, ai cũng có trong tình thương mênh mông của Bác, tình thương yêu con người, hy sinh vì hạnh của nhân dân có lẽ là một điểm sáng chói đạo đức cách mạng của Hồ Chí Minh, đạo đức hành động, đạo đức vì dân, đạo đức phấn đấu cho quyền lợi, hạnh phúc của nhân dân”.

- Nói Hồ Chí Minh về đạo đức, chúng hiểu rõ tình thương của Người. Tại sao Bác nói thế này? “tình thương yêu của tôi với đồng bào đồng chí, với nhân loại khổ đau mãi mãi không bao giờ thay đổi”.

+ Các đồng chí đều biết câu chuyện cảm động khi mà người con trai Bộ Trưởng Bộ Lao - Thương binh - Cứu tế xã hội là bác sỹ Vũ Đình Tụng qua đời ở chiến trường, Bác thư chia buồn, Bác nói: “tôi được tin cháu đã hy sinh ngoài mặt trận, tôi rất lấy làm đau xót, Ngài biết rằng tôi không có vợ con gia đình riêng, nam nữ thanh niên cả nước đều là con cháu của tôi, Ngài mất đi một người con, còn tôi đứt đi một khúc ruột, tôi mong Ngài nén đau thương để tiếp tục hoàn thành nhiệm vụ cao cả của Chính phủ, để cháu được thanh thản nơi suối vàng”.

+ Và các đồng chí còn biết chi tiết như thế này, ta có ngờ đâu mùng 2 tháng 9 năm 1945 Bác độc Tuyên ngôn độc lập trên tư cách Chủ tịch Chính phủ lâm thời, ngay hôm sau họp Chính phủ phiên đầu tiên, phiên họp độc nhất vô nhị trong nền hành pháp của nước ta mà Bác đứng đầu (phiên họp ngày mùng 3 tháng 9 năm 1945). Trên thế giới này không có một Chính phủ nào, lãnh tụ nào mà ngay từ đầu lập nội các đã tuyên bố là nhịn ăn để lấy gạo nuôi dân, Bác đề nghị: “tôi đề nghị các vị Bộ trưởng, các Ngài Bộ trưởng (Bác không gọi là đồng chí, vì Chính phủ thời Bác hầu hết là người ngoài đảng, Bác chỉ cần đạo đức, trí tuệ, vì dân thôi, không có câu ngoài Đảng, hay trong đảng lúc trong bối cảnh lúc bấy giờ, nên Bác mới quy tụ xung quanh mình ai cũng là người nhân cách lớn, trí tuệ lớn) ủng hộ tôi một chủ trương, phát động ngay trong Chính phủ 10 ngày nhịn ăn một bữa, mỗi bữa là một bơ gạo, đem gạo cứu dân nghèo, tôi xin làm trước tiên”. Một câu thôi, mà đã toát lên tinh thần, trách nhiệm, tấm lòng nhân ái, thương dân và nói đi đôi với làm của Hồ Chí Minh. Chỉ trong một câu thôi ta thấy cả tư tưởng, đạo đức và phong cách mà Bác đã thực hiện.

+ Chưa kể là ứng xử của Bác nữa chứ, Bác còn dặn thanh niên ở Văn phòng của Bác: “Các cháu cố mà nhịn, mười ngày mới nhịn một bữa không chết được đâu, nhưng dân thì có bữa cơm, bữa cháo, Bác cũng nhịn, còn nếu như đến ngày quy định nhịn ăn, mà Bác có việc phải tiếp khách thì Bác sẽ nhịn bù vào hôm sau” . Bây giờ không còn khốn khổ như thế nữa, nhưng mà sự cao, quý hy sinh vì dân này thì mãi mãi là tấm gương muôn đời cho chúng ta và bạn bè thế giới ngưỡng mộ Bác chính vì thế.

+ Chứ không phải ngẫu nhiên mà khi Bác mất, đồng chí Fidel Castro - lãnh tụ Cuba lúc bây giờ mới 40 tuổi, trong bức điện gửi chia buồn với Đảng ta đã nói: “đồng chí Hồ Chí Minh thuộc về một lớp người đặc biệt mà cái chết lại gieo mầm

18

cho sự sống đời đời bất diệt, thể xác có thể hữu hạn, sự sống sinh học là giới hạn, nhưng nhân cách, trí tuệ ảnh hưởng đến muôn đời”. Nhận xét này là vô cùng sâu sắc.

+ Hay là nhà bác học người Anh vốn rất có thiện cảm với Việt Nam, cụ Bertrand Russell, đã nói: “trong thế kỷ 20, không có vĩ nhân nào được như Hồ Chí Minh mà sự ra đi của Người lại lấy của nhân loại nhiều nước mắt đến như thế” (đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa là đúng như thế), cả thế giới khóc thương Bác, cả dân tộc đau đớn vĩnh biệt Người.

- Cho nên tư tưởng, phong cách Hồ Chí Minh là một chỉnh thể, mà đạo đức cao quý nhất là đức hy sinh.

+ Các đồng chí đọc tác phẩm của Bác vào giai đoạn 1945 - 1946, sẽ thấy điều này. Bác có một bức thư gửi cho tất cả các Ủy ban hành chính làng xã, huyện tỉnh các nước ngay từ năm 1946, Bác nói: “để tỏ lòng biết ơn các liệt sỹ đã hy sinh vì dân vì nước, tôi chính thức thông báo với toàn thể đồng bào trong nước được biết, kể từ hôm nay, tôi sẽ nhận tất cả con liệt sỹ làm con nuôi của tôi” và Bác gửi hết lương tháng của Bác cho cụ Bộ trưởng Vũ Đình Tụng, dù chỉ một chút tượng trưng tình cảm thôi, lo cho các con, các cháu, đời Bác là như vậy, hy sinh hết.

+ Hy sinh đến mức mà khi Bác mất, đồng chí Vũ Kỳ nộp lại cho Trung ương Bản Di chúc này, lúc bấy giờ chưa in thành sách đâu, nó chỉ là tờ giấy dày một mặt để trong phong bì lớn, Bác tiết kiệm cả đời, viết Di chúc sau tờ bản tin cơ mà, một phong bì Bác dùng hai lần cơ mà, để làm gương cho chúng ta về chống lãng phí đấy! Cho nên có một câu thơ “sau bản tin một đêm, Người ký thác chuyện muôn đời”.

- Khi nộp cho Trung ương bản Di chúc này, để trong phiên họp Trung ương bất thường bàn về việc đọc Di chúc của Bác trong Lễ truy điệu như thế nào? Hoàn cảnh lúc bấy giờ không thể đọc hết được, nhiều điều Bác dặn chưa thể công bố được, mà nhất là việc riêng của Bác, ta gìn giữ Bác lâu dài, vĩnh hằng di hài của Bác nhưng Bác dặn là đốt Bác đi (hỏa táng).

- Thế rồi cùng lúc đó đồng chí Vũ Kỳ xin phép nộp lại Trung ương túi tiền tiết kiệm giữ lại của Bác. Bác là Chủ tịch nước nên Bác cũng có lương, nhưng thời bao cấp có đáng là bao mà Bác lại cho hết, Bác dặn tiêu pha cho Bác xong còn lại bao nhiêu may cho Bác một túi vải để vào đấy cần gì Bác sẽ nói. Các cụ già thượng thọ Bác đều gửi thư mừng, có quà; các bà mẹ sinh 3, sinh 4, Bác đều gửi thư, gửi quà và bộ đội, công an, thanh niên xung phong là lực lượng hy sinh, vất vả Bác thương nhất, có khi mấy tháng lương Bác tiết kiệm để dành không đủ để mua nước giải khát cho các chiến sỹ phòng không trực pháo trên các nóc nhà thời chống Mỹ.

- Cho nên, nộp lại bản Di chúc chỉ 1.000 từ thiêng liêng này, cùng với gói tiền tiết kiệm còn có mấy đồng bạc “cả cuộc đời thanh bạch chẳng vàng son”.

* Cho nên, nói đạo đức Hồ Chí Minh nó có sự vĩ đại, sự cao thượng, sự trong sáng, đến mức độ hóa thân, dấn thân để hóa thân, hy sinh vì dân, vì nước, hy sinh đến cả cuộc sống riêng tư của mình nữa. Bác không có cuộc sống riêng tư đúng nghĩa như chúng ta, tất cả chỉ vì dân vì nước thôi. Hóa thân đến mức mà bây giờ năm tháng trôi qua đi, làm sao mà ta không thắm thía cảm động với sự kiện này:

19

+ Hóa ra đời Bác chỉ có một lần duy nhất Bác chủ động làm sinh nhật, còn Bác từ chối hết; còn chúng ta cứ làm, nài nỉ, thiết tha đề nghị Bác, Bác nể, còn bạn bè quốc tế nữa thì Bác làm thôi.

+ Sự kiện Bác chủ động tổ chức sinh nhật để chúng ta hiểu thêm ý nghĩa ngày sinh nhật Bác. Có ngờ đâu, ngày 19/5/1946, lúc mà Hà Nội bắt đầu âm ỉ một cuộc chiến tranh mới, thực dân Pháp nã súng từ cảng Hải Phòng về Hà Nội, thì trong hoàn cảnh ấy Bác chủ động làm sinh nhật để biểu dương sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, để cho kẻ thù biết nhân dân quy tụ xung quanh lãnh tụ như thế nào? Nhưng có ngờ đâu, Bác có làm sinh nhật cho Bác đâu, Bác làm sinh nhật cho Mặt trận.

+ Ngày 19/5/1941, Bác và Trung ương quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (giờ là Mặt trận Tổ quốc), Bác tổ chức sinh nhật cho Mặt trận Việt Minh chứ đâu phải cho Bác, nhưng Bác nói là sinh nhật cho Bác, ta cứ đinh ninh như vậy. Đến khi hiểu ra điều này thì phải chăng Bác đã hóa thân vào dân tộc từ hồi đó. Ái quốc, ái dân là như thế. Bác làm sinh nhật cho Mặt trận, cho nên ngày 19/5 thiêng liêng, cố định trong lịch sử dân tộc và cả thế giới thừa nhận bây giờ là ngày sinh của Bác, nhưng thực ra đó là ngày hóa thân của Bác vào dân tộc, vào nhân dân và nêu cao ngọn cờ “thà hy sinh tất cả quyết không chịu làm nô lệ”, đấy là Hồ Chí Minh.

- Các đồng chí nào muốn tìm hiểu thêm các sự kiện lịch sử liên quan đến sinh nhật của Bác, quê quán của Bác, ngay cả quê ngoại của Bác gốc tích là huyện Khoái Châu, Hưng Yên; còn làng Chùa ở Kim Liên, Nam Đàn, Nghệ An là quê ngoại với nghĩa Bác sinh ra, lọt lòng mẹ ở đấy thôi, còn gốc tích dòng họ Hoàng quê ngoại Bác là Khoái Châu, Hưng Yên, cho nên có một tác phẩm Bác Hồ với Hưng Yên, Hưng Yên với Bác Hồ.

+ Tại sao năm nào cứ đến sinh nhật Bác thì Huyện ủy Khoái Châu, Nam Đàn vẫn thường cùng tổ chức như nối liên 02 không gian quê ngoại Bác lại với nhau. Chủ tịch nước Trương Tấn Sang của chúng ta trước đây năm nào cũng về Hưng Yên để thắp nhang cho mẹ Bác - Bà Hoàng Thị Loan.

+ Nhiều huyền thoại nhưng mà huyền thọa trở thành sự thật chứ không phải huyền thoại theo nghĩa ước lệ lịch sử, siêu phàm. Đấy mới là chỗ sống động của Hồ Chí Minh.

- Tại sao Bác nói là: “Mỗi người có một nỗi khổ riêng, mỗi gia đình có một nỗi đau riêng, cả dân tộc cũng vậy, cộng tất cả các nỗi, nỗi đau ấy lại là nỗi đau chính bản thân tôi”. Có một con người mà nỗi đau vĩ đại đến như vậy, đạo đức Hồ Chí Minh là thế.

- Đặc biệt nữa, tại sao vào dịp 39 năm thành lập Đảng, lễ sinh nhật Đảng cuối cùng của Bác có mặt; Đại hội III của Đảng, Đại hội cuối cùng Bác chủ trì, bây giờ Đại hội XII rồi, Đảng ta 86 tuổi rồi. Dịp 39 năm thành lập Đảng, Bác lại nghiền ngẫm, suy nghĩ, để chỉ đạo viết một bài báo nổi tiếng “Quét sạch Chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”. Tại sao mọi khi Bác trực tiếp viết, còn lần này Bác chỉ đạo chúng ta viết, vấn đề này liên quan đến ngành Tuyên giáo của chúng ta đấy cá đồng chí.

+ Bác cho người mời đồng chí Trưởng Ban Tuyên giáo, lúc đó là Tuyên huấn và đồng chí Chánh Văn phòng đến để giao nhiệm vụ. Bác bảo, sắp đến kỷ niệm 39 năm thành lập Đảng, các chú về chuẩn bị một bài báo cho Bác, đầu đề Bác đặt sẵn ở

20

đây, nội dung Bác đề nghị như thế này, kết cấu của bài là xây và chống và Bác nói là: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”, các chú về chuẩn bị cho Bác.

+ Ta có lực lượng, chuyên gia, có đủ sức người và điều kiện thời gian. Lúc này Bác đã 79 tuổi rồi, già yếu, còn chúng ta còn trẻ, khỏe như vậy mà Bác cho thời gian một tuần để chuẩn bị. Bác gia hẹn tối đa là 1.000 từ, ít hơn thì càng tốt, vì lúc đăng lên còn đúng 700 từ, vì Bác duyệt sửa rất nhiều.

+ Đúng hẹn đến nộp Bác, Bác xem, Bác không sửa một chữ nào và bác bảo về nhân ra nhiều bảng để gửi cho các đồng chí lãnh đạo và kèm theo cái thư nhỏ đề nghị đọc, góp ý, sửa trực tiếp vào văn bản và các chú tổng hợp lại thành một bản mới đưa Bác, để Bác đọc duyệt lần cuối trước khi đăng và phải đúng dịp 03 tháng 2 - sinh nhật Đảng. Bác cho các chú thêm 3 ngày nữa là 10 ngày.

+ Ta về thực hiện sự chỉ đạo của Bác, ta học được phương pháp, phong cách làm việc của Bác. Đúng hẹn đến nộp Bác, Bác cười: Thế là các chú đã tạm xong nhiệm vụ, tạm xong thôi. Bây giờ, Bác xin các chú một ngày để sửa. Bác cho chúng ta 10 ngày, Bác chỉ dẫn ân cần như vậy, còn Bác xin chúng ta một ngày để sửa.

+ Hôm sau, đúng ngày đến nhận bài của Bác, hồi hộp lắm, lúc Bác trả bài thì có ngờ đau còn mỗi cái đầu đề. Còn không có chỗ nào không có mực đỏ của Bác cả. Đến Bác Di Chúc Bác viết mà sửa thế này mà các đồng chí. Bản sửa nhiều nhất là bản năm 1968 - năm Tổng tiến công Mậu Thân (năm 78 tuổi), gần như viết lại. Nhất là những đoạn trù tính cho tương lai, những giải pháp phải làm, trong đó có miễn thuế cho bà con nông dân 1 năm. Bác trả lại cho chúng ta còn mỗi cái đầu đề, còn chỗ nào cũng thấy đầy mực đỏ của Bác cả.

+ Ta cũng xót xa lắm, Bác thì già yếu mà ta làm lại không đạt yêu cầu để cho Bác buồn, mà Bác lại tinh tế vô cùng, không bao giờ nặng lời cả. Chúng ta nói là thưa Bác: Bác sửa hết thế này rồi còn gì nữa? Bác cười, Bác sửa nhiều thật nhưng Bác cố giữ ý của các chú đấy. Ý của các chú là cái đầu đề đó, mà đầu đề Bác là Bác đặt đấy. Chứ tại sao, đầu đề Bác đặt mà bây giờ Bác lại nói là giữ lại ý của chúng ta. Bởi vì khi thảo luận với Bác các chú cũng đồng ý như vậy, cho nên nó là ý của các chú. Bác giữ cái đầu đề là giữ ý của các chú. Đây thật ra là một sự vị tha, khoan dung, tinh tế để không nỡ làm chúng ta đau, chúng ta buồn thôi.

+ Bác của chúng ta rộng lượng, khoan dung như thế đó, đúng như lời Bác nói đấy: Sông sâu, bể rộng bao nhiêu nước cũng vừa, cái đĩa cạn, cái chén nhỏ chỉ một giọt nước cũng tràn đầy, chỉ sợ mình không có lòng bao dung nhân ái, chứ không sợ người ta không theo mình là như vậy đấy các đồng chí! Mà Bác lại là hiện thân của bao dung, nhân ái đó.

+ Ta thấy, 02 đồng chí Chánh Văn phòng, Trưởng Ban tuyên huấn Trung ương, mà toàn là những cương vị quan trọng cả, ít nhất là trong Trung ương, có khi trong Bộ Chính trị đấy chứ, thấy Bác không bao giờ nặng lời, vui vẻ như thế, nên mới tranh thủ hội ý nhanh với nhau để xin phép Bác đổi tên bài báo, đổi ngược lại. Bác đặt là “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng” ta đề nghị đổi ngược lại là “nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”.

+ Bác cũng hơi ngạc nhiên, Bác hỏi: Sao các chú lại đề nghị như vậy? Ta trả lời Bác, thưa Bác trong Đảng ta đa số là tốt, số hưng hỏng ít thôi, nên đề nghị Bác

21

đổi ngược lại là “Xây đạo đức cách mạng, để chống chủ nghĩa các nhân”. Bác ngẫm nghĩ một lúc, rồi quay sang hỏi đồng chí Chánh Văn phòng Trung ương, ý chú thế nào? Thưa Bác, con cũng đồng ý như vậy (vì đã hội ý với nhau rồi).

+ Bác trả lời thế nào các đồng chí? Ở đây các chú có 2 người, Bác chỉ có một mình Bác thôi, các chú là đa số, còn Bác là thiểu số chứ gì? Mà thiểu số phải phục tùng đa số mà - nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng mà, Bác hiểu chứ. Bác là người sáng lập Đảng mà, còn soạn cả Điều lệ Đảng trong đó có nguyên tắc này. Nhưng không phải gì thế mà Bác đồng ý đâu, đấy chỉ là một căn cứ thôi. Điều nữa là ý của các chú cũng có lý. Chỗ này đọc thoáng qua thì không thấy gì đâu nhưng ngẫm nghĩ kỹ mới thấy vĩ đại các đồng chí à! Lãnh tụ như Bác mà Bác chấp nhận người khác, vĩ đại là chỗ đó, biết lắng nghe, biết tiếp nhận, biết tôn trọng. Ta hãy học Bác bài học đó nhé.

+ Ý của các chú cũng có lý nên Bác cũng đồng ý sửa. Thời bấy giờ có thể điều này có thể là đúng. Bây giờ chắc là không đúng nữa. Bây giờ, Đảng ta công khai thừa nhận: Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, lãnh đạo, quản lý các cấp, kể cả cán bộ cấp cao suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức cách mạng. Vì tình huống nguy ngập đó mà mới chú trọng học tập và làm theo Bác là thế.

+ Bác nói: Các chú cũng có lý là đúng thì mừng quá nên mới xin Bác về gặp tòa soạn để đăng cho kịp ngày mai mùng 3 tháng 2. Bác có cho về đâu, Bác bảo: Khoan đã, Bác hỏi các chú 1 câu đã rồi hãy về. Ta xem câu hỏi của Bác nhé.

+ Giả sử các chú dành dụm được tiền lương (của các chú chứ không phải tiền chùa), mua sắm một bộ bàn ghế, giường tủ mới liệu các chú có kê ngay vào trong nhà không, hay trước hết phải quét sạch rác rưởi trong nhà đi đã?

+ Câu của Bác là có ý lắm đó các đồng chí! Vừa tôn trọng tập thể là người khác, vừa tán thành ý kiến của người khác mà vẫn muốn bảo lưu ý kiến của mình. Hai đồng chí của chúng ta còn đang suy nghĩ, chưa kịp trả lời Bác, thì Bác không cần trả lời nữa, Bác bảo: Thôi, Bác hỏi các chú vậy thôi, Bác cũng không đợi các chú trả lời đâu. Bây giờ các chú về làm việc với Tổng Biên tập báo Nhân dân để đăng bài cho nó kịp, vì sinh nhật Đảng. Đây là tài liệu học tập trong toàn Đảng mà, mà chúng ta từng học trong những năm vừa qua đó các đồng chí, tác phẩm này nè.

+ Bác nói thế này: Bác nhờ các chú một việc, các chú nói hộ với Tổng Biên tập cho Bác nói một câu (mà Tổng Biên tập báo Nhân dân là quan trong lắm các đồng chí ạ, cũng là Ủy viên Trung ương, là cơ quan diễn đàn tư tưởng của Đảng, hàm Bộ trưởng) đầu đề như các chú đặt cũng được (cũng được nhé), nhưng trong ruột bài báo, tức là nội dung, dứt khoát phải in đậm cho Bác một câu: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”.

+ Đúng là bác đã làm cho chúng ta một bài mẫu về thực hiện tập trung dân chủ là như thế nào, các đồng chí ạ. Vừa tôn trọng tập thể là số đông, vừa độc lập giữ được ý kiến cá nhân mình. Với một niềm tin là đúng và thực tế đã chứng minh là đúng, muốn nâng cao đạo đức cách mạng, trước hết phải bắt đầu quét sạch chủ nghĩa cá nhân. Tức là, giặc nội xâm - kẻ thù nguy hiểm nhất, bệnh mẹ, đẻ ra các bệnh con, xấu xa, hư hỏng, tội lỗi ở trong mỗi người. Bây giờ là sự tha hóa, sự thoái hóa, thoái hóa của chung, của Đảng, của nhân dân. Đấy là một ví dụ về đạo đức, thực hành đạo đức của Bác là như thế nào.

22

c. Phong cách Hồ Chí Minh- Lúc đầu, nói về phong cách Hồ Chí Minh thì chúng ta cùng nhau nhấn

mạnh là kết tinh những gì cốt lõi nhất của giá trị tư tưởng và đạo đức. Nó chuyển từ ý thức sang hành động thực tiễn, chuyển từ lý luận sang thực tiễn và phong cách HCM chính là con người Hồ Chí Minh. Cho nên, một ý nghĩa đầy đủ và toàn diện nhất, phong cách chính là con người.

- Ở đây nó rất gần phạm trù nhân cách nhé các đồng chí! Nhân cách là sự trưởng thành cả về trí tuệ, năng lực, đạo đức, phẩm hạnh của một con người.

- Nó cũng rất gần với văn hóa, là trình độ con người trong phát triển văn hóa, thì phong cách ở đây chính là con người. Ai cũng có thể có phong cách, ai cũng tiềm tang một khả năng để hình thành phong cách nhưng có người cả đời vẫn không hình thành phong cách.

- Phong cách chính là sản phẩm đích thực của một nhân cách, không có gì gượng gạo, tô vẻ cả, nó là tính đích thực, giản dị và hồn nhiên.

Cho nên, phong cách của Hồ Chí Minh có hình thức biểu hiện đa dạng, phong phú, độc đáo, sinh động mà rất gần gũi với đời thường, có sức cảm hóa, lôi cuốn hàng bao nhiều con người, từ trong đảng đến trong dân, kể cả sự ngưỡng mộ của bạn bè quốc tế.

- Ta cứ nhìn vào tất cả những câu chuyện về Bác, nghe nhưng của chuyện của Bác, nhìn và ứng xử của Bác ta thấy phong cách của Bác là cả một giá trị văn hóa.

- Phong cách của Bác trên rất nhiều phương diện nhưng chúng ta có thể tập trung vào 3 điểm cốt lõi:

+ Một là, phong cách tư duy, Bác là một nhà tư tưởng nên tư duy là hình thái để dẫn đến tư tưởng. Phong cách tư duy của Bác rất đáng học, rất đáng noi theo.

+ Hai là phong cách hành động, hoạt động mà hoạt động của Bác hầu như bao trùm mọi lĩnh vực.

+ Thứ ba là phong cách ứng xửBa nét rất quan trọng, Chỉ thị 05 nói rất hay về vấn đề phong cách (các đồng

chí đọc kỹ). Thâu tóm lại ở 3 chiều cạnh: Tư duy, hành động và ứng xử mà nó đều hội tụ vào chuẩn mực văn hóa; văn hóa ở đời và làm người.

- Phong cách Hồ Chí Minh lấp lánh cả ánh sánh trí tuệ, là triết học, sâu thẳm về mặt triết lý.

+ Triết học của Hồ Chí Minh là triết học vô ngôn, không có lời mà bằng hành động, nó như một thông điệp, còn triết lý như một tổng kết nhân sinh. Phong cách là hội tụ tất cả những vẻ đẹp cao quý đó mà chúng ta ai cũng có thể học được miễn là có trí, có tâm, có lòng thành học Bác được.

- Bác nói từ trái tim ra, Bác đối xử với mọi người bằng tình thương, nên sức thuyết phục của người rất lớn; lớn đến mức kẻ thù cũng không dám xúc phạm, cũng phải ngưỡng mộ, Hồ Chí Minh là một trường hợp đặc biệt. Cho nên thế giới bình luận rất sâu sắc: “Hồ Chí Minh có thể có rất nhiều đối thủ, nhưng tuyệt nhiên không có kẻ thù”, với nghĩa là kẻ thù cũng được khuất phục bằng tấm lòng nhân ái, bằng sự độ lượng, vị tha, bằng cả sự thông thái, mẫn tiệp của nhà tư tưởng, của vĩ nhân.

23

+ Mượn lời Victor Hugo - đại văn hào Pháp, để áp cho Bác là hoàn toàn chính xác: “Trước một trí tuệ uyên bác thì tôi cúi đầu bái phục, trước một nhân cách cao cả thì tôi quỳ gối tôn thờ”. Bác Hồ có cả trí tuệ và uyên bác, có cả nhân cách cao cả như vậy, đạt đến mức gần một như triết lý của nhà Phật “vô ngã vị tha”, “cứu một người phúc đẳng hà sa” “từ bi hỷ xả”, Bác cứu cả dân tộc và góp phần cứu cả nhân loại khổ đau chứ không chỉ một người.

- Triết lý “vô ngã vị tha” hàm súc lắm, muốn vô ngã thì phải bản ngã rất mạnh đã. Ngã là cái tôi, vô là không, tức bỏ cái tôi đi, quên đi để vì người khác mới là vị tha; mà cái ngã ấy chính là phong cách đấy. Người làm sao thì thơ làm vậy, lời của Quách Mạc Nhược giành cho Bác đấy khi đọc Nhật ký trong tù; còn giáo sư Phong Lưu của Việt Nam có một câu rất hay về Nhật ký trong tù ông nói: Con người Bác là bảo đảm bằng vàng cho thơ của Bác. Maxsim Gorky nói: Văn học nhân học con người như thế nào thì thơ văn chữ nghĩa nó như thế, con người như thế nào thì phong cách nó như vậy.

- Phong cách là điểm kết tinh, độc đáo, sâu sắc chỉ có ở cá thể này không có ở cá thể khác, ở đây cá thể ấy chính là Hồ Chí Minh của chúng ta.

* Vậy ta xem phong cách của Bác là thế nào? - Tư duy mạch lạc, hệ thống, rành rọt, thấu đáo từ hiện tượng đến bản chất, mà

người gắn liền với năng lực rất là riêng của Người. Bác quan sát rất nhanh, phát hiện tình huống rất nhanh và rút ra nhận xét rất chính xác nhờ năng lực quan sát, nhờ cả trí tuệ mẫn tiệp đã đành, nhờ cái gì đó gần như trực giác; trải nghiệm trực giác nếm trải cuộc đời mới rút ra được cái phong cách đó, Bác quan sát rất nhanh.

- Các đồng chí có biết chuyện này không? - Ai lại, người yêu Bác lắm thì rất mong Bác có vợ con, có cuộc sống gia đình

riêng, nhưng ngược lại có người rất yêu Bác nhưng chỉ muốn Bác không lấy vợ vì ta đã trót thần thánh hoá Bác, một thời là như thế; mà đã thần thánh vào thì chuyện vợ chồng, trai gái nó phàm tục, nó mất thiêng, Bác vĩ đại như vậy không cho Bác lấy vợ, thương Bác mà không cho Bác lấy vợ, ngược lại có người rất thương Bác chỉ mong Bác có cuộc sống riêng tư như chúng ta. Đại tướng Võ Nguyên Giáp là thấy đấy công phu lắm đi tìm người yêu cho Bác mà có thành công đâu toàn thất bại, bởi vì toàn bị các tướng lĩnh dưới quyền phản đối gay gắt: Sao anh lại nghĩ như vậy, tại sao anh lại bị bắt lấy vợ không được, Bác nhiều tuổi rồi không lấy vợ được, Bác là của cả dân tộc không thể thế được; ta nói có hồn nhiên không đồng chí cứ tưởng đó là chân lý đến khi nghỉ ra không phải thì càng thương Bác thì Bác đi mất rồi.

- Thủ tướng Phạm Văn Đồng trước khi mất về với Bác nhé có nói một câu cảm động: “trong nhiều điều mà tôi ân hận thì có một điều là không tìm được người bạn đời cho Bác”, Bác cũng là con người chứ phải thần thánh đâu, dù Bác vĩ đại như thần thánh. Đến hội nghị cán bộ toàn trung cao cấp cả mà bàn về công việc xong hồi loay hoay lại bàn đến chuyện Bác lấy vợ, mà biểu quyết 100% đề nghị Bác phải lấy vợ, Bác lại dự hội nghị đó ở kháng chiến chống Pháp - Hội nghị Biên phủ; Bác đứng lên ngay, Bác bảo: Bác cảm ơn các chú đã biết thương Bác, có lòng với Bác Bác cám ơn nhưng Bác phải nói ngay nghị quyết của các chú phá sản ngay lập tức. Ta chỉ nghỉ thoáng qua là Bác đã toàn tâm toàn ý vì dân rồi thì đừng giục Bác lấy vợ nữa ý là như vậy nhưng không phải đâu. Bác quan sát nhanh lắm, Bác thấy hội nghị toàn đàn ông

24

cả, Bác nói ngay: Ơ đây trong hội trường này có Bác và các chú toàn đàn ông với nhau cả Bác biết lấy ai bây giờ? Ta xem đấy mới là con người Hồ Chí Minh. Bác nói vui: Nếu là nghị quyết của các cô tức là phụ nữ Bác xin chấp hành ngay, còn các chú thì ăn thua gì đâu.

+ Đúng là con người Hồ Chí Minh, một con người vĩ đại nhưng trong đời thường không có một khoảng cách xa chúng ta nào cả; những câu chuyện cảm động như thế đến tai phụ nữ, các vị nhà mình tưởng thật, Bác nói đùa. Thế là họp lên họp xuống để bàn lấy vợ cho Bác, mà chưa kịp hỏi tiêu chuẩn của Bác như thế nào xúc động đã khóc rồi thì làm sao mà lấy được, làm sao tìm được cho Bác, cuối cùng các bà cũng rất là có sáng kiến nghĩ: Chẳng lẽ trong mấy chục vạn hội viên không có bà nào tính đàn ông - tức mạnh mẽ không run rẩy xúc động gì lắm, đi gặp Bác hỏi cho rành rọt, quả nhiên cái bà này hỏi rất dõng dạc: Đề nghị Bác cho biết ngay lập tức tiêu chuẩn người yêu Bác như thế nào, để chúng con còn chuẩn bị y như thế?

+ Bác cười, các cô lại giục Bác lấy vợ, đã không lấy vợ thì thôi, đã lấy vợ hỏi tiêu chuẩn Bác nói ngay Bác không dấu, Bác chỉ có một tiêu chuẩn thôi mừng lắm để đợi Bác nói, Bác nói ra thì ta sững sờ: Trước hết phải chọn cho Bác một người thật đẹp, chỗ này Bác nhân văn. Sau thì chịu chết: Phải đẹp như tiên, mà đẹp hơn tiên thì càng tốt, thế thì lấy đâu ra; ý Bác đặt ra tiêu chuẩn nó không có thật trong đời với hàm ý là Bác từ chối; các chú thương Bác, các cháu thương Bác cứ làm việc tốt đi đó là an ủi Bác rồi, đấy là như thế các đồng chí!

- Vấn đề đó là chỉ ứng xử, nhưng ứng xử đó bắt đầu từ sự quan sát chứ, quan sát của Bác rất tinh tế, bén nhạy, không có một cái gì dấu Bác, ai lại đưa Bác đi thăm hợp tác xã, mà thời đó ta bận hình thức, làm thì ít báo cáo thì nhiều Bác biết hết; Bác thường đi một chỗ khác không theo chỗ các chú bố trí, rồi Bác ngược lại Bác chủ đích thăm chủ đích đúng nơi các chú bố trí rồi Bác so sánh; phương pháp tư duy Hồ Chí Minh là phương pháp so sánh: Thật - giả, hiện tượng - bản chất, đúng - sai, tốt - sấu ta học các cách tư duy đó. Cuối cùng để Bác xem sự thật nó chênh lệch nhau thế nào thì quả nhiên nó như vậy.

+ Ai lại thuyết minh say xưa với Bác về trồng trọt, chăn nuôi Bác nghe hết, rồi Bác đến từng luống đất Bác lấy tay Bác nhổ lên hết, các chú cắm hoa đón Bác đây à? Trồng trọt gì không có rễ mà nó héo như thế này lúc mới cắm nó còn tươi Bác đến nó đã héo cả, có khôn mà không có ngoan; thế là đưa Bác vào khu chăn nuôi, chưa kịp thuyết minh Bác hỏi ngay: Các chú nuôi thật hay các chú mượn của nhà dân cho Bác xem đây? Ta bắt mỗi nhà 1 con nó đầy chuồng ngay - hợp tác xã ở nông thôn không lạ gì chuyện này những năm 60 cả. Thế Bác bảo thế này: Thôi bắt ngay những con dữ nó vừa nhảy ra khỏi chuồng đấy, không dân bắt đền cho, Bác kết luận ngay không cần các chú báo cáo gì nữa.

+ Bác bảo bây giờ Bác hỏi các chú một câu, câu này làm ta sững xót vì Bác hỏi câu này ở một lãnh tụ hỏi, Bác hỏi các chú một câu: Nếu các chú nuôi thật thì sao nó lại cắn nhau? Bác quan sát mới bắt về nó cắn lung tung, nó nhảy ra khỏi chuồng, Bác quan sát để phát hiện ra mâu thuẫn ra tình huống rồi từ đó ứng xử cách giải quyết từng ly từng tí một.

- Ta vào nhà sàn Bác ta thăm Bác bao nhiêu lần ta có để ý cái ao cá không? Bác nuôi cá, Bác ra bờ ao cho cá ăn, Bác vỗ tay như người vậy, chăm chút như vậy, mà đấy cũng là những phút thư giãn hiếm hoi của Bác sau những ngày làm việc căng

25

thẳn; Bác bộ quần áo nâu, đi guốc mộc (dép cao su chỉ đi hội nghị, đi nước ngoài thôi nhé, trong nhà sàn toàn đi guốc mộc), bây giờ để trong bảo tàng đơn sơ, tiết kiện đến mức khắc khổ để nêu gương, kể cả ống bơ sữa bò mà cắm bút bi, bút chì của Bác trên bàn thì ta thấy có lãnh tụ nào trên đời như vậy đâu? Không vị trưởng đoàn nào không rơi nước mắt khi chứng kiến đồ dùng vật dụng của Bác như thế.

+ Thế bây giờ, chuyện con cá, đàn cá con về ăn thức ăn Bác cho rất đông kín cả mặt ao nhưng con cá to nhất nó đi đâu nó không về, Bác đợi mãi không thấy về Bác hỏi ông Vũ Kỳ: Mấy ngày Bác đi công tác vắng nhà có chú nào câu cá của Bác không? Hết sức đời thường, ông Vũ Kỳ trả lời: Thưa Bác không nhưng mà cũng lo. Ông lại đi hết cả buổi tối hỏi trung đội cảnh vệ có chú nào câu cá của Bác không? Bảo không có thế là yên tâm lắm. Đến bảo Bác chắc ao Bác nó rộng chắc nó chưa về thôi Bác đừng buồn. Quả nhiên hôm sau, mới vỗ tay một lần đầu con cá to nhất đã về, nhưng phải giằn vặt suy nghĩ thường trực về vấn đề con người và trồng người thì Bác mới bật ngay ra một câu nói như vậy.

+ Đồng chí nào là đoàn thanh niên thì câu này giành cho đoàn thanh niên đấy nhé: Bác dặn các chú rồi, Bác đi vắng phải thay Bác chăm chút như người vậy, các chú cứ mãi mê công việc bỏ bê nó, nó mới lang bang như thế đấy. Con cá đã vậy, con người cũng vậy thôi nhất là với thanh niên.

+ Các đồng chí đọc trong Di chúc nhé bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau, là một việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết; nhất là với thanh niên không chăm sóc, giáo dục đầy đủ nó cũng lang bang như con cá này thôi. Đấy giáo dục thanh niên là thế, các đồng chí có thử nghĩ xem tại sao Bác nói về thanh niên Bác lại nói có mức độ như thế dù Bác rất yêu rất quí, rất kỳ vọng, Bác bảo: Thanh niên ta nói chung là tốt. Thế là Bác cũng giằn vặt cả chuyện hư hỏng và bây giờ vấn đề con người, vấn đề thế hệ trẻ nhất là sắp Đại hội đoàn toàn quốc đến nơi rồi thì ta phải chú trọng học tập Bác như thế nào? Thanh niên là rường cột của tương lai cơ mà, lời Bác dạy: không bao giờ đòi hỏi Tổ quốc đem lại cho mình những gì, mà luôn luôn hỏi mình đã làm gì cho Tổ quốc đã đi vào bài ca truyền thống của Đoàn là thế các đồng chí! Đấy câu chuyện con cá là như vậy.

- Cũng như ông Vũ Kỳ, dìu Bác đi dạo buổi tối chân Bác đau lắm rồi, đi lại khó khăn Bác bảo: Chú tìm giống xoài Nam bộ ươm vào đây cho Bác, để thay thế những cây Muỗn này già quá mất rồi. Không phải chuyện cái cây đâu, mà đấy là hàm ý thông điệp về thế hệ đấy các đồng chí! Mười năm trồng cây, trăm năm trồng người. Bác của chúng ta có phong cách rất thực tế; thực tế chứ không thực dụng. Mà ngay cả thực dụng dựa trên cái tốt thì cũng thiết thực thôi; ta chỉ chống thực dụng thiển cận, gần quá, chật hẹp không có tầm xa thôi, chứ thực dụng theo nghĩa thực tế thì cần, để chống lại phù phiếm xa hoa, lãng phí, hình thức - cái bệnh rất nặng của chúng ta.

- Bác nuôi cá trong ao đâu phải phù phiếm, không chỉ để thư giãn giờ phút hiếm hoi, Bác rất thực tế, Bác dặn là: Định kỳ tác ao cho Bác, cân cá cho Bác, đem cá biếu cho các đoàn ngoại giao, các đại sứ quà của Bác, rồi các cơ quan Trung ương, rồi người giúp việc.

+ Ngày giỗ Bác trong khu di tích là lấy đồ ăn, thức ăn, vật dụng trong đó làm giỗ Bác cả đó. Bác chăm chút như thế bây giờ để lại tiếp tục cho Bác.

26

+ Bác còn dặn là: Bác xem các chú làm thế nào, thế lúc Bác ra kiểm tra chúng ta tát ao, cân cá ra sao? Thì đang loay hoay cân cá, con cá to nhất là không cân được đâu, nó dài, nó dẫy ra, đuôi cứ sát đất, cứ lũng lẵng không cân được, đang lúng túng không biết làm thế nào? Bác mách cho: Cân chú trước đã, rồi chú ôm chặt lấy con cá cân lại rồi trừ chú đi có gì đâu mà; ta xem lãnh tụ đấy đồng chí nhé! Không có cái gì xa vời cả.

- Học phong cách của Bác nhất là trong điều kiện hiện nay các đồng chí cố làm sao gây được cho chúng ta ấn tượng này là: Gần dân, vì dân, thương dân và tin dân. Muốn vậy phải thấu hiểu và thấu cảm dân; thấu hiểu tâm tư nguyện vọng của dân; thấu cảm cuộc sống của người dân; mà không có một khoảng cách nào giữa lãnh tụ với nhân dân cả, giữa lãnh tụ với chiến sĩ cả, kể cả những học trò, đồng sự gần gủi hàng ngày bên Bác những nhà lãnh đạo cấp cao cả, hết sức dung dị đời thường vĩ đại mà vẫn giản dị, không có một cái gì cao đạo, hay nói một cách chữ nghĩa Bác rất xa lạ với chũ nghĩa lãnh tụ, dù Bác là lãnh tụ vĩ đại. Chỗ này chúng ta phải học Bác để tự sửa mình các đồng chí nhé! Có người ở đời chưa đâu vào đâu cả đã mang dáng dấp lãnh tụ, thế rồi khoát cả hình ảnh giản dị của lãnh tụ vào một người chưa đến lãnh tụ, thì nó không tương xứng, nó không có xúc cảm, thậm chí nó còn phản cảm, thì phải chú trọng cái chỗ này, Bác là như thế.

+ Ngay chuyện này, Bác là người xứ Nghệ, các đồng chí nào quê Nghệ An thì hãy thấu hiểu Bác về chữ nghĩa, thâm thí lắm. Bác vừa là con của một nhà nho đích thực, một dòng dõi nho học, Bác lại là nhà giáo Bác dạy ở Dục Thanh Phan Thiết, rồi Bác mới đi tìm đường cứu nước, chữ nghĩa của Bác rất tinh tế và cẩn thận, nó vừa tư duy, nó vừa trong hành động, nó ứng xử văn hoá, nó nhập làm một, gọi phong cách Hồ Chí Minh.

+ Lời ăn, tiếng nói, cư xử sinh hoạt hàng ngày nó thành lối sống và le sống giản dị, tiết kiệm, khiêm nhường, vị tha, nhân ái, nghiêm mà bao dung, rất nghiêm mà rất rộng lượng. Bác dặn là nghiêm với mình và rộng lòng khoan thứ với người phải có lòng độ lượng vĩ đại. Trong Di chúc Bác viết về Đảng ta: Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau. Tất cả đấy là kết tinh cả trí tuệ đạo đức trong cái gọi là phong cách.

- Có một lần trong kháng chiến, Bác đi dự Hội nghị của ngành Tư pháp. Bác là Chủ tịch nước, mà Bác rất chú trọng tư pháp: Toà án, viện kiểm sát, xét xử. Bây giờ chúng ta cũng đang chú trọng cải cách tư pháp, cùng với cải cách hành chính để xây dựng một nhà nước pháp quyền trong sạch vững mạnh hãy học Bác.

+ Đến dự Hội nghị tư pháp này trong kháng chiến đông lắm, tất cả cán bộ toàn quốc từ mọi miền về núi rừng Việt Bắc để họp, Bác đến dự Bác phát biểu. Ai lại chưa giảng bài, chưa nói chuyện gì, mới chỉ bắt tay mọi người, mà Bác bắt đại diện mỗi bàn một người thôi, Bác không bắt tất cả đâu vì đông lắm, Bác sẽ mệt Bác nói như thế mà.

+ Bác bảo: Ngành tư pháp sao mà lạc hậu đến vậy? Mọi người cứ ngơ ngác, ngạc nhiên Bác chưa giảng bài, Bác lại phê bình ngay như thế. Hoá ra Bác quan sát, cả hội nghị như thế mà không có một bóng phụ nữ nào, toàn nam giới cả, thẩm án, chánh án, cán bộ chuyên viên ngành tư pháp toàn đàn ông cả, Bác phê bình, sau này khi mới biết ý của Bác là phê bình chưa chú trọng cán bộ nữ, thế là lục đục đi tìm cán

27

bộ nữ, thời bây giờ nào có tuyển thẩm phán, chánh án gì cho cao, toàn tuyển cấp dưỡng với văn thư.

+ Bây giờ thì ta không thiếu, bây giờ cán bộ nữ giỏi lắm rất nhiều người có trọng trách lớn, Đại hội XII vừa rồi như một dấu ấn thăng hoa của giới nữ, lần đầu tiên đến 03 nữ Ủy viên Bộ chính trị, bây giờ 64 tỉnh thành có 04 nữ Bí thư Tỉnh uỷ, Bộ trưởng, thứ trưởng, vụ trưởng, chuyên gia, trí thức, văn nghệ sĩ rất nhiều gương mặt phụ nữ điển hình đấy là một điểm rất đáng tự hào.

+ Ta trở lại câu chuyện của Bác, Bác phê bình xong, Bác lại không nói chuyện gì cả, Bác bảo: Thôi các chú nghỉ đã, đi ăn cơm. Mấy đồng chí ở miền Nam lần đầu tiên ra gặp Bác thiết tha nghe Bác giảng bài lại bảo: Thưa Bác, Bác cứ giảng đi ạ chúng cháu chưa đói. Ta có hiểu ý Bác đâu, Bác bảo nghỉ đã, đi ăn cơm vì chiều tối rồi, các chú ăn cơm để Bác kiểm tra cấp dưỡng, xem phục vụ hội nghị của các chú như thế nào? Ta có hiểu ý Bác đâu, cứ bảo Bác giảng bài đi ạ, Bác bảo: Chú này lại lấy cái miệng thay cho cái bụng mất rồi.

+ Bác nói rất là phong cách xứ Nghệ. Lúc bắt đầu đi ăn cơm, Bác vào ngay nhà bếp, vào nhà bếp mấy chị em cấp dưỡng xúc động quá đứng ngây ra ngắm Bác không chào hỏi, Bác mới hỏi tên từng người mới nói cho Bác, mà lúc chào đứng nghiêm cháu chào thủ trưởng ạ! Bác bảo: Tại sao lại chào Bác là thủ trưởng? Thưa Bác, cháu run quá, theo kiểu quân đội, thế Bác bảo: Bác chứ ai mà run! Bác động viên để bình tỉnh lại, Bác hỏi tên, hỏi tuổi, hỏi quê quán từng người, hỏi đến nghề nghiệp bảo cháu làm gì? Lại quen trong quân đội mà thưa Bác: Cháu là anh nuôi. Bác chữa cho cháu là gái là chị nuôi hay em nuôi chứ sao anh nuôi được.

Ta xem từng chi tiết một như thế là phong cách cả, ứng xử như thế. + Đến giờ buổi tối, mang cái đèn bão lên để Bác nói chuyện trong kháng chiến

mà đơn sơ lắm có gì đâu, cho mỗi chú hỏi Bác một câu và Bác sẽ trả lời và không hỏi nhiều vì ít thời gian, cách giảng bài của Bác là thế, không độc thoại, đặt câu hỏi Bác trả lời thế là xong bài giảng. Bác khái quát rất là sâu sắc rồi, ai ngờ đâu một hội nghị quang trọng như vậy mà chỉ có mỗi một cầu hỏi về chuyên môn còn toàn hỏi về cuộc sống riêng của Bác cả, yêu Bác quá.

+ Hỏi thế này, thưa Bác: Ngành tư pháp làm gì để gần dân? Bác trả lời mà ai cũng nghĩ Bác đùa, mà càng nghĩ càng thấy thấm thía, Bác bảo rằng: Ngành tư pháp muốn gần dân thì đừng có xa dân. Ai cũng ngơ ngác tưởng Bác đùa, hóa ra là chân lý thật, muốn gần dân thì không thể xa dân, mà xa dân thì không thể gần dân được, chân lý chỉ có thế; nhiều khi ta cứ làm phức tạp hóa vấn đề lên, chứ chân lý vốn rất giản dị, đấy là điều thấm thía.

+ Đến những câu sau toàn hỏi về sinh hoạt, hỏi là thưa Bác: Bác có khỏe không? Bác đọc cho cả hội nghị nghe rồi trả lời là muốn biết Bác khỏe không cứ nhìn Bác thì biết, Bác đang đứng trước mặt các chú đây, cứ nhìn Bác là trả lời.

+ Lại một câu hỏi khác là? Thưa Bác: Mỗi bữa Bác ăn được nhiều không, được mấy bát? Hỏi như con hỏi cha, rất tình cảm, thương yêu Bác lắm. Bác trả lời là: Có nhiều ăn nhiều, có ít ăn ít, không có thì nhịn.

+ Mà đời Bác cũng có bữa nhịn ăn, hồi năm 1945, đi họp, đi làm việc, thời đó làm gì có điện thoại di động, kẻ thù chất vấn đủ điều, xe của Bác lại hỏng, về cơ quan muộn ở văn phòng cứ tưởng Bác đi ăn tiệc ở đâu rồi nên ăn cơm trước có đợi Bác

28

đâu, đến lúc Bác về hỏi chiếu lệ là: Thưa Bác, Bác đã dùng cơm chưa? Bác bảo: Từ sáng đến giờ đã có hạt cơm nào trong bụng đâu. Thế là xót xa quá, vội vàng đi nấu cơm cho Bác, Bác ngăn ngay, Bác bảo: Thôi, chắc là còn cơm nguội chứ gì? Bác ăn tạm làm việc cũng quá muộn rồi. Lãnh tụ mà thế đấy các đồng chí à!

+ Câu hỏi cuối cùng là: Bác ơi, hàng ngày Bác ăn cơm ở đâu, ở nhà dân, ở hội nghị, ở nhà Bác hay ở cơ quan? Bác trả lời mà không ai ngờ Bác ăn ở mồm chứ còn đâu nữa, với Bác, vĩ đại như thánh, như đức Chúa, đức Phật, được thế giới thừa nhận, nhưng con người Bác bằng xương, bằng thịt có niềm vui, nỗi đau, có sự gần gũi, chia sẻ, cảm thông với chúng ta và đây chính là điều kỳ diệu giải thích vì sao Bác sống mãi trong lòng dân. Lãnh tụ không bao giờ xa dân và dân thương xót lãnh tụ đến tận cùng là như vậy, như là ân nhân, như một người thân thiết trong gia đình.

- Còn có bao nhiêu điều sâu sắc khác để nói về phong cách Hồ Chí Minh, ta xem phong cách ứng xử của Hồ Chí Minh còn có một gam rất quan trọng là đối thoại.

- Trong Chỉ thị có nói người đứng đầu các cấp ủy Đảng đối thoại với dân, học Bác cách đối thoại. Đối tượng nào Bác cũng làm chủ được tình hình, Bác là người tiếp xúc với cả học giả uyên bác trên thế giới, đến người dân bình thường, chính khách, lãnh tụ, học giả, tư sản, đến người dân, các cháu nhỏ đều hoàn toàn làm chủ được, ân cần chu đáo, trí tuệ mưu lược, linh hoạt và mềm dảo, rất cảm động, lý trí và tình cảm quyện vào nhau.

3. Chúng ta cùng nhau nói đến một trong những động lực tinh thần quan trọng giúp chúng ta thực hiện tốt việc học tập, làm theo Bác, đó là ôn lại Bản Di chúc lịch sử, thiêng liêng mà Bác để lại trước lúc Bác đi xa

- Chuyện thứ nhất, Bác 56 tuổi là Chủ tịch nước chính thức, Bác đi Pháp với tư cách là Nguyên thủ quốc gia, cuộc đi dài ngày kéo dài mấy tháng liền, gọi là thượng khách của Chính phủ Pháp nhưng không phải, đó là những cuộc đấu đối diện, đấu trí, đấu lực căng thẳng để giữ nền hòa bình mỏng manh đang sắp tan vỡ đến nơi.

- Lúc đi ngổn ngang trăm mối, Bác cân nhắc bao nhiêu điều thấu đáo rồi Bác mới quyết định, bao nhiêu người Đảng viên cộng sản Bác có giao đâu, Bác giao quyền Chủ tịch nước cho cụ Huỳnh Thúc Kháng. Cụ Huỳnh cảm động, ngưỡng mộ thương Bác quá nhưng cũng rất lo cho công việc, Bác đi dài ngày thế này bây giờ trăm sự đất nước trông vào tay mình, bây giờ giải quyết thế nào, cũng lo. Tiễn Bác đi hỏi Bác một câu là: Bây giờ Cụ đi vắng dài ngày mà việc trong nước nhiều thế này tôi biết xử làm sao, xin Cụ cho tôi một lời khuyên? Bác bảo: Tôi vì việc quốc gia đại sự nên phải đi vắng dài ngày, ở trong nước gánh nặng này đặt lên vai Cụ và anh em, chỉ xin cụ nhớ cho 1 câu thôi “dĩ bất biến ứng vạn biến”; sau này Bác còn nói rõ là biến đại sự thành tiểu sự, biến tiểu sự thành vô sự.

- Các đồng chí có nghĩa rằng những điều Bác dặn bây giờ là kim chỉ nam trong việc ứng xử của chúng ta với Trung Quốc trên Biển Đông “dĩ bất biến ứng vạn biến”, Đại hội Đảng XII nhấn đi nhấn lại khái niệm “kiên quyết” và “kiên trì”, đều là thấm thía tư tưởng Hồ Chí Minh, phong cách Hồ Chí Minh.

- Trong bữa cơm tiễn Bác đi, cụ Huỳnh cảm động quá còn đọc bài thơ để chúc thọ Bác lên đường bình an, đồng thời cũng kín đáo giục Bác lấy vợ:

Năm mươi sáu tuổi vẫn chưa già

29

Cụ ông thì có cụ bà thì khôngBác biết, nên trả lời: Bao giờ kháng chiến thành công thì tôi xin vâng lời cụ.

Nhưng có bao giờ có đâu, toàn tâm, toàn ý vì dân, vì nước.Thế mà ở Pari, bận như thế Bác vẫn không quên cụ Huỳnh, Bác gửi thơ cho cụ

Huỳnh có mấy câu thôi:Cụ Huỳnh nhớ lắm cụ Huỳnh ơiNghĩ chẳng ra thơ để trả lờiGiang sơn đất nước cùng nhau gánhĐộc lập xong rồi lấy vợ thôiTa mới thấy thêm phần nhân văn, nhân sinh của Hồ Chí Minh là như vậy.- Bác trả lời phỏng vấn rất mưu lược, trí tuệ mà lại gây được cả thiện cảm và

kinh ngạc, có bao nhiêu chuyện về điều này. + Các đồng chí đều biết chuyện Bác phong tướng cho ông Giáp, có một lần

duy nhất từ chỉ huy du kích lên thẳng Đại tướng lúc 37 tuổi. Trước đó 3 năm khi đồng chí Võ Nguyên Giáp 34-35 tuổi, Bác đã bố trí làm Bộ trưởng Nội vụ trong Chính quyền Cách mạng để thay Chủ tịch nước (là Bác) ký các sắc lệnh đầu tiên của Chính phủ, Bác dùng người như thế đấy!

+ Khi phong Đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp năm 1948 trong cánh rừng Trần Hưng Đạo để chuẩn bị cho bước đi sau, lâu dài tổng tiến công - Điện Biên Phủ. Phương Tây đã bình luận: Phong tướng mà độc đáo nhất đời này chỉ có ông Hồ, Ông phong từ du kích lên Đại tướng.

+ Họ hỏi bác một câu thế này: Chủ tịch, vui lòng cho biết nguyên tắc phong tướng của Chủ tịch cho ông Giáp là thế nào? Bác biết ngay là câu hỏi xỏ xiên. Bác trả lời ngay: Nguyên tắc của tôi rất đơn giản và dễ áp dụng. Thắng cấp nào tôi phong cấp đó, có thế thôi! Võ Nguyên Giáp phải phong nhiều lần Đại tướng mới xứng đáng, tôi phong có một lần thôi! Đời Đại tướng, 11 danh tướng lỗi lạc thế giới bị thua.

+ Bác tiễn ra Điện Biên Phủ chỉ có một câu thôi: Ngoài biên ải tướng quân toàn quyền - Tướng quân tại ngoại thắng thì đánh, chưa chắc thắng chưa đánh. Chỉ được báo về với Bác đã thắng trận, không được báo một tin gì khác.

+ Lo chứ các đồng chí, 11 ngày đêm thức trắng, chít khăn trên đầu lót toàn lá ngải cứu - Đại tướng của chúng ta đấy. Phải bài binh bố trận lại, ông gọi “đây là quyết định khó khăn nhất trong cuộc đời làm tướng của tôi” cơ mà!

+ Bác trả lời tiếp: Chúng tôi đang làm chiến tranh du kích vì các ngài đã xâm lược lại Việt Nam. Cho nên, phong tướng của tôi cũng là phong kiểu du kích mà thôi! Nói ngay mà không có giấu giếm gì.

+ Bác giải thích phong kiểu du kích là Phong kiểu gì? Tức là Võ Nguyên Giáp đánh thắng Đại tướng thì Võ Nguyên Giáp dĩ nhiên phải là Đại tướng, có thế thôi! Thế gọi là khiêm nhường đấy các đồng chí! Triết lý như thế là tâm phục khẩu phục, không thể cải được. Đấy là một sự kiện để nói về mưu lược của Hồ Chí Minh. Cách trả lời phỏng vấn của Bác là một phong cách trí tuệ của Hồ Chí Minh.

30

- Nhưng chúng ta lại biết thêm một chi tiết thế này: Đại tướng Võ Nguyên Giáp là vị Đại tướng đầu tiên có hàm cao nhất trong lịch sử Quân Đội cách mạng Việt Nam thôi chứ hóa ra không phải là người đầu tiên được phong hàm sĩ quan. Người đầu tiên được phong hàm sĩ quan lại là người cận vệ của Bác từ năm 1946 (năm 1948 mới xong cho ông Giáp). Năm 1946 Bác đã cần có sĩ quan để đi hộ vệ, hộ tống Bác trong chuyến đi Pháp, đó là ông Vũ Đình Huỳnh. Bộ Ngoại giao của mình cũng rất lo, hỏi ý kiến Bác là nước mình mới có độc lập chưa có phong hàm cho ai cả, bây giờ bác đi nước ngoài như Tổng thống thế này thì phải có cận vệ, phải có sĩ quan có hàm, có lon đi hộ tống cho Bác, tháp tùng cho Bác thì bây giờ giải quyết như thế nào xin ý kiến Bác.

+ Bác cười, Bác bảo: Thế nếu là cận vệ của Chủ tịch nước như Bác hay của Tổng thống đi nước ngoài thì hàm gì hả chú? Bộ Ngoại giao trả lời Bác: thưa Bác ít nhất cũng là Đại tá. Bác cười Bác bảo có gì đâu! Chú Huỳnh là cận vệ của Bác đây. Từ giờ phút này chú Huỳnh là Đại tá Vũ Đình Huỳnh. Bác phong ngay lập tức. Tất cả lấy nguyên tắc cao nhất là vì dân, vì nước, không vì một cái gì riêng tư thì có thể vượt qua tất cả mọi ràng buộc hành chính, nghi lễ. Đây cũng chỉ là một phép tắc ngoại giao thôi, có sĩ quan cận vệ đi cho nó sang trọng, quý tộc chứ cũng có là gì đâu! Bác phong ngay mà! Thế nếu bây giờ lại máy móc nghiên cứu hồ sơ, xin ý kiến cấp ủy thì đến bao giờ! Bác hành động như thế đấy các đồng chí à!

- Người ta gọi Bác là một con người phá cách, cách tân, khoáng đạt, nhưng mà giữ nguyên tắc thì rất là quan trọng, còn những việc này nằm trong bến bờ bình yên của hành lang pháp lý, không có chuyện gì cả, quan trọng nhất là động cơ có vì dân, vì nước hay không, lấy đó làm thước đo cao nhất chứ không phải vì riêng tư, vì lợi ích nhóm gì cả, đấy là vì dân, vì nước.

- Để tóm tắt lại, xin các đồng chí nhớ cho mấy câu này rất là cô đúc. Bác dặn chúng ta là:

+ “Dĩ công vi thượng” - việc dân, việc nước lên trên hàng đầu. Trái lại là “Dĩ công dinh tư” - biến việc công thành việc riêng, biến công sản thành tư sản. Cái này trong cuộc sống nhiều tấm gương phản diện lắm!

+ Thứ hai, phải tinh thành đoàn kết! Tinh tức là tinh tế, thành là thành thật. Nhiều đồng chí không đọc bài gốc của Bác cứ chữa thành chân thành là không đúng. Bác nói là tinh thành! Bác nói là lối làm việc, ta cứ thêm từ lề lối làm việc cũng không đúng.

+ Thứ ba, phải “Quang minh chính đại” - không có việc gì khuất tất cả, tất cả vì dân, vì nước. Riêng Ngành Tư pháp phải “Phụng công thủ pháp” - phụng công là phụng sự việc công, thủ pháp là thực hiện pháp luật để đạt đến một văn hóa là trọng dân, trọng pháp.

* Đây là tất cả những điều chúng ta nói về tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác cuối cùng nó quy vào mấy công thức đó. Mà mục đích cũng chỉ là vì dân, vì nước, không vì mình.

+ Ta nhớ là bác không nhận huân chương cũng chỉ là vì dân, vì nước. Bác bảo: Bác mới chỉ đi đến nơi thôi chứ chưa về đến chốn, đừng tặng huân chương cho Bác, chỉ tặng cho bác Tôn Đức Thắng thôi, đại diện cho miền Nam, còn với Bác hoãn lại.

31

Giải phóng miền Nam đã, đồng bào miền Nam thay mặt cả nước gắn huân chương cho Bác cũng chưa muộn.

+ Rồi Bác đi, trên ngực áo Bác cả cuộc đời trống không, không một tấm huân chương. Nhưng ngực áo Bác đẫm nước nước mắt của 6 bác sĩ trong Tổ y tế đặc biệt cấp cứu hồi sức cho Bác suốt 47 phút mà tim Bác không đập lại. Nên Thủ tướng Phạm Văn Đồng xót xa mà nói: Thôi! Không được đâu! Để Bác đi cho thanh thản! Thì bàn tay các thầy thuốc rời ngực Bác lúc này kim đồng hồ chỉ đúng 9 giờ 47 phút sáng mùng 2 tháng 9. Đảng lấy giờ đó để thông báo thôi.

+ Thủ tướng Phạm Văn Đồng còn nói thêm là tim Bác ngừng đập đúng 9 giờ sáng, còn 47 phút đó là cộng dồn cả thời gian cấp cứu. 9 giờ sáng thì lại linh thiêng biết bao nhiêu, đó là giờ viết Di chúc, giờ sửa Di chúc. Bác đọc Tuyên ngôn độc lập ngày mùng 2 Bác cũng đi ngày mùng 2. Trên thế giới này chỉ có hai người đó là: Bác Hồ của chúng ta và Tổng thống Mỹ Di-phơ-sơn (Jefferson). Di-phơ-sơn là tác giả Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ và ông cũng mất vào ngày Quốc khánh của nước Mỹ mùng 4 tháng 7. Còn Bác là tác giả Tuyên ngôn độc lập Việt Nam và mất vào ngày Quốc khánh của Việt Nam.

+ Lúc bây giờ Đảng ta thông báo là mùng 3 bởi vì với một tình cảm trong sáng, thương dân, không muốn để dân quá đau đớn, ngày tang và ngày Lễ trùng nhau. Mà để tang Bác những 7-10 ngày thì lui lại một ngày. Lúc bấy giờ nghĩ như thế là đúng, là hợp lý là bởi vì vì dân.

+ Hai mươi năm sau ngày Bác mất (tức là năm 1989), Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh kí Thông cáo đặc biệt gửi toàn Đảng, toàn dân và bạn bè thế giới giải thích rõ sự thật ngày, giờ mất của Bác và vì sao lúc bấy giờ không đọc hết Di chúc. Còn bây giờ công bố toàn bộ bản Di chúc của Bác với một mong muốn tất cả chúng ta biết tiếp cận, thấu hiểu. Các bạn trẻ học thuộc lòng di chúc chỉ có 1.000 từ thôi, để “yêu Bác lòng ta trong sáng hơn”. Bác của chúng ta là vĩnh hằng, tất cả chỉ vì dân!

Đấy là toàn bộ những điều rất là tối thiểu chúng ta có thể trao đổi với nhau và bằng tất cả tình yêu, tâm huyết của chúng ta với Bác, với Đảng, các bạn sẽ đem vào những thuyết trình của mình với đông đảo tất cả các đối tượng cán bộ, đảng viên, nhân dân tình cảm trong sáng này của Bác.

Tôi xin kết thúc tại đây, xin trân trọng cảm ơn các đồng chí!

32