8/4/2019 10-Din ve Terr

1/23

AmaclarmuzBu iiniteyi tamamladiktan soma;Siddet ve terorle ilgili yaklas unlan aciklayabilecek,Siddet ve terorun toplumsal kokenlerini aciklayabilecek,Fundamentalizm kavramim aciklayabilecek,Din ve teror ilis kisini ifade edebilecek,islam dininin ~iddet ve terore yaklasumm aciklayabileceksiniz.

Anahtar KavramlarTerorFundamentalizmYeni somurgecilikDin ve mesrulas tmnaDini aracsallas tmna

OnerilerBu iiniteyi daha iyi kavrayabilmek icin okumaya baslamadan once;

Murat Sever, Huseyin Cinoglu ve Oguzhan Basibuyuk editorlugundeyaynnlanan Terorun Sosyal Psikolojisi adh kitabi okuyunuz.Miimtaz'er Turkone'nin editorlugunde yaynnlanan islam ve Siddet adhkitabi okuyunuz.

222

8/4/2019 10-Din ve Terr

2/23

Din ve TerorclntsTurkiye'nin icinde yer aldigi bolge basta ohnak uzere, Avrupa, ABD ve dahabircok cografyada tedavisi zor derin sosyal, psikolojik ve siyasi izler birakan,ekonomik acidan da var olan yoksulluk, adaletsizlik ve somuruyu daha daderinlestirip yogunlastirarak toplumsal dokuyu bozan ~iddet ve teror olaylansosyal bilimlerin ilgilendigi onemli konular arasindadir. Dini sembol vegerekcelerin mesrulastmna araci kullamldigi iddet ve teror eylemleri de sonyillarda sosyoloji ve din sosyolojinin arastmna konulan arasmda yer almayabaslamisnr. Ancak ilgili literatiire bakildiginda iddet ve teror olaylanmnanalizinde ana cerceve siyaset ve uluslararasi iliskiler eksenine dayanmak-tadir, Siyaset bilimi ve uluslararasi iliskiler cercevesi teror ve siddetinanlas ilmasina onemli katkilarda bulumnasma kars in, soz konusu olaylannsosyolojik yontem ve bakis acisi ile ele ahnmasimn gerekli oldugu gorulmek-tedir. Buna ragmen sosyologlarm iddet ve terore ilis kin aras tmna vekuramsallastmnalannin, ozellikle 11 Eyl1il 2001'deki teror saldmlan soma-sinda kapsamh ve dOYUlllCUolmadigi ortaya r,:lkmlnr. Bu donemde siyasetve uluslararasi iliskiler ekseninde yapilan calis malann daha baskin oldugu,ancak soz konusu cahsmalann guvenlik ve cikar catismalanna odaklandigigoriihnu tiir. Halbuki bircok ulkede gozlenen siyasal iddet ashnda aymzamanda sosyal bir soruna da iaret etmektedir. Ancak bu sorunun ne oldugu,neden kaynakladigi ve nasil anlastlmasi gerektigi gibi sorular, gunumuzdeterorle ilgili tartisrnalarda r,:ogunlukla sosyolojinin imkanlan kullamlarak eleahnmamaktadir.

Terorun sosyolojisiyle ilgili r,:allmalann az olusunun bashca nedenleriarasmda, bu eylemlerin gizlice planlamp yurutulmesinden dolayi sistematikveri toplamada kars 11~ilan guclukler ve terorun, diger faktorlerle kiyaslan-digmda toplumsal degisme acisindan anlamh bir etken olarak gorulmemesisayilabilir, Aynca iddet ve teror konusundaki ABD/Avlllpa merkezli yakla-~umn da bunda payi oldugu soylenebilir, zira 1968-2003 yillan arasmda6.000'den fazla teror saldmsmda 36.000 kisi hayatim kaybetmesine karsin,Ban'rnn bu konuya agIrllk vennesi ancak 11 Eyl1il2001'de kendisinin ciddibir hedef olarak secilmesiyle ba s l anns tir. Siddet ve teror olaylarmm ABD ilesunrh kalmayip Ispanya, Ingiltere, Endonezya ve Turkiye'de de toplumlannbilincinde derin izler birakacak sekilde yaygmlasmasi, sosyologlann dikkat-lerini gecikmeli de olsa iddet ve teror olaylanna cevinnis tir. Siddet ve terorolaylanmn sayisal artist, bicim ve yontem olarak daha fazla dikkat cekici~ekilde yurutulmesi ve sonuclanmn kitlesel etkilerini genisletmesi ve derin-

223

8/4/2019 10-Din ve Terr

3/23

letinnesi bu tur olaylann daha kapsamh sosyolojik analizlere tabi tutulmasigerektigine iaret etmektedir.

11 Eylul olaylan din ve iddet arasindaki nasil bir iliski oldugu, dini dil vesembollerin teror eylemlerini nasil merulas tmnayi amacladigi, r,:etli terorolaylanna katilan eylemcilerin inancmdan dolayi mensup olduklan dininteror ile iliskilendirilip ilis kilendirilemeyecegi sorulanm gundeme getirmis tir.Bu unitede iddet ve teror olaylannm sosyolojik kokenleri arastmlacak, dinigudulu eylemlerden hareketle din ve siddet iliskisi incelenecek, lslam'tn terorolaylanna bakisi ele ahnacaknr. Unitede iddet ve teror olaylanna iliskinsiyasal yaklasunlar daha cok bu olaylann amaclanna (siyasi taleplere)yogunlas tiklan, hukuki yaklas unlar ise konuyu daha cok bicimsel ve nonnatifbir duzlemde (amac-arac-sonuc baglarrunda) degerlendirme egilimindeoldugu icin, bu olaylann daha kapsamh aciklanmasina imkan tarnyansosyolojik yaklasun benimsenecektir,

TEROR (KAVRAM VE YAKLA~IMLAR)Teror, tamrm zor bir kavramdir. Uzerinde ittifak edilmis bir tamrm henuzyapilamarmstir. Bunun temel nedeni aagida da gorulecegi gibi terorle ilgilifarkh yaklasunlann mevcudiyeti ve her yaklasun biciminin vurguladigi un-surlann farkh olusudur. ite siyasi, ideolojik ve dini kaynaklardan beslenenbu yaklasun farklanndan dolayi teror, terorizm ve terorist kavramlan mugliikolarak tannnlanmaktadir. Bunda devletler ve uluslar arasi aktorlerin kendir,:lkat'latl.lll gozermesi onemli rol oynamaktadir. Cikar r,:aUmasuun genistabanh ortak bir tamrm engellemesinden dolayi bugune kadar 190' dan fazlateror tamrm yapilrms tir. (Orgfin, 2001: 14)

Teror, Latince, korkutmak, gozdagi vennek, sindinnek, urkutmek, endise-lendinnek gibi anlamlara gelen "terrere" kelimesinden turetilmis tir. Terorkelimesi, Ban siyaset diline 1789-l794 Fransiz Devrimi srrasinda, jakobindevrimcilerin ic dusmanlara karst yuruttukleri eylem ve hukumetin yapngibask! ve dogrudan yuriitrugu infazlara iaret eden bir terim olarak ginnis tir kibinlerce kisinin hayanm kaybettigi bu donem "Teror Donemi" olarak aml-maktadir. (Tilly, 2004:8) Bu donemde vatanperverlik ile ozdesle, tirilen teror,jakobinlerin iktidardan dusmesi ile bu kavrama olumsuzlayici bir anlamyuklenmeye baslannnstir. Fransiz devriminden bu yana teror kavrannmnkapsann bir hayli g en is l em is tir.

Terore iliskin tannnlarda en sik vurgulanan yonler, terorun siyasalamaclara ulasmak amaciyla planh ekilde kullamlan bir dil, soylem, arac,yontem ve stratejiye iaret etmesi ve dogasinda stres, korku, endise, kaygi,panik, telas ve dehset duygulan uyandmna ozelliklerini banndiran siddeteylerni oldugudur, Teror, terorist ve terorizm kavramlanna iliskin nmglakhg;kismen de olsa ortadan kaldmnak ve bu kavram dizinini sosyal bilimlerde biraciklama araci olarak kullanabihnek amaciyla bazi girisimlerde bulunul-mutur. Bu anlamda zikredilen kavramlann dort ana ozelligi olduguna iaretedilmektedir: 1-

8/4/2019 10-Din ve Terr

4/23

durumlarda zaman zaman teror stratejisine bas vunnakta ve bu konudakiuzmanhklanndan dolayi da sonuclan son derece yikici olmaktadir,

Yukanda da isaret edildigi uzere teror ve terorizm kavramlannm tannmuzerinde hala henuz bir uzlas rna saglanamarms nr.

8/4/2019 10-Din ve Terr

5/23

( D i K K A T

mesrulastmna amaci tasryan kuramdir. Buna gore gerekli goruldugudurum ve sartlarda devlet ve siyasi otoriteye kars; iddet kullarnnak birsavunma araci olarak mesru bir yontem olarak gorulmelidir. Fanon, Sartreve Camus gibi aydinlann goruslerinde bu yaklasumn izlerine rastlamakmtimkiindtir

3- Ilunh terorizm teorisi: Bu kuram literatiirde sunrh olarak yer ahnaklabirlikte terorun kokenlerine odaklamr ve terorun siyasi, sosyal, ekonomikve yapisal nedenlerini anlama ve aciklamayi hedefler. Sosyolojikyaklas umn bu kurami icerdigi soylenebilir.

Yukandan aciklanan yaklasnn ve teorilerin her birinin ~iddet ve teror olay-lanm, bunlann neden ve sonuclanm aciklama ve analiz etmede guclu vezayif yonleri oldugu kabul edilmektedir, Bu nedenle kapsamh analizlerinyapilabilmesi icin disiplinler arasi bakis acisi ile cok katmanh kuramsalyaklas umn benimsenmesi onerilmektedir,Ortodoks, radikal ve thmh terorizrn yaklas rmlanrun gLi~ILive zayif yonleri hak-kmda nelerdir? Kars tlas trrrnaya cahs rruz.

Sosyolojik Yaklasunm ImkanlariTerorle ilgili gunumuzdeki literature bakildiginda, bu tur olaylara iliskilltamm ve aciklamalann odak noktasim "siyasi amach iddet eylemi" vurgu-sunun olus turdugu gorulur. Bu odak noktasindan hareketle yapilan analiz-lerde de daha cok terorun bir arac ve yontem olarak secildigi, siyasal talep-lerin yerine getirilmesi icin askeri ve sivil hedeflere yonelik saldmlannduzenlendigi, iddet ve terorun arnk sunr otesi eylemlere dontitiigti,kamuoyunda korku ve panik yarattigi ve bu tur eylemlere kars; ahnacaksiyasi, hukuki ve guvenlik tedbirlerinin neler olmasi gerektigi, aynca siddetve terorun nasil onlenebilecegi uzerinde durulmaktadir. Daha acik bir ifadeile iddet ve teror eylemleri soz konusu oldugunda hem analizler hem der,:oztimeiliskin gorusler soz konusu eylemlerin yasanmasi, hedeflerine yone-lik saldmlann gornnur hale gelmesi ve kamuoyunu etkisi altina almasiylabas lamaktadir.Bu anlamda bashca analiz ve aciklama odagi iddet ve teror olaylannm

"nasil" oldugunu merkeze ahnakta ancak "nicin" sorusuna cevap imkamsaglayan sosyo-politik arka plam ve kiiresel toplumsal degisimlerle ilintisini,yani sosyolojik kokenlerini yeterince dikkate almamaktadir, Bu bakis acisimnagirhkh olarak tercih edilmesi, "nedenler" uzerinde derin analizler yapilmasiyerine "sonuclar" uzerinde tarns rna yapilmasina ve kuramsal acihmlannkilitlenmesine yol acmaktadir. i te bu noktada "nicin" sorusunun cevap-lanmasi, iddet ve teror olaylanmn toplumsal kokenlerinin gozden geciril-mesi, birey ve gruplann hangi neden ve sureclerin etkisiyle, ne toplumsal nede siyasal olarak kabul gonneyen yontemlere basvurarak taleplerini dilegetinneleri, siyasi aktorler ve kamuoyunu etkileme ve yonlendinne giris im-lerinin degerlendirmesi anlam kazanmaktadir,$iddet ve teroru aciklamaya yonelik geli~tirilen kuram ve yaklas imlann birbi-r inin yerini almasi dus unulmerneli, Her yaklas rrnIn gLi~ILi ve zayif nedenleriolmakla beraber sadece gLivenlik y ak la s r rm ru on plana cikaran ve terorunnedenleri Lizerinde durmayan y ak la s r rn In bugLin kars t las t lan sorunlanaciklarna irnkaru daha zayiftrr, Sosyolojik yaklas rrn bu noktada tek ve engLivenilir yaklas rrn olarak degil diger yaklas irnlan tarnamlayici bir bakrs acis:olarak gorLilmelidir.

226

8/4/2019 10-Din ve Terr

6/23

Siddet ve terore basvunnak siyasal ve stratejik nedenlere bagh bir secenektir.Siddet ve teror bazi psikolojik ve sosyal faktorlerin istenmeyen sonuclanndancok kolektif rasyonalitenin ve mantikh stratejik secimin bir yansunasi vedlavurumudur, (Pape, 2003: 2) Bu manada teror kampanyalan rasyonel birsiyasi tercihe dayamr. Teror ve iddet faaliyetlerinin merkezinde genelderadikal bir siyasal grubun varhgi ve yonlendinnesi soz konusudur, Bu grubunkolektif secenekleri veya degerleri vardir ve alternatif davrams bicimlerindenbiri olan terore basvunna secenegini bilincli olarak tercih ederler. Buradaonemli olan siyasal amaclara ulasrnak icin secilen ya da basvurulan yonteminmesruiyeti degil etkinlik derecesidir, Bu anlamda orgutler, siyasal veideolojik beklentilerini gercekles tirebilecekleri yontemler arasmda en uygunve etkin olamm tercih eder. Bu onlar icin mantikh bir secimdir. Siddet veterore bulasmak aslmda cok agu bedeli olan bir eylemdir, Akilh ve mantikhbirinin boylesine riskli islere kansmasi ilk planda anlamsiz ve carpikgorulmekle birlikte asil kazannnlann psikolojik oldugu dusunulmektedir.Teror ve iddet faaliyetlerinin tiimiinii akildisr, patolojik ve aciklanamazolgular olarak gonnek bu baknndan yanhs tir. Bazi durumlarda teror, mevcutkosullara kat"1 gosterilen hesaplannns ve diiunulmus mantikh tepkidir.Terorun zaman zaman mantikh ve stratejik secim oldugunu soylemekkuskusuz bu tiir faaliyetlerin ahlakiligini savunmak anlamma gelmez,

Siddet ve terorun kiiresel bir yaygmhk, gorunurluk ve etkinlik diizeyineulastigi gtiniimiizde bu tiir eylemlerin, ister demokratik isterse baskici, istergelismis refah toplumlannda isterse gelismekte olan iilkelerde olsuntoplumsal katmalann cogunu etkiledigi gorulmektedir, Din, dil, milliyet,etnisite ve irk aynrm gozermeksizin yerel, bolgesel ve sunr otesi hedeflereyonelen iddet ve teror eylemlerinin sadece olus bicimleri ve yarattiklanetkilere degil ama aym zamanda bashca sosyo-politik nedenlerine de bakilmaihtiyaci dogmustur. Aynca bireysel ve toplumsal vicdanlarda mesruiyet aracive nedeni olarak kullamlan faktorlerin, birey ve gruplan bu sureclerde aktifolarak rol ahnaya iten sebeplerin de goz onunde bulundurulmasigerekmektedir. Boyle bir yaklasun soz konusu problemi biitiin yonleri ileortaya koyan analitik bir resmin ortaya cikmasim kolaylasnracaknr. Sosyo-lojik analizlerle beslenmeyen ve zenginles tirilmeyen siyasal ve nonnatifyaklas nnlann, iddet ve teror konusuyla ilgili analizleri "guvenlik" ve"tehdit" bakis acilanmn belirledigi kisir bir donguye mahkflm etme riskiyuksektir. Bu riskin ortadan kaldmlmasi, genis caph toplumsal etki yaratmave kamuoyunu yonlendinneyi amaclayan iddet ve terore basvunna davra-mmin gerisindeki olasi motiflerden her birinin analizini gerekli kilmaktadir,Teroristleri sadece mantik dis t paranoyak birer fanatik olarak gonnek veboyle kahp yargilarla degerlendinnek onlann zihin yapilan ve davrarnskahplanmn cozumlenmesine engel olabilecegi icin, asmhk yanhsi gruplannsahip olabilecekleri potansiyel zarar venne guclerinin de gonnezden ge-linmesine yol acabilir, (Crenshaw, 1990:24) Bu nedenle teroristlerin motif vedavraruslanm anlamaya yonelik cabalarda sadece psikolojik unsurlann degilaym zamanda sosyal baski ve korku uyandmna, kamuoyunu yonlendinne vepolitikacilar uzerinde stratejik diiiinme ve mantiksal tercih yapma gibimantiksal faktorlerin de goz onunde bulundurulmasinda yarar vardir.

Siddet ve terorun sosyolojik kokenleri arastmhrken, arnk bu olaylannicerik, bicim, yontem, arac ve hedefleri acisindan genis bir r,:etlilikkazanrms oldugunun hatirlanmasinda yarar vardir. Geleneksel olarak teror,sivil hedeflerden cok resmi veya gtivenlik (gticii) hedeflerine yonelik bir seyirizlemis, r,:ogunlukla silah ve patlayici kullanma, rehine ahna ve ucak kacmnagibi bir dizi yontemler kullamlrms tir. Ancak kureselles me sureci ve iletis im

227

8/4/2019 10-Din ve Terr

7/23

araclanmn yarattigi toplumsal degisme ve siyasal gelismeler ile teknolojininsagladigi imkanlar geleneksel iddet ve terortin r,:eit,yontem, arac ve soylemdiline yenilerini eklemistir, Ornegin bu olaylarda yeni teknolojilerin alabil-digince kullamldigina tamkhk ediyoruz. Bu baglamda niikleer, kimyasal,biyolojik, narko teror kavramlan ile nispeten yeni tamsrldi, Siber (Cyber)yada sanal teror kavramimn yazih literatiir ve giinliik dilde kullamhnayabas lamasi, iddet ve teror yanhlan ile karsitlanrun yazih ve goruntulu medyaorganlan ve internet siteleri uzerinden yeni gorsel ogeler ve dil kullanarakfikirlerini cok genis kitlelerle paylas masi son yillardaki degisim ve gelis-melerin iiriinii olarak kars umza cikmaktadir. Ote yandan radikal cevrecilerineylemleri, son yillarda cevre terorizmi (ceo-terrorism) kavrarmm giindemi-mize tasidi. Biitiin bu gelismelere ilaveten, gecmise oranla cok sayida siviliniddet ve terorun kurbam veya magduru olmasi da, bu sorunun ne kadarkapsamh bir cercevede ele ahnmasi gerektigine iaret eden bir baska olgudur,Siz de siber ve cevre tertirizmi dl~mdaki teror ces itlerine tirnekler veriniz,

TERORUN SOSYOLOJiK ANATOMisiSiddet ve terorun insan dogasindaki saldirganhk ve yikicihgin bir yansunasiolarak izahi, soz konusu problemin tarihsel ve ortamsal kaynaklanmn,toplumsal ve siyasal kokenlerinin gozden kacmlmasina neden olmaktadir,Terorun toplumsal temellerine iliskin bilgilerin yetersiz olusu ise genel-lemeler yapilmasma neden olmaktadir. Siddet ve teror, insandaki saldirganhkve yiliC111g111fadesi olarak gorulurse, birey ve grup davraruslanm belirleyensosyal, siyasal ve ekonomik faktorlerin tarihi bir gerceklige tekabiil etmedigi,insan davrams lanmn kokeninde dogutan geldigi varsayilan psikolojiketkenlerin baskin ve yonlendirici oldugu temeline dayah indirgemeci biryaklas umn ortaya cikmasi kacimlmazdir. Ne Val" ki insan davrams lanndakietkisi yadsinamaz olan psikolojik egilim ve potansiyelleri, sosyo-politik vesosyo-kiiltiirel baglamdan soyutlayarak iddet ve teror olaylanm anlamak veyorumlamak aneak cok sunrh bir cercevede miimkiin olacaktir. i te bunedenle iddet ve terorun evrensel bir davrams bicimi olmadigi, belirli zamanve mekanlarda siyasal, sosyal ve ekonomik bir dizi nedenden kaynaklandigi,farkh ideoloj ik yaklas unlar, dini sembol ve soylemler ile bir merulas tmnaaraci olarak kullamldigimn fark edilmesi gerekmektedir.Sosyal bilimlerde disiplinler arasi yaklasun belirgin bicimde etkisini

hissettirdigi icin iddet ve teror konusu ile ilgili arastmna ve analizlerdebirbirine yakin disiplinlerin bulgulanndan yararlamlmasi problemin dahakapsamh tarns ilmasina imkan verecektir, Bu nedenle, terorun kokenlerininarastmlmasmda sosyolojinin imkanlanmn kullamlmasuun onemi uzerindedurulmakla beraber, yukanda iaret edilen disiplinlerarasihk baglarrunda,iddet ve teror eylemlerinde dogrudan rol alan bireylerin psikolojisi, zihinseldunyasi ve davrams bicimlerinin de gozden gecirilmesinin gerekli oldugugozden uzak tutulmamahdir. Cunku bireylerin ruhsal ve zihinsel yapisimnolusumu ile davrams oruntulerinin ekillenmesinin, icindeki yasadiklantoplumsal gerceklikten soyutlanmasi mtnnkun degildir,

Bireysel ve Psikolojik FaktiirlerTeroristlerin, psikolojik faktorlerin etkisinde kaldigi ve kisilik yapilanmetkileyen ve degitiren etkenler sonucu iddete basvunnaya kendilerini

228

8/4/2019 10-Din ve Terr

8/23

zaman zaman zorunlu hissettikleri ve bunu sahip olduklan ozel bir mantikla(pyschn-lngic) rasyonalize etmeye cahstiklanna iliskin bulgulara rastlan-maktadir. Siddet ve terore basvuranlann r,:ogunun zihin dunyasinda "biz" ve"onlar" aynmi yapildigi one surulmektedir. Ashnda, baskalanyla kendinikars ilas tirarak farkhlastmna yoluyla bir tur kimlik inasi sureci olarakgorulmesi gereken bu kategorik aynm sonunda "otekiler" veya "onlar" rumkotuluklerin kaynagi olarak algilanmaya bas lar. "Biz" ise ozgurluk ve adaleticin mucadele eden erdemli bir topluluk olarak gorulur. Bu psiko-mantigagore tum sorunlann ve kotuluklerin kaynag1olarak gorulen "digerleri" yokedihnelidir. Bu anlayis la bakildiginda iddete basvurarak "digerlerini" safdl1 birakmak hem adil hem de erdemli olan bir yol olarak gorulebilir,Ozellikle kurumsal "digerine" yonelik iddetin gerisinde bir kimlik arayis mmbulundugu ve dusman olarak gorulene savas ar,:ma ve yok etmenin arkaplanmda da insamn kendi icindeki dumam yok etme cabasimn bulunduguiddia edihnektedir. (Post, 1990:25-26)

Cocukluk ve erken genclik donemlerinde psikolojik sorunlar yaayan ve"ben" duygusu bir turlu saghkh bicimde olusmayan bireylerde narsistikyaralar olustugu gorulmektedir. "Yaralannns ben" adimn verildigi bu psiko-lojiyi yas ayanlar, yani "yarah ben" duygusunun baskisina maruz kalanlar,"benin" olumlu ve olumsuz her iki yonunu de butunles tinne ve benimsemeyittnnuyle bas a ramazlar, Bu anlamda kendilik, "ben" ve "ben ohnayan"biciminde "bolunur-aynsrr". Bu tur bir kisilik yapisina sahip olan bireyler,kendi "benlerini" idealize ederek yuceltir, rum zayifhklan, olumsuzluklan venefret edilen ozellikleri ise kendi beninden aynstirarak digerleri uzerineyukler ve yansitir. "Ben"i bu tur ayns tiran/bolen ve soma yansitma mekaniz-masina basvuran kiiliktekilerin ill yardnna, bir bas ka deyis le bir dumanagereksinimi vardir, (Kohut, 1983)

Yapilan arastmnalar, yukanda zikredilen psikoloj ik kavramsallas tmnalanttnnuyle desteklememekte, aksine teror orgutu mensuplanmn genelde normalolduklan ve psikopatolojik rahatsizhklar sergilemedikleri iddia edihnektedir.Ornegin, 1950'lerde Cezayir'de Ulusal Kurtulus Cephesi uyeleri ve irlandaCumhuriyet Ordusu mensuplan uzerinde yapilan aras tmna sonuclannda, buorgut uyelerinin ortak ozelliklerinden birinin nonnallik oldugu ve duygusalolarak dengesiz olmadiklan bulgulanna yer verilmektedir, Bu arastmnalar,belirgin bir kisilik yapisi ve psikolojik tipin veya standart, tekduze bir teroristzihin ve ruh yapisimn oldugunu da gostennemis tir. Aneak mevcut hatiralar,mahkeme kayitlan ve nadiren de olsa yapilan yuz yuze goriime ve ropor-tajlardan hareketle belli bash bazi kis i lik ozelliklerine ve egilimlere sahipolanlann, bunlan tasunayanlara oranla daha fazla teror gruplanna katilmaegilimi gosterdikleri ve kendilerini iddete kaptmna ihtimallerinin dahayuksek oldugu ifade edilmektedir, Bu tur bulgular ohnasma kars in terorizmuzmanlanmn r,:ogu, kisilik ozelliklerinin teror davrarns imaciklamadigimdusunmekte, bunun bir grup davramsi oldugunu ve psikopatolojik kisilikozelliginin veya radikal dini inanch sapkmhgin ozgun sonucu olmadigigoriiunu dile getirmektedir. Ortak ideolojik inane ve grup davramsuun, terordavramsi baglarrunda, bireysel kisilik ozelliklerinden cok daha fazlabelirleyiei olduguna isaret edilmektedir, (Crenshaw, 2000: 409)

Siddet ve teror kannasik sureclerin ve cok sayida degiskenin urunu olarakortaya cikar. Bu nedenle iddet ve teroru siyasal, sosyal, ekonomik, kultnrelve guvenlik baglamlanndan soyutlayarak, bir veya birkac degi keneindirgeyerek anlamak ve aciklamak mtnnkun gorurunemektedir. Siddet veteror ic ice ginnis surec ve etkenlerin sonucudur, Aym sekilde bu tur davra-

229

8/4/2019 10-Din ve Terr

9/23

mIan sergileyen gruplara katilanlar karmastk sosyal, psikolojik ve siyasaletkenlerin yonlendinnesiyle iddet, catisma ve teror eylemlerinde rolalmaktadir, Siddet ve terorun sosyolojik kaynaklan soz konusu oldugunda bukarmas ik surec, etken ve faktorlerin goz onunde bulundurulmasi, bireysel vetoplumsal davrarns ve tercihleri yonlendiren siyasi ve ekonomik degisken-lerin de toplumsal etkiler yapngi unutulmamahdir.

Sosyallesme Baglann: Sosyo-Politik CevreSiddet ve teror olaylanm tetikleyen bircok toplumsal kaynaktan bahsetmekmumkundur, Kriz, surtusme ve catismamn hakim oldugu siyasi, sosyal veekonomik artlann belirleyici oldugu bir cevrenin, bu artlann olmadigiortamlara kiyasla iddet ve teror icin daha verimli zemin olus tunnaihtimalinden soz edilebilir. i te bu nedenle cevresel veya baglamsaldegiskenlerin kapsamh bir ekilde gozden gecirilmesi gerekmektedir. Her nekadar aile, iddet ve terortin kaynagi ohnasa da, yapisindaki coznlmeler,cocuk ve genclerin ilerleyen yaslarda anne-baba ve aile bireylerinin uyumluoldugu aile ortamlannda yetis en cocuklarla kars 11amldiginda sue ilemeyedaha yatkm bir ki ilik gelis tirdikleri gorulmektedir.

Bazi aras tmna sonuclan bu gorii~ti teyit etmektedir. Ornegin, 227' si solen,23'ti sagci ohnak uzere K1z11Ordu Fraksiyonu ve iki Haziran Hareketi'nemensup toplam 250 Ahnan terorist uzerinde yapilan bir aras tmnada, bos an-llll veya dagilmis ailelerden gelen uyelerin cok oldugu gorulmus tur, Orneginsolcu teroristlerin yunde 25'nin 14 yaslanna geldiklerinde anne ve baba-lanndan bUIDi veya her ikisini kaybettikleri tespit edilmis tir. Ozellikle baba-nm kaybmm olumsuz ve yaralayici etkisine dikkat cekilmis tir. Aras tmnakapsannndaki teroristlerin yuzde 79' nun ciddi ve derin r,:aUmalar yaadiklanve ozellikle de anne-baba ile surtusmelerinin (ynzde 33) oldugu saptannnstir.Bu kisilerin tir,:tebiri cocuk ve gene suclularla ilgilenen mahkeme tarafindancezaya carptmlrrustir. Teroristlerin hayau ile ilgili genel cahsrnada da bun-lann hem egitim hem de meslek hayatmda bas anS1Z olduklan oruntusunuortaya konmus tur. (Post, 1990: 28) Ancak son yillarda iddet ve teror olay-lanmn icinde yer alanlara bakildiginda aile yapisi ve basan duzeyinin tekbelirleyici faktorler olmadigi gorulmektedir, Modern donemlerde siyasiamaclan ugruna iddete basvuranlann bir kisnnrun en gelismis silahlankullanacak kadar iyi teknoloji egitimi aldigi gorulmektedir, 11 Eyltil 2001saldmlanna kanlanlann pilotluk egitimi aldiklan, bazi teror gruplanmnbiyolojik ve kimyasal silahlan elde etmeye r,:alliklan goz onune ahmrsayeni donemde egitimin on plana r,:lkUglgorulur, Bu noktada, egitim ve uz-manhk gibi araclann siddet yanhsi eylemciler tarafindan daha etkin kullaml-digun soylemek mtnnkundur.

Bireylerin icinde yasadiklan sosyal cevredeki baskin sartlar, sik siktekrarlanan deneyimler ve gunluk hayatin akisma yon veren olaylar, baska birifadeyle sosyallesme surecini belirgin bir sekilde etkileyen surecler ve ak-torler, onlann grup davranmm dogrudan etkileyebilir, Bu manada savas veigallerin stirdtigu, stirttime ve r,:aUmamn sikhkla yasandigi ve ahs ilageldikbir davrarns kahbma donns ttigti, iddet sannahmn birey ve grup iliskilerinietkiledigi sosyal cevredeki mevcut ktilttiriin benimsenmesi, icselles tirilmesive yeniden uretilmesi sikca rastlanan sosyolojik bir olgudur. Ozellikle buradacercevesi cizilen gerilim, stirttime ve r,:aUna ktilttiriintin veya davramsbiciminin yogun ve uzun sure yaandigi sosyalles me ortamlannda yenikus aklann "normal' olarak algiladiklan soz konusu kulturu benimsemeleri ve

230

8/4/2019 10-Din ve Terr

10/23

benzeri davrams bicimlerini sergilemeleri sik rastlanan bir olgudur. Dahasiiddet ve teror iceren eylemlere ilham kaynagi olan ve mesruiyet zeminihazirlayan surtume ve r,:atlma kulturunun nonnalles mesi, sosyal yapidadegi imi zor inane ve tutumlann ins asma yol acmakta ve artlar degis-medikce bu tur bir sosyallesme genel bir oruntuye donuerek surekli kendiniyeniden uretmektedir. Ornegin yillardir surttlsme ve catismalann golgesindekalan Lubnan, lsrail, Filistin, Kesmir, Dogu Timor, Cecenistan, Ruanda, SriLanka ve igal sonrasi Irak'taki politik gelis melere tamkhk eden ve iddetsannahmn en belirgin ozellikleri arasmda yer aldigi sosyalles me ortannndadogup buyuyen cocuklann ve yeni kuaklann algilan, kimlikleri ve davramskahplan, kacimlmaz olarak, tamkhk ettikleri toplumsal ve siyasal gercekliktarafmdan ekillendirilmektedir,Son Yillarda li terati. irde kars rrmza "cocuk asker" kavrarru neyi ifade etmektedir.lrlandah yonetrnen Terry George'un yonettigi 2004 yrhnda gosterilen HotelRwanda (Ruanda Oteli) filmini veya Edward Zwick'in yonetrnenligini yaptlg I2006'da gosterime giren Kanh Elmas (Blood Diamond) filmini seyrederekis ledikleri konuyu terorizrn acismdan degerlendiriniz"

Siddet, surtusme, dusrnanhk ve cansmamn toplumsal yapiyi ve iliskileribelirgin bicimde etkiledigi sosyalles me ortamlarmda dort ana faktorunburalarda dogup buyuyen ve kimlik edinen kus aklan iddet ve terore stunk-ledigi, bir anlamda yeni kus aklar arasinda r,:atlmaci, iddet yanhsi ve teroreylemi gonullusu urertigi belirtilmektedir, "Siddetin yenilenmesi" denilen busurecteki faktorler oyle siralanmaktadir:1- Surtusme ve cansmamn hakim ve surekli oldugu cevrelerde cocuklardaki

saldirganhk duygusunun normal egitim, cevre ve sosyal etkilerle bas-tmlmasi ve torpulenmesi zor olmaktadir, Aksine, bu tur guduler denetim-siz kalmakta, kontrol disma cikmakta ve iddet tarafindan ozendirilmekteve tevik edilmektedir,

2- Siddet, surtttsrne, catisma ve savas ortamlannda buyuyenler, siddet veteroru kendini ifade etme ve talepte bulunmamn mesru bir yolu veyontemi olarak gonnektedir.

3- Siddet ve cansma kusaklan, kendilerini bir magdur/kurban olarak algi-lamaya baslamakta ve icinde yaadiklan r,:atlmamn sorumlusu olarakbaskalanm gormektedir. Boyle bir kurban edilmis lik algisi, magdurunhayatta kalmak ve varhgim surdtmnek icin ozel haklanmn oldugu vebunlan kullanabilecegi inancim dogunnaktadir.

4- Siddetin gunluk hayatin parcasi oldugu sosyal ortamlardaki ergenler, hayatdongulerinin bu donemindeki dogal bir gelismenin sonucu, yani otoriteyekarp direnc gosteren ve bas kaldiran bagunsiz bir kimlik inPSI surecininetkisiyle mevcut siyasal artlar ve politik gelismelerle kendilerini yakm-dan ozdes letinnektedir, Bunun bir sonucu olarak ta erkeklik, mertlik veyetiskinlik testi ve gostergesi olarak silahh gruplara katilmaktadir. Yuka-ndaki aciklamalardan da anlasilacagi uzere iddet ve terorun bir davramsbicimi olarak ogrenildigi, taklit edildigi ve stratejik amacla kullamldigigorulmektedir, Bu ogrelllne sureci siyaset, ekonomi ve kultur gibifaktorlerin de ekillenmesine katkida bulundugu sosyalles me surecinin biretkisi olarak ortaya cikmaktadir.

231

8/4/2019 10-Din ve Terr

11/23

Kiiresellesme, Yeni Siimiirgecilik ve HegemonyaKuresellesme, iki uclu bir surec olarak, bu surece taraf veya karsit butuntoplumlan etkilemektedir, Kureselles me bir taraftan yeni firsat alanlanyaratmakta diger taraftan da belirli bir gorii ve ideolojiyi dayatmaya r,:ahanguclerin yeni somurgeciligine zemin hazirlamakta ve hegemonyalanm sur-dunnelerini saglamaktadir. Siyasi, sosyal, ekonomik ve kulturel etkileri heryerde hissedilen kuresellesme surecine rengini ve yonunu veren gucun bes-lendigi siyasal ideoloji "yeni dunya duzeni" kunna projesini hayatagecirirken, buna direnenlere hayat hakki tammayacak kadar acunasiz birpolitika izlemektedir,

Kureselles me ve Din unitesinde de anlatildigi gibi kuresellesme surecifikirlerin, goriilelin, insan ve sennayenin akiskanhgim saglayarak bir taraf-tan kulturler ve medeniyetler arasi iletis ime imkan tannnakta, bir taraftan dabaskin kultur ve siyasi ideolojilerin hegemonya kunnasim saglamakta veyakurulu hegemonik yapilan guclendinnektedir. Kureselles me sureci film,muzik, spor, sanat, moda ve iletis im gibi alanlarda ortak begeniler ve terc-ihler ureterek yeni tuketim ahskanhklan kazandmnaktadu. Bunlar r,:ogukezhegemonik kaynaktan beslenmekte, benzes ik tuketim zevkleri olus turarakgoreceli bir tur yakinlasma saglamaktadir. Diger yandan kuresellesmeyi yenisomurgecilik olarak okuyan toplumlarda, bu surecin gerisinde olduguduunulen hegemonik gucun baskina kars I dunna iradesi ve kureselles meninyikici italn kars isinda yerel kultur, kimlik ve kaynaklan koruma direnciglokalizasyon adi verilen "yerelle meyi" guclendinnektedir. Glokalizasyonsurecinin etkisiyle yerel kimlikler guclenmekte, distan gelen etkilere direncartmakta, yerel kaynaklann mobilizasyonu hizlanmakta ve hegemonik gfir,:-lerle cansmaya hazir bir egilim ve ideolojik durus olusmaktadir. Soz konusuhegemonyaya yonelik direnc, ideolojik bir soylemden ilham alarak baskinguclere kars; butun kaynaklan mobilize etmeye ve tabii ki baska faktorlerinde etkisiyle iddete basvunnaya yatkin ozellikler tasunaktadir.

Yeni somnrgecilik ve hegemonik guclerin taIYICISI olarak goruldugundekureselles me ve bu surecin yarattigi toplumsal etkilerin bir r,:atlna dogunnapotansiyeli yuksektir ki bircok cografyada da bunun somut ornekleri yaan-maktadir. Ozellikle mahrumiyete terk edilen ve marjinalles tirilen simflar,sosyal yapnun iktidar (tavandan tabana teror yontemiyle) eliyle hegemonikbicimde ~ekillenduihnesine direnmek amaciyla hegemonya kars iti olarak(cnunterhegemnnic) (tabandan yukan) zaman zaman terore basvunnaktadir,(Boyn ve Ballard 2004: 10) Aras tmnalar, sosyal simf ile siyasi muhalefetinnormal bicimi distna cikmasi ve ozellikle de alt gelir grubu ve yoksulkesimlerdeki genclerin yaadigi kuskunluk ve kinin iddet ve teror ideolojisiveya yontemine donume arasinda anlamh bir ilis ki olduguna iaretetmektedir. Ozelikle Latin Amerika ve Ortadogu ulkelerinde toplumun yok-sul kesimlerinden teror orgutlerine katihm oranlanmn, orta ve yukseksunflara oranla daha yuksek olusu bu gozlemi dogrulamaktadir.

Kureselles me, acik toplum ve demokratikles me gibi surecleri besleyenetkiler yapmasina karstn bu surecin bir baska etkisi de liberal kapitalistsistemin araci olan serbest piyasa ekonomisinin kuresellesme kanahyla dun-yamn pek cok yerinde yaratngi ekonomik e~itsizlikler ve gelir dagihnnndakiderin ucurumlardir. Serbest piyasa ekonomisi demokratikles me surecini des-teklemekle beraber, demokratik sisteme zarar venne ihtimali de ta~ir,Yok-sulluk, yoksunluk ve bunlara elik eden adaletsizlik algisi, toplumsal duzenibozan tepkilere kaynakhk edebilir. Kuresel eitsizliklerin ve buna bagh

232

8/4/2019 10-Din ve Terr

12/23

( D i K K A T

sosyal sorunlann derinles erek artngi zamamrmzda, Jurgen Habennas veJacques Derrida gibi dusunurler soz konusu kuresel es itsizlikler ve refahpaylasumndaki adaletsizliklerin, 11 EylUl2001 saldmlan baglarmnda, siddetve terorun ana kaynagi oldugu goriiunu dile getinnektedir. Teorik olarakpazarda herkes eit yurttas lar olarak gorulse de, kapitalist ekonomik gelis-menin bircok ulkede refahtan pay ahnada eitsizlikler yarattigi gorulmek-tedir. Esitsizlik dogal olarak hayal kmkhgi ve simfsal farkhhk dogurur ki, buda cekilen sikmtilann potansiyel olarak siyasal iddete basvurularak ifadeedihne zeminini yaratabilir.

Ekonomik gelir dagilmnmn derin esitsizlikler yarattigi toplumlarda belirlisimflann irk, din, etnik kimlik ve bolgesel aidiyet duygulan kolayca siddetekanalize edilebilir. i sizligin yogun oldugu, simfsal farkhhgin derinles tigi vesiyasal iktidann halkin bu tur kaygilanna aldmnadigi ve sorunlara koklucozumler aramadigi rejimlerde, toplumun bir kesiminin secilmis hukumeteveya anayasal rejime kars; kiskirtilmasma uygun sosyolojik ve psikolojiksartlar dogabilmektedir. Ancak bu egitimli, refah duzeyi yuksek ve orta/ustsunflara mensup bireylerin iddet ve terore basvunnayacagi anlammagelmez, Zira son yillarda iddet ve teror gruplan icinde yer alanlann birkisnnmn iyi egitimli ve orta simf mensubu cevrelerden geldigi gozlen-mektedir, Son tahlilde tek bir terorist profili olmadigi, zengin-yoksul,egitimli-egitimsiz, kadin-erkek farkh toplumsal kesimlerden teror ey-lemlerine katilanlann oldugu gozlenmektedir, Bu durum ekonomik ve sosyalstatu ile iddet ve teror arasinda pozitif bir korelasyonun her zaman gecerliolmadigim gostermesi bakimmdan anlamhdir. Gelecege yonelik umut-suzluklar ve bircok alanda yaamlan sorunlann cozumsuzles erek kronik biryapi almasi ya da boyle algilanmasunn, sorunlardan en fazla etkilenen grup-lann, siyasi gerginlik ve surtusmelerin de etkisiyle, bazi cografyalarda dev-lete, hukumete, sisteme ve topluma guvenini sarsabilecegi ve yabancilas-malanna neden olabilecegi dusunulebilir. Bu yaklasnndan hareketle yok-sullugun, terortin tek nedeni ohnasa da siyasal baskilar, ozgurluklerin kisit-lanmasi ve dl mudahaleler gibi diger etkenlerle birlestiginde terorti besleyenbir ortam yaratngi soylenebilir.Sosyal cevre ve sosyallesrne si.ireci gibi kuresellesrnenin, yeni somi.irgeciligezemin hazir layan yonleri de siddet ve terorun toplumsal kokenleri arasinda yeralmaktadrr, Kuresellesrne bizatihi toplumsal bir surec olmamakla birlikteetki leri toplurnsaldrr. Hatta toplumsal donusurn sureci baslatacak kadar sosyalderinlig i olan bir ger~ekliktir. Bazt yonleri ile yeni somi.irgecilik ve hege-rnonyarun araci olan kuresellesrne derin esitsizlikler yaratrnaktarnr. Esitsiz-liklerin kururnsanas tlg I, ortak iyi ve cikar etrafmda birliktelig i sag layan "top-lumsal sozlesrne'nin etkinligini yit irmeye ba~ladlgl durumlarda, siddet ve tero-run siyasal arnaeh stratejik bir arac olarak kullarulrna riski artrnaktadrr,

Pazar ekonomisi ve siyasal iddet ilintisi soz konusu oldugunda ozelliklecok uluslu buyuk irketlelin, r,:ikat'lat"lugruna otoriter ulkelerdeki ope-rasyonlan sirasinda baskici rejimlerle ibirligi icinde r,:allmak suretiyletiranhga dolayh destek verdigi ve insan haklan ihlallerine sessiz kalmayitercih ettikleri gorulmektedir. Ornegin, BP, Shell, Chevron, Honeywell veLockheed-Martin gibi sirketlerin Arap dunyasi ve Orta Asya'da bazi otoriteryonetimlerle ibirligi icinde r,:ahiklan bilinmektedir, Ne Vat' ki, Bandemokrasileri, soz konusu cok uluslu irketlere aracihk etmekte, destek ver-mekte ve insan haklanmn r,:ignendigi, refahin buyuk paydasimn sadeceiktidar elitlerince paylasrldigi, yoksul ve dislannns sosyal gruplann gittikcebuyfidugu ulkelerdeki rejimleri mesrulastmci pozisyonlar almaktadir. Bununen carpici ornegini ABD ve diger Banh ulkelerin dunyarun cesitli ulkelerin-

233

8/4/2019 10-Din ve Terr

13/23

deki baskici yonetimlere verdikleri desteklerde gonnek mumkundur, brneginABD ve AB ulkelerinin r,:ogu, MISU",Suudi Arabistan, Kuveyt ve Katar'daAmerikan yanhsi otoriter rejimleri uzun yillardir desteklemektedir, Toplum-sal taban soz konusu oldugunda, Ortadogu siyasal kulturunun demokratikdegerleri sindinneye hazir ohnasma ragmen soz konusu dikta rejimlereverilen destek hala devam etmektedir. (Halabi, 2009: 135) Bunun yanmda,serbest pazar ekonomisinin bankacihk sistemi de dolayh olarak iddet veteror orgutlerinin guclenmesine firsat vennektedir. Uluslararasi bankacihginhizla ilerledigi son donemlerde mudi sahiplerinin isimlerini ve parakaynaklanm aciklamayan banka ve [mans kurumlan, teroru finanse etmekicin kullamlan kaynaklan korumaktadir, Kapitalizm ve serbest piyasaekonomisi artlanmn dogurdugu eitsizlikler ve baskici yonetimlere verilenmesrulastmci destekler, yeni dunya duzeninin kuruculanna kars; ciddi birdirenc uretmekte ve bu guclu direnc zaman zaman iddete burunerek kendiniifade etmeye r,:ahmaktadir.

21. yuzyil, her ne kadar demokratik degerlerin yaygmhk kazandigi veeitlik temelinde siyasal katilun imkanlanmn artngma tamkhk etse de,ekonomik alanlarda oldugu gibi siyasi temsil ve katilnndaki sikinti vegerilimler de henuz buyuk capta ortadan kaldmlmis degildir, Siyasaltemsildeki esitsizlik, sosyolojik sonuclan olan bir problemdir ve soz konusualandaki temsil imkan ve firsatlanmn kisatlanmasi, ~iddet ve teror eylemle-rinde zaman zaman mesrulas tmci bir neden olarak kullamlmaktadir. Siyasaltemsil imkammn yeterli olmayisi, gelir dagihmdaki adaletsizlik, sosyo-eko-nomik ilerlemeden yeterince pay alamama gibi sorunlarla birles tiginde ortayacikan mahrumiyet ve dllannns Ilk duygusu iddet ve terortin bir arac vestrateji olarak kullamhnasma neden olmaktadir,

niNVETEROR11 Eyl1il2001'de, ABD'de gerceklestirilen teror saldmlanm muteakiben, dinve iddet arasindaki ilis ki yogun bicimde tarns ilmaya baslannns nr. Sozkonusu menfur saldm sonrasinda yapilan ilk aciklamalarda, olaylann siyasive sosyal baglarmm hie dikkate almadan hemen Islam ile iddet arasmdanedensel bir bag kurulmus tur. Soguk savas sonrasi hegemonik siyasal projeyeuygun dusen bu soylem, medyanm da etkisiyle, kisa surede yaygmhkkazanrms tir. Dinlerin bans mesaji verdigini, din ve ~iddet arasinda zorunlunedensel bir bag kurulamayacagun, Islam'tn bu noktada yanhs anlasrldigunifade eden aciklamalar ise pek yanki yapmanustir. Dini inane ve siddeteylemleri arasinda ne tur bir iliski kuruldugu, dini soylem ve repertuanniddet eylemlerini mesrulas tmnak icin nasil kullamldigi ve ne tur sosyolojikgelis melerin dini aracsallas tirdigi uzerinde ise yeterince durulmanns nr.

Sosyolojik bir yaklasunla bakildigmda, dini egililnlelID yukselis trendigosterdigi ve dini hareketlerin toplumsal ivme kazandigi gercegini gonnez-den gehnek mtnnkun degildir, Modernizmin yaygmlas masi ile diningerileyecegi ve toplumsal hayattaki etkisini kaybedecegini ongorengeleneksel teorilerin aksine din, hem modern hem de geleneksel toplumlardaantici bir yukselise gecmistir. Baska bir dille ifade etmek gerekirse dinkamusal alana yeniden dOlllnu ve bazi toplumlarda cok guclu bir kimlikkaynagina donus mutur. Geride birakngumz yuzyihn son ceyregi ile icindeyas adigumz yuzyihn bas langicmda yukselen sadece din olmanns, yukandada isaret edildigi gibi iddet ve teror olaylannda da dikkate deger bir artisoldugu gozlenmistir, Kuresellesme ve demokratiklesme surecleri, yeni

234

8/4/2019 10-Din ve Terr

14/23

somurgecilik ve hegemonik yonetimlerin baskisi, Kuzey-guney arasmdakieitsizliklerin derinles mesi, igal ve adaletsizliklerin sunnesi gibi sosyal vesiyasi faktorler yeni aidiyet ve ittifak arayislanm gundeme getinnis tir.Adaletsizlik, esitsizlik, haksizhk, ezilmislik, isgal ve hak ihlallerine kars;mucadele surecinde, dini referanslar onemli bir mesrulas tmna vemobilizasyon araci olarak manipule edilmis tir. Diinyadaki yoksul ulkelerin,en zengin ulkelere oranla elli misli daha yoksul oldugu ve gelir dagilmnndakieitsizligin gittikce buyudugu goz ontme ahmrsa soz konusu tablonun nekadar manipulasyona acik oldugu daha iyi anlas ilacaktir.

Siddet ve terorun kokenlerine bakildiginda bu eylemlerin ozu itibariylebuyuk oranda siyasi ve toplumsal nedenlerden kaynaklandigun, bazipsikolojik faktorlerin de bu eylemlerde yer almayi kolaylasnrdigibelirtmistik, Bu baglamda din ve siddet iliskisi dini dil ve soylemlerinmesrulastmna araci olarak kullamlmasi eklinde kurulabilir. Din, bugungelinen noktada bireyler ve gruplar nzerinde cok guclu psikolojik etki gucunesahiptir, Dini ohnayan amaclar icin bile zaman zaman kullamhnakta, siyasiprojelerin bir parcasi haline donns turulmekte, radikalizm ve fundamentalizmgibi kavramlar ile din ve teror arasmda dogrusal baglantilar kurulmaktadir.Fundamentalizm (koktencilik/koktendincilik) kokeni itibariyle ABD'deortaya r,:Iknn bir kavram olmasina ragmen islam da dahil diger dinigelenekler icin de bir yorum tarzma iaret eden bir kavram olarakkullamlmaya bas lanrms nr. Airhk ve radikalligi r,:agntiran ve iddetemesrulastiran bir bakis acisim yansitan bu terim Musltunanlar icin dahasikhkla kullamlmaktadir.Fundamentalizm koken itibariyle 19" yuzyil sonu ve 20" yuzyil basi

Amerikan Protestanhgina iliskin bir kavramdir. Presbiteryen, Baptist veEvanjelist gruplann puriten yorumunu ifade eden ve incil'in muhtevasimnlafzen hakikat ve dogruluguna inanci vurgulayan yaklas undir. ineil' dekikutsal buyruklar ve ilkeler inancm temellerini olus turur. Gecmis i oven vekutsal metinlerin yeni yorumlanna kapah olan bu yaklasim oze donu r,:agnslyapar, Hiristiyan mezhepleri icin kullamlan fundamentalizm terimi Batiharas tmnacilar tarafindan baglannndan soyutlanarak islam, Yahudilik,Budizm ve Hinduizm gibi dinler icin de olumsuz r,:agnlm yapacak sekildekullamlmaya bas lannns tir. Guntnnuzde fundamentalizm, tutuculukla,yeniliklere kapah ohnakla, taassupla, zaman dll ya s amakla, kulturel vegeleneksel bagnazhkla, ho s gorusuzlukle, demokrasi ve insan haklankat"thgi ile ozdes letirilmektedir,Onitenin bu bolurnunu daha iyi kavrayabilmek 1~ln Mi.imtaz'er Turkone'nineditorli.igi.inde yayirnlanan Islam ve $iddet adh kitabi okuyunuz,

~iddetiMesrulastrrmaAraCIO la rak D inDini ogretileli mesrulas tmna dayanagi olarak kullanan iddet ve terorgruplanmn, sadece belirli bir dinin egemen oldugu cografyada faaliyetgostennedigi, ulus am ve kuresel bir ozellik taldlgl gorulmektedir, Siddetve yikicihgin ashnda dini inanclarla mesrulas tmlmasimn arka plant aras U-nlmaya deger bir konudur, Hangi psikolojik ve toplumsal sureclerin iddetiurettigi ve hangi mekanizma ile dinin iddet ve saldirganhk duygulannadayanak yapildigimn cozumlenmesi kus kusuz buyuk onem taunaktadir.

Siddet, teror ve din iliskisi uzerine yapilan tartismalarda, soz konusueylemlere kans anlann dini aidiyet ve kimliklerinden dolayi islam on plana

235

8/4/2019 10-Din ve Terr

15/23

r,:Ikan1maktadu ki, bu durum, dinin iddet ve teror baglannnda aracsal-lastmlmasi noktasmda yiiz yiize oldugumuz sorunun sadece bir yonune iaretetmektedir, Yukanda da isaret edildigi gibi dinin aracsallastmlmasi ulus as inbir sosyo-politik gercekliktir. Bu nedenle konunun sadece islam veya islamulkeleri kaynakh uluslararasi baglantilar ile sunrh tutulmasi resmin tamarmmgormeyi engellemektedir, Bu konuyla ilgili carpici ornekler arasmda 1995yihnda Oklahoma City' de federal devlet dairesi binalanmn bombalanmasigosterilebilir, Amerikahlann r,:ogu, 168 ki s inin hayatina mal olan bu saldmyiOrtadogulu teroristlerin yapngmdan uphelenmis ti. Saldmyi takip edengunlerde, gazete ve televizyonlarda cikan haberlerde Ortadogulu gorunumlu,koyu tenli ve sakalh birilerinin olaym failleri oldugu belirtilmis ti. Ancakdaha soma Timothy McVeigh adinda Amerikah birinin saldmyi gercekles-tirdigi anlasilnnsti, Soz konusu olayda medyarnn kullandigi dil, Amerikantoplumunda asmhk yanhsi hareketlerin cikmasina neden olabileceksosyolojik baglami yansitamanns tir.

Siddetin sosyolojik kokenlerini aras tmna yerine dini aidiyet ve Islam'mbu tur olaylann gerisindeki bas hca neden oldugunu una eden bir baska orne-gi, yaklas ik bes milyon Muslumamn yas adigi Fransa'dan vennek mumkun-duro Paris yakinlanndaki Clichy-sous-Bois ve diger bazi kentlerin ceper yer-lesim birimlerindeki 2005 yih sokak catismalan, bashca aktorlerin gor,:menkokenli Fransiz vatandaslan olmasmdan dolayi, Fransiz medyasi tarafmdanMuslumanlann baskaldmsi olarak yansitilnnsn. Ancak sosyolojik analizler,soz konusu olaylann medyada yansitildigi gibi din faktortinden degil, cokdaha karmas iktoplumsal, kulturel ve ekonomik nedenlerden kaynaklandigmaiaret ediyordu. (Kepel, 2008: 173)

Frans a' da yaanan olaylar, ashnda bu ulkede israrla surdurulen kulturelentegrasyon politikasimn istenilen sonuca ulas amamasmdan ve siyasi elitin,yeni toplumsal gercekligi yeterince iyi okuyamamasmdan kaynaklanrms ti,Fransa' run entegrasyon politikasi, ulkedeki Afrika ve Ortadogu kokenliFransiz vatandaslanmn sosyal konumlanm iyilestinnelerine firsat tamnn-yordu. Dolayisiyla Clichy-sous-Bois ve diger kentlerdeki olaylann, Muslu-manlann bas kaldmsi olarak gorulmesi derin sosyo-politik unsurlan goz ardietmek anlamina gelmektedir, Soz konusu catismalara sosyolojik bir perspek-tifle bakildiginda asil nedenin, Fransiz toplumsal ve siyasal yapisimn gor,:-menlerin sosyal ve ekonomik hareketliligine imkan vennemesi oldugu goru-lebilir, Mushnnan gruplar soz konusu oldugunda, medyamn standart yaklasi-rmm hem 11 Eyl1il oncesi hem de sonrasi yapilan aras tmnalarda gonnekmumkundur, Ornegin Ingiltere'de yapilan medya taramalannda, Musluman-lann toplumun guvenligi ve degerleri icin bir tehdit olus turdugu, islam' inn-tegrasyona engel oldugu, Mushnnanlar ile lngiliz toplumu arasinda kulturelacidan derin farkhklar bulundugu ve bunun da gerilime yol ar,:ugl, gazete ha-berlerinde sikca vurgulamms nr. (Pool, 2006: 102) Boylelikle medya, Mus-luman toplulugu ingiliz toplumundan ayns tmna, farkhlas tmna ve sosyal an-lamda "biz" ve "onlar" kategorisi cercevesinde olumsuzlanns tir. (Richardson,2004:232)Dini Gelenekler ve ~iddetAshnda nerdeyse butun dini geleneklerde, teror ve iddet olaylannda dininbir unsur olarak kullamldigim gosteren, yani dinin r,:ogu yerde aracsal-lastmldigina iliskin ornekler vardir. (Juergens meyer, 2007 :7) Bunlann birkisnumn zikredilmesi, siddet ve din iliskisinin islam ve Musltnnan toplu-luklarla suurlanmasimn yanhs hgim gostermesi acismda anlamhdir, Kabul

236

8/4/2019 10-Din ve Terr

16/23

etmek gerekir ki, son yillarda medyada ve politik soylemlerde tartismalannodaginda olanlar daha cok Musluman kimligi ile iddet eylemlerine katilanlaroldugu icin Islam-siddet iliskisi daha sik ve kolay kurulmaktadir.

11 EyHil2001 ve sonrasindaki etkili iddet ve teror olaylanmn arkasmda,islam dunyasimn tasvip etmemesi ve kinamasina kaq in, Mushnnan olaraktanunlananlann olmasi diger din mensuplanmn da benzer mekanizmalankullanarak dini nicin ve nasil aracsallas tirdiklanm goz ardi etmeyi gerek-tinnez, Nitekim yukanda da iaret edildigi uzere, dunyarun bircok yerinde"kutsal' aracsallastmliyor ve siddeti mesrulastmnak icin kullamhyor. Orne-gin Japonya'da Aum Shimikyo (Yuce Hakikat) kult inancma mensup olan-lann Tokyo metrosuna yapnklan zehirli gaz saldmsinda bircok insan hayanmkaybetmis ve 3"796 kisi yaralannusti, Ote yandan, Kuzey irlanda'daki siyasicekis meler Katolik-Protestan catismasina donuserek devam ennis ve din,siyasi mucadele araci olarak kullarnlagelmis tir. 1993 yihnda Hindu fanatiklerBombay'da Ayodha Camii'ni yakarak 400 kisinin olumune neden olmustu.

Fanatizrn ve asmhgm bir dinle sunrh olmadigim gosteren bir baska omekise lsrail'de bir Haham'rn, Araplara karst intihar saldmlan duzenlenmesir,:agnsl olmus tu. Haham Mehir Kahane tarafmdan kurulan ve Araplann Israiltopraklanndan surulmesini savunan Kach hareketi uyesi ABD dogumlu Ba-ruch Goldstein, Ramazan aymda camide ibadet eden cemaate yayhm atesiacarak 29 ki inin olnmtme ve 150 kis inin de yaralanmasma neden olmus tur.Musevi inancimn aracsallas tmlmasimn en carpici orneklerinden birini YigalAmir admdaki gencin, donemin basbakam izak Rabin'i "Tanndan aldigim"iddia ettigi bir emirle 1995 yihnda oldunnesi olus tunnaktadir, (Hofmann,2006: 100)

Ote yandan Hindistan'da Sill (Sikh) dini mensuplanmn bazilanmn, ba-gUlllUZSikh Devleti (Khalistans kunnak amaciyla dini bir savas bas lattiklanbilinmektedir, Bagunsizhk yanhsi Sihlerin, 1984 yihnda kendilerince kutsalsayilan Amritsar'daki Altin Mabed'i igal etmeleri uzerine Hint ordusu ilecikan silahh r,:aUmada yinni bine yakm Sikh hayanm kaybetmis tir. 1986yihnda ise ulkenin Basbakam Indra Gandhi, Sill korumalannca oldurulmus-tur,

8/4/2019 10-Din ve Terr

17/23

davrams oldugu gorulmektedir. (Aydin ve Acikmese, 2008:212) Hedefsecme konusunda din, milliyet ve etnisite sunrlan tammayan iddet ve teror,siyasi amach ohnakla beraber ashnda aym zamanda sosyal bir soruna iaretetmektedir, Ancak Taliban, Hizbullah ve El-Kaide gibi orgutlerin eylemlerinihakhlas tmnak icin kullandiklan dilin din dili olmasi, cihad ve ahadet gibilslami kavramlara auflarda bulunmalan islam ile teror arasmda daha kolayiliki kurulmasina neden olmaktadir,

islam dini diger din mensuplan ile ilis kileri ve birlikte yaarm diizen-lemis, toplumsal diizenin temini ve devann icin ilkeler koymus, devletlerarasiiliskilere iliskin bir cerceve gelistinnis, catisma durumlannda ortaya cika-bilecek sorunlara iliskin olarak ise savas hukuku cercevesinde hukuki ilkelervaz ennis tir. Biitiin bu alanlarda temel ilkenin bans, istikrar, eitlik, adalet,hukukun iistiinliigu, toplumsal denge, hosgoru, inane ozgurlugu, giivenlik veorta yol etrafinda ~ekillendigi gorulmektedir. lslam'm iki onemli kaynagiKur'an ve Siinnet asmhgi, iddet ve teroru hos gonnemis ve kacimlmasigereken fiiller olarak bildinnis tir.

islam, Hz" Muhammed doneminden itibaren toplumlar arasi iliskileri hu-kuki ilkelere gore diizenleme yoluna gitmis tir. "Milletlerarasi iliskilerin bansicinde siirdiiriilebihnesi ve bunun saglatn temellere otunnasi icin karsihkhgiiven ve haklara saygi" vurgulannns, "milletlerarasi iliskilerde Miisliiman-lara, verdikleri sozleri tutarak karsihkh giiveni sarsacak davramslardan sakin-malan (el-Maide 5/1; en-Nahl 16/91,92,93), insanlar arasinda hicbir aymmyapmadan adaletle davranmalanm, kin ve diimanhklar yiiziinden zuhnn vehaksizhga yonelmemelerini emreder (e-Nisa 4/58; el-Maide 5/2,8)"" (Ozel,2007:46)

Islam ve ~iddet arasinda iliski kurulmasina neden onemli kavram vefiillerden biri "cihad'ldir. Bu kavram Islam tarihi boyunca sosyal ve siyasiartlann da etkisi ile r,:etli bicimlerde anlamlandmlnns nr. i slam' inilkdonemlerinde dinin yayilmasi icin yapilan savas ve miicadele ile inkarcilarakart i koymak cihad olarak gorulurken, Miisliiman topluluklann dusmandansavunulmasi gorevi de bu kapsamda degerlendirilmis tir. Islam ulkelerininigal alnnda oldugu donemlerde ise cihad, somurge guclerine kars 1bagim-sizhk mucadelesi olarak gorulmus ve te~vik edilmis tir. islam bilginleriningenel kabulii cihadin bireyler, gruplar ve cemaatler tarafmdan degil siyasiirade ve iktidar tarafindan yurntulmesidir. Ancak sayilan oldukca az da olsabazi Muslumanlann cihadi bireysel bir gorev olarak yorumladiklan veeylemlerini bu kavramla hakhlas tmnaya r,:alliklan da bilinmektedir, Ancakbu yaklas umn Muslumanlann kahn" cogunlugu tarafindan kabul edilmedigi,Islam dininin iddet ve teror olaylanm mesrulastmnak amaciyla aracsallas-tmlmasun onaylamadiklan gorulmektedir,

Cihad kavrarmna yiiklenen bir baska anlam ise dini ve ahlaki miikem-mellige ulas mak ile ilgilidir, Bu anlayis a gore insan manevi acidan derinles-mek icin kotuluklere kar, 1koymah, nefsinin esiri ohnamah ve ahlaki olgun-luga ulas mak icin cabalamalidir. Buna kars in Muslumanlar arasinda yukandada iaret edildigi gibi icinde bulunduklan siyasi, ekonomik ve toplumsalsartlann da etkisiyle dini naslan siddeti mesrulastmci bicimde yorumla-yanlann varhgi da inkar edilemez, "Islam diinyasmda erken devirlerden itiba-ren siyasi sebepler yamnda, eski dini geleneklerden kaynaklanan ll tesirler,insanlann sahip olduklan farkh karakter ve ruhi yeteneklerden kaynaklananpsikolojik ve sosyal bazi sebeplerle amhk anlayis ve hareketleri ortayacikrmstir. Dini naslann asm ve yanhs yorumlanyla dinden cikan asmlar

238

8/4/2019 10-Din ve Terr

18/23

(Galiyye) yanmda din dairesinde kahnakla birlikte itidal cizgisini asan, ortakdini anlayisin otesine gecen gruplar da her zaman var olagelmis tir." (Ozel,2006: 96)islam dininin ~iddet ve teror eylemlerini bakis Ina i~in fikhi aciklarna ve yak-las rrnlar i~inAhmet Ozel'in Islam ve Teror kitabrru okuyunuz.

Ozet$iddet ve teriirle ilgili yaklastmlan aciklayabilmek.Teror kavrarmmn tamrm ve aciklamasi ile ilgili genel olarak dort anasoylemin varhgindan bahsedebiliriz:1- Akademik/bilimsel yaklas un: Bilim insanlan iddet ve teror olgusuna biryurttas, ideolog ve guvenlik uzmam ohnaktan ziyade bir aras tmnaci olarakyaklas lilaegilimindedir. Entelektuel bir ortamdaki aras tmna ve tarns maforumu dogal olarak siddetle dogrudan karsi karsiya gelen gtivenlik kuvvet-lerinden veya konuya taraf olan aktorlerinkinden farkh bir yaklasun uret-mektedir, Akademik ozgurlukler, siyasi ve ideolojik tercihler, terorizmin te-mel nitelikleri konusunda zaman zaman oltuen ama bir 0kadar da farkh-lasan yaklasunlann ortaya cikmasma neden olmaktadir. 2- Devletci/resmiyaklas un: Devlet yetkilileri, teror konusuna guvenlik aguhkll olarak bak-maktadir. Devletlerin teror tammlan, "siyasal amaclara ulasmak amaciylainsanlann can ve mal guvenliklerine saldmlmasi", "siyasal amach siddetbasVUlllSU" ve "kamuoyunun tumunu veya bir kisrmru korkuya sevk eden ey-lemler" gibi unsurlan vurgulamaktadir. 3- Medyatik yaklasun; Medyanmteror eyleminin ne olduguna iliskin yaklasumnda one cikan unsurlann sui-kast, bombalama, sabotaj, iskence ve rehin alma eylemleri gibi nedenden coksonuclara odaklanan unsurlar oldugu gorulmektedir. Ancak terorle ilgilihaberlerde, kimi kitle iletis im araclanmn terorist olarak gosterdiklerigruplann, digerlerince ozgurluk mucadelecisi olarak yansitildigi ve boylecekamuoyunda celiskili gorus lerin olusmasina neden olduklan gorulmektedir.4- Siddet yanhsi muhaliflerin yaklasnm: Siyasal amaclanna ulasmak icinr,:eitliiddet turlerine basvuranlar, eylemlerini mesru gormekte ve geneldekendilerini "ozgurluk savas cilan" olarak tannnlamaktadir. Bu yaklas imid-deti mesrulas tmna amaci tasimakta, iddet ve teroru sue kategorisindencikannayi hedeflemektedir,Siddet ve teriiriin. toplumsal kiikenlerini aciklayabilmek.Siddet ve terore basvunnak siyasal ve stratejik nedenlere bagh bir secenektir.Siddet ve teror bazi psikolojik ve sosyal faktorlerin istenmeyen sonuclanndancok kolektif rasyonalitenin ve mantikh stratejik secimin bir yansunasi vedlavurumudur, Genis anlamda terorun toplumsal kokenlerini bireysel vepsikolojik faktorler, sosyallesme baglami yani bireyin icinde yaadigi sosyo-politik cevre ile kureselles me, yeni somurgecilik ve hegemonya cercevesindeaciklamak gerekir. Teror tek bir nedene indirgenemez, farkh nedenlerin biraraya gelmesi ve mesrulas tmci bir ideolojinin beslemesi ile ortaya cikar,Fundamentalism kavramtnt aciklayabilmek.Fundamentalizm koken itibariyle 19. yuzyil sonu ve 20. yuzyil basiAmerikan Protestanhgina iliskin bir kavramdir, Presbiteryen, Baptist ve

239

8/4/2019 10-Din ve Terr

19/23

Evanjelist gruplann puriten yorumunu ifade eden ve Incilin muhtevasimnlafzen hakikat ve dogruluguna inanci vurgulayan yaklasundir. incil'dekikutsal buyruklar ve ilkeler inancm temellerini olus turur. Gecmis i oven vekutsal metinlerin yeni yorumlanna kapah olan bu yaklasim oze donu r,:a~"lSlyapar. Hiristiyan mezhepleri icin kullamlan fundamentalizm terimi Banharastmnacilar tarafmdan baglannndan soyutlanarak islam, Yahudilik,Budizm ve Hinduizm gibi dinler icin de olumsuz r,:agn11nyapacak sekildekullamlmaya bas lannns t11',Din ve teriir iliskisini ifade edebilmek.Siddet ve terorun kokenlerine bakildiginda bu eylemlerin ozu itibariylebuyuk oranda siyasi ve toplumsal nedenlerden kaynaklandigun, bazipsikolojik faktorlerin de bu eylemlerde yer almayi kolaylastirdigibelirtmistik, Bu baglamda din ve siddet iliskisi dini dil ve soylemlerinmesrulastmna araci olarak kullamlmasi seklinde kurulabilir. Din, bugungelinen noktada bireyler ve gruplar uzerinde cok giir,:lupsikolojik etki gucunesahiptir, Dini ohnayan amaclar icin bile zaman zaman kullarnhnakta, siyasiprojelerin bir parcasi haline donns turulmekte, radikalizm ve fundamentalizmgibi kavramlar ile din ve teror arasmda dogrusal baglantilar kurulmaktadir.islam dininin. siddet ve teriire yaklastmuu aciklayabileceksiniz;islam dini diger din mensuplan ile iliskileri ve birlikte yaarm duzenlemis,toplumsal duzenin temini ve devann icin ilkeler koymus, devletlerarasiiliskilere iliskin bir cerceve gelis t innis , r,:aUna durumlannda ortayar,:lkabilecek sorunlara iliskin olarak ise savas hukuku cercevesinde hukukiilkeler vaz etmis tir. Butun bu alanlarda temel ilkenin bans, istikrar, eitlik,adalet, hukukun ustunlugu, toplumsal denge, ho s gorn, inane ozgurlugu,giivenlik ve orta yol etrafinda sekillendigi gorulmektedir, Islam'm iki onemlikaynagi Kur'an ve Sunnet asmhgi, iddet ve teroru hos gonnemis vekacimlmasi gereken fiiller olarak bildinnis tir.

Kendimizi Smayabm1. Teror kavrami Bah siyaset diline ilk ne zaman girmistir?

a, ingiliz Sanayi Devrimib. 11 Eyliil2001 olaylanc. Fransiz Devrimid. Soguk Savas

e. BUIDci Dtinya Savasi2. Aagldaki yaklasunlardan hangisi iddet ve teror olaylanm daha cok

bicimsel ve nonnatif bir duzlemde (amac-arac-sonuc baglarmnda) deger-lendinne egilimindedir?a, Siyasalb. Hukuki

240

8/4/2019 10-Din ve Terr

20/23

c. Ideolojikd. Bolgesele. Dini

3. Asagtdakilerden hangisi teror, terorizm ve terorist kavramlannm muglakolarak tammlanmasi ve genel kabul goren tammlannm yapilarnamasmmnedenlerinden biri degildir?a. Ideolojib. Cikarc. Siyasetd. Hukuke. Din

4. Siddet ve teror olaylannda dini inane ve sembollerin bashca rolii a~agl-dakilerden hangisidir?a. Eylemcileri cesaretlendirmeb. Aracsalhk ve eylemleri mesrulastirmac. Eylemler icin hedef belirlemed. Eylem stratejileri belirlemee. Eylemin etkisini artrrmak

5. Yigal Amirin "Tanndan aldignn" iddia ettigi bir emirle 1995 yihndaoldurdugu devlet adarm asagtdakilerden hangisidir?a. Enver Sedatb. Izak Rabinc. Yaser Arafatd. Theodor Herzle. Indra Gandi

Kendimizi Smayabm Yamt Anahtari1. c Yamtunz dogru degilse, "Teror (Kavramlar ve Yaklasunlar)"

konusunu yeniden okuyunuz.2. b Yamtunz dogru degilse, "Giris' kisrmm yeniden okuyunuz.

241

8/4/2019 10-Din ve Terr

21/23

3. d Yamtunz dogru degilse, "Sosyolojik Yaklasmnn Imkanlan"konusunu yeniden okuyunuz.

4. b Yamtimz dogru degilse, "Siddeti Mesrulastirma Araci Olarak Din"konusunu yeniden okuyunuz.

5. b Yamtunz dogru degilse, "Din]' Gelenekler ve Siddet" konusunuyeniden okuyunuz.

Sira Sizde YamtAnahtariSira Sizde 1Ortodoks terorizm teorisi teroru anlama ve analiz etmek amaciyla en yaygmolarak basvurulan kuramdir. Terorizmin manngim anlamaya yogunlas an vesiyasi organizasyon olan devlet ve otoriteyi hedefleyen iddet eylemlerineodaklanan ortodoks terorizm teorisi, terorun ilevsel, sembolik ve taktikselyonlerini on plana cikanr. Terorun nasil ilendigi ve uygulandigi sorulanmcevaplar ancak nicin sorusunu cevaplamaz, bu eyleme bas vuruldugunuaciklamaz, Radikal terorizm teorisi ise teroru bu eylemlere bas vuranlann akisacisi ile aciklar, yani mesrulas tmna amaci tas iyan kuramdir, Ilunh terorizmteorisi ise sunrh terorun kokenlerine odaklamr ve terorun siyasi, sosyal,ekonomik ve yapisal nedenlerini anlama ve aciklamayi hedefler.

Sira Sizde 2Feliks Gross, Political Violence and Terror in 19th and 20th Century Russiaand Eastern Europe isimli eserinde su teror cesitlerinden bahseder: KitleselTeror: Siyasi iktidar ve devlet eliyle yapilan rejimin muhaliflerini kitleselolarak baski altma almayi amaclar, Hanedan Suikastlan: Muhalifler, aynhk-cilar veya dis guclerin etkisiyle hareket eden i~birlikcilerin siyasi yonetimidevirmek veya zor duruma dusurmek icin hanedan mensuplanna ve ust duzeybir yoneticilere suikast duzenlenmesi, Rastlantisal Teror: Topuma acikme-kanlarda patlayici kullamlarak veya baska araclarla rastlantisal yaralanma veolumlere yol acilmasi. Odakh Rastlantisal Teror: Patlayici veya diger oldu-rucu araclar kullamlarak belli bir gruba yonelik siddet hareketi. Taktik Teror:Merkezi hukumet ve rejimi sarsmak, mesruiyetini ortadan kaldrrmak verejimi yipratrnak amaciyla devrimci bir stratejinin parcasi olarak yurutulenteror. Bunlarm dismda etnik teror, devlet teroru, dini gudulu teror, ulus asmteror cesitlerinden de bahsedilebilir,

Sira Sizde 3"Cocuk asker" kavrami, sosyo-politik cevrenin yonlendirici etkisi ve cevre-iddet etkiles imine iaret etmektedir. Ozellikle ir,:catisma, sivil sava ve etnikstirtii~melerin yogun oldugu bolgelerde, kurye, intihar bombacrsi, patlayici vesilah ta~iyici, maym detektoru ve tetikci olarak ~iddet ve teror eylemlerindekullamlan cocuklan ifade eder. Irlandah yonetmen Teny George'un yonettigi2004 yihnda gosterilen Hotel Rwanda (Ruanda Oteli) fihni, Hutu ve Tursikabileleri arasmda 1994 yihnda cikan ve tir,: ay suren etnik r,:aUmalardayaklas ik bir milyondan fazla Tursi kabilesi mensubunun hayanm kaybettigiolaylan dramatik bir goruntu dili ile anlatirken, cocuklann bu r,:aulllalardanasil kullamldigim da btitiin ciplakhgi ile ortaya koyar. Edward Zwick'in

242

8/4/2019 10-Din ve Terr

22/23

yonetmenligini yapngi 2006'da gosterime giren Kanh Ehnas (BloodDiamond) fihni ise Sierra Leone'da 1999 yihndaki sivil savas baglarmndahukumet gucleri ile isyanci muhaliflerin silahlanma ve savasin finanse edil-mesi amaciyla elmas kacakcihgim konu ahnakta ve bu surecte cocuklannnasil kullamldigim carpici bicimde gostennektedir. Her iki filmde de siyasive ekonomik cikarlar ugruna catisma ve surtusrnenin aktif bir parcasi halinegetirilen cocuklann dusmanhk ve iddet duygulanm nasil icsellestirdikleri vegunluk hayatlanna yansittiklan, yasadiklan travmamn farkma vannadanicinde bulunduklan karmas ayi "normal" olarak algiladiklan gercekci bir dilile anlanlmaktadir.

Yararlamlan KaynaklarAydm, M. ve Akgul Acikmese S. (2008). "islam Orneginde KuresellesenDunyada Kimlige Dayah Guvenlik Tehditleri", Uluslararasr il~kiler, Cilt5, SaYI8.

Bal, t. (2006). "Teror Nedir, Neden Terorist Olunur?", ( Del. Ihsan Bal,)Teriirizm, Ankara: Usak Yaymlan, s. 7-23.Boyns, D. ve Ballard 1. D. (2004). "Developing a Sociological Theory for theEmpirical Understanding of Terrorism", The American Sociologist, 2004, s.5-25.Crenshaw, M. (1990). 'The Logic of Terrorism: Terrorist behavior as aproduct of strategic choice", (Ed. Walter Reich), Origins of Terrorism,Cambridge: Cambridge University Press,. 7-24.Crenshaw, M. (2000). "The Psychology of Terrorism: An Agenda for the21st Century", Political Psychology, Cilt 21, No 2, s. 405-420.Franks, J. (2006). Rethingking the Roots of Terrorism, London: PalgraveHalabi, Y. (2009). US Foreign Policy ill the Middle East, From Crisis toChange, Surrey: Ashgate.Hoffinan, B. (2006). Inside Terrorism, New York: Columbia UniversityPress.Juergensmeyer, M. (2007). "Religious War, Terrorism, and Peace", (Ed..Genie ter Haar ve Yoshio Tsuruoka), Religion and Society: An Agendafor the 21st Century, Leiden: Brill, s. 7-18.

Kohut, H. (1983). The Analysis of the Self, New York: InternationalUniversity Press.Orgun, F. (2001). Kiiresel Teriir, istanbul.Ozel, A. (2007). islam ve Teriir, Kure yaymlan: istanbul.Pape, R. A, (2003). "The Strategic Logic of Sucide Terrosim", AmericanPolitical Science Review, Cilt 97, No 3, s. 1-19.

243

8/4/2019 10-Din ve Terr

23/23

Post, 1. M. (1990). 'Terrorist psycho-logic: Terrorist behavior as a product ofpsychological forces", (Ed. Walter Reich), Origins of Terrorism,Cambridge: Cambridge University Press, s. 25-40.Richardson, 1. F. (2004). (Mis)Representing Islam, Amsterdam: JohnBenjamin Publishing Company.Robinson, K. ve dgr, (2006). "Ideologies of Violence", Social Forces, Cilt84, No 4, 2006, s. 2009-2026.Tilly, C. (2004). "Terror, Terrorism, Terrorists", Sociological Theory, Cilt22, No 1, s.5-13.

244