10-модуль...Келгиле, окуйбуз! 3 ! & ö % , # < * / & < , ( ( % 8 1 КИРИШYY Ата-энелерди балдары менен бирге китеп окууга

Башталгыч класстардын окуучуларынын окуу к нд мд р н калыптандырууга ата-энелерди жана коомчулукту тартууМектеп к лд р ч н колдонмо

10-модуль

МАЗМУНУ

Киришүү 3

1.Окутуупроцессинеата-энелердижанакоомчулуктутартуунунмаанилүүлүгү 4

2.Билимберүүпроцессининкатышуучуларыныната-энелердижанакоомчулуктукатышууганатыйжалуутартуудагыролужанамилдеттери 6

3.Ата-энелердижанакоомчулуктутартуубоюнчанатыйжалуустратегиялар 8

4.Окуучулардынокуукөндүмдөрүнөркүндөтүүбоюнчамектептер,ата-энелержанакоомчулукүчүнуюштурулуучуиш-чаралар 16

5.Башталгычкласстардынокуучуларыүчүноюн-көнүгүүлөрү 25

Тиркемелер 32

Колдонулганадабияттар 38

3Келгиле, окуйбуз! Башталгыч класстардын окуучуларынын окуу көндүмдөрүн калыптандырууга ата-энелерди жана коомчулукту тартуу

КИРИШYY

Ата-энелердибалдарымененбиргекитепокуугатартуу–кенжекурактантартыпбалдар-дын окуу көндүмдөрүн калыптандырып-өркүндөтүүнүн эң натыйжалууыкмасыболупэсептелет.Ошондуктанзаманбапокуупрограммаларындамектептината-энелермененөнөктөштүкмамилесинуюштуруусукаралган.Алэмиокутуупроцессинеата-энелердитартуугааракеткылбаганмугалимдерокуучулардынокуукөндүмдөрүнкалыптандыруубоюнчаэңтаасирдүүкуралдардынбиринпайдалануумүмкүнчүлүгүнколдончыгарыпалышат.

Биркыйлаизилдөөлөркөрсөткөндөй,ата-энелердинүйдөбалдарымененкитептибиргеокуганы окуучулардын көндүмдөрүн калыптандырууда төмөндөгү натыйжаларга жети-шүүгөжолачат:

• оозекикебиөнүгүп,сөзбайлыгыөркүндөйтжанаокуганынтүшүнүүсүжогорулайт;• окууылдамдыгыжогорулайт;• балдардынокуугаболгонкызыгуусуартып,өзалдынчакитепокуугатүрткүберет;• ата-энелердикызыктуу,бирокошолэлеучурдажөнөкөйиш-чараларгатартуу–үйдөбалдарымененчогуукитепокуугашыктандырат.

Булколдонмоокуучулардынокуукөндүмдөрүнөркүндөтүүгөата-энелердижанакоом-чулуктутартуугакызыкканмектепдиректорлоруна,директорлордунорунбасарларына,китепканачыларынажанамугалимдергеарналып,булишкеөнөктөштөрдүтартуубоюн-чапайдалуумаалыматтардыкамтыйт.Ошондойэле,ата-энелердинжанакоомчулуктункатышуусу үчүн ыңгайлуу боло турган мектеп иш-чаралары баяндалып берилет. Ата-энелербалдарымененүйдөаткараалатурганкөнүгүүлөрдасунушталат.

4 Келгиле, окуйбуз! Башталгыч класстардын окуучуларынын окуу көндүмдөрүн калыптандырууга ата-энелерди жана коомчулукту тартуу

1. МЕКТЕПТЕ ОКУТУУ ПРОЦЕССИНЕ АТА-ЭНЕЛЕРДИ ЖАНА КООМЧУЛУКТУ ТАРТУУНУН МААНИЛYYЛYГY

Ата-энелерди жана коомчулукту окуучулардын окуу көндүмдөрүн өркүндөтүүгө тартуу–булокутуупроцессин,балдардынөнүгүүсүнколдоожанажакшыртууүстүндөата-энелердин, коомчулуктун жана мектептердин бирге иш алып баруусу болупсаналат.

Окуучулардынбилималуусужанаөнүгүүсү үчүнмектептердин, ата-энелердинжанакоомчулуктунбашкаөкүлдөрүнүнтыгызкызматташуусумилдеттүүтүрдөболушукерек.Баланыналгачкыбилималуужанасоциалдыкчөйрөсүболгонүй-бүлөнүнмаанисинэскеалууменен,мектептерүй-бүлөлөржанакоомчулукмененмамилетүзүп,үзгүлтүксүзэкитараптуубаарлашуугашарттүзүүлөрүзарыл.

Ата-энелердиийгиликтүүтартуу-балдардыокутуугаалардынүзгүлтүксүзжанажигер-дүүкатышуусуболупэсептелет.Ата-энелербалдарымененүйдөбиргекитепокуп,үйтапшырмаларынаткаруудажардамберип,мектептурмушунталкуулайалышат.Ошон-дойэле,ата-энелеркласстажемектептеөткөнтүрдүүиш-чараларгаөзыктыярымененкатышууларымүмкүн.Ушундайжолмененмектептерата-энелерменентуруктуубайла-ныштүзүп,окутуупроцессинекатышууларынкамсызкылат.

Бул колдонмодо «ата-эне» түшүнүгү баланы окутуп-тарбиялоо үчүн жооптуу бардыкадамдарды: ата-энелерин, чоң ата-чоң энелерин, эжелерин жана байкелерин ж. б.камтыйт.

Мектептинкоомчулукмененөнөктөштүгү түрдүүмаксаттардыкөздөйт.Булмаксаттарокуучулардын муктаждыктарына жана кызыкчылыктарына, коомчулуктун жана өнөк-төштөрдүнкызматташуумүмкүнчүлүктөрүнөбайланыштуу.Өнөктөшуюмдаргажерги-ликтүүкеңештер,айылөкмөттөрү,коммерциялыкишканалар,жергиликтүүбейөкмөт-түкуюмдар,айылдыкжанашаардыккитепканалар,медициналыкмекемелер,музейлерж.б.кирет.Булуюмдармектепиш-чараларынадемөөрчүлүккөрсөтүп,түрдүүдеңгээлдетажрыйбаалмашуунууюштурууга,биргелешипокуучулардынкебинжанаокуукөндүм-дөрүнөркүндөтүүүчүнокутуупрограммаларыништепчыгуугакатышып,сабаттуулуктунжанакитепокуунунмаанилүүлүгүтууралууүгүтиштеринжүргүзөалышат.

Ата-энелердинактивдүүкатышуусубалдаргаганаэмес,мектепкоомчулугуна,мугалим-дерге,жалпыата-энелергедаоңтаасиринтийгизет.

Балдар

• окутуунун натыйжасында мыкты академиялыккөрсөткүчтөргөжетишет;

• сабактаргаүзгүлтүксүзкатышуугааракеттенет;• үйтапшырмаларынардайымжанасапаттууат-карат;

• мектепкеболгоноңкөзкарашыбекемдейт;• өзмүмкүнчүлүктөрүнөишенимижогорулайт;• тырышчаактыгынкөрсөтөт,мектепкешыктанат.


Ата-энелер

• өз балдарын, алардын социалдык, эмоционал-дык жана интеллектуалдык муктаждыктарынжакшыраак түшүнүшөт, алардыканааттандырууүчүн болгон мүмкүнчүлүктөрүн ийгиликтүү кол-доноалышат;

• балдарынаөзүнүной-пикирлеринжанамуктаж-дыктарын ачык жана эркин айтып-бөлүшүүгөмүмкүнчүлүкберет;

• өзбалдарымененмээримдүүмамиледеболуугашарттүзүлөт;

• баланын өнүгүүсү жөнүндө кеңири маалыматалышат,натыйжадаколдонулупжаткан тарбия-лооыкмаларынакаратаишенимдериартат;

• балдардын окуудагы жетишкендиктери туура-луукөбүрөөкбилип,мугалимдинишинжанаокуупрограммасынжакшыраактүшүнүшөт.

• балдардынкөйгөйлөрүнөзубагындачечүүүчүнкамкөрүшөт;

• мектептин ишмердүүлүгү (окутуу, тарбиялоо)тууралуукабардарболуп,баланынбилиминөр-күндөтүүпроцессинежигердүүкатышабаштайт.

Мугалим

• окуучунунокуукөндүмдөрүнмурдагыгасалыш-тырмалуунатыйжалуукалыптандырат;

• натыйжалуубаарлашуунуннегизиндемугалим–ата-эне–окуучунунортосундажылуумамиленитүзөт;

• балатууралууөзубагындатолукмаалыматкаээболуп,окутуупроцессинетүзөтүүлөрдүкиргизиптурат;

• ата-энелерарасындамугалимдинаброюжогору-лайт;

• өзишмердүүлүгүжанаэмгегининнатыйжасыме-ненканааттануусужогорулайт;

• шыктануусуөнүгөт.

Мектеп үчүн

• окуучулардын жетишүүлөрү дээрлик жогору-лайт;

• мектепсунуштардыкабылалууга,кызматташуугадаяр;

• ата-энелер мектеп менен дайыма байланыш-та болуп, жетекчилер жана мугалимдер мененмаектешеалышат;

• ата-энелерой-пикирлери,сунуштарымененмек-тептинөнүгүүсүнөөзсалымдарынкошушат;

• мектептинаброюолуттуукөтөрүлөт.


2. БИЛИМ БЕРYY ПРОЦЕССИНИН КАТЫШУУЧУЛАРЫНЫН АТА-ЭНЕЛЕРДИ ЖАНА КООМЧУЛУКТУ КАТЫШУУГА НАТЫЙЖАЛУУ ТАРТУУДАГЫ РОЛУ ЖАНА МИЛДЕТТЕРИ

Мектеп директорлорунун/директорлордун орун басарларынын ар тараптуу жанаөнүгүп-өсүүгөбагытталганокурмандыкчөйрөнүтүзүүгөата-энелердижанакоомчу-луктутартуударолучоң.Алардынжетекчилигижекөзөмөлүболбосо,ата-энелердинкатышуусутуруксузжанаубактылуумүнөзгөайланат.Директорлор жана директор-лордун орун басарлары төмөнкү милдеттерди аткарышат:• окуучулардынокуукөндүмдөрүнкалыптандыруугаата-энелердинкатышуусунакара-табирдейкөзкарашжанатүшүнүкорнотууүчүнмугалимдержанаата-энелермененталкуулардыжүргүзүү;

• ата-энелерди катышууга тартуу боюнча мугалимдердин жана китепканачылардынкүткөнүмүттөрүнаныктоо;

• ата-энелердижанажергиликтүүкоомчулуктукатышуугатартуумаксатындакитепокуубоюнчажалпымектептикиш-чаралардынпланыништепчыгуу;

• ата-энелердикатышуугатартууүчүнмугалимдерге,китепканачыларгажанамектептинбашкакызматкерлеринетиешелүүмүмкүнчүлүктөрдүжанашарттарынтүзүпберүү;

• ата-энелер, коомчулуктун башка өкүлдөрү менен биргеликте мектеп ичинде жанаандансырткарыжагымдууокурмандыкчөйрөкуруу;

• мугалимдергежанакитепканачыларгаокуучулардынокуукөндүмдөрүнөркүндөтүүжанаата-энелердитартуубоюнчакесиптикөнүгүүгөмүмкүнчүлүкберүү.

Ата-энелер жана коомчулук менен натыйжалуу кызматташуу үчүн мугалимдер төмөн - кү аракеттерди ишке ашыруулары зарыл:• ата-энелермененүзгүлтүксүзжанатыгызбайланыштаболуу;• ата-энелер менен окутуу процессинежана балдардын аракеттерине карата койгонкүтүүлөрүмененбөлүшүү;

• ата-энелерчогулушундажанабашкажолугушуулардаата-энелергебалдардынокур-мандыккомпетенттүүлүктөрүнүнжогорулашыжөнүндөтолукмаалыматберүү;

• окуучуларокуудакыйналганучурлардаата-энелергеөзубагындамаалыматберүү;• бирге окуу эрежелерине, ар тараптуу жана бай окурмандык чөйрө түзүүгө, окуубоюнчаүйтапшырмаларынаткаруугаж.б.байланыштуусунуштардыберүүаркылууата-энелердинбалдаргаколдоокөрсөтүүсүнөөбөлгөтүзүү;

• окуубоюнчакласстыкжанакласстантышкаркыишчараларгаата-энелердижигердүүкатышуугатартуу;

• ата-энелер менен балдар биргеликте аткарууну талап кылган долбоорлорду ишкеашыруу.

Ата-энелерди жана коомчулукту катышууга натыйжалуу тартуу үчүн китепканачылар-дын иш-аракеттери:• ата-энелердижанакоомчулуктукатышуугатартууаркылууокурмандыкмаданияттыжайылтуужана окуучулар үчүн ар тараптуу, өнүгүп-өсүүгө багытталган окурмандыкчөйрөтүзүү;


• базалыкокуукөндүмдөрүнөркүндөтүүнүнмаанилүүлүгүжанаата-энелермененкоом-чулуктунбулкөндүмдөрдүөркүндөтүүдөгүролужөнүндөата-энелерүчүнсеминарлар-дыөткөрүү;

• ата-энелердин жана коомчулуктун өкүлдөрүнүн катышуусу менен мектептик жанамектептентышкаркыиш-чаралардыпландаштырып,уюштуруу;

• мугалимдерге ата-энелердин окуу жаатында иш-аракеттерин уюштурууда жардамберүү;

• ата-энелергекитепканагакелгенжекитепдүкөндөрдөпайдаболгонжаңыкитептер,үйдөөткөрүүүчүнылайыкиш-чаралар,мектептинжаңыдемилгелериж.б.жөнүндөмаалыматбериптуруу.

2.1. Ата-энелердин жана коомчулуктун билим берүү процессиндеги ролу жана милдеттериАта-энелердин ролу жана милдеттери:Ата-энелер балдарынын ийгиликке жетишүүсү үчүн негизги ролду аткарарын түшү-нүүлөрүзарыл.Андыктанактивдүүболуп,мектепменентыгызкызматташууларыке-рек.Алардынролу:• баласынынокуусуна,кайсыучурдаагажардамкерекболорунакөңүлбуруу;• мугалимдермененбаласынынжетишүүсү,муктаждыгытууралууойбөлүшүптуруу;• баласынын өнүгүү деңгээлин жогорулатуу үчүн үйдө аткарыла турган таасирдүүиш-чаралартууралуумугалиммененкеңешиптуруу;

• мектептиниш-чараларынакатышууүчүнубакытбөлүү.

Коомчулуктун ролу жана милдеттери:• жалпы(мектеп–коомчулук)кызыкчылыктардыаныктапалуу;• максаттаргажетүүжанамилдеттердиаткаруудамектепкекөмөккөрсөтүү;• жалпыкөйгөйлөрдүчечүүдөмектептенколдооалуу.

Эсиңиздеболсун!Мектептинжетекчилигинин,мугалимдеринин,китепканачынын,ата-энелердинжанакоомчулуктунтыгызкызматташуусунуннегизиндеганабалдардынокурмандыккомпетенттүүлүгүнкалыптандыруудажогоркунатыйжаларгажетишүүгөболот.


3. АТА-ЭНЕЛЕРДИ ЖАНА КООМЧУЛУКТУ ТАРТУУ: НАТЫЙЖАЛУУ СТРАТЕГИЯЛАР

Ата-энелерди жана коомчулукту тартуу боюнча натыйжалуу стратегиялар

катышуубайланыш

колдоо

Ата-энелердимектептинжанаокуучулардынтурмушунакеңирикатыштырууүчүннегиз-гиүчстратегияныколдонуугаболот:• ата-энелермененжагымдуубайланыштүзүү;• ата-энелердинтолуккандуукатышуусуүчүнмүмкүнчүлүктөрдүжанаиш-чаралардынкөптүрдүүлүгүнкамсызкылуу;

• жалпыкөйгөйлөрдүчечүүгөата-энелердинкатышуусунколдоо(CDCP,2012).

3.1. Ата-энелер менен болгон байланышМектептер натыйжалуу кызматташуу үчүн ата-энелерди өз ишмердүүлүгүнө тартуубоюнчастратегиялардыаныктап,иштепчыгат.

Мектептинөкүлдөрү,ата-энелер,коомчулукөнөктөштөрүокуучулардынкызыкчылыгыүчүн биргеликте иш алып баруунун артыкчылыгын түшүнүүлөрү абданмаанилүү. Булмаксаттарга жетүү үчүн мектеп жетекчилери, мугалимдер, башка кызматкерлериата-энелердитартуубоюнчабирдейкөзкараштаболууларызарыл.

Көз караш–булокуучулардынмыктынатыйжаларгажетишүүлөрүүчүнмугалимдерди,окуучуларды, коомчулукжана үй-бүлөөмүчөлөрүн бириктирип,шыктандыруумакса-тындаэмнегежетишүүгөумтуларытууралуумектептинөзпикиринтакбаяндоосу.Бултууралуумектепкоомчулугунамаалыматберилүүсүкажет.

Ата-энелердимектепкетартуумаксатытууралуужалпытүшүнүктүталдооүчүнмектепжанакоомчулуктөмөнкүсуроолоргожоопберүүлөрүкерек:• Мектепмиссиясыата-энелердинкатышуусунунмаанилүүлүгүнэсепкеалабы?Миссияата-энелердинкатышуусуүчүннегизболоалабы?

• Мектептеата-энелердинкатышуусубоюнчапрограммаиштелипчыкканбы?• Мектеппрограммаларынажанатейлөөлөрүнөата-энелердинкатышуусунжогорула-тууүчүнпландар,жол-жоболоруиштелипчыкканбы?

• Мектептеата-энелерүчүндостукмамиле,жылуучөйрөтүзүлгөнбү?

Мындан тышкары,мектепжетекчилигиата-энелерди тартуубоюнчакүтүлүүчүнатый-жалардыиштепчыгып,иштижакшыртууүчүнмектептинжөндөмдүүлүгүнөбааберишикерек.Ата-энелердитартуубоюнчасапаттуутүзүлгөнпрограмманынкүтүлүүчүнатый-жаларынынтөмөндөберилгентизмесисиздергеөзүңүздөрдүнпрограммаңыздардагыкүтүлүүчүнатыйжалардынкөрсөткүчтөрүништепчыгуугажардамберет.


Ата-энелерди тартуу боюнча сапаттуу түзүлгөн программанын күтүлүүчү натыйжаларынын тизмеси1

№ Күтүлүүчү натыйжалар 1. Ата-энелермектептиниш-чараларынакатышышат.

2. Окуужылыичиндемектептиниш-чараларынакатышканата-энелердинсаныөсөт.

3. Мугалимдерата-энелердибалдарынүйдөжанамектептеокутуугатартууүчүнжаңычылмүмкүнчүлүкөрдүтүзөт.

4. Мектептинвеббарагынаканчаата-энекирипжаткандыгынаныктооүчүниликтөөжүргүзүлөт.

5. Ата-энемектептинмиссиясынтүшүнөт.

6. Ата-энелерсурамжылоолоргокатышуумененмектептинишмердүүлүгүнжакшыртуугаөзсалымынкошот.

7. Мектептиншарты,чөйрөсүокутууга,окуучулардынжетишкендиктерине,жыргалчылыгынабагытталат.Алинтерактивдүүболуп,дайымаөзгөрүптурат.

8. Окуучунунжетишүүсүнөөзгөчөкөңүлбурулуп,мугалимменената-эненинортосундадайымадиалогболуптурат.

9. Мектепүй-бүлөлүкжагдайлардыжакшытүшүнүп,балдармененишалыпбаруунужакшыртуубоюнчасунуштардыбериптурат.

10. Мектепокуучулардынжетишүүсүжанаиш-чаралартууралууата-энелергемаалыматбериптурат.

«Мектептин кызматкерлери ата-энелермененишалыпбаруугадаярболушу керек.Мектеп жетекчилиги ата-энелерди тартуу боюнча иш алып барган мугалимдердин,китепканачылардынжанабашкакызматкерлердинбилимин,жөндөмдүүлүгүн,ише-ниминжогорулатуугашарттүзөт.Аларата-энелердитартуунуннатыйжалуустратегия-ларынколдонуубоюнчаөзкызматкерлерининпрофессионалдыкөнүгүүсүнөкеңиримүмкүнчүлүктөрдүтүзөт.Мисалы,мугалимдерүйдөда,мектептедаокуукөндүмдө-рүнөнүктүрүүгөарналганиш-чараларгаата-энелердикантиптартуукерекэкендигинүйрөнөалышат.Мындантышкары,мектептермугалимдерүчүнаркандайтармактарбоюнчауюштурулганквалификациясынжогорулатуукурстарынаөнөктөштөрүнчакыраалышат.Мектепкызматкерлериата-энелерүчүниш-чаралардыуюштуруужанаөткөрүүубактысынпландаштырат.

Мектептер ата-энелердин жана балдардын кызыгууларын, муктаждыктарын, эмне-ге артыкчылык берерин аныктап алышы керек. Директорлормененмугалимдер ата-энелердин кызыгууларына,муктаждыктарына баа берүү үчүн окуучулардын окуусунажанажетишүүсүнөбайланышкансурамжылоолордуколдоноалышат.Мындайиликтөө-лөрдүннатыйжаларымектепөкүлдөрүнөата-энелермененбайланыштүзүүнүн таа-сирдүүыкмаларын тандап, аларды тартуу үчүн биринчи кезекте аткарыла турган иш-аракеттердианыктапалуугажардамберет»2.

1Төмөнкүбулактаналынды:USAIDGeorgiaPrimaryEducationProject.(2015a).ParentEngagement,guideforschoolprincipalsandparents.Tbilisi,Georgia.Retrievedfromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_GUIDE_2015.pdf.2CDCP,2012;VirginiaDepartmentofEducation,2010.


3.2. Ата-энелерди жана коомчулукту тартуунун натыйжалуу формаларыДжонХопкинсУниверситетининдокторуДжойсЭпштейната-энелердимектептинтурму-шунакатышуугатартуунуналтытүрүнбелгилеген.Булконцепциямектептерге«Мектеп–Ата-энелер–Коомчулук»өнөктөштүкпрограммасыништепчыгуугажардамберет.

3.2.1. Баланы тарбиялоо

Баланытарбиялоо–үй-бүлөнүнбаланыокутуупроцессинекатышуусунунэңмаанилүүформаларынынбири.Мектептербулбагыттаүй-бүлөлөргөтөмөнкүиш-чаралараркы-лууколдоокөрсөтөалышат:• 1–4-класстардынокуучуларынынокуукөндүмөрүнөркүндөтүүнүнмаанилүүлүгүжөнүн-дөсеминарларды,видео-сессиялардыөткөрүү,компьютержетелефонж.б.аркылуубилдирүүлөрдүтаркатуу;

• балдардынокуукөндүмдөрүнөркүндөтүүбоюнчаалыпбаратургаништердинметод-доружанаформаларытууралууата-энелерүчүнкурстардыж.б.өткөрүү;

• китепокуунужайылтуубоюнчаата-энелерчогулуштарынжекоомдукжыйындардыөткөрүү;

• өз-ара позитивдүү мамиле түзүү максатында ата-энелер менен үйлөрүндө жолугуужанакоомчулукдеңгээлиндегижолугушуулардыуюштуруу.

Мындай катышуунун артыкчылыктарыата-энелер үчүнда,мугалимдер үчүнда анык.Ата-энелербалдардытарбиялоожанаокутууга,о. э. үйшарттарында талапкылынганөзгөртүүлөрдүкиргизүүгөбайланыштуумаселелердижакшытүшүнүшөт.Аларөзкөйгөй-лөрүнбаамдаптүшүнөтжанаалардычечүүүчүнмектептерденколдооалышат.Алэмимугалимдер окуучуларынын үй-бүлөлөрүндөгүмаданиятын, баалуулуктарын,муктаж-дыктарынжанамаксаттарынжакынданбилип,жакшыраактүшүнөбаштайт.

3.2.2. Баарлашуу

Мектеп менен ата-энелер арасында кызматташуунун натыйжалуу формаларын жанаусулдарынколдонууаркылуумектептерата-энелермененжакшымамилетүзөалышат.

Булиштинбагыттарынынмисалдары:• арбирата-энемененжылынажокдегендебиржолу,зарылболгонучурдаэкинчииретжолугуу.Жолугуунунтемасы:баланынокуунуөздөштүрүүдөгүжетишкендиктери;

• окуучунуништерисалынганпортфолионужумасайынжеайынабиржолуата-энелеркарапчыгуусужанаой-пикирлеринбилдирүүүчүнүйгөбериптуруу;

• ата-энелердичейректик/жылдыкжыйынтыктоочубааларменентааныштыруу;• окуу жылынын башында алгачкы жолугушуу: ар бир предмет боюнча программа,коюлганмаксаттаржанакүтүлгөннатыйжаларж.б.тууралуумаалыматберүү;

Эпштейн боюнчаата-энелерди жана

коомчулукту тартуунун алты түрү

Баланытарбиялоо Баарлашуу

Ыктыярчылык

Чечимкабылалуу Үйдөокутуу

Коомчулукменен

кызматташуу


• кат, телефон,SMS-билдирүү,WhatsAppтоптору, электрондуккат, сурамжылоож.б.аркылууата-энелермененкайтарымбайланышуюштуруптуруу.

3.2.3. Ыктыярчылык (волонтёрлук)

Жагымдуу окурмандык чөйрө түзүүгөжана окуучулар арасында китеп окуунужайыл-тууга ата-энелердин катышуусун камсыздоонун эң маанилүү жана натыйжалуу жол-дорунунбириболупыктыярчылардынжардамынуюштуруусаналат.Ата-энелержанакоомчулуктунарасындауникалдуу,тажрыйбалуу,таланттууадамдаркөпболгондуктан,алардынжардамымектепуюштурганиш-чаралардынкөркүначат.Мисалы,чоңатасы–жазуучу,сүрөтчүжеаскеркызматкери,мурункитепканачы,мугалимжемузейкызмат-кериболупиштегенчоңэне,музыкант,актриса,инженер,агрономж.б.кесиптегиайыл/шааркеңешининдепутатыжанаайылдынардактууинсандары.

Булиштинбагыттарынынмисалдары:• ата-энелердин,коомчулуктун,атактууадамдардынж.б.арасынансабактажекласс-тантышкары,жайкылагердекитепокупберүүсү,спектаклдергежекитепжарманке-леринекатышуусуүчүныктыярчылардытартуу;

• ата-энелер арасында таланттуу ыктыярчыларды, алардын иш-чараларга катышуумүмкүнчүлүктөрүнаныктооүчүнжылсайынсурамжылооөткөрүү;

• ата-энелердимектепуюштурганокуубоюнчаиш-чаралардаустат,байкоочужемуга-лимдинжардамчысыболуугатартуу,аларгаколдоокөрсөтүү;

• таланттуу ата-энелерди сабактан тышкарыже дем алыш күндөрү окуу боюнча иш-чаралардыалыпбаруугачакыруу.

Мындайкатышуунуната-энелерүчүнда,мугалимдерүчүндаартыкчылыгыайкын.Ата-энелермугалимдинишинжакшыраактүшүнүп,мектептегиокутуунуүйүндөдагыулантаалышат.Өздөрүнөишенимиартып,балдарынамектептегиокуусундажардамкөрсөтүп,өзбилимдеринжанакөндүмдөрүнөркүндөтөалышат.Эңнегизгиси,ата-энелербалдар-дынөнүгүүсүндө,агатарбияберүүдөарбирүй-бүлөнүнролумектептарабынанбаала-нып,кубаттоогоалынарынжакшысезишет.Алэмимугалимдерболсоата-энелермененбаарлашуунунтүрдүүыкмаларынколдонобашташат.Ошонумененбирге,мугалимдерокутуу программасы жана балдардын жетишкендиктери жөнүндө ата-энелердин ой-пикирлеринбилишет.Ата-энелердинталанттарыжанакызыгууларыжөнүндөкабардарболушат.Булмаалыматтардымугалимдерокуучуларгажекечекөңүлбурууүчүнколдо-ноалышат.Ошонумененбирге,мугалим–ыктыярчы–ата-энеөнөктөштүгүбаланытарбия-лоожанаөнүктүрүүпроцессиндебири-биринтүшүнүүнү,бири-биринесый-урматмененмамилежасоонукамсыздайт.

3.2.4. Үйдө окутуу

Балдардынүйтапшырмаларынаткаруусундажеокуубоюнчаөткөрүлгөниш-чаралардаата-энелердинкатышуусуабданмаанилүү.Булжагдайокуучулардынэкитараптуу–мектеп-тенжанаүй-бүлөсүнөн–колдооалуумүмкүнчүлүгүнжогорулатат.Мектептерокуучулардынокуукөндүмдөрүнөздөштүрүүгөбайланыштууиш-чараларды,чечимдерди,окуучуларгаүйтапшырмаларынаткаруудакандайжардамберүүтууралуумаалыматтардыжанаидеялар-дысунуштооаркылууата-энелердинүйдөокутуусунаколдоокөрсөтөалышат.

Булиштинбагыттарынынмисалдары:• үйдөата-энелербалдарымененбиргелешипкитепокуусу;• ата-энелерге китеп менен Окуганга чейин–Окуу учурунда–Окугандан кийин кандайиштөөкеректигитууралуумаалыматберүү;


• ата-энелержанаокуучуларүчүнтаркатмаматериалдардыдаярдапберүү;• ата-энелердинкатышуусумененмектептердеокуубоюнчаиш-чаралардыпландаш-тырыпөткөрүү.

Үйдөокутуунунжыйынтыгында:• окуучулар үй тапшырмаларына, класстык иштерге байланыштуу окуу көндүмдөрүнжанаалардытекшерүүнүннатыйжаларынжакшыртаалышат;

• үйтапшырмаларынардайымжанасапаттууаткарышат.Балдардынмектепиштеринекаратапозитивдүүмамилесиөнүгөт;

• ата-энелербалдардыүйдөкантипшыктандыруу,аларгакандайколдоокөрсөтүп,кан-дайжардамберүүкеректигинүйрөнүшөт;

• мугалимдерданатыйжалууүйтапшырмаларыништепчыгышат,үй-бүлөлөргөколдоокөрсөтүүдөнырахаталышат.

3.2.5. Коомчулук менен кызматташуу

Коомчулук менен кызматташуунун натыйжасында мектептер окуучулар жана ата-энелермененбаланыөнүктүрүүжанаокутуубоюнчатажрыйбабөлүшөт.Балдардынүйлөрү,мектебижайгашканрайондонтышкары,алардынокуусуна,өнүгүүсүнөтаа-сиринтийгизгенчөйрөнүнбаары–коомчулуктутүзөт.Мектепокуупрограммаларын,үй-бүлөлөрдүнтажрыйбасын,балдардыокутуунужанаалардынөнүгүүсүнжакшыруумаксатында коомчулук тарабынан көрсөтүлгөн жардамдарды жана каражаттардыайкалыштырып,аныктапалуусукерек.

Булиштинбагыттарынын мисалдары:

• окуучуларга,алардынүй-бүлөлөрүнөокуунуөнүктүрүүпрограммаларыжанапайда-лууресурстарыбоюнчамаалыматбериптуруу:вебсайттар,китепканалардындарек-тери,ресурстукборборлор,адистер;

• окуумаданиятынөнүктүрүүбоюнчаөткөрүлөтурганиш-чаралартууралуумаалыматберип туруу: сынактар, жарманкелер, көркөм окуулар, көргөзмөлөр, кышкы жанажайкыокуулагерлери;

• окуунун маанилүүлүгүн жайылтуу боюнча уюмдар жана мектептердин катышуусуменен иш-чараларды, медиа компанияларды өткөрүү аркылуу коомчулукту үрөптуруу.

Булиш-чаралардыаткаруудамектептердинөкүлдөрүтөмөнкүлөрдүэскеалууларыкажет:• ролдорду,милдеттердибөлүштүрүүжанаиш-чараныөткөрүүчүжайжанаанынбюд-жетин;

• коомчулуктун программасына катышууда, о. э. жардам алууда окуучулардынжанаалардынүй-бүлөлөрүнүнбирдеймүмкүнчүлүктөргөээболуусун.

Коомчулукмененкызматташуунуннегизиндеокуучулараркандайокуупрограммалары-на,класстантышкаркыиш-чараларгакатышуумененкөндүмдөрүн, таланттарынөркүн-дөтүшөт.Мисалы,китепканалармененбирдиктеөтүлүүчүдолбоорлордоокуучуларокуукөндүмдөрүнөркүндөтөалышат.Ата-энелербалдарынынакадемиялыкжанасоциалдыккөндүмдөрүнөнүктүрүүсүнүнжаңымүмкүнчүлүктөрүтууралуукабардарболушат.Муга-лимдерокуукөндүмдөрүнөнүктүрүүбоюнчамектеппрограммаларынкайракарапчыгып,өркүндөтүшөт.


3.2.6. Чечимдерди кабыл алуу

Чечимдердикабылалуудаата-энелердинкатышуусумектептердикүчтүүөнөктөштөрме-ненкамсыздайт.Чечимкабылалуу–карама-каршыой-пикирлердинталаш-тартышыэмес,өнөктөштүкпроцессин,жалпымаксаттаргажетүүүчүнбирдейкөзкараштардыжанааракет-тердибилдирет.

Чечимдердикабылалуупроцессиндекоомчулуктунөкүлдөрүнөжанаата-энелергеколдоокөрсөтүүмаксатындамектептердинтөмөнкүдөймилдеттерианыкталган:• ата-энелеруюмдарынын,консультациялыккеңештердинжекомитеттеринин(миса-лы:окуукомитети,коопсуздуккомитети)ишмердүүлүгүнактивдештирүү;

• мектептината-энелерининжалпыата-энелеркоомчулугу(комитеттер,уюмдар,кеңеш-тер)мененбайланышынкеңейтүү.

Булиш-чаралардыаткаруудамектептердинөкүлдөрүтөмөнкүлөрдүэскеалууларыкажет:• бардыкэтникалык,социалдык-экономикалыкж.б.топтордоната-энелердитартуу;• лидерата-энелермектептинбашкаата-энелеримененмаалыматбөлүшөалатурган-дайтренингдердиөткөрүү;

• биргелешип(ата-эне–окуучу)чечимкабылалуунукамсызкылуу.

Ата-энелердинчечимкабылалуупроцессинекатышуусунуннатыйжасындабалдарартыкчылыктаргаээболушат.Алартыкчылыктарата-энелеруюмдарынынпландаш-тыруусунабайланыштуу.(Epstein&Sheldon,2002;CDCP,2012;VirginiaDepartmentofEdu-cation,2010).

3.3. Ата-энелердин катышуусуна колдоо көрсөтүүАта-энелер баласы окууга кирген күндөн тартып эле мектептин ишмердүүлүгүнөкатыша баштаса, андан ары да катышууну уланта бериши күмөнсүз. Ага карабастан,мектептин өкүлдөрү ата-эненин мектептин ишмердүүлүгүнө катышуусуна колдоокөрсөтүүлөрүзарыл.Мектепжетекчилигижанамугалимдерата-энелердинмектептинишмердүүлүгүнө катышуусуна тоскоолдук кылган көйгөйлөрдү аныктап алып, алардычечүүүчүниш-чаралардыыңгайлаштырыппландаштыруусукерек.

Ата-энелерди тартуу: баш тартуунун себептери жана чечүү жолдору

Баш тартуунун себептери

Себептин баяндалышы Чечүү жолдору

Убакыттын тардыгы

Көпчүлүката-энелериштегеништерине,үйтиричилигинебайланыштуумектепкекелеалышпайт.Ата-энелерчогулушунакелишет.Бирок,мунумененалармектепмененөнөктөшболуп,анынишмердүүлүгүнөнатыйжалуукатышаалышпайт.

Ата-энелерарасындасурамжылоожүргүзүп,чогулуштарды,жолугушуулардыаларгаыңгайлууубакка/күндөргөпландаштырыңыз.Мектепкызматкерлеримененбайланыштүзүүнүн,кабарлашыптуруунунальтернативдүүжолунсунуштаңыз:электрондукдарек,веб-сайт,веб-баракча,FB,WhatsApp.


Баш тартуунун себептери

Себептин баяндалышы Чечүү жолдору

Мектеп тууралуу жагымсыз эскерүүлөр

Көпчүлүката-энелерөздөрүнүнокуучулуккүндөрүндөгүжагымсызэскерүүлөрүнөбайланыштуубалдарынынмектептегитурмушунакатышуунукаалашпайт.

Ата-энелермененачык,позитивдүү,досторчосүйлөшүңүз.Жагымсызтоскоолдуктужеңүүгөжардамбериңиз.Алардымектепкетартууүчүнофициалдууэмес,кызыктууиш-чаралардыөткөрүңүз.Ата-энелермектепкекелгендеаларгаоңтойлуушарттүзүпбериңиз.

Ата-энелердин мектепке келишине балдары тоскоолдук кылат

Айрымбалдарата-энелерининмектепкекелишинкаалашпайт.Мугалимата-энесинеанынокуудагыжетишпөөсүтууралуубилдирипкоюшумүмкүн.

Булкөйгөйдүчечүүүчүнубакыткерек.Ишпланыңыздыарбирокуучунунмектептинтурмушунаата-энесининкатышуусунакаратаболгонмамилесинөзгөртүүмаксатындатүзүңүз.Окуучуларгабиргелешкенишмердүүлүкбаарыүчүнпайдалуу,позитивдүүболорунтүшүндүрүңүз.

Ата-энелердин уяңдыгы, бала-сынын окуусуна кызыкпаган-ды гы; даярдык деңгээлинин жетишсиздиги

Айрымата-энелер,өзгөчөмектептеокупжүргөндөкөйгөйлөрүболгоната-энелер,өздөрүныңгайсызсезип,окутуупроцессинекатышуунумаанилүүдепэсептешпейт.Алардынкатышуусуолуттууөзгөрүүлөрдүалыпкелеринеишенишпейт.Ошондуктанбулмугалимдердинганаишидепойлошот.

Ата-энелердибаласынамектептеоорураак,таанышэместемалардыокуп-үйрөнүүдөокууматериалынжакшыдеңгээлдеөздөштүрүүгөжардамбереаларынаишендириңиз.Алардыбалдарынаколдоокөрсөтүүгөүйрөтүүмаксатында,кыйынчылыкмененөздөштүрүлүүчүтемаларбоюнчажекеконсультацияларды,семинар-тренингдердиөткөрүңүз(мисалы,мектепокуубоюнчасеминарлардыөткөрөалат,о.э.окуубоюнчаүйтапшырмаларынынпакетинсунуштайалат).

Мектеп турму-шуна кандайча катышуу керек - тигин түшүнүш-пөйт

Өздөрүнөишенген,мектептурмушунакатышуугакызыкдарата-энелербар.Бирок,аларкандайчакатышуукеректигинтүшүнүшпөйт.

Ата-энелердинкатышуусумененөткөрүлөтурганиш-чаралардыокуужылынынбашындапландаштырыңыз.Жооптууата-энелерди,өткөрүүмөөнөтүнбелгилеп,иш-чаранынжүрүшүнбаяндап,ата-энелердикабардаркылыңыз.Жолугушууларда«мектепаларданэмнелердикүтөтжанаэмнеүчүн?»дегенсуроолоргожооптутактүшүндүрүңүз.


Мектеп менен сейрек байланышуусу, жагымсыз кабар алуусу

Көпчүлүката-энелермектептенмаалыматтардысейрекалышат.Жемуга-лимкөйгөйжаралгандаганаата-энелермененбайланышкачыгат.

Сизата-энелермененканткендетез-тезбайланышыптурааласыз?Канткендесүйлөшүүлөрдүэкитарапүчүннатыйжалуууюштуруугаболот?Андантышкары,телефонаркылуубалатууралуутерскабарлардыганабилдирбей,жагымдуунерселер,баланынийгиликтеритууралуудаайтыптуруңуз.Мындайкөрүнүштөрата-энелердинмектепкеоңкөзкараштаболуусунатүрткүберет.О.э.окуучунунжакшыжүрүш-турушунаколдоокөрсөтүүчүкуралболупберет.

Мектеп турмушуна катышуу үчүн маалыматтын жетишсиздиги

Мектептерата-энелергебаланынийгиликтеритуура-лууганамаалыматберипту-рушат.Албетте,булмаани-лүү.Бирок,балдардыокутуупроцессинеата-энелердитартууүчүнжетишсиз.

Ата-энелергебалдарынынийгиликтеритууралууайтыптуруңуз.Анымененбиргеокутуунуннатыйжалуулугунжогорулатууүчүналдыдагымаксаттарыңыздыдабелгилепкетиңиз.

Тил билбегендик

Айрымата-энелерокутуужүргүзүлгөнтилдесүйлөйалышпайт.Алармектептеналганмаалыматтытүшүнбөйкалышымүмкүн.

Булреалдуукөйгөйболушумүмкүн.Ошондуктан,дайыматүшүндүрүпберетурганжардамчы-адамдынболушумаанилүү.

Кесиптик тер-минологияны түшүнбөстүк

Окутуутилиндесүйлөгөната-энедамаалыматтытү-шүнүүдөкыйынчылыктаргакездешет.

Ата-энелермененсүйлөшүүдөкесиптиктерминалогияныколдонбоңуз.Сөзүңүзжеткиликтүү,түшүнүктүүболушукерек.

Окуучу туура-луу маалымат-тын конфиден-циалдуулугун сакаш керек

Окуучулардынжетишүүлө-рү,бааларыбардыката-энелердиналдындаачыкталкуугаалынса,убактысыбаркызыкканата-энениндамындайчогулушкакатыш-кысыкелбейкалат.

Ата-энелерчогулушундажалпымаселелергеганатоктолуңуз.Конфиденциалдуумаалыматтыталкуугачыгарбаңыз.Окуучулардынжетишүүлөрү,бааларыжөнүндөата-энесимененжекечесүйлөшүңүз.

Ишеничтин жоктугу

Ата-энелердиректорго,мугалимгежакпагансуроолору,сунуштары,аракеттериүчүнбалагабасымкөрсөтүлүпкалабыдепкабатырболушат.

Ата-энелердинсөзүнөжай-баракатжагымдууүнмененжоопбериңиз.Аларгамугалиммененбаарла-шуудантууратыянакчыгаруусунажардамбериңиз.Ата-энемененсүй-лөшүүдөанынишенбестигинжойгу-дайкырдаалдытүзүңүз.

Төмөнкү булактан алынды: Creative Education. (2018). Overcoming 10 common barriers to parentalengagement.Retrievedfromhttps://www.creativeeducation.co.uk/blog/parental-engagement.USAID Georgia Primary Education Project. (2015a). Parent Engagement, guide for school principals andparents.Tbilisi,Georgia.Retrievedfromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_GUIDE_2015.pdf.


4. ОКУУЧУЛАРДЫН ОКУУ К НДYМД РYН РКYНД ТYY БОЮНЧА МЕКТЕПТЕР, АТА-ЭНЕЛЕР

ЖАНА КООМЧУЛУК YЧYН УЮШТУРУЛУУЧУ ИШ-ЧАРАЛАР

Үйдөгү чөйрөнүнжардамыменен ата-энелербалдардынокуу көндүмдөрүнөркүндө-түүгөчоңсалымынкошоалышат.Баланынокуудаийгиликтергежетишүүсүнкаалаганата-энелераныаркандайтурмуштуккырдаалдардаишкеашыраалышат:ашканада,дүкөндө,сейилдепжүргөндө,чогуутелевизоркөрүүжанаоюнойнооучурунда.Кызыктуукөнү-гүүлөрдү,оюндардыколдонууата-энелергебаланынокуу,жазуу,сүйлөөкөндүмдөрүнөнүктүрүүгөжардамберет.Окуучулардынокуукөндүмдөрүнөнүктүрүүгөата-энелердинатыйжалуу тартуу максатында практикалык семинарларды өткөрүү сунушталат. Алсеминарларда бала менен баарлашууда колдоно турган окуу көндүмдөрүн өркүндө-түүчүбазалыкыктарменентаанышышат.

Мектептер окуучуларынын окуу көндүмдөрүн өркүндөтүүнү каалашса, окуу боюнчаатайын иштелип чыккан иш-чараларды пландаштырып өткөрүүлөрү зарыл. Төмөндөата-энелермененбиргеокуйтурганиш-аракеттерсунушталат.

Иш-чара Баяндалышы

Үй-бүлөлүк сабаттуулук кечеси

Мектепбашталгычкласстыната-энелеринүй-бүлөлүксабаттуулукбоюнчакечегечакырат.Кеченинжүрүшүндөата-энелергеүйдөбаланынсабаттуулугунөркүндөтүүстратегияларыкөрсөтүлөт.

Окуу маданиятын уюштуруу

Мектептегичөйрөкитепкеболгонсүйүүнүчагылдырыптурушукерек.Окуучуларкыргызжанабашкаэлдердинжазуучуларынынчыгармаларынанцитаталарды,окуганкитебибоюнчакыскачабаяндамаларды,сүрөттөрдүдаярдапдубалгаилишет.Жогорудаайтылган«окууубагы»демилгесинмектептекөтөрүүгөболот.Мектепкекиргенкишиматериалменентаанышып,маалыматтардыокуугакызыкдарэкендигинбилдирет.

15 мүнөт окуңуздар

Окуужылындамектеп«15мүнөттүкокууну»уюштурат.Күнүнө«15мүнөттүкокууга»катышканкоомчулукөкүлдөрүнөколдоокөрсөтөт.Мекемелерден,ишканалардан,башкамектептерден,жетоптордоналардынканчакызматкерикүнүгө15мүнөткитепокуйтурганытууралуумаалыматберүүсүнсураныңыз.КоомчулугуңардаканчаадамкитепокуйтурганынмектептинжеБилимберүүминистрлигининсайтынажайгаштырыңыз.

«15мүнөттүкокуу»иш-чарасынкоомчулукүчүнаптасайынуюштуруңуздар.Ата-энелерди,коомчулуктунөкүлдөрүнаптасынабиржолумектепке15мүнөттүкокуугачакырыңыздар.Жекоомчулуктунбаарыаптасынабиржолу15мүнөтокушат.Мисалы,арбирадамжасапжатканишинтоктотуп,жумакүнүсаат10до15мүнөткитепокушат.Мындайишкоомчулуктунмүчөлөрүнөалардынкитепокуусунадемберипкызыктыруунунэңсонуныкмасы.


Окуяны баяндап берүү

Коомчулуктунаксакалдарыаптасайынрадиодонболгонокуялардыайтыпберишет.Радиоаркылуууктурулганокуялар–үй-бүлөлөрдүокуупроцессинетартуунункызыктууыкмаларынынбири.Булокуялардыбаяндамачымененчогууокууүчүнкоомчулуккаалдыналатаратыпберсеболот.Окуянынаягындасуроолорберилет.Биринчижоопбергенкатышуучубайгегеээболот.

SMS-билдирүү Ата-энелердинколдоосунталапкылганматематикалыкойжүгүртүүжөндөмдүүлүк,сабаттуулукжебалдардынокуубоюнчабирдеңгээлденкийинкидеңгээлгеөтүпжаткандыгы,китепканагатүшкөнжаңыкитептертууралуубилдирүүлөрдүжибериптурсаболот.

Ыр окуу Мектеп«көңүлүмөжакканыр»иш-чарасынадемөөрчүболоалат.Окуучукөңүлүнөжаккан(өзүжазганырболушудамүмкүн)ырдынкөчүрмөсүнбиркүнжанынаалыпжүрөт.Алкүнүклассташтарымененырытууралууойбөлүшүшөт,окушат.Мындайиш-чарагаата-энелердакатышып,мектептенбалдарыналыпкетипжатып,көңүлүнөжакканырымененбөлүшүшөт.

Биргелешип аракеттенүү менен жазуу

Биркласскандайдырбирокуяныжазыпбаштайт.Аныпаралеллдегиэкинчикласскажиберет,аларулантыпжазып,үчүнчүкласскажиберет.Пареллелдегибардыккласстарбулокуягаөзсалымынкошушукерек.

Мындайиш-чараныкоомчулукүчүнколдонуп,мектептержемекемелерарасындаөткөрүүгөдаболот.Окуянынбүткөннускасынжергиликтүүгезиткечыгарыпкоюунуунутпаңыздар.

Окуу сынагы Мектеп(мугалимдер,китепканачылар)арбирклассүчүнкитептердинтизмесинтүзөт.Алтизмениокуучуларга,ата-энелергетаратып,сынаккакатышуугачакырат.Аларбирайубакыттыничиндеберилгенкитептердиокупчыгышат.Бирайданкийинмектепсынакуюштурат.Сынактаата-эне–баласыжупмененкатышат.Эңкөпсуроогожоопбергенжупжеңишкеээболот.

Төмөнкүбулактаналынды:USAIDGeorgiaPrimaryEducationProject.(2015a).ParentEngagement,guideforschoolprincipalsandparents.Tbilisi,Georgia.Retrievedfromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_GUIDE_2015.pdf.


1-кадам. Мугалим/мектеп китепканачысы ата-энелер менен учурашып, семинардынмаксаттарыжанамилдеттерименентааныштырат.Анданкийината-энелерге«Тыбышдегенэмне?»суроосунберип,жооптордубиргеликтеталкуулайт.

2-кадам. Мугалим/мектеп китепканачысы тыбыштык кабыл алуу тууралуу баяндапберет.

Тыбыштык кабыл алуу–булокуукөндүмдөрүнкалыптандыруунуннегизиболгонкеп-тегитыбыштардыкабылалуужанаайырмалайбилүүжөндөмү.Тыбыштыккабылалуусуөнүккөнокуучуларорфографиялыкжактансабаттуужазышат.

3-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүсуроолордуберип,жалпылайт:ശ Сиздиноюңузча,балдардынокуукөндүмдөрүнкалыптандырууда тыбыштыккабылалуумаанилүүбү,себебиэмнеде?ശ Балдарыңыздаргакептегитыбыштардыкабылалуусужанаайырмалайбилүүсүүчүнкандайжардамбересиздер?

4-кадам. Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүкөнүгүүлөрдүаткаруунусунуштайт.

1-көнүгүү.«Жүзсуроо-жүзжооп»(1-модуль.Тыбыштыккабылалуу,36-бет.).

2-көнүгүү.«Дүкөн»(1-модуль.Тыбыштыккабылалуу,28-бет).

1-сессияТыбыштык кабыл алуу

Максаты: Ата-энелерди беш базалыкокуукөндүмүжанааныөнүктүрүүчүкөнү-гүүлөрменентааныштыруу.

Күтүлүүчү натыйжалар: бешсессиядантурган семинардын натыйжасында ата-энелертөмөнкүлөрдүаткараалышат:• тыбыштыккабылалуубоюнча2көнү-гүүнүтуураколдоноалышат;

• алфавит менен таанышуу боюнча 2көнүгүүнүтуураколдоноалышат;

• сөзбайлыгыбоюнча2көнүгүүнүтуураколдоноалышат;

• шар окуу боюнча 2 көнүгүүнү туураколдоноалышат;

• окуганынтүшүнүүбоюнча2көнүгүүнүтуураколдонуу;

• окуучулардынмектептинкийинкикий-инки баскычындагы программасынөздөштүрүүлөрү үчүн негиз болгон 5базалыкокуукөндүмүнөркүндөтүүнүнмаанилүүлүгүнтүшүнүшөт.

4.1. Беш базалык окуу көндүмү» семинары (2 саат)


1-кадам. Мугалим/мектепкитепканачысыата-энелерге«Тыбышменентамганынорто-сундагыайырмаэмнеде?»дегенсурооберип,жооптордуталкуулашат.

2-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысы«Алфавит»темасыменентааныштырат.Алфавит менен таанышуу–бултамгаларменентыбыштардынортосундагыбайланыш-тыүйрөнүү.Тамга–бултыбыштыбилдиргенжалпыланганграфикалыкбелги.Мисалы,окуучуларбул темабоюнчабилимдерин тамганыкөрсөтүп, тиешелүү тыбыштыайтууаркылуудалилдешет.Тамгаларменентыбыштардынөзарабайланышынтүшүнбөстөнокугандыүйрөнүүмүмкүнэмес.Мындайбайланышокуубоюнчапрограмманынмаа-нилүүбөлүгүболупэсептелет,анткениалокурманүчүнжазуутүрүндөберилгенжаңысөздөрдүбилип-таануукуралынынкызматынаткарат.

3-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүсуроолордуберип,жалпылайт:ശ Балдарыңыз тамгаларды үйрөнүүдө кандай кыйынчылыктарга дуушар болду (экимисал)?ശ Үйдөбалдарыңыздаргатамгаменентыбыштынайырмасынкантиптүшүндүрөсүздөр?


1-көнүгүү.«Жылдыз»(2-модуль,Алфавитменентаанышуу,50-бет).

2-көнүгүү.«Сөздөрдүндубалы»(2-модуль,Алфавитменентаанышуу,53-бет).

1-кадам. Мугалим/мектеп китепканачысы ата-энелерге «Сөз байлыгы деген эмне?»суроосунберип,жооптордуталкуулашат.

2-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысысөзбайлыгыбоюнчамини-лекцияөткөрөт.ശ Сөзбайлыгыдегенэмне?ശ Сөзбайлыгыкантипөнүгөт?

Мугалим/мектептинкитепканачысыата-энелерге балдардын курагына жарашасөзбайлыгытууралууайтыпберет.

2-сессия

3-сессия

Алфавит менен таанышуу

Сөз байлыгы

Баланын курагы Сөздөрдүн саны

1жаш 5–9сөз

1,5жаш 20–40сөз

2жаш 50–200сөз

3жаш 800–1000сөз

3,5жаш 1100сөз

4жаш 1600–1900сөз

5жаш 1900–2200сөз

6–7жаш 3500сөз

7–10жаш 5000ден10000сөзгөчейин

Курагына жараша баланын болжолдуу сөз байлыгы


Сөзбайлыгыбалдаргасөздөрдүтаанып,түшүнүүгөжардамберет.Сөзбайлыгынөстүрүүжанаүйдөсөздүкишинжүргүзүптуруубалдардынокуудагыжетишкендиктеринжогору-латуудамаанилүүорунээлейт.Сөзбайлыгынөркүндөтүүгөбагытталганатайынокутууэңнатыйжалууболгонунакарабастан,анытүздөн-түзжанакыйыртүрдөкеңейтүүбоюнчабашкаыкмалардыдагыколдонуумаанилүү.Жөнөкөйкөнүгүүлөрдүаткаруугакарагандамазмунукеңнукуратексттердиколдонуусөзбайлыгынөстүрүүдөдээрликнатыйжалууболот.Сөзбайлыгынөстүрүүнүннатыйжалууыкмаларысөздөрдүнмаанисинжанаалар-дынортосундагыбайланыштардыаныктоо,синоним-антонимдеринтабууиштериндакамтыйт.

КитептерҮй-бүлөдөжанатеңтуштары

мененбаарлашуу Киножанателекөрсөтүүлөр

Мектеп,класс Мугалимдинкеби

Сөз байлыгыбызды кайсы булактардан

толуктайбыз?

Турмуш-тиричиликжанамаданиймекемелер:театр,парк,музей,

көргөзмө,дүкөн,базар

Интернетжанасоциалдыктармактар

Журналдаржанагазеталар


3-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүсуроолордуберип,жалпылайт:

ശ Балдарыңыздаргасөзбайлыгынөркүндөтүүсүнөкандайчажардамбересиздер?

ശ Акыркыжолубалдарыңыздармененкайсыкитептиокудуңуздар?


1-көнүгүү.«Тамганытабуу»(10-модуль,1-класстынокуучуларыүчүноюн-көнүгүүлөрү,24-бет)

2-көнүгүү. «Жаңы сөздөр менен таанышуу» (10-модуль, 3-класстын окуучулары үчүноюн-көнүгүүлөрү,27-бет.)

4-сессияШар окуу

1-кадам. Мугалим/мектепкитепканачысыата-энелерге«Шарокуудегенэмне?»суроо-сунберип,жооптордуталкуулашат.

2-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысышарокуубоюнчамини-лекцияөткөрөт.

Шар окуу – бул сөздөрдүн маанисин түшүнүү менен, эмоцияларды, сезимдердижана логиканы чагылдырып, көркөм, ылдам окуу. Шар окуган окуучулардын жаңысөздөрдүчечмелепокуу,окуганынтүшүнүүкөндүмдөрүдажогоркудеңгээлдеболот.Шарокуу–толуккандууокуумененокуганынтүшүнүүнүкалыптандыруучуэңманилүүкөндүмдөрдүнбири.Окупжатканучурдаокуучукөңүлүнтөмөнкүлөргөтоптошузарыл:

• туураокууга:баласөздөрдүтууражанатакайтуусукерек;

• окуунун ылдамдыгына: ылдам окуу менен бала окуп жатканынын маанисин түшү-нүүсүзарыл;

• тынышбелгилеринекөңүлбуруп,тынымжасапокуу;

• көркөмокуубалажандуу,ыргакмененокуусукерек.

Окуунунбулкомпоненттерибири-бирименентыгызбайланышта.Алардынбирижетки-ликтүүаткарылбайкалса,шарокуунундеңгээлиначарлайт.

Шарокуукитептикөпокуганшарттаганакалыптанат.Балдаргажаш-курактарына,окуганкласстарына(1–4-класс)ылайык,таанышсөздөрмененберилгенжаначечмелепокуу-гаоңойтексттерсунушталуусузарыл.Башкачаайтканда,сунушталгантексттебаланынкитепокуукөндүмдөрүнүндеңгээлинеылайыкболуусутийиш.Текстбалаүчүнтатаалболсо,алсөздөрдүчечмелепокуугабасымжасап,шарокуукөндүмүнөркүндөтүүмүм-күнчүлүгүболбойкалат.

Окуукөндүмдөрүнөнүктүрүүжанашарокуунужеткиликтүүдеңгээлдеөркүндөтүүабданмаанилүүболупэсептелет.


Окуу ылдамдыгынын ченемдери

Класс Үлгүлүү деңгээл Базалык деңгээл(минималдык

стандарттык деңгээл)

Тѳмѳнкү деңгээл

1-жарым жылдык






1 20сѳздѳнкөп 25сѳздѳнкөп 15-20сѳз 20–25сѳз 15сѳздѳназ

20сѳздѳназ

2 30сѳздѳнкөп 40сѳздѳнкөп 30–35сѳз 35–40сѳз 30сѳздѳназ

35сѳздѳназ


55сѳздѳназ


70сѳздѳназ

Тексттерге карата негизги талаптар:1. Тексттинтатаалдыгыокуучунунокурмандыкдеңгээлинешайкешболуусутийиш.2. 1-класстынокуучуларыүчүнсунушталганкитептердинтамгаларыириболуп,шрифти-

нинөлчөмү16дан,алэми2–4-окуучуларыүчүн14төнкемболбошукерек.3. Текстикөпэмес,бирбеттентурганчаканкитептер.4. Сүрөттөрү,жөнөкөйсхемалары,таблицаларыкөпкитептер.

Мугалиммындайкитептердикөрсөтүп,үйдөжанаөзалдынчаокуйтурганкитептердинтизмесинсунуштаганыжакшы.

3-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүсуроонуберип,жалпылайт:ശ Баланыншарокуукөндүмүнкалыптандырууүчүнкүнүнөканчаубакыткитепокуукерек?ശ Баланыншарокуукөндүмүнкалыптандырууүчүнкимжооптуу?

4-кадам. Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүкөнүгүүлөрдүаткаруунусунуштайт.1-көнүгүү.«Көпиреткайталапокуу»(4-модуль,Шарокуу,36-бет.)2-көнүгүү.«Үлгүлүүокуу»(4-модуль,Шарокуу,39-бет.)

Эскертүү: Мугалим/мектеп китепканачысы ата-энелерге аудиокитептер жайгашканресурстаржөнүндөмаалыматберүүсүмүмкүн.

5-сессияОкуганын түшүнүү

1-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысыата-энелерге«Шарокуумаанилүүбүжеоку-ганынтүшүнүүбү?»дегенсуроонуберип,жооптордубиргеталкуулашат.

2-кадам. Мугалим/мектеп китепканачысы ата-энелерге окуганын түшүнүүнүн маани-лүүлүгүжөнүндөайтат.

Окуганын түшүнүү–окугантекстининмаанисинтүшүнүүжөндөмдүүлүгү,аныинтерпре-тациялоожанаокугантекстинекаратаөзпикирин/мамилесинкалыптандыруукөндүмү.Булбаланынмынданаркыокуусуүчүнмаанилүүкөндүмболупсаналат.


Окуганынтүшүнүүтөмөндөгүфакторлоргобайланыштуу:• сөздүнмаанисинтүшүнүүсүнө;• туураокуйалуусуна(эгердебаласөздүтуураэмесокуса,андаалбүтүндөйсүйлөмдүнмаанисинтүшүнбөйкалат);

• шарокуйалуусуна(эгердебаламуундапокуса,андаагаокуганынынмаанисинэстепкалуукыйынгатурат);

• окуучунунтурмуштуктажрыйбасынажанабилимине;• окупжатканучурдаокуучунунэстутумуна,ойжүгүртөжанаэлестетеалуусуна.

3-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүсуроонуберип,жалпылайт:ശ Балдарыңыздардынокуганынтүшүнгөнүнкантипбилесиздер?

4-кадам.Мугалим/мектепкитепканачысытөмөнкүкөнүгүүлөрдүаткаруунусунуштайт.1-көнүгүү.«Тынымжасапокуу»(5-модуль,Окуганынтүшүнүү,72-бет.)2-көнүгүү.«Окуянынкартасы»(5-модуль,Окуганынтүшүнүү,82-бет.)

Эскертүү: Мугалим/мектептин китепканачысы ата-энелерге «Китеп окууга кантипкызыктыруукерек»эскертмесинбереалат(2-тиркеме).

4.2. «Мектеп китепканасына экскурсия» класстан тышкары иш-чарасы (40 мүнөт)Максаты:Башталгычкласстардынокуучуларынкитепкананынишмердигименентаа-ныштыруу.

Күтүлүүчү натыйжаларЭкскурсиянынаягындаокуучулар:• мектепкитепканасынынишмердигименентаанышышат;• китепсактоочужайменентаанышышат;• китепканачынын жана ата-энесинин жардамы менен класстан тышкары окуу үчүнкитептандапалышат.

Иш-чараны өткөрүү үчүн жооптуулар:мектепкитепканачысы,башталгычкласстар-дынмугалимдерижанаата-энелер.Керектүү материалдар:китептер,китепкананынкаттоокарточкасы.1-кадам. Башталгыч класстардын окуучулары мугалимдин жетекчилиги астындаалдын-алабекитилгенырааттамабоюнчакитепканагабарышат.2-кадам.Мектепкитепканачысыбалдардытосупалып,китепканаменентааныштырат.Китепкананын иши тууралуу айтып берет. О. э. кантип китепти үйгө алууга болоорунтүшүндүрөт.


3-кадам. Анданкийинкитепканачыбалдардыалдын-аладаярдалганбелгилүүдатагаарналган бурч менен тааныштырат. Ата-эне бул дата жөнүндө балдар менен маекжүргүзөт.Ошондойэлекитепканачыкитептиннегизгибөлүктөрүжөнүндөайтыпберет.Булүчүн5-модулдун«Китепменентаанышуу»көнүгүүсүнколдонсоболот(«Окуганынтүшүнүү»,59-бет.).

4-кадам.Мугалимдин, ата-эненинжана китепканачынын кеңешимененбалдар үйдөокуу үчүн алардын жаш курагына жана деңгээлине ылайыктуу китептерди тандапалышат.

4.3. Класстан тышкаркы иш-чара – «Башталгыч класстардын окуучулары арасында «Окурман театры» мелдешиМаксаты:«Окурмантеатры»көнүгүүсүаркылуукөркөмокуукөндүмдөрүнкалыптан-дыруу(4-модуль,67-бет.).

Нускама• Алгач, булмелдеш ар бир класста окуучулар арасында өткөрүлөт. Ар бир класс эңмыктыокурмандарынанбирдентоптүзөт(4–8окуучу).

• Анданкийинмектептепараллельбоюнчатоптордунарасындаокуубоюнчамелдешөткөрүлөт,булиш-чарагасөзсүзата-энелер,мугалимдержанакоомчулуктунөкүлдөрүчакырылат.

• Топтункатышуучуларыылайыктуукостюмдардыкиеалышат(чыгарманынкаарманыжебашкасүйүктүүкаармансыяктууж.б.).Залтиешелүүтүрдөжасалгаланат.

• Мугалимдердин, ата-энелердинжежогорку класстардын окуучуларынын арасынанмелдештиалыпбаруучудайындалат.

• «Окурмантеатры»үчүнтексттиалдын-алаокуукитебинен,хрестоматиядан,журнал-данже газетадан, класстан тышкары окуу үчүн чыгармалардын тизмесинен тандапалсаболот.

• Чыгарманыокууубагындахормененокууну,ырдоонужанасахналаштыруунукошсоболот.

• Мелдешкекатышуунуналдындамугалимокуучулардытуура,көркөм,артистизмме-нентынымжасапокуугашыктандырат.

• Калыстар тобукатышуучуларга«Эң такжана туураокуганокурман»,«Эңжакшыүнколдонгон окурман», «Артисттик чеберчиликменен көркөмокуган эңмыктыокур-ман»,«Эңкичинекейокурман»,«Эңмыктыокурман»,«Тезокурман»ж.б. сыяктууноминацияларбоюнчабелектердиберсеболот.

• Жеңүүчүлөргөбелеккатарыкитептержебашкабелектерберилет.Мындайбелектербардыккатышуучулардымелдешкеактивдүүкатышуугакызыктырат.

• Окуучулардыколдоп,аларгадемберүүүчүнсынаккаокуучулардыната-энелеридакатышышыкерек.


5. БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДЫН ОКУУЧУЛАРЫ YЧYН ОЮН-К НYГYYЛ РY

Колдонмодосунушталганкөнүгүүлөржанаоюндаркласстарбоюнчабөлүштүрүлдү.Би-рок,баланынкызыгуусуна,даярдыкдеңгээлине,окутуудагытемпинежарашамугалим,ата-энебаламененжекечеишалыпбарууда,класстантышкаркыиштерде,үйдөокуудакаалаганкөнүгүүлөрдүжеоюндардыколдоноалышат.

5.1. Биринчи класстын окуучулары үчүн оюн-көнүгүүлөрүТамгалар жана тыбыштарГазеталардажанажурналдардамакалалардынаталыштарычоңтамгалармененжазыл-ган.Кандайдырбиртамганыколмененкөрсөтүп,баладаналтамгакандайокуларынсураңыз. Баланын тамгаларды таанып-билүүжана айтуужөндөмү тамгалардыжанатыбыштардыэстепкалуугажардамберет.

Алфавитти үйрөнүүТамгалардытабуу–кызыктууоюн.Көчөдөсейилдепжесаякаттапжүргөндөжазуусубаржолбелгилерин,жарыянаамалардыж.б.колдонуумүмкүн.Баладаналтамгакандайокулатдепсурасаболот.Балким,алтамгалардыжанатыбыштардыбириктирип,сөздүтолугумененокуйалат.

Тамганы табууБалагагазетаданжежурналданалынгантексттинүзүндүсүберилет.Тексттинарбирса-бынкарапчыгып,кандайдырбиртамганы(мисалы,«а»тамгасын)белгилөөтапшырма-сыберилет.Булкөнүгүүнүнбашкатүрлөрү:–бардык«а»тамгаларынчийипжанабардык«п»тамгаларынынастынсыз;–«а»тамгасыныналдында«п»тамгасыболсо,«а»тамгасынчий;–«а»тамгасынанкийин«н»тамгасыболсо,«а»тамгасынынастынсыз.Балдардынжоопторуардайымтекшерилип,тапшырматуурааткарылса,сөзсүзалардымактоозарыл.

Сөздөрдү муундарга бөлүүБалага сөздөрдү муундарга бөлүп машыгууга жардам бериңиздер. Көчөдө сейилдепжүргөндө же дүкөндө ага кандайдыр бир жазуу көрсөтүп, төмөнкү тапшырмалардыбериңиздер:• сөздүоку;• сөздүмуундаргабөл;• канчамуунбарэкенинсана.

Сөз курооКичинекей баракчага алфавиттин бардык тамгаларын жазыңыздар (пластик бөтөлкө-лөрдүнкапкактарынколдонсоболот).Көпколдонулгантамгалардынбирнечеүлгүсүналсаболот.Балагакандайдырбирсөздүайтуусунсураныңыздар,алсөздүтамгаларданкураңыздар.Анданкийинролдордуалмаштырсаболот:ата-энесөздүайтат,балаалсөз-дүтамгаларданкурайт.

Үн чыгарып окууБаланынмынданарыкитепокугандыжакшыкөрүшүүчүнүнчыгарыпокуумаанилүүболупсаналат.Балагаокуугаоңой,сүрөттөрүкөпжанатекстиазкитептитандоокерек.


Алгачагабулкитептикатууүнмененсөздөрдүтакайтыпокупберишкерек.Анданкийиндагы бир жолу катуу үн менен, сөздөрдү кол менен көрсөтүп окуп берүү керек. Булкөнүгүүнүбирнечежолукайталаганданкийин,балабулкитептиайтыпберүүгөже«окупчыгууга»даярболот.Натыйжадабатэлебаланынсүйүктүүкитептерипайдаболуп,албулкитептердегисөздөрдүжаткабилипалат.Ошондуктан,биргелешипокуганда,китептинбетинен«секирипөтсө»болбойт.Анткени,балабулкитептинбардыкмайда-чүйдөсүнэстепкалат.

Азыктардын баштыгындагы жазууларБалага аны«курчап турган»бардык сөздөрдүокугандыүйрөтүү керек.Ашканаданардайыморусчажекыргызчажазуусубаркандайдырбиразыктынкагазбаштыгынтапсаболот.Мисалы:чайдын,ундун,майдынжемайонездинсыртындагыжазуунуколдонсоболот.Алгачжазылгансөздүокупчыгуукерек.Кагазбаштыгынбалагаберип,баладанкандайдырбирсөздүтабуунусураныңыз.Баладанкарашрифтмененжазылгансөздөр-дүокупчыгуунуөтүнсөболот.Мындайкөнүгүүбаланыкызыктырат,анын«бардыгынокупчыгуу»каалоосуадаткаайланат.

Китеп менен таанышууБалагасүйүктүүкитебиналып,мукабасындаэмнежазылганынокупчыгуутапшырмасыберилет.Автордунатынколмененкөрсөтүпокупберүүкерек.Баладан,аныноюбоюн-ча,китептинаталышыкайдажазылганынсуроокерек.Анданкийинкитептинбиринчибетиначып,аңгемекайсыжерденбашталарынжанасүрөттөрүкайдаэкенинкөрсөтүүтапшырмасы берилет. Баланын окуганды үйрөнүүсү үчүн китептин элементтерин би-лүүсүмаанилүүболупсаналат.

Биргелешип окууБалагасүрөттөрүбарбалдарүчүнбалсылганкитеп(журнал,газета)берилет.Сүрөттөрдүжакшыкарап чыгып, китептежемакалада кандайокуяболорунболжолдоп айтуусунсураныңыз. Убакыт болгондо китепти окуп чыгып, анын окуя боюнча болжолу туурачыккандыгыжетуураэмесчыккандыгыжөнүндөсүйлөшүүкерек.Туурачыкканучурда,баладан«Мунукантипбилдиң?»–депсураңыз.

Нускамаларды колдонууЭртеңмененки, түшкүжекечки тамактыдаярдооубагындабалагакандайдырбиржөнөкөйтамактыдаярдооиретинайтыпберүүтапшырмасыберилет(мисалы:бутерброд,куурулганжумурткаж. б). Бала кандай айтса, ошондойжасашыңыз керек. Эгер баламайдысыйпоокерекдесе,бирокбычакмененсыйпоокеректигинайтпаса,андабиразкүтөтуруп:«Кел,майдынангаколубузмененсыйпайбыз»–депкоюңуз.Балаошондонускамадагыарбирбөлүкмаанилүү,алардытакжанаырааттууаткаруукерекэкенинтезэлетүшүнөт.Мындайтапшырмалардынжардамымененбаланускаманынмайда-чүйдөбөлүктөрүнүнбаарынэскеалуунуүйрөнөт.

ДүкөндөДүкөнгөбарарданмурдасатыпалынатурганазык-түлүктөрдүнаттарынбалагаайтып,агаазык-түлүктөрдүнтизмесинтүзүүтапшырмасынбериңиз.Дүкөндөнбалатизмедегиарбиразык-түлүктүокупчыгып,алардытабуугажардамберишикерек.Балаазык-түлүктүтапканданкийин,этикетканынжазуусуменентизмедегиаталышытууракелебикарапкөрүшүкерек.


5.2. Экинчи класстын окуучулары үчүн оюн-көнүгүүлөрүСүйлөмдү табууБаладанбалдарүчүнжазылганбиркитептиүнүнчыгарыпокууcунсураныңыз.Окупжат-канучурда,суроолордубериңиз.Окупбүткөндөнкийинбалагажөнөкөйтапшырмалар-дыбериңиз.Бирнечебетарткакайтып,кандайдырбирконкреттүүсүйлөмдүтабуунусураныңыз,мисалы:5сөздөнтургансүйлөмдү;негизгикаармандынатыаталгансүйлөм-дү;2-абзацтын3-сүйлөмүнж.б.табуу.Тексттегисүйлөмдөрдүтабуукыйлапайдалуукөнүгүүболупсаналат.

Бош орунду толтуруу же жетишпеген тамгаларды табууБаламененчогуутактага,компьютергежекагазгакыскасүйлөмжазыңыздар.Анданкийинбаладанкөзүнжабуунуөтүнүңүздөр.Жазылгансүйлөмдөгүбирнечетамганыөчүрүпсалуукерек.Балакөзүначкандакайсытамгаларжетишпегенинтабуутапшыр-масынбериңиздер.

Досторго катБалагаалыстажашагантуугандарыңызжедосторуңузжөнүндөайтыпберип,алардынбирөөнөкыскакатжазуутапшырмасынбериңиздер.Агакаттынүлгүсүнкөрсөтүп,текс-тин түзүү үчүн сөздөрдү тандоого жардам бериңиздер. Баладан катты кооз жасалга-лоону,агасүрөттөрдүтиркөөнү,чаптамалардычаптоонуж.б.өтүнүүкерек.

Сен окуйсуң, мен окуймун, биргелешип окуйбузБалаңызгакитепокупберүүңүзкерек,бирокбалаңыздынсизгеокупберишидамаанилүү.Баланынокурмандыкдеңгээлимененжашкурагынаылайыктуукитептитандоокерек.Ата-энебиринчиабзацтыокуйт,балакийинкиабзацтыокуйт,жеата-энекитепбетининжарымынокуйт,алэмибалаэкинчижарымынокуйт.Баласөздөрдүнжесүйлөмдөрдүнмаанисинеэмес,сөздөрдүкандайокушкерекэкенине(чечмелөөгө)көбүрөөккөңүлбурушу мүмкүн. Биргелешип окуу көнүгүүсү аркылуу китеп окууну жандуураак жанакызыктуураакөткөрүүгөболот.

Биргелешип окууБалагаанынокурмандыкдеңгээлинеылайыктуутексттитандоогожардамбериңиздер.Тексттибиргелешип,баламененбирдейылдамдыктаокуукерек.Эгербаласөздүтуураэмесайтса,агатуураокупберип,улантуукерек.Тексттидагыбиржолуокупчыгуукерек.Булкөнүгүүнүбирнечекүнкайталоосунушкылынат.

Үй-бүлөлүк китеп клубуЖашкурагыбирдейбалдардыната-энелерин чогултуп, китеп клубун уюштуруңуздар.Жумасына биржолу чогулуп, бир саат балдар менен чогуу китеп окуй турган жердианыктапалыңыздар.Эгераба-ырайыжакшыболсо,парктажебактачогулсаңыздарбо-лот.Жамгыржаасажесуукболсо,үйдө,китепканадажекоомдукжайдажолуксаболот.

Окуу көндүмдөрүн өркүндөтүү үчүн күнүгө сүйлөшүүОкуу көндүмдөрүн өркүндөтүү үчүн бала менен күнүгө сүйлөшүү керек. Негизи ата-энелериштеболушупбалдарымененсабактартанкийинтелефонаркылуубайланышат.Ошондуктанкүндүзтелефончалгандынордуна,балагаSMS-билдирүүаркылуу«Бүгүн-кү күнүң кандай өттү? Эртеңки күн үчүн үй тапшырма көппү? Кечке чейин кандайпландарыңбар?»дегенсыяктуусуроолордужөнөтсөболот.Мындантышкары,алардыношолэлекүнүкандайиштердиаткараалатургандыгыжөнүндөсунушберсеңиздербо-лот.Эңнегизгиси,булпрактиканыжазуутүрүндөкылып,жооптордудажазуутүрүндөалуукерек.


Мен журналистминБалагабалдаржурналынанжегазетаданкандайдырбирмакаланыокупчыгуутапшыр-масыберилет.Баладанөзүнтележурналистжерадиожурналисткатарыэлестетип,булмакаланытеле-көрсөтүүнүнжерадиоаркылууберүүнүндикторусыяктууокуунуөтүнүүкерек.

Мектеп оюнун ойнойбузАта-эне баласын өзүн мугалим деп элестетүүсүн, ал эми ата-энесин окуучу депэлестетүүсүнөтүнөт.Балаокуукитебибоюнча«сабакөткөрүп»,анданкийинтапшырмаберет(мектептеагатапшырмабергенсыяктуу).Ата-энеда,баладабултапшырманыөзалдынчааткарышыкерек.Ата-энеатайынбирнечекатакетирет.Тапшырманыаткарыпбүткөндөнкийин,баласытекшерип,баакоёт.Балакаталардыөзүтаапоңдошукерек.

5.3. Үчүнчү класстын окуучулары үчүн оюн-көнүгүүлөрүМен кабарчымынБаламененмультфильмдердинкаармандарыжөнүндөсүйлөшүңүздөр.Агакайсыкаар-ман,эмнеүчүнжагарынсураңыздар.Ошондойэле«Булкаарманжакынжердежашасажекошунаболсо,эмнекылатэлең?»дегенсуроонубериңиздер.Балагаойлонуп,жообунжазуутүрүндөаткаруусунайтыңыздар.Мындантышкары,алжазуугасүрөттар-тыпкошупкойсоболот.

Жаңы сөздөр менен таанышууТелекөрсөтүүжерадиоберүүубагындабалагабелгисизсөздөрдүтандоотапшырмасыберилет.Алгач,баласөздөрдүнмаанисинөзүтапкангааракеткылышыкерек.Аркандайкөрсөткүчтөрдү колдонсо болотже четин чыгарып айтса болот:мисалы, сөздү башкаконтексттеколдонуу.Кийинчерээктандалгансөздүнмаанисинсөздүктөнчогуукарасажакшыболот.

Мындан ары эмне болорун болжолдооБалагаүнчыгарыпкитептеналынгантексттижеаңгемениокупберүүкерек.Кээдеокуу-ну токтотуп, балага китептеболупжатканокуямындан ары кандайөнүгөрүжөнүндөболжолдоотапшырмасыберилет.Окуялардынөнүгүшүнболжолдоо–окуганынтүшү-нүүүчүннегизгикөндүмдөрдүнбириболупсаналат.

Сөз курооБалагажазылгантамгаларданболушунчакөпсөзтүзүүтапшырмасыберилет.

Окуганын түшүнүүБала кандайдырбиркитептиокупбүткөндөнкийин, ага суроолорберилет. СуроолорКим? Эмне? Качан? Кайда? Кантип? Эмне үчүн?сыяктуусөздөрмененбашталсажакшыболот.Мындайсуроолорбалагаокуганынтүшүнүүсүнөжардамберет.

Катылган буюмду табууБала менен «Катылган буюмду табуу» оюну ойнолот. Кандайдыр бир буюмду катыпкоюп,балагаалбуюмдуберилгенбагытбоюнчатабуутапшырмасыберилет.Булоюнүчүнбагытберүүчүкарточкалардыдаярдап,алардыүйдүнаркайсыжеринекоюуке-рек (мисалы, карточкалардамындайжазылат:жазуу столунунүстүңкүкутусунач, көквазаныкара,сенинсүйүктүүчапаныңдыноңчөнтөгүнкараж.б.)Балагабагытберүүчүбиринчикарточканыберишкерек.Ананбалааныокуп,кийинкикарточканытабат.Булоюнбалакатылганбуюмдутапкангачейинуланат.Анданкийинролдордуалмаштыруукерек.Багытберүүчүкарточкалардыжазуушарокуукөндүмүнөркүндөтүүүчүнабданжакшыкөнүгүүболупсаналат.


Жарнама буклеттери менен таанышабызКөчөдөжедүкөндөсүрөттөрүбартүрлүүжарыялообуклеттеринкөптаратышат.Алардыокуу үчүн колдонсо болот. Мындай буклеттин бирин үйгө алып келиңиздер. Балагабуклеттеги текстти окуп чыгуу, аталышын, сүрөттөрдү табуу, абзацтарды саноо, булжарнамадаэмнесунушталыпжаткандыгытууралууболжолдоотапшырмаларыберилет.Булучурдабаланынсуроолоруболсо,аларгажоопберүүкерек.

Жөнөкөй сүйлөмдөрдү окуйбузТуура окуу көндүмү маанилүү болуп саналат, анткени бала начар окуса, окуганынтүшүнүү оор болот. Балага окуу көндүмдөрүн өркүндөтүүгө жардам берүү үчүн, агажөнөкөйфразалардыжазыпберипбаштоокерек(алардыокуукитебиненжазыпалсаболот). Айрым учурларда бул фразаларды үн чыгарып окуу тапшырмасы берилет.Бара-бара баланын окуу көндүмдөрүндө алдыга жылыш байкалат. Бир нече күндөнкийинфразалардыалмаштырып,булкөнүгүүнүулантсаболот.

Балдарды суроо берүүгө кызыктырууБалдардысурооберүүгөкызыктыруукерек.Билимгеумтулганбалабардыкнерсенитезүйрөнөт.Балагаучурдаболупжатканокуялартууралуумакаланыокупчыгуутапшырма-сыберилет.Анданкийиналмакаладасүрөттөлгөнокуяларгабайланыштуубешсуроотүзүшүкерек.Ананжооптордукайсыжердентабуукеректигинсураңыздар.Баламененокугантекстижөнүндөмаеккуруңуздар.

Тандап алган жерди сүрөттөөБалагакесилгенкагазленталарынаүй-бүлөсүмененчогуубарганжерлердинаттарынжазуу тапшырмасы берилет (мисалы, Бишкек шаарындагы жерлер). Бул кагаздардыстакангасалып,балагааларданбирөөнүтандоосунушталат.Үй-бүлөнүнарбирмүчөсүтандалган жерди эң жакшы сүрөттөгөн бир сын атооч сөздү айтат. Мисалы, Бишкекжөнүндө кеп болуп жатса, кимдир бирөө «күнөстүү», экинчиси «көрктүү» ж.б.у.с.сөздөрдүайтышат.Үй-бүлөмүчөлөрүаркандайсөздөрдүайтышат,алэмибалаалардыбирбараккажазат.Анданкийинбалагабардыксынатоочтордубирсүйлөмдөбириктирүүтапшырмасыберилет.Балким,мындайсүйлөмкүлкүлүүжемаанисижокболор,бирокбалабардыксөздөрдүколдонсопайдалууболотэле.

Буюмду сүрөттөөБаштыккакичинекейтоп,өчүргүч,калемучтагыч,кыпчыткычж.б. сыяктуукичинекейбуюдардысалыпкоюукерек.Балагатескерикарапотуруңуз.Албаштыктагыбуюмдардыбирденалыпчыгып,өлчөмү,түзүлүшү,салмагы,узундугужанабашкабелгилерибоюнчасүрөттөшүкерек.Ата-энебалаколундакайсыбуюмдукармаптурганынтабышыкерек.Баштыктын ичинде буюм калбай калганда оюн бүтөт. Бул оюн балага буюмдардысүрөттөөүчүнсөздөрдүтууратандоогоүйрөтөт.

Үй-бүлө мүчөлөрүнүн окуяларды эске түшүрүүсүБалаөзүнкабарчыкатарыэлестетет.Аларбирүй-бүлөмүчөсүмененөзүнчөсүйлөшүп,аларданкандайдырбиркызыктууокуяныайтыпберүүсүнөтүнөт(«интервью»убагындабашкаүй-бүлөмүчөсүболбошукерек).Маектиннатыйжасындабалабаракчаларгаокуя-лардыннегизгиучурларынжазыпалат.Үй-бүлөмүчөлөрүчогулгандабулбаракчалардычоңтабаккасалыпкоюукерек.Балаарбирбаракчаныалыпчыгып,аныүнчыгарыпокуйт.Алэмиүй-бүлөмүчөлөрүкайсыокуякимгетиешелүүэкенинтабуугааракеткылышат.

Газета жаңылыктарыБалдаржурналынанжегазетасынанбалагакызыктууболотурганбирмакалатандапалуукерек.Макаланыкыркыпалып,бирнечебөлүккөбөлүүкерек.АнданкийинмакаланынбулкичинекейбөлүктөрүбалагаберилетМакаланыкалыбынакелтирүүүчүнбалагаарбирбөлүктүокупчыгып,алардытууратартиптекоюутапшырмасыберилет.


5.4. Төртүнчү класстын окуучулары үчүн оюн-көнүгүүлөрү

Үй жумуштарынын тизмесиҮйжумуштарынкылууүчүнырааттуулуккерек(үйдүжыйноо,тамакжасоо).Балагакай-сыиштердикылуукерекэкенинайтыпбериңиздер,балаалардыжазыпалышыкерек.Үйжумуштарыбүткөндөнкийината-энебаласымененчогуужазуунукарап,албоюнчаталкуужүргүзөт.Булкөнүгүүнүоозекиаткарсадаболот.

Сүрөттү сүрөттөөЖурналдарданжанагазеталардансүрөттөрдүкесипалып,алардычоңтабаккажепакеткесалыңыздар.3–5сүрөттүалыпчыгып,балагааларбоюнчааңгемежазуутапшырмасынбериңиздер.Анданкийинаңгеменичогууокупчыгып,талкуулаңыздар.Каталарболсо,оңдоокерек.

Биргелешип аңгеме жазууКечиндеүй-бүлөмүчөлөрүкечкитамаккачогулгандааңгемежазуугааракеткылыңыздар.Алгачүй-бүлөнүнбирмүчөсүбиринчисүйлөмдүайтат.Мисалы:«Менбүгүнтокойдонкүрөңаюунукөрдүм...»,экинчикишибулсүйлөмдүкайталап,өзүнүнсүйлөмүнкошот.Үй-бүлөмүчөлөрү кезегименен ушинтип аңгемени улантышат.Арбири анданмурдаайтылгандыкайталап,өзүнүнсүйлөмүнкошот.Аңгемелеркүлкүлүүжеолуттууболушумүмкүн.Үй-бүлөмүчөлөрүбири-биринеайтылгандардыэстепкалуугажардамберишет.

Сөздөрдү жазабызКагаздыузунтилкечелергекесүүкерек.Ананарбиртилкечегежөнөкөйсөздөрдүжазуукерек, мисалы, «муздак», «эски», «сулуу». Бул тилкечелерди чоң табакка салганданкийин,балатилкеченинбиринтандапалат.Анданкийината-энежанабалабулсөздөргөсинонимдердижазышат(маанисибоюнчаокшошсөздөр).Экимүнөттөнкийинкимкөпсөзэстейалганынсалыштыруукерек.Баланынсөздөрүтууражазылганынакөңүлбуруптекшерүүкерек.

Окулган тексттин мазмунуБалажаңыкитептиокупжаткандаагакитептинмазмунунөзүнүнтажрыйбасыжанамурунокуганкитептеримененбайланыштыруугажардамбериңиздер.Булкөнүгүүбалагаокуга-нынжакшыраактүшүнүүгөжардамберет.Агатөмөнкүдөйсуроолордубериңиздер:• Булкитептесенинжашооңдоболгонокуягаокшошокуябарбы?• Китептинкаарманысагаэмнесимененокшош?• Булкитептеболгонокуяжөнүндөбашкачыгармаданокудуңбеле?• Китептинкаарманысагабашкабиркаармандыэсиңесалганжокпу?• Китептесүрөттөлгөнокуяларсагатаанышокуялардыэсиңесалганжокпу?• Китептеболупжатканокуякайсыжердеболупжатат?Элестетипкөрчү?

Кайрадан ойлоп табабызБалакитептиокупбүткөндө,агааңгеменинбашкачааякташынойлоптабуусунсураныңыз-дар.Анданкийинагатөмөнкүсуроолорберилет:Эмнеүчүнмындайжыйынтыкакел-диң?Аңгеменинушундайаякталышыкитептинмазмунунакандайтаасирэтет?Чыгар-макүлкүлүүрөөкболупкалдыбыжекайгылуураакпы?Чыгармагажаңыкаарманкошотбелең?Эгеркошсоң, эмнеүчүн?Бул суроолорбалагачыгарманынаякталышыэмнеүчүнмаанилүүэкенинтүшүнүүгөжардамберет.

Фактыбы же ой-пикирби?Балагафактмененой-пикирди айырмалоогожардамберүүкерек.Журналдарданбала-ңызмененжарнамалардыкараңыз.Мисалы,жарнамадамындайсүйлөмдөрколдонулат:• велосипеддинүчмеханизмибар;


• кызылжанакөквелосипеддерсатылат;• велосипеддинбаасы90сом;• булбашкакомпаниялардынвелосипеддеринекарагандамыктывелосипед;• булвелосипеддибашкарууоңой;• булвелосипеддитебүүкөңүлүңүздүкөтөрөт.Балагажарыяданчындыкканегизделгенүчмисалды,ой-пикиргенегизделгенүчмисал-дытабуутапшырмасыберилет.

АкынБаладан бир баракты экиге бүктөөнү сураныңыз. Барактын бир бөлүгүнө ал сүйүктүүырынжазат,бирокарбирсаптынакыркысөзүнжазбайкалтырыпкоёт.Анданкийиналжазылганырдыокупжатып,арбирсаптынаягындакалтырылгансөздүнордунажаңысөздүкойупокуусукерек.БашкасөзмененСөздүнмаанисимаанилүүэмес,эңнегизги-си–ырдынрифмасынсактоокерек.

Балдарга окуп берүүБалдарканчажаштаболбосун,аларгаата-энелерикитепокупберсе,эчкачантажаш-пайт.Ата-энелербиркүндүничиндежокдегендебирнечемүнөтбалдарынакитеп,жур-налже газетамакаласынокупберүүгөаракеткылышыкерек.Булучурдабалабашканерсегеалектенбей,ата-энесинкунткоюпугушуабданмаанилүү.

Маалыматтык тексттерМаалымат алуу үчүн окуу кадимки аңгемени окуудан айырмаланат. Балага балдаржурналынан, газеталардан жана энциклопедиялардан маалымат берүүчү тексттердиокууну сунуштаңыздар.Алгач,балагаокуу үчүнкитептерденжанамакалаларданбел-гилүү адамдар,фильмдердин каармандары, белгилүү спортчуларжөнүндөмаалыматматериалынберсежакшыболот.Текстокулганданкийин,балагабулкаармантууралуубардык фактыларды карап чыгууну сунуштаңыздар. Бул көнүгүү балага каармандынжашоосункөзалдынаэлестетүүгөжардамберет,мындантышкарыанынокуукөндүм-дөрүөркүндөйт.

НускамаБулкөнүгүүдөбалаата-энесинежазуутүрүндөнускамаберет,мисалы,пиццаныкан-типжасоокерек,жекомпьютердикантипиштетүүкерек.Ата-энебаласынынбардыкнускамаларын аткарам деп ишендирет. Иш-аракеттериңиздин ирети сакталбаса да,нускаманы так аткарыңыз.Натыйжада бала бардык конкреттүү кадамдардыжазып,берилгенырааттуулуктусактооабданмаанилүүэкенинеишенет.Бара-барабалаата-энесинетагыраактүзүлгөннускамалардыберүүнүүйрөнөт.

Жарыянын негизги маанисин үйрөнүүДүкөндөжүргөндөжечогуугазетаокупжаткандабалагажарыянынбирсүйлөмүнтандапалып,алжарыямененкандайдырбирбуюмдусатыпалуугасиздиишендиришикерек.Балажарыяланганбуюмдунартыкчылыктарынбасабелгилепкөрсөтүшүкерек.Анданкийинэмнеүчүналбуюмдуалатурганыңыздыжеалбайтурганыңыздытүшүндүрүңүз.

Үй-бүлө менен чогуу оюн коюуАта-энеулуубаласынакичүүбаласымененчогуучаканпьесажазып,аныколгожасалганкуурчактардынжардамыменендосторунунжанаүй-бүлөсүнүналдындакоюпберүүнүсунуштайт. Эгер алар кааласа, пьесанын каармандарынын ролдорун өздөрү аткараалышат.


ТИ

РК

ЕМ

ЕЛ

ЕР

1-ти

ркем

е. Б

ашта

лгы

ч кл

асст

арды

н ок

уучу

лары

нын

окуу

көн

дүм

дөрү

н өн

үктү

рүүг

ө ат

а-эн

елер

ди ж

ана

коом

чулу

кту

тарт

уу п

ланы

Обл

устун/ра

йонд

ун/айы

лдынатал

ышы:_

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

___

Мектептин

аталы

шы:_

____

____

____

____

____

____

____

____

____

____

_

Мектептин

дир

ектору

:___

____

____

____

____

____

____

___моб

.тел

.№:_

____

____

____

____

____

__

№И

ш-ч

аран

ын

атал

ыш

ыМ

акса

тыКү

түлү

үчү

наты

йжал

арМ

акса

тты

к ау

дито

рия

Өтк

өрүү

м

өөнө

тү

Ата-

энел

ерди

н ж

ана

коом

чулу

ктун

ка

тыш

уусу

на

жол

тоо

болу

учу

тоск

оолд

укта

р

Тоск

оолд

укта

рдан

өт

үү ж

олдо

руБю

джет

Жоо

птуу

лар


2-тиркеме

Үй-бүлөлүкокуу–үй-бүлөмененкитепкананынбиргелешкенишмердүүлү-гү катары баланы окутуу жана тарбиялооднун ишенимдүү негизи болупбереалат.

Балакитепокуугакызыгып,кадамсайынАкылмандуулуктун,Сулуулуктун,Билимдинтуучокусунакөтөрүлөт.

Окупжаткандагыбаланынжайнаганкөздөрү!

Кайраданбалалыккакайрылуу!

Жазуучулардынчыгармачылыгыменентаанышуу!

Баланыжалгызкалтырбай,экөөлөп,үчөөлөп–чогууокуукандайкызыктуу!Кандайкеремет!

Т. А. Милешко

«Баланы китеп окууга кантип кызыктырууга болот?»

1. Баланыкитепокуугакенжекурактантанбаштапкызыктырыңыз.

2. Сүрөттөрүачыктүстөболгон,мазмунукызыктуукитептердиалыпбериңиз.

3. Балагасистемалуутүрдөкитепокупбериптуруңуз,мунумененалкитепокуунуадат-каайландырыпалат.

4. Китепокуганыүчүнбаланымактаңыз.

5. Окуганкитебинүй-бүлөңүздөталкуулаңыз.

6. Балагаокуганкитебининавторутууралууайтыпбериңиз.

7. Эгердекитептисизокупберипжатканболсоңуз,кызыктуужеринентоктотупкоюңуз.

8. Баламурдаокуганкитептердинтекстинканчалыкдеңгээлдеэстепкалганынтекше-риңиз.Алүчүнбаламененэскетүшүрүпжатып,мазмунунатайынбурмалайбериңиз.

9. Баламененбиргечыгарманынаягынөзүңөройлопчыгаргыла.

10. Өзүңөрбалакездеокуганкитептердибалаңызгасунуштаңыз.Окуганкитептериңиз-динсизгетийгизгентаасиримененбөлүшүңүз.Өзойлоруңуздубалаңыздынойлорумененсалыштырыңыз.

11. Үйдөокуганкитептериңербоюнчаталкуууюштуруңуздар.12. Балаңызгажакканавторлордункитептеринсатыпберип,анынүйдөгүкитепканасын

уюштурупбериңиз.13. Баланыкитепкеаярмамилежасоогоүйрөтүңүз.Үй-бүлөлүктабериктердикөрсө-

түңүз.14. Эски китептерди балаңыз менен бирдикте кылдаттык менен чаптап, оңдоңуз. Ал

китептиэмнеүчүнжакшыкөрөрүңүздүайтыпбериңиз.15. Балаңызгажакшыкаалоо-тилектермененкитепбелеккылыңыз.Бирнечежылдан

кийинбулкитептерөзүйү,үй-бүлөлүксалттар,эңжакынадамдарытууралууэскесалатурганыйыкбуюмгаайланат.


3-тиркеме

Ата-энелер менен сүйлөшүү боюнча кеңештер

Ата-энелермененүзгүлтүксүзмаектешүүмектеппрограммасынынмаанилүүкомпонен-тиболупсаналат.Сиздергесунушталганкеңештермугалимдергеата-энелермененжемиштүүжанатаасирдүүмаеккуруугажардамберет.

• Эки тараптуу маек. Ата-энелер менен маек куруу – бул бир гана ата-энелергемугалимденүйрөнүүэмес,мугалимгедаата-энелерденүйрөнүүмүмкүнчүлүгүнберет.Окуучуларды алардын үй-бүлөлөрүнөн башка эч ким жакшы билбейт. Окуучунункүчтүүжактарын,муктаждыктарынжанаокуустилинтүшүнүүСизгеокутууметоддорунжакшыртуугажардамберет.Ата-энелермененсүйлөшүпжаткандаалардыкунткоюпугуңуз.Баланынжан-дүйнөсүнжакшытүшүнгөнмугалимата-энелердинишеничине,сый-урматынаарзыйт.

• Билим берүүгө айрыкча көңүл буруу.Ата-энелермененсүйлөшүпжатып,окутуунунмаанилүүлүгүнбасабелгилеңиз.Мугалимата-энелергебалдарынынокуусунакантипжардамберүүкеректигижөнүндөсунуштардыбереалат.

• Мүмкүнчүлүктөр жана көйгөйлүү маселелер. Ата-эне менен маектешүүдө алгачбаланын күчтүү жактарын талкуулоо жакшы болот. Ата-энелер мугалим алардынбалдарынынуникалдуукүчтүүжактарынбааларын,алардынмектептежанажашоодоийгиликтүү болоруна ишенерин түшүнүшөт. Андан кийин көйгөйлүү маселелергеөтүңүз.Ата-энемененбирдиктеалардычечүүнүнпланыништепчыгыңыз.

• Талкуулоого даярдануу.Ата-энемененофициалдууэмесучурдажолукканда,миса-лы, баласынмектептен алып кетүү үчүн күтүпжаткан учурундабаласынынкөйгөйүтууралууайтпаганыңызжакшыболот.Балажөнүндөмаеккурууүчүндаярданып,ата-энемененжолугушуунупландаштыруукерек.Мугалимокутуунун,тапшырмалардынжанаокуучунунбааларыныннатыйжасындаалынганфактылардымисалкатарыкөр-сөтүүгөдаярболушукерек.Ата-энелерденокуучулартууралуукандаймаалыматке-рекэкенинойлонуукерек.Эчнерсениунутпашүчүн,талкууланатурганмаселелердинтизмесинжазыпалсажакшыболот.

• Позитивдүү болуңуз!Позитивдүүнерседенбаштоокерек.Ата-энелергебалдарынынбардыкпредметтербоюнчаийгиликтерижөнүндөайтыпбериңиз.Балдардынокутуумаксаттарынажетишипжаткандыгытууралуубилдирүүата-энелеринсүйүндүрөт.

• Көйгөйлөрдү биргелешип чечүүгө аракет кылуу керек.Ата-энелердинэмнекылышыкерекэкенинтаңуулабаңыз,алардысынгадаалбаңыз.Кандайганакөйгөйболбосун,анычечүүүчүн«биз»биргелешипкандайиштердиалыпбараалатургандыгыбыздыбасабелгилепкетиңиз.Мугалиммаектинакыркыбирнечемүнөтүнүй-бүлөмененбиргеликтеокуучугакандайколдоокөрсөтөалатургандыгынталкуулашыкерек.Кан-чаубакыттакандайиштердиаткаратургандыгыңарды,алардыокуучунунжетишүүсүүчүнбири-биримененкандайчабайланыштырааларыңыздытакбелгилепалыңыз.


4-тиркеме

Биринчи класстын окуучуларынын ата-энелери үчүн кеңештер1

Балаңызгаүнчыгарыпокууүчүнболушунчакөпмүмкүнчү-лүктүзүңүз.Күнсайынокуугашыктандырыңыз!Төмөндөберилген сунуштар балаңызды китепке абдан кызыккан,өзкүчүнөишенгенокурманкылуугажардамберет.Жумасайынжаңыыкмаколдонуңуз.Балаңызгаэңылайыккел-гендеринаныктаңыз.• Үйдөн китеп ала чыгыңыздарБалакезеккетуруп,күтөтурганжергебарарда,(мисалы,дарыгерге)үйдөнкитепжежурналалачыгуукерек.Дайымакитепокууүчүнубакыттабуугааракеткылыңыздар.

• Бир гана жолу окуп коюу жетишсизБаланы сүйүктүү китептерин же ырларын кайталап окуусуна демилге берүү керек.Кайталапокууданбалатезирээкжанатакокугандыүйрөнөт.

• Аңгеменин мазмунун терең түшүнүү зарылБалагаазырэлеокулганаңгеменинмазмунубоюнчасурооберилет.Мисалы,«СениноюңчаэмнеүчүнЖаныбекмындайкылды?»

• Телевизор көрүүсүн чектөө керекКитепокуугателевизоркөрүүжанавидеооюндарытоскоолболушумүмкүн.Баланынбошубактысындакитепокуусунадемберип,кызыктыруукерек.

• Чыдамдуу болуу керекБалабейтаанышсөздүайтуугааракеткылыпжатканда,анышаштырбоокерек.Бала-дансөздүкөңүлбурупокуунуөтүнүүзарыл.

• Баланын курагына, деңгээлине ылайык китеп тандаңыздарБалагаөтөтатаалэмескитептандоогожардамберүүзарыл.Негизгимаксат–баланыкитептиырахаттаныпокуугаүйрөтүү.

• Сөз оюндарын ойноңуздарБулоюнбаламененуламбирсөздүнбиртамгасынөзгөртүпойнолот,мисалы:зал–бал;бал–бар–бак;бак–так.

• Мен сага окуп берем, сен мага окуп бересиңУктарданмурдакезекмененүнчыгарыпокуу керек.Балдарга ата-энемененчогууушундайубакытөткөрүүабданжагат.

• Жаш окурмандын каталарын этияттык менен оңдоо керекБалакатакетирсе,алтуураэмесокугантамганышашпайкөрсөтүүкерек.Окугандыжаңыүйрөнгөнкөпокурмандаркээдебиринчитамганыннегизиндесөздүболжолдопайтыпкоюшат.

• Бала менен ар дайым сүйлөшүү керек!Баламененкүнүгөмектептежанаүйдөэмнеболгонутууралуусүйлөшүүкерек.Маек-кеайрымкызыктуусөздөрдүжанамурдаайтылгансөздөрдүкошсожакшыболот.

• Мүмкүн болушунча көп жазуу керек!Баладан керектүү азык-түлүктөрдүн тизмесин түзүүгөжардам берүүсүн сураныңыз,чоң энеге кат же үйдөгү кызыктуу окуялар тууралуу күндөлүкжазуу тапшырмасынбериңиз.Жазууубагындабалагамектептеүйрөнгөнтамгалардыжанатыбыштардыколдонуусунушталат.

1 Reading Rockets. Советыдля родителей.Доступно: http://www.readingrockets.org/content/pdfs/tips/cc_tips_russian.pdf.


5-тиркеме

Экинчи класстын окуучуларынын ата-энелери үчүн кеңештер1

Бала менен окууну уюштуруу, биргелешип окулган текст-терди жазуу жана айтып берүү ыкмаларын табуу зарыл.Жаш окурмандыжанажомокчуну ар дайыммактап, аныкызыктырууга аракет кылуу керек! Төмөндө келтирилген

кеп-кеңештер кызыктуу ыкмаларды сунуштайт жана ата-энелерге балдардын китепокуугакызыгуусунажанаөзкүчүнөишенгенокурманболуусунажардамберет.Жаңыыкмалардыжумасайынколдонуусунушталат.Сиздинбалаңызүчүнэңылайыктууыкма-ныаныктапалыңыз.• Үй-бүлөгө байланыштуу окуяларды айтып бериңиздерБалдар өздөрүнүн үй-бүлөсү жөнүндө окуяларды укканды жакшы көрүшөт. Ата-энелержашкезиндеболгонокуялартууралуубалдарынаайтыпберишикерек.

• Жазуу кутусун жасоо сунушталатБулкутунусүрөттартуужанажазууүчүнкерекбуюмдарменентолтуруузарыл.Балагабулардынжардамымененазык-түлүктөрдүнтизмелерин,ыраазычылыкжекуттуктоокаттарынжазуутапшырмасыберилет.

• Баланы кунт коюп угуңуздарАта-энебаласынанмектепкедаярдагантапшырмасынокуусунөтүнүп,аныкунткоюп,кызыгуумененугушузарыл.

• Балага сүйлөмдүн маанисин түшүнүүгө убакыт берүү керекБалабейтаанышсөздөргөтушкелгенучурда,агасүйлөмдүдагыбиржолуокупчыгуутапшырмасыберилет.Көпучурдабалдарсөздүнмаанисинтүшүнүүмененалектени-шип,азырэлеокугансүйлөмдүнмаанисинтүшүнбөйкалышымүмкүн.

• Класска жазуучуну чакырыңыздарКөп учурдабалдарбиринчи аракет кылганда элежакшыаңгемежаза албай калса,өздөрүнүнжөндөмүнөшексанапкалышымүмкүн.Ошондуктан,жазуучуданбалдаргааңгемежазуупроцесситууралууайтыпберүүсүнсураныңыз.

• Биргелешип китеп жасаңыздарКитепжасооүчүнэкигебүктөлгөнкагаздардыбириктирүүкерек.Балагаарбирбеткесүйлөмдөрдүжазып,өзүтарткансүрөттөрменентолуктоотапшырмасыберилет.

• Жолдо кетип баратканда аңгеме түзүңүздөрЖолдо унааменен баратканда, аңгемеге кезекменен сүйлөмдөрдү кошуу керек.Аңгеменикүлкүлүүжекоркунучтуутүзүүсунушталат.

• Сөздөрдүн арасындагы байланышты көрсөтүңүздөрБалагаөзарабайланышкансөздөрэмнеүчүнокшошайтыларынжанаокшошмаанигеэээкенинтүшүндүрүүкерек.Мисалы,балагабилимжанабилүүсөздөрүнүнкандайчабайланышыбарэкенитүшүндүрүлөт.

• Текшерүү тизмесин колдонуңуздарБалага«Бардыксүйлөмдөрүмбаштамгамененбашталдыбы?ООБА/ЖОК»дегенсыяк-тууэскертүүлөрүбартекшерүүтизмесинтүзүүтапшырмасыберилет.

• Тез жана тезирээкБалажаттаганжаңысөздөрдүкарточкалардажекөнүгүүлөрдөколдонуукерек.Жаңысөздөрдү көп колдонуу балдарга сөздөрдү автоматтык түрдө таанып-билүүгө жанаокуугажардамберет.



6-тиркеме

Үчүнчү класстын окуучуларынын ата-энелери үчүн кеңештер1

Тексттиокуп,анынмазмунутууралуусүйлөшүүжанаойжүгүртүүке-рек!Баланыокуганынтүшүнүүгөүйрөтүү–булкитепокуугаүйрөтүүнүннегизгимаксаты.Төмөндөкелтирилгенкеп-кеңештердекызыктууык-маларсунушталган,аларата-энелергебалдарынкитепокуугакызы-гуусунажанаөзкүчүнөишенгенокурманболуугаүйрөтүүгөжардамберет.Жаңыыкмалардыжума сайын колдонуу сунушталат. Сиздинбалаңызгаэңылайыктуукелетурганыкманыаныктапалыңыз.• Китеп окууну өзгөчө адатка айландырыңызКитепокуугаөзгөчөкөңүлбуруукерек.Баланыкитепканагаалыпбарып,окурманкарточкасыналуугажардамберип,анымененчогууокуп,агабелеккатарыкитепсатыпберүүсунушталат.Үйдөкитептерүчүнатайынбирбурчбөлүпберүүкерек.Ошондойэле,китептердиүйдүнарбирбөлмөсүнөкойсодагыжакшыболот.

• Балдарга улам кийинки китепти окууга демилге бериңиздерБаланыуламкийинкикитептиокуугакызыктырууыкмасынтабыңыз.Аныкөптомдуукитептерменентааныштыруузарыл.Мисалы,«Товарвагонунунбалдары»же«ГарриПоттер»,жесүйүктүүавторунункийинкикитебименентааныштырсаболот.Ошондойэле,китепканачыданбалаүчүнжакшыкитептабуугажардамберүүсүнөтүнсөболот.

• Сөздүктү жалкоолонбостон колдонуу керекАта-энебаласынасөздүктүколдонорункөрсөтүшүкерек.Мисалы:«Хмм,булсөздүнмаанисинбилбейтэкем...сөздүктөнкарашкерек»,–депкоюңуз.

• Ата-эне баласынан эмнени көргөнү жана кылган иштери жөнүндө айтып берүүсүн өтүнөтБаланынбазалыкбилимдеринжогорулатууүчүнанымененкүнүмдүкиштер туура-луусүйлөшүүкерек.Анткенибулпрактикабалагаукканынжанаокуганынтүшүнүүгөжардамберет.Мисалы,чогуутамакдаярдооучурунда,жаңыбиржергебаргандажетелеберүүнүкөргөндөнкийинжаңылмачтардыкайталоокерек.

• Алгачкы кадамды жасоо дайыма эң оор болотБалажазыпжаткандаагаколдоокөрсөтүүкерек.Жазуубирнечеэтаптантуратдепэскертүү зарыл.Эчкимбиринчижолуаракеткылгандадарооэлеүйрөнүпкетпейт.Үйрөнүүүчүнубакыткерек.

• Ар бир балага жекече мамиле кылуу керекБаланыжазуунунаркандайтүрлөрүменентааныштырууүчүнаркандайкитептердиокупберүүкерек.Кээбирбалдар,айрыкчаэркекбалдар,чыныгыболгонокуяганегиз-делгенкитептердижакшыкөрүшөт.

• Балага эстеп калуу ыкмаларын үйрөтүү керекБалагабирнечесүйлөммененаңгеменинкыскачамазмунунтүзүүнүжеокуялардынкийинкиөнүгүшүнболжолдоонуүйрөтүүсунушталат.Булэкиыкматеңбалагаокуга-нынжакшыраактүшүнүүгөжанаэстепкалуусунажардамберет.

• «Келе элекпизби?»Унаамененбараткандасөзоюндарынойноосунушталат.Мисалы,ат–кишининаты,жаныбаржанакыймыл-аракеттибилдиргенсөз.Балагаушулсыяктуубашкаомоним-дердиайтуутапшырмасыберилет.Балдарсөздөрдүнтүрлүүмаанилеринжакшыбилишсе,китепокууаларүчүноңойболот.



КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТ

1. Celano,D.C.,Moland,N.A.,& andNeuma, S.B. (2017). Lessonson family engagementfromlibrarians.Volume75,Number1.Retrievedfromhttp://www.ascd.org/publications/educational-leadership/sept17/vol75/num01/Lessons-on-Family-Engagement-from-Librarians.aspx

2. CentersforDiseaseControlandPrevention(CDCP).(2012).ParentEngagement:StrategiesforInvolvingParentsinSchoolHealth.Atlanta,GA:U.S.DepartmentofHealthandHumanServices. Retrieved from https://www.cdc.gov/healthyyouth/protective/pdf/parent_engagement_strategies.pdf.

3. Creative Education. (2018).Overcoming 10 commonbarriers to parental engagement.Retrievedfromhttps://www.creativeeducation.co.uk/blog/parental-engagement.

4. Epstein,J.,&Sheldon,S.(2002).Presentandaccountedfor:improvingstudentattendancethrough family and community involvement. The Journal of Educational Research;95(5):308–318. Retrieved fromhttps://www.siaus.com/uploads/docs/pdf/Present_and_Accounted_For_Improving_Student_Attendance_Through_Family_and_Community_Involvement.pdf

5. Fiala L.F., Sheridan,M.S. (2003). Parent involvement and reading: using curriculum-basedmeasurementtoassesstheeffectsofpairedreading.PsychologyintheSchools40:6,613–625.

6. Gary, W. D. and Witherspoon, R. (2011). The power of family school communitypartnerships. Priority Schools Campaign. Retrieved from. http://www2.nea.org/mediafiles/pdf/FSCP_Manual_2012.pdf.

7. Harvard Family Research Project. (2010). Parent–Teacher Conference Tip Sheetsfor Principals, Teachers, and Parents. Retrieved from https://www.msapcenter.com/applicationdoc/0b539add-8e8e-48f4-9a63-29fd061c858eParent-Teacher-ConferenceTipSheet-100610.pdf.

8. Henderson,A.T.,&Berla,N.(1994).Anewgenerationofevidence:Thefamilyiscriticaltostudentachievement.Washington,D.C.:NationalCommitteeforCitizensinEducation.Retrievedfromhttps://files.eric.ed.gov/fulltext/ED375968.pdf.

9. Houtenville,A.J.,&Conway,K.S.(2008).Parentaleffort,schoolresources,andstudentachievement.JournalofHumanResources,437–453.

10.Retrievedfromhttps://www.nspra.org/files/docs/conway-may08.pdf.

11.Marshall, K. (2014). Teacher Evaluation Rubrics. Retrieved fromhttp://usny.nysed.gov/rttt/teachersleaders/practicerubrics/Docs/marshall-teacher-rubric-jan-2014.pdf

12.MichiganDepartmentofEducation. (2004).ParentEngagement InformationandTools.Retrieved from https://www.michigan.gov/documents/Parent_Involvement_Part_1_12-16-04_111426_7.pdf

13.Morrow, L. M., & Young, J. (1997). A family literacy program connecting school andhome:Effectsonattitude,motivation,and literacyachievement. JournalofEducationalPsychology,89(4),736–742.

14.NationalLibrary.(2018).LibrariansRoleincreatingreaders.Retrievedfromhttps://natlib.govt.nz/schools/reading-engagement/libraries-supporting-readers/librarians-role-in-creating-readers


15.Neuman, S.B., Caperelli, B.J., & Kee, C. (1998). Literacy learning, a familymatter. TheReadingTeacher,53(3),244-252.Retrievedfromhttps://www.professionalpractice.org/about-us/building_literacy_partnership/.

16.Olsen, G.W., & FullerM. L. (2012). Home-School Relations:Working Successfully withParentsandFamilies,4thed.,Pearson.

17.Reading Rockets. Reading tips for parents. Retrieved from http://www.readingrockets.org/content/pdfs/tips/cc_tips_russian.pdf.

18.ReadingRockets.25activities for readingandwriting fun.Retrieved fromhttp://www.readingrockets.org/article/25-activities-reading-and-writing-fun.

19.ScholasticBookFairs.FamilyReadingNigjt:Facilitator’sGuide.Retrievedfromhttp://www.scholastic.com/bookfairs/assets/downloads/final_8825_read_and_rise_facilitators_guide.pdf.

20.StarEnterprise.Athomereadingactivities.Retrievedfromhttps://resources.renlearnrp.com/us/learningprogressions/cpparentactivities.pdf.

21.USAIDGeorgiaPrimaryEducationProject.(2015a).ParentEngagement,guideforschoolprincipals andparents. Tbilisi,Georgia.Retrieved fromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_GUIDE_2015.pdf.

22.USAIDGeorgia Primary Education Project. (2015b). Activity package for pupils of fromgrades1and2.Retrievedfromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_CARD_1_2_Rus.pdf.

23.USAID Georgia Primary Education Project (2015c). Activity package for pupils of fromgrades 5 and 6. Retrieved from http://kargiskola.ge/teachers/baratebi/mshobelta%20baratebi/RUSULI/V-VI%20klasi/PE%20CARD%205-6_Russian.pdf.

24.USAID Georgia Primary Education Project (2015d). Activity package for pupils of fromgrades1and2.Retrievedfromhttp://kargiskola.ge/parent/pdf/PE_CARD_1_2_Rus.pdf.

25.VirginiaDepartmentofEducation.(2010).TipsandStrategiesforIncreasingParentandFamilyInvolvement in Virginia Schools. Retrieved from http://www.doe.virginia.gov/support/virginia_tiered_system_supports/training/cohort/2012/apr/tips_and_strategies.pdf.

Documents

10-модуль...Келгиле, окуйбуз! 3 ! & ö % , # < * / & < , ( ( % 8 1 КИРИШYY Ата-энелерди балдары менен бирге китеп окууга