КИРИЛ ПЕЈЧИНОВИЌ

За Кирил Пејчиновиќ располагаме сo значително повеќе биографски податоци отколку за другите негови современици, зачетници на новата македонска литература. За тоа е заслужен пред се самиот Кирил којшто ни оставил за себе повеќе записи и други сoопштенија. Од 1801 година потекнува најстариот негов датиран запис, oд Марковиот манастир, за да cе дojдe преку повеќе такви белешки дo ефектниот епитаф oд 1835 година, саморачно врежан на камена надгробна плоча.

Годината на неговото раѓање нe ни е сепак позната. Тој е роден во с. Теарце, Тетовско, негде околу 1770 година. Кирил се учел вo Лешок и вo св. Пречиста Кичевска, додека веродостојноста на веста за тоа дека тој ce школувал и во Бигорскиот манастир кај некој даскал Јов, кој наводно бил идентичен со послежниот наш книжевник Јоаким Крчовски, нe e утврдена. Дури може слободно да cе каже дека таа вест е и неверојатна во оној свој дел што cе однесува до споменувањето на Јоаким Крчовски. Зашто, ако имаме доволно основа да тврдиме дека Јоаким e пo потекло од Кичевско, нe помалку е веројатно, особено со оглед нa јазикот на неговите текстови, дека тој уште oд рана возраст живеел во североис- точна Македонија. За скудноста на своето образование и за својот скуден живот самиот Пејчиновиќ кажува сo овие впечатливи зборови oд писмото упатено дo кнез Милош вo 1833 година: „не учихом вo никоe школо, ни па растехом вo некија палати нашего јазика, ни во палати чуждија вери, но от зачала и да ниње пребиваем во гурбетлук во место уничиженија, во запустении свјатих церквеј и манастиреј".

И така, неговиот живот e oд детство поминат по манастирите, во оние непогодни услови на нашата заостанатост oд крајот на XVIII и почетокот на XIX век. Заедно со татка си Пејчина и со стрика си Далманта, како што дознаваме од самиот него, Кирил заминал за Света Гора, во манастирот Хилендар, каде што сите тројца се покалуѓериле.

Кон почетокот на минатиот век Кирил не бил веќе во Хилендар. Откако извесно време поминал во кичевскиот манастир Пречиста како јеромонах, во 1801 година тој се cпoменува како игумен на Марковиот манастир, Скопско.

Co негова грижа се поправа запуштениот манастир, задужбина на крал Волкашин и неговиот син Марко. Bo него Кирил поминал голем дел од својот живот, можеби дваесетина години Тука ја напишал и својата прва книга „Огледало", издадена вo Будим во 1816 година. Книгата излегла, како што cе соопштува на нејзината насловна страница, сo материјална помош и сo грижа на призренскиот свештеник Коста Стошиќ.

Марковиот манастир Кирил го напушта некаде при крајот на 1817 или во почетокот a 1818 година, откако претходно го посетил татка си и стрика си вo Хилендар. Од Марковиот манастир тој се враќа во своето родно село Теарце. Негова цел била да гo обнови разрушениот манастир св. Атанасија вo ceлo Лешок, чиј ктитор - пo преданието - бил кнез Лазар. Пејчиновиќ ја зафатил сo голема енергија таа работа Во Поменикот на Лешочкиот манастир тој самиот ги oпишува тешкотиите што требало да cе совладаат. Населението било сиромашно, имало луѓе штo сe противеле на обновувањето на манастирот.

И покрај сите тешкотии Кирил успеал да ја постигне својата цел. Во Лешочкиот манастир, како негов игyмен, тој ќе го проживее остатокот на својот живот. Bo 1835 г. тој се пригодил самиот надгробна плоча сo епитаф вo cтихови, вo кој cе изнесени неколку основни податоци за неговиот живот. Кирил умрел на 12/24 март 1845 г. и е погребен вo дворот на Лешочкиот манастир.

Како и порано во Марковиот манастир, Пејчиновиќ и вo Лешок положил грижи за прибирање на книги, отворил и манастирска школа. Тој не ја напуштил ни својата книжевна работа. Тука гo составува краткото житие на кнез Лазара и „Утешение грешним". Житието нa кнез Лазара, за кого Пејчиновиќ сметал дека бил ктитор на Лешочкиот манастир, останало вo ракопис. Bo ново време текстот го публикува А. М. Селишчев. „утешение грешним" беше печатено во Coлун во 1840 г.

Издавањето на „ утешение грешним" имa една интересна предисторија. Ракописот бил готов уште во 1831 г. Kирил сe постарал да собере претплатници, нo луѓето му cc ветиле само дека ќе ја купат книгата oткога ќе излезе, зашто нe биле сигурни во тоа. Следната година тој гo праќа текстот вo Крагуевац и гo проследува сo писмо до кнез Mилоша, вo кое го моли да биде печатен вo тамошната печатница. За разноските за печатењето Kиpил приложил coи 500 гроша. Кнез Милош cе однесол благонаклоно кон молбата на Пејчиновиќ. Тој дури ги вратил оние 500 гроша, така штo книгата требало да се печати на негови разноски. Во писмо, заведено вo Крагуевац на 15 март 1833, стар стил, Пејчиновиќ му благодари за тоа на кнезот. „Многу сакам да ги видам телесно тие книги дури сум жив, зашто остарев", - вели тој. 3ачувано e уште едно, трето, писмо на Пејчиновиќа до кнез Милоша, датирано сo 15 ноември 1883 г. a заведено вo Kpaгуевац нa 3 декември 1883, стар стил, во кое меѓу другото тој пак cе интересира зa тоа што станува со

неговата книга. Меѓутоа, издавањето нa „Утешение грешним" Bo Крагуевац нe

се оставари. Духовната цензура нa Белградската митрополија, нa која и беше доставен pакописот зa мислење, ce искажа негативно зa негo. Ha цензурата, меѓу другото, нe и ce свиѓаше што зa божествените работи cе зборува со такви простонародни изрази како што тоа гo правеше Кирил (,,небесните работи cе претставени во дрска споредба со земните") Нa таков начин, и по долго чекање, во почетокот нa 1836 го-дина му беше соопштено нa Кирила решението нa цензурата да нe cе издава неговата книга.

Со тоа Пејчиновиќ беше поставен во положба да 6apa нa друга страна можност зa печатење својата книга. Toj cе обраќа тогаш до apxимандритот Teoдосиj Синаитски, основател на правата наша печатница во Солун.

3a животот нa Синаитски немаме cкopo никакви сигур-ни податоци. Тоа што може дa cе каже зa негo, cе опира cамо врз народно преданиe. Според некои спомени, тој бил роден во Дојран, и светското име му било Теохар. Учел грчка школа во Цариград, a потоа cе запопил во своето родно место. Koгa останал вдовец, се закалуѓерил. Живеел извесно време во некој манастир во Синај, вepojaтно во познатиот манастир Cв. Катерина, каде што бил избран дури и за старешина, архимандрит. Отаде го прибавува кон своето име називот Синаитски.

Bo 1831 г. Теодосиј се наоѓа во Солун, каде што служи нa црковнословенски во црквата Cв. Мина. Покрај тoa се кажува дека тој бил застапник нa Синаитескиот манстир и патувал пo Maкедонија собирајќи милостиња за манастирот. Koн 1837/8 г. Теодосиј cе зафаќа co организирањето нa една печатница што ќе издава книги на народен јазик, потребата од кои станувала ce поголема. Toj yспеал да издејствува одоб-рение за тоа, да cе снабди потребниот материјал пpeкy некој руски Евреин што живеел во Солун, и да ja напечати првата книга во својата печатница во 1838 г. Колку e познато во таа печатница билe издадени во оние неколку години на нејзиното работење пет книги нa народен јазик. Печатницата на Синаитски настрадала од пожар при крајот нa 1839 или во почетокот нa 1840 г. Тогаш доаѓа и до контактот нa Пејчоновиќ со Синаитски во врска со печатењето „Утешение грешним“. Имено, Кирил дал срадства за обновување нa печатницата. Благодарноста зa тоа Теодосиј Синаитски ја искажува вo предговорот кон „Утешение грашним", единстваниот негов зачуван текст.

„Аште нe би бил он помогнал нe би била оправена и типографиа наша, оти беше изгорела", вели Синаитски. Тој ги повикува читетелите дa мy благодарат нa Бога „оти e дал таков учител вo време наше". Посебно го истакнува тоа што Кирил пишува нa јазик разбран зa народот, така што никој веќе нe може да ce оправдува зa неучењето со тоа што нe го знае

„славјанскиот" или „росијскиот" јазик. „Еве кључ что отворует сердцето ваше - се вели во предговорот нa Синаитски - нe кључ от злато или от сребро, нo кључ от же-лезо и чилик, что да нe ce вии: оти среброто и златото ест меко и се вие скоро, но железото со чилик нe се вие. Кога да ест отворот, сиреч отључот от злато или от сребро, та да нe може ковчегот, сиреч сердцето мое, да отвори, что ми ест таков отвор (кључ)? Нека ест от чилик и железо, та да отвори ковчегот, та да нe ест от сребро и злато и да нe може да отвори сердцето на простиот человек".

Овие зборови сведочат речито зa она важно место што мy се определува нa народниот јазик во нашата писменост од првата половина нa минатиот век. Тие значат и сатис-факција зa Пејчиновиќ како човек што пишува нa народен јазик и што полага грижа книгата да дојде до народот, меѓу другото и со поркрепата укажана нa Синаитски, што e секако еден значаен гест нa Лешочкиот игумен. 3a жалост, печатни-цата нa Синаитски немаше долг век. Негде меѓу 1841 и 1844 г. таа пак изгорела, a нејзиниот создател наскоро потоа умрел. Со се завршил првиот сериозен обид да се создаде еден центар зa издавање книги нa наш народен јазик, обид во кој и Пејчиновиќ зеде важно учество.

Kако што веќе споменавме, првата книга Ha Пејчиновиќ „Огледеало" излезе вo Будим вo 1816 година. Форматот и е мала осминка. Покрај 4 ненумерирани, таа содржи 148 нуме-рирани странички (во нумерацијата e направена една грешка: по стр. 76 следува 87, така што последната бројка e 158, 3a десет повеќе од стварниот број на страниците). Книгата ja има следната содржина: 1. Последование, пострижение монаха, одејание расси и камилавки 1-3; 2. Сказание о милитве свја-таго Нифонта јако ова пријатна ест пред Богом 3-6; 3. Мо-литва свјатаго Нифонта 6-18; 4. Сказание о милитве свјатаго Трифона како подобает пети 19-20; 5. Молитва свјатаго Трифона 20-36; 6. Сказание како подобает заучити отрока азбу-ки 36-39; 7. Чин благословение отроков 39-48; 8. Молитва 7 отроком немогуштим спати болним 48-53; 9. Молитва зa все-каква болест со параклис Богородичен 53-54; 10. Молитва от очес призора сиреч зa уроци 55-57; 11. Поучение свакому Христианину, како подбает празновати празници Господских и свјатих и како подобает причастисија свјатим причаште-нием (вака во содржината, a вo насловот над текстот: ... свја-тое причештение) 58-145 (155); 12. Молитва свјатого Архан-ѓела (над текстот: Архангела) Михаила 146-148 (158).

Како што се гледа, најголемиот дел од книгата го за-фаќа Словото зa празниците, оригинална проповед нa народен јазик. Ha народен јазик се пишувани и сказанијата (под 6p. 2, 4, 6 во содржината), a при молитвите само некои кратки објасненија. Другото e

нa црковнословенски јазик. Молитвите и последованијата во „Огледало" ce земени повеќето

од требниците. Сказанието зa молитвата нa св. Трифона и трите негови молитви се извлечени од еден ракописен црковен устав од XV век што го имал при рака Кирил (Хлу- дова збирка 6p. 123). Сказанието за молитвата на св. Нифонта и таа молитва се земени од Прологот од житието на светецот. Одломки од Словото зa празниците има објавено Cт. Новковиќ во книгата „C Мораве на Вардар", Београд 1894 г. 90-106, со современа транскрипција . Притоа ред грешки од Прво- то издание не се исправени, a има случаи да ce направени и нови. Целосно овој текст беше објавен со современа транс-крипција во книгата: Кирил Пејчоновиќ, Слово за празниците, редакција и предговор Блаже Конески, Скопје 1956.

He e исклучено дека книшките на Јоаким Крчовски, издадени две години пред „Огледало" му дошле до рака Ha Пејчиновиќ и му го посочиле патот до универзитетската пе-чатница во Будим. Многу е потешко да ce каже дали тие книшки извршиле влијание на самата содржина Ha „Огледа-ло“. Навистина ce среќаваат некои заеднички мотиви. Bo ,,Слово заради страшен суд божиј и второе пришествие Хрис-тово" (Повест, 1814) нa Крчовски се говори, на пример, против крвната жртва (курбанот) и пеењето на „песни дјаволски" a тоа e еден предмет на кој се задржува и Пејчиновиќ во главната беседа во „Огледало". Меѓутоа, текстуални совпаѓања не можат да ce установат. Kaj Крчовски e споменатиот предмет засегнат кратко и со општи формулации, додека Пејчиновиќ го обработува поопширно, поживо и со конкретни по-датоци од секидневниот живот. Bo вакви случаи секогаш може да ce работи за некој друг заеднички извор, зашто со тоа теми што ja интересирале постојано христијанската религиозно-поучна литература. Еден таков извор ce пропове-дите нa Јоан Златоуст (сп. го во „Различна поучителна на-ставленија неговото слово „Зашто христиани не держат чисто вера и истиннаја", во кое ce осудуваат оние што праз-нуваат „како еретици сос игри и сос песни дјаволски"). Ha сепак самото установување нa вакви паралели нe e без важ-ност, бидејќи не упатува на некои претпочитања во изборот на темните кај првите писатели на нашата нова литература, што секако стоело во врска и со некои појави во нивната современост и со потребата да се реагира на нив од позици-јата на христијанскиот етички кодекс.

Втората книга на Пејчиновиќ „Утешение грешним", напечатена во 1840 година во Солун (формат 14,5x20 см.) содржи 47 листа (во пагинацијата и овде ce допуштени грешки). Книгата ja има следната содржина: 1. Предговор на Теодосија Синаитски л. 1-36; 2. Основната беседа во кни-гата, словото за „Утешение грешним" л.

4-246; 3. Поучение обштое всјуду како подобает творити брак и во которија днех, и аште хоштут нововенчании бити родители благопо-требним чадом л. 25-336; 4. Тропар и кондак свјатаго отца Нифонта л. 34; 5. Молитва во еже благословити пчели л. 346-36; 6. Молитва еже благословити церви сирскија, сиреч буби от буборанење, или у вит(к)ањето или ако сметени, урочени, л. 36-376; 7. Молитва Bo еже благословити ваиа, в недељу цветосно л. 376-39; 8. Молитва o сажденија вино-града л. 39-396; 9. Показание (расказ за војникот Таксиот што воскраснал од мртви) л. 396-436; 10. Оглавление прос-трание: или началословие книжици ceja, глаголемија Утеше-ние грешним (азбучна содржина нa книгата) л. 44-476.

Bo ракописот егземплар на Утешение (Софиска на-родна библиотека 6p. 2895) има во почетокот предговор нa Пејчиновиќ, заменет во печатното издание co предговорот на Синаитски. Предговорот на Пејчиновиќ e објавен кај J. Ива-нов, Български старини, 1931, 99-102. Освен молитвите и тропарот и кондакот на св. Нифонта, при кои идат само кратки објасненија на народен јазик додека текстот e црковнословенски, другите текстови во оваа книга се пишувани на народен јазик.

Првата проповед e земена од книгата на грчкиот црко-вен писател И. Минијат (живеел во крајот нa 17 и почетокот нa 18 век) ,,Поученија в разнија недели на праздничнија дни". Поучението за бракот содржи лични забележувања нa Пејчиновиќ. Toj ги составил и тропарот и кондакот на св. Нифонта, обидувајќи се така во црковното песништво (Тропарот и кондакот биле составени во 1832 г., кога со нив и била дополнета книгата. Изборот на светецот нe e случаен. св. Нифонт, за кого имаме молитва и сказание и во „Огледало", бил прво многу тежок грешник којшто се спасил само со помошта на Богородица. Toa значи дека Пејчиновиќ ja имал предвид основната тема на „Утешение грешним"). Молитвите се земени од требниците, легендата за воинот од Прологот (март, 28 ден).

Првата проповед, за утешение на грешните, беше отпечатена во современата транскрипција од X. Поленаковиќ во сп. Хришћанско дело V, Скопје 1940, 368-376. Bo книгата: Кирил Пејчиновиќ, Избрани текстови, приредил Блаже Конески, Скопје 1970, објавени cе, покрај таа проповед, и поучение обштое всјуду Показание .

.Житието на кнез Лазара , составено од Кирила, влегу-вало во една книшка што го содржела „Правилото" нa светецот. Книшката била препишана, по Кирилова повела и од неговиот егземплар, од јеромонахот Арсенија во Лешочкиот манастир во 1841 г. До 1914 г. таа се чувала во манастирот. Книшката (формат

15,5 x 11,75 CM. 73 листа), покрај „Правилото", пишувано црков- нословенски, ги содржела овие текстови на народен јазик: 1. Расказот на Кирила 3a обновува-њето на манастирот A. 3 (напечатен кај J. Иванов, Блгарски старини, 1931, 96-97); 2. Житието на кнез Лазара A. 506-62 (издадено од Селишчев, Отчет, 1915). Житието e составено спрема некој постар српски текст (книга сија преведе се от соборник сербскиј). Краток извадок од него се наоѓал во поменикот на манастирот св. Атанас (извадокот печатен кај H. C. Јастребов, Стара Сербија и Албанија, Споменик X 1, 116 H кај Селишчев, Отчет, 42).

Епитафот на Пејчиновиќ бил врежан, како што веќе порано рековме, од самиот нeгo вo 1835 година нa плочата што си ја приготвил за својот гроб. Toj надгробен натпис e интересен како по својата содржина така и по својата форма. Ho содржината затоа што ни ги соопштува кратко најважните податоци од животот на Кирила, по формата - затоа што е пишуван во стихови и како таков, претставува стихотвор-бен обид во нашата нова литература. Уште e поважно тоа што тие стихови ce десетерци. Навистина, од десетерците во народната поезија тие ce разликуваат по тоа што имаат рима (секако под влијание на стихот од такви текстови каков што бил, на пример, Житие Алексеја божија человека од В. Ракиќ). Kora кажува дека тие стихови треба да ce пеат „на глас трпезечки", Пејчиновиќ само потврдува колку бил во тради-цијата на народната песна. Имено, песните ,,трпезечки" или „трпезарски" ce народни песни што се пееле на празници, на трпеза. Меѓу нив има и десетеречки песни со божовна содр-жина. Очевидно e дека Пејчиновиќ, којшто по примерот на други црковни писатели пишува против пеењето на „бесовски“ песни, не бил противник на секакво народно пеење. Епитафот, ce разбира, не се ослибодил со сето ова сосоем од стереотипноста на старинските натписи. He треба да ja пре-видиме во овој поглед ни врската со некои од постарите записи на Пејчиновиќ, во кои читаме вакви зборови: „Токо вие, браќа и отци, речете: Христе Боже, прости и упокој душу грешнаго Кирила еромонаха" (1801 г.); „но мољу вас, братиа прочитајуштих сие, рците: Боже, опрости раба своего, амин. Кирил јеромонах" (1802).

Прегледот на текстовите на Пејчиновиќ ќе го завршиме со тоа што ќе ги споменеме и неговите записи и писма. Од него ни се познати дваесетина записи. Bo Лешочкиот манастир се чувала порано Кириловата преписка со Абдурахман паша тетовски, но таа не е никаде објавена. Проф. H. Колендиќ пронајде во Државната архива во Белград три писма на Пејнчи-новиќ до кнез Милош, пишувани во врска со печатењето нa -Утешение грешним (сп. Б. Конески, Писмата нa Пејчиновиќ до кнез Милош, Македонски јазик VII 2, 1956, 25-40, каде што e објавен факсимил и трансакција на текстот нa пис-мата).

Bo нашево издание се печатат сите текстови на Пејчи-новиќ

пишувани на народен јазик, вклучувајќи ги и подолгите објасненија при црковнословенските молитви во „Огледало". Како cocтав на самиот Пејчиновиќ, објавен e и тропарот и кондакот на св. Нифонот, пишуван на црковнословенски јазик. Bo рамките на „Утешение грешним" го објавуваме и предговорот на Теодосиј Синаитски. Ракописниот предговор на Пеј-чиновиќ кон таа кaкo и неговите писма и поинтересните записи ги даваме во Додатокот. Bo поглед на транскрипцијата ги применивме принципите што ги објаснивме во предговорот кон текстовите на Јоаким Крчовски, објавени во истата оваа серија.

Кирил Пејчиновиќ, како и Јоаким Крчовски, излегува од онаа традиција што се залагашеда му ја приближи нa народот религиозно-поучната книжнина. „Препростејшиот и не книжен јазик Болгарски долнија Миссии", на кој Кирил ги составува своите текстови e негивиот тетовски говор, при-мешан со елементи од централните говори, и во кој уче-ството на црковнословенскиот e, како и кај Крчовски, се уште значително. Се разбира дека називот „болгарски" на може да носи во даденото време некаква разбирање на ова прашање ни помага самиот Пејчиновиќ, особено со тоа што го казува во своите писма до кнез Милоша. Како и во насловите на своите книги, тој го употребува и во тие писма споменатиот назив за својот јазик, но едновремено му се обраќа на Милоша заради љубовта духовна „и нашеја србскија отечеств", во кое ги призива молитвите на српските светители, како што тоа го прави и во последната реченица на Словото за празниците во конотација во национална смисла..3a подобро „Огледало". Сето ова ни потврдува дека не може за ова време кај нас да се говори за една изградена национална свест ниту за национална доференцијација во современа смисла. Впрочем, оваа констатација важи и за повеќе други народи во Европа во почетокот на минтиот век. Кога веќе го засегнавме и овде прашањето. 3a јазикот, интересно e да обрнеме внимание на следната реченица од третото писмо на Пејчиновиќ до кнез Милоша: „И оште желаем разумети за онују книжицу, во каков език дадосте печатати, дали во србскиј език или јакоже бе волгарскиј, о до колико време може да се свршат". Бидејќи секако никој не се спремал да ја преведува книгата Ha Пејчиновиќ, па после да ja печати, не е јасно ова спротивставување на давата назива. Едно објас-нение би било дека во случајов Пејчиновиќ мисли заправо на изборот на шрифтот (тој споменува во едно од своите писма за „београдское рукописание").

Bо текстовите на Кирил Пејчиновиќ имаме и во содр-жината еден значително поизразит степен на актуализација отколку што е тоа случај кај Јоаким Крчовски. Cе гледа тоа и во истакнувањето на личноста на авторот и во сожививањето нa проповедта со ред елементи од животот на прос-титот човек во Македонија во почетокот на минатиот век. Ликот на Пејчиновиќ ни се оцртува уште поопределено и по она што

го знаеме од неговите писма до кнез Милоша. Bo нив доаѓаат до израз некои нагови интимни настроенија што во печатен текст на можеле да ce соопштат тогаш по така непосреден начин. Навистина, Пејчиновиќ реагира и во „Огле-дало" на ситуација во која се наоѓал народот во негово време, кога ги поставува овие прашања: „A зашто се мучимо на овој век, зашто от други вери мучени биднуемо, зашто от калдрма долу слезуемо, зашто зелено не носимо, зашто от Турци помало зборимо, зашто, каде нé јахат и газат, трпимо, зашто?" Меѓутоа, во писмата тој му се обраќа нa Милоша, потсетувајќи се веројатно и на средновековните титули, како на „србскаја и болгарскаја похвала", Ha боговенчан кнез „сербскија и болгарскија земли“, пожелувјќи му да се ис-дигне „от књажество во кралство". Ако ние, вели, се наоѓаме „под иго агарјанское неносимое, поне братја наши, с нами вкупе до скоро мучившиисја, поне сии да пребивајут во утешении".

3a разлика од Крчовски, Пејчиновиќ нe e само составу-вач и праведувач, ами и автор на оригинални текстови нa народан jaзик. Такстовите на Пејчиновиќ се одликуваат со личен стил, во кој до израз карактеристиките на народниот начин на прикажување. Oва се однесува пред сé на неговото Слово за празниците кое претставува и најобемен негов текст. Пејчиновиќ e темпераментен проповедник, што сака да поучува, но знае и остро да укорува. Притоа тој истапува од своето име, зборува во прво лице, се поставува определено како самосвесна личност спрема читателите. Најинтересни ce кај него оние делови, во кои ce опишуваат извесни случки од народниот живот. Toа се кратки и живи описи во кои се опишуваат извесни страни во битот на нашите селани од минатиот век и во кои тоа се постига и преку убаво воден дијалог. Со тие елементи во своите текстови Пејчиновиќ внесува една автентична нота во почетокот на нашата новa литература. Toj бил слабо образован човек, црковносло-венскиот јазик го употребува co многу неправилности, самиот во писмата до кнез Милоша се правда заради својата неукост, - но бил човек речит којшто можел да изговори прочувствувана фраза, за кое даваат потврда и тие писма.

Блаже KOHЕСКИ

CKA3AHИЕ О МОЛИТВЕ CВЈАТАГО НИФОНТА JAKO OBA ПРИЈАТНА ECT ПРЕД БОГОМ

Овое сказание да чати или сам себе или другому на главу, кој е моштно болен, или во голем саклет ce наоѓаат, или в одлабоки грехови влегол некој, или некаква напаст го нашла от грехот свој, или во стоката, или во куќата, или во челадта, или во нивата, или во лозјето, ли во дрвјата, или во бахчата, - каква невола да буде, прво да се исповедаат све челад и да се опростат меѓу себе, и да се покајат, и да се оста-ват да не чинат лошо ка што чиниле, и да cе помолат попу и поп да им чати оваја молитва, и да знаа цврство еле имаат селамет, куртулус сиреч спасение. И да cе чати человеку на глава кога бере душа a кога при-мира, сиреч на исход души, eм грехоите мy ce простуат от Христа, Нифонта, ем лесно може да ce престави, сиреч да умре рахат.

СКАЗАНИЕ О МОЛИТВЕ CBJATAГО ТРИФОНА

KAKO ПОДБАЕТ ПЕТИ

Mолитва свјатаго Трифона што ce чатат y лозје, y нива, у бахча - когда чини пакост нешто: или гриж y лозје, или вртељ или скачки, или у врт кртови, конштипи или црви, или дрва кога престанале неќат дa родат, или гусеници, или сојки, или зајаци y нива, или лисици у кокошки, или ер от ошто да има пакост во нешто, да дојде поп да освјстит воду и да поштрка, покропи по место, и да чати овија молитви; обаче ваља да поста еден ден , најмало, пак да ce чати канон свјатому Трифону и стихари његови, потом овија мо-литви најпосле да их чатит и молитвата свјатаго Нифонта таја што ест писана пред овија молитви, сиреч: Господи Боже сил. Пак во отпуст да споменет и свја-таго Трифона и Јулијана и Евстатиа и Конона вртоградарја и свјатаго и преподобнаго Нифонта, потом свјатих и праведних богоотец Јоакима и Анни и всех свјатих, амин.

CKA3AHИЕ KAKO ПОДОБАЕТ 3АУЧИТИ

OTPOKA АЗБУКИ

Kад ќе дете да заучи книга, отпрво требе поп да му чати молитви на глава, пак после да му се каже азбука. Зашто без благослов, без молитва кој почнуе да работи нешто, оно не излагат харно. Сејуштии во благословении во благословении и пожнут! Знајте, благосовении родителие, еле свака работа без мо-литва не се почнует. Ѓерек cеме кога ќе ваѓаш на нива, ѓерек гумно кога ќе насадиш, лозје кога ќе за-садиш, темељ на куќа кoгa ќе заправиш, у нова куќа сефте кога улегнеш да седиш, - ќе да викнеш попа да ти чати молитву, пак после ќе запалиш оген. Ви-дите како најмала некоја работа, ако фатиш без богомолства, нe смееш да фатиш. Ако немаш при себе поп, а ти сам ќе ce прекрстиш и ќе речеш: во имја Отца и Сина и Свјатаго Духа, амин. Или ако не знаеш и толку, a ти ќе речеш: ела, Боже, помози! Koгa свека мала работа мало богомолство сакат, a голема работа много богомолство требет. A дила учение книга да ce почне без молитва, што сиот закон наш и вера наша све на писание висит!Да не е писмо, све би се забора- вило и Бог дали има , или нема не би се знаело. И ѓаол тогај би царувал, ка што царуеше во време идолопоклонство. Заради тоја виѓат дјавол кој ќе да заучит книга без богомолства, приоѓа му, украдуе памет от детета, да не може да учит, да му иде назад, да забо- рава, да не прифаќа. A за таквога има други молитви y великиј требник да му се чати. Бог милостив напу- дуе дјавола, му доаѓа умот, му појдуе напред. Тие молитви во оваја книга не ги писах, салт писах нa прежните молитви. Xубаво, чисто нека се чатат, пак нема страх от ништо! Зере Бог ест наш милостив! Koгa ќе ги чати поп, ако е у црква - да земе на себе и петраил и одежда, ако ли у некоја куќа - само петраил да земе и да речет: Благословен Бог наш, свја-тиј Боже, Отче наш, Јако твое ест царство, Господи помилуј 12, Слава и ниње, Приидите поклонимсја и псалом 43.

ПОУЧЕНИЕ CBAКОМУ XPИCTИАНУ KAKO ПОДОБАЕТ

ПРАЗНОВАТИ ПРАЗНИЦИ ГОСПОДСКИХ И CBJAТИХ И KAKO ПОДОБАЕТ ПРИЧАСТИТИСЈА CBJATOE

ПРИЧЕШТЕНИЕ

,,Приидите, чада, послушајте мене, страху Гос-подњу научу вас“ - глаголет пророк Давид во псалме 33, cтих 11. Глаголет: ,Кто ест чловек хотјај живот, љубјај видети благи, удержи јазик твој от зла и устње твои еже не глаголати лсти. Уклонисја от зла и сотвори благо, взишти мира и пожени и. Очи гос-подни на праведнија, уши eго во молитву их, лице же господње на творјаштија злаја, еже потребити от земли памјат их. Воззваша праведнии и Господ услиша и от всех cкорбеј их избави их." Видите, благословении xpистиани, како велит Дух Свјатиј низ уста пророча. Mошно xyбаво толкувајте таја псалма, да видите како е тој што живет безза-конно. Отпрво вели: „Приидите, чеда, послушајте ме-не.“ 3ашто Бог нас викат чеда? Зашто тија што идат по пут божиј, тија сат чеда божии. 3a них велит: „Аз буду их Бог и тии будит сини и штери“, глаголет Гос-под вседржител. И пак y eвангелие вели: „Елици пријаша eго, даде им власт чадом божиим бити, елици от Бога родишасја, a нe от плоти и крви и похоти" cиреч научених от духовних, a не от плотских. И зато треба да послушамо слово божие, зашто тој што не слуша слово божие, што неќе да чуе, тој ест како нека овца што бега от трло надвор. Таја овца от влкот н’ утечует. Избави, Xpисте Боже нaш, от того мисленнаго волка, избави стадо cвое, eже снабдел еси честноjy своеју кровију, молитвами пре-чистија тебе рождашија(тја), aмин.

Bидите, благословении xpистиани, како нас Бог викат чеда! Пошто сме чеда, затоа и мије го викамо татко. Aма и тоа викање cам Христос Бог научи нac: ,,(Oтче наш), иже eси на небесех". Отче наш ќе рече татко наш. Зашто не нé научи да peчемо татко мој, токо татко наш, и ми така го викамо, кога мy cе молимо? Го викамо татко наш а не мој, леб наш дажд нам, не леб мој дажд мње,и остави нам, a нe велимо остави мње, и паки не введи нас во напаст и избави нас от лукаваго. 3aшто не се молимо за себе, токо и за сви браќа? 3aшто да покажемо братољубие, a не самољубие, да живуамо како браќа, eден зa дру-гога дa се молимо, eден другого да жалимо, eден дру-гому да поможемо, eден другому тежината да носимо, cиреч eден другому да простимо што ни досасиле. Зашто вели свјатиј Павел: ,,Друг друга тјаготи носите и тако исполните закон Xристов". Aко мије не исполниме закон Xpистов, не смо ни христиани. Пошто не смо xpистиани, a заошто cме? Пошто не сме Xpистосови људи, при Xpиста во рај не можемо да идемо. Пошто не ќе идемо y царство небесное, a зашто cе мучимо на овој век, зашто пос-тимо, зашто се крштеамо, зашто cе закопуемо, зашто за душа давамо, зашто от други вери мучени биднуе-мо, зашто от калдрма долу слезуемо, зажто зелено не носимо, зашто xyбаво не носимо, зашто от Турци помало зборимо, зашто, каде не јахат и газат, трпимо, зашто!? He ли за Христа? Пошто за Христа трпимо, баре да го слушамо што ни вели. Oн не ни вели нешто тешко, токо лесно. Oн ни велит да љубимо eден другого, да се прштааме, да се жалиме, да ceдимо мудро, да не збесуемо како малии деца , да не се опијаме , да нe блудуаме, да не пиемо вино без мера, да не скакамо xоро како безумни што скакат. A мије и празникот што го служиме eдна y го-дината и него непристојно го служиме, a нe побожно. Баш на денот вардимо да се опиемо, да скакамо, да збесуамо. Cва ноќ ceдите, пеете и бесуете, нe гo молите

светецот, токо го наљуте, и тој не ве измолует пред Бога и не ви поможует, и нафиле си арчите арчот. Aко сакаш да ти се фати што го служиш, што го молиш, слушај да ти кажем како да чиниш. Cпроти дан отиди y црква, узми свеќа, темјана и масло за кан-дилата, запали и помоли му се Богу co молитвата от светецот што го служиш, со негоата молитва да ти прости. Ама ти да простиш cвакому кој што ти досади, иди прости ce со него, зере и Бог не ти проштаа; aко служиш cветца, - и светецот нема што да чинит от када имаш лошо срдце. И опрости се и помоли ce и за себе и за неги, пак дојди дома, помисли имаш ли некој преател или непреател, има ли некој хапс, има ли неко болен, има ли некој гол, има ли неко гладен, и иди види га, отнеси му или заире, или дрва, или штогод, и речи му : „На ти, брате, за утрешен, или денешен, за негоо имја". И вечерта седни вечерај мирно, и не пој песни paскошни, не седи до полноќ, легни порано стани порано, узми просфора и свеќа, или у црква на славословие и на божественнаја служба сиреч на литурѓиа, и дури седиш y црква не мисли за на дрва, за дома, или за трговина, баш и нeкоja невола ако имаш, пак да не мислиш и за њу, токо oстави jу на Господа, и Господ похубаво ќе ти ja расправи от тебе, ти ништо не можеш без Бога. Пак у јутру аште излезеш от црква, сиромаси просјаци што ca пред црковна врата дади им по нешто мало на свакого милостиња, ќи Бог и тебе да те помилува, зашто така вели Xpистос: „Кој дава ним, мене дава, и ја ќе му вратим отвише и на овај свет и на второ пришествие мое во царство небесное.“ Kој тако чини тој ест Xpистосов чоек, и Христос му буде помоштник и покровител души и тела его и имениј eгo. A бије браќа мои кои не чините тако но угаѓате воли и похотем вешим, a не Богу ни светцу. Aма ќе pечеш немамо црква, немамо поп у село, и не знаемо како треба. Tака најдохме, така ќемо oставити. Heмој, брате, не оставај, токо уклонисја от зла и сотвори благо. Ако немаш црква у село a ти иди у град , иди y другиј град, иди у некој манастир , a не остани на тој голем ден, не остани 6eз закон, зере риба жива

стоит со вода, христиани со закон. Xич aко не си кадар, не можеш ништо да yчиниш закон, бape нe чини и беззаконие, токо баре седи укаарен и речи: „на денешниј ден сви христиани y закон стојат, Бога мољат, Бога xваљат y цркви и по божии куќи, a ми принуждени есми всего того лишити се." И помоли ce Богу cо слази и речи: ,избави, Боже, oт oвој есап лош што го имамо, настави нас, Господи, на истину твоју, исправи стопи нашја к деланију заповеди твоја." A ти не седиш, ни кахарма ни касавет не ти је за свој селамет. Пости ти дошле, ти не мослиш еле пост ест, помало да јадеш и от всего да воздержаваш ce, не мислиш еле рождество Xристово идет, caка да ce пресрете xубаво, со чистота, co добри paботи. 3ашто на денот на првојот канон велит: „Духом Cвјатим Xристос cе paѓат, славите; Xpистос иде от небо кон нac, cpjаштите, cиреч cpeтите; Xpистос на земли, воз-носитесја, појте Господеви всја земља и веселием вос-појте људие јако прослависја." Kое славословие твое пошто не чиниш така кад ти велим? Kое сpетение твое, кое пение твое, кое воспе-вaние твое, кому се прославил Xристос? Aла елем от тебе хич, во тебе ни мало, зере посто његов си мy го постил cкотски a не христијански и не молиш Бога за што e yгодно нему да ти дадет, токо што e yгодно тeбе тоа сакаш от него 6eз есап! A виjе се надеате на курбани што колете на Ата-насов ден, со тоа да угодите Богy. A не знаете еле тија курбани идолска жертва, еврејска жертва, a нe христианска. Тој христианин што коле кyp6aни нe ест xpистианин, токо eст Евреин или идолопоклоник, и тој свjaштанник што поет нa глава на овенот со свеќа запаљена лаже за добитка, за пара, за месо, a y закон христијанскиj немат писано поп да чати нa овен a христиани да колет курбан. Heкојте, xpиcтианни, не колите жертва кровна, за-што имаме бескровна. Bидите како пише Дух Cвјатиј низ yста пpороку Давиду во псалмом 49 стиx 13, вeлит: „Еда jaм маса jyнача или крв козлов пију? Пожури Богови жертву хвали и прииму от дому твоего телцов, ниже воздажд вишењему молитви твоја.“ И велит: „He прииму от дому твоего телцов, ниже

от стад твоих козлов." Eто како велит Бог низ про-poкова ycта во тој псалом, Eвpеи дајма го чатат, зашто Псалтир и они чатат, зашто мије от Евреи го зехме. Aма мије paзбирамо што вели, зашто cме крстени Духом Cвјатим и што извадил Псалтир, тој Дух нас вразумует да разберемо хубаво, зашто cме крстени во името Свјатаго Духа и Отца и Сина Cвјатија Tpоици. Oни нас научили да тоја познавамо, a Eвреи им cе окаменело срдцe пошто cат некрстени, и онемеле и оглухнале, a Бог да им викат да чуат они нe чуат, и за тоа Бог ги назива Чифути a нас назива новиј Израил, cиреч :нови Eвpeи, зашто на псалом 49, стих 7 вeлит: „Услишите, људие мои, и возглагољу ко Исраиљу и засвидетелствују вам.“Сведетелство ќе pечет шаитлк. Bидиш ли со шаитлаци Бог сакат да им анлатири, шајтлаци божии xилјада, aма кој нe разбира нема фајда.

Kурбан остана от Авраама, a просфор и вино ос-тана от Mелхиседека. И види кој eст поголем? Види како Бог прати Aвраама да се благослови от Мелхисе-дека, зашто он беше свјаштенник Бога вишњаго и неговиот курбан беше магбул пpијатен пред Бога, зашто беше от леб и от вино, a не от месо и от крв како Aвраамовиот. И Бог го постави Aвраама oтца a не свјаштенника, и то отца jaзиков a не Евреев: Евреи ни oтца имаат ни свјаштенника зашто не прават курбан со вино токо со крв и со месо како пци на касапница, и затоа во овој пcaлoм им го неќе Бог курбанот Ав-pаамов што го чинат oни, a во другиј псалом вeлит: ќе поставим другога попа над вас а не Авраама. 3ашто и Авраама другиј го благослови. 3ато вeлит Бог томуа попу, сиреч Xристу своему во псалом 109, cтих 4: „Ти иереј во век по чину Mелхиседекову" a нe Aвраамову. И види Авраам ли е поголем или Мелхиседек, и види кој кого благослови! Aко не знаеш, a ти чати y Библиа во Битија глава 14, вo стих 20.

Tија сат шаитлаци и имат хилјада други. 3атоа вeлит Истраиљу- „засвидетелствују вaм". Годпод различ-но засвидетелстует вcегда, aма кому? Beлаким, нека cедат Чифутите настрана, eла да гледаме вије што cте ce почифутиле, колејќи курбани. Beлаќим, вишето от

незнаење, по некои и от неслушање, aма што му чати ни на pогoвите co свеќа запаљена, тој чатит ем от незнаење, ем от неслушање. Aма неслушањето бива от тамах, зашто он гледа да земет некоа пара или платица месо; a тој што кажует, вес ден нека викат како худ. И затоа пишет во книга свјатит апостол Павел, викат и велит: „Корен всем злим среброљубие ест“, тоа ќе peчат - на свите лошотие коренот мy e тамах, ненаситка, от него да избавит нас Xpистос Бог, амин.

Bидите, христиани, колку грех биват со колење курбани, токмо со Чифутите. A вије се надеате co тoa да измолите Бога и свјатаго Aтанасија, и да пpoтерате болесчини. A Бог велит: нејќем да ми колете, ја ни крв пием ни месо јадем . A вије aко колете, дома ко-лите и јадите. A вије у црква го колете со попот и велите: курбан го праќамо Богу. Да се почифутуете на старост. A поп што не ви кажует како eст работата, токо заради тамах уште ве опачит, ви велит: „Ако e, гледајте си paботата, што сте нашле не оста-вајте.“ Aко ве опачит, на него грех голем, от него му се дигнало и свештенството и хpистианството, и тешко на тија нуариа каде он попува, и тешко и претешко и горко на негова душа !

Aмa aко речете, како едни сиромаси слепи што велат, кој бил на тој век да видел како e там и дали e така ка што кажуат, тоj чоек нека чати во евангелие от Луки зачало 80, нека видат што велит Xристос: Имаше некој чоек богат мошно, cвaкиј ден cе вecелеше, сефа чинеше. A пак имаше eден jaбанџија cирома болен, лежеше нa пopтата от богатиот болен, имаше живи pани, и гладен со кучињата лежеше на портата, чекаше кога ќе истресат тpпеза измеќарите от богатиот, па и болниот се влечеше при кучињата, береше трошки, и пците не му велеа ништо, уште му лижеа pаните, му ги бришеа со јазик, мy чинеа икрам пците, a богатиот неќеше ни едно парче леба, и мало манџа неќеше дa му дaдeт. Дојде заман, yмре сиромаот. Сиромасите му за-копаа снагата халосана, а душата тpпежлиа aнѓели

пеејќи му jа oтнесоа y pаj, y пазухи Aвраамови, во xyбавиња вечна. Умре и богатиот. Богатите му закопаа cнгата, a ѓаволи му yзеа душата, сефалиата дyша негова, мy га отнесоа во џехнем, вo вечна мука. И душата му мучејќи се от џехнем, гледа во рај и виде Aвpaaма вo paj, и виде и тогоа cиромаа што мy yмpe нa вpaтa гладен, го виѓат тамо и вика a от џехнем: ,,Taтко Aвpааме, пожали ме, прати ми Лазара што ти стоит y пазуете, cме познаници со нeгo, прати ми го нека си натопи простиот нeгoв y вода и нека ми прохла-дит ycта мојa, зере изгорех за вода, и не се трпи от жeжштина." Па мy велит Aвpаам: „Имат меѓу нас eден пропаст, дупка голема. Ми je страх да не про-паднет некако и да нe oстанем без негo. Токо нека ми го пазуете, нека се веселит хубаво, зере на негоа животот, кога лежешe на поpтата твоjа, тогај се мучеше, a ceга нека се веселит пo paj, во пазухе мои. A ти пак тoгаj cи чинил ceфа, a сега мучи ce каде тe cтавиле." Пa мy велит богатиот : „Te молим татко, отче , прати го баре нека оживет и нека идeт во мој cаpаj, y моја куќа, нека кажат како cе мучим jа вамо, нека им кажет, зepe имам дома пет браќа, ми e жaл за ни, да не и они дојдат во овоја место мyчно, и да нe чинат ceфа како jа што чинах , затоа ме донесоа овде, нека им каже да не бидат немилостиви, cкржави, како jа што бeх. Пак мy вeлит Aвpaам: „He го пpаќам и тамо, нека ми го при мене. Tвои браќа cами знаат што e лошо, нека не чинат, ако cакат да не дојдат при тебе у мука. Пак ако не знаат, имaат книги, нека остават сефата , нека чатат, нека видат како тpeба тако нека чинат. Пак ако не знаат книга, (нека) викат даскали, yчи-тели што знаат книга. Tија кaжyваат, токо нeма кој да cлушат, идат cвeтот пo зефк, по сефа, а не идат да слушаат слово божио каде ce кажуе. Да иктиза нe eт да го пpaтим Лазаpа, да ги yчит твоитe бpаќа. Они си имaат учители тaмо, нека се учат." Пак му вe-лит богатиот: „He, отче, от овде да отиднет чоек, да oживет, да отидет тамо да кажует, поaрно го вepyeт cвeтот от тија учители што cат тамо." Пa му вeлит Авраам: „Taквија људи што не вepyат книгите cи и yчителите, тиjа cат неверници. И да им го пpaтим Лазара

пак не ќе гo вepyaат, ќе peчат ce појепирил, станал от гроб пак лaжe cвeтот, yште ќе ce шeгaат со негo. Tокo нека си чинит ceфа Лазap, зepe дocтa мука тегнал дури бил жив, зашто да гo враќамо yште да ce мучи низ лоши људи (да) скита, будуќи ce наместио на хaрно мecто. Hекa си гo. A ти cеди си куда те cтaвиле. A твои браќа aко нe верует книгите си и даскалите cи, и они нека дојдат при тeбe, и них ги бepeт местото, и уште мнозина бepeт тoа место, нe ce нaполнует никогда."

Eтe, хpистиани мои, коj дошол oт тоj вeк. Caм Xpистос от тоj вeк дојде и cкита по земља, и тypли-тypли чудеса правеше по људи, што нe мoжeа болест дa oздрават никои eќими cо триста марифети, Xpиcтoc сo eдна pеч, со едно пpoзборуење го оздравуеше чоека и умренога от гроб со eдно викнуење го ожи-вyeшe жив дома cи пак cтoеше чак дур да ocтаpeт. Xpистос тaквијa чудеса чинејќи, и свакиј ден yчеше људи, и кажуеше за свeшто, и за овој век и зa тoj век и грех, и за севапие, и (зa) тeлo и зa дyша, и за вечна мyка и зa pаj, и зa чоека и зa ангeла и зa дја-вола. Toа што кажyеше све се писа y Eвaнгелие четвopица aпocтоли. Oт кaко oтидe Xpистос нa небо, от каде беше дошол, си ceдна на првото мecто, пaк дeceти ден пpати Дyха Cвjатагo на свe апостолите и им пpа-ти xабep да иcпишат eвангелие, и четворица апостоли Maттеj, Mаpко, Лyка и Иoанн иcпиcаа што видoа дypи скитаа со Xpиста и што им ce откpи возшeствиe Дyха Cвјатaгo, пак и ден дeнeска ce чати eвангeлиe, и кoj нe вepyа eвaнгeлиe и Xpиста нa Bepyeт, и jа пак со нeгo нeмам paбoта. Да можам да гo научим, хаpнo, да будеме oба пpи Xриста, ама aко неќе, yште поскpаjа нека идeт нeвepниот от мeнe.

3aтoа cакат и тpeбeт y пpазник, зашто ce вeлит да cи пpазeн от работа, пак да ce coбepeте y црква и поп да ви кажyeт штo видeл y пиcаниe, и вијe да cлyшатe. 3ашто велит Бoг: ,„Пpиидите, чада, пocлyшаjтe менe", и пaки на Богојавление y тропарите Дух Cвјати велит: „Глас господен на водах вопиет глагоља пpиидите, приимите вcи дyха пpeмyдрости, дyхa

paзyмa, дyxa cтpaxa божиja". Bикат Дух Свјатиј зa наше добpo, a виje ѓoa cте дошле y црква aма co све cpдце нe стоиш ли во нea, токо cpaмa paди си дошол колку за закон да не речат oнсица го немат y црква и ти си дошол, и мислиш от црква излагајќи кого дa избањаш y вода да досадиш на празникот, a да не угодиш; и пак велиш: пречинихме Bодици, yчинихме закон и за многу годину да бидет.

Поклади идет, се чудиш колку манџи да напра- виш. Пак ce берете по две куќи по три на едно да покладите, да разлагуете, да поете песни coблазни-телни, да jaдете до ден, да се oпиете и скверна без-делија да чините за три дни. Heмојте, xpистиани, не губите си душите, не празнујте погански. Caм поклади си со своата челад, штогодер јади, помало пии, поскоро стани, метание чини, зашто yтре велик пост. Зашто го велат велик, голем? Зашто голем колку божиќниј пост и он. 3aшто го велат великиј пост? 3aшто голем захмет требе да тегнемо во него, многи мeтание, многу богомолство, непиење, нејадење, нелутење се, нe карање сe, cо жена си у постела неспиење, крштење, сриг и сваќи и гозби нечинење, непцуење се, невржуење ce, oпростуење ce, сиромаа пригледуење, утро вечер, на полдне, три пути денес када се крстиш, метание да чиниш, Бога да молиш да ти прости што си чинил cва година. И зашто го викаат великиј пост? 3ашто ecт десеток он. Демек, на годината имат 366 дни, от десет eден да дадеме Богу, другите нам 9 дена. Што си грешуал cрдце, да ти простит и да те помилуват во тија дни. Десетоците coбрани на куп во великиј пост, от субота и недела башка, чинат 36 и пол со велика субота и со ноќта спроти велик ден. До полноќ cве ce постит, никоа cубота не се постит, салт велика субота ce постит и спроти неде-лата до полноќ. Tака се плаќа десеток Богу, така cе измолует Богa.

A вије, како виѓам, едни људи, во сирна недеља ѓоа идет на прочка да се простит, a не се проштеват со гаразлиете, со пизматарите, токо пак со пријателите. И кому што му мисли пак му мислит и велит:

„ Учинихме закон и прочка". A прочка не бива така, токо ка што пишет cтихирата на поклади вечер нa cтиховне, прва стихира глас 4: „Boзсија благодат твоја, Господи, возсија просвештение душ наших. Cе времја благопријатно, се времја покајанија. Oтвержем дела темнаја и облечемсја во oружие cвета да достојно достигнем и празнуем воскресение Xpиста Cпаса нашего, подејуштаго нам велију милост“. Оваја стихира велит да врлимо и да исфрлимо темните работи, сиреч црните грехови, да се облечеме во всео-ружие света, сиреч во добри pаботи, во харно чинење. Това eст opyжие xристианину, при това оружие дјавол He може да приидет, ако приидет ќе cе набодет и ќе плачет во веки.

Eте, христиани и браќа мои, како требет да се готовимо за векилиј ден, да се готовимо душевно a нe телесно, тако готовеќи се да cе исповедамо на ду-ховника, зере духовник има власт, изин от Христа Бога, малите нешто rpехове што се чинат свакиј caxaт, свакиј час, и сме ги заборавиле у не ги паметуемо, да ти кажемо на духовника, и тија може да се простат со молитва што ќе ти гу чатит исповедникот - и на велиј ден можеш достојно да ce причестиш, достојно да празнуеш, достојно да се веселиш, достојно и ду-ховно да ce pадуеш, зашто велит пpopок во псалом 117, cтих 24: „Сеј ден егоже сотвори Господ, возрадуемсја и возвеселимсја во он.“ Bo истина велит - тој ден pадосен ден, ама кој да се радуват, дали xpистиани или кој годер чоек? Ала елем христиани ќе се радуаат, а којгодер не, ишала тија што веруат во Христа: pacпјатие плакале во воскресение ќе cе радуваат. За них пишет псалтир: „Bечер водоворитсја плач изаутра pадост“. Hихна ет paдост - на великиј петок кој благодарил Xpиста pacпјатаго, за ни кој не јал леб на великиј поток и велика cубота, оба дни, чак спроти велик ден навечер мало сух лебец, колку да ce поткрепит, зере спроти велик ден сва ноќ ќе стоит y црква, заради (дa) нe ослаби ноќта. Taко кој почести pacпјатие во великиј петок и погребение во велику cyбботу, и се исповедал, и ce покајал, и достојно ce причестил, тој достојно може да пpазнует и достојно

может да се радует, и тому чоеку пишет: вечер водворитсја плач и заутра радост. A тиja што не се исповедуат, не веруат свјатое исповедание, и тo таинство свјатија цркви, и во великиј петок и велика суббота јадет масло и пиет вино, от каде Христа Сина Божија хабер немат, тој како может да се радуат? He ишала! Негова радост плач вечниј, за негo пишет псалом 67: „ Да воскреснет Бог и расточатсја врази его" и паки: „Јако исчезает дим, да исчезнут тако, да погибнут грешници от лица слова божија, судија живим и мертвим и царја царствија небеснаго."

Ето како пишет, христиани мои, тија оба псалма, на воскресение Христово чатат се. Кој во кое дело се наоѓат, тој тоја ќе земет. Христианин кој исповедует крештение, причаштение, исповедание, распјатие, погребение, воскресение, вознесение и сошествие Свјатаго Духа и второе пришествие и судилиште Христово, тој достојно празнует и достојно радуетсја, и тако да ce сбудет всем правоелавним христианом и нам што слушамо овое поучение божественное, молитвами пречистија Богородици и всек свјатих, амин.

Ете тако се празнуат великиј ден, кој ест христианин и кој ест радлив за своја душа. A како гледам во едни села, да чува Господ, дип грубо. Ни христиани можем да ги наречем ни пак неверници. Великиј петок и велика суббота јадат и пијат, у великиј пост хора играат со жена у постеља спиат, на забита се клеветат, давиа чинат, cе пцуат, се тепаат, на сам ден велик ден причештна чекаат. A попот узел, осом села попуат, каде нo напред да стасат, трчат oт ceлo на ceлo, co меинзил носит свјатии тајн. A едни сиромаси христиани дури ги жалим, зашто до само полдне чекаат попа, на сам царскиј великиј ден гладнии стоат и чекаат попa да му донесет причесна и викаат: „Се забави попот, тоа мy било она му било!" Другиј пак велит: „Хајде да му cе натепамо, ќи уште еднаш да cе не забават!" A еднии, чорбаџие што сат, мало позенгини, како кметинке, пак тија велат: „Не така. Да го тепамо, ќе не глобит забитот. Токо мије, ка што сме cе собрале в куп, да идемо да отнесемо овен на агата или на пашата, да му аливерисамо ќутек, ем да

го напудимо, да земемо друготого попа, ако е подалеко со куќата." Пак другиј кмет велит за друготого попа, вeлит: „Каков глобар ест и тој поп, многу земат, махни го тамо! Овај поп ce забават, ама баре памало земат, ем вересие пеет, чекат за пape co години, a другиот поп co Турци си земат хакот, ако мy нe платиш."

Кој тако велит кој другојаче, аслиќелам свите хулат на попот што им ест законник, што (ги) крстил вo името Свјатиja Троици, и ги венчал, и ќе ги закопат, и што им ет татко и поголем от родител негов. He се исповедуат, не постат ка што се постит, и на попа хулат и причешња чекаат до полдне, и ja грешниj u недостојниј во иеромонасе Кирилл, што сом погрешен от них многу и много, и прекомного, и уште грех собрах што ги осудих, создание и раби божии и браќа наши осудих, - ем нe ce поносуем co ниx, да нe дадет Бог!, тако ги жалим ем ги учим ем се молим Богу Христу Спаситељу нашему, се молим да ги наставит на пут истинниј и да ги извадит от темнину у виделина и вси христиани да спасет и нас да помилует, амин! - и ја грешниј и видох така каде зборат, видох не берендисах и им рекох: „Зашто, христиани, чекате до полдне? Нели надробите леб и сипајте вино на лебац, да ни попа чекајте, ни пцујте гo, ни тепајте го , ни глоба дадите стоката, јадите cи ja сами, зашто нa забит да ја дадете глоба?" Тија ми велат: „Попот штo носит на велиј ден, што ни дават нам, тоа не ет леб и вино, токо ест крв Христосова, затова чекамо до полдне, зере сме чуле от стари - без неа нe може чоек да биде жив." Ја им велим: „Кој ви кажуе така, дали попот?" Тој ми велит: „Бре, попот досега никаква реч не ни казал, от негова уста това не излагат никогаш, њему кажи му со нac барабар да идет (нa) свадби, на теферич, нa xopa, нa лов, на сехер, на потера, на алиш-вериш, да прекупи да препродаде, a за поучение ни мије гo прашаме ни он caм ни кажует.“

И ja грешен гледам от обете страни кабает, и от христианите, зашто нe прашаат попа, и oт попот, зашто сам не ги понудует пo мало, колко ест кадир, колку знае толку нека каже, - гледам, касавет не му е за нуариата

што ја зел, на шија мy виси, и еден чоек от незнање ако отидне у џехнем, от него ќе го сакат Господ во страшно судиште, ако ли пак от неслушање христианска душа загинет, тога и попот не гo судит Бог, - и ја грешен видох еле от обе стране кабајет, ем от христиани ем от попа, и ја оставих попотога го ocтавих на владиката нека cи гo учит, тој ест должен да учит попови, и ја зех христианите да ги учим и им рекох: „Веруете ли вије да ест причестна крв и снага Христова?" И они ми рекоа: „Пошто от стари наши сме чуле, верујемо да ест тако." И ја им рекох: „Бааа, и ест, и будет, и ja веруем и исповедуем јако тој ест Христос Син Божиј, пришедиј во мир грешнија спасти, от нихже первиј есм аз, и еште верују јако оно ест самое пречистое тело его и самаја пречестна кров его, и мољусја Христу Богу, и yмилно вопију ему, и глагољу: дажд ми, Владико человекољубче, пречистое тело твое и пречестнују крв твоју вo оставление грехов моих и вo жизн вечнују, амин." Пак им рекох: „Кога веруете, зашто нe ce готовите духовно да го земете? Дали нe ви e страх от Христа недостојно да ce причестите? He знаете и чуете Дух Свјатиј у псалтир како велит - да фрлимо лошотата, да пометемо куќата нaшa, зере ќе ни дојде на гости цар славниј? Над најголемии најглавни работи, над свите слави цар ест Христос и ,Дух Свјатиј вели нам: „Возмите врата књази вашја и возмитесја врата вечнаја и внидет цар слави." Toвa велит Дух Свјатиј на человека, а чоек ест књез. Зашто ест књез? Зашто на овај век чоек ест самовластен, ако сакат пуштат Господа во себе, ако ли нехоќет - нe пуштат, ако хоќет - земат причаштение царја небеснаго, царја слави, ако ли нe хоќет - нe се причестует, неќет царја слави. Ама зашто неќет? Или от незнаење колку силу имат свјатое причаштение и какво оружие ест нa дјавола и каково во оставление грехов бивает и какво соединение с Богом и какво ocвјаштениe, чак и обожение, или от незнаење или от дјавола прелштен да неќет харно токо лошото, заради тога досаждает Духу Свјатому и велит: „Каков ест сеј цар слави?" И пак му велит Дух Свјатиј: „Господ крепок и cилен, Господ силен во враги." Чоек му велит

„Каков ест тој цар слави? Кажи ми хубаво да разберем!" И Дух Свјатиј хубаво му кажует, му велит: „Јакиот стопан, силниот стопан, тој стопан силен ест на џенк, и свакиј рат или војска или некаквиј бој што да станет супротивно ему, све ќе падне, зашто тој цар ест силен во брани." Така учејќи и кажуејќи му, и мy заповедует и го канит уште вториј пут, му велит: „ Возмите врата књази вашја и возмитесја врата вечнаја и внидет цар слави." Пак чоек, от ошто е дебел или неверен или тежок, ленив, уште вториј пут препрашуе и велит: „Кто ест сеј цар слави, сиреч, каков е и кој ест тој цар над слави?" И пак уште еднаш му кажует Дух Свјатиј, му велит: „Стопанот што ест над свите сили, тој стопан ет цар и над славите и нeгo викаат цар слави, ему же слава и поклонение буди јакоже на небеси и от нас на земли, сo безначалним его Отцем и пресвјатим Духм во веки, амин.“

Дух Свјатиј прежде воплоштенија Сина и Слова Божија повелевает из уст пророка Давида, глагоља: „Приимите во себе царја слави." Потом сам воплоштениј Син и Слово Божие Иисус Христос, и тој сам на Тајна вечера, и он направи литургиа сo леб и вино, и рече: „ От сега курбани колење, от брави крв пролијање - да престанет, пошто моја крв за вас ќе ce пролие. И до сега јадевте от брави снага и пиевте от брави крв, и тоја беше образ и преображение моего заколенија." И тoja кој сакат да познает, нека чатит Библиа, пророка Исаиа, каде пишет: „Јако овча водесја на заколение и јако агнец непорочен прјамо стригуштого его безгласен." Иоште по долу уште друго ми је за кров Христова кажует. Ете за тоа и Христос рече на свакиј: „Курбан кога сакате да чините или да се молите за нешто, да се сакате от мене, неќем да колете брави, пошто ја сам се заколуем за вас овакиј ден, a виje мojaтa снага да јадете и мojaтa кров да пиете, овај новиј завет оставам вам." Завет ќе речет ново поручуање, зашто сам беше поручал Моисеју и тоа се створи вехто наручуање. A сегашното зашто се нарече ново? Зашто сам беше и тогај и сега и во веков. И Евреи се чудеа и се буцкаа еден другого и

се смејаха и велеа: „Како может овај новиј законник да си дадет снагата нам, да му јадеме, и да си дадет крвта своја нам, да му ја пиемо?" И он узеде хлеб и открши и стави и даде на чираците свои апостоли и рече: „Земите јадите, овој леб ест моја снага и за вас се дробит." И пак зеде чаша вино и послужи, им рече: „Пијте от чаша ова сви, оваја чаша ест моја крв новога наручуена, таја крв што сe истурует за вас и за мнозина во оставление грехов." И рече: „Овоја чините вије курбан да има сo леб и со винo мое воспоминание, сиреч во мое паметуење, овоја чинеќи мене не ќе заборавите, ја што се створих курбан за вас, нe ќе заборавите и моето умирање ќе помињате чак дури да дојдам, да судим живим и мертвим, вије да чините ваков курбан, ваквоа смерт моја возвештение." И пак Евреите што се чудеа и не веруаа, и ним рече: „Амин, амин, глагољу вам, аште не јадете снага сина человеческаго ни попиете неговата крв, живот у себе не имате, живи не будуате, ќе изумрете како вашите дедовци и таткови." И уште им рече: „Koj јаде мојата снага и кој пие мојата крв, имат живот вечниј, и аз воскрешу его во последниј ден." A Евреи, Чифути, неќеа да приимат тија речови, да бидат чада божија, ка што вели во еванѓелие што се чатит нa первиј ден велиј ден: „ Во своја приидет и свои его нe пријаша. И елици пријаша его, даде им власт чадом Божиим бити, иже не от плоти родишасја." Сии Евреи от плоти родишасја, того ради плоќ суќ, плотскаја иштут a нe духовнаја, плотскаја мудрствујут, плотски толкујут пришествие Христово, a e духовно. Они су плотски человеци и књази, кашто кажахме преѓе: „Возмите врата, књези ваша," књези ќе речет человеци плотскии и самовластнии, ако сакаат земаат и примаат Христа у себе, ако неќат - не примаат. Зашто кој приимат Христа чедо божие бидует, и кој зема причесна, јадет тело Христово и пиет крв негова, тој не умирает јако человек плотјан и нe зоветсја плотски человек, но син вишњаго. Зато пишет Дух Свјатиј во Псалтир: „Аз рех бози есте и синове вишњаго, ви же јако человеци умираете, јако един от књазеј падаете." Кои са тија књази што паднуат? Tиja сат књази

што не возму, што неќат да возмат врата своја и да пуштат царја небеsнаго, царја слави.

Слушајте сега, благословени христијани, да разберете како ест причестна. Христос велит: „Блажен кој земат тело мое да јаде и да пие крв моја,“ a не кој неќе да приимат, сиреч, неќет да сe причестит. A пак негов наместник, избранниј сосуд, свјати апостол Павел велит: „ Тежко и горко томуа чоеку, што зема причесна .какогодер, нe ce исповедал, не се простил сo гаразлие, не ce покаил от тоја што чинил и мислит пак да чинит." За нeгo велит свјатиј Павел: „Иже аште јаст хлеб сеј и пиет чашу господњу недостојње, повин будет телу и крови господни. Да искушает же человек себе и тако от хлеба да јаст и от чаши да пиет. Јадиј бо и пијај недостојње суд себе јаст и пиет. Сего ради во вас мнози немоштни и недужливи и спјат доволни. Аште бо бихом себе расуждали, не бихом осуждени били. Судими же от Господа наказуемсја, да не сo миром осудимсја." Овија речови пишет наместник Христов свјатиј Павел во книга што ја викат Апостол, ко Коринтјаном зачало 149, стих најпоследниј. Зашто велит да искушает себе человек? Искушение ќе речет разработано, сиреч јако сробро искушенно или злато. И на пример ден неработан, может ли да биде нешто от него, a разработен лен может за свешто да бидет от нeгo; или да сипет во сноп лен неврзан, нестегнат да сипет вино или вода, не може да застанет вo нeгo; ќе протечет низ нeгo; a да сипет вo работан лен, ќе се упиет во него како во сунѓер, ќе застоит. Така и чоек, ако сакат да му застанет цар слави, свјатаја тајна причесна во него, себе нека разработи како лен, да се раскрши, срамот да фрлит, греовите пред духовника да кажет и уште другиј пут да нечинит и дајма да стенка, да плаче, зашто ce измамил, по ѓавола пошол, и за грехот да растурит милостиња пo сиромаси, да постит, метание чинит, сo таков курбан да приидет при Бoгa, и Бог ќе мy види срдцето разработано, ќе My приимат курбанот, ќе му простит греховите, ќе влезет цар слави вo негo и ќе будет тој вo Бога и Бог во нeгo, како железо во oгeн и огнот вo железото, зере сo таков курбан се приоѓат при

Бога. И тија курбани, види што пишет Дух Свјатиј во Псалтир во псалом 50 стих 17: „Жертва Богу дух сокрушен, срдце сокрушено и смирено Бог не уничижит." Тоа ќе рече: Курбан пријатен Богу дух строшен, и срдце строшено и смирено да отнесеш пред Бота, тоа љубит Бог a ништо друго, никакви :курбани, никакви закони. Во наша вера најголем курбан леб и вино и литургија. Ама и литуртијата сo пизма, сo фодулско срдце, без дух строшен, без строшено срдце и без смирение, не ја примат Христос Бог. Затоа велит поп во литургиа, викат: „Вонмем свјатое возношение во мире приносити." Тоа ќе речет: вонмем, слушајте и разберите; свјатое возношение - чистиј курбан; во мире приносим - ќе речет да сме мирни еден сo другого, бариштисани, погодени и со Бoгa и сo светца и сo брата своего. Така да разберете, ако сте се уготовиле, донесите просвора да ви ја принесем Богу и co негоа благодат да будет лебот тело Христово и виното крв његова и вије достојно да се причестите. Зато велит попот: „ Во мире приносим", отнадвор христианите велат: „Милост мира, жертву хваленија." Тоа велат христианите, отговоруат, нa попот мy велат: „ Мије сме се мириле еден сo другого и ce милуамe, и сме дошле у божја куќа, и хвалимо името божио, и поемо, и чатимо, и молимо, овоа хваление да ни го приимат пријатен курбан и сo oвoj курбан да нас помилует, зашто таквија курбани љубит Бог, a не крв и месо." Во псалом 50: „жертва Богу дух сокрушен", во псалом 49, стих 14: „пожри Богу жертву хваленија и воздажд вишнему молитви твоја." Таквија жертви, сиреч курбани, сакат Бог, a не другојаче. Така да се искуси человек, велит свјатиј Павел, па да се причестит свјатое причестение. A пак кој јаде и пие недостојно, суд се дејат: суд, ќе рече штета ќе мy бидет, зашто не есапит тело Христово. Заради то во вас мнозина гледам слаби и болничави и мнозина умираат апансис.И велит: „аште бихом себе расуждали," - тоа ќе речет - да сме истражиле себе, какви сме, дали сме достојни за причесна или не сме, - себе да биле сме истражиле, не би биле осудени; осудени ќе речет ош-тетени. Судими же от Господа наказуемсја, да не с

миром осудимсја, - това ќе речет: зашто недостојно ce причестуемо, затова и штета и наоѓат, a штетата ни ет нам заради грехот, зашто сме се причестиле недостојно, не сме поброиле тело и крв Христова. Затoва Бог ни наказует, сиреч ни биет и ни убиват, причастаат. A биењето от Господа, стопана нашего, от нeгo трешници јадемо и за овоја трешници јадемо, ќи да не от куќа испудени биднемо, како тиа што сат људи, создание божје, a во них никаков есап немат ни закон, ни Господа знаат ни сакаат, a Господ и них ги хранит, ги греет, им врнет дожд, им се раѓат, зашто и них ги создал Бог, ка Чифути штo мучеа Бога и пак ги рани Господ на овај век, a тој веќ ќе ги судит. Како нив штo ги ранит, така ранит и Цигани, гурбети, чергари, и други милети безверници, хулници, све ранит Господ нa овај век, aмa вo paj, вo царство његово, во хубавиња његова, не ги пуштат, зашто не сат достојни, зашто oни ни сeaлe ни ќе жнеат, ни сe мучиле за paj ни ќе се веселат, зашто велит во псалом 12, стих 5: „ Сејуштии слезам, радостију и пожнут", и во евангелие Христос велит: „Царство небесно нуждно ест, и нужници восхиштајут е." И затова тија беззаконици, безверници, и хулници, и грешници непокajaнu, неопростени, сo правите барабар нe можат да бидат. За них пише Дух Свјатиј Co Пророка уста во первиј псалом, стих 5: ,,Ha суд Христов грешници, и нечестивии во совет праведних e воскреснут." Велаќим, на oвaj век не ги затрует, нe ги кусурисует, се раѓаат, ги растет, велаким - не ги називат Исраил, ни пa јазик свјат, ни царское свјаштение, тoкo ги зовет мирјани, санки во мир родили се и живуат. Мир ќе речет - век oвaj. Зашто вели Христос во евангелие: „Они же от мира сут, ви же несте от мupa. Аште бисте били от мира, мир убо љубил би вас, и сегo ради возненави-дит вас мир, јако несте oт миpa." И тиja штo живат во век овиј, како скоти, тија сат oт paj испудени како пци от куќа. И заради това наказует нас Господ на oвoj век, ќи на тој век да не нас осудит сo тиja барабар штo сат во мире, сиреч во век овје скотскиј. И свјатиј Павел велит нам: „От Господа наказуемсја, да не с миром осудимсја.“

Ја грешен Кирилл што писах овоја писмо на ваша милост, ја видох мнозина - на овај велиј ден се поболеа, едни от првиот ден, едни од вториот ден, едни беа живи до две недели, едни до една недела пак умреа, едни шест недели лежаа пак оздравеа за покајание. Ама ќе речет некој : „Зашто ест велиј ден за утра? Водворилосја, ест радост". И пошто пишет во словото штo ce чатит на „хвалите," емуже начало „аште кто благочестив" и тамо пишет: „Никтоже да боитсја прегрешениј, проштение бо от гроба возсија, благодарја да празднует, да приступит ко телцу упитанному, ничтоже да сумнитсја, трапеза исполнена, вси насладитесја пира вери", вели. Тако ест, обаче покајанному пишет: благодарја да празнует и без сумнение да приступит ко телцу упитанному. Това пишет Златоуст, обаче и сија пишет Златоуст свјатиј во Пролог декемвриа 20, во слово свое глаголет: „Покајтесја всем сердцем, всеју душеју, сија четири дни, аз ви приведу ко Христу Спасу нашему" , во 25 декемвриа: „Да сподобитесја свјатое причештение во славу Христа Бога нашего". Видите тајнства силу и штедроти божија? За четири дни да улучат проштение и во ден светлаго рождества да сподобјатсја свјатое причештение, обаче покајании a нe непокајании. Ке речет - человек нека се радоват co ден воскресенниј, велаќим - тој што се покаил, тој што се опростил, a тој што држит гараз на чоек и неќе да се простит, каков ќе му бидет велиј денот? Њему не ќе помага ни велиj дeн ни божиќ, зашто пишeт таја стихира што се чатит на првиот до све седум дни, нa „хвалите, слава, и ниње", глас 5: „Воскресенија дeн, просветимсја торжеством и друг друга обимем, рцем братие и ненавидјаштим нас, простим всја воскресением, и та бо возопиим: Христос воскресе из мертвих, смертију смерт поправ, и суштим во гробех живот даровав." Видите, братија слатка, како псалимо, тако требе и да држимо: „друг друга обимем", - ќе речет друг друга да загрлимо, едниот да речемо „Христос воскресе", другиот да мy отговори, да му речет:„Воистиету воскресе, и нам дарова живот вечниј, и живит и царствует во веки веков, поклањаемсја тридневному его

воскресенију." Еден другого да загрлимо и да пољубимо от радост, зере влегохме во пасха, пасха ќе речет преведение от зло во добро, и така да речемо „Христос воскресе" или „воистину воскресе". Види вo стихира подолу како пишет, велит: „И ненавидјаштим нас простим всја воскресением, и тако воспевати будем воскресеному от гроба." Тоа ќе речет: „ненавидјаштим нас простим“ , - тија што нас пизмат, да им простиме заради хатир денешном, и така да пееме от Христос воскресе из мертвих; ако се опростимо, да пеемо, ако не се опростимо, ни да пеемо, ни да се радуамо, ни да чинимо захмет, зере не се просветуемо торжеством. He да пеемо и да празнуемо, токо да бегамо без трага у дно земња, и тамо неутечуемо от рука божија. Зашто велит Дух Свјатиј у Псалтир; „Аште возму крилје мои рано и вселусја во последних морјах, и тамо бо наставит мја рука твоја и удержит мја десница твоја." Тоа пишет во катисма 18 псалом (138/9) a пак Дамаскин свјатиј вo Октоих спроти недела, глас 7, на „Господи воззвах", стихира, велит: „ От лица твоего, грешнии, камо бежим? Аште взидем на небо, ти тамо сам живеши, вo аде же попрал ecи смерт, во глубини морскија и тамо рука твоја, Владико, нo к тебе прибегаем, тебе припадајуште молимсја: воскресиј из мертвих, помилуј нас." Видите, христијани и браќа мои, како свјатиј Иоанн Дамас-кин не имал каде да се криет от Бога, пpu нeгo сам побегнал и припаднал, и Господ го помилуал, и се посветил, и ден мy e декемвриа 9. Ама тој за себе башарисал, a нe за нac. И миje требет свакиј за себе, cвaкиj за своју душу да радимо, зашто денеска сме живи, утрен нucмo. Смерт чоека идет како арамиа кришом, апансис, не се знает кота ќе дојдет, и Господ нe ни каза смертта, салт ни рече да сме гoтoвu, ем рече: „Кога ќе ти земем душа, каков ќе те најдем и затечем, хубав или груб, грешен или пpaв, чист или поган, каков ќе те затечем, таков ќе те пишем." Илјада кабаети да имал чоек, најпосле ако се покаил, шубе учинил, за греот плакал, co све срдце пришол при Бога, духовник што му заповедал держал, и смрт му дојде, го затече таков, тој чоек селамет имат, cпaceние

наоѓат. A пак илада добри работи да има чоек, милостиња да давал да постил постови, калдрми да правил, у црква дајма да ходил, чистота да имал, ама најпосле ако се растурил, ce мae, или во љутина нe ce проштеал, или во пијанство, или во хај-хуј, или во блуд, пo лош пут, во нечистота ако го затече смерт, отиде у ѓаволски руки. Ако бил от напред харен! Најпослежното му се памети чоеку, a нe прво. Зере така писаа пророци Духом Свјатим. Тежко на тиа људи што пиjaт и јадат сo песни и свирки, нихни души погибнут, и се радуа дјавол со них, зашто ги земат у џехнем. Свекое разлагуење грех ест и дјаволу служење ет, ама нaj греота вo празник, зашто му е ден от светецот. Еднаш у година чекат светецот нa ден, да чует некое славословие божие, песни божие, a e да слушат развраштенија. Христиани божии, требет да сме дајма нa богомолство, да молиме Бога да ни пратит анѓелот штo не чуват, тој што ни e оставен от свјатое крештение, што сме гo пpoпyдилe лошо чинеќи, зашто пo среди трње газимо боси и нe виѓамо ѓавол што ни ставил нa пут, зашто велит у Псалтир: ,,Ha пути сем пo немуже хождах скриша сет мње." Това велит: на овој пут, пo тoj што газим, ми ставиле стапици, железа. Како ловац што ваќа звери, тако ѓавол фаќа људи. A пак кој сакат да утечет от свите железа, нека се молит Бory често и нека вика: „Избави мја от гоњаштих мја, јако укрепишасја паче мене.“ Зашто едни работи дење идат, други ноќе, ама нам не се виѓаат, сам Господ виѓат и ги повелат, a мије требет да мy ce молимо, често да викамо: „Господи, Господи, избави нac от стрели летјаштија во дне, избави нac и oт вешти во тме преходјаштија.“ Чоек кога дајма спомиња Бога и молит мy ce често, тој имат оружие нa дјавола. A ja гледам у едни луди људи, нe земаат таквоа оружие, токо некаква ствар или хамајлие на капа, на гуша, или за от уроци, или за от надвора се надеа, на ништо, штo ги лаже еќим за пape. Или ако ќе бист и пoп ако ти речет да ти запишем хамајлиа, да не го веруаш. Тој те лажет за пари. Едни гледам и от хоџи писмо узеле, окајание. Тој ли ќе те чува? Тој не можеше ни своата

челад да дочува, токо кога им дојде смртта, изумре. Едни гледам ставиле на глава на имање лук, едни зеле от волка зуб, други и срдцето, па го носат како свјатиња. И, сиромаше! Што това неверствие во тебе? Што това многобожие во тебе? Што това безумие на старост? Вук да можел да чува чоека, свакиј во куќата по еден жив ќе ранеше да гo чуват. Другии гледам праат покуши ѓаолски на сами празници, на бадник, на летник, на Ѓурѓов ден, другии веруат во среќа, кој ќе гo сретет, другии во ден хаирлиа или лош, едни жени држат петок, нe предат и спроти среда, да не им се изгори некое дете - a не го остават аманет на сајбиата што го создал, да го чуат, токо сама сакат сo непредење да го дочуват. Туа види безбожие во христиани! Ја ти ли ќе се чуваш от тога што нe виѓаш, сo неработање, сo зачинуање? Може ли слепец да се чува сам, дур нe ce молит на водјакот да го чуват от дрво, от камен, от зид, от праг, от дупка, от све штo год водјак гo чуват? И мије требет да се фрлимо на баш што ни е ем создател, ем воѓак, ем наставник. Туа види како не смо божии, a причесна сакамо. Това безумие виѓам повише во жени, a пoмалo во мужи. Велаким, имат едни мужи штo прашуат жените како е веков, кое фелат и кое не фелат, и вeлит: „Моата баеѓи признаует от ваквија работи." Па другиј безумен мy велит: „Елбете, е дал Господ ум, повише запаметила." А окајане, запаметила ѓаволското, дали запамету(е) божиото? A ти, безумне, штo веруеш жена ти, ти ќеш како Адам што послуша Ева, па ги испуди Господ от рај. И пак едни христиани не прашуат попот, кои празници се држит, кои се работат, токо тиа го учат попот како да правит и да држит. A слепче слепиј, у тебе очи имат? Tи нe можеш и сам да ходиш, a водјакот ка си гo зел пo себе да го водиш? Koj ќе видит што ќе речет? „Слепец водит водјака .“ Во едно село видох, попот ореше во четврток, a простии сиромаси христиани некнижни отидоа да му строшат ралото, и го учат попотого, му велат: „Денес ка ли најде да работаш, поп чоек и книга знаеш!" И попот им вeлит това: „Дека знам книга, знам зашто не се држит денес. Ем сом прашал духовници, сом

прашал и владика, ми рекле: четвртоци не се држа, ни петоци, салт недели и други велики празници." Они му велат: „Кога така, от сега не слушамо никого, ни духовник, ни владици, салт што сме нашле ќе држимо. Кога ќе ни утепат град, попови што ќе ни поможат после и владици? И ти, попе, ако држиш кашто држимо мије, ако ли нe, a ти стани от селово, мије таков пoп неќемо." Пак попот, виде не виде, стори се каил да држит како ќе го учат мирјаните. Co све знаеќи, се стори ка да не знае, сo све очи се стори како слеп, отиде не слеп пo слепого, токо окат пo слепогo, поминиште ради суетнаго века сегo. Oлелe безумие! Олеле безверие! Олеле безстрашие! От преѓе покудих жени, похвалих мужи да сат поумнии. Ама сега како ви ce виѓат? Ако не знаете книга, помислите хубаво: может ли сo неработање да се отбиет град да не паднует? И кој e ходит пo свјатое писание, кој не верует книга и книжовници што кажуваат, тија неверници имаат ли илака у вера наша? A како христиани се зоват, како причесна сакаат? Ако сакате град да не биет, прашајте законици, oни ќе ви кажат штo му ет лекот и покуша за град да нe удират. И ја грешен казал би ви како биват да не паѓат град, ама боим се от неверуање, затова ми се не кажует. Зере велит една реч: похарно у празна тиква да дуаш, дила неслушливога да учиш. Кој неќе да слушат, он ќе речет: „Така кажует, ама белки не ет така." A пак ако ет тој чоек што не верует, a тој ќе речет: „Кирилл у Теарце белки научил, или у Марков манастир у торбешите зар разбрал, да нам ќе кажет!" Велаќим, кој ќе слушат нека слушат, кој ќе нe слушат и нa нeгo буди милост божија, - ја ќе кажем, зере боим cе да не будем како тој мрзешлиот раб што му скри талант господина своего, послe от своја уста cе осyди, мy рече: „Господине, се уплаших от тeбe да ти растурим среброто, зашто видох тeбe еле сu ќескин чоек, береш каде си не растурил и жнeeш каде cи не сејал, и ја не смејах да посеем туѓо семе." И стопанот мy рече: „Лукаве рабе и лениве, ти пошто си знаел, еле жнеем каде сом не сејал, ти требеше да ми го посееш семето, a ja би ro пожнал, пошто не си кадир да го жнeeш, ем

пошто знаеш еле ја сом кадир свекојаче." И ja, браќа, се убојах: што сом кадир ќе сејам, a за жнеење - ете стопанот, ете нивата, тој ет кадир и најкадир. Слушајте, православни христиани, да ви кажем како может да бидет бериќет пo земља и да го чуват Господ от града, от слана, от суша, от лоши ветрови, от много и безгодно дождие, от тиќе што јадет и хабит, от свака лошотија. От прво кога ќе сторит ниет да сеет нива, нека фетит, сиреч таксат, што ќе се роди да отделит за Бога, да дадет, спроти бериќетот и давањето. Ем кога ќе извадиш семе викни попа, нека ти чати молитва на семето, зере без молење, без благослов, без божија помошт ништо не биват. Зере всјакое дајание благо и всјак дар совершен свише ест, сходјај от Бога Отца светог. Пак попот ќе се помоли Богу и ќе речет што му пишет во молитвата: „Тебе аманет ти го праќаме, Господи Боже наш, овој бериќет, зере не смејахме да го фрлимо у мртва бездушна земља, дури погледахме на твое величествие, ти да заповедаш, Боже наш, да никнет, и да пораснет, и да узреет, и да се учинит леб за јадење, и да го учуаш от свако зло што киндисало, идет пo бериќет, от скачки, от лоши сојки, от града, от свако зло што се пуштат на бериќети наши, заради греховите наши. Молим ти се, Боже наш, отвори твое хазно преблаго, отвори твоја рука што е пуна сo хуба(ви)ни, и даруај нам, зере ти си рекол нам: сакајте и ќе ви дадат." И други речови таквија имат у молитвата, и тaja молитва га имат у мал требник на лист 278. И пак, кога ќе ожнееш и собереш на гyмнo, и ќе го наредиш около стожер, пак викни попа нека го пречатит, и попот у молитвата ќе речет: „Ти, Господи Боже наш, заради твоја харнота си заповедал, изле-гол овој бериќет, ти да благословиш и овоја гумно, и овој домаќин, да му умножиш свакиј бериќет, жито, вино, масло, свакое добро." И уште други речови и богомолство имат писани во молитвата, и ет писана на лист 279. Зере така заповеда Бог Христос, рече: „Каде сте двоица или троица собрани во името мое, нешто сакате от мене, ja сом пo среде вас, ве почууем за харно, ако ме молите." Ем рече нам Христос: „Чукајте

да ви отворат, питајте да ви дадат, тражите да најдете, зере свак кој просит, ќе му дадат, и кој ќе тражи ќе најдет, и кој кљукат ќе му отворат." И рече: „Кога вије на вашите деца ги раните, им давате нo нешто хубаво или сладко, зере ви е жал, пак си ги гледате децата, - a ja ли не ве раним вас, пошто ми се плачете и ме молите? Или кој ет похарен татко, дали ја или вије?" Ама ако речете: „На гумно дошло, што ќе му молитва, она било што било", - немојте и така да речите, зере ќе грешите, свјатии отци што ставиле молитвата не ет тевеќели. Али знаете еле от гумно и от хамбар может да го земет Господ, и на гумно ако ет мало, может да го умножит? Или не сте чули, Христос от пет леба и две риби наситил пет хиладе души и два на десет кошиња трохи, трошки, собраха. Ама кога ги издроби лебовите, погледа на небо и се помоли Отцу своему и ги благослови, па ги раздаде пo људите, јадоха и се наситиха и 12 кошиња трошки собраа. И денденеска тој Христос стоит, и тој благослов может и cera да бидет, така и болша сих. И лозје кога ќе садиш и кога ќе го береш, све сo молитва да чиниш. Или воќка, емиш ако сакаш да ти раѓат, бостан, бахчалак, јаблки, круши, сливи, лозници, ораси, костени, мигдали, хер што да бидет - да раздадеш за Бога от првата кошница што ќе забереш, ем от најхубаво место да забереш, првото и челното да го дадеш на некој просјак, или во црква отнеси и раздади пo људи, или пo питачи, или пo сиромаси, или у некој манастир, хер кадегодер да дадеш, ама најхубавото ем најчелното за име божио прво да дадеш, после сам да зајадеш или пешкеш да дадеш. Ем да дадеш, ако имаш бостан, најсефте најголемата лубеница нa просјаци да ја дадеш, после на забита пешкеш помала да отнесеш, - така и от грозје, така и от овоќки, така и от жито, зере просјакот ќе го носит Богу a забитот ќе гo јадет сам. Или кого се боиш помошно: да от Бога или от чоека што ет и он под Бога? Ем от прво најчесното, најједрото, најголемото, најнапред за Бога да гo дадеш, ем пак без попа, дур не му сторит молитва, да гo нe раздадеш. Ако раздаваш црешни, или лубеници, или јабуки, или жито, да

ставиш во еден суд башка најкрупно, најчисто, ем да го назовеш тој суд божиј суд и тоа што си турил во нега да го назовеш божио захире, и кој ќе пројдет от него да му дадеш за Бога, зере Бог ест чист и чисто требет да мy ce дадет: хубавому хубаво, избранному избранно. Ем да знаеш и да веруеш цврсто еле просјаку, ли било каде год што да дадеш, това во руце самому Богу ходит, кашто велит Христос и едни праведни и прозорливии. И така и ест. Така и да веруеш, ако си христианин. Ем ако речеш: „пошто ќе дадем нешто Богу, што ми требет попа да викам, што е попот, Бог ќе го приимат и без попа!" - немој и това да речеш, зашто пo еден ecaп, пo человечеству, и попот ет како нас чоек, велаќим људи, и Бог гo отреди да биде ходатај между Богом и человеком. Така мy беше ќеф Господу: остави едни људи да скитаат, да идат ѓах каде Бога ѓах каде чоека. Каде Бога кога ходит, молитсја за људи и вeлит: „Прости, Боже, људи твои, создание твое, стадо твое, еже снабдел ecи честноју твоеју кровију, помилуј, многомилостиве и человекољубче, помјани јако плоќ есми, дух ходјај и необраштајајсја, прах бо и пепел есми, и состав наш јако ничтоже пред тобоју, нo јако штедр умилосерди се нa нас и отврати гнев твој праведно на ни движимиј и ниспосли нам милости твоја богатија и даруј нам всја јаже ко спасенију прошенија и вечних благ воспријатие, молитвами пречистија твоеја матере и всех свјатих твојих, амин." Това зборит попот за људи, кога ходит пpи Бoгa. И пак кога ходит при људите и велит: „Приидите поклонимсја и припадем Христу цесареви нашему, и помолитесја и воздадите Господу Богу нашему, јако тој ест Бог наш и ми људие овци, пажити его, и без нeгo ничто не можемо, и без нeгo ничтоже бист еже бист, всјакое дајание благо и всјакиј дар совершен oт eгo ест сходјај, Отца светов, и тому подобајет слава, чест и поклонение, единому во Троице, Отцу, и Сину, и Свјатому Духу, ниње и присно и во веки веков, амин." Това зборит попот на људи и затова cc називат ходатај, и Христос ги назва coл. Пошто сат coл, oнa во свешто требет. И това што приносует пpи Бoгa, това ет курбан за стоката да ти

се родит и догодина, курбан ќе речет нашински жертва. Затова требет сол, зере Христос рече во Евангелие: „Всјака жертва солију осолитсја, и паки ви есте coл земли", и прочаја. Ете затова требет пoп да очатит това што ќе раздаваш за Бoгa. Oн ќе стави петрахил што му е даден от Бога и ќе го теслим стори Богу и ќе речет што пишет во молитвата, и ќе речет: „Господи Иисусе Христе Боже нaш, ти што си приимал еден заман на таја жена вдовица што пратила две аспри и си е го поброал, послал најмногу от свите што праќаа повише, ти и от ового чоека што ти праќат сега, пак от твоето што си му гo дал ти, пак отнего одделил и мало нешто пешкеш тебе ти праќат, твоја от твојих приносимо, - да му го приимаш и да мy дадеш пак и догодина свака хубавина, и пак пешкеш да ти праќат, и даруј овому чоеку, Тодору или Милошу, или хер како да му ет името, даруј му на овој век свекакво добро и нa тoj век тија хубавиње што ти сат вo paj даруј му, амин.“ Ви, христиани мои, неќете или нe знаете да чините така (ка) во писание што кажа Дух Свјатиј у пророци и апостоли и преко умниј Соломон, и oн Духом Свјатим збореше, и рече: „Почти Господа от праведних трудов твоих" и „Дајај ништему взаим дает Богу и Бoгa одолжит." Това ќе речет, хубаво нешто кој дава cиpoмaу, гo задлжует Бога, Бог му останует должен нa тогоа чоека што раздават за Бога. И паки сакаш ли да имаш бекчиа на стоката, да ти ја чуват, дели от неја Богу, ама немој от полошото, зере ќе ти cе наљути како Каину што му cе наљути, зашто полошо нешто избираше, даваше за Бога, и Бог ем не му го приима, ем не му идеше напред, ем го запизми a нe да гo помилуат. A виje, христиани, оставате најозгоро глотното жито, кој да дојдет ќе мy дадеш от глотното, ако ет емиш, от полошото, најчелното не му даваш, гo чуаш или за душата, снагата cвoja, или нa некој забит да гo поклониш, a Бoгy праќаш полошото. Затоа лoшo даваш лошо земаш. Што сееш това ти никнует. Ако си cupoмa, гo чуаш најхарното да гo дадеш нa некој aгa или некој голем хмет, да гo фатиш преател, a да гo пратиш Богу не

мислиш, што ќе го молиш да ти поможет да ce родит и догодина, токо на чоека ce надеаш a нe Бoгa. У Псалтир пишет, Дух Свјатиј велит: „Не надејтесја на књази, на сини человеческија, во них же нест спасенија." Вије, сиромаси, честите чоека више от Бога и затова не чува Бог, и град биет и друго нешто. A богатите честат цревото свое a нe Бoгa, велат. „Овоа похубаво нека стоит да го јадемо на тој ден, на оној, кога ќе имамо гости." Да затова, христиани, паѓат град, зашто сте едни человекоугодници, и чревоугодници a не Богоугодници, a не познаате свој грех, свој кабает, свое безумие, токо велите: „Не држиме четврци, затова паѓат град“ , попотого го карате зашто работит во четверток, што нe сте достојни да го учите a дила да го карате. Затова паѓат град, и заради други поганштие што cе чинат: или скришом се фрлило копиле, или скришом cе утепал некој некого, ем нe ce знает кој, или ce клеветите меѓу себе, или гараз држите, не се проштавате, или причесна неисповедани земате, или у црква унутра мирски песни пеете, или сиромаху, или сакатому, пелтеку, шупткавому, муткавому, гушавому, халосаному, хулавому, будалому, грешному ce смеете, шегате го, пудите го, задирате го, сo нeгo егленџе чините, - и aa други грехови таквија, затова идет гнев божиј нa сини непокоривија. Христиани божи, четверци да работите, нема грех, салт недела нека се држи хубаво. Жени спроти среда нека предат, и у петок нека работаат, мужи четверци нека ораат, нека возат. Велаќим, овија грехови што пишет во книга нека ги нe чинат и тија добри работи што са писани во оваја книга нека држат. Ем да веруете ка што ви казахме, зере така зехме от Господа и така даваме вам, ако сакате да прокопсате на овој век, да имате бериќет и рехатлик, и на тој век да најдете царство небесно, и нa овој мал век што ќе векуате - благодат божија, и милост его да ве дочуват от свако зло, от стрели летјаштија во дни, и от вешти во тме преходјаштија, от стрјашта и беса полуденаго, и от мечтаниј лукавих, молитвами пречистија Богородици, силоју честнаго и животворјаштаго креста, предстателствих честних и безплотних

сил, честнаго и славнаго предтечи и креститења Иоанна, свјатих славних и всехвалних апостол, свјатих славних и добропобедних мучеников, преподобних богоносних отец наших, и свјатаго великомученика Димитриа мироточиваго, и Онуфриа великаго, и Нифонта свјатаго, и свјатителеј Симеона, Савви, сербских просветителеј, и всех свјатих, амин.

ПРЕДИСЛОВИЕ

Мнози на старо времја сакаха да остават некое вечно пo своја смерт, ради да се спомни нихно име вечно пo свој народ - едни царови, другии благороднии мужи. Но, не сподобиха се. Оти все что сотвориха или направиха - сето тлено и всуетно, на кое што беше радение нихно - да создадат некое град многонародниј или некое образ идолски или некое столп великиј или некоја мудрост мирскаја. И ради cиe не сподобиха се да се спомни нихно име вечно. Всето изгуби се - и името нихно сo мудростта нихна, оти беше радението нихно все на мирољубие и не имаха смисла нихна ради душевное спасение, како да спасат некој человек от расторен ум, сиреч от гордост да го приведат на смирение, от среброљубие на милостиња, от завист на љубов. И заради това остана радението нихно погубено и во всуета. Глагољу и ради человеци богуизбраннии и православнија вери љубители - како непрестано ревност имајат да помогнат на православните христиани, едни учители сo поучение, друзи милостивии сo помошт. Таквија человеци, истина велим, оти всегда сут у спомен и у похваление и у всегдашно ублажение. И како тука нa овој век споменот им ест вечен, тако и Господ наредуе им венци неосипании и сут наследници на царство небесное. Блажен ест, о љубочитатели христиани, и овој человек - преподобниј јеромонах Кирилл, что обретаетсја во монастир свјатаго Атанасиа, ктитор бист књаз Лазар серпскиј. За овој отец глагољу: аште не

би бил oн помогнал, не би била оправена и типографиа наша оти беше изгорела. И cera надееме на Бога, оти нели толко ј а оправихме, има Бог и за повише. Ho овој блажениј человек со толко труд и со божественаја ревност за христианскиј љубов седе и приведе оваја книжица глаголемаја „Утешение грешним". Како седе и собра слово от божественое писание, от евангелие, от ветхаја завет, от псалтир, и от книги глаголемиа Илиа Миниат, и от други примерними историами,'- да приведе ги сo толкование на прости јазик болгарскиј Долнија Миссии, скопскиј и тетовскиј, да ја чатат и пpoстиjy народ да ублажает на таков православниј учител, оти можат да познајат от cиe учение. И не можат да речат „пошто не можеме да познаеме оти ест пo славјанскиј или пo россијски јазик." Еве кључ что отворует сердцето ваше: не кључ от злато или от сребро, нo кључ от железо и чилик, что да нe ce вии. Оти среброто и златото ест меко и се вие скоро, нo железото сo чилик не се вие. Кога да ест отворот, сиреч откључот от злато или от сребро, та да не може ковчегот, сиреч сердцето мое да отвори, что ми ест таков отвор (кључ) ? Нека ест от чилик и железо та да отвори ковчегот, та да не ест от сребро и злато и да не може да отвори сердцето на простиот человек! Еве, љубезнии православнии христиани, сo oвaja киижица што поучава преподобниј отец Кирилл не можете да речете оти не можеме да познаеме. Еве все се познава от начало до конец! И кога ќе чатите во таја књижица, да хвалите и да благодарите Бога, оти е дал таков учител во време наше. И да се молиме па на Бога и Господа нашего Иисуса Христа и на пречистија матер его,да будеме вси православнии наследници сo всеми благоугодивши му Богу и да славиме имја всевсјатое его - Отца и сина и свјатаго Духа, амин!

Хаџи папа Теодосиа, архимандрит Синаитскиј

УТЕШЕНИЕ ГРЕШНИМ

Евангелие от Матеа (глава 17, cтux 21): Ceј род ничесом же не исходит, токмо молитвоју и постом. И паки: Разгневавсја господин eгo u предаде его мучителем. Две силни оружиј даде нам Бог да се бранимо or душманите наши видимија и невидимија, сиреч: плоќ и мир и дјавол. Две оружие имамо: молитва и пост. Душмани имамо три: снагата своја, и коншијата твој, и дјавол. Сн'гата своја се навасует сo постење, коншиата сo трпење, a дјавола сo молитва. Oт нетрпењето наше како нам ет ујгун тако мие чинимо, и за това Богa гo налутуемо и oт нeгo трешници јадемо. Да сo таквија трешници јадејќи на овој век тегнејќи, да куртулисамо от големата трешница што ет на тој век, сиреч от вечна мука, oт нeja же да избавит премилостивиј Бог молитвами пречистија своеја матере и всех евјатих своих, амин. Bo више реченое евангелие, томуа чоеку штo мy рече Христос, напред му рече: „О роде неверниј, до коле пребуду во вае? До коле терпљу вам? До кога ќе ве тpпим, до кога ќе стоим вo вас сиреч и до кога ќе стоит моата сн’гa вo вас, непокајании, развраштении, неисправлении пo Богa?" Зашто велит неверниј ? He oт ошто сме без вера, току зашто нe имамо дела вери, сиреч добродетели. Сме се развратиле от пут божи, сме отишле пo лош пут, пo волјa нашa, пo ќеф наш. Речовите евангелиски сме ги нарекле ни заошто, сме се нa свoja волja навратиле, на свое сластие и страстие, тoгo ради називает нас развраштении. И затова велит: „До кога ќе ве тpпим? До кога

ќе ви отпуштавам? Ете да знаете зере сабла гола ве чекат. Аште же не хоштете, ниже послушаете мене, меч ви појаст." Уста бо господња глаголаша сија, глаголет пророк Исаиа (глава 1, стих 20) от страни божиј. Меч викаат „сабља". Затова пишет и во Псалтир (псалом 7, стих 13-14): „Лук свој напрјаже и уготова и, и в нем уготова сосуди смертнија, стрели силнаго изоштренни сo углими пустинија." A људи грешнии хабер немаат ни от сабља божија ни от стрелите негови, току се надеат на младоста своја и велат: „На старост ќемо се покаис". A нe знаат, еле нa младост грешници погибнујат от ненадејани стрели, млади умирајут и непокајани. A божии стрели сат едни уготовени за истепуење млади деца, ради да познаат родители нихни, да познаат еле имат Бог, еле имат и стрели друзи за родителите да изумрат, да останат децата сирочиња, и тија да познаат еле имат Бог. Другому жени да му умира много, на едни жени много мужи да е умираат. Едни стрели за болни, да легаат на одр сo години. Другии стрели мали стрели, тија немаат числа. Понекому да мy идет опако, да не ќаруат, да зарадит, да усиромашет. Другии стрели: да изгорат куќи, ханови, магазии, дуќани. Другии за зулумќари да чинат зулум сo многу ангарие, сo многу пape сакање, за скупиа, за гладиа, за добици умирање, болес пo стока, пo људи, сипаници, огница, чума, за често војска, муњавици, нераатлик, бегање, пленсгво, плач. Тиа сат все стрели от Господа попуштени за наши кабаети, беди, напасти, и неволи. „Оружие свое очистит, лук свој напрјаже и уготова и, и в нем уготова сосуди смертнија" (псалом 7, стих 13-14). От такви стрели мие грешници где да побегнемо? Каде да се скриемо? Нигде немамо утечуење, токмо пак при Бога co покајаниe, co постење и молби. Едни молби наши от нac штo ce чинат сo слзи наши, и пак и риџали, риџаџие: едни риџаџие да молат Бога у долна церква, едни у горна церква. Што молат за нас едни у долна церква: apxиepeи, свјаштеници, калугери, манастири, бдение, литургии, параклиси - тиа све се велат долни риџаџии. И пак да пуштимо и горни риџаџие, тиa што стоат нa небо близо при Бога: архангели

и ангели, апостоли, пророци, свјатители, и праведнии угодници божии. Них да ги молимо, они да застанат за нас пред Бога на молбу. И oт ниx башка помошно да припаднемо да молимо пречистују Деву Богородицу, зере она ет мајка божија, нојзин син најмошно послушует њу, и повише и от небеснии молачи и от земнии молебници, зере она го зачнала от Духа Свјатаго, и го носила девет месеци, и го доила сo девојчееки сосци, ем на негово мучение плакала, ем нa негово воскресение се радувала, и во век века се радува co нeгo, и мy седит от страна десна, седит за нас сина своего молит. Видите, благословении христиани, колко должност имамо мие христиани ко Матери Божиеј, зере она ет нам ем мајка наша, ем баба наша; зере нојзин син нам ет ем татко наш, ем брат наш; зере мие ако држимо заповеди Отца небеснаго, мие сме синове Вишнаго. Христос кога воскресна от гроба, рече нa Mapиa Магдалина, е рече: „Иди кажи на браќата мои и Петрови: восхожду ко Отцу моему и Отцу вашему и Богу моему и Богу вашему". Нам велит Бог вишниј: „Аз рех бози есте вси и синове вишнаго, ви же јако человеци умираете и јако един от књазеј падаете". Видите, братие христиани, мие синове Вишнаго сме се сториле пo благодати. Пошто сме синове Вишнаго, мие и Исусови братиа, a Исусова мајка, она ет и наша Majкa. Koгa така ет, мие требуват повише чест да имамо Богородици от свите светци, зере oнa непрестано молит сина своего, и молбата нојзина нојзин cин дајма гу послушуват. Кога тако ет, и ja вам велим: вие сирочиња што сте останале на земја, без татка, без мајка, не тужите зашто сте без мajкa, да не тужите зере имате мајка на небо, мајка ваша - Majкa Божија; не тужите зере имате похарна мајка нa небо, oт десна страна Богу седит, и нас жалит, и нас милует, и нaм бедним поможует; не тужете и вие, болнии, отпаднати от здравје, зере имате лекар нa небо - пречиста дева Mapиja; нe тужите, грешнии, вие што имате многу грехови, не тужите току покајте се и Мајка Божиа проштение ќе ви извадит oт сина своего, не тужите току имајте утешение, зере она ет утешение грешним

и скорбним радост и надежда ненадежним. Деву Мариу викајте на помошт, вси неволници, и вси христиани, мужи и жени. Богородицу викајте на помошт на сегашен век и на смертен час, вси христиани што се поклонуете на иконата Исусова и Мариина. И пак поклонујте cе и често молите cе пречистеј деви Богородице. Иисус и Мариа, тија две имиња да не ви бидат ексик от ваш ум, от ваша уста. Иисус и Мариа, тија две имиња сo себе да ги носите и на пут, и на работа; кога работаш co тиja две имиња да cе стемниш и да cе раздениш. Иисус и Мариа, тија имиња да ви бидат на помошт на всјака работа и на смертен час, кога ќе чините теслим душа пред Бога, и тогај да ви cе најдат при вас от една страна Иисус, от друга страна Мариа. Пак Co Ииcyca u co Mapиjy да cе прославите во царство небесно, и нејзи да поемо и да речемо: „Богородице дево, радујсја благодатнаја Mapиe, Господ с тобоју и тебе ради со нас, амин." Архангелска реч дајма е се поет нејзи, и на небо, и нa земља, от ангели, и от человеци. Она всегда се радует, дајма cе радуват, и нојзина радост никогда не се скончуват. От десна страна Богa седит и за нас молит Богa. Видите, христиани, каков риџал имамо мие пред Бoгa: сама султана, сиреч царица небеснаја, Матер Божија, за нас чинит риџаллук пред Бога. A мие, христиани, каков пешкеш да е пратимо нејзи? Bo истину ништо нe смо кадир, отсем често да e cе молимо и чисто да гу спомињамо и во годината баре две недели за нојзино име да постимо, сиреч августа месеца две недели штo ги викат госпоџи пости, сиреч Богородичен пост. Кои ќе гo постит хубаво, чисто како великиј пост, co чистота, co непрејадуене, сo непрепиење, сo трпење еден другого во тиа две недели, - ни нa гости идење, и постелата чисто држење, - тако хубаво кој ќе постит да знает и да веруват еле бакшиш голем ќе да земет от пречиста Мајка Божија. Зере нојзин син, Господ и Бог наш Иисус Христос, голем икрам е чинит, от десно себе престол е поставил и заповедал нa архангели и вси сили небеснии и вси свјатци - да е cе поклонуват нејзи, зере она им ет царица, понеже ет мајка царева. И рекол нези: „Сакај

мајко моја, от мене хер што да сакаш, зере ја не ce отвратуем от тебе. Проси, мати моја, јако неотвраштусја тебе" (како што писуват во книга Библиа). Кога дојде мајка Соломона царја, дојде да cе стави сo сина своего за некакви маслаати да просит от него, и нојзин cин Соломон е станал на нозе и стол е поставил от десно себе и гу прашал: ,,Што захмет, мајко моја, што си дошла до мене?" И она му рекла: „Царју мој, синко мој, имам нешто риџа, сакам да ми поминет риџата." H oн e рече: „Сакај, мајко моја, што да сакаш. Ја цар, свешто у моја рука и у моја волја. Ја цар, ти мајка моја. Сакај, зере ја нe cе отвратуам от тебе. Проси, мати моја, јако неотвраштусја тебе". Кој сака да разбере хубаво, нека види во Библиа книга Царство 3, глава 2, стих 19 - како дошла Вирсавиа, мајка царева, што просила от сина своего. И виe, христиани, тако да веруете. Пречиста Богородица, кога cе престави от овој век, тогај сам Христос, нојзин cин, сo ангели и со сви светци слезе от небо, во свои руце зеде нојзината пресвјатаја душа, ја отнесе на небеса и ја посади от десна страна себе. И превознесен престол е стави како штo прилегат на царица и рече eи: „ Седи, мајко, от десно мене и прославлена биди славоју нетленноју, и да ти cе поклонуват тебе небеснии ангели и земнии угодници. Тебе ти поминуват молбата за ошто да сакаш. 3ере ја бог, а ти божија мајка. Ја цар, a ти султана, сиреч царица небесна. Ја cин, a ти матер. Те слушам и те честим отвише всех свјатих. должен бо есом, зере писано ест во закон Божиј: Чти отца твоего и матер твоју. Ја затова те честим отвише. Имаш изин от мене за просење. И што да сакаш, да будет волја твоја. Проси, мати моја, јако нe отвраштусја тебе. Проси бољаштим здравие, пpocи да им поможем тем што caт сметени от некакви работи неисправени. Проси на корабли, сиреч на гемиџие арен ветер. Сакај, мајко моја, на орачи и копачи бериќет да им cе родит. Ја давам за хат'р твој и кабаети нихни простуем. Проси на базрџани оправен ќар. Сакај, мајко моја, на некому чоеку штo нe имат чедо, и ја за хатир твој мy дapyвaм. Сакај на некоа фамилиа што сат во најдолна сиромаштиња

отпаднале, ја да им поможуем да се подкрепат. Сакај на некој робје што сат заробени или сурдисани, загубиле виљаетот свој, сакај и они да се вратат на куќата своја. Сакај некому грешнику што се фрлил во отчајание, сам себе прежалил, се уготовил за у вечнаја мука, сакај да го вратим на покајание. Проси, мати моја, оти неотвраштусја тебе". Слушајте, христиани, мајка како се почестует и за хатир нојзин может и најголема љутиња да отфрлит от себе. Како некое време во стари Рим имаше еден цар, име му беше Кориолан, и негова мајка - името и бјаше Ветуриа. Того књеза го напудиа гражданите без кабает. И он отиде во чужда држава, узе војска многу и се врати пак на Рим, да бие, да тепат гражданите без милос, ,да не пожали ни малого ни големого, ни мужко ни женско, все под сабла да постелит. И бедни Римлани што видоха толко силна војска многу множество на них, се уплашиле и се фрлиле себе во отчајание. И рекоха: „Сега не утечует никој от нас, ни муж ни жена, ни дете ни старец". Најпосле измислили една харна мисла, пак се собрале малоо и големо, сироти и сирочиња, мужи и жени. Отидоха да мољат мајка му нa забитот (Кориоланова мајка) која е била чесна жена Ветуриа. „Мати" - е се молиле со плач она да измолит своего сина, царја Кориолана. И она им се обешта и искочи со калабалик на молба, да молит cвoeгo сина. A царот со све војска се качиле на калето со голи сабли, токо чекаат војската ишарет да прескочат у градот да погубат малово големо. Ама царот, кога виде лице мајкино му и кога чул глас мајкин му, куде се молит за гражданите, и му велит: „Сине мој, милиот мој, за хатир мој прости на душмани твои", и му показует пазухите свои куде сисал, - и царот, како чул тиа речови мајкини му, начал да се умили, My се нажали за мajкa мy куде плачет, и им прости на душманите негови, и рече на војската своја: „Вратите cи саблите во ножнице, зере ја простих на душманите мои". И во тој час направиха бариш, сиреч мирба, заради љубов матери его.

Видите, христиани, колко может ко благoсердиу синовну моление матернее. Кога лош чоек, сосве лoшотиа своја, мајкино моление не мога да преслушат, колми паче преблагиј Бог мој Иисус Христос своју пречистују матер - дали ет кабил да презрит! И вo денешното евангелие пишет, во Маттеа зачало 77 велит: Имал еден цар да земат у еден борчлиа тма талант, сиреч десет хилјади хазна. И борчлиата бил зуљам, не могал никогда да му ги платит, и многу мy ce молил да го почекат неколку заман. И царот видел еле не может да ги земет ни сo чекање ни пак сo затворање, и рече на тевабие свои: „Испратите го нека си ходит сo здравие." И слугите цареви гo испратиа и видоха на пут во негo едни немилосливи вешти и се вратиха, му рекоха на царот: „Како си простил толку хазна лошому чоеку? Он имал да земат у некоего чоека сто аспри, и чоекот много му се молише да го почекат до некој заман, а тој не помисли зере мy простиле толку хазна и он да простит другару своему баре сто аспри, току го даде на кулук, го стави хапс." И тоа кога чул царот, се налутил, тој час пратил пo негo слуги, гo дотераха, и му рекол: „Лукавиј чоек, ја ти простив тма талант, a ти нe могаше ли баре сто аспри клеврету своему?" И рече на слугите свои: „Вежите му руке и ногe и хакните гo y з'ндан, и да не искочит oт туде чак да платит све борџот до една аспра." И прогневасја господ его, предаде его мучителем, дондеже воздаст ему вес долг свој. Видите, христиани браќа, како многу кабаети наши би простил нам Бог, ама чунки ми не простувамо на дружината наши што грешиле нам, затова и oн не проштават нам нашите кабаети. Чунки рекол Христос во евангелие: „Оставите и оставитсја вам." A тој хапс никогда не ќе искочит oт з’ндан, чунки нa негo љут и царот и гавазите цареви. И тoj xaпc остана без надежда. Ама мие, христиани, и браќа мои, не смо без надежда, зашто имамо надежду ненадежним, пречистују деву Богородицу Мариу. Саде сваки христјанин нека простит клеврету своему, a кoj нe проштават непростен будет, a пак враќат зло за зло, тој наљутует Богa. Зере Бог велит: „ Ја, ќе вратим, вие

не враќајте". Писано ет: „Мне отмштение". И пак во псалом 94 пишет: „Бог отмштение господ". Това ќе речет: Бог враќат (отм'стует). Најпрво отмстил на ангели свои, Денице светли што се зовеше Атанаил. Откако coгpeши, ce стори Сатанаил. И Бог гo фрли во безна последнаја, идеже вечно мучит cе co ангели. Согрешил Адам, и прогневасја Господ его, и го напудил от рај, и го осуди земља да мешат и лебот со пот да го јадит дури да бидет жив, и после во земља да скапет сосве внуците негови. Согрешиле народ (људи) во времја Ноево, и прогневасја Господ, и наведе на них потоп и ги потопи свешто живо на земнава. Согрешиле људите штo беха во Содом, и прогневасја Господ их, и пуштил oгн от небо и ги изгорил, и градот пропаднал, и го сторил езеро смрдливо. Согрешиле Евреи многажди и многажди, се прогневал Господ на них, и ги предал на пленение, во душмански руце, Халдеаном, Вавилоњаном, Ассирианом, и до денеска Евреи сат резил между људи, ги викат чивут. Согрешил и Давид, Божиј преател, и нему не штел да му простит дури нe му дотерал еден ќиамет (гнев), пак пocлe мy простил. Согрешуемо и миe христиани, и прогневаетсја Господ на нас, и многажди биет ово телесно, ово душевно. Телесно биење cc вeлит тепање, наказание a нe умерштвление, како пишет во Псалтир: „Наказуја наказа мја Господ, смерти же не предаде мја". Телесно тепање - сии сут по свака година наша: кога болести пo људи, кога пo стока, кога пo ниви, пo лозја, пакости от лоши људи, на ќаро штета, огн пo куќи, пo дуќани, вода со камење, поводен, слана, град и прочии неволи и незгоди. A душевното тепање, това cе вeлит утепуење у вечна мука, кога ќе попуштит Бог на душа чоечка, на овој вeк му дават чоеку све харно, и пак за тој вeк гo чека за у вечна мука. Зашто Бог кога напушти дјавола нa праведнаго Јова, му рече Бог дјаволу: „ Све што имат Јов во твои руце ти ги давам, и стоката му, и децата мy, и здравјето му, све да му рассипиш, ама душата му чувај да не му га зачкаш." И Јовоа душа нe бeшe зачкана. Затова пишит во Јовоо чтение: „Не греши Јов и не даде безумиe Богy". Зашто му бeшe чиста душата, незачкаена от

дјавола, затова не даде безумие Богу. А кому чоеку дјавол мy зачкаел душата грех ради попуштением божиим, тој чоек мy ет сметен разумот, тој влезует во неверствие, во отчајание, во хуление на Бога, на Богородица, на светци, негова совест му ет попрана, потемнение и во вечнују тму преселение, и таја душа исцеление не имат никогда. Томуа чоеку нe му ce дават ни да се помолит, отсем сама Богородица ако се сторит мукает без моление. Имат она у сина своего дерзновение многу. Кога Бог куртулиса Евреи от фараона, ги преведе преко море во Синајска Гора шедесет хилјади, и четеридесет година ги прерани со манна. A они Евреи неблагодарни, от голем рахатлук што имаха збесна, станаха да играхат хора, танци, и нajпoслe оставиха Бога и се поклониха на теле сребрено. И Бог им се наљути и сакаше да ги сотре до еден, да ги потепат. Току пророк Моисеа застана на молба, сe молише сo плач и велеше Богу: „Престани от гнева твоего и остави јарост твоју и милостив буди от злобе људеј твоих, помјанув Авраама и Исаака и Иакова твоја раби." И Бог му велеше на Моисеа: „Остави мја и возјаривсја гневом на ња и потребљу их, остави мја." Христиани браќа мои, кој ет достоин да запретит Бога, што он ет всевластен и всесилен? Кој имат толко дерзновенние да запретит Бога да не ги трештит свое создание? Никој чоек не может, ама речовите Моисеови можеха. Ама кои речови? Тија кога велеше на Бога: „Престани от гнева твоего и јарости твоеја." Тија зборејќи, спомнал и стари патриахи, принел гих на молитву и рекол „помјанув Авраама, Исаака, Иакова, твоја раби". И пo таквија речови Бог престал от љутината што беше наљутен и утишил јарост своју и се умилостивил и простил на Евреи такво страшно оступление. Това ет писано Духом Свјатим у Библиа (Исхода чтение, 32 глава). И пишит и велит: „И умилостивисја Господ от зле еже рече сотворити им." Еве ia говорим вам, христиани божии, Моисеа бил раб, и Авраам и Исаак и Јаков, и они биле раби и угодници божии. Бм не могат слуга, кој знае колко да бидет слуга угоден своему стопану, пак на тој

стопан не мy ет угодникот мил колку што му ет мајка што го девет месеци носила и доила и гледала. И она ет најмила и повише дерзновение имат у сина своего. И тако пo расуждение свјатаго Јоанна Дамаскина, како он расудил между раби божии и между светци бoжии и между Матери Божиеј многу разнос имат. Кога риџалук Моисеов заптисал љутиња Божија да не паднет на идолопоклоници Евреи, колми паче више может риџалук Марии пречистија Богородици. Нојзиното моление многу повише может да заптисат гнев божиј, да не паднет на грешнии христиани. Иисус Христос кога приима молби oт угодници свои, и ги послушал, a мајкa cвoja колку повише ја послушуват oт другите светци свој. И Дамаскин свјатиј пишет: „Многу бо может моление матери ко благосердиу Владики. " Кога дојде да се видет со своего сина царју Соломонова мајка, името беше Вирсавиа, нојзин син Соломон сретение сo поклонение, како што пишет у Библиа (Царство 3, Глава 2): „Воста цар во сретение еја и поклонисја еј и постависја престол матери царевој и седе о деснују eгo." Како и прежде писасја о тојже царице, голем чес е сторил нојзин син. Потом е обештал све што да просит у негo речот да не е се вратит празно: „Проси, мати моја, јако неотвраштусја тебе". Тако и Пречиста Дева гу пречекал нојзин син единородни Иисус Христос. Чоек не может да докажет пошто не видел со очи, велаќим со ум может да најдет, пошто велит Дух Свјатиј со уста Давидовими: „Преста царица о деснују тебе". Таја реч само се знает, еле мајку си гу имат повише oт светци и от херувимите. Пошто Дамаскин свјатиј поет: „честнејшују херувим и проч., безсравненија серафим и пак проч." Пошто седит на престол от десна страна сина своего, сина божија, тако се видет еле и он e велит: „Проси, мати моја, јако не отвраштусја тебе". To ест: „Мати моја избранаја oт всех родов, благословеннаја ти во женах и благодатнаја, како си била на земља исполнена сo благодат, тако и сега во рај. И нa небеси и на земли царствуј, и да ти се поклонуват тебе ангели и человеци и всјака твар, и кој ќе тебе спомињат и

молит за нешто, да им поможеш. Имаш изин от мене што сакаш да им даруваш на тија што ќе те молат за нешто. Ја давам за љубов твоја, зере слава моја во прославление матери моеја." Тако упоминает свјатиј Григориј Никомидиски у своем слове на Всех Свјатих, упоминает беседујушти ко самој Деве, глаголет: „Твоју бо содетел славу своеју, своеју славоју бити помишлаја, јако cин разрешаја исполњает прошение.“ Дека си ceгa, грешна душа, или мужка или женска, што си заминала и харамиите и митарите, и блудниците си гu заминала сo секакви грехови? Ела, душа, да ти кажем еден хабер хаирлија. Ако се наљутил Бог на тебе мошно, како на тогоа чоека што неќеше да простит стоте acпpu, како што пишет во причтата во денешното евангелие, борџот ако ти ет много хазниња, много имаш да даваш, во хапсахана седиш и во отчајание се нахождаш, - ела сега да ти кажем една надежда како да искочиш от хапсаханата. Велаќим своему другарју да прастиш што ти нешто досадил, и да припадниш на молење на мајка му царотому, на тој цар што си му должен десет хилади хазна. И да веруеш еле тија хазна ќе ти ги рессит мајка царева, ќе ти ги рессит от големиот тефтер. И царот ако ет љут, мајка му ќе го претвори на милост. Ах, бедна душе! Имаш ли некое злокључение, имаш и поможение. Ама от кого? От мајка царева пречиста дева Богородица Мариа. Она ако просит за тебе, нојзин син е се преклонует на моление. Она благодатнаја мајка, многy беди и газепи отвраќат от људи, тија што прибегнуат под покров нејзин. Xep во каква врзалка да бидет чоек, со неја отпуштение наождамо. Свјатиј Јоанн Дамаскин појал, и мие поемо, и во црков и када год, на свако место, поемо на глас шестиј, ко пречистеј Деве: „Никтоже притекајај к тебе посрамлен исходит, пречистаја Дево, нo просит и приемлет дар ко полезному прошенију". О Марие, блаженное имја, ангелскаја радост, ти еси на скорбнии људи радост. О Дево, о Мајко Божија, мајко наша, син твој на мене се наљутил заради мојот греховниј борч. Што чиним ја окајаниј?. При кого да прибегнем? От кого да се надеам за мое спасение? Сом пишман

зашто сом прегрешил сам безброј. Co все сердце прибегнуем при тебе и при сина твоего, спаситеља моего. Ама тебе те оставам пo мене кефил, Мајко Божија, мајко наша, тебе те молим и на тебе се надеам, зере ти си надежда ненадежним, грешним прибежиште, грешним утешение, христианска мајка, упование мое, прибежиште мое. Приими раба твоето, пожали, ти учини ходатајство ко сину твоему Христу Богу нашему, учини моление за мене и за вси христиани и овија што сат сега овде во овоа божио место, штo слушаат овоа поучение, ти да им просветиш умот, да познаат пут божии, да познаат сам себе во кој ред се наождаат. Tи да ги донесеш на покајание и от сина твоего да имаат проштение на душата и на сн’гата нихна здравие, и каде штo работаат добитка, фајда и берикет, во всјакое време, на всјако место, всегда, ниње и присно и во веки веков, амин.

ПОУЧЕНИЕ ОБШТОЕ ВСЈУДУ

како подобает творити брак и во которија днех, и аште хоштут нововенчании бити родители благопотребним чадом Псалом 126: „Аште не Господ созиждет дом, всуе трудјатсја зиждуштии". Обичај имаат мајстори, сиреч дулгери, кога ќе прават куќа, прават темел длбок и вардат да бидет земната здрава и камење помногу. Хем стопанот требет да се згодит при мајсторите да гледат хубаво. Најпаче молитви приложует и попа викат да чтет тају молитву што ет писана у мал требник на лист 167. И пак сo божио име кога ќе се совершит тој новиј дом, кога ќе влезат да седат во куќата, пак ќе призовет презвитери да молитву дејут над ним, и тo писано ест на лист 168. Видите, благословени, како една тлена и превременна куќа, колку работи требат. A за нетлена и вечна сн'га и душа человеческа каков темел (основание) требуват да се ставит! Човек темел му ет брак (свадба чинење) и зачатие во чреве матерни. Свадбата ако бидет co благомолство, и зачатието ке бидет и рождението хаирлиа и угурлиа. A пак свадбата ако бидет сo врагомолство, сиреч сo вражјо збесуење, co дјаволски песни, со свирки, сo тупани, сo кеменџе, со мешница или гајде, тамбура, co пљасание xopa, сo урнебес, или кровосмешение - роднина се зеле, или от петнадесет године долу биле, или во поснии дни кога не дават закон христиански,

или прво они сe затвориле, или младоженци се некеле, или во Великиј пост свадба чиниле, или во Петров пост, или во Богородичин пост или во Божиќниј пост, - у таквија греховнии работи свадба ако правиле, таја свадба не ет благословена, и не ет хаирлиа това зачатие, и това рождение, што ќе се родит дете, това ет хаирсис, све угурсус. Христјани божии, чеда свјатија церкви восточнија, братја мои, пошто сте јазик свјат, царское свјаштение, избранное семе, искушено злато, почто сте искушени седмерицеју, зашто погано празнувате, свадбите погано ги чините? Зашто не знаете еле свадба ет основание? Оно требет да биде сo празнование, пошто тако ест что шум празнујуштаго. .,Свадба, брак, ест тајнство свјатија церкви восточнија. Седом хубавини имамо у верата наша, седом драгии вешти даде нам Свјатаја Троица. Првото тајнство - свјатое крештение, што крштават дете у церков у вода или некој от друга вера што да дојдет у наша вера да се крстит; това ет прво тајнство - крштение; 2 - миропомазание, 3 - свјатое причештение,4 - исповедание, 5 - венчание (брак или свадба), 6 - рукоположение (сиреч запопуење), 7 - елеосвјаштение (сиреч масло светење на болни људи; от това масло светење хем оздравует христианин, хем грехот му се простует; a тој што идет пo бањарици хем сосе грехот ќе умре, eм y божиј рај илака не имат зашто оставил Бога могуштаго исцелити его). Видите, благословени христјани, како ет брак (свадба) пето тајнство свјатија вери нашеј. Чатите у Библиа книга, у Товиино чтение, како било едно чудо от ангела Рафаила заради Товиин син. Кога се венчал, мy заповеда ангел Рафаил да не лежит првата ноќ сo невестата си, ни вториот ноќ, ни треќиот, све да бидат на молитва го научил, и он таке учинил. И кога Богу се молише тија три ноќој, велеше Богу: „Господи Боже отец наших, сотворивиј небеса и земља, море и всја јаже во нем, ти создал ecи Адама и дал ecи ему Еву помоштницу ему. И ниње, Господи Боже наш, ти веси јако не во блуд приемљу сестру сију во супругу

нo љубве ради плода вечнаго и да благословитсја во нем имја твое во веки веков.“ И на невестата си рече: „Сарро, и ти моли ce Богу денеска и утре и задутре, заради да се присвоемо Богу и Бог нас да помилует, пак во четвертиј ден хоќемо се познати, зере сме избрана лоза, да не се ставимо како другии милети што се ставует скотски, без воздржание, без богомолство." И невестата мy го послуша и она три дена и три ноќови не приде при него, башка стоеше и се молеше Богy и велеше: „Помилуј нас, Господи, помилуј нас да остаремо обата живи и зрави." Ангел Рафаил го пропуди дјаволотого што беше им ce уготвил да ги удавит обата, и момчето и невестата. Кој сака да разбере подробно, нека гледат у книга Библија (Товија, глава 6 и 7 и 8), нека видит како может сo наш себеп да бидет и добро и зло, како правимо така ни се правит и нам. Видите, христјани, како вo старо време во еврејско царство и oни имале воздржание кога чиниле свадба. И во наш закон пишет како да бидет харно за христјаните. Ама вие, христјани, штo не слушате книга и закон и законици, вие сами себе досаждаете, преслушание чините. Затова и лош угур имате. Bи се родило дете маханалиа или xaиpc'c, нe велите наш кабает ет, што сеемо това и жнеемо, току велите: Господ гo дал таквоа да се родит, и лоши људи магиe зачиниле, душмани наши мaгии сториле, затова смеќа имамо". Свои кабаети не познаате, току велите „Господ рекол". Кога видиш, на Бога хулите и људи осудуете. Ем не гледате како пишет вo Псалтир (псалом 50, стих 6): „ Во беззаконии зачат есм и во гресех роди мја мати моја" и пак (вo псалом 6, стих 15): „Ров изри, ископа и, и паде вo јаму јуже содела." Свадбата, темелот наш, требет мошно божовно да гу правимо. Ако ли нe, нe ни ет кабаетлија никој. Зашто пишет свјатиј врховниј aпocтол, избраниј сосуд Павел (ко Ефесеем, зачало 230): „Тајна сија велика ест", и пак: „Человек да не разлучает еже Бог сочета". И пак пишет: „Брак честни ложе нескверно." Това ќе речет: свадба штo сe чинит чесно и умно и мудро ко Богу, таја постела ет чиста. Таја cвaдбa што биват

чесно, без кавга, без тупани, без свирки, без скакање, без хора, и да не сат от 3 појаси долу, и да не сат от 15 године долу, и удовец мома да не земет ни и момче вдовицу, ни во четири пости, ни от Божиќ до Водици, ни во Сирнаја недела, ни во Светлаја недела, ни навечер венчани току наутро, и младенците да сат на гладно срдце, такоѓер и родителите или кум или девер, све на гладно срце, и попот да литургисат пак да венчат - ако немат литургиа баре часој да испоет пак да ги испитат попот младоженците свекого башка како штo му пишет у требник на лист 60, пак да почнет петое тајнство свјатија церкви нашја - ете благословени христиани, браќа и чеда мои, тако кој ќе правит свадба, мутлак да знает и да верует еле напред ќе му појдет и во челад штo ќе му се раждат, и во стоката, и во ќарот, и во зравието. Пишет во Псалтир (псалом 127) : „Се тако благословитсја человек бојасја Господа и благословит его от Сиона и узрит благаја Иерусалимова и узрит сини синов и мир божиј будет на нем во всја дни живота его, жена его будет јако лоза плодовита во странах дому его и синове его јако новосаденнија масличнаја окрест трапези его“ . Ете, христјани, ви казах како требет да чинимо, да харно да нам будет. Ем да не хулит некој, да не речет немерена реч, да нe ce соблазнуват, да не речет белки не ет тако, или Кирил седит празно во Лешечки манастир, што му текнало това писал. Немојте, отци и братја и чеда, немојте да се соблазните, токо верујте еле све штo писах oт Свјатое Писание видох и познах, и писах oт Библија, от Номоканон, oт Псалтир, от Евангелие, oт Апостол. От вас некој кој знает писание нека видит во тија книги, во тија глави и зачала и псалом и стихов. И буди благодат божиа на всех православних христиан и нa вас слишаштих слово божио и на нас недостојних, ниње и присно и во веки, амин.

ПОКAЗAНИЕ

(месеца марта во 28 ден имат писано во Пролог

о некоем воине воскресшем из мертвих) Во Картаген град африкијскиј имаше еден војник, името му беше Таксиот. Тој чоек често грех чинеше, и во градот удри чума да тепат, a он имаше чифлик на село, и тој си зеде челадот, побегна нa село, и тамо седеше за мнoгo. И ненавидјај человеческаго спасенија дјавол го научи да учини прељубодејание со исполџиката своја, и по согрешението го ухапа змија, и умре. Имаше до селото манастир, еден черек близу, и отрча жената мy y манастирот, ги помоли калуѓерите да го закопаат у манастир. И гo закопаа пред вратата пред пладне, и нa девјатиј часови чатејќи чуле каде викат от гробот: „Помилујте ме, пожалите ме, откопајте ме“ . И oни гo откопаа, го извадиа, и гo прашуваат за нa тој век што видел. А oн нe можеше да кажет от много плачење, от хлипање, саде рече: „Носите ме при раба божија Tapacиja епископа". И тамо до три дена не можеше да кажет от много хлипање, и после фати да кажует, рече: „Kora умирах, видех при мене неколцина арапи, нихни поглед беше мошно страшен. Kora погледуав на них, ми ce сметуваше душата. И видех две момчиња лични, носеха со себе едно ковчеже. И пo мал час отскочи душата моја у момчињата, и како летајќи, нa небо идејќи, најдохмо нa ветр како

трла или колиби, како баждарници. И во них имаше арапи, држеха греховни работи чоечески, и пред мене извадија мои лоши работи што бе(х) чинил од две године тефтер. Свекого кој поминуеше, све гo испи-туваха за свеки грех, л'жење, и за зависти (фодулуци). Потамо на друга колиба за другии турлие грехови испитание чинаха. A пак ја што бех учинил харни работи, нешто божовно, све ги имаха момчињата во ковчежето штo го носеа. И извадиха от ковчежето мoe харно чинење и ги меруаха сo греховите мои, и токмо дојдуеше. И заминувахме без никаква пакост, и не можеха да ме земат от руките ангелски. И дојдохме до врата небеснаја. И тамо имаше една баждарница штo се зовеше блудное митарство. И тамо извадуваха моите поганштиње што бех чинил от две годинe рождение моего и до вчера. И момчињата ми рекоа: „Ете све штo си чинил от малечко, све ти ги простил Бог, заради си се покаил". И пак арапите отговориха, рекоха: „Добро, ама за ер и сегашната поганштиња што сторил co ратајката своја, зар и това прељубодејание зар му го простил?" Ангелите нa час ме оставиха во нихни руке и отидоха. И тија лукавии дуси ме сметнаа пак на земља тепајќе ме. И ce разцепи земја и видех удолу пoд мене, надолу дo днo, едни ќумкови смрдливи. И мене ме пр(о)влечеа дјаволите надолу низ ќумковите и мe отнесоха до бездна земља. Тамо има грешни души и не се докажует стенкање, охкање, и викаха „горе нам, о горе!" и се молат, и никој не ги пожалует. И мене ме утиснаа тамо во едно тесно место, и ja фатив сo них викав от три сахата дo девет сахати. И видех два ангела више мене на верх земља, и фатив да им се молим да ме извадат, да идем на прежниот век да се молим Богy co пoкajaниe, да ми простит Бог. И видox куде рекоа ангелите: „Дали вистина би се покаил или л'жет?" И рече едниот ангел друготому: ,,Ja гo познавам еле вистина ќе се покаит." И видох оба ангела како фатиа рука за мене, и едниот се фати кефил за мене еле ќе се покаем. И

ме извадија од таја вечна мука и ме донесоха во гробот и ми рекоха: „ Влези куде си бил". И мене ми се виждаше моата сн'га груба и гнусна, нe хоќев да влезем во њеа. И ми рекоха: „Влези, зере пак ќе те отнесемо каде те зедохме." И ja влегох и познах зере сом вo гроб и почнах да викам, и виe ме откопахте." И епископот му велеше да јадит леб, a oн неќеше, току плачејќи скиташе пo црквите, сe молише Богy да го простит, и го прости Бог. И би жив уште четиридесет дни. Пред умирањето три дни напред каза сам еле „уште три дена ќе седим на овој век, пак ќе идем на тој век". И велеше: „Тешко кој не ради за своја душа и кој не верует еле имат вечна мука за грешни људи. И тешко, тешко тој што не држит својата сн'га чиста и нe ce покаует дури ет брго." Тако велејќи отиде при Господа Иисуса, емуже слава буди и от нас грешних, и собезначалному его Отцу и пресвјатому, благому и животворјаштему его Духу, сега и дајма и вo веки веков, амин. Cиe видеша достојнии отци и писаша и казуваха на мнозина, да имат хабер и другии људи штo ќе се раждуаат вo последное време. Ја, иеромонах, игумен Лешечкаго монастирја, Кирилл.

ТРОПАР И КОНДАК СВЈАТАГО ОТЦА НИФОНТА

емуже памјат декемвриа 23 (обретаетсја во книгу житијах свјатих или во Пролог). Тропар и кондак новосочинениј Кирилом јеромонахом иже во Тетово Лешечкаго монастирја светаго Атанасија, емуже первиј ктитор светиј књез Лазар србскиј, во лето 1832.

Тропар, глас 1, подобен: Камени запечатану

Во глубини прегрешениј первее, во изобилии благоти (по)следи, многим трудом от первија yдaлилcja ecu и помоштију Богоматере притјажал ecи второе. Сего ради бил еси великиј заступник к тебе притекајуштим и вопијуштим: „Слава избавлшему тја от злих обикновениј, слава во свјаштенство избравшему тја, слава Христу даровајуштему призивајуштим тја оставление! ".

Кондак, глас 8, подобен: Возбранној Носјаштему Христово смирение, Павлом во архипастирство изведенному, возписуем ти молебное пение. Ho jaкo имејај у Христа дерзновениј много, от всјаких искушенијах нас свободи, да зовем ти: „Радуј се, Нифонте, отче досточудниј ! "

Житие на Кнез Лазара

УВОД КОН ЖИТИЕТО HA КНЕЗ ЛАЗАРА

Иcпиca cе книга сија Правило свјатому угоднику господну и мученику. Книга сија преведе cе от соборник сербскиј. Пpeпиcax cиe правило аз недостојниј во јеромонасех Кирилл родом от Тетовско от Долнаго Полога от село Теарце, недостојниј игумен Лешечкаго монастирја свјатаго Атанасија, више село Лешок. Манастир хајрат свјатому кнез Лазарју, обаче пребиваше манастир тој во запустение разорен лето 120. Потом изволением божиим, пo моему желанију, во лето 1818 от Свјатоју Гору от манастир Хилендар и взјах благословение от свјатии отци хилендарски и от моего роднаго отца Пимена монаха и от его брата, моего истаго срика, Далманта Moнaxa, посриженнија вo Хилендар, ихже благословением и помоштију божиеју вo вишеписание лето приидох аз вишесказаниј Кирилл, придох и обнових от части манастир тој, обаче зело мало нешто, понеже последно време христјаните што беа у вилает Тетовски Долни Пoлoг и Горни Пoлoг све беха мошно голи, от голотата башка студени от каде ревност доми божиа. Того ради велик труд бист во обновление манастирја того. Во това време имаше први људи пo селата штo хоштеа и радеа да се обнови манастирот, радеа кoj сo сердце кој со уста и кој сo рука кoj сo пapa, кој како беше му куветот или сердцето или верата или усердието, сиреч ревност дому божија. Имаше во вилает пo ceлa што радеа за манастирот да cе обнови. Перви во село Лешок пoп Петре - он радеше сo све сердце ама нe дочека, нo брго пoчина

Бог да го простит. И пo негo Паун Мазарак радеше и Joaн Дабовиќ со све синови негови. И пo негo Јовче и Митре Голем и Георѓиа, Огнан, Маринко Колар, Трајан гоедар, Сандаровци Cтajкo и Трпко от Старо село, Ѓуро от Вратница, Петре от Шишко, от Белоишта пoп Милош, пoп Атанасиа и поп Деспот и Крсте и Анѓелко колар, от Одри никoj и от Голоќи и от Елошник. И ако имаше некој да поради, попот нихни ги бранеше да не поможуват. От Отушишта Никола Вучевиќ coce браќа и уште некој от село, от Теарце Ендреа Дурлевиќ и Грујо Лазарче, во ycпениe его Григориа, монах, от Слатина Никола Урошко, от Брезно Ендриа Милеиќ и уште некојцина от село негoвo порадиле, Бог да им поможе. A от Варвара Прнџовци свите и Ковачовци. Саде еден Јаковче што некеше хич ни мало и велеше: „Похарно да ет пусто a не обновено." Такожде реша и сви градски попови и нихни кмет Хаџи Стојче и по них уште некој безумен муж вo град и пo села, сиреч неразумен. A гopни по-логски попoви сви и мирјани сви све сат радиле. Велајким и кој радил и кој нe радил све Бог да ги простит, понеже должни смо да се молимо и за брати нашаја. Ама от тогај до сега едни дojдoxa нa покајание, a едни се преставиха co чифотското сердце. Едни уште сат живи a нeпoкajaни. Обаче и тиа попови да ги донесе на покајание и нас и сви христјани, амин. Имаше горни пологски свјаштеници, тиа свјаштенството го имаат свите јакоже подобает, сиреч хоќеа и радеха свите манастири штo сат пусти да са обноват. A тетовски граждани свите помогнуаа кој сo от што беше кадр. Bo Лешок имаше неколцина што радеа да гo расипат манастирот, ама не можеа зашто не оставаше молитвата пречистија Деви Богородици и свјатаго Атанасиа. Мнозина беха таквиа безверници и бездушни, ама вo них им беше прв душогубец - го викаха Петре Жарко. A другии села сви caт помогнале и радиле: И најнапред и најмногу порадиле наши забити рахметлу стар паша и пo нeгo нeгoви љубезни чеда негови честни Абдил Рахман пaшa и честни Х'взи паша и честни Асан паша и честни Вели бег и честни

Џеладин бег и нихни дајџо честни Мехмет ага. Они најмногу се радиле и најмного марифет учиниле и ним Господ да им даруват угурлие години и конаците да им сат благословени нa чедо и пречедо нихно, да седит во нихни конаци џед бе џед, сиреч во веки, амин.

ЖИТИЕ HA КНЕЗ ЛAЗAРA

Јаве јако благочестија ради овој свјатец денешен, свјати кнез Лазар, беше србска лоза. Уште от детинство сe познаваше еле ќе се посвети, ама негови родители го дадоа у царскиј двор да чини измет свјатому кралу Дечанскому. И свјати крал го виде еле ест Лазар от свите добри работи исполнен: ем православен, ем умен, ем милослив, ем јунак. Кога го виде свјатиј крал еле ет таков достоен, и го избра и го постави во конакот свој да ет пo баш от свите тебабие, да е главешина. Пак до некоа година го ожени, мy даде родика своја, и таја риџалска дештерка от рода светла, от сој свјатаго Симеона и Сава сербскаго, от лоза Неманиќевска. И co нe роди синове и дештерки. И пo некое време, откако се престави свјатиј крал и силни Степан, и поставиа цара Уроша. Уште от десетина године беше Урош детенце. Заради това мy поставија аманетчија вујка му крала Вукашина от Прилеп, да повела дури да припорасне детето цap Урош. Ама влезе дјавол у Вукашина та убиј царчето Уроша и се затре лоза царска и поставија кнеза Лазара сo собор, сo благословение архиерејско, и поставија на место царско. Ама он неќеше да се назве цар токо кнез, заради смирение, от ошто беше смирен. И велеше: „Еден цар биват на земла и еден Бог наш на небеси и на земли. И тој всја елика восхоте сотвори. A на земли еден цар новоримски, сиреч константинополскиј и вселенскиј. A мие сме сви началници и кнезови." Во царска порфира се облече, a кнез сe нарече.

Велаќим добр пастир во едно времја зимно, време гладно, време без захире, што ќе чини, сиреч, во послежно време, во лоши људи, што ќе поможе во таквоа време, во таквија људи? Заради грехот наш попушти Бог сила агарјанска, Исмаилтјаниј, сиреч Турци, - удриа на србска земња много множество без број, како да речеш имаше 100 Турчина на еден Србин. Кога види свјатиј кнез Лазар толко сила на него, собра сви војводи, сиреч ајани, забити, штo беха пo србска земња, собра собор и им рече: „Братија мои и чеда, сега ест време кој сакат да се венчат сo мученическиј венец, да не се жали ли себе, да чинит гајрет, да не обртит плешти врагу." Велајќим за грехот наш попуштение божјо што не чинит, велаиќим послежното пocлe ќеме казас, сега да кажемо неколку от добри работи штo имал дури нe беше нагнала сила агарјанска, уште беше во Анадол, уште беше рахат. Свјатиј Лазар правеше многу хаирати, голи облечуеше, спиталие сиреч куќи за болни луѓе правеше и пригледуеше, и пo вилаети каде штo немаше манастири созидуваше, калуѓери поста-вуеше, егумени наместуваше, дуздисуваше, и славословие божјо оправуеше дури би жив. И на место штo се зовет Раваница, и тамо манастир от темел направи во празнование Вознесение, сиреч Спасовден. Toj манастир от темел гo созида и гo иcпиca сo свјаким украшением, и вo црквата што требеше от сосудие или халати, кивоти, потири сребрени, - како кој алат, ели от жслезо, ели от туч, ели от сребро, от злато честнија крестови сo безценети камение и одежди. И манастирот сo кале гo oгради, келие покрај калето мy залепи како ластовичини седала, и железни порти и около манастирот седом куле му напраи. И ден денеска Раваница стоит чудна за гледање, и не се докажуе осом сo очи да види чуек. Велајќим кој сака да знает негово житие нека гледа вo житие, зере овде вкратце се писало. Велајќим негови добри работи много да оставимо. Уште мало нешто да кажемо штo направил манастир

во тетоски вилает, Легена града, у место Лешок, више кале лешочко, - созида манастир во имја свјатому Aтанасију, и тамо што му беше потребно устрои, намести, и под калето чифлик му направи, и около сo зит го загради, и четири врати му остави, и во дворот другиј храм созида - Успение пресвјатија Богародице, и њу гу исписa со всјаким благолепием; и уште доходок му врза, му купи село Ратае, го поклони на манастирот да eм идет доход нa тиja богомолци што седат во манастирот. И тако добро чинејќи много време помина. И како штo рекохме от прежде, заради греховите наши постиже нас богопустнаја стрела агарјанскаја. И во кратце да кажемо. Кога се удриа во Приштина на пoлe Косово, што е близу до Тетово, на Косово cе удриа и местото се тресеше oт звок. И толку крв што потече от обе стране, и конска трага oт человеческа крв не cе наоѓаше. И до ден денеска чуечки коски над земја стоат и се виждаат. Зет кнезу Лазару Милош Обилич уби султан Мурата. Тува и свјатиј Лазар пролија кров за вера и за цркви божии и cе посвети, и гo закопаа у Раваница, у неговиот монастир што гo oн сам от темел направил.И стоа неколку године во гроб, пак сo Божио изволение го откопаа и го најдоа целокупен и хубави миризби и блахоухание исполнен. И ceгa стоит у немечка земња, у Фруштка Гора, во манастирот свјатому Лазару, и многу исцеление подава кoj сo вера приходит пpи нeгo. И сo неговата свјатаја молитва да сподобит ни премилостивиј Бог во царствие небесное, - тиа што мy празнуваат денот, и тиа што слушале житието негово, и тија што преписале, и тој кој чатил и кој слушал; и манастирите што ги правил он да ги чуват от свјако зло, и овој вилaeт, и овоа ceлo, и oвaja божиа куќа, и свјакиј град и страна, - и да чуват oт нaпac, oт глад, oт слана, от град, от оген, oт пoтoп, от суша. от лоши

дождoви, oт напрастна смерт, от често умирање, от гоедска болест, от имање умирање и от свјако зло; от тија лоши работи да сохранит и да даруват нам недостојним проштение грехов и мирнаја живот и зравие и бериќет во всја дни живота нашего, молитвами пречистија своеја матере преславнија Богородици, и угодника своего свјатаго Лазара и всех свјатих своих угодников, амин.

Додаток

ПРЕДГOВОР HA ПEЈЧИНОВИЌ КОН

,,УТЕШЕНИЕ ГРЕШНИМ"

Сија книга зовомаја Утешение грешним, поучение со похвали пречистија Богородици, толкование от евангелие от Матеа зачало 72 и 77 со истиннија свидетели от книги глаголемија Илија Минаит, со некакви примерними историами преведено и исписано Кириллом јеромонаха Пејчиновиќа, бившаго игумена Лешечкаго монастирја свјатаго Атанасиа, преписано на простиј јазик болгарски Долнија Миссии, скопскиј и тетовскиј, и повелением ниже именитиј митрополит и прочим монастиреј и свјаштеником, аџиам, чорбаџиам, ќелари и еште неколцина христиани - ми рекоа „дади гу тају книжицу да се штампоса и мие ќе ти поможемо и харџот кога ќе ни пратиш пo една книга, и ми ќе земемо от тиа книги за раздавање пo книжовници, нека се кажуват слово божио пo христиани." Митрополит скопскиј господин наш кир Гавриил, он рече: „ Ја ќе поможем co благослов и ќе дадем 50 гроша." И друзи рекоха: „И ми хоќемо помогиути кој со 20 гроша" и некој рече „ја поможувам со 10 гроша, другиј со 5 гроша, сo 15, дтугиј сo 3 гроша." Тако рекоха и аз (сед)нах преписах и пратих на типографиа Белоградска и надејусја со помошт пречистија Богородици и co православних христјан и со Белоградскаго протосингела кир Јоаникиа надејусја да получу желание. Toго ради писах имењата помоштником книжици сеја.

Во первих помјани, Господи, архиепископа нашего Гавриила и негов архидјакон Софрониа и иконома папа Димитриј и архимандрит Серафима и сакелариа папа Константин, от Марков манастир игумен Герасим сo дружини его, кучовишки игумен Јеротеј со дружини его, от Бањане Пелагија монахиња, от Побоже Теодосиа монах ... о Столе, поп Димко ... Василиј от Драчоо ... о, Трпко от Слне, Трпко от Добри Дол, поп Ристо Пауновче, Петре екмекчиа, Серафим Аџиоглу, поп Кочо Трпковче, Георо Јоанов, аџи Димиш Ангелковче, Димиш Кочович самарџиа, Косто екмекчиа, Косто Говрлеец меанџиа. Нахиа Тетовска, от град: Сакелариа поп Јаков, поп Mилo, поп Стојан, Симо Призренец, Дабе симиџиа, Кузман диак, Младен Полчиштанец, Јосиф Јанков, Илија Призренец, Аврам от Горна Чаршиа, Станче терзиа, Милосав Урвичанец, Богдан Трпковиќ, Симо брат негов, Спасе Селцали аџи Мирчев, Мирче мутафџиа, Пejo Диак Отушишта, Ав рам терзибаши, Мило мумџиа, Кипро мајстор от Деборско, от Лешок Петко сарајдар, хаџи Паун дулѓер и син мy Серафим, хаџи Ѓоро и син му Аврам, Стале. Долни Полог: Поп Смилко-Јадоарце, поп Здравко, поп Гаврнл, поп Милош co све сина, поп Анче co све сина, Нове Боримечковиќ, Војно диак от Ратае, Филип диак от Варвара, Симо диак от Одри, Рафаил монах от Варвара, Мирче диак Јовицовиќ, Tpпe диак от Порече, Арсениа монах от Теарце, Серафим монах от манастир. От град Гостивар: Јаким бојаџиа, cин му Трпе, иконом поп Алекса, поп Павле co све сина, поп Стефан co сина, поп Игнатиа co све сина, поп Давид co синови негови, поп Илиа, поп Стојкo, поп Иван от Челопеке, поп Димитриа от Врбен, брат му Георгиа.

Дебрска нахиа: Манастир Бигор, Арсение архимандрит игумен со дружиноју своеју, Аврамиа јеромонах, поп Joaн от Маврово, поп Бoгe от град, поп Велјан, поп Блаже, поп Стамат, поп Крсте от Грекање, от Сенце аџи Joaн Бјулбул, oт Беличица аџи Накев син Исак кexaja Тортевиќ, аџи Георгиа oт Дух, Андреа от Дух. Нахиа Кичовска: Манастир Пречиста, Јелисеј јеромонах, Теофил jepoмонax, поп Георгиа от Брждане, поп Кузман oт Доланце, поп Симеон, Јасуф Огли Димо уганџиа, поп Ристо от Орланци, поп Tpajan Марковиќ. Монастир Дечански: Теоктис, Мисаил јеромонах. Манастир Дечанскиј, преподобнејшиј господин Теофилакт игумен. Нахиа Велеска, град: Митрополит господин кир Игнатиа, аџи Ицо папуџиа, Илиа от Пезово, поп Петко. Сервиа: Преподобнејшиј господин Јанакие Нешко-Никшич бившиј тогда евимериј митрополита сербскаго, пострижник свјато-Студеничко-Калиничкиј. Овие људи ми рекоа: „Поради, препиши, и мие ќе поможемо co нешто." Toro ради и аз преписах во славу бо кију и пречистија Богородици и ради хат'р нихни сотворих послушание. Обаче аште не би помогнал светлешиј, пак ништо нe би било совершено. Препиcax cиe во монастир Лешечки, ему же первиј ктитор свјати књаз Лазар сербскиј, во лето āῶлā, пo благодати 1831.

ТРИ ПИСМА HA ПЕЈЧИНОВИЌ ДО КНЕЗ МИЛОШ

1 Благородному и достоизбранному во књазех Господарју Милошу, да вручитсја всепочтенно и всепокорно во Белограде от манастир свјатаго Атанасиа, црков свјатаго кнеза Лазара србскаго. Благородниј и достојнопочтениј и достоизбраниј во књазех, србскаја и болгарскаја похвала, Господар Милош сo братјам своим и челадом их и сo вcejy дружиноју его, да радујутсја во веки, амин. Понуждает нас божественаја ревност и православнаја љубов писати вашему превосходителству, понеже слишахом о вашем вo благополучии пребивании и радуемсја зело. Аште ми обретаемсја под иго агарјанское неносимое, поне братја наши, с нами вкупе до скоро мучившиисја, поне cии да пребивајут во утешении, и всеблагиј наш Иисус, молитвами пречистија своеја матере, да даст вам во височајшее взити во нињејшиј век и во будуштиј век царство небесное, амин. И еште слишаком јако потрудистесја нa духовнаја дела, сиреч ради тип и пo нашему штампа, ради свјатија книги, еже почели есте. Того ради и ми недостојнии богомолци твои посилаем едину книжицу, преведеннују от Илија Минат, имуштују некакви молитви потребнии и поучение простому јазику болгарскому, и молим ваше превосходителство, љубве ради божија, и о том да иотрудитесја и о том да имате мзду от Бога и во нињејшниј век и во будуштиј, амин. И ce посилajy от зелнија ништети 500

грош(а), словом петстотине грош(а), и посилају тују фатуру, пo нашему урнек, и паки мољу ваше превосходителство, Бога ради, да потрудитесја да отпишете ми колко комати ќе ми пратите за 500 грош(а) и до колко месеци можат да искочат. И да веруете еле от нигде ни една пара не сом собрал, салт от свој трошак, сo све ништета. Обештаа се неколцина да поможат сo некоа пара, ама после, откако да дојдат книгите, зашто не веруваат еле ќе биднет мутлак. И аз пиcaл сом ги во фатуруту имат писани нихните имена, a аште извољаете да прочтени будут пред ваше господарство. И паки мољу ваше превосходителство да потрудитесја да отпишете ми колку и до кое време можат да дојдат, и буди милост божија на ваше господарство сo всеми домашними вашими, амин. Пocилajy вашему господарству едно книжиче поклон. О вашем державном господарстве и многолетну благополучии нелицемерииј рачител и богомолец во јеромонасех Кирилл. (Писмото заведено во Крагуевац на 20 август 1832, стар стил, под, бр. 2339) 2. Благородному избраному књазју Господарју Милошу, да вручитсја всепочтенном и всепокорном у Крагуевиц от тетовски манастир свјатиј Атанасиа. Благородному и достојнопочтенному и избранному во књазех Господару Милошу Обреновичу, сербскому началству первејшему, сo братјами своими и сo чељадом их, благополучно радоватисја во веки, амин. Благодарју и хваљу ваше благочестие вкупе co божественое дело, сиреч ништељубие еже имеете и сотвористе нашеј худости и нашему смиренному манастирју, сиреч возвратисте еже послах ради печатење тија петстотине грош(а), пријах и уписах во свјатиј помјаник и мољу всеблагога Бога да упишет ваша имена во књизе животниј и во нињешниј век да даст вам проштение грехов и всегдашное здравие и благополучие и долгоденствие, и во будуштиј век царство

небесное, амин. Пријах ваше љубезное послание и целовах и возрадовасја дух мој и захвалих пред многими, и онии преатели мои што видели това ваше послание сo печатом сви се радовале и рекле: слава Богу и Господарју књазју, хвала и чест во веки буди, буди. И се посилају мало пешкеш, сиреч петдесет ока коштане и сто и двадесет фидани мали да пресадите у ваше поле, во уверение о љубви еже имеју ко вашему светлому величеству. Пo кир Богдана пратих и кириата и сом му платил напред, и он, Богдан, за хатир божиј и манастирскиј љубов трудил се пеш, a нe за добивката, сиреч - кириата. И да веруете, имже желает елен на источники воднија, сице желает душа моја видети телесно вашего светлаго величестна, обаче не возмогу двоих ради причин: единно јако остарехсја, другое за времено непостојание. Обаче зело желају видети телесно тиа книги дондеже есом во живих, понеже состарехсја. Обаче остају ваше благочестие божиеј милости вкупе со молитвами пречистија Богородици и свјатих угодников божиих и от свјатих мест молебников его вручају ваше светлое господарство. Bашего светлаго господарства всегдашниј богомолец и недостојниј игумен во јеромонасех Kирилл. (Писмото завадано во Крагуевац на 15 март 1833, стар стил, под бр. 704) 3. Боговенчанному књазју и великому господарју да вручитсја всепочтенно и всепокорно co поклонением до лица земли, от манастир свјатиј Атанасиа. Божиеју милостију великому господарју и избраному књазју Милошу Теодоровичу, боговенчаниому сербскија и болгарскија земли, нам же велику благодетешу, радоватисја сo всеми домашними своими во веки, амин. Понеже много време минуша, не знахом светлое величество ваше како пребивает, тогo ради во мнозех скорби бехом. Потом обретохом у кир Богдана еден календар ваш и видехом во 15 числа где писали есте

Књажество Сербии Милош Теодоровић, посвећен и потврћен наследственим и правителствујућим књазем Сербие 30. ноемвр. во лето 1830 и обитава у Крагуевцу. To видехом мнози христјани и радовахомсја и прославихом Бога воздвигшаго скинију србскују падшују от много времен. Премилостиваго Бога благодарихом и молихом и еште мoлим да пребивает на ваша чеда и пречеда, и во вјаштшаја, сиреч от књажество во кралство, јакоже и прежде било, амин, Того ради дерзнух писати, аште не соравнен вашего светлаго величества, обаче љубве ради духовнија и нашеја србскија отечеств, и молитвами свјатих сербских просветителеј Симеона и свјатитеља Савви и свјатаго Лазарја кнеза сербскаго, перваго ктиторја Лешечкаго манастирја свјатаго Атанасиа, ихже молитвами чаем пријатен бити и вашему светлому величеству сo всемиренним поклонением нашим до лица земли, предлагајуште дерзнухом писати. И еште мољу ваше светлое величество да не негодует нашим недоуменним речам, понеже не учихом во никое школо, ни па растехом во некија палати нашего јазика, ни во палати чуджија вери, нo от зачала и до ниње пребиваем во гурбетлук во место уничижениј, во запустении свјатих церквеј и манастиреј. И тo послание еже посласте нашеј худости ради онија книги еже обештастесја и еже печатајутсја во Београдској типографии, и тo послание еже пријах от ваше светлое величество не могохом прочитати близу до месец дена, понеже не обретаетсја ни трговац ни свјаштеник знати београдское рукописание. Toгo ради мољу ваше светлое величество, аште изволите обрадовати вашего недостојнаго богомолца, да повелит писарем главними словами писати, понеже јакоже више казахом не обретаетсја светлое око, понеже во тме пребиваем, сиреч не во скољах. И еште молим ваше светлое величество да обдарите црков нашу единоју книгоју, сиреч триодом. Имамо октоих и обштак и минеа празнична, имамо и триод, обаче божидарни, и тој исцепан. Чуле смо, во Букуреш обретајутсја различни книги, обаче рука наша куса, нe досјажет далеко. Tогo ради и паки мoлим ваше светлое величество да обдариши црков

Лешечкаго манастирја свјатаго Атанасиа триодом и да пишеши во крајних листов имена фамилиј своих, и ми зде недостојними устнами воспоменати будем. И еште желаем разумети за онују книжицу, во каков език дадосте печатати, дали во србскиј език или јако же бе волгарскиј, и до колико време може да се совршат. Да сотвориши труд да отпишеши твоему недостојному богомолцу, обвеселил би нас, и надејам се твердо у Бога јако обрјаштеши от Бога благополучие со проштение грехов и велију милост, буди, буди, и будет, амин. 1833, ноемвр. 16 Вашего светлаго величества мирнаго пребиванија и благополучиа и спасениа и здравија твердиј желател, худиј и недостојниј игумен во јеромонасех Кирилл. (Писмото заведено во Крагуевац на 3 декември 1833, стар стил, под бр. 4208)

ЗАПИСИ И HATПИСИ

Оваја книга за продавање. Кој ќе ја сака нека готви осом грош, нека ја купи от попа Кирила от манастир Пречиста, Крнино глаголемиј. Велаќим, и осмнадесет да ет, пак е мало спроти неа, како ет она свјата книжица. Кирил .јеромонах.

(Запис во устав црковен од XV век)

Да се знае: во лето 1801 от Христа дојде еден грешниј калугер што беше егумен на Марков манастир, што беше от Долни Полог от Теарце, што го викаа поп Кирилл. Велаќим спроти греховите негови немаше илака ни вo калугерстото ни вo свештенството ни вo егуменството, токо салт името му беше a добродетели ни мало немаше. Токо вие, браќа и отци, речите: Христе Боже, прости и упокој душу грешнаго Кирила еромонаха. Мене спомните и себе чуајте от грешуање, да моа душа и ваша и све христјанска душа штo се преставиле во Шишово и на свако место да вселит Христос во царство свое, амин. Кирил јеромонах, Марков манастир.

(Запис на корица на пендикостар од 1398, што се наоѓал во Шишевскиот манастир св. Никола)

Во лето от воплоштенија Господа Бога и спаса нашего Иисуса Христа 1802 обретохсја аз, игумен грешниј во јеромонасех Кирилл, - обаче зело вo лености иждих свое житие окајаниј, ово тесноти ради, ово от насилие владејуштих, oвo небреженија ради

своего. Ho мољу вас, братиа прочитајуштих сие, рците: „Боже, опрости раба своего, амин". Кирил јеромонах.

(Запис вo минеј од XIV-ХV век, некогаш сопственост на Марковиот манастир)

Преписах сие аз непотребни раб во јеромонасех Кирил и недостојниј игумен Марковаго манастира светому Димитрију, тетоец. Писах cиe вo летo 1807 декемвриа 27 ден при митрополита кир Антима во игемонство Али-бегово време. И во тоа време војски имаше пo свеки вилает меѓу себе и на Серби највише. Кирилл јеромонах, игумен.

(Запис во Иловичката кормчија од 1262 г.) И пак во лето 1807 cе jaви друга сo опашка септемвриа и стоа до ноемвриа па загина. Писах сиe Кирилл јеромонах Маркова манастирја.

(Запис вo ракописот Чудеса прес. Богородици, препишан во ман. Трескавец 1720 г.)

Да cе знае зере вo лето oт cпaca Христа 1801 - вo тo време беше вo Скопје митрополит кир Антим и беше забит Aли бег. И вo лето 1807 вo eceн умре Aли бег. И пак во лeтo 1811 се јави друга звезда. Kирил јеромонах, ceлo oт Теарце родом, oт Ле- ген град сиреч Тетово.

(Записи во ракопис on Марковиот манастир) Оваја книга житие 3 месеци писана у Марков манастир: ка cе писалa 320, a ка се повезала 140 године, сиреч повезано во лето 1643, - гу повезал скопскиј митрополит Теодосиј не сo плаќање нo своју руку за своју помен и родителем его. Умолен бист от Филотеа игумена Марковаго манастирја. Ha обратение листа ceгo обрјаштеши и рукописание его. Cие пиcax аз недостојниј јеромонах Kирил Тетоец недостојниј игумен тогожде манастирја. Беше обелело потписот владикин, за тоа обнових - да не cе заборави труд покојному митрополиту скопскому кир Теодосију. Обнових cиe во време митрополита кир Антима во дни игемона Алибег, Ибраим- бег, во лето 1809.

(Запис во панегирик од Марковиот манастир)

Во лето 1810 поп Kирил от Марков манастир дооди у Барово, свети масло. И пак дојде во лето 1818.

(Натписи нa надворешниот ѕид на црквата св. Aтанас во с. Барово, над Марковиот манастир

Во лето 1812 дојде игумен от Марков манастир Кирилл јеромонах на Карпино.

(Запис на црковниот ѕид на Карпинскиот манастир, Кумановско)

Да се знае: дојдох аз недостојни игумен Марко-манастирски Кирил јеромонах и Михаил монах родом от Пезова, јун 1813.

(Натпис на еден од десните пиластри нa манастирската црква св. Георги во Старо Нагоричино).

Да се знает когај киниса Михаил от Марков манастира у Тетово да просит. Ноќеа овде, зеде 2 книги харачински, една за њего a друга за Ристота. От рож. 1814.

(Запис во ракописот Чудеса прес. Богородици, препишан во ман. Трескавец 1720 г.)

И паки во лето 1825 се јави другаја звезда со опашка зело темна и не бе подобна звездам, токо таке саде опаш пo вечера огреуеше от куде Солун, заождаше куде Mopeja. Ce jaви каде Крстовден и стоа сва есен. И cиe пиcax аз прежниј Кирилл Марковаго манастирја.

(Запис во ракопиоот Чудеса прес. Богородици , пре- пишан во ман. Трескавец 1720 г.)

НАДГРОБНИОТ НАТПИС

По запустение монастирја cвјатагo Атанасиа паки обнови се во лето 1818 трудом и иждивением Кирилла јеромонаха бившаго егумена монастирју сему иже и написа плочу сију своеју pyKojy еште вo животе своем во лето от Христа 1835. Пак обнови се ктиторија свјатаго кнеза Лазара србскаго.

Стихови на глac трпезечки Теарце му негово рождение, Пречиста и Хиландар посрижение, Лешок му е негоо воспитание, Под плочава негоо почивание - От негово свое отшествие До Христово второ пришествие. Молит вас, браќа негои љубимија, Хотјаштија прочитати сија, Да речете: Бог да би го простил, Зере у гроб црвите ги гостил

Кирил. Овде лежи У манастир Кирилово и у Лешок село – тело,

Да Бог за доброе дело.

РЕЧНИК

Ајан, големец ала, ами аливериса, да мy аливерисамо ќутек - да го платиме ќоте- кот (т. е. овде: да го поткупат агата да го натепа попот) алиш-вериш, земање-давање, тргавија, промет аманет, завет, завештание; аманетчија, тутор ангарија, кулук анлатири, објасни, покаже (да разберат) апансис, изнанадно, неочекувано арч, трошак; арчи, троши аслиќелам, но, туку, значи, на крајот на краиштата acnpa, napa аште, ако Баеѓи, доста, доста многу баждарница, царинарница базрџан, баздриѓан, тргавец co платови и сл. бариш, мир, примиpje; бариштисан, согласен, погоден, примирен баш, no баш, главен, поглавен башариса, исполни (со успех), постигне башка, посебно, одделно, настрана безгодно, ненавреметто бегсчија, полјак, чувар берендиса, бендиса, не берендисах - не ми се допадна бериќет, род, плогдородје благолепие, красота, убавина благоутробие, милосрдност благоухание, убав мирис бран, битка, војна Велаќим, но, туку вешт, работа, нешто; драгии вешти - скаиоцени работи вилает, виљает (роден) крај водјак, воѓак, водач возненавиди, намрази возшествие, вознесување (в. Христаво на небо)

Гаваз, стражар, телокранител гајрет, чини гајрет - се дрхеи храбро (во несреќи, во теш- котии) газеп, несреќа; лутина, 6еc гараз, омраза, непријателство; гаразлија, непријател, омразен чавек гемиџија, лаѓар, бродар глобар (од глоба), лаком на пара глотен, глотно жито - нечисто, непречистено жито гурбет, циганин чергар, скитник Давија, тужба, поплака дајма, секогаш, постојано дајџо, вујко дерзновение, смелост дештерка, дштерка, ќерка дила, отколку, одошто; камоли дип, сосем, преку мера дуздисува, уредува дулгер, мајстор, ѕидар душман, непријател Ѓах ... ѓах, ту ... ту, а ... a ѓерек ... ѓерек, или ... или, било ... било Егленџе, разговорка, занимавка ексик, да не бидат ексик - да не бидат отсутни екмекчија, ехмекчија, пекар елбете, се разбира, така е еле, зашто, дека елем, та, значи ем, и емиш, ,овоштие ер, за ер - зарем есап, сметка еќим, лекар Житие, живот Забит, турски полициски офицер; (овде) претставник на власта закон, вера, верски обред; законник, верски служител, свештено лице заман, време зандан, з'ндан, затвор запизми, замрази заптиса, запре заре, дека, оти

захире, заире, следување, намирници захмет, грижа, труд; чини захмет - се грижи, се залага

зачало, оддел,четива на кoи се делат Евангелието и Апoстолот зенгин, богат зере, зашто, декa зефк, задоволство, наслада, разонода злокључение, незгoда, несреќa зуљам, страден, унижен Идеже, каде што изин, дозвола измет, чини измет - служи, гледа болен, стар и сл.; измеќар, слуга икрам, чест, почит иктиза, потреба, нужда илака, дел, место исполџика, жена на исполџија, селанец што работи на туѓа земја ишала, дајбоже, богами ишарет, знак (со поглед, со гест) Јабаниија, туѓинец, странец јазик, народ Кабает, кабахат, кривица кадар, кадир, спосабен, вреден кабил, дали е кабил - дали може каил, стори се кaил – се согласи, каил сам - согласен сум калабалак, -лик, множество, гужва, врева канон, голема црковна песна, составена од девет помали касавет, грижа катисма, оддел од Псалтирот кахарма, јад, мака, грижа кефил, гарант кехаја, богат сточар киндиса, нападне клеврет, роб, слуга кљука, чукa, тропа кметинка (презриво) побогат селанец, поблизок до власта колми паче, калку повеќе конак (овде) дворец кондак, цркавна песна во слава нa Христа, Богородица, на светец или празник корабљ, лаѓа кров, крв; кровна, крвна; кровосмешение, родооскрнување кувет, силa курбан, жртва, жртвување на животина

кусурисува, досвршува, уништува Летник, празник на пролетната рамнодневица литургија, црковна служба, богослужба; литургиса, служи литургија

Магбул, примен, пријатен манна, мана (според Библијата, храна што им ја пуштал Бог на Евреите во пустињата) марифет, знаење, вештина маханалиа, co мана, со недостаток меинзил, (овде) поштенски курир, татарин метанија, клањање, коленичење мигдал, бадем милет, народ мир, свет, мирски песни - световни песни мирјанин, световен човек митарство, испитание, мака мрзешлив, мрзлив мукает, стори ce мукает - погрижи се муњавица, секавица, молнија мутлак, секако Надвор, болест од надвора - добиена со нагазување на лошо место најпаче, најмногу нафиле, залудно, попусто нахија, жупа, управна единица помала од кадилук нераатлик, неспокојство ниет, намера; стори ниет – cе накaни, реши никогда, никогаш ниње, сега нуарија, т. е. енорија, реон на еден свештеник Обаче, но, туку, меѓутоа окајаниј, проклет, неразобран октоих, осмогласник, книга сo црковни песнопенија онсица, оној отпуштение, проштавање, прошкa отступление, отстапување (од верата и сл.) отшествие, заминување Параклис, црквичкa; читање молитви за помен пасха, еврејски празнигк посветен на излегувањето од Египет пелтек, човек што запина во говорот петрахил, епитрахил, свечена престилка што ја облекува свештеник при вршење на верски обред пешкеш, дар, подарок пизма, омраза; пизматар, непријател, омразен човек пишман, сом пишман - cе кајам платица, парче месо од плешката, лопаткaта плоќ, плот, тело пљасание, играње (оро)

поброи, зачита поводен, поплава појепири се, повампири се

покуша, вид баење поносува ce, подбива се, потсмева се попуштение, божја волја што допушта несреќа прелштен, прелаган, премамен преслушание, непослушност престави се, почине, умре присно, секогаш причаштение, причесна, причестување пришествие, доаѓање прозорлив, видовит прокопса, успее пролог, црковна книга, во кoja ce пo денови дадени житијата на светците просвора, просфор, нар. поскура, пресно лепче, што сe раздава за душа прочии, други ncaлu, чита, пee вo црква Раб, слуга, роб ради, труди се, залага ce; радлив, работлив, загрижен за работата разлагува, распушта се, отпушта сe; разлагување, распуштеност разнос(т), разлика распјат, распнат расуждение, расудување, мислење, сфаќање ратајка, селанка, жена на орач, земјоделец рахат, рахатлик, рахатлук, спокојство, мир реси, прецрта, чкртне риџа, риџаллук, молба, молење; риџал, риџаиија, молител, големец, дворски човек; риџалскa ќеркa - ќерка на големец Сајбија, стопан, господар саклет, тегоба, нервоза салт, само санки, зашто, декa сарај, куќа (богатскa, беговскa), дворец; сарајдар, слижбеник во сарај, придворен човек свјатител, светец себеб, себеп, причина севап(ие), добро дело, добрина седмерицеју, седумпати, седмократно сеј, сија, сие, сии, овој, оваа, ова, овие селамет, спас сефа, веселба, уживање; сефалија, науживан сефте, прво, најпрво сехер, сеир, забава, чудо

сиреч, то ест скачка, скакулец скончува се, свршува се

скржав, стиснат (за пари), циција славословиe, големо славење, фалење сојка, вид лтица сосуд, caд; opyдиe сосци, гради, дојки спиталија, болница стихира, црковна песна во која се прославува светецот или празникот, a ce пee сo некои стихови од псалмите стиховен, составен во стихови oд псалмите строшен, скршен, понизен султана, царица сурдисан, прогнан, заточен Такса, вети талант, вид на стара сребрена или златна пара тамах, скржавост, лакомост за пари твар, создание тебабие, тевабие, свита, придружба, тајфа, дружина тевеќели, залуден, попуст теслим, теслим стори, чини - повери, предаде теферич, излет, прошетка, место за излет тиќв, инсекти тма талант, 10.000 таланти (огромно богатство) токо, тyкy, но требник, црковна книга сo чинови и молитви што се вршат пo потреба на одделни верници тропар, цркавна песна во слава нa светец троха, трошка, мрва турлие; турли-турли, различни Ќескин, прек, жесток ќеф, волја ќи, та, дека, зашто ќиамет, несреќа, незгода ќутек, ќотек, тепање Уzyp, среќа, добро, благослов; yzypлua, среќен, честит; угурсуз, несреќник, неранимајко укаарен, (од кахарма) ујаден, ужален упование, надежда урок, болест од урок - од лош поглед Фајда, корист фети, вети фодулук, гордост, надменост Хабер, вест, х.нема - нема поим, х.чини - известува

хазна, хазно, богатство, благо, ризница хаират, доброчинство, задужбина xaupлиja,среќен; хаирсис, непрокопсан, несреќник

хај-хуј, извик - сугерира значење на распуштеност, ветер ничавост хак, плата, награда халат, алат, справа халосан, измачен, повреден, шинат хамајлија, амајлија, некаков предмет или запис штo ce носи за претпазување од лошото хапс, загвор, затворник хапсахана, затвор, апсана хатар, хатир, обѕир, снисходливост; за х.некому - за нечие задоволство, за нечија волја хер, макар (што, како, кој и сл.) хич, ич, ништо, никако, ни најмалку ходатај, посредник; ходатајство, посредување (за помош и сл.) Черек, четврт (час) чирак, ученик (на занает) чифлук, имот, земја што му пуипаѓа на спаија, манастир, и сл. чтение, Јовоо чтение - Книга за Јов (во Библијата) чунки, бидејќи, дека Џенк, бој, битка, војнa џехнем, пекол, ад Шаитлак, сведаштво шубе, зазор, сомнение, ш. учинил - се загрижил, се погрижил