1077 DRUK 131010 - iwep.pl · Niniejsze drugie wydanie podręcznika – System ochrony prawnej w Unii Europejskiej – po- święcone jest sposobom i formom dochodzenia roszczeń

Materiały

DEMO IWEP

www.iweuroprawo.eue-mail: [email protected]

tel. 22 494 34 63

Niniejsze drugie wydanie podręcznika – System ochrony prawnej w Unii Europejskiej – po-święcone jest sposobom i formom dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii przez państwa członkowskie, instytucje oraz osoby fi zyczne i prawne. Do tej pory nie ukazało się w Polsce tego typu opracowanie, pokazujące w pogłębionym zakresie system skarg i procedur przed Trybu-nałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz dochodzenie roszczeń przed sądami krajowymi, jednocześnie uwzględniające zmiany wprowadzone od 1 grudnia 2009 r. w związku z wejściem w życie Traktatu z Lizbony.

Tom ten wchodzi w skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”, które In-stytut Wydawniczy EuroPrawo zaczął publikować w 2009 r. Autorami wszystkich publikacji są wybitni specjaliści z zakresu prawa UE i prawa międzynarodowego, wywodzący się ze śro-dowiska akademickiego oraz reprezentujący instytucje unijne i urzędy krajowe zajmujące się w Polsce sprawami Unii Europejskiej.

Tom ten reprezentuje pierwszą grupę podręczników (tomy od I do IX), obejmujących ustrój Unii Europejskiej. Pozostałe tomy tej grupy dotyczą: rozwoju podstaw prawnych integracji eu-ropejskiej, zasad ustrojowych Unii, systemu instytucjonalnego Unii, źródeł prawa, obywatelstwa Unii, aspektów instytucjonalnych i prawnych fi nansów Unii Europejskiej, stosunków zewnętrz-nych, prawnych aspektów członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Druga grupa podręczników (tomy od X do XII) poświęcona jest Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Prze-strzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości oraz Unii Gospodarczej i Walutowej.

Zwracamy również uwagę Państwa na to, że od końca 2009 r. zaczęły ukazywać się tomy pod-ręcznika (od XIII do XXVIII) obejmujące prawo rynku wewnętrznego i polityki UE.

Zamiarem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo oraz autorów serii jest przedstawienie w spo-sób fachowy i nowoczesny – a zarazem przystępny i przejrzysty – najważniejszych zagadnień ustrojowych oraz prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Podręczniki są do-stosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Publikacje te mogą również stać się pomocą dla praktyków: prawników, urzędników, biznesmenów i polity-ków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej.

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowejwww.iweuroprawo.pl

księgarnia internetowa

http://iwep.pl

pod redakcjąAnny Wyrozumskiej

9 788376 270456

PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJPROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ

Materiały

DEMO IWEP

Materiały

DEMO IWEPSYSTEM

OCHRONY PRAWNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ

TOM V


Autorzy:Marcin Górski

Michał KaszubskiIzabela Skomerska-Muchowska

Anna Wyrozumska

Materiały

DEMO IWEP

© Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., 2010

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy.

Seria podręczników „System prawa Unii Europejskiej”

Redaktor naukowy seriiJan Barcz

Redaktor prowadzący Magdalena Wanot

Redakcja Agnieszka Nowak

KorektaEwelina Skłodowska, Jakub Matuszewicz

Opracowanie typografi czne, skład i łamanieAMGRAF Anna Milczanowska

Warszawa 2010ISBN: 978-83-7627-045-6


http://iwep.pl

książka do nabycia:

Materiały

DEMO IWEP

Informacje o autorach

Marcin Górski – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Uniwersytecie Łódzkim, adwokat.

Rozdziały: 1, 3, 7

Michał Kaszubski – magister, asystent w Katedrze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Uniwersytecie Łódzkim, radca prawny, adwokat.

Rozdziały: 4, 6

Izabela Skomerska-Muchowska – doktor nauk prawnych, adiunkt w Kate-drze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Uniwersytecie Łódzkim.

Rozdziały: 5, 8, 9

Anna Wyrozumska – profesor zw. doktor habilitowany, kierownik Katedry Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Uniwersytecie Łódzkim.

Rozdziały: 2, 10

Materiały

DEMO IWEP

Materiały

DEMO IWEPSpis treści

Wykaz akronimów ....................................................................... xiii

Wykaz skrótów ............................................................................. xv

Wstęp do wydania drugiego ......................................................... xvii

Wstęp do wydania pierwszego ....................................................... xix

1. System sądowniczy Unii Europejskiej (Marcin Górski) ............... V-11.1. Wprowadzenie ..................................................................... V-11.2. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ....... V-31.3. Funkcjonowanie Trybunału Sprawiedliwości

Unii Europejskiej ............................................................... V-101.3.1. Trybunał Sprawiedliwości .......................................... V-101.3.2. Sąd .......................................................................... V-141.3.3. Sądy wyspecjalizowane – Sąd do spraw Służby

Publicznej Unii Europejskiej ...................................... V-171.4. Strony i inni uczestnicy postępowania .................................. V-191.5. Wykonanie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości

Unii Europejskiej ............................................................... V-201.6. Postępowanie .................................................................... V-22

1.6.1. Procedura pisemna .................................................... V-221.6.2. Procedura ustna ........................................................ V-241.6.3. Procedura postępowania prejudycjalnego ..................... V-261.6.4. Język postępowania .................................................... V-27

1.7. Rodzaje orzeczeń ................................................................ V-271.8. Postępowania dotyczące zapadłych orzeczeń

Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ....................... V-29

Materiały

DEMO IWEP

vi Spis treści

1.8.1. Postępowanie odwoławcze (apelacja) ............................ V-291.8.2. Rewizja orzeczenia (wznowienie postępowania) ............. V-311.8.3. Inne postępowania dotyczące zapadłych orzeczeń

Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej .............. V-341.9. Koszty postępowania .......................................................... V-35

1.9.1. Koszty ponoszone przez strony postępowania ............... V-361.9.2. Koszty ponoszone przez Trybunał Sprawiedliwości ....... V-36

Literatura uzupełniająca .............................................................. V-37Podstawowe dokumenty ............................................................... V-37Pytania podsumowujące ............................................................... V-37

2. Dochodzenie roszczeń opartych na prawie Unii Europejskiej przed sądami krajowymi (Anna Wyrozumska) .......................... V-392.1. Podstawowe zasady działania prawa Unii ustanowione

przez orzecznictwo ............................................................. V-392.2. Autonomia proceduralna państw członkowskich

a obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony sądowej ............ V-442.3. Zgodność krajowych przepisów dotyczących

dochodzenia roszczeń z zasadami ogólnymi ........................... V-582.4. Wybrane kwestie szczegółowe .............................................. V-60

2.4.1. Prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem Unii .......................................... V-60

2.4.2. Wymogi dotyczące decyzji administracyjnych (prawo do należytego uzasadnienia i uchylenia ostatecznej decyzji) .................................................... V-62

2.4.3. Prawo do odpowiedniej, proporcjonalnej i skutecznej sankcji .................................................... V-66

2.4.4. Prawo do odszkodowania za szkody spowodowane naruszeniem prawa Unii przez państwo członkowskie .... V-69

2.4.5. Prawo do środków tymczasowych ................................ V-78Literatura uzupełniająca .............................................................. V-86Podstawowe dokumenty ............................................................... V-86Pytania podsumowujące ............................................................... V-87

3. Skargi wymuszające przestrzeganie prawa Unii Europejskiejprzez państwa członkowskie (Marcin Górski) ........................... V-883.1. Skargi przeciwko państwu członkowskiemu na podstawie

artykułów 258–260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ............................................................... V-883.1.1. Regulacja .................................................................. V-883.1.2. Przedmiot postępowania ............................................. V-90

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści vii

3.1.3. Postępowanie na podstawie artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej .............. V-933.1.3.1. Etap przedsądowy .......................................... V-953.1.3.2. Postępowanie przed Trybunałem i wyrok ........ V-1013.1.3.3. Okoliczności egzoneracyjne ........................... V-107

3.1.4. Postępowanie na podstawie artykułu 259 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ............ V-116

3.1.5. Postępowanie na podstawie artykułu 260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ............ V-121

3.1.6. Niektóre polskie sprawy rozstrzygane w trybie artykułu 226 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (obecnie art. 260 TFUE) .......... V-134

Literatura uzupełniająca ............................................................ V-136Podstawowe dokumenty ............................................................. V-137Pytania podsumowujące ............................................................. V-137

4. Kontrola legalności aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej – stwierdzanie nieważności (Michał Kaszubski) ...................... V-1394.1. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu instytucji,

organu lub jednostki organizacyjnej Unii na podstawie artykułu 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ............................................................. V-1404.1.1. Regulacja ................................................................ V-1404.1.2. Charakter skargi i jej przedmiot ................................ V-1414.1.3. Akty podlegające zaskarżeniu .................................... V-142

4.1.3.1. Dopuszczalność zaskarżenia samego uzasadnienia aktu ......................................... V-159

4.1.3.2. Skarga o stwierdzenie nieważności aktów Europejskiego Banku Inwestycyjnego ... V-160

4.1.3.3. Zakres czasowy skargi ................................... V-1614.1.4. Zakres podmiotowy skargi – legitymacja bierna .......... V-1624.1.5. Zakres podmiotowy skargi – legitymacja czynna ......... V-162

4.1.5.1. Podmioty uprzywilejowane ............................ V-1644.1.5.2. Podmioty częściowo uprzywilejowane ............. V-1654.1.5.3. Podmioty nieuprzywilejowane ....................... V-165

4.1.5.3.1. Termin „dotyczy bezpośrednio” ....... V-1674.1.5.3.2. Termin „dotyczy indywidualnie” ..... V-1684.1.5.3.3. Skarga podmiotów

nieuprzywilejowanych na akty o charakterze normatywnym ............ V-174

Materiały

DEMO IWEP

viii Spis treści

4.1.5.3.4. Kryteria dopuszczalności skargi jednostki a zasada efektywnej ochrony prawnej ............................. V-180

4.1.5.3.5. Skarga na akty o charakterze regulacyjnym ................................. V-187

4.1.5.4. Interes prawny w uzyskaniu rozstrzygnięcia stwierdzającego nieważność ........................... V-189

4.1.5.5. Przepisy szczególne ograniczające dostęp do skargi ..................................................... V-191

4.1.6. Kryteria formalne skargi .......................................... V-1924.1.7. Przesłanki nieważności ............................................ V-194

4.1.7.1. Brak kompetencji ......................................... V-1964.1.7.2. Naruszenie istotnego wymogu

proceduralnego ............................................ V-1984.1.7.3. Naruszenie Traktatu lub jakiejkolwiek

reguły prawnej związanej z jego stosowaniem ................................................ V-202

4.1.7.4. Nadużycie władzy ........................................ V-2034.1.8. Termin na wniesienie skargi ..................................... V-206

4.1.8.1. Skutek upływu terminu przedawnienia ........... V-2074.1.8.2. Początek biegu terminu przedawnienia ........... V-212

4.1.9. Skutek stwierdzenia nieważności ............................... V-2164.1.9.1. Obowiązki instytucji w przypadku

orzeczenia o nieważności aktu ........................ V-2204.1.9.2. Obowiązek zapłaty odsetek w przypadku

uchylenia decyzji nakładającej grzywnę ........... V-2214.1.9.3. Wymogi w odniesieniu do nowego aktu .......... V-2214.1.9.4. Ramy czasowe działania pozwanego ................ V-2234.1.9.5. Obowiązki państwa członkowskiego

w przypadku stwierdzenia nieważności aktu Unii ..................................................... V-224

4.1.10. Akty nieistniejące .................................................... V-225Literatura uzupełniająca ............................................................ V-227Podstawowe dokumenty ............................................................. V-227Pytania podsumowujące ............................................................. V-228

5. Incydentalna kontrola legalności aktów na podstawie artykułu 277 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Izabela Skomerska-Muchowska) ................ V-2295.1. Regulacja ........................................................................ V-2295.2. Zakres incydentalnej kontroli legalności aktów

o zasięgu ogólnym ............................................................ V-229

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści ix

5.3. Akty podlegające kontroli ................................................. V-2355.4. Podmioty uprawnione do podniesienia zarzutu ................... V-2385.5. Przesłanki nieważności ..................................................... V-2405.6. Skutki orzeczenia ............................................................. V-240


6. Kontrola legalności bezczynności instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej (Michał Kaszubski) ............................................................... V-2426.1. Skarga na bezczynność instytucji na podstawie

artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej .... V-2426.1.1. Regulacja ................................................................ V-2426.1.2. Charakter skargi i jej przedmiot ................................ V-2436.1.3. Zakres podmiotowy skargi – legitymacja bierna .......... V-2446.1.4. Zakres podmiotowy skargi – legitymacja czynna ......... V-247

6.1.4.1. Skargi wnoszone przez instytucje i państwa członkowskie ................................. V-247

6.1.4.2. Dopuszczalność skargi jednostki .................... V-2476.1.5. Pojęcie bezprawnej bezczynności ............................... V-255

6.1.5.1. Odmowa uwzględnienia żądania strony a bezprawna bezczynność .............................. V-261

6.1.5.2. Podjęcie działania przez pozwanegow trakcie postępowania sądowego ................... V-262

6.1.6. Wezwanie instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej do działania ....................................... V-263

6.1.7. Dopuszczalność przekształcenia skargi na bezczynność w skargę o stwierdzenie nieważności ....... V-266

6.1.8. Skutek orzeczenia stwierdzającego bezprawną bezczynność ............................................................ V-267


7. Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej(Marcin Górski) .................................................................... V-2717.1. Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii ............................. V-271

7.1.1. Regulacja ................................................................ V-2717.1.2. Cel, przedmiot i charakter skargi odszkodowawczej

przeciwko Unii ........................................................ V-2727.1.3. Odpowiedzialność kontraktowa Unii ......................... V-274

Materiały

DEMO IWEP

x Spis treści

7.1.4. Termin przedawnienia ............................................. V-2797.1.5. Zakres podmiotowy – legitymacja bierna .................... V-2817.1.6. Zakres podmiotowy – legitymacja czynna ................... V-2827.1.7. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej .................... V-282

7.1.7.1. Działania albo zaniechania przypisywalne Unii ...................................... V-283

7.1.7.2. Bezprawność ................................................ V-2857.1.7.3. Odpowiedzialność za działania

lub zaniechania zgodne z prawem ................... V-2887.1.7.4. Szkoda ........................................................ V-2927.1.7.5. Związek przyczynowy ................................... V-296

7.1.8. Ciężar dowodu ........................................................ V-2997.1.9. Odpowiedzialność za szkody spowodowane

przez funkcjonariuszy Unii podczas wykonywania ich funkcji .............................................................. V-299

7.1.10. Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich ............................................. V-301


8. Pytania prejudycjalne sądów krajowych (Izabela Skomerska-Muchowska) ........................................... V-3048.1. Podstawa prawna procedury pytań prejudycjalnych ............. V-3048.2. Funkcja pytań prejudycjalnych .......................................... V-3068.3. Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego

a procedura krajowa ......................................................... V-3078.4. Podmioty uprawnione do zwracania się z pytaniem

prejudycjalnym ................................................................ V-3098.5. Przedmiot pytań prejudycjalnych ....................................... V-3188.6. Zakres swobody sądów krajowych ...................................... V-3238.7. Obowiązek sądów zwrócenia się z pytaniem

prejudycjalnym ................................................................ V-3358.7.1. Sąd ostatniej instancji .............................................. V-3358.7.2. Pytania dotyczące wykładni prawa Unii ..................... V-339

8.7.2.1. Doktryny acte eclairé i acte clair ....................... V-3398.7.2.2. Konsekwencje naruszenia obowiązku

wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym .......... V-3488.7.3. Orzeczenia prejudycjalne dotyczące ważności ............. V-349

8.8. Skutki orzeczenia prejudycjalnego ..................................... V-358Literatura uzupełniająca ............................................................ V-361

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści xi

Podstawowe dokumenty ............................................................. V-362Pytania podsumowujące ............................................................. V-363

9. Obszary objęte ograniczoną jurysdykcją Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Izabela Skomerska-Muchowska) ................ V-3649.1. Uwagi wstępne ................................................................. V-3649.2. System ochrony prawnej w obszarze Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa ........................................... V-3659.2.1. Specyfi ka Wspólnej Polityki Zagranicznej

i Bezpieczeństwa ..................................................... V-3659.2.2. Zakres jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości

Unii Europejskiej w dziedzinie WPZiB ...................... V-3709.3. System ochrony prawnej w dziedzinie Współpracy

Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych w okresie przejściowym ................................................................... V-3769.3.1. Skutki prawa stanowionego w ramach WPiSSK .......... V-3769.3.2. Jurysdykcja TSUE w odniesieniu do WPiSSK

na podstawie dawnego artykułu 35 Traktatu o Unii Europejskiej .................................................... V-3829.3.2.1. Rozstrzyganie sporów między państwami

członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a Komisją ............................. V-383

9.3.2.2. Pytania prejudycjalne sądów krajowych .......... V-385Literatura uzupełniająca ............................................................ V-394Podstawowe dokumenty ............................................................. V-395Pytania kontrolne ..................................................................... V-395

10. Ochrona praw podstawowych Unii Europejskiej(Anna Wyrozumska) ............................................................. V-39610.1.Ochrona praw podstawowych jako ogólnych zasad prawa ..... V-39610.2. Potwierdzenie praw podstawowych i sposobu

ich stosowania w Karcie Praw Podstawowych .................... V-39910.3. Sposób odwoływania się do praw podstawowych ................ V-40610.4. Stosowanie Karty Praw Podstawowych w Polsce

i Zjednoczonym Królestwie ............................................. V-40910.5. Konkurencyjna kompetencja Europejskiego Trybunału

Praw Człowieka .............................................................. V-411Literatura uzupełniająca ............................................................ V-412Podstawowe dokumenty ............................................................. V-413Pytania podsumowujące ............................................................. V-413

Indeks ..................................................................................... V-415

Materiały

DEMO IWEP

Materiały

DEMO IWEPWykaz akronimów

BSE – gąbczaste zwyrodnienie mózgu (choroba szalonych krów)CEDEAO – Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki ZachodniejCPJI – Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

(Ligi Narodów)Dz. Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich EBC – Europejski Bank CentralnyEKPCz – Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych

wolnościEMU – jednostka przeliczeniowa walut odpowiadająca euroETPCz – Europejski Trybunał Praw Człowieka w StrasburguETS – Europejski Trybunał Sprawiedliwości (do 1 grudnia

2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, po 1 grudnia 2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej)

EWEA – Europejska Wspólnota Energii AtomowejEWG – Europejska Wspólnota GospodarczaEWWiS – Europejska Wspólnota Węgla i StaliNRD – Niemiecka Republika DemokratycznaONZ – Organizacja Narodów ZjednoczonychPHARE – program pomocy materialnej dla państw kandydujących

do Wspólnot Europejskich (obecnie „Phare”)PWBiS – Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości RFN – Republika Federalna NiemiecRP – Rzeczpospolita Polska

Materiały

DEMO IWEP

xiv Spis treści

SEAC – brytyjski rządowy Komitet Doradczy do spraw Gąbczastego Zwyrodnienia Mózgu

SOLVIT – system nieformalnego rozwiązywania problemów transgranicznych w Unii Europejskiej

SPI – Sąd Pierwszej InstancjiTEWEA – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii

AtomowejTEWG – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę GospodarcząTEWWiS – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i StaliTFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii EuropejskiejTS – Trybunał Sprawiedliwości (w szerokim sensie)TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. ETS)TSWE – Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

(zob. ETS) TUE – Traktat o Unii EuropejskiejTWE – Traktat ustanawiający Wspólnotę EuropejskąUE – Unia EuropejskaWE – Wspólnota Europejska (Wspólnoty Europejskie)WPZiB – Wspólna Polityka Zagraniczna i BezpieczeństwaWSiSW – wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzneZb. Orz. – Zbiór Orzeczeń

Materiały

DEMO IWEPWykaz skrótów

ang. – angielskiart. – artykułcz. – częśćdok. – dokumentdz. cyt. – dzieło cytowanefr. – francuskihiszp. – hiszpańskiitp. – i tym podobnek.c. – kodeks cywilnykg – kilogramk.p.c. – kodeks postępowania cywilnegolit. – literam.in. – między innymimln – milionn. – następnyniem. – niemieckiniepubl. – niepublikowanyNo. – numer (ang.)np. – na przykładnr – numeroprac. – opracowaniepkt – punktpor. – porównaj

Materiały

DEMO IWEP

xvi Wykaz skrótów

poz. – pozycjapóźn. – późniejszyprof. – profesorred. – redakcjar. – roks. – stronasygn. – sygnaturat. – tomtj. – to jesttzw. – tak zwanyust. – ustępw. – wiekww. – wyżej wymienionyz. – zeszytzm. – zmianazob. – zobacz

Materiały

DEMO IWEP

Wstęp do wydania drugiego

Niniejszy tom stanowi nową, zmienioną w związku z wejściem w życie Traktatu z Lizbony, wersję podręcznika, który ukazał się w 2009 r. Tom ten poświęcony jest sposobom i formom dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii przez państwa członkowskie, instytucje oraz osoby fi zyczne i prawne. Stanowi on część serii, ale równie dobrze może służyć jako samodzielny pod-ręcznik zarówno dla studentów prawa, jak i administracji, stosunków między-narodowych lub europeistyki. Może być również przydatny dla praktyków i urzędników.

Do tej pory nie było w Polsce nie tylko tego typu opracowania, pokazującego w takim zakresie system skarg i procedur przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz dochodzenie roszczeń przed sądami krajowymi, lecz także ukazującego zmiany wprowadzone z dniem 1 grudnia 2009 r. Najpierw wprowadzamy Czytelnika w zawiłości struktury sądów UE oraz autonomii proceduralnej państw członkowskich. Książka prezentuje dalej najważniejsze procedury, które można uruchomić przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu wymuszenia przestrzegania prawa Unii, kontroli legal-ności aktów wydawanych przez instytucje i dochodzenia odszkodowania za szkody wynikające z naruszeń prawa Unii. W ostatnim rozdziale pokazujemy, w jaki sposób i przed jakimi organami można powołać się na naruszenia praw podstawowych przysługujących jednostce.

W tomie odnaleźć można obszerne fragmenty orzeczeń, głównie Trybu-nału Sprawiedliwości. Dziedzina prawa Unii omówiona w niniejszym tomie opiera się przede wszystkim na Traktatach założycielskich (Traktacie o Unii Europejskiej i Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej), a także na

Materiały

DEMO IWEP

xviii Wstęp do wydania drugiego

orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. W orzeczeniach Trybunał inter-pretuje i rozwija prawo Unii. Bez ich znajomości trudno byłoby poruszać się w tym systemie. Lista podstawowych orzeczeń znajduje się na końcu każdego rozdziału.

Wszystkie te orzeczenia można znaleźć na stronie internetowej Trybu-nału http://curia.europa.eu, łatwo je odszukać, posługując się np. numerem sprawy.

Anna Wyrozumska

Materiały

DEMO IWEP

1.System sądowniczy Unii Europejskiej

1.1. Wprowadzenie

Wejście w życie z dniem 1 grudnia 2009 r. Traktatu z Lizbony1 spowodowało zasadnicze zmiany w całym systemie prawa Unii Europejskiej, w tym również w systemie ochrony prawnej UE. Oprócz wielu innych zmian Traktat z Lizbo-ny zniósł trójfi larową strukturę Unii, czyli jej podział na: I fi lar – Wspólnoty Europejskie, działający na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) i Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (TEWEA), oraz II i III fi lar, funkcjonujące na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Pociąga to za sobą m.in. zmianę jurysdykcji Try-bunału Sprawiedliwości UE (dawniej Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich), która nie jest już odmiennie regulowana w obszarze II i III fi laru UE, lecz ma zasadniczo charakter jednolity w odniesieniu do całego prawa Unii. Ponadto Traktat z Lizbony zmienił klasyfi kację aktów prawa wtórnego UE (co wiązało się z koniecznością dokonania zmian w regulacji procedur przed Trybunałem, np. jeśli chodzi o zaskarżalność aktów instytu-cji, organów i jednostek organizacyjnych Unii), a także wprowadził istotne zmiany w mechanizmie instytucjonalnym Unii (również w odniesieniu do sądownictwa Unii).

Mechanizm instytucjonalny systemu ochrony prawnej Unii Europejskiej (rozumianego jako zespół instrumentów służących do zapewnienia efektyw-ności prawu Unii Europejskiej) tworzą Trybunał Sprawiedliwości Unii Euro-pejskiej oraz sądy państw członkowskich. Tę grupę organów należy określić zbiorczo mianem sądów Unii. Kluczową rolę w tym mechanizmie instytu-

1 Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawia-jący Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569.

Materiały

DEMO IWEP

V-2 1. System sądowniczy Unii Europejskiej

cjonalnym odgrywają sądy krajowe2. Odzwierciedla to art. 19 ust. 1 TUE, podkreślający rolę sądów krajowych w systemie ochrony prawnej Unii Eu-ropejskiej.

Artykuł 19 ust. 1 TUE„[…] Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii”.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest instytucją Unii Euro-pejskiej, wymienioną obok sześciu pozostałych instytucji UE w art. 13 ust. 1 TUE. Zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE, Trybunał Sprawiedliwości UE tworzą Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane (powoływane w try-bie art. 257 TFUE)3.

Do chwili wejścia w życie Traktatu z Lizbony funkcjonowaniu Trybu-nału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich towarzyszył pewien bała-gan terminologiczny. Problem zamętu terminologicznego wynikał stąd, że początkowo we Wspólnotach funkcjonował jedynie Trybunał Sprawie-dliwości Wspólnot Europejskich, a dopiero później – wobec wzrastającej liczby spraw na wokandzie oraz rosnącego poziomu skomplikowania ma-terii tych spraw, wynikającego z rozszerzania regulacji wspólnotowej na nowe obszary – zdecydowano się na utworzenie kolejnych sądów – Sądu Pierwszej Instancji i izb sądowych. Ponadto, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich od chwili wejścia w życie Traktatu z Maastricht objął swoją jurysdykcją także sprawy z zakresu II i III fi laru Unii Eu-ropejskiej, zatem choć jego nazwa wskazywałaby, że był on trybunałem Wspólnot, orzekał równocześnie także jako trybunał Unii. Obecnie ten bałagan terminologiczny został zasadniczo wyeliminowa-ny, choć oczywiście można zauważyć, że „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej” pozostał również trybunałem dla ostatniej spośród Wspólnot – Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (jest więc także „trybunałem Euratom”, a nie tylko „trybunałem Unii”).

2 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2. 3 W Traktacie z Nicei przewidziano po raz pierwszy możliwość powoływania izb

sądowych (sądów wyspecjalizowanych – por. art. 2 pkt 31 Traktatu z Nicei). Pierwszą izbę sądową – Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej – powołano na mocy decyzji Rady 2004/752/WE, Euratom z dnia 2 listopada 2004 r. ustanawiającej Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej.

Materiały

DEMO IWEP

V-31.2. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Sąd Pierwszej Instancji został utworzony jako organ Trybunału Spra-wiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 11 Jednolitego Aktu Europejskiego4, na mocy decyzji Rady z dnia 24 października 1988 r.5. W Traktacie z Nicei uczyniono SPI autonomicznym organem wspólnotowym, nie wymieniono go jednak wśród instytucji Wspólnoty w art. 7 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Z instytucjonalnego punktu widzenia należy przyjąć, że wszystkie sądy wymienione w art. 19 ust. 1 TUE stanowią jedną instytucję UE o na-zwie: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Każdy spośród tych sądów jest odrębnym sądem, razem zaś składają się na jeden TSUE6.

System sądowniczy Unii Europejskiej:sądy krajowe,• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej:• – Trybunał Sprawiedliwości, – Sąd,– sądy wyspecjalizowane (np. Sąd do spraw Służby Publicznej Unii

Europejskiej).

1.2. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

W odniesieniu do kompetencji Trybunału można ogólnie stwierdzić, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami (art. 19 ust. 3 TUE):

4 Na mocy art. 11 Jednolitego Aktu Europejskiego do Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą dodano art. 168a, zgodnie z którym „na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, po konsultacji z Komisją i Parlamentem Europejskim, Rada, stanowiąc jednomyślnie, może ustanowić przy Trybunale Sprawiedliwości sąd właściwy do rozpoznawania i orzekania w pierwszej instancji w niektórych rodzajach spraw wniesionych przez osoby fi zyczne lub prawne, z zastrzeżeniem prawa odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości ograniczonego do kwestii prawnych, na warunkach ustanowionych przez Statut” (ust. 1).

5 Dz. Urz. WE 1988 L 319/1. 6 Na marginesie można wskazać, że w art. 257 TFUE użyto niefortunnego, jeśli

porównać je z art. 19 ust. 1 TUE, sformułowania, zgodnie z którym sądy wyspecjali-zowane mogą zostać utworzone „przy Sądzie”, co sugerowałoby, że będą one w jakiś sposób częścią Sądu. Tymczasem z art. 19 ust. 1 TUE wynika, że sądy wyspecjali-zowane (będące sądami odrębnymi od Trybunału Sprawiedliwości i Sądu) tworzą Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nie są zaś częścią Sądu.

Materiały

DEMO IWEP


w zakresie • skarg wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje lub osoby fi zyczne lub prawne,w • trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii,w innych sprawach przewidzianych w Traktatach• 7.

Jurysdykcja Trybunału obejmuje całość prawa Unii Europejskiej (na pod-stawie TUE i TFUE) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (na podsta-wie nowego art. 106a TEWEA w brzmieniu nadanym przez Traktat z Lizbony, przepisy TFUE dotyczące funkcjonowania TSUE, z wyjątkiem art. 271, 275 i 276 TFUE, stosują się do TEWEA). W odniesieniu do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (dawny II fi lar UE) jurysdykcja Trybunału jest jednak znacząco ograniczona, zaś w zakresie Współpracy Policyjnej i Są-dowej w Sprawach Karnych (dawny III fi lar UE) zastosowanie mają środki przejściowe8.

Jurysdykcja Trybunału obejmuje również sprawy powierzone mu na mocy klauzul arbitrażowych zawartych w umowach prawa publicznego lub prywat-nego (art. 272 TFUE)9 oraz kompromisów zawartych przez państwa człon-kowskie (art. 273 TFUE)10.

Co więcej, art. 344 TFUE (dawny art. 292 TWE) przewiduje obowiązek po-szanowania jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości UE w ramach TFUE, TUE i TEWEA. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości UE ma w tym przy-padku charakter jurysdykcji obligatoryjnej (w odróżnieniu od jurysdykcji fa-kultatywnej, wynikającej z art. 273 TFUE).

7 Spory mogą być poddane jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości lub Sądu Pierwszej Instancji także na mocy aktów prawa wtórnego. Przykładowo art. 63 roz-porządzenia nr 40/94 dotyczącego wspólnotowego znaku towarowego powierza SPI rozstrzyganie sporów dotyczących znaków towarowych; podobnie art. 73 rozporzą-dzenia 2100/94 dotyczącego rejestracji odmian roślin.

8 Szerzej na temat jurysdykcji TSUE w ramach Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych (art. 10 Protokołu w sprawie postanowień przejściowych) zob.: rozdział 10.

9 Zob. np.: umowa z dnia 9 lipca 2004 r. – Anti-Contraband and Anti-Coun-terfeit Agreement and General Release – zawarta między spółkami Philip Morris (Philip Morris International Inc., Philip Morris Products Inc., Philip Morris Duty Free Inc., Philip Morris World Trade Sarl) a Wspólnotą Europejską i niektórymi państwami członkowskimi (w tym z Polską). Na podstawie art. 11.01 (ii) (a) Sądem wyłącznie uprawnionym do rozstrzygania niektórych sporów między stronami tego porozumienia jest SPI.

10 Jurysdykcji Trybunału podlegają np. spory wynikłe na tle stosowania Konwen-cji brukselskiej o jurysdykcji i wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych i handlo-wych z dnia 27 września 1968 r. (obowiązuje nadal w stosunku do Danii) oraz Konwencji o prawie właściwym do zobowiązań umownych z dnia 19 czerwca 1980 r.

Materiały

DEMO IWEP


Artykuł 344 TFUE„Państwa Członkowskie zobowiązują się nie poddawać sporów doty-czących wykładni lub stosowania Traktatów procedurze rozstrzygania innej niż w nich przewidziana”.

Po raz pierwszy do kwestii naruszenia art. 344 TFUE (wówczas był to art. 292 TWE) Trybunał odniósł się w orzeczeniu w sprawie zakładów MOX.

Wyrok TS z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie C-459/03 Komisja prze-ciwko Irlandii (sprawa zakładów MOX)11 Stan faktyczny sprawy zawisłej przed sądem krajowym odnosił się do funkcjonowania zakładu przetwarzania paliwa jądrowego, na którego budowę wyraziły zgodę władze brytyjskie. Przeciwko utworzeniu tego przedsiębiorstwa protestowała Irlandia. Wszczęła ona przeciwko Zjed-noczonemu Królestwu postępowanie przed sądem arbitrażowym usta-nowionym na mocy Konwencji prawa morza, w celu rozstrzygnięcia sporu dotyczącego zakładu MOX, międzynarodowego transportu sub-stancji radioaktywnych i ochrony środowiska morskiego Morza Irlandz-kiego. Zgodnie ze stanowiskiem strony powodowej (Irlandii) prawem mającym zastosowanie do tego sporu było również prawo wspólnotowe (dyrektywy EWG i Euratom). Stroną Konwencji była także Wspólnota Europejska. Irlandia skierowała również wniosek do Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza o zastosowanie środków tymczasowych, który zastosował te środki (choć odmienne od żądanych przez Irlandię). Sąd arbitrażowy natomiast wezwał strony sporu do rozstrzygnięcia go w ramach instytu-cjonalnych Wspólnot Europejskich. Skargę przeciwko Irlandii wniosła do Trybunału na mocy art. 226 TWE Komisja Europejska. W jej ocenie w przedmiotowej sprawie zachodziła obligatoryjna jurysdykcja TS, a Ir-landia naruszyła art. 10 i art. 292 TWE (oraz art. 192 i art. 193 Euratom), wszczęła bowiem spór w ramach Konwencji, a sądem właściwym do jego rozstrzygnięcia jest TS. Trybunał podzielił stanowisko Komisji i zauważył, że „poddanie przez państwo członkowskie aktów prawa wspólnotowego wchodzących w za-kres stosowania [TWE lub TEWEA] sądowi innemu niż Trybunał, […] w celu ich interpretacji i zastosowania w ramach procedury mającej na

11 Zb. Orz. 2006, s. I-4635.

Materiały

DEMO IWEP


celu stwierdzenie naruszenia przepisów tych aktów przez inne państwo członkowskie jest sprzeczne z ciążącym na państwach członkowskich na podstawie art. 292 TWE i 193 TEWEA obowiązkiem poszanowa-nia wyłącznego charakteru kompetencji Trybunału do rozpatrywania sporów dotyczących wykładni i stosowania przepisów prawa wspólno-towego […]. Ponadto w takich okolicznościach wszczęcie i prowadze-nie postępowania przed sądem arbitrażowym wiąże się z oczywistym niebezpieczeństwem naruszenia struktury kompetencyjnej określonej w traktatach, a w związku z tym niezależności wspólnotowego porządku prawnego” (teza 3).Co więcej, „przewidziane w art. 292 TWE zobowiązanie państw człon-kowskich do odwołania się do sądownictwa wspólnotowego i do poszanowania wyłącznej kompetencji Trybunału, która jest jego pod-stawową cechą, należy rozumieć jako szczególny wyraz ich generalnego zobowiązania do lojalności wynikającego z art. 10 TWE. Nie ma więc konieczności stwierdzać uchybienia zobowiązaniom ogólnym zawar-tym w postanowieniach art. 10 TWE, jeśli stwierdzono już uchybienie bardziej szczegółowym zobowiązaniom wspólnotowym, które ciążą na państwie członkowskim na mocy art. 292 TWE” (teza 4).

Z przywołanego orzeczenia wynika więc, że zasada wyłączności kompe-tencji TSUE (obligatoryjnej jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości UE), wyrażona w art. 344 TFUE, stanowi egzemplifi kację zasady lojalnej współ-pracy (art. 4 ust. 3 TUE). Naruszenie art. 344 TFUE poprzez poddanie sporu dotyczącego stosowania Traktatów pod rozpoznanie przez sąd inny niż TSUE oznacza naruszenie zasady lojalnej współpracy.

Kompetencja TSUE została określona szeroko. Zadaniem Trybunału jest, zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE (dawny art. 220 TWE, wcześniej art. 164 TEWG), zapewnienie przestrzegania prawa UE przy wykładni i stosowaniu Traktatów przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE, a także przez państwa członkowskie.

Formuła art. 19 ust. 1 TUE jest elastyczna i pozwala Trybunałowi Sprawie-dliwości UE na szukanie odpowiedniej normy (zasady ogólnej) np. w Trakta-tach, umowach międzynarodowych zawartych przez państwa członkowskie, prawie wewnętrznym państw członkowskich. Oznacza to w praktyce, że Try-bunał nie może stwierdzić non liquet, tj. uznać, iż nie ma przepisu właściwe-go, aby rozstrzygnąć spór mieszczący się w ramach jego jurysdykcji. Przepis ten umożliwił Trybunałowi sformułowanie doktryny effet utile (skuteczności prawa UE) oraz orzekanie w oparciu o ogólne zasady prawa, w tym zasadę ochrony praw fundamentalnych.

Materiały

DEMO IWEP


Artykuł 19 ust. 1 TUE„Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on posza-nowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów”.

Wyrok TS z dnia 23 kwietnia 1986 r. w sprawie 294/83 Parti écologiste „Les Verts” przeciwko Parlamentowi Europejskiemu12 Skarga, wniesiona na podstawie art. 173 TEWG (później art. 230 TWE, obecnie art. 263 TFUE), była skierowana przeciwko aktowi Parlamentu. W ówczesnej redakcji Traktat nie wymieniał w art. 173 Parlamentu wśród instytucji, których akty można było objąć skargą. Mimo to Trybunał Spra-wiedliwości uznał skargę za dopuszczalną właśnie na podstawie ówczesne-go art. 164 Traktatu (później art. 220 TWE, obecnie art. 19 ust. 1 TUE). Trybunał wskazał, że „interpretacja art. 173 Traktatu wykluczająca środki podjęte przez Parlament Europejski z zakresu skargi doprowa-dziłaby do wyniku sprzecznego zarówno z duchem Traktatu wyra-żonym w art. 164, jak i z jego systemem. Środki podejmowane przez Parlament Europejski mogą wkraczać w obszar zastrzeżony dla państw członkowskich lub innych instytucji albo wykraczać poza kompetencje mu przypisane, gdyby nie można było poddać ich kontroli legalności Trybunału. Trzeba więc uznać, że możliwa jest skarga o unieważnie-nie przeciwko środkom podjętym przez Parlament Europejski mającym w zamiarze wywołanie skutków prawnych wobec osób trzecich”.

Zarazem jednak kompetencja Trybunału ma charakter powierzony, a za-tem jej granicę wyznaczają normy Traktatów upoważniające go do wykonywa-nia jego jurysdykcji (chodzi tu również o normy art. 272 i art. 273 TFUE, obej-mujące warunkową jurysdykcję Trybunału wynikającą z klauzuli arbitrażowej bądź kompromisu państw członkowskich o powierzeniu sporu między nimi do rozstrzygnięcia Trybunałowi). Jurysdykcja ta jest bowiem zasadniczo ograniczona do obszaru wykładni i stosowania Traktatów (z uwzględnie-niem powołanych art. 272 i art. 273 TFUE), w tym aktów przyjętych na ich podstawie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii. Jurysdyk-cja Trybunału nie obejmuje natomiast rozstrzygania w sprawach, które nie mają związku z prawem Unii, tj. w sprawach o charakterze czysto krajowym (wewnętrznym, pozbawionym „elementu unijnego” w stanie faktycznym) lub sprawach z elementem transgranicznym, ale niezwiązanym z prawem Unii.

12 Zb. Orz. 1986, s. 1339.

Materiały

DEMO IWEP


Przykładem sprawy o charakterze czysto krajowym, w której zabrakło jurys-dykcji Trybunału, jest sprawa Kremzow.

Wyrok TS z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C-299/95 Friedrich Krem-zow przeciwko Austrii13

Do Trybunału Sprawiedliwości wpłynęło pytanie prejudycjalne sądu austriackiego dotyczące wykładni TWE w kontekście stosowania krajo-wych przepisów karnych, skutkujących pozbawieniem wolności obywa-tela austriackiego, a w rezultacie również – ograniczeniem możliwości wykonywania przezeń traktatowej swobody przepływu osób. Jednostka, której sprawa była zawisła przed sądem krajowym, nie wykonywała fak-tycznie tej swobody, ale jedynie deklarowała taki zamiar (o ile oczywiście nie musiałaby przebywać w jednostce penitencjarnej)14. Trybunał zauważył, że „w przypadku gdy ustawodawstwo krajowe re-guluje sytuację, która nie wchodzi w zakres stosowania prawa wspól-notowego, Trybunał nie może w postępowaniu o wydanie orzeczenia wstępnego wydać wytycznych interpretacyjnych koniecznych sądo-wi krajowemu dla rozstrzygnięcia, czy ustawodawstwo krajowe jest zgodne z podstawowymi prawami, których przestrzeganie zapewnia Trybunał, takimi jak prawa w szczególności wywodzone z Konwen-cji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W związku z powyższym, przepisy prawa krajowego niezmierzające do zapewnienia realizacji przepisów prawa wspólnotowego dotyczą sytuacji, która nie wchodzi w zakres stosowania prawa wspólnotowego, nawet jeżeli ka-ra pozbawienia wolności wymierzana na podstawie tychże przepisów może utrudnić osobie zainteresowanej wykonywanie swego prawa do swobodnego przemieszczania się, jako że czysto hipotetyczna perspek-tywa wykonywania tego prawa nie przedstawia wystarczającego związ-ku z prawem wspólnotowym, aby uzasadnić zastosowanie przepisów wspólnotowych”.Przepisy TFUE regulujące procedurę przed TSUE wymieniają kilka rodzajów postępowań przed Trybunałem. Postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości UE (w zakresie prawa Unii Europejskiej) obejmują:

skargi przeciwko państwom członkowskim o stwierdzenie narusze-• nia zobowiązań wynikających z prawa Unii (art. 258–260 TFUE),skarga o stwierdzenie nieważności aktu instytucji UE, jej organu lub • jednostki organizacyjnej (art. 263 TFUE),

13 Zb. Orz. 1997, s. I-2629. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 8.14 Dodajmy, że oskarżony w postępowaniu głównym był sędzią, któremu zarzu-

cono dokonanie zabójstwa.

Materiały

DEMO IWEP


skarga na bezczynność instytucji, organu lub jednostki organizacyj-• nej UE (art. 265 TFUE),postępowanie w przedmiocie pytania prejudycjalnego sądu krajowe-• go (art. 267 TFUE),skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej (art. 268 w związ-• ku z art. 340 TFUE),skarga pracownicza przeciwko Unii Europejskiej (art. 270 TFUE),• skarga zainteresowanego państwa członkowskiego o naruszenie po-• stanowień proceduralnych przy wydawaniu aktu Rady albo Rady Europejskiej na podstawie art. 7 TUE,zarzut bezprawności aktu o zasięgu ogólnym (art. 277 TFUE),• skarga przeciwko funkcjonariuszowi Unii z zakresu jego odpowie-• dzialności osobistej wobec Unii Europejskiej (art. 344 TFUE), a także skarga Rady lub Komisji przeciwko funkcjonariuszowi o naruszenie jego zobowiązań, mająca na celu orzeczenie dymisji członka Komisji (art. 247 TFUE) lub pozbawienie go prawa do emerytury lub innych podobnych korzyści (art. 245 TFUE),prewencyjna kontrola umów międzynarodowych zawieranych przez • Unię Europejską (art. 218 ust. 11 TFUE),postępowanie prowadzone na podstawie klauzuli arbitrażowej (art. 272 • TFUE) lub kompromisoryjnej (art. 273 TFUE).

Dla porządku należy wyjaśnić, że powołane przepisy dotyczące postępowań przed Trybunałem nosiły pierwotnie (tj. przed zmianą numeracji artykułów w TEWG dokonaną na mocy Traktatu z Amsterdamu z 1997 r .) następują-ce numery (kursywą podano również numerację obowiązującą w okresie od wejścia w życie Traktatu z Amsterdamu do 30 listopada 2009 r., tj. do dnia poprzedzającego datę wejścia w życie Traktatu z Lizbony):

art. 164 TEWG – 220 TWE – • 19 ust. 1 TUE,art. 169–171 TEWG – • art. 226–228 TWE – art. 258–260 TFUE,art. 173 TEWG – • art. 230 TWE – art. 263 TFUE,art. 175 TEWG – • art. 232 TWE – art. 265 TFUE,art. 177 TEWG – • art. 234 TWE – art. 267 TFUE,art. 178 w związku z art. 215 TEWG – • art. 235 w związku z art. 288 TWE – art. 268 w związku z art. 340 TFUE,art. 179 TEWG – • art. 236 TWE – art. 270 TFUE,art. 184 TEWG – • art. 241 TWE – art. 277 TFUE.

Materiały

DEMO IWEP


Należy zatem pamiętać, że przepisy powołane w orzeczeniach wydanych przed wejściem w życie Traktatu z Amsterdamu, tj. przed 1 maja 1999 r., mają numerację inną niż te powołane po zmianie numeracji Traktatu ustanawiają-cego Wspólnotę Europejską i inną od wynikającej ze zmian wprowadzonych Traktatem z Lizbony.

1.3. Funkcjonowanie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Funkcjonowanie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej regulują, poza przepisami Traktatów (Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej15, Traktat o Unii Europejskiej), przede wszystkim następujące akty:

Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej• 16,Regulamin postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości z dnia • 19 czerwca 1991 r.17, Regulamin dodatkowy z dnia 4 grudnia 1974 r.• 18,Regulamin postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r.• 19,Decyzja Rady 2004/752/WE, Euratom z dnia 2 listopada 2004 r. ustana-• wiająca Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej20,Regulamin postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej Unii • Europejskiej21,Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej. •

1.3.1. Trybunał Sprawiedliwości

W skład Trybunału Sprawiedliwości (zwanego potocznie Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości) wchodzi 27 sędziów (jeden sędzia z każdego

15 Przy czym po wejściu w życie Traktatu z Lizbony są to już wyłącznie art. 144, 145 i 157 TEWEA, gdyż pozostałe przepisy TEWEA dotyczące Trybunału Spra-wiedliwości zostały uchylone przez art. 5 Protokołu nr 2 zmieniającego TEWEA, dołączonego do Traktatu z Lizbony.

16 Protokół nr 3 w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej załączony do Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569.

17 Ostatnie zmiany zob. w: Dz. Urz. UE 2010 L 92/12.18 Ostatnie zmiany zob. w: Dz. Urz. UE 2006 L 72/1.19 Ostatnie zmiany zob. w: Dz. Urz. UE 2010 L 92/14.20 Dz. Urz. UE 2004 L 333/7.21 Ostatnie zmiany zob. w: Dz. Urz. UE 2010 L 92/17.

Materiały

DEMO IWEP

V-111.3. Funkcjonowanie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

państwa członkowskiego – art. 19 ust. 2 TUE) oraz 8 rzeczników general-nych (art. 252 TFUE). Na żądanie Trybunału Rada może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych.

Zarówno sędziowie, jak i rzecznicy generalni są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifi kacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawni-kami o uznanej kompetencji (art. 253 TFUE). Wybór jest dokonywany za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich na sześcioletnią kadencję, odnawialną jednokrotnie, przy czym, zgodnie z art. 255 TFUE, kan-dydatury na sędziów Trybunału Sprawiedliwości i Sądu oraz rzeczników ge-neralnych Trybunału są opiniowane przez komitet złożony z byłych członków Trybunału lub Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną kandydaturę proponuje Parlament Europejski. Przesłuchanie kandydata przez komitet jest niejawne (z wyjąt-kiem przesłuchania osoby ubiegającej się o odnowienie mandatu), a obrady komitetu odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Opinia komitetu jest opa-trzona uzasadnieniem22.

Z każdego państwa członkowskiego w skład Trybunału wchodzi jeden sę-dzia (przy czym nie ma formalnych przeszkód, aby państwo wskazało sędzie-go niebędącego jego obywatelem)23. W trakcie kadencji sędziowie i rzecznicy generalni nie mogą sprawować żadnych funkcji politycznych i administra-cyjnych ani też wykonywać innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej (art. 4 Statutu TSUE).

Kadencja rozpoczyna się z datą wskazaną w akcie mianowania, jeśli zaś ten nie wskazuje daty rozpoczęcia kadencji – z dniem wydania aktu mianowania (art. 2 Regulaminu TS). Kadencja dobiega końca z upły-wem terminu, na jaki mianowano sędziego lub rzecznika, a nadto w razie śmierci sędziego, jego rezygnacji albo też w razie zwolnienia z funkcji. Zwolnienie sędziego z funkcji następuje wskutek jednomyślnej decyzji sędziów i rzeczników generalnych Trybunału Sprawiedliwości (poza

22 Por. decyzja Rady 2010/124/UE z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie zasad działa-nia komitetu, o którym mowa w art. 255 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2010 L 50, str. 18.

23 Od 2 października 2009 r. polskim sędzią Trybunału Sprawiedliwości jest prof. Marek Safjan, który zastąpił na tym stanowisku prof. Jerzego Makarczyka. Je-śli chodzi o Sąd Pierwszej Instancji, to od 12 maja 2004 r. polskim sędzią Sądu jest prof. Irena Wiszniewska-Białecka, której kadencja dobiega końca z dniem 31 sierpnia 2010 r., natomiast w Sądzie do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej zasiada prof. Irena Boruta (jesienią 2009 r. powołana na drugą kadencję).

Materiały

DEMO IWEP


samym zainteresowanym) wówczas, gdy w ich ocenie sędzia przestał spełniać wymagane warunki lub nie czyni zadość obowiązkom wyni-kającym z jego urzędu (art. 6 Statutu TSUE). Jeżeli decyzja dotyczy sędziów Sądu lub sądu wyspecjalizowanego, Trybunał Sprawiedliwości decyduje po konsultacji z zainteresowanym sądem. Uzupełnienie skła-du powoduje, że nowo mianowany sędzia bądź rzecznik generalny pełni funkcję do końca kadencji poprzednika (art. 7 Statutu TSUE).

Regulamin proceduralny Trybunału Sprawiedliwości jest określany przez sam Trybunał. Regulamin ten wymaga jednak zatwierdzenia przez Radę (art. 253 TFUE). Właściwość Trybunału Sprawiedliwości obejmuje wszystkie sprawy nieprzekazane Sądowi i sądom wyspecjalizowanym.

Co trzy lata następuje częściowe odnowienie składu, tj. swoją kadencję kończy przemiennie 14 i 13 sędziów, a także 4 rzeczników generalnych (art. 9 Statutu TSUE). Obrady Trybunału Sprawiedliwości odbywają się w trybie ciągłym (jest to więc sąd permanentny, nie zaś sesyjny), a od sędziów i rzecz-ników generalnych wymaga się zamieszkania w Luksemburgu24 (art. 14 i 15 Statutu TSUE).

Sędziów i rzeczników chroni immunitet jurysdykcyjny, również po zakoń-czeniu kadencji w odniesieniu do działań podjętych w ramach wykonywania mandatu. Immunitet obejmuje także „słowa wypowiedziane lub napisane” (art. 3 Statutu TSUE). Immunitet może zostać uchylony przez Trybunał Spra-wiedliwości obradujący w pełnym składzie (w przypadku uchylenia immuni-tetu sędziego Sądu lub sądu wyspecjalizowanego Trybunał podejmuje decyzję po konsultacji z zainteresowanym sądem).

Sędziowie i rzecznicy korzystają ponadto z korzystnych ustaleń art. 11–14 oraz art. 17 Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej (m.in. są oni zwolnieni z opodatkowania dochodów z tytułu sprawowanego urzędu podatkami krajowymi, zaś w przypadku innych dochodów – uważa się ich za rezydentów swoich państw pochodzenia). To samo dotyczy sekretarza i sprawozdawców pomocniczych.

Pracami, posiedzeniami, obradami i administracją Trybunału Sprawie-dliwości kieruje prezes, wybierany na trzyletnią kadencję przez sędziów spo-śród siebie (art. 7 Regulaminu TS). Trybunał obraduje w izbach trzy- albo pięcioosobowych. Sędziowie wybierają spośród siebie prezesów izb (art. 16 Statutu TSUE).

Trybunał może ponadto procedować w składzie wielkiej izby, złożonej z 13 sędziów pod przewodnictwem Prezesa Trybunału (w jej skład wchodzą

24 Siedzibę TSUE określono w Protokole nr 6 do Traktatu z Lizbony w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb Wspólnot Europejskich.

Materiały

DEMO IWEP


wówczas prezesi izb pięcioosobowych, Prezes Trybunału Sprawiedliwości i kolejni sędziowie do osiągnięcia składu trzynastoosobowego, wybrani zgod-nie z procedurą określoną w art. 11b § 2 Regulaminu TS). Wielka izba obra-duje na żądanie państwa lub instytucji UE będącej stroną w postępowaniu. Trybunał Sprawiedliwości obraduje w pełnym składzie także w niektórych sprawach określonych w TFUE (np. w przypadku art. 245 TFUE – w sprawie dymisji członka Komisji, pozbawienia go prawa do emerytury lub innych po-dobnych korzyści), a także w przypadku spraw „o wyjątkowym znaczeniu”.

Funkcje administracyjne pełni sekretarz Trybunału, którego zadaniem jest wspieranie Trybunału Sprawiedliwości, Prezesa i prezesów izb oraz sę-dziów we wszystkich czynnościach urzędowych, przyjmowanie i przekazy-wanie dokumentów oraz dokonywanie doręczeń (art. 17 Regulaminu TS), a także kierowanie pracami Sekretariatu, w tym sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem rejestru, do którego wpisuje się pisma procesowe (art. 16 § 1 Regulaminu TS).

Rzecznicy generalni, w liczbie ośmiu (choć na żądanie Trybunału Sprawie-dliwości liczba ta może zostać zwiększona przez Radę, działającą jednomyśl-nie), mają za zadanie publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych wniosków w sprawach, które zgodnie ze Statutem Trybunału Sprawiedliwości UE wymagają jego zaan-gażowania (art. 252 TFUE). Zgodnie z deklaracją dotyczącą art. 252 TFUE, dołączoną do Aktu końcowego Konferencji Międzyrządowej, która przyjęła Traktat z Lizbony, jeżeli Trybunał Sprawiedliwości wystąpiłby o zwiększe-nie liczby rzeczników generalnych o 3 osoby (czyli 11 zamiast 8), wówczas Rada wyrazi na to zgodę, a Polska, podobnie jak Niemcy, Francja, Hiszpania, Włochy i Zjednoczone Królestwa, „będzie miała stałego rzecznika general-nego”25 i nie będzie uczestniczyć w systemie rotacji. W takim przypadku 6 rzeczników byłoby stale wskazywanych przez 6 państw członkowskich, zaś 5 rzeczników rotacyjnie byłoby wskazywanych przez pozostałe (mniej ludne) państwa członkowskie. Z polskiego punktu widzenia miałoby to istotne zna-czenie z uwagi na rolę rzecznika generalnego jako kształtującego nowe ścieżki interpretacji prawa UE.

W toku postępowania rzecznik przedstawia opinię (na zakończenie fazy ustnej postępowania – art. 20 akapit czwarty Statutu TSUE i art. 59 Regula-minu TS), która nie jest wiążąca dla Trybunału, a która obejmuje propozycję

25 Wypada zwrócić uwagę na niefortunne sformułowanie Deklaracji. Polska nie tyle „ma rzecznika” (gdyż nie jest on przedmiotem prawa własności), ile go wskazuje. Trudno też uznać, że rzecznik generalny wskazywany przez Polskę jest „stały”, gdyż jest to funkcja kadencyjna. Sformułowanie użyte w Deklaracji należy rozumieć w ten sposób, że chodzi tu o wyłączenie wskazanego przez Polskę rzecznika generalnego z systemu rotacji, zgodnie z którym mniejsze państwa członkowskie UE na zmianę wskazują rzeczników generalnych, z uwzględnieniem różnorodności geografi cznej i kulturowej.

Materiały

DEMO IWEP


rozstrzygnięcia w sprawie wraz z uzasadnieniem. Rzecznik jest ponadto wysłu-chiwany w przypadkach określonych w przepisach proceduralnych Trybunału (np. w przedmiocie ponownego otwarcia procedury ustnej – art. 61 Regulami-nu TS, zastosowania trybu przyspieszonego postępowania – art. 62 Regulaminu TS, zarządzenia przesłuchania świadków – art. 47 § 1 Regulaminu TS). Może też zadawać pytania świadkom i biegłym (art. 47 § 4 oraz art. 49 § 3 Regulaminu TS), a także pełnomocnikom, doradcom, adwokatom i radcom prawnym stron (art. 57 Regulaminu TS). Opinia rzecznika generalnego, choć niewiążąca, ma duży wpływ na kształtowanie się polityki orzeczniczej Trybunału.

1.3.2. Sąd

Na gruncie TWE (tj. do 30 listopada 2009 r.) Sąd nosił nazwę Sądu Pierw-szej Instancji. Ustrój i właściwość Sądu regulują obecnie art. 19 TUE oraz art. 254–256 TFUE. Regulacja składu i sposobu powołania sędziów Sądu jest zbieżna z regulacją dotyczącą Trybunału Sprawiedliwości, z zastrzeżeniem, że TFUE przewiduje możliwość mianowania w Sądzie rzeczników general-nych26. Jest to jednak zależne od unormowania Statutu Trybunału Sprawie-dliwości UE. Zgodnie z art. 49 Statutu TSUE, członkowie Sądu mogą być wezwani do wykonywania zadań rzecznika generalnego (wówczas taki członek Sądu nie może brać udziału w orzekaniu w danej sprawie). Prezes Sądu wy-znacza spośród członków Sądu rzecznika generalnego wówczas, gdy Sąd działa w pełnym składzie (art. 17 Regulaminu Sądu)27, natomiast w przypadku, gdy Sąd działa w składzie izby (co jest zasadą), rzecznik generalny może zostać wyznaczony przez Prezesa Sądu, jeżeli Sąd w pełnym składzie tak zdecyduje na wniosek izby, która uzna to za uzasadnione z uwagi na zawiłość prawną lub skomplikowany stan faktyczny (art. 18 i 19 Regulaminu Sądu).

Artykuł 256 TFUE„1. Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg określonych w artykułach 263, 265, 268, 270 i 272, z wyjątkiem skarg powierzonych sądowi wyspecjalizowanemu utworzonemu na mocy artykułu 257 i skarg zastrzeżonych na mocy Statutu dla Trybunału Sprawiedliwości. Statut może przyznać Sądowi właściwość w innych kategoriach skarg.

26 Zgodnie z art. 254 TFUE akapit pierwszy, zdanie drugie „Statut może przewi-dywać, że Sąd wspierany będzie przez rzeczników generalnych”.

27 Sąd może rozpoznać sprawę w pełnym składzie w przypadkach określonych w art. 11 § 1 Regulaminu Sądu.

Materiały

DEMO IWEP


Od orzeczeń wydanych przez Sąd na mocy niniejszego ustępu przy-sługuje, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii prawnych.2. Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów wyspecjalizowanych.Orzeczenia wydane przez Sąd na mocy niniejszego ustępu mogą zostać w drodze wyjątku, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii.3. Sąd jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przed-kładanych na mocy artykułu 267, w poszczególnych dziedzinach okre-ślonych w Statucie.Jeżeli Sąd uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii, może on przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości.Orzeczenia wydane przez Sąd w sprawach pytań prejudycjalnych mogą zostać w drodze wyjątku, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii”.

Należy w tym miejscu zastrzec, że choć TFUE zakłada możliwość powie-rzenia Sądowi rozpatrywania pytań prejudycjalnych, to jednak ogranicza ją do przypadków wskazanych w Statucie. Tymczasem Statut TSUE na razie nie przewiduje możliwości wydawania orzeczeń wstępnych przez Sąd.

Zgodnie z art. 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości UE do właściwości Trybunału Sprawiedliwości zastrzeżono określone rodzaje skarg.

Artykuł 51 Statutu TSUENa zasadzie odstępstwa od zasady określonej w art. 256 ust. 1 TFUE Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w zakresie skarg, o których mowa w art. 263 i 265 TFUE, a które zostały wniesione przez państwo członkowskie, kierowanych:a) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego lub

Rady, lub obu tych instytucji stanowiących wspólnie, z wyjątkiem:– decyzji przyjętych przez Radę na podstawie art. 108 ust. 2 akapit

trzeci TFUE,– aktów Rady przyjętych zgodnie z rozporządzeniem Rady dotyczącym

handlowych środków ochronnych w rozumieniu art. 207 TFUE,

Materiały

DEMO IWEP


– aktów Rady, poprzez które Rada wykonuje uprawnienia wyko-nawcze zgodnie z art. 291 ust. 2 TFUE;

b) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Komisji na podstawie art. 331 ust. 1 TFUE. Trybunał Sprawiedliwości jest również właściwy do orzekania w zakresie skarg określonych w tych samych artykułach, wniesionych przez jedną z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego, Rady, obu tych instytucji stanowiących wspólnie lub Komisji, jak również w przypadkach skarg jednej z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Europejskiego Banku Centralnego.

A zatem, Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji nastę-pujących rodzajów skarg28:

skarg bezpośrednich (tj. wniesionych przez osoby fi zyczne lub praw-• ne – przeciwko aktom instytucji, organów i jednostek organizacyj-nych Unii Europejskiej, a także przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje, organy i jednostki organizacyjne). Może to być na przykład skarga przedsiębiorstwa na decyzję Komisji nakładającą na nie grzywnę, skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Komi-• sji,skarg wniesionych przez państwa członkowskie przeciwko Radzie, • dotyczących aktów z dziedziny pomocy państwa, handlowych środ-ków ochronnych (dumping) oraz aktów, za pomocą których korzysta ona z uprawnień wykonawczych, skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje Unii • Europejskiej lub ich pracowników, skarg dotyczących umów zawartych przez Unię Europejską, w któ-• rych właściwość Sądu została wyraźnie określona, skarg z zakresu wspólnotowych znaków towarowych,• odwołań, ograniczonych do kwestii prawnych, od orzeczeń Sądu do • spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej,skarg wniesionych przeciwko decyzjom Wspólnotowego Urzędu • Ochrony Odmian Roślin oraz Europejskiej Agencji Chemikaliów.

28 Źródło: http://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo2_7033/#compet (pobrano dnia 18 maja 2010 r.).

Materiały

DEMO IWEP


Sąd rozstrzyga ponadto w przedmiocie apelacji od orzeczeń Sądu ds. Służby Publicznej UE (art. 9 załącznika do Statutu TSUE).

Należy w tym miejscu zauważyć, że w razie omyłkowego zaadresowania skargi do niewłaściwego sądu, tj. do Trybunału Sprawiedliwości zamiast do Sądu albo odwrotnie, lub też w razie stwierdzenia niewłaściwości przez Sąd albo przez Trybunał Sprawiedliwości (i uznania, że sprawa należy do właści-wości odpowiednio Trybunału Sprawiedliwości albo Sądu) zastosowanie ma art. 54 Statutu TSUE, zgodnie z którym odpowiedni sąd proprio motu kieruje skargę do właściwego sądu w ramach TSUE.

1.3.3. Sądy wyspecjalizowane – Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej

Artykuł 257 TFUE

„Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą utworzyć przy Sądzie sądy wyspecjalizowane, do rozpoznawania w pierwszej instancji niektórych kategorii skarg wnie-sionych w konkretnych dziedzinach. Parlament Europejski i Rada sta-nowią w drodze rozporządzeń na wniosek Komisji i po konsultacji z Trybunałem Sprawiedliwości albo na wniosek Trybunału Sprawiedli-wości i po konsultacji z Komisją.Rozporządzenie ustanawiające sąd wyspecjalizowany określa zasady organizacji sądu i zakres przyznanej mu właściwości.Od orzeczeń wydanych przez sądy wyspecjalizowane przysługuje prawo odwołania się do Sądu, ograniczone do kwestii prawnych lub – jeżeli jest to przewidziane w rozporządzeniu ustanawiającym sąd wyspecjali-zowany – obejmujące również kwestie faktyczne.Członkowie sądów wyspecjalizowanych są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska są-dowe. Są oni mianowani przez Radę, stanowiącą jednomyślnie.Sądy wyspecjalizowane ustanawiają swój regulamin proceduralny w po-rozumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości. Wymaga on zatwierdzenia przez Radę.Z zastrzeżeniem odmiennych postanowień rozporządzenia ustanawia-jącego sąd wyspecjalizowany, postanowienia Traktatów dotyczące Try-bunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz postanowienia Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, stosują się do sądów wyspecjalizowanych. Tytuł I Statutu oraz jego artykuł 64 mają zastoso-wanie w każdym przypadku do sądów wyspecjalizowanych”.

Materiały

DEMO IWEP


Pierwszy sąd wyspecjalizowany – Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej – Rada UE powołała decyzją z dnia 2 listopada 2004 r. 2004/752/WE, Euratom29. Decyzja ta zmieniła (art. 2 decyzji 2004/752) Statut Trybu-nału Sprawiedliwości poprzez dodanie nowego art. 62a oraz załącznika re-gulującego właściwość, ustrój i postępowanie przez Sądem do spraw Służby Publicznej.

Zgodnie z art. 1 załącznika do Statutu TSUE Sąd do spraw Służby Publicz-nej Unii Europejskiej jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami na mocy art. 270 TFUE30, w tym sporów między organami i jednostkami organizacyjnymi a ich personelem, w odniesieniu do których właściwość przyznano Trybunałowi Sprawiedli-wości UE.

W skład Sądu do spraw Służby Publicznej wchodzi 7 sędziów (na żądanie Trybunału Sprawiedliwości Rada może zwiększyć ich liczbę), mianowanych przez Radę, działającą jednomyślnie, na sześcioletnią kadencję z możliwością ponownego mianowania31.

Kompozycja Sądu do spraw Służby Publicznej odzwierciedla rozpiętość geografi czną i zróżnicowanie systemów sądowniczych Unii Europejskiej (np. w 2010 r. w skład Sądu wchodzą: Brytyjczyk, Niemiec, Polka, Hiszpanka, Grek, Belg i Francuz). Sędziowie należą do „osób o niekwestionowanej nie-zależności i mogących zajmować stanowiska sądowe” (art. 257 akapit czwarty TFUE).

Sąd do spraw Służby Publicznej obraduje w izbach składających się z trzech sędziów. W niektórych przypadkach określonych w regulaminie Sąd może obradować w pełnym składzie, w składzie pięcioosobowym albo jednoosobowym (art. 4 załącznika do Statutu TSUE).

29 Dz. Urz. UE 2004 L 333/7.30 Artykuł 270 TFUE: „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest wła-

ściwy do orzekania w każdym sporze między Unią i jej pracownikami, w granicach i na warunkach określonych w regulaminie pracowniczym urzędników Unii oraz warunkach zatrudnienia innych pracowników Unii”.

31 Sędziowie Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej są więc powo-ływani inaczej niż sędziowie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, których powołuje się za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich. W przypadku Sądu do spraw Służby Publicznej UE decyzję podejmuje Rada. W obu przypadkach obli-gatoryjna jest konsultacja z komitetem, przy czym w przypadku Trybunału Sprawie-dliwości i Sądu reguluje ją art. 255 w związku z art. 254 (Sąd) lub art. 253 (Trybunał Sprawiedliwości), zaś w przypadku Sądu ds. Służby Publicznej UE komitet konsul-tacyjny działa na podstawie art. 3 Załącznika do Statutu TSUE. Komitet ten ma też inny skład, gdyż złożony jest z byłych członków TS i Sądu oraz prawników o uznanej kompetencji (nie ma w nim więc członków krajowych sądów najwyższych).

Materiały

DEMO IWEP

V-191.4. Strony i inni uczestnicy postępowania

1.4. Strony i inni uczestnicy postępowania

W postępowaniu przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej uczestniczą, poza organami procesowymi, następujące podmioty:

strony• – skarżący i pozwana instytucja albo instytucje bądź organy lub jednostki organizacyjne UE (np. w postępowaniu z art. 263 TFUE), albo też państwo członkowskie (art. 258–260 TFUE); strony będące instytucjami UE albo państwami członkowskimi reprezentuje przed Trybunałem pełnomocnik, wspomagany ewentualnie przez doradcę, adwokata lub radcę prawnego (art. 19 Statutu TSUE),interwenienci• – podmioty, które złożyły wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu w terminie (co do zasady) sześciu tygodni od opublikowania ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE, dotyczącym wpływu skargi wszczynającej postępowanie (art. 93 § 1 w związku z art. 16 § 6 Regulaminu TS); prawo interwencji przysługuje państwom człon-kowskim i instytucjom Unii – bez ograniczeń ratione materiae, a ponadto każdemu organowi i jednostce organizacyjnej Unii, która uzasadni swój interes w rozstrzygnięciu sprawy, jak również każdej osobie fi zycznej lub prawnej, która uzasadni interes w rozstrzygnięciu sprawy przedłożonej Trybunałowi, z wyjątkiem sporów między państwami członkowskimi, między instytucjami UE oraz między instytucjami UE a państwami; wniosek interwencyjny ogranicza się do poparcia wniosków jednej ze stron, jest to zatem interwencja uboczna i jej zakres jest zdeterminowany stanowiskiem strony popieranej przez interwenienta (art. 40 Statutu TSUE),adwokaci lub radcowie prawni• 32 – reprezentujący strony postępowania (lub interwenientów) niebędące państwami członkowskimi ani instytu-cjami UE (art. 19 Statutu TSUE; chodzi tu więc zarówno o strony będące osobami fi zycznymi albo prawnymi, jak i o strony będące organami albo jednostkami organizacyjnymi UE); w postępowaniu przed TSUE33 obowiązuje przymus adwokacko-radcowski.

32 Chodzi tu o osoby będące adwokatami lub radcami prawnymi w rozumieniu przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej oraz o osoby, które mają upraw-nienia do występowania przed sądem zgodnie z prawem państwa będącego stroną porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (niebędącego członkiem Unii Europejskiej). Również nauczyciele akademiccy będący obywatelami państwa człon-kowskiego, którego prawo przyznaje im prawo reprezentowania stron przed sądem, mają takie same prawa przed Trybunałem jak te, które przywołany artykuł przyznaje adwokatom lub radcom prawnym.

33 Przepisy Tytułu III Statutu TSUE, dotyczące postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości, stosują się również do postępowania przed Sądem – na mocy art. 53 Statutu TSUE.

Materiały

DEMO IWEP


1.5. Wykonanie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE są wiążące i podlegają wyko-naniu. Sposób wykonania orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE zależy od charakteru orzeczenia. I tak:

orzeczenie wydane w trybie prejudycjalnym• (art. 267 TFUE – orze-czenie interpretujące prawo Unii Europejskiej lub stwierdzające nie-ważność aktów instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych UE) musi być zastosowane przez sąd krajowy do rozstrzygnięcia sporu, który sprowokował sąd do zadania pytania (pod rygorem odpowiedzialno-ści odszkodowawczej państwa wobec jednostki za szkodę spowodowa-ną oczywistym i poważnym naruszeniem prawa Unii, polegającym na niezastosowaniu się do interpretacji dokonanej przez Trybunał albo na zastosowaniu aktu, który został przez Trybunał uznany w tym trybie za nieważny, jak również – ewentualnie – pod rygorem wszczęcia przez Komisję postępowania w trybie art. 258 TFUE),orzeczenie stwierdzające nieważność aktu prawa wtórnego UE • (wy-dane w trybie art. 263 TFUE) – nakłada obowiązek na instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii, która wydała ten akt, polegający na podjęciu środków zapewniających wykonanie wyroku (zgodnie z art. 266 TFUE); nie narusza to ewentualnego obowiązku odszkodowawczego, zgod-nie z art. 340 TFUE; ten sam obowiązek dotyczy orzeczenia stwierdza-jącego bezczynność instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej UE (wydanego na podstawie art. 265 TFUE),orzeczenie stwierdzające naruszenie zobowiązania ciążącego na pań-• stwie członkowskim na mocy Traktatów (art. 258 albo 259 TFUE) – powoduje obowiązek niezwłocznego podjęcia przez państwo członkow-skie środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału (zgodnie z art. 260 ust. 1 TFUE),orzeczenie nakazujące wypłatę przez Unię albo Europejski Bank • Centralny odszkodowania na podstawie art. 340 TFUE – skutkuje obowiązkiem wypłaty odszkodowania wierzycielowi, zgodnie z usta-leniami stron w zakresie terminu zapłaty albo w terminie ustalonym przez Trybunał34.

Traktat szczegółowo odnosi się m.in. do skutków orzeczeń nakładających zobowiązania pieniężne na podmioty inne niż państwa. Zgodnie z art. 280 TFUE tego typu wyroki Trybunału wydane w zakresie prawa Unii Europej-

34 W ten sposób: wyrok SPI z dnia 16 kwietnia 1997 r. w sprawie T-20/94 Hart-mann przeciwko Radzie i Komisji (Zb. Orz. 1997, s. II-595), akapit 143–145; takoż: wyrok SPI z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie Camar i Tico przeciwko Komisji i Radzie (Zb. Orz. 2000, s. II-2193), akapit 211.

Materiały

DEMO IWEP

V-211.5. Wykonanie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

skiej podlegają wykonaniu w państwach członkowskich na warunkach okre-ślonych w art. 299 TFUE.

Artykuł 299 TFUE„Akty Rady, Komisji lub Europejskiego Banku Centralnego, które na-kładają zobowiązanie pieniężne na podmioty inne niż Państwa stanowią tytuł wykonawczy.Postępowanie egzekucyjne jest regulowane przez przepisy procedury cywilnej obowiązujące w Państwie, na terytorium którego ma ono miej-sce. Klauzula wykonalności jest nadawana, bez jakiejkolwiek kontroli innej niż weryfi kacja autentyczności tytułu, przez wyznaczony w tym celu przez rząd Państwa Członkowskiego organ krajowy, o którym zo-stanie powiadomiona Komisja i Trybunał Sprawiedliwości Unii Euro-pejskiej.Po dopełnieniu tych formalności na wniosek zainteresowanego, może on przystąpić do egzekucji zgodnie z ustawodawstwem krajowym, wno-sząc sprawę bezpośrednio do właściwego organu.Postępowanie egzekucyjne może być zawieszone wyłącznie na mocy orzeczenia Trybunału. Jednakże kontrola prawidłowości przeprowa-dzenia egzekucji podlega właściwości sądów krajowych”.

Sformułowanie użyte w Traktacie może być mylnie odbierane z perspek-tywy polskiego kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 776 k.p.c. „podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klau-zulę wykonalności”. A zatem z punktu widzenia polskiego kodeksu postępo-wania cywilnego mamy do czynienia nie tyle z (verba legis) tytułem wykonaw-czym, ile z tytułem egzekucyjnym, który staje się tytułem wykonawczym po nadaniu klauzuli wykonalności35.

W polskim przypadku organami właściwymi w przedmiocie nadania klau-zuli wykonalności orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości są sądy rejonowe ogólnej właściwości dłużnika, a w braku możliwości ustalenia w ten sposób

35 Ten problem nomenklaturowy wynika z niefortunnej redakcji polskiej wersji ofi cjalnej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, gdyż np. w wersji angielskiej sformułowanie użyte w art. 299 akapit pierwszy TFUE brzmi „decyzje Rady, Komisji lub Europejskiego Banku Centralnego […] podlegają wykonaniu” (ang. shall be enfor-ceable), ale już w wersjach francuskiej i hiszpańskiej użyto sformułowań zbieżnych brzmieniowo z tym, którego użyto w wersji polskiej (franc. forment titre exécutoire, hiszp. serán títulos ejecutivos).

Materiały

DEMO IWEP


właściwości sądu – sądy okręgowe, w których okręgu ma zostać wszczęta egzekucja36.

1.6. Postępowanie

Artykuł 20 Statutu TSUEStosowana przed Trybunałem Sprawiedliwości procedura składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Na procedurę pisemną składa się przekazywanie stronom oraz insty-tucjom Unii, których decyzje są przedmiotem sporu, wniosków, memo-riałów, argumentów obrony i uwag oraz odpowiedzi na nie, jeśli takowe są, jak też wszelkich akt i dokumentów stanowiących dowody w sprawie lub ich uwierzytelnionych odpisów.Materiały przekazuje sekretarz w trybie i w terminie określonych w re-gulaminie proceduralnym.Na procedurę ustną składa się odczytywanie sprawozdania przedło-żonego przez sędziego pełniącego rolę sprawozdawcy, wysłuchiwanie przez Trybunał pełnomocników, doradców i adwokatów lub radców prawnych oraz wniosków rzecznika generalnego, jak również, w miarę możliwości, przesłuchiwanie świadków i wysłuchiwanie opinii bie-głych.Jeśli Trybunał uzna, że w sprawie nie występuje nowe zagadnienie prawne, po wysłuchaniu rzecznika generalnego może zadecydować o rozstrzygnięciu sprawy bez wniosku rzecznika generalnego.

1.6.1. Procedura pisemna

Celem procedury pisemnej, wszczynanej skargą, jest zdefi niowanie przed-miotu sporu. Stąd też skarga powinna m.in. określać przedmiot sporu, zwięzłe przedstawienie zarzutów oraz żądań skarżącego (art. 38 § 1 Regulaminu TS, art. 44 § 1 Regulaminu Sądu). Na etapie procedury pisemnej przeprowadza się ponadto czynności dowodowe. Końcowym rezultatem tej fazy postępowania powinno więc być ustalenie stanu faktycznego i prawnego i przygotowanie materiału postępowania do jego oceny, która będzie przedmiotem proce-dury ustnej.

36 Za: K. Scheuring, Ochrona praw jednostek w postępowaniach przed sądami wspól-notowymi, Warszawa 2007, s. 205.

Materiały

DEMO IWEP

V-231.6. Postępowanie

Adwokat lub radca prawny37 reprezentujący stronę składa w Sekretariacie Trybunału Sprawiedliwości (albo Sądu) dokument poświadczający uprawnie-nie do występowania przed sądem krajowym państwa członkowskiego. Jeżeli skargę składa osoba prawna z zakresu prawa prywatnego, to składa ona dowód poświadczający posiadanie osobowości prawnej (w Polsce – np. odpis z Kra-jowego Rejestru Sądowego) oraz umocowanie osoby udzielającej pełnomoc-nikowi profesjonalnemu pełnomocnictwa do działania w imieniu tej osoby prawnej (art. 38 § 5 Regulaminu TS, art. 44 § 5 Regulaminu Sądu).

Ponadto, o ile skarga dotyczy stwierdzenia nieważności aktu instytucji, składa się skarżony akt. Jeżeli natomiast skarga dotyczy bezczynności instytu-cji, to składa się dokument udowadniający wezwanie instytucji do działania (art. 21 akapit drugi Statutu TSUE). W razie braku wskazanych tu doku-mentów sekretarz Trybunału wzywa skarżącego do uzupełnienia braków pod rygorem stwierdzenia niedopuszczalności skargi i wyznacza skarżącemu „roz-sądny termin” (art. 38 § 7 Regulaminu TS, art. 44 § 6 Regulaminu Sądu).

Skargę doręcza się pozwanemu, który w terminie jednego miesiąca skła-da odpowiedź na skargę (art. 40 Regulaminu TS, art. 40 Regulaminu Są-du), określającą m.in. żądanie pozwanego wraz z uzasadnieniem faktycznym i prawnym. Następnie strony mogą złożyć replikę (powód) i duplikę (po-zwany – art. 41 Regulaminu TS, art. 47 § 1 Regulaminu Sądu; w przypadku postępowania przed Sądem może on zdecydować, że akta sprawy są na tyle kompletne, iż dalsza wymiana pism jest zbędna). Strony nie mogą zarazem w toku postępowania podnosić nowych zarzutów, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania (art. 42 § 2 Regulaminu TS, art. 48 § 2 Regulaminu Sądu). Oznacza to, że prekluzja ma w tym postępowaniu charakter normatywny, przy czym pozosta-je ona prekluzją względną. Dotyczy ona także wniosków dowodowych (art. 42 § 1 Regulaminu TS, art. 48 § 2 Regulaminu Sądu).

Następnie Prezes wyznacza Izbę, która rozpozna sprawę, sędziego spra-wozdawcę oraz datę złożenia przezeń Trybunałowi (Sądowi) wstępnego sprawozdania (art. 44 Regulaminu TS, art. 52 Regulaminu Sądu). Ponadto, zgodnie z art. 13 Statutu, Parlament Europejski i Rada w zwykłej procedurze ustawodawczej na wniosek Trybunału Sprawiedliwości mogą postanowić o mianowaniu sprawozdawców pomocniczych i określić zasady, jakim będzie podlegać ich praca. Rola sprawozdawców pomocniczych polega na uczestnic-twie we wstępnych postępowaniach wyjaśniających oraz współpracy z sędzią sprawozdawcą. Sprawozdawców pomocniczych mianuje Rada zwykłą więk-

37 Jeżeli prawo państwa członkowskiego uprawnia do występowania przed są-dami nauczycieli akademickich, tak jak ma to miejsce w przypadku adwokatów lub radców prawnych, to również nauczyciele akademiccy mogą reprezentować stronę przed Trybunałem.

Materiały

DEMO IWEP


szością głosów spośród osób o niekwestionowanej niezależności i niezbędnych kwalifi kacjach prawniczych.

W dalszej kolejności Trybunał określa postanowieniem środki dowodowe, które mają zostać przeprowadzone (art. 45 Regulaminu TS, art. 66 Regulami-nu Sądu), obejmujące osobiste stawiennictwo stron, wezwanie do udzielenia informacji i przedstawienia dokumentów, zeznania świadków, opinie biegłych lub oględziny. Strony mogą być obecne przy przeprowadzaniu dowodu (art. 46 Regulaminu TS, art. 67 § 2 Regulaminu Sądu). Po zamknięciu postępowania dowodowego prezes wyznacza datę otwarcia procedury ustnej.

Sędzia sprawozdawca lub rzecznik generalny mogą zażądać od stron do-starczenia w wyznaczonym terminie wszelkich informacji dotyczących fak-tów, wszelkich dokumentów lub innych danych, które uznają za istotne dla sprawy. Uchybienie temu obowiązkowi przez stronę może mieć dla niej nega-tywne skutki procesowe (tj. prowadzić do wywiedzenia przez Trybunał albo Sąd wniosków z odmowy zadośćuczynienia żądaniu albo z braku reakcji na to żądanie w wyznaczonym terminie).

Postępowania mają sygnatury, w których oznaczenie literowe poprzedza-jące oznaczenie numeryczne wskazuje na sąd rozpoznający sprawę (C – jeżeli sprawa trafi a do referatu Trybunału Sprawiedliwości, T – jeżeli sprawę roz-poznaje Sąd, F – jeżeli sprawa należy do właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej). Oznaczenie numeryczne składa się natomiast z kolejnego numeru sprawy i roku wpłynięcia (np. C-120/06 to sprawa roz-poznawana przez Trybunał Sprawiedliwości, 120. według kolejności wpływu w 2006 r.).

Do 1989 r. (tj. roku, od którego zaczął funkcjonować Sąd Pierwszej In-stancji) nie było oznaczeń literowych poprzedzających oznaczenia nume-ryczne (stąd np. sprawa Van Gend en Loos ma oznaczenie 26/62), a dopiero od 2005 r. (pierwszy rok orzekania przez Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej) pojawiły się sprawy o sygnaturach z oznaczeniem literowym F.

Sygnatury sprawC• – Trybunał Sprawiedliwości,T • – Sąd,F • – Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej.

1.6.2. Procedura ustna

W toku procedury ustnej (rozprawy) na pytania prezesa (oraz sędziów i rzecznika generalnego) odpowiadają pełnomocnicy, doradcy, adwokaci i radcy prawni stron i interwenientów (art. 57 Regulaminu TS, art. 58 Regu-

Materiały

DEMO IWEP

V-251.6. Postępowanie

laminu Sądu). Strony zwracają się do Trybunału albo Sądu również wyłącznie za pośrednictwem swoich pełnomocników lub pełnomocników profesjonal-nych (art. 58 Regulaminu TS, art. 59 Regulaminu Sądu). Po przedstawieniu stanowisk stron i interwenientów za pośrednictwem ich pełnomocników lub pełnomocników profesjonalnych sprawozdanie z procedury pisemnej składa sędzia sprawozdawca.

Przed zamknięciem procedury ustnej opinię przedstawia rzecznik gene-ralny. Po jego wysłuchaniu prezes zamyka procedurę ustną (art. 59 § 2 Re-gulaminu TS). W przypadku postępowania przed Sądem, jeżeli wyznaczono rzecznika generalnego i składa on swoją opinię, czyni to pisemnie lub ust-nie, po czym prezes ogłasza zamknięcie rozprawy (art. 61 Regulaminu Sądu). Rozprawa jest protokołowana (art. 62 § 1 Regulaminu TS, art. 63 Regulami-nu Sądu). Wyrok zapada na naradzie niejawnej (art. 35 Statutu TSUE) i jest ogłaszany publicznie (art. 64 § 1 Regulaminu TS, art. 82 § 1 Regulaminu Sądu). Wyrok Trybunału Sprawiedliwości jest wiążący od daty jego ogłoszenia (art. 65 Regulaminu TS) i obligatoryjnie zaopatrzony w uzasadnienie (art. 36 Statutu TSUE). W przypadku wyroku Sądu, zasadniczo wiąże on od daty ogłoszenia (art. 83 Regulaminu Sądu), z wyjątkiem sytuacji, gdy Trybunał Sprawiedliwości zarządzi zawieszenie wykonania wyroku Sądu (art. 278 i 279 TFUE, art. 157 TEWEA), albo jeżeli Sąd orzekł o nieważności rozporządzenia – w tym ostatnim przypadku wyrok staje się wiążący po bezskutecznym upły-wie terminu do złożenia apelacji albo, jeżeli apelację złożono, po jej oddaleniu przez Trybunał Sprawiedliwości (art. 60 Statutu TSUE).

Wyrok TS z dnia 8 lutego 2000 r. w sprawie C-17/98 Emesa Sugar NV przeciwko Arubie38 Powodowa spółka domagała się w toku postępowania, aby umożliwiono jej ustosunkowanie się do opinii rzecznika generalnego. Dotychczasowa praktyka uniemożliwiała jej to, spółka powołała się jednak na orzecz-nictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w szczególności – orzeczenie w sprawie Vermeulen przeciwko Belgii39) i domagała się realizacji zasady „równości broni” (umożliwienia stronom postępowa-nia realizacji równych uprawnień procesowych).

38 Zb. Orz. 2000, s. I-665.39 Skarga nr 58/1994/505/587, wyrok ETPCz z dnia 20 lutego 1996 r. W tej sprawie

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał naruszenie przez Belgię art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Główny spór dotyczył pozycji organu belgijskiego Procureur du Roi, który jest swoistym rzecznikiem interesu pu-blicznego.

Materiały

DEMO IWEP


Trybunał nie podzielił stanowiska spółki Emesa Sugar oraz wskazał na różnice między pozycją rzeczników generalnych w postępowaniu przed TS a pozycją pewnych organów w państwach członkowskich (np. organu Procureur du Roi w Belgii, której dotyczyła sprawa Vermeulen). Rzeczni-cy generalni są powoływani w taki sam sposób jak sędziowie Trybunału. Trybunał wyjaśnił, że rzecznicy generalni są niezależni i nie reprezen-tują żadnych interesów. Opinia rzecznika generalnego zamyka proce-durę ustną, nie jest częścią postępowania z udziałem jego stron. Opinia rzecznika w istocie otwiera etap narady sędziów (a więc wyrokowania). Opinia ta jest więc opinią członka TS (są nimi i sędziowie, i rzecznicy generalni), przedstawianą na posiedzeniu jawnym. Tym samym rzecz-nik generalny nie jest stroną postępowania i nie stosuje się do niego zasada „równości broni”.

1.6.3. Procedura postępowania prejudycjalnego

Odrębną regulację poświęcono postępowaniom prejudycjalnym (art. 103–104b Regulaminu TS). Zgodnie z nią postanowienie odsyłające sądu kra-jowego przekazuje się państwom członkowskich w wersjach oryginalnych wraz z przekładem na język urzędowy danego państwa oraz jego streszcze-niem (zwięzły opis przedmiotu postępowania głównego, podstawowe argu-menty jego stron, uzasadnienie odesłania oraz odnośne przepisy krajowe i prawa Unii Europejskiej).

Zasady reprezentacji i stawiennictwa są określane z uwzględnieniem reguł krajowych (w przypadku postępowań inicjowanych pytaniami prejudycjal-nymi polskich sądów cywilnych oznaczałoby to np. możliwość dopuszczenia rzeczników patentowych lub osób zajmujących się zarządem majątkiem lub interesami strony oraz pozostających ze stroną w stałym stosunku zlecenia – por. art. 87 § 1 k.p.c.).

Jeżeli pytanie prejudycjalne zostało zadane w przypadku, którego dotyczy doktryna spraw wyjaśnionych (acte eclairé), Trybunał może – po wysłuchaniu rzecznika generalnego – w każdym czasie orzec postanowieniem z uzasadnie-niem (zawierającym odesłanie do wcześniejszego orzecznictwa). Jeżeli zaś pyta-nie prejudycjalne zostało zadane w przypadku, którego dotyczy doktryna spraw jasnych (acte clair), to Trybunał może orzec postanowieniem z uzasadnieniem po powiadomieniu sądu krajowego i wysłuchaniu uwag podmiotów wymienio-nych w art. 23 Statutu40, a także po wysłuchaniu rzecznika generalnego.

40 Są to strony, państwa członkowskie i Komisja, a ponadto – zależnie od tego, jakiego aktu dotyczy pytanie sądu krajowego – inna instytucja, organ lub jednostka organizacyjna UE.

Materiały

DEMO IWEP

V-271.7. Rodzaje orzeczeń

Z uwzględnieniem powyższych zastrzeżeń, procedura przed Trybunałem Sprawiedliwości w przypadku pytań prejudycjalnych obejmuje również część ustną, chyba że Trybunał uzna odmiennie (jeśli uprawnione podmioty nie domagają się wysłuchania).

Trybunał może zażądać od sądu krajowego dodatkowych wyjaśnień. O kosztach rozstrzyga sąd krajowy, przy czym Trybunał może wyjątkowo przyznać stronie środki w celu ułatwienia reprezentacji lub stawiennictwa.

Zgodnie z art. 267 TFUE, w przypadku gdy pytanie prejudycjalne zostało podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, która dotyczy osoby pozbawionej wolności (na mocy wyroku albo innego rozstrzygnięcia sądu krajowego), Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

Ponadto, przepisy Regulaminu TS (art. 104a i 104b) pozwalają na zasto-sowanie w określonych przypadkach trybu przyspieszonego, pilnego albo wyjątkowo pilnego.

1.6.4. Język postępowania

Językiem postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Euro-pejskiej może być każdy z 23 języków wymienionych w art. 29 § 1 Regula-minu TS i art. 35 § 1 Regulaminu Sądu (angielski, bułgarski, czeski, duński, estoński, fi ński, francuski, grecki, hiszpański, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niderlandzki, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski oraz włoski), czyli każdy z języków ofi cjal-nych Unii Europejskiej.

Co do zasady język postępowania wybiera skarżący. W przypadku py-tań prejudycjalnych językiem postępowania jest język sądu, który skierował odesłanie prejudycjalne. Zarazem jednak prezes Trybunału i prezesi izb przy kierowaniu obradami, sędzia sprawozdawca w sprawozdaniu wstępnym i w sprawozdaniu na rozprawę, sędziowie i rzecznicy generalni przy zadawa-niu pytań oraz rzecznicy generalni przy przedstawianiu swoich opinii mogą używać każdego z języków ofi cjalnych Unii Europejskiej, innego niż język po-stępowania. Dokonanie przekładu na język postępowania zapewnia wówczas sekretarz (art. 29 § 5 Regulaminu TS, art. 35 § 5 Regulaminu Sądu).

1.7. Rodzaje orzeczeń

Trybunał wydaje kilka rodzajów orzeczeń: • Wyroki są to orzeczenia rozstrzygające sprawę merytorycznie i mające charakter deklaratoryjny (np. wyrok stwierdzający naruszenie zobowią-zania wynikającego z prawa Unii przez państwo członkowskie, wyrok

Materiały

DEMO IWEP


stwierdzający nieważność aktu instytucji, wyrok stwierdzający bezczyn-ność instytucji, wyrok prejudycjalny) bądź konstytutywny (np. wyrok zasądzający odszkodowanie od Unii za szkodę wyrządzoną działaniem albo zaniechaniem jej instytucji albo funkcjonariusza). • Wyroki zaoczne są wydawane na wniosek skarżącego w sytuacji, gdy pozwany, któremu skarga została właściwie doręczona, nie złożył odpo-wiedzi na skargę we właściwej formie i stosownym terminie. Wyrok taki podlega wykonaniu (zawieszalnemu na wniosek pozwanego, który we właściwym terminie złożył sprzeciw). Od wyroku zaocznego pozwane-mu służy sprzeciw, który składa się w terminie miesiąca od doręczenia wyroku. W przedmiocie sprzeciwu Trybunał albo Sąd rozstrzyga wyro-kiem, od którego sprzeciw nie przysługuje (jednak może przysługiwać apelacja na zasadach ogólnych). • Postanowienia dotyczą kwestii wpadkowych, takich jak: wyklucze-nie doradcy, adwokata lub radcy prawnego z udziału w postępowaniu (art. 35 § 1 Regulaminu TS), dopuszczenie dowodów (art. 45 § 1 Re-gulaminu TS), wezwanie świadka (art. 47 § 2 Regulaminu TS), wyzna-czenie biegłego (art. 49 § 1 Regulaminu TS), kosztów podlegających zwrotowi, o ile są sporne między stronami (art. 74 § 1 Regulaminu TS), przyznanie stronie pomocy w zakresie kosztów postępowania (art. 76 § 3 Regulaminu TS), zawieszenie postępowania w przypadku określonym w art. 54 akapit 3 Statutu TSUE [art. 82a § 1 lit. a) Regulaminu TS], zastosowanie środka tymczasowego (art. 86 § 1 Regulaminu TS), zawie-szenie wykonania wyroku (art. 90 § 2 Regulaminu TS), stwierdzenie niewłaściwości Trybunału albo oczywistej niedopuszczalności skargi (art. 92 § 1 Regulaminu TS), stwierdzenie zajścia okoliczności acte clair bądź acte eclairé (art. 104 § 3 Regulaminu TS). • Zarządzenia dotyczą organizacji postępowania, np. w przedmiocie: umorzenia postępowania wobec ugody stron zawartej przed wydaniem orzeczenia bądź wobec powiadomienia Trybunału przez stronę pisem-nie o cofnięciu skargi (art. 77 i art. 78 Regulaminu TS), połączenia spraw do łącznego rozpoznania (art. 43 Regulaminu TS), doręczenia kolejnego wezwania na koszt świadka, który nie stawił się bez uspra-wiedliwienia pomimo prawidłowego wezwania (art. 48 § 2 Regulaminu TS), ponownego otwarcia procedury ustnej (art. 61 Regulaminu TS), zwrotu zbędnie poniesionych kosztów od strony, która je spowodowała [art. 72 lit. a) Regulaminu TS]. • Opinie są wydawane w przypadkach określonych w Traktatach za-łożycielskich, tj. w trybie art. 218 ust. 11 TFUE (opinia doradcza do-tycząca prewencyjnej kontroli legalności umowy międzynarodowej Unii) oraz art. 103–105 TEWEA (opinie dotyczące zgodności projek-tów porozumień i umów państwa członkowskiego z państwem trzecim, organizacją międzynarodową lub obywatelem państwa trzeciego, jeże-

Materiały

DEMO IWEP

V-291.8. Postępowania dotyczące zapadłych orzeczeń Trybunału…

li porozumienia te lub umowy dotyczą spraw wchodzących w zakres TEWEA). • Decyzje Prezesa dotyczą kwestii proceduralnych o niewielkim zna-czeniu, np. wyboru języka postępowania (art. 29 § 2 Regulaminu TS), zawieszenia postępowania w przypadku innym niż określony w art. 54 akapit 3 Regulaminu TS [art. 82a § 1 lit. b) Regulaminu TS].

1.8. Postępowania dotyczące zapadłych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Istnieje sześć trybów dotyczących zapadłych orzeczeń Trybunału. Spośród nich największe znaczenie w praktyce mają apelacja (odwołanie) i rewizja (skarga o wznowienie).

1.8.1. Postępowanie odwoławcze (apelacja)

Zgodnie z art. 58 Statutu TSUE odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości jest ograniczone do kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowią:

brak właściwości• Sądu, naruszenie• procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające nie-korzystnie na interesy wnoszącego odwołanie,naruszenie prawa Unii• przez Sąd.

Odwołanie nie może dotyczyć wyłącznie ustalenia wysokości kosztów po-stępowania lub wskazania strony je ponoszącej41.

Odwołanie (apelacja) przysługuje stronom wyłącznie od orzeczenia Sądu do Trybunału Sprawiedliwości (art. 58 Statutu TSUE) albo od orzeczenia Sądu do spraw Służby Publicznej UE do Sądu (art. 11 Załącznika do Statutu). Termin wniesienia apelacji wynosi dwa miesiące od zawiadomienia o wyroku (art. 56 Statutu TSUE). Apelacja może być skierowana przeciwko wyrokowi, a także rozstrzygnięciu incydentalnemu (np. oddaleniu interwencji – art. 57 Statutu TSUE). Może ją wnieść każda strona, której wniosek został oddalony.

41 Podobnie przedstawia się kwestia odwołania od orzeczenia Sądu do spraw Służ-by Publicznej. Zgodnie z art. 11 Załącznika do Statutu Trybunału Sprawiedliwości UE: „1. Odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji jest ograniczone do kwestii prawnych. Podstawę odwołania może stanowić brak właściwości Sądu do spraw Służby Publicz-nej, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa Unii przez Sąd do spraw Służby Publicznej. 2. Odwołanie nie może dotyczyć wyłącznie ustalenia wysokości kosztów postępowania i wskazania strony je ponoszącej”.

Materiały

DEMO IWEP


Apelacja jest ograniczona do kwestii prawnych, co oznacza, że przedmio-tem jej zarzutu nie może być wyłącznie błędne ustalenie faktyczne. Zarzut tego rodzaju podlega odrzuceniu jako niedopuszczalny.

Wyrok TS z dnia 8 kwietnia 1992 r. w sprawie C-346/90P M.F. prze-ciwko Komisji42

Apelujący zarzucił m.in. Sądowi Pierwszej Instancji błędną ocenę faktów w postaci wymiany korespondencji między nim a Dyrektorem Gene-ralnym w Komisji Europejskiej. Trybunał przypomniał, że zgodnie ze Statutem Trybunału Sprawiedliwości podważenie ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Pierwszej Instancji na podstawie oceny wspo-mnianej wymiany korespondencji nie może stanowić przedmiotu apela-cji. W konsekwencji Trybunał odrzucił apelację w zakresie tych zarzutów jako niedopuszczalną.

Zarazem jednak błędna ocena dowodów przeprowadzonych przed Sądem może stanowić obrazę przepisów postępowania o niekorzystnym wpływie na interes apelującego, czyli obrazę procedury43. Dotyczy to sytuacji, kiedy oczywisty sens dowodu został wypaczony (ang. clear sense of the evidence has been distorted), a więc Sąd (ale w oczywisty sposób) naruszył granice swobodnej oceny dowodów.

W postępowaniu apelacyjnym skarżący nie może zmieniać przedmiotu postępowania w stosunku do przedmiotu sprecyzowanego na etapie postę-powania pierwszoinstancyjnego44 (art. 113 § 2 Regulaminu TS, art. 139 § 2 Regulaminu Sądu).

Apelacja w żadnym przypadku nie może się ograniczać do zwykłego po-wtórzenia zarzutów podnoszonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Apelacja musi zatem wskazywać, które fragmenty orzeczenia są objęte zarzu-tami, oraz wyjaśniać, jakie są podstawy zarzutów, tj. jakiego rodzaju obraza prawa miała miejsce w odniesieniu do kwestionowanych części orzeczenia. Na wnoszącym apelację spoczywa obowiązek procesowy sprecyzowania, na czym polegał błąd zarzucany sądowi pierwszoinstancyjnemu.

42 Zb. Orz. 1992, s. 2691. 43 Por.: wyrok TS z dnia 16 października 1997 r. w sprawie C-140/96 Dimitriadis

przeciwko Trybunałowi Obrachunkowemu, Zb. Orz. 1997, s. 5635. 44 Por.: wyrok TS z dnia 2 marca 1994 r. w sprawie C-53/92 P Hilti przeciwko

Komisji, Zb. Orz. 1994, s. 667, pkt 49.

Materiały

DEMO IWEP


Wyrok TS z dnia 2 czerwca 1994 r. w sprawie C-326/91P Henri de Compte przeciwko Parlamentowi45 Apelujący zarzucił Sądowi Pierwszej Instancji przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i oświadczył, że pozostawia Trybunałowi ocenę w tym zakresie. Zarazem jednak nie sprecyzował, na czym mia-łoby polegać zarzucane naruszenie prawa. Trybunał zauważył, że to stwierdzenie nie może zostać uznane za zarzut apelacyjny, gdyż apelu-jący nie sprecyzował w ten sposób żadnego błędu w rozumowaniu Sądu Pierwszej Instancji (pkt 113–114).

Odwołanie składa się na piśmie w Sekretariacie Trybunału Sprawiedliwości (od wyroku Sądu) albo Sekretariacie Sądu (od wyroku sądu wyspecjalizowane-go) w języku postępowania (pierwszoinstancyjnego). Inne strony postępowania mogą w terminie zawitym dwóch miesięcy od doręczenia odwołania (odwołanie doręcza się wszystkim stronom) złożyć odpowiedź na odwołanie. W odwołaniu można domagać się uchylenia wyroku w całości albo w części (tj. wydania wyro-ku kasatoryjnego) bądź uwzględnienia w całości albo w części żądań przedsta-wionych w pierwszej instancji (tj. wydania wyroku reformatoryjnego), zgodnie z art. 113 § 1 Regulaminu TS i art. 139 § 1 Regulaminu Sądu.

Jeżeli apelacja jest niedopuszczalna albo oczywiście bezzasadna, Trybu-nał Sprawiedliwości (Sąd) może oddalić ją w całości albo w części w drodze uza-sadnionego postanowienia na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdaw-cy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego (art. 119 Regulaminu TS, art. 145 Regulaminu Sądu). Wnoszący apelację może ją cofnąć (jak należy przyjąć) aż do wydania wyroku, może jednak wówczas zostać obciążony kosztami (art. 122 Regulaminu TS, art. 148 Regulaminu Sądu).

1.8.2. Rewizja orzeczenia (wznowienie postępowania)

Artykuł 44 Statutu TSUE46

Wniosek o rewizję wyroku można wnieść do Trybunału Sprawiedliwo-ści jedynie w związku z ujawnieniem okoliczności faktycznej, mogącej mieć decydujące znaczenie, nieznanej w chwili wydania wyroku ani Trybunałowi, ani stronie żądającej rewizji.

45 Zb. Orz. 1994, s. 2091. 46 Por.: wyrok TS z dnia 26 kwietnia 1993 r. w sprawie C-244/92P Leonella Kupka-

-Floridi przeciwko Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu, Zb. Orz. 1993, s. I-204, teza 1.

Materiały

DEMO IWEP


Postępowanie rewizyjne wszczyna się na mocy orzeczenia Trybunału, wyraźnie stwierdzającego istnienie nowej okoliczności faktycznej uza-sadniającej rewizję i – tym samym – stwierdzającego dopuszczalność wniosku w tej sprawie.Wniosku o rewizję nie można wnieść po upływie dziesięciu lat od wy-dania wyroku.

Dopuszczalność rewizji opiera się na spełnieniu trzech warunków, które Trybunał wymienił w wyroku w sprawie 116/78 Bellintani47.

Wyrok TS z dnia 5 kwietnia 1979 r. w sprawie 116/78 Bellintani prze-ciwko KomisjiW ocenie Trybunału „pierwszym z tych warunków jest zupełny brak wiedzy [o okoliczności stanowiącej podstawę rewizji] po stronie Try-bunału i skarżącego przed wydaniem orzeczenia. Warunek ten nie jest spełniony, jeżeli odniesiono się do tej okoliczności w jakikolwiek sposób albo jeżeli po prostu była ona znana, nawet jeśli nie odniesiono się do niej wyraźnie w toku postępowania. Wcześniejsza wiedza o tej okoliczności, przypadkowa czy nie, i tym bardziej ocena jej znaczenia przez Trybunał, nie stanowią więc czynnika umożliwiającego żądanie rewizji, która jest wyjątkowym postępowaniem opartym na ścisłych przesłankach, a nie środkiem odwoławczym. Drugi warunek to wymóg uprzedniości. W chwili wydania orzeczenia Trybunał musi być nieświadomy już istniejącej okoliczności. Wreszcie, trzeci warunek wymaga, aby nieznana okoliczność miała taki charakter, by stanowić decydujący czynnik dla osądu sprawy, innymi słowy, musi być zdolna do zmiany orzeczenia Trybunału, którego re-wizji się żąda” (pkt 2).

Wbrew brzmieniu art. 44 Statutu TSUE okoliczność faktyczna, której ujawnienie daje podstawę do żądania rewizji orzeczenia, nie musi być jednak bezwzględnie okolicznością istniejącą w chwili wydania orzeczenia, a zatem może to być również okoliczność zaistniała po wydaniu wyroku. Wskazuje na to wcześniejsze orzeczenie Trybunału.

47 Zb. Orz. 1980, s. 23.

Materiały

DEMO IWEP


Wyrok TS z dnia 24 czerwca 1976 r. w sprawie 56/75 Elz przeciwko Komisji48

Trybunał uznał, że podstawę do rewizji orzeczenia może stanowić rów-nież wyrok sądu krajowego wydany po dacie wydania wyroku przez TS, a zatem okoliczność późniejsza niż wydanie wyroku przez Trybunał (pkt 7).

Obecnie można twierdzić, że „wymóg uprzedniości” został jednak przez Trybunał zaakceptowany. Wydaje się on logicznie wynikać z konstrukcji re-wizji – nie jest ona środkiem służącym do „aktualizowania” orzeczeń, lecz do wzruszenia orzeczenia wobec następczego ujawnienia okoliczności istniejącej w chwili wydania wyroku, która miałaby nań decydujący wpływ, gdyby była znana49.

Rewizja w żadnym razie nie stanowi środka odwoławczego. Jest to środek służący do otwarcia postępowania także w sytuacji, gdy został wydany prawo-mocny wyrok (a zatem wobec zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej res iudicata). Z tego względu przesłanki dopuszczalności rewizji są interpre-towane ściśle.

Ujawniona okoliczność musi mieć charakter faktyczny, nie może być zaś wyłącznie „odkryciem” nowej oceny prawnej stanu faktycznego znanego w chwili wyrokowania stronom i Trybunałowi Sprawiedliwości.

Wyrok SPI z dnia 17 grudnia 1991 r. w w sprawie T-4/89 BASF AG przeciwko Komisji50 Skarżący twierdził, że dopiero w chwili publikacji innego (i później-szego) orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji niż to objęte wnioskiem o rewizję dowiedział się o okoliczności podnoszonej jako uzasadnienie żądania rewizji. Sąd Pierwszej Instancji podkreślił, że ocena dokonana przezeń w orze-czeniu stanowiła jedynie zdefi niowanie skutków prawnych stanowiska Komisji, znanego już stronom i Sądowi w chwili wyrokowania w spra-wie objętej wnioskiem o rewizję. W konsekwencji nie można uznać takiej okoliczności za dającą podstawę do rewizji wyroku (pkt 12).

48 Zb. Orz. 1977, s. 1617. 49 W taki sposób: European Courts Procedure, red. R. Barents, H. von Holstein,

R. Plender, London 2003, pkt 28.030. 50 Zb. Orz. 1992, s. II-1591.

Materiały

DEMO IWEP


Wyrok z dnia 14 stycznia 1992 r. w sprawie C-130/91 ISAE/VP i Inter-data przeciwko Komisji51 W tej sprawie podnoszona była okoliczność podobna do przywołanej uprzednio. Skarżący powoływali się na wydanie – już po wyroku Trybu-nału – opinii prawnej przez dwóch profesorów prawa. W ocenie skarżą-cych opinia ta – kwestionująca legalność postępowania Komisji – miała stanowić okoliczność faktyczną nieznaną w dacie wyrokowania przez TS. Trybunał nie uznał tej opinii za okoliczność faktyczną dającą pod-stawę do rewizji (pkt 7).

Zarazem jednak nowa okoliczność faktyczna może być ograniczona do okoliczności, która służy udowodnieniu innej okoliczności faktycznej, decy-dującej dla orzeczenia52.

Wniosek o rewizję orzeczenia mogą wnieść zarówno strona postępowania, jak i interwenient. Wniosek musi zawierać, pod rygorem odrzucenia, wskaza-nie tej części (bądź tych części) orzeczenia, które są kwestionowane53. Termin złożenia wniosku wynosi 10 lat od wydania wyroku (art. 44 Statutu TSUE) i zarazem trzy miesiące od daty dowiedzenia się o okoliczności faktycznej stanowiącej podstawę wniosku (art. 98 Regulaminu TS, art. 125 Regulaminu Sądu). Ciężar udowodnienia zachowania terminu trzymiesięcznego spoczywa na skarżącym54. Skutkiem wyroku uwzględniającego wniosek o rewizję orze-czenia jest zniesienie (ang. set aside) wyroku objętego wnioskiem, który zostaje zastąpiony przez wyrok wydany w następstwie rewizji.

1.8.3. Inne postępowania dotyczące zapadłych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Oprócz omówionych szeroko apelacji i rewizji Regulamin Trybunału Sprawiedliwości dopuszcza także inne rodzaje postępowań mających na ce-lu wykładnię albo wzruszenie orzeczeń sądów składających się na Trybunał Sprawiedliwości UE.

51 Zb. Orz. 1996, s. I-65. 52 Por.: wyrok TS z dnia 10 maja 1960 r. w sprawie 1/60 Acciaieria Ferreira,

Zb. Orz. 1960, s. 165. 53 Por.: wyrok TS z dnia 11 czerwca 1986 r. w sprawie 235/82 Ferriere San Carlo

przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1986, s. 1799. 54 Por.: wyrok TS z dnia 19 marca 1991 r. w sprawie C-403/85 Ferrandi przeciwko

Komisji, Zb. Orz. 1991, s. I-1215.

Materiały

DEMO IWEP

V-351.9. Koszty postępowania

Wniosek o interpretację orzeczenia kieruje się przeciwko wszystkim stro-nom sporu objętego wyrokiem (art. 102 Regulaminu TS, art. 129 Regulaminu Sądu). Trybunał albo Sąd orzeka w przedmiocie interpretacji wyrokiem, który jest załączany do oryginału wyroku interpretowanego.

Wniosek o rektyfi kację orzeczenia dotyczy sprostowania (na wniosek strony złożony w terminie dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku albo z urzę-du) błędów pisarskich albo rachunkowych, albo innych oczywistych omyłek (art. 66 Regulaminu TS, art. 84 Regulaminu Sądu). Rektyfi kacja może po-nadto obejmować uzupełnienie wyroku w sytuacji, w której Trybunał nie orzekł o jednym z roszczeń lub o kosztach (art. 67 Regulaminu TS, art. 85 Regulaminu Sądu). W przedmiocie rektyfi kacji Trybunał (Sąd) rozstrzyga postanowieniem.

Powództwo osoby trzeciej kieruje się przeciwko prawomocnemu orze-czeniu, które zostało wydane mimo tego, że osoba trzecia nie brała udziału w postępowaniu, a także narusza ono jej prawa (art. 97 Regulaminu TS, art. 123 Regulaminu Sądu). Powództwo kierowane jest przeciwko wszystkim stronom postępowania, w którym orzeczenie zapadło. Termin wytoczenia powództwa wynosi dwa miesiące od dnia publikacji orzeczenia w Dzienniku Urzędo-wym UE, jeżeli podlegało ono publikacji. Uwzględnienie powództwa skutkuje zmianą wyroku w odpowiednim zakresie.

Sprzeciw od wyroku zaocznego dotyczy wyroku wydanego w sytuacji, gdy pozwany, któremu skarga została właściwie doręczona, nie złożył odpowiedzi na skargę we właściwej formie i terminie (art. 94 § 4 Regulaminu TS, art. 122 Regulaminu Sądu). Sprzeciw wnosi się w terminie miesiąca od dnia doręcze-nia wyroku zaocznego, a w jego rezultacie Trybunał (Sąd) może (wyrokiem) zmienić wyrok.

1.9. Koszty postępowania

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów stanowi obligatoryjny składnik orzeczenia kończącego postępowanie.

W przypadku orzeczenia wstępnego wydawanego w trybie art. 267 TFUE koszty poniesione w związku z postępowaniem prejudycjalnym określa sąd krajowy rozstrzygający w postępowaniu głównym, zgodnie z przepisami kra-jowymi (art. 104 § 6 Regulaminu TS). Koszty sądowe poniesione w postępo-waniu prejudycjalnym przez Trybunał Sprawiedliwości nie obciążają żadnej ze stron postępowania, niezależnie od wyniku postępowania głównego (a więc również strony przegranej).

W pozostałych sprawach zasadą jest, że koszty ponosi strona przegrana. Zarazem jednak Trybunał korzysta w tym zakresie z władzy uznaniowej, się-gającej tak daleko, że może również obciążyć kosztami stronę, która wygrała sprawę.

Materiały

DEMO IWEP


1.9.1. Koszty ponoszone przez strony postępowania

Trybunał rozstrzyga w przedmiocie kosztów postępowania w wyroku koń-czącym postępowanie. Koszty obciążają stronę przegraną – wówczas, gdy za-żąda tego strona przeciwna. Gdy zaś sprawę przegrała więcej niż jedna strona – o kosztach rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości albo Sąd. Żądanie zwrotu kosztów powinno być złożone pisemnie, jednak na zasadzie słuszności do-puszczalne jest również uwzględnienie wniosku złożonego w ustnej części postępowania55.

W razie częściowego uwzględnienia żądań strony, a także w przypadkach szczególnych Trybunał albo Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzie-lone albo że każda ze stron poniesie własne koszty. Obciążenie kosztami może mieć zarówno postać rozdzielenia kosztów między strony, które przegrały spra-wę56, jak i polegać na obciążeniu kosztami stron przegranych solidarnie57.

Trybunał może ponadto nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów, któ-re poniosła druga strona w rezultacie działania strony obciążonej kosztami, które nie miało uzasadnionego powodu albo zostało podjęte w złej wierze (art. 69 § 3 Regulaminu TS, art. 87 § 3 Regulaminu Sądu). Jeżeli strony uzgod-niły sposób poniesienia kosztów, to Trybunał albo Sąd rozstrzyga zgodnie z ugodą. Jeżeli zaś strona nie żądała zwrotu kosztów, to ponosi je sama (art. 69 § 5 Regulaminu TS, art. 87 § 5 Regulaminu Sądu).

Interwenienci pokrywają koszty własne (art. 69 § 4 Regulaminu TS, art. 87 § 4 Regulaminu Sądu). W sporach między Unią a jej pracownikami instytucje pokrywają koszty własne niezależnie od wyniku sprawy (art. 70 Regulaminu TS, art. 88 Regulaminu Sądu).

1.9.2. Koszty ponoszone przez Trybunał Sprawiedliwości

Postępowanie przed Trybunałem jest wolne od opłat. Oznacza to w szcze-gólności, że nie ponosi się opłaty z tytułu złożenia pisma inicjującego postę-powanie (art. 72 Regulaminu TS, art. 90 Regulaminu Sądu). Wyjątek dotyczy dwóch przypadków: sytuacji, w której Trybunał, z przyczyn spowodowanych przez stronę postępowania, poniósł koszty, których można było uniknąć, a tak-że w razie sporządzenia odpisów i przekładów, jeżeli sekretarz uzna koszty za nadmierne.

55 Por.: wyrok SPI z dnia 10 lipca 1990 r. w sprawie T-64/89 Automec przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1990, s. II-367.

56 Por.: wyrok TS z dnia 9 marca 1997 r. w sprawach połączonych 41, 43 i 44/73 Générale Sucričre przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1977, s. 445.

57 Por.: wyrok SPI z dnia 5 czerwca 1996 r. w sprawie T-162/94 NMB France przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1996, s. II-427.

Materiały

DEMO IWEP

V-37

Do kosztów podlegających zwrotowi (gdyż wykłada je Trybunał) zalicza się koszty należne świadkom i biegłym oraz niezbędne wydatki poniesione przez strony w związku z postępowaniem, w szczególności koszty podróży i pobytu, wynagrodzenia pełnomocników, doradców, adwokatów lub radców prawnych (art. 73 Regulaminu TS, art. 91 Regulaminu Sądu). Co do zasady zwrotowi podlegają wynagrodzenia tylko jednego adwokata lub radcy praw-nego58. Płatności kosztów dokonuje się w euro.

Literatura uzupełniająca

Craig P., de Búrca G., • EU Law: Text, Cases and Materials, Oxford 2008.European Courts Procedure• , red. R. Barents, H. von Holstein, R. Plender, London 2003.Neville Brown L., Kennedy T., • The Court of Justice of the European Com-munities, London 2000.Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe• , red. J. Barcz, Warszawa 2006.

Podstawowe orzeczenia

Wyrok TS z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Amministrazione • delle Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal SpA, Zb. Orz. 1978, s. 629.Wyrok TS z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie C-459/03 Komisja przeciwko • Irlandii (sprawa zakładów MOX), Zb. Orz. 2006, s. I-4635.Wyrok TS z dnia 23 kwietnia 1986 r. w sprawie 294/83 Parti écologiste • „Les Verts” przeciwko Parlamentowi Europejskiemu, Zb. Orz. 1986, s. 1339.Wyrok TS z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C-299/95 Friedrich Krem-• zow przeciwko Austrii, Zb. Orz. 1997, s. I-2629.

Pytania podsumowujące

Na czym polega zasada obligatoryjnej jurysdykcji TSUE?•

58 Por.: postanowienie SPI z dnia 30 października 1998 r. w sprawie T-290/94 Fort James France przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1998, s. II-4105.


Materiały

DEMO IWEP


Co to znaczy, że jurysdykcja TSUE ma charakter powierzony?• Jaka jest funkcja rzeczników generalnych?• Jak kształtuje się podział jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości, Sądu • i Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej?Kto może uczestniczyć w postępowaniu przed TSUE?• Kto i na jakiej podstawie wykonuje orzeczenia TSUE?• Jak przebiega postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości/Są-• dem? Jakie odrębności wykazuje postępowanie zainicjowane pytaniem prejudycjalnym sądu krajowego?Jakie są przesłanki apelacji, a jakie – rewizji orzeczenia Trybunału Spra-• wiedliwości/Sądu?Kto ponosi koszty postępowania przed TSUE?•

Materiały

DEMO IWEP

V-411

stwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Króle-stwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym22.Artykuł 2Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa”.

10.5. Konkurencyjna kompetencja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. jest umową międzynarodową, której stronami są obecnie wszystkie państwa członkowskie, a także szereg innych państw europejskich (47 państw, tj. pra-wie wszystkie państwa europejskie z wyjątkiem Białorusi). Jest to zatem inny poziom międzynarodowej ochrony praw podstawowych (praw człowieka).

Na podstawie Konwencji możliwe jest wniesienie skargi z tytułu na-ruszenia praw człowieka do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Taką skargę przeciwko państwu stronie mogą wnieść jednostka lub inne państwo będące stroną Konwencji. Wyroki ETPCz są wiążące dla państwa, są jednak egzekwowane metodami innymi niż wyroki TSUE (presja polityczna wywierana przez Radę Europy).

Skargi dotyczące niezgodności prawa Unii z Konwencją (rozumianą sze-roko, a więc także skargi dotyczące niezgodności prawa unijnego z protokoła-mi dodatkowymi do EKPCz) mogą być kierowane do ETPCz. Istnieje zatem sąd inny niż TSUE, który może orzekać o tym, czy norma prawa Unii lub prawa krajowego wykonującego normę unijną jest zgodna np. z prawem do

22 W odniesieniu do tego fragmentu Protokołu Polska złożyła deklarację interpre-tacyjną: „Rzeczpospolita Polska oświadcza, że ze względu na tradycję ruchu społecz-nego »Solidarność« i jego znaczący wkład w walkę o prawa społeczne i pracownicze, w pełni szanuje prawa społeczne i pracownicze ustanowione prawem Unii Europej-skiej, w szczególności prawa potwierdzone w tytule IV Karty praw podstawowych Unii Europejskiej”.

10.5. Konkurencyjna kompetencja Europejskiego Trybunału…

Materiały

DEMO IWEP

V-412 10. Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej

prywatności, z wolnością zgromadzeń itd.23. Naruszenia te mogą bowiem zo-stać przypisane państwom członkowskim jako stronom Konwencji.

Trybunał w Strasburgu przyjął, że państwa członkowskie Unii jako strony EKPCz ponoszą odpowiedzialność za własne zobowiązania międzynaro-dowe (a więc np. TUE i TFUE)24 oraz za działania stworzonej przez sie-bie organizacji międzynarodowej, o ile organizacja ta nie zapewnia ekwi-walentnej ochrony praw człowieka25. W ten sposób państwa członkowskie znajdują się w niezbyt dogodnej sytuacji, może im bowiem zostać przypisane naruszenie praw człowieka dokonane w istocie przez organizację. Organizacja natomiast nie ma możliwości obronienia swojego stanowiska, gdyż nie jest uczestnikiem postępowania przed Trybunałem. W Trybunale z kolei, składa-jącym się z sędziów narodowych, brakować może sędziego znającego specyfi kę prawa Unii.

Sytuacja ta ulegnie zmianie, gdy Unia przystąpi do EKPCz, do czego zobo-wiązuje art. 6 ust. 2 TUE. Prace nad formą i warunkami przystąpienia nabrały przyspieszenia w związku z wejściem w życie Protokołu nr 14 do EKPCz, reformującego system Konwencji, m.in. umożliwiającego przystąpienie Unii Europejskiej (Rosja wstrzymywała ratyfi kację Protokołu, ostatecznie ratyfi -kowała go wkrótce po wejściu w życie Traktatu z Lizbony).


Craig P., de Búrca G., • EU Law: Text, Cases and Materials, Oxford 2008.European Fundamental Rights and Freedoms• , red. D. Ehlers, Berlin 2007.Kranz J., • Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kra-ków – Warszawa 2007.Lenaerts K., van Nuffel P., • Constitutional Law of the European Union, London 2005.Mik C., • Europejskie prawo wspólnotowe; Zagadnienia teorii i praktyki, War-szawa 2000.

23 Zob. np.: wyrok ETPCz z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie 45/1995/551/637 Cantoni przeciwko Francji, Zb. Orz. ETPCz 1996-V 1615; wyrok ETPCz z dnia 26 lu-tego 1996 r. w sprawie 163/1996/782/983 Pafi tis i inni przeciwko Grecji, Zb. Orz. ETPCz 1999, s. 27; wyrok ETPCz z dnia 15 lipca 2000 r. w sprawie 60350/00 Nicolas Canela Santiago przeciwko Hiszpanii; wyrok ETPCz z dnia 4 czerwca 2000 r. w sprawie 56672/00 Senator Lines GmbH przeciwko 15 państwom członkowskim UE.

24 Zob. wyrok ETPCz z dnia 18 lutego 1999 r. w sprawie 24833/94 Mathews prze-ciwko Zjednoczonemu Królestwu, Zb. Orz. ETPCz 1999, s. 686.

25 Por.: wyrok ETPCz z dnia 9 lutego 1990 r. w sprawie 13258/87 Melchers & Co. przeciwko RFN, Zb. Orz. ETPCz 1990, s. 138; wyrok ETPCz z dnia 30 czerwca 2005 r. w sprawie 45036/98 Bosphorus Airways przeciwko Irlandii, niepubl.

Materiały

DEMO IWEP

V-413

Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej• , red. J. Barcz, Warszawa 2008.The European Union Charter of Fundamental Rights• , red. S. Peers, A. Ward, Oxford – Portland 2004.Wyrozumska A., • Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej – pro-blemy pluralizmu porządków prawnych [w:] Suwerenność i ponadnarodowość a integracja europejska, red. J. Kranz, Warszawa 2006.Wyrozumska A., • Państwa członkowskie a Unia Europejska; Jednostka w Unii Europejskiej [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, red. J. Barcz, Warszawa 2006.Zasady ogólne prawa wspólnotowego• , red. C. Mik, Toruń 2007.

Podstawowe dokumenty

Wyrok TS z dnia 13 lipca 1989 r. w sprawie 5/88 Wachauf, Zb. Orz. • 1989, s. 2609.Wyrok TS z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie C-260/89 ERT, Zb. Orz. • 1991, s. I-2925.Wyrok TS z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie C-112/00 Schmidberger • przeciwko Austrii, Zb. Orz. 2003, s. I-05659.Wyrok TS z dnia 14 października 2004 r. w sprawie C-36/02 Omega, • Zb. Orz. 2004, s. I-9609Wyrok TS z dnia 19 stycznia 2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücük-• deveci przeciwko Swedex GmbH & Co. KG.

Pytania podsumowujące

Kto i przeciwko komu może się powołać na naruszenie prawa podsta-• wowego chronionego przez prawo Unii?Jaką funkcję pełnią prawa podstawowe w prawie Unii?• Czy wiążący charakter Karty Praw Podstawowych zmienił ochronę • praw podstawowych w Unii Europejskiej?Jak i w jakim zakresie może być kontrolowana zgodność prawa polskiego • z prawami podstawowymi potwierdzonymi w Karcie Praw Podstawo-wych? Dlaczego Trybunał w Strasburgu może kontrolować zgodność prawa • Unii z EKPCz? Co zmieni w tym zakresie przystąpienie Unii do Kon-wencji?

Podstawowe dokumenty

Materiały

DEMO IWEP

Materiały

DEMO IWEPA

akty podlegające zaskarżeniu V-142

apelacja V-29, V-31

autonomia proceduralna V-46, V-306

B

bezpośredni związek przyczynowy V-297

bezprawie normatywne V-106

bezprawna bezczynność V-255, V-261

bezprawność środka wspólnotowego V-110, V-285

bieg terminu przedawnienia V-280

brak materialnej legalności aktu V-202

C

czynna legitymacja procesowa powoda V-189

D

data publikacji aktu V-212

decyzje V-142, V-377

decyzje Prezesa V-29

decyzje ramowe V-377

doktryna acte clair V-344

doktryna acte eclairé V-342–343

doktryna spraw jasnych V-26

doktryna spraw wyjaśnionych V-26

dotyczy bezpośrednio V-167, V-168, V-188

dotyczy idnywidualnie V-168–170

duplikat V-23

dyrektywy V-45, V-142

E

Europejski Trybunał Praw Człowieka V-411

F

formuła 2+2 V-264

formuła CILFIT V-339

formuła Schöppenstedt V-286

K

kara pieniężna V-122, 125, 132

Karta Praw Podstawowych V-398–399

kasacja V-338

kierowanie skargi przeciwko innemu państwu V-120

klauzula arbitrażowa V-274

klauzula jurysdykcyjna V-275

klauzula kompromisoryjna V-275

klauzula prorogacyjna V-275

koncepcja abstrakcyjna V-336

Indeks

Materiały

DEMO IWEP

V-416 Indeks

koncepcja konkretna V-336

kryterium substratu zaskarżenia V-189

N

naruszenia zobowiązania wynikającego z prawa UE V-102, V-105–106, V-109, V-114, V-117

naruszenie istotnego wymogu proceduralnego V-198

notyfi kacja aktu V-213

O

obiektywny brak możliwości wykonania zobowiązania wspólnotowego V-115

odpowiedzialność bez winy V-290

odpowiedzialność deliktowa V-274, V-282

odpowiedzialność kontraktowa V-274

odpowiedzialność odszkodowawcza V-285, V-306

ogólne zasady prawa wspólnotowego V-60

okoliczności wyłączające odpowiedzialność (egzoneracyjne) V-107, V-110, V-116

opinia uzupełniająca V-28, V-100

P

podmioty częściowo uprzywilejowaneV-162, V-165

podmioty nieuprzywilejowane V-163, V-165

podmioty uprzywilejowane V-162, 164

postępowanie egzekucyjne V-133

powództwo osoby trzeciej V-35

prawa podstawowe V-396–397

prymat prawa wspólnotowego nad prawem krajowym V-306

przedsąd V-337

przesłanki nieważnoci V-194

pytania prejudycjalne V-139, V-306

R

replika V-23

rewizja orzeczenia V-29–34

rozporządzenia V-45 V-142

ryczałt V-122

Rzecznik generalny V-13

S

Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej V-18

sąd ostatniej instancji V-335, V-336

Sąd Pierwszej Instancji V-3, V-141

siła wyższa V-107, 109, 207

skarga na bezczynność instytucjiV-111, V-139, V-221, V-234, V-242, V-272

skarga odszkodowawcza V-139, V-221, V-271, V-272

skarga o stwierdzenie nieważności aktu instytucji V-111, V-139, V-272

skutek bezpośredni prawa wspólnotowego V-306

skutek pośredni prawa wspólnotowego V-306

skutek wertykalny V-41

sprawa oczywista V-344

sprawa wyjaśniona V-342

sprzeciw od wyroku zaocznego V-35

sugestia instytucji wspólnotowej V-114

Materiały

DEMO IWEP

Indeks V-417

sytuacja ERT V-402

sytuacja Wachauf V-402

T

termin na wniesienie skargi V-206

termin przedawnienia V-280

test abstrakcyjnej terminologii V-174

test Plaumanna V-168, V-253

test rozsądku (zasada) V-405

test uzasadnionego i proporcjonalnego ograniczenia V-405

test zamkniętej kategorii V-176

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich V-1, V-141

U

umowy międzynarodowe V-320

umowy mieszane V-320

utracone korzyści V-293

W

wniosek o interpretację orzeczenia V-35

wniosek o rektyfi kację orzeczenia V-35

wspólne stanowiska V-377

wstępne badanie dopuszczalności V-337

wybaczalny błąd V-210

wyroki zaoczne V-27–28

wyrok kasatoryjny V-31

Z

zakres podmiotowy skargi V-162

zalecenia V-144

zarządzenia V-28

zarzut bezprawności rozporządzenia V-139, V-229

zasada efektywności (effet utile) V-47, V-51

zasada ekwiwalencji V-50

zasada lojalności V-367

zasada niedyskryminacji V-50

zasada ochrony rzeczy osądzonej (res iudicata) V-75

zasada odpowiedzialności odszkodowawczej V-290

zasada pacta sunt servanda V-278

zasada prymatu V-40

zasada równoważności V-50, 54, 59

zasada skutecznej ochrony sądowej V-47, V-60, V-81

zasada skuteczności (zasada efektywności) V-47, V-51, V-53, V-54, V-59

zasada solidarności V-367

zasada wzajemności V-111

zasady równoważności V-53

zasadza lojalnej współpracy V-367

zbieg odpowiedzialności V-301

Materiały

DEMO IWEP

W skład serii podręczników„System prawa Unii Europejskiej”:

Ustrój Unii Europejskiejpod redakcją naukową prof. Jana Barcza

wchodzą:

Tom I: Rozwój podstaw prawnych Unii Europejskiej

Tom II: Zasady ustrojowe Unii Europejskiej

Tom III: System instytucjonalny Unii Europejskiej

Tom IV: Źródła prawa Unii Europejskiej

Tom V: System ochrony prawnej w Unii Europejskiej

Tom VI: Obywatel Unii

Tom VII: Finanse Unii Europejskiej. Aspekty instytucjonalnei prawne

Tom VIII: Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej. Aspekty prawne

Tom IX: Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Tom X: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

Tom XI.1: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UECzęść 1: Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpraca policyjna

Tom XI.2: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UECzęść 2: Zarządzanie granicami, polityka wizowa, azylowa i imigracyjna

Tom XI.3: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UECzęść 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

Tom XII: Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie

Materiały

DEMO IWEP

W skład serii podręczników„System prawa Unii Europejskiej”:

Prawo rynku wewnętrznego i polityki Unii Europejskiejpod redakcją naukową prof. Jana Barcza

wchodzą:

Tom XIII: Pojęcie rynku wewnętrznego

Tom XIV: Swobodny przepływ towarów

Tom XV: Swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii Europejskiej

Tom XVI: Prawo przedsiębiorczości i prawo spółek

Tom XVII: Swoboda świadczenia usług w Unii Europejskiej

Tom XVIII: Swoboda przepływu kapitału i usługi fi nansowe w Unii Europejskiej

Tom XIX: Uznawanie kwalifi kacji

Tom XX: Zabezpieczenie społeczne

Tom XXI: Harmonizacja prawa podatkowego w Unii Europejskiej

Tom XXII: Zamówienia publiczne

Tom XXIII: Rynek wewnętrzny a własność intelektualna

Tom XXIV: Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej

Tom XXV: Wspólna Polityka Handlowa. Aspekty prawne

Tom XXVI: Wspólna Polityka Rolna. Aspekty prawne

Tom XXVII: Polityki Unii Europejskiej: Polityki społeczne. Aspekty prawne

Tom XXVIII: Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne

Materiały

DEMO IWEP

Serii podręczników„System prawa Unii Europejskiej”

towarzyszą następujące wybory dokumentów:

Ustrój Unii Europejskiej. Podstawowe dokumenty

Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych Unii Europej-skiej. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Ustawy dotyczące człon-kostwa Polski w UE, (wybór brązowy).

Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych, (wybór zielony).

Traktat z Lizbony. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjo-nowaniu Unii Europejskiej (teksty skonsolidowane), (wybór czerwony).

Traktat z Lizbony. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej wraz Wyjaśnieniami

Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości:

Tom 1: Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

Tom 2: Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna

Tom 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

Materiały

DEMO IWEP

www.iweuroprawo.eue-mail: [email protected]

tel. 22 494 34 63

Niniejsze drugie wydanie podręcznika – System ochrony prawnej w Unii Europejskiej – po-święcone jest sposobom i formom dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii przez państwa członkowskie, instytucje oraz osoby fi zyczne i prawne. Do tej pory nie ukazało się w Polsce tego typu opracowanie, pokazujące w pogłębionym zakresie system skarg i procedur przed Trybu-nałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz dochodzenie roszczeń przed sądami krajowymi, jednocześnie uwzględniające zmiany wprowadzone od 1 grudnia 2009 r. w związku z wejściem w życie Traktatu z Lizbony.

Tom ten wchodzi w skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”, które In-stytut Wydawniczy EuroPrawo zaczął publikować w 2009 r. Autorami wszystkich publikacji są wybitni specjaliści z zakresu prawa UE i prawa międzynarodowego, wywodzący się ze śro-dowiska akademickiego oraz reprezentujący instytucje unijne i urzędy krajowe zajmujące się w Polsce sprawami Unii Europejskiej.

Tom ten reprezentuje pierwszą grupę podręczników (tomy od I do IX), obejmujących ustrój Unii Europejskiej. Pozostałe tomy tej grupy dotyczą: rozwoju podstaw prawnych integracji eu-ropejskiej, zasad ustrojowych Unii, systemu instytucjonalnego Unii, źródeł prawa, obywatelstwa Unii, aspektów instytucjonalnych i prawnych fi nansów Unii Europejskiej, stosunków zewnętrz-nych, prawnych aspektów członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Druga grupa podręczników (tomy od X do XII) poświęcona jest Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Prze-strzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości oraz Unii Gospodarczej i Walutowej.

Zwracamy również uwagę Państwa na to, że od końca 2009 r. zaczęły ukazywać się tomy pod-ręcznika (od XIII do XXVIII) obejmujące prawo rynku wewnętrznego i polityki UE.

Zamiarem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo oraz autorów serii jest przedstawienie w spo-sób fachowy i nowoczesny – a zarazem przystępny i przejrzysty – najważniejszych zagadnień ustrojowych oraz prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej. Podręczniki są do-stosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Publikacje te mogą również stać się pomocą dla praktyków: prawników, urzędników, biznesmenów i polity-ków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej.

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowejwww.iweuroprawo.pl


http://iwep.pl


9 788376 270456

PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJPROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ

Documents

1077 DRUK 131010 - iwep.pl · Niniejsze drugie wydanie podręcznika – System ochrony prawnej w Unii Europejskiej – po- święcone jest sposobom i formom dochodzenia roszczeń