10.Coğrafi keşifler ulaşım

8/14/2019 10.Corafi keifler ulam

1/24

KITALARIN KEF VE KLENDNYA10 .Blm

KRESEL ORTAM :RESEL ORTAM :BLGELER VE LKELERLGELER VE LKELER

TemelKavramlarCorafikeiflerTicaret

Lokasyon

Ulam

letiim

KonularDNYANINKEF:C

ORAFKEFLER

nemliKeifler

BLGELERVELKELERARASIETKLEM

DETEKNOLOJNNROL

letiimTarihi

Teknolojininnemi

DNYAYIBRBRNEBALAYAN ALAR:ULAIM

Ulam

DenizYolu

DemirYolu

KaraYolu

HavaYolu


2/24


3/24

184

1.Corafi keifler hakknda bilgi toplayarak snf ortamna getiriniz.

2. Tarih boyunca Akdenize hkim olmann nemini nedenleriyle aklaynz.

* Yukardaki harita 1400l yllarda Batlamyus tarafndan izilmitir. Bu haritay incelediinizde

gnmzdeki ekline en yakn olan kta hangisidir?

* Hangi kta gnmzdeki ekline benzemiyor? Bunun nedeni sizce ne olabilir?

Ticaretle uraan bir tccar olduunuzu dnn. Kitabnzn sonundaki Dnya dilsiz haritasn

kullanarak kendinize yeni yollar kefedin. Hangi rnleri satmak isterdiniz ve hangi yollar kul-

lanrdnz? Harita zerinde gsteriniz.

* Bu yollar neden tercih ettiniz?

* Sizce corafi keifler hangi amalarla yaplmtr?

1

KKDNYANIN KEF: CORAF KEFLER

ITALARIN KEF VE KLEN DNYA

1400l yllarda Batlamyus tarafndan izilmi Dnya Haritas


4/24

185

Dounun ipei ile baharatnn kervanlarla batya tanmas, inden Avrupaya ulaan ticaret yol-larn oluturmutur. Orta ada ticaret kervanlar, inin Xian (Yan) kentinden hareket ederek z-

bekistann Kagar kentine gelirlerdi. Burada ikiye ayrlan yollardan biriyle Afganistan ovalarndan

Hazar Denizine; dieri ile de Karakurum Dalarn aarak ran zerinden Anadoluya ularlard.

Anadoludan deniz yoluyla veya Trakya zerinden kara yolu ile Avrupaya giderlerdi.

Youn bir ekilde ipek, porselen, kt, baharat ve deerli talarn tanmasnn yan sra ktalar

arasndaki kltr alveriine de imkn salayan binlerce kilometre uzunluundaki bu yol zaman iin-

de pek Yolu olarak adlandrlmtr.

pek Yolu, Asyay Avrupaya balayan bir ticaret yolu olmasnn tesinde 2000 yldan beri bl-

gede yaayan kltrlerin, dinlerin, rklarn da izlerini tamakta, olaanst bir tarih ve kltrel zen-

ginlik sunmaktadr.

Gnmzde pek Yolu zerinde yer alan ehirleri bularak harita zerine iaretleyiniz.

2

pek Yolu

pek Yolu haritas

Drt ya da be yzyl nce Avrupallar, kendilerini Asya ve Afrikann fakir komusu olarak gr-

yordu. Bu ktalarda bulunan altn, eitli mcevherler, ipekler, hallar, resimli duvar rtleri, baharat

ve porselen Avrupallarn gznde bolluk ve zenginlik demekti. te Avrupallarn ilk keif seyahatle

rine Asya ve Afrikann sahip olduu bu zenginlikler esin kayna olmutur.


5/24

186

Avrupann kendi rnlerini zamanla gelitirmesiyle ipek ticaretinin nemi azald. Ancak

Asyadaki baharatn yerine Avrupa'nn koyabilecei bir baharat yoktu. lk zamanlarda baharat, Bat

Asyadan Karadenize ve Yakn Dou lkelerine kara yoluyla iletiliyordu. Mool mparatorluunun

dalmasyla bu yol ok tehlikeli bir hle geldi. Bunun zerine 1400l yllara kadar Arap ve Hintli tc-

carlar, baharat deniz yoluyla Kzldenizdeki limanlara tadlar. Buraya gelen baharat, karadan Msr

ve Suriye'nin Akdenizdeki limanlarna tanyor buradan da Avrupaya gnderiliyordu.

Haritadan ve metinlerden faydalanarak aadaki sorularn cevaplarn defterinize yaznz.* pek Yolu neden nemliydi?* pek Yolu hangi blgeler iin nem tayordu?* pek Yolu nemini ne zaman kaybetti?* Baharat ticareti, hangi yollarn nemini artrd?* Corafi keifler, dnyada ne gibi deiikliklere neden olmutur?

3

4

Baharat Yolu

Ticaret yollar ve corafi keifler

Baharat yolu haritas

e


6/24

187

Afrika'nn gneyinden mit Burnu'nu geerek Hindistan ve in'e ulamak, keifler iin yaplan

ilk denemelerdi. mit Burnu'na ilk kez Barthelemy Diaz (Bartelmi Diyaz) ulat (1487). Ancak

Hindis-tan' a ilk ulaan denizci Vasco de Gama'dr (Vasko d Gama 1497).

mit Burnunun kefi Hint Okyanusunu yine nemli bir ticaret blgesi hline getirdi. Bu e-

kilde Avrupallar Hindistan'a ilk kez alternatif bir yoldan ulam oldu. Bu sralarda Dnyann yu-

varlak olduuna inanan Colomb (Kolomb) da srekli batya giderek in'e ve Hindistan'a ulaabile-

ceini beklerken farknda olmadan Amerika Ktasna ulaan ilk denizci oldu. Ancak burann yeni

bir kta olduu, daha sonraki dnemlerde anlalmtr. Yine daha sonraki dnemlerde Macellan

(Macellan) Dnyay dolaan ilk denizci olmutur. 1521'de Amerika' y geerek Filipin Adalarna

ulamtr. Kefedilen deniz yollar, Baharat ve pek yollarnn nemini azaltmtr.

Keifler, 15. yzyln sonlarnda balayp 16. yzyln sonlarna kadar devam eden, Avrupallarn

dnyay kefetme ve yeni yerler bulma giriimine verilen addr. Keifler, sonularyla tm insan-

lk tarihini etkilemitir.

Mevcut ticaret yollar ile Hindistan ve in'den gelen eyalar (ipek, baharat gibi), Mslman ve

Trk devletleri zerinden Avrupa'ya ulatrlyordu. Bu durum Avrupallar kendi kontrollerinde olan

daha ucuz ticaret yollar bulmaya sevk etti. Pusulann icad ve gemicilik tekniklerindeki gelimeler

keifleri balatt. Keifler ncelikli olarak corafi konumlarndan dolay Portekiz ve spanya'nn kon-

trolnde geliti.

nemli Keifler

5 Baz kiflerin Dnyay dolarken izledikleri yollar.


7/24

188

Ticaret Yollar nemi Azalan nemi Artan

Svey Kanalnn Almas Hint Okyanusu Akdeniz

pek Yolu

Baharat Yolu

mit Burnunun Kefi

Panama Kanalnn Almas

Aadaki tabloyu oluturmak iin Dnya siyasi haritasndan yararlannz.

Daha sonraki yllarda alan Panama ve Svey kanallar ticaret yollarn yeniden deitirmitir.

Panama Kanal, gnmzde Atlas ve Byk Okyanusu birbirine balayan en ksa ticaret yoludur.

Svey Kanal ise tm Afrika Ktasn dolaarak mit Burnu'nu geip Hint Okyanusuna ulaan yolu

ksaltmtr. Bu kanaln almas ile Akdeniz tekrar nemli bir ticaret denizi hline gelmitir.

Yukardaki metinden yararlanarak hangi ktalarn, okyanuslarn ve yollarn nem kazandn sy-

leyiniz. Buna gre aadaki tabloyu doldurunuz.

Gnmzde in, Hindistan, Japonya gibi lkelerde retilen mallar, dnya pazarlarna hangi yol-

larla ulatrlmaktadr? Aratrnz. Bu bilgileri kitabnzn sonundaki Dnya dilsiz haritasndan

yararlanarak hazrladnz bir harita zerine yerletiriniz.


8/24

189

1. Dnyada sadece bir gn btn haberleme ve ulam sisteminin aksadn dnn. Netr sosyal ve ekonomik skntlar yaanrd? Snf ortamnda tartnz.

2. Gnlk yaantnzda kullandnz teknolojik rnlerin hangi lkelerde retildiini reniniz.Bunlar hangi amala kullanyorsunuz?

Bir gazete bayisine gittiinizde dergi ve gazetelerin saysnn ne kadar ok olduunu gr-msnzdr. Televizyonu atmzda ise ne kadar ok kanal var deil mi?

Alex - Kanada Darhan-Kazakistan

BLGELER VE LKELER ARASI ETKLEMDE

TEKNOLOJNN ROL

Alex ve Darhan niversitede okuyorlar. Bundan 9 yl nce Trkiye'de 23 Nisan Ulusal Egemenlikve ocuk Bayram kutlamalarnda tantlar ve arkada oldular. Dostluklarn gelitirmek amacy-la birbirlerine adreslerini verdiler.Buna gre aadaki sorular cevaplandrnz.* Gnmzde Alex ve Darhan hangi iletiim aralaryla haberleebilirler?* Her ikisi de birbirinin lkesi hakkndaki haberleri hangi kaynaklardan alabilir?* Bundan 200 yl nce Alex'in, Darhan'n lkesine gitmesi sizce ne kadar zaman alrd? Gnmz-

de yaklak ne kadar zamanda gidebilir?* Darhan, lkesi ile ilgili ektii fotoraflar, Alex'e hangi iletiim aralaryla gnderebilir?

6 Dnya siyasi haritas


9/24

190

Nasl Teknoloji Devi Oldular?lk teknolojik gelimelerin balad 1868den 1912 ylna kadar Batnn mallar Japonyaya gir-

mi, zellikle asker alanda teknoloji gelitirilmitir. Bu dnemde, Japon denizaltlar ve gemilerininkalitesi byk gelimeler kaydetmitir. Birinci Dnya Savanda ngiltere'nin yannda yer alan

Japonya sava kazanm, Asya'da gl bir orduya sahip devlet konumuna gelmitir. kinciDnya Savana kadar yine asker alandaki gelime devam etmi, Japonlar gemi ve denizaltteknolojilerinde saladklar gelimeyi, nkleer silah ve uaklarda da gstermilerdi. kinci DnyaSavanda bu uaklar Amerikallarn korkulu ryas hline gelmitir.

Japonya'nn bugnk sivil teknolojik gelimesinin temelleri, kinci Dnya Sava srasnda atl-mtr. kinci Dnya Savan kaybeden Japonya iin ordu kurmak ve silahlanmak, Amerika tara-fndan yasaklanmtr. Zaten ta stnde ta kalmayan lkede bu asker teknoloji, sivil hayatatanm ve sivil irketler, eski Japon ordu dzeninde rgtlenmeye balamtr. GnmzdekiJaponya'nn teknolojik yapsn ite bu irketler oluturmutur. rnein; bugnk nl bir motorreticisi, aslnda Japon donanmasna gemi yapan bir kurum iken sivillemeyle birlikte teknolojisi-ni gelitirip satan bir irket konumuna gelmitir.

Yuklardaki haber kesine gre kinci Dnya Sava, Vietnam, Birinci ve kinci Krfez Savalararasnda habercilik hz bakmndan hangi farklar gryorsunuz? Bu fark nelere bal olarak olu-mutur? Snfnzda tartnz.

Daha nceleri sava muhabirleri haberleri gnler sonra gazetelere ulatrabiliyordu. Bugn

uydularn salad teknolojik olanaklar sayesinde radyo ve televizyon habercilii hzlanmtr.Tanabilir kk uydu antenleriyle haberler, dnyann her tarafndaki stdyolara iletilebilir ve canlolarak yaynlanabilir hle gelmitir. Bu sayede dnyann her yerinden naklen uydu yayn yapa-bilmek mmkn olmutur.ABDde 11 Eyll saldrlarnda ikinci uak kulelere arparken televizyonlarnaklen yayn yapm ve tm dnya bu saldrlar annda izlemitir.


10/24

191

Benzer bir rnek olan nl bir fotoraf makinesi reticisi de aslnda Japon ordusuna drbn,

denizalt periskoplarn ve benzer tehizat salamaktayd. Temelini asker endstriden alan vebugn karmza marka olarak kan daha birok Japon irketi vardr.

Japonya'daki eski kyler bizim kylere benzer. Halk arasnda byk birlik ve dayanma vardr.Kalknma srecinde olan Japonya'da kylerin durumu iler acsyd. Asker alanda gelien tek-noloji, sivil halka ve kylere bir katk salamadndan ilkel aletlerle ziraat yaplyordu. te Japonendstrisi bu i yerlerinde dnyaya gzlerini at. Japonlar byk endstri lkelerinin rnlerini it-hal edip bunlar paralarna ayrarak nasl yapldna baktlar ve benzerlerini asllarndan ok da-ha fazla emek harcayarak meydana getirdiler.

Japonlar yeni karlatklar ve rendikleri makine endstrisini retmeye drt elle sarldlar. K-sa bir zamanda bu ilkel endstri yuvalarnda yaplan mallar, srf el emeinin ucuzluu ve krnazl yznden birok ileri sanayi lkesinde damping piyasas yaratmay baard. O yllardaAvrupa ve Amerika pazarlarnda Japon mal bisikletler, oyuncaklar, trl aletler akl durduracakucuzlukta satlyordu. Bu dnemde birok Asya lkesi smrgeyken Japonya kendisi iin alan

bir lke hline gelmitir. Bu durum Japonyay dier Asya lkelerinden ayran en nemli zelliktir.Kyden kalknan Japon endstrisi, ksa srede btn dnyada tannan markalar hline gel-

mitir.

nsan iletiimi dier canllardan farkl olarak belli balang ve bunu izleyen bir gelime sreci ie-rir. nsanlar ilk olarak konumay baarmlardr. Bylece szl iletiim domutur. Szl kltrde bil-gi ve haber aktarm kulaktan kulaayd. Yani szl kltrde iitme nemliydi. Anlatlanlar zamanladoruluundan sapabiliyor, masallayor hatta efsaneleebiliyordu.

Yaznn icat edilmesi ile yazl kltr dodu. Yazl kltrde ok sayda bilgi, hafzada tutulmak ye-

rine yazya geirildi. Bylece insan zihni yeni alanlara yneldi. Yazl iletiimde grerek aklla nesnel-letirme gerekleti.Yazy bilen ve kullanan toplumlar bilim ve teknoloji ynnden ne gemeye baladlar. Bunun te-

mel nedeni, bilgilerin doru ekilde iletilmesi ve bilgiler zerine daha ok bilgi eklenmesiydi.

Msr hiyeroglifi

Smer hiyeroglifi

7

8

letiim Tarihi


11/24

192

M-6000105

1473

1826

1837

1861

1877

1895

1900

1913

1915

1925

1926

1928

1936

1962

1977

Teknoloji geliiminin tarihsel seyrini birlikte inceleyelim.* Sizce bunlardan en nemlisi hangisidir?* Sizce ileride ne gibi teknolojik gelimeler olabilir? Bunun insanlar aras etkileimde rol ne olacaktr?* Bulduunuz farkl gelimeleri liste hline getirerek snf panosunda sergileyiniz.

Yaz Smerler tarafndan kullanld.inliler kd kulland.

Matbaa icat edildi.

lk fotoraf denemeleri sonu verdi.

lk fotoraf makinesi yapld.

Telefon icat edildi.

Ses kayt makinesi icat edildi.

lk sinema filmi yapld.

Fotoraf makinesi yaygnlat.

Telefon kablosu zerinden gnderi yapabilen faks gelitirildi.

Ktalar aras ilk telefon grmesi yapld.

Radyo istasyonlar kuruldu.

lk televizyon dnyaya tantld.

Renkli televizyon retildi.

ngiltere'de halka ilk televizyon yayn yapld.

Uydu aracl ile okyanus tesi yayn yapld.

Kiisel bilgisayar retildi.


12/24

193

Msrllar,haberlemedeilkolarak posta gvercinleri kul-landlar. Bu yntem yzyllarboyunca kullanld. Gvercin-ler, asker yazmalarda vedevlet yazmalarnda oknemli grevler stlendiler.Haberlemesidahaiyi olan birtoplum savalarda herzamandahahazrlkl olabiliyordu.

Matbaann bulunmas ile basl kltr dodu. Kitap ve gazeteler fazla sayda baslarak genikitlelere ulatrld. Basl kltr ile eitim tm toplum dzeyine yaygnlatrld. Bask makineleriningelimesi ile kitap pahal olmaktan kt ve her yerde, her zaman okunabilir hle geldi.

Nfusun kalabalklamasyla

kylerve ehirler kurulmaya ba-

lad.Budurumuzaklarlahaberle-

meteknikveyntemlerini bulma

ihtiyacn dourdu. Bylece du-

manla haberleme, Afrikayerlile-

rindeolduugibi davullarlahaber-

lemevb.yntemlerortayakt.


13/24

194

Gnlk bir gazeteyi alp iki pano almas ya-pnz.

Birinci panoya dier lkelere ait haberlerikesip yaptrnz.

kinci panoya ise lkemize ait haberleri kesipyaptrnz. Ne tr haberler olduunu karla-trnz.

1844'te ilk telgraf hatt kuruldu. Bylece elektronik iletiim balam, iletiim kt ve mrekkep-ten baka boyuta tanm oldu. Telgraf ile balayan elektronik iletiim bugn bilgisayar teknolojisinekadar ulamtr.

Sadece 120 yl nce, Amerika'daki biriyle balant kurmak iin mektup yazmanz ve cevab iinhaftalarca beklemeniz gerekirdi. imdi parkta yry yaparken bile Amerika'ya telefon aabiliyor-sunuz.

Atatrk Kurtulu Savandatelgraf banda alrken

stanbul'da bulunan Telgraf Merkezi dengilizlerin eline gemiti. Bu durum Mus-tafa Kemal Paa nderliinde Anadoludabalatlan Kurtulu Savann baars iinmill glerin kotrolnde olan yeni birhaberleme rgtnn kurulmasn zorun-lu kld. Haberlemesiz bir Mill Direni Ha-reketinin baarl olunamayaca bilindii

iin merkezi Ankara'da bulunan bir "Postave Telgraf Brosu" kurulmas kararlatrl-d.

Mill Hkmetin ve ordularnn irtibatnsalamak zere telgraf hatlar ekildi. An-cak eldeki malzeme eski ve yetersizdi. Bu-na ramen telgraf haberlemesininaksamadan srdrlmesi iin hurda vebozuk makineler bile tamir edilerek hiz-mete verildi.

Uydularn gelimesi ile dijital televizyon ve radyo yayncl balamtr. Tanabilir kk uyduantenleriyle haberler dnyann her tarafndaki stdyoya iletilebilir ve canl yayna sokulabilir hlegelmitir. Bu sayede dnyann her yerinden naklen ''uydu'' yayn yapabilmek mmkn olmutur.

20. yzylda bilgisayar yaammza girdi. Bylece bilgi depolama ve bilgiyi ileme hzland.lkeler binlerce kilometrelik mesafelere ulaan nternet a ile birbirine baland. nternetle snr-lar ortadan kalkt. Belli bir lke iinde bulunmakszn o lke iindeki bilgi kaynaklarna veya insan-lara ulamak kolaylat.

Kurtulu Savann kazanlmas ve cumhuriyetin kurulmasndan sonra Atatrk, 1927'de Trki-ye Byk Millet Meclisinde okuduu Byk Nutuk'ta; Kurtulu Savann kazanlmasnda telgraf-larmzn byk grevler stlendiini belirtti ve bu byk baarlarndan dolay kendilerine teek-kr etti.

9

Telgraf ve Mill Mcadele


14/24

195

nternet ile artk insanlar ilerini evlerinde de takip edebilme imknna kavutular. Bir i yeri,kendi ii ile ilgili forum ve gruplar takip ederek dnya lsnde gelimelerden (fuarlar, yeniteknolojiler, pazar imknlar) haberdar oldu. Fiyatlar daha rahat takip edebilir duruma geldi.

Bilgi toplama ve bilgikaynaklarna ulama

Elektronik PostaBilgi Transferi

Forum

Bir ilgi alannz ve hobiniz varsa dnyannher yerinden ayn hobiye ilgi duyan insanla-ra nasl ular ve onlarla deneyimlerinizi na-sl paylarsnz?

Kelebek koleksiyonu

"Trkiye'nin ocuklar, Bat'nn teknolojisinin haragzar olarak deil, kendi icat ettikleritekniklerle deerlerimizi yeryzne karmal, dnyaya duyurmaldr."

M.Kemal ATATRK

Atatrk'n yukardaki szleri balamnda asla unutulmamaldr ki, kalc bir teknoloji performanskazanlmasnda ithal teknoloji, hibir ekilde, lkenin, salam bir bilim temeli ile belirli bir yenilik kap-asitesine sahip bulunmasnn yerini tutamaz. Teknolojiyi kullanmaktan yani tketmekten ok retmeknemlidir. nem verilmesi gereken husus, yaparak ve aratrarak renme metodunun zmsen-mesiyle bilimsel ve teknolojik retimin ve bununla balantl olarak toplumsal kalknmann salan-masdr.

lkelerin gc, sahip olduu zengin ham maddeye bal olduu kadar bu ham maddeyi ileye-bilecek teknolojiye de baldr. Eer byle bir teknoloji yoksa ham maddenin lkeye verdii g enasgari dzeydedir. Kitle iletiim aralar doru kullanlmas toplum bilincini gelitirir ve kltr dzeyi-ni artrr. Bilim ve teknolojiyi gelitirip yeni uygulama alanlarna sokabilen toplumlar giderek gl birtoplum hline gelirler. Sanayi toplumunda bilgiyi retip kullanan toplumlar, ksa srede bilgi anagirmi ve teknolojiyi retmilerdir. Dier toplumlar ise tarm toplumu ile sanayi toplumu arasndabocalama srecini bir trl aamamtr.

10

Teknolojinin nemi

nternetin Kullanm Alanlar


15/24

196

1. nsanlar yksek dalar amak ve uzun mesafeleri ksaltmak iin hangi zmyollarn gelitirmilerdir?

2. Ulam planlamas nedir? Bu konuda bilgi toplayarak snfnzda okuyunuz.

Ulam veya ulatrma insann, mal ve hizmetlerin eitli ulam aralar ile lke iinde, lke-ler arasnda ya da bir ktadan baka bir ktaya naklini kapsamaktadr. lk alarda insanlar kervan-larla ve kara yolu aracl ile bir yerden bir yere gidebiliyorlard. Yeni an balarndan itibarenkara yoluna, deniz yolu ulam eklenmitir. 1800l yllarn sonundan itibaren buharl ileyen gemive trenlerin devreye girmesiyle ulamda byk ilerlemeler katedilmitir. kinci Dnya Savandansonra ise hz 1000 km/saati aan jet uaklarnn icadyla 3-4 saat iinde bir ktadan baka birktaya gitmek mmkn olmutur. Bylece bilim, sanat ve kltrn yaylmas da ayn hzla gerek-leebilmitir.

Snf iinde drt gruba ayrlarak her grubu ticaretle uraan i adamlar olarak dnn.

Dnya dilsiz haritas hazrlayarak gzerghlarnz belirleyiniz. Neden byle bir gzerghsetiinizi aklaynz.

10 dakika hazrlanma sreniz var.Birinci Grup: Avrupa ve Gney Amerikann dou kylarna deniz tamacl yapacak.kinci Grup: Avrupa ve Kuzey Amerikann dou kylarna deniz tamacl yapacak.nc Grup: Avrupa ve Amerika Ktasnn bat kylarna tamaclk yapacak.Drdnc Grup: Basra Krfezinden Avrupa ve Afrika ktalarna, Pakistan ve Hindis-tan'a petrol tamacl yapacak.

Gereklimalzemeler:DnyaharitasAsetatkalemiAsetat

DNYAYI BRBRNE BALAYAN ALAR: ULAIM

Ulam

Deniz Yolu


16/24

197

Sizin de belirlediiniz gzerghlar gibi dnya zerinde ticaretin yapld nemli ulam yollar

bulunmaktadr. Dnya leinde bakldnda baz alanlarda deniz ulamnn younlat gr-lr. Bunlar birlikte inceleyelim.

1. Grup: Hollanda'dan Gney Amerika'ya gitmek iin hangi yolu izlerdiniz? Harita zerinde anla-tnz.

- Gney Amerikann ekonomisini dnerek Gney Amerika'ya ne satar, buradan ne alrdnz(mamul madde, yar mamul madde, ham madde)? Bu iliki hem size hem de ticaret yaptnz l-kelere hangi faydalar salard?

- rnek bir lke olarak Brezilya ekonomisini inceleyiniz.2. Grup: Hollanda'dan Kuzey Amerika'ya gitmek iin hangi yolu izlerdiniz? Harita zerinde anla-

tnz.- Kuzey Amerikann ekonomisini dnerek Kuzey Amerika'ya ne satar, buradan ne alrdnz

(mamul madde, yar mamul madde, ham madde)? Bu iliki hem size hem de ticaret yaptnz

lkelere hangi faydalar salard?Her iki grup: Mallarnz uakla tasanz daha uygun fiyata gelir mi?Atlas Okyanusunun Pasifik Okyanusuna alan penceresi: Panama Kanal3.Grup: Macellan Boazn bulup iaretleyiniz. Panama Kanalnn denizciler asndan nemini

snfa aktarnz. Harita zerinde anlatabilirsiniz ya da kartona izebilirsiniz.4. Grup: Avrupa'dan Afrika'nn bat kylarna ulamak iin nasl bir yol izlerdiniz? Harita zerinde

anlatnz.- Afrika'nn dou kylarna yk tamak iin hangi yolu izlerdiniz? Alternatif baka gzerghnz

var m? Hangisini tercih edersiniz? Neden? Harita zerinde anlatnz.- Afrika'dan neler alr, buraya neler satardnz (mamul madde, yar mamul madde, ham madde)?

Bu iliki hem size hem de ticaret yaptnz lkelere hangi faydalar salard?- Hindistan'a gitmek iin hangi yolu izlerdiniz? Harita zerinde anlatnz.Malaka Boaz hangi lkeler arasnda yer alr? Dnya siyasi haritasndan yararlanarak bulunuz.

Dnyann balca deniz yolu gzerghlar

Dnyann en youn deniz yolu trafii Kuzeybat Avrupa limanlar ile Kuzey ve Gney Amerikaarasndadr. Dnyada deniz yoluyla tanan mallarn yars bu gzergh zerinden gerekletirilir.

11

Kuzey Atlantik Yolu


17/24

198

Panamann lokasyonu

* Panama Kanalnn yapm Fransz ve ABD ibirliiyle 1880de balam 1914de tamamlanmtr.* Panama Kanal, Orta Amerikann dar bir kesiminde Pasifik ile Atlantik okyanuslarn deniz

ulam asndan birbirine balar. Bu kanal almadan nce gemiler Gney Amerika Ktasndolamakta, Atlas Okyanusundan Byk Okyanusa gemek iin Macellan Boazn kullan-maktaydlar.

* Kanaln almas dnya ticaretine ok byk katklar salamtr. Panama Kanal her alanda

byk kolaylklar getirmitir.* Dnya ticaretinin % 5 kadar bu kanal zerinden yaplmaktadr.* Ylda 13-14 bin gemi gemektedir.* Gemilerin klavuz kaptan almalar zorunludur. Meydana gelebilecek bir kazada geminin kap-

tan sorumlu olmaz; sorumluluk klavuz kaptana ve dolaysyla ilgili limana ait olur.* Panama Kanalnn uzunluu 80 km'dir. Bir gemi kanal yaklak 8-10 saatte gemektedir.* Panama Kanalnda alan personel says 9000'dir.* Panama Kanal dnyann mhendislik harikasdr ve en pahal kanaldr. Kanal, blgenin

sosyoekonomik koullarn gelitirmitir. Panama Kanal ile Panama halknn refah seviyesiykselmitir. Kanal lkenin geliimine nemli katklar salamtr.

* Panama Kanal deniz seviyesinden 28 metre yukardadr. Svlarn dengesi kanunundanfaydalanarak gemiler kanal iinde yava yava ykseltilir ve ayn metotla dier tarafa doruindirilir. ekil 12de A-B kesitinde bu durumu inceleyiniz.

12

PanamaKanalndanbir grnm

Okuma metninden yararlanarakaadaki sorular cevaplayalm.* Panama Kanalnn blgeye getirdii

kazanmlar nelerdir?* Kanaln deniz ulamna katklar

nelerdir?* Panama Kanalnn iki yl trafie

kapandn dnn. Negibi skntlar yaanrd?

13

Panama Kanaln Tanyalm


18/24

199

* Uluslararas ulama 17 Kasm 1869'da al-mtr. Svey krizleri srasnda ve daha son-raki savalarda kanal byk lde hasar

grm ve 1967 ylndan sonra yllarca iletilememitir. 5 Haziran 1975 ylnda kanal yenidenalm ve o zamandan bugne gelitirilmitir.* Msr topraklarnda bulunan ve Akdeniz ile

Kzldeniz'i birletiren 161 km uzunluundayapay su yoludur. Kanaln genilii 70-125 marasnda deimektedir.

* Svey Kanal Hint Okyanusu ve tesine

balanty salad gibi karadan da Afrika ileAsya'y birbirine balar.

* Dnyada kapaklar olmayan en uzun kanal-dr.

* Dier su yollar ile karlatrldnda kazaoran neredeyse sfrdr. Gece ve gndz

gei yaplabilir.* Sefer yapan byk tankerler iin barnma imknna sahiptir.* Kanaldan geerken klavuz kaptan almak ve gei creti demek zorunludur.* Gemi Trafik Ynetim Sistemi mevcuttur. Elektronik sistem ve radar a hizmeti vardr.* Suudi Arabistan'n Cidde Liman ile Karadenizdeki Kstence Liman arasndaki mesafe mit

Burnu zerinden 11.771 mildir. Svey Kanal zerinden ise 1698 mildir. Bylece mesafe %86orannda ksalr.

* mit Burnuna gre Svey Kanal, Hollanda'nn Rotterdam Limanndan Japonya'nn Tokyo Li-manna giden geminin mesafesini zaman asndan %23 orannda ksaltr.

* 2005 ylnda Svey Kanal'ndan toplam 4 milyar 800 milyon dolar net kazan salanmtr.* Svey Kanalnn rekabet gcnn artrlmas amacyla zellikle hacimli ve ar gemilerin ge-

iinin salanabilmesi iin genilii ve derinliinin artrlmas ynnde almalar vardr.

Svey Kanalnn uydu fotoraf14

Okuma metninden yararlanarak aadaki sorular cevaplayalm.* Svey Kanalnn Msr ekonomisine getirdii kazanmlar tespit ediniz.* Kanaln kresel adan (dier lkeler ve ktalar asndan) nemi nedir?* Svey Kanalnn kapatldn dnn. Sizce bu, dnyay nasl etkilerdi?

Svey Kanaln Tanyalm

Hrmz Boaz: Hrmz Boaz, Basra Krfezinekys olan lkeler ve petrol sevkiyat iin nemlidir.Dnyann en nemli su yollarndan biridir. ran(Basra Krfezi) Umman Denizi kanalyla dnyannserbest sularna balar. Saatte 5 petrol gemisiningetii bu boazn ana su yolu derinliinin 115metre, geniliinin ise en dar yerde 56 km olmasbyk okyanus gemilerinin boazdan gemesineimkan tanmaktadr.


19/24

200

Gemilerde korsanlk ve silahl soygunun enfazla olduu noktalardan biri Malaka Boaz'dr.

Sumatra Yarmadasndan Hong Kong'a uzanandeniz yolu boyunca modern zaman korsanlarhl gemilere saldrmaktadr. Ancak modern d-nem korsanlarnn atalar gibi kara sakallolmadklar grlmektedir. Srat motorlarylaticari deniz yollarnda gezinen modern korsanlar,genellikle gemilere yanaarak tehdit ve silahlgasp ile soygun yapmaktadr. Boazdan geengemilerin gvenliini salamakla grevli devlet-lerin yetkilileri, korsan teknelerinin daha hzlolduunu belirtmektedirler.

Orta Asya'daki ham petroln Avrupa lkelerine tanmas nedeniyle Boazlardan petrol tankerigeiini daha da artraca tahmin edilmektedir.

Yllk geilerin yzde 10-15'ini tehlikeli ykler oluturmakta olup bu oran, gnde ortalama 14 gemiyekarlk gelmektedir. Bylelikle Boazlardan ylda 60 milyon ton ham petrol ve petrol rn gemektedir.

Gl gney rzgrlar, gl bir ters akntya neden olmaktadr. Ters aknt gemilerin manevrakabiliyetlerini olumsuz etkilemektedir.

Boazlar blgesinde gr sis, yamur ve kar nedeniyle engellenebilmektedir.Boazlardan gei yapmakta olan gemilerin yarsnn limanlara uramad ve klavuz kaptan

almad grlmektedir.Her gn yaklak bir buuk milyon kii boazn iki yakasna gemek iin deniz yolu ulamndan yarar-

lanmaktadr.Yaplan aratrmalar sonucunda kazaya karan gemilerin % 85'inde klavuz kaptan olmad ortaya

kmtr. Bu durum stanbul Boaz'ndaki kazalarn seyir hatalarndan kaynaklandn gstermektedir.Boaz yolunu kullanan yabanc lkeler ve denizcilik kurulular, Montreaux (Montr) Boazlar

Szlemesi nin I ve II. maddesine dayanarak mutlak bir serbest gei haklar olduunu ifade etmekte-dirler. Boazlarda, teknik gerekelerle yaplan her dzenlemeye dier lkeler, siyasi gerekelerle veMontreaux Szlemesini ne srerek kar kmaktadr. Bu kar klarn hakl ve adil olmad,gemite Boazlarda yaanan kazalardan anlalmaktadr. Ayn antlama ile geen gemilerden alnanvergiler de gerek deerinin ok altndadr.

stanbul ve anakkale boazlar, tmyle Trkiye topraklarnda yer alr. Cebelitark ve Malaka Boa-z gibi iki farkl lke arasnda deildir.

stanbul Boaz dnyann en ilek su yollarndan biri olup Panama Kanal'nn 4 kat, Svey Kana-l'nn ise 3 kat daha fazla trafie sahne olmaktadr.

Karadenizin Akdenize almasn salar. Karadeniz'e kys olan lkeler, rettikleri mallarn bykksmn dnya pazarlarna sunmak iin Trkiye boazlarndan gemek zorundadrlar. Yine, dnyannher blgesinden Karadeniz'e mal tayan gemiler stanbul ve anakkale boazlarndan geerler.

stanbul Boaz keskin dnleri olan bir su yolu olup olduka dardr.Byk gemilerin Boaz'dan gemesi, 2 saatten fazla srmektedir.Boazlardan gei saysnn 1938de yllk 4500den 1998'de 50.000'e ykseldii grlmektedir

Ayrca Rusya Federasyonunun Avrupa Birlii lkeleriyle yapm olduu nkleer atklarn RusyaFederasyonunda depolanmas ile ilgili antlama, Boazlarn gvenliini ciddi ekilde tehdit etmektedir.Boazlarn gvenliini tehlikeye sokan en nemli konu ise petrol tankerlerinin ve nkleer atk tayangemilerin kontrolsz olarak geiidir. Avrupa lkeleri ve Rusya Federasyonunun balatm olduklarprojeyle, 10 yl iinde 20 bin ton nkleer atn 20 milyar dolar karlnda Boazlardan geirilerekRusya'ya gtrlmesi ngrlmektedir.

stanbul Boazn Tanyalm

SveyKanalndangeen gemiler,

HindistanvePakistankylarngeride brak-

tktansonraMalakaBoazn geip

Singapur, Endonezya, Yeni Zelandave

Avustralya'ya ular.


20/24

201

15

Okuma metninden yararlanarak aadakisorular cevaplaynz.* stanbul Boaznda meydana gelebilecek kaza-

larn evreye etkileri neler olabilir?* stanbul'un tarihini gz nnde bulundurarak

meydana gelebilecek kazalarn tarih eserlereverebilecei zararlarn neler olabileceini syle-yiniz.

* stanbul Boaznn kaza riski en yksek suyollarndan biri olmasnn nedenleri nelerdir?Bu konuda neler yaplabilir?

* Montreaux Szlemesinin zamanla deienkoullara gre yeniden dzenlenmemesi, gn-

mzde Boaz trafiini nasl etkilemitir?* stanbul Boaznn gvenli hle gelmesi dnya

ticaretini nasl etkiler?

Bo braklan yerlere boaz ya da kanallarn isimlerini yaznz.

stanbul Boazndan bir grnm


21/24

202

4. Afrika Demir Yollar

Demir yollar az gelimitir. Franszlarn destei ile yaplmtr. Kuzey Afrika kesiminde dou-bat ynnde uzanr. Fas, Tunus ve Cezayir limanlar ile i ksmlardaki balanty salayan hatlarvardr. Gney Afrika'da demir yollar genelde maden blgelerini limanlara balar.

Demir Yolu

Demir yollar ile dk maliyette yolcu ve mal tanabildii iin orta uzaklktaki mesafelerdeidealdir. Kara yoluna gre ok daha ekonomiktir. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte tren yolculuu daok hzl ve konforlu hle gelmeye balamtr. Deniz yolu ile karlatrdmzda ise demir yollarok daha az yk tayabilmekte ve daha pahal olmaktadr.

1. Kuzey Amerika Demir YollarABD ve Kanada demir yolu a ynnden gelimi lkeleridir.

2. Avrupa Demir YollarKuzeybat Avrupadaki demir yolu a olduka youndur. Ovalar takip ederek Urallara kadar

uzanp Alplerde seyreklemektedir. Alpleri kat eden tnellerden geerek Avrupann kuzeyi ilegneyi arasndaki ulam salar.

3. Asya Demir YollarAsya ok byk bir kta olmasna ramen demir yolu a, teki ktalara nazaran okgelimemitir. Hindistan, Asyada demir yolu ann youn getii bir lkedir.


22/24

203

Kara yollar dnyann en eski ulam sistemidir. Kara yollar, deniz ve demir yoluna kyasla dahapahaldr. Kara yollar, mal ve eya tamacl asndan deniz ve demir yolar ile btnlemek-tedir.

ABD gerek yol kalitesi gerekse uzunluu bakmndan nde gelir. En yksek yol younluu iseJaponya ve Bat Avrupa lkelerindedir. Asya'da in, Pakistan'n dou kesimi ve Gney Hindistanyoun kara yoluna sahiptir. Asya'da en nemli kavak Trkiye'dir ve Asya ile Avrupa'dan gelen yol-lar birbirine balanr.

Haritay inceleyerek aadaki sorular cevaplaynz.* 1, 2 ve 4 numaral blgelerde kara yolu neden seyrektir?* 3 numaral blgede kara yolu a komularna gre neden daha youndur?* 5 numaral blgede neden kara yolu komularna gre youndur? Bu blgenin ismi nedir?* Kara yolu ann youn olduu blgeleri ve nedenlerini syleyiniz.

1

2

3

5

4

Kara Yolu


23/24

204

Hava ulam dier ulam sektrlerine gre ge balayan ve son derece hzla gelien bir sek-trdr. Hava yollar ulam, deniz yolu ulamnda olduu gibi belli hatlarda younlamtr.

Haritay incelediimizde Avrupann nemli havalimanlarnn ktann merkezi ve bat kesimindeyounlat grlr. Ayrca Avrupa havalimanlar, Amerika, Uzak Dou, Orta Dou'ya giden uak-larn urak yeridir. Dnya yolcu trafiinin 1/4, yk trafiinin 1/3 bu ktadan yaplr.

Amerika Birleik Devletleri, dnyada hava ulamnn en yaygn ve en gelimi olduu lkedir.Kuzey Amerika'da 11.000den fazla havaalan vardr. Hava ulamndaki dnya trafiinin 1/3 ABDsnrlar iinde gemektedir. Uluslararas bir havaliman olan Kennedye baz gnler saatte 85 uakini kalk yapmaktadr.

Dnyadaki hava yolu trafiinin youn olduu gzerghlar

Yukardaki haritay inceleyerek dnyadaki nemli hava yollarnn hangi blgeler arasnda ol-duunu syleyiniz.

16

Hava Yolu


24/24

Aadaki tanmlardan hareketle bulmacay doldurunuz.1. Akdeniz'i Atlas Okyanusuna balayan boazn ismi.2. Basra Krfezini Hint Okyanusuna balayan boaz.

3. Akdenizi, Kzldeniz'e oradan da Hint Okyanusuna balayan kanaln ismi.4. Dnya'y dolaan ilk denizci.5. Orta Amerika'da bulunan Byk Okyanusu Atlas Okyanusuna balayan kanaln ismi.6. Svey Kanalndan gelen gemiler Hindistan ve Pakistan' getikten sonra Endonezya,

Avustralya'ya ulamak iin getii boaz.7. Uzak Dounun ipek ve baharatlarn batya tayan tarihi yol.

Aadaki boluklar uygun kelimelerle tamamlaynz.

1. Akdeniz'i Kzldeniz'e . Kanal balar.2. Uzun mesafelerdeki yk ve yolcu tamaclnda en ekonomik yol.3. ..ve Boazlar Karadenizi, Akdenize balar.4. Orta Dou petrollerinin tanmasnda .................. Boaz nemlidir.

Aadaki sorular cevaplaynz.

1. Corafi keifler sonucunda hangi kta ve okyanuslarn nemi artmtr?2. Gnmzde in, Hindistan, Japonya gibi lkelerde retilen mallar dnya pazarlarna hangi

yollarla ulatrlmaktadr?3. Panama Kanal, Svey Kanal, Cebelitark Boaz, stanbul ve anakkale boazlar

olmasayd dnya ticaret yollar nasl bir deiim gsterirdi?4. Afrikann gney kesimlerindeki demir yollar daha ok hangi amalarla kullanlmaktadr?

Demir yollar maden blgelerini neden limanlara balar?5. Hindistan'da neden hem kara yolu hem demir yollarndan oluan sk bir ulam a vardr?

BULMACA

205

Documents

10.Coğrafi keşifler ulaşım