11. snf Cografya TM Föy 03

EKOSÝSTEMLERÝN ÝÞLEYÝÞÝ

EKOSÝSTEM

• Canlý ve cansýzlarýn bir arada bulunduðu bir bütündür.

Ekosistemi;

• .............................. (Hava küre)

• .............................. (Taþ küre)

• .............................. (Su küre)

• .............................. (Canlý küre)

oluþturur.

Canlı (Biyotik) Öğeler

Kimyasal Etmenler

Organik İnorganik

Fiziksel Etmenler

Cansız (Abiyotik) ÖğelerBitkiler

HayvanlarMikroorganizmalar

IşıkSıcaklıkRüzgârYağış

Su, Oksijen,Karbondioksit

vb.

Canlılar tarafından üretilen yağ,Protein, Karbonhidrat veVitamin içeren maddeler

EKOSİSTEMLER

EKOSÝSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ - III

D E R S H A N E L E R Ý

Adý Soyadý :...............................................................Bu k i tapçýð ýn her hakk ý sak l ýd ý r . Tüm haklar ý bry B i rey Eði t im Yay ýnc ý l ýk Pazar lama Ltd. Þt i . ’e a i t t i r . K ýsmen de o lsa a l ýn t ý yapý lamaz. Met in ve soru lar ,k i tapçýð ý yay ýmlayan þ i rket in önceden izn i o lmaksýz ýn e lekt ronik , mekanik , fo tokopi ya da herhangi b i r kay ý t s is temiy le çoðal t ý lamaz yay ýmlanamaz.

Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar çalýþýlmalýdýr.

1

11.

Sýn

ýf

2011-2012 - 11. Sýnýf DAF - COÐRAFYA (TM) - 03

B Ý R E Y D E R S H A N E L E R Ý S I N I F Ý Ç Ý D E R S A N L A T I M F Ö Y Ü

Ders Adý Bölüm DAF No.

COÐRAFYA TTMM 03Konu EKOSÝSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ - I I I

A. SU EKOSÝSTEMÝNÝN DOÐAL SÝSTEMLERÝN ÝÞLEYÝÞÝNE ETKÝSÝ

1. KARASAL SU EKOSÝSTEMÝ

B. Göl Ekosistemi

Göl

• Dýþarýya akýþý olan göllerin sularý tatlý olduðu için biyoçeþitlilik fazladýr.

Örnek:

• Beyþehir • Eðirdir gölleri gibi

• Dýþarýya akýþý olmayan göllerin sularý tatlý olmadýðý için biyoçeþitlilik azdýr.

Örnek:

• Burdur • Acýgöl • Tuz Gölü gibi

A. Akarsu Ekosistemi

Þelale Bulanýk Akarsu Akarsu Aðzý

• Akarsular, ekosistemlerin önemli bir parçasýný meydana getirir. Akarsular birçok bitki ve hayvan türü için yaþam alaný

oluþturur.

• Akarsularda biyoçeþitliliðin en fazla olduðu yerler aðýz kýsýmlarýdýr.

• Bu durumun nedenleri;

• Yatak eðiminin az olmasý • Tatlý ve tuzlu sularýn birbirine karýþmasýdýr.

Biyoçeþitliliðin Az Olduðu Yerler Biyoçeþitliliðin Fazla Olduðu Yerler

Yatak eðiminin .................... olduðu Yatak eðiminin .............. olduðu

Akýþ hýzýnýn .................... olduðu Vadi tabanýnýn .................... olduðu

Sularýnýn ............................ olduðuDenize veya okyanusa döküldüðü ....................................

Karasal

AkarsuGöl

Bataklık

Denizel

OkyanusDeniz

SU EKOSİSTEMLERİ


BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ

2. DENÝZEL EKOSÝSTEMLER

• Okyanuslardaki bitki ve hayvan türlerinin çoðu güneþ ýþýnlarýnýn eriþebildi-

ði ilk 100 metrelik derinlikte yaþar.

• Okyanuslarýn derin tabanlarýnda ýþýksýz ortama uyum saðlayabilen az sayý-

da canlý bulunmaktadýr.

• Okyanuslarýn iki önemli görevi vardýr

• Ýklim üzerinde önemli rol oynarlar.

• Aerosolleri oluþtururlar.

Okyanus

a. Ýklim Üzerinde Önemli Rol Oynarlar

• Ekvator’daki ýsý enerjisinin okyanus akýntýlarý ile Dünya’ya daðýlmasýný saðlarlar.

Örnek:

• .................................... sýcak su akýntýsý, Meksika Körfezi’nden baþlayýp Atlas Okyanusu’nu geçerek Ýngiltere’ye ulaþýr.

C. Bataklýk Ekosistemi

• Biyolojik çeþitliliðin ve ekolojik dengenin devamlýlýðý için büyük öneme sahiptirler.

• Bataklýklarýn faydalarý;

• Bulunduðu çevrenin .............. oranýný artýrýr. • Bitki ve hayvanlar için yaþam alanýdýr.

• ............................ sularýnýn dengesini saðlar. • Sel ve taþkýnlarý azaltýr.

• Bu nedenlerden dolayý bataklýklarýn kurutulmasý biyoçeþitliliði olumsuz yönde etkiler.

3 2011-2012 - 11. Sýnýf DAF - COÐRAFYA (TM) - 03


4

b. Aerosolleri Oluþtururlar

• Okyanusta meydana gelen dalgalar sonucunda atmosfere su damlacýklarý (tuz kristalleri) fýrlatýlmaktadýr.

• Bu su damlacýklarýna aerosol denir.

Aerosollerin Ýki Önemli Görevi

................................. oluþmasýný saðlar. Havada asýlý durumda duran aerosoller yaðmurlarla top-

raða düþer. Topraða düþen aerosoller topraðýn verimini

artýrýr (Kalsiyum, magnezyum, potasyum).

Mercanlar

• Tuzlu sularda yaþayan balýklarýn yaklaþýk 1/3’ü mercan atýklarýyla beslenir.

• Mercanlar bulunduklarý denizlerdeki diðer canlý türleri için birer barýnma ve besin kaynaðýdýr.

• Bu nedenle mercanlarýn oluþturduðu resifler, denizlerin canlý çeþidi ve miktarý bakýmýndan en verimli bölgeleridir.

• Denizlerde mercanlarýn kapladýðý alanlar çok geniþ deðildir.

Uyarı: Aerosoller olmasaydý iklimler çok kurak olurdu.



B. SU DÖNGÜSÜ

• Su moleküllerinin ............................................. ve ...................................... etkisiyle ekosferdeki döngüsüne denir.

Uyarı: Su döngüsü Ekvatoral iklimde yýl boyunca kesintiye uðramadan devam eder.

Su Döngüsünün Yararlarý

1. Kayaçlarýn .................................... yolla çözünmesini saðlayarak toprak oluþumunu hýzlandýrýr.

2. Bitkilerin .................................... yapabilmesini ve topraktaki besin maddelerini kökleriyle alabilmesini saðlar.

3. Canlýlarýn .................. ihtiyacýný karþýlayarak hayatýn devamlýlýðýný saðlar.

4. ........................... olaylarýnýn oluþmasýný saðlar.

5. .................................... korur ve ekosistemin dengede kalmasýný saðlar.

Su Döngüsünde Suyun Hareket Etmesini Saðlayan Beþ Olay

1. .................................... + ....................................

2. ..............................

3. ......................

4. ....................................... (akarsu) ve yüzey sularýnýn (de-

nizler ve göller) oluþumu

5. Topraða geçiþ ve ............................................. oluþumu

Su Döngüsünün Kaynaklarý

• .............................. • Denizler • Göller

• Akarsular • Baraj Gölleri • Yer altý sularýdýr.

Su döngüsü

5 2011-2012 - 11. Sýnýf DAF - COÐRAFYA (TM) - 03




Aþaðýdaki tabloda verilen özelliklerden hangilerinin doðru hangilerinin yanlýþ olduðunu bularak uygun þekilde iþaretleyiniz.

Özellikler Doðru Yanlýþ

1 Su ekosistemi karasal ve denizel olmak üzere ikiye ayrýlýr.

2 Akarsularýn akýþ hýzlarýnýn fazla olduðu yerlerde biyoçeþitlilik fazladýr.

3Dýþarýya akýþý olmayan göllerde biyoçeþitlilik fazla iken, dýþarýya akýþý olan göllerde biyoçe-þitlilik azdýr.

4 Bataklýklarýn kurutulmasý biyoçeþitliliði olumsuz yönde etkiler.

5 Akarsularda biyoçeþitliliðin en fazla olduðu yerler akarsularýn kaynak kýsýmlarýdýr.

6 Okyanuslarda derinliklere inildikçe biyoçeþitlilik artar.

7 Okyanus akýntýlarý Ekvator’daki sýcaklýðýn Dünya’ya daðýlmasýný saðlar.

8 Aerosoller dalgalarýn atmosfere fýrlattýklarý tuz kristalleridir.

9 Aerosoller olmasaydý iklim daha yaðýþlý olurdu.

10 Mercanlarda biyoçeþitlilik fazladýr.

11 Su döngüsü, güneþ enerjisi ve yer çekiminin etkisiyle oluþur.

12 Su döngüsünün asýl kaynaðýný kutuplardaki buzullar oluþturur.

13 Su döngüsünün en düzenli olduðu iklim Ekvatoral’dýr.

14 Su döngüsü kayaçlarýn fiziksel yolla çözülmesini saðlar.

Etkinlik

1. Ekosistemi oluþturan biyotik öðeler arasýnda,

I. Su

II. Bitki

III. Hayvan

IV. Protein

niceliklerinden hangileri yer alýr?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

2. Aþaðýdaki su ekosistemlerinin hangisinde biyoçeþit-

lilik daha fazladýr?

A) Van Gölü B) Kýzýlýrmak

C) Marmara Denizi D) Büyük Okyanus

E) Hazar Denizi

3. Sularý tatlý olan göllerde biyoçeþitlilik fazladýr.

Buna göre, yukarýda numaralanmýþ olan göllerin han-

gisinde biyoçeþitlilik daha azdýr?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Aþaðýda aerosollerle ilgili verilen yargýlardan hangisi

yanlýþtýr?

A) Bulutlarýn oluþmasýný saðlar.

B) Okyanuslarda meydana gelen dalgalar sonrasýnda

atmosfere fýrlatýlýrlar.

C) Okyanuslarýn tuzlu olmasýný saðlar.

D) Yaðan yaðmurlarla topraða iner.

E) Topraðýn verimini artýrýr.

5. Su moleküllerinin güneþ ve yerçekiminin etkisiyle ekos-

ferdeki döngüsüne su döngüsü denir.

Buna göre, aþaðýdaki biyom türlerinden hangisinde

su döngüsünün kesintiye uðramadan yýl boyunca de-

vam ettiði söylenebilir?

A) Kutup biyomu

B) Tropikal yaðmur ormanlarý biyomu

C) Ilýman çayýrlar biyomu

D) Savan biyomu

E) Çalýlýk biyomu

6. Aþaðýda su döngüsü ile ilgili verilen olgulardan han-

gisi diðerlerinden daha önce gerçekleþir?

A) Yüzey sularýnýn oluþmasý

B) Buharlaþma

C) Yoðunlaþma

D) Yaðýþ

E) Yer altý sularýnýn oluþmasý

7. Su döngüsünün yararlarý arasýnda,

I. Bitkilerin fotosentez yapabilmesini saðlar.

II. Kayaçlarýn kimyasal yolla çözünmesini saðlar.

III. Atmosferin oluþmasýný saðlar.

IV. Ýklim olaylarýnýn oluþmasýný saðlar.

yargýlarýndan hangileri yer almaz?

A) Yalnýz II B) Yalnýz III C) I ve III

D) II ve III E) III ve IV

8. Bataklýklarýn kurutulduðu bir yörede,

I. Biyolojik çeþitlilik artar.

II. Topraðýn verimi artar.

III. Sel ve taþkýnlar artar.

IV. Nem oraný azalýr.

durumlarýndan hangileri görülür?



Deniz

I

II

III

IV

V

7

EKOSÝSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ - III KONU TESTÝ


Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

9. Akarsularýn yatak eðimi biyoçeþitliliði etkilemektedir.

Buna göre, aþaðýdaki yörelerin hangisindeki akarsu-

larda biyoçeþitlilik daha fazladýr?

A) Ýzmir B) Hakkari C) Artvin

D) Eskiþehir E) Elazýð

10. Karasal su ekosistemleri aþaðýdakilerin hangisinde

bir arada verilmiþtir?

A) Bataklýk - Akarsu - Deniz

B) Göl - Bataklýk - Okyanus

C) Deniz - Okyanus - Buzullar

D) Akarsu - Göl - Bataklýk

E) Akarsu - Okyanus - Deniz

11. Aþaðýdakilerden hangisi ekosistemi oluþturan kimya-

sal etmenler arasýnda yer almaz?

A) Su B) Oksijen C) Karbonhidrat

D) Protein E) Rüzgâr

12. I. Sularýnýn bulanýk olduðu

II. Yatak eðiminin az olduðu

III. Aðýz kýsmýnýn denize döküldüðü

IV. Vadi tabanýnýn dar olduðu

Yukarýdaki akarsularýn hangilerinde biyoçeþitlilik da-

ha fazladýr?



13. Aþaðýda aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþ grafiði verilen

yörelerin hangisinde su döngüsünün yýl içinde kesin-

tiye uðradýðý söylenemez?

14.

Yukarýda numaralanmýþ yörelerin hangilerinde biyo-çeþitlilik daha fazladýr?


D) III ve IV E) IV ve V

Derinlik (m)

Deniz

200

50

0

100

150

250

I

II

III

V

IV

(°C)(mm)Yağış Sıcaklık

40

30

20

10

–10

–20

–30

0

0

50

100

200

150

300

250

350

O Ş M M H T A AE E KN


40

30

20

10

–10

–20

–30

0

0

100

200

400

300

600

500

700



40

30

20

10

–10

–20

–30

0

0

50

100

200

150

300

250

350


A) B)

C)

E)

D)(°C)(mm)

Yağış Sıcaklık

40

30

20

10

–10

–20

–30

0

0

50

100

200

150

300

250

350



20

10

0

–10

–30

–40

–50

–20

0

50

100

200

150

300

250

350


8

EKOSÝSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ - III KONU TESTÝ

1-C 2-D 3-E 4-C 5-B 6-B 7-B 8-E 9-A 10-D 11-E 12-C 13-A 14-A


Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

Bir

eyD

ersh

anel

eri

B

irey

Der

shan

eler

i

Bir

eyD

ersh

anel

eri

Documents

11. snf Cografya TM Föy 03