12. Masif Sülfit Yatakları (9. Hafta)

Embed Size (px)

Citation preview

Masif Slfit Yataklar

I ) MAMATK MADEN YATAKLARIA) Bazik ve Ultrabazik Kayalara Bal Maden Yataklar a) Kromit yataklar 1) Katmanl (stratiform) krom yataklar 2) Podiform krom yataklar b) PGE yataklar c) Ni ve Cu ca zengin slfrl yataklar d) Fe, Ti, V, Co bakmndan zengin oksitli yataklar e) Elmas yataklar B) Kimberlitlere Bal Yataklar C) Karbonatitlere Bal Yataklar D) Asidik Mamatiklere Bal Yataklar a) Pegmatitik yataklar b) Pnmatolitik (Greyzen) yataklar

II ) MAMATK HDROTERMAL MADEN YATAKLARIA) Porfiri tip Cu, Mo ve Au yataklar B) Skarn tip maden yataklar

III ) HDROTERMAL MADEN YATAKLARIA) Volkanojenik masif slfit yataklar B) Damar tip maden yataklar a) Hipotermal damarlar b) Mezotermal damarlar c) Epitermal damarlar 1) Sb-Hg-As-Au-W ieren epitermal damarlar 2) Au-Ag ieren damarlar

III) HDROTERMAL MADEN YATAKLARI

MASF SLFT YATAKLARI Genel Volkanik ve volkano-sedimanter kayalar

A) Volkanojenik masif ierisinde ve genellikle bu oluuklar ile uyumlu slfit yataklar tabaka ve mercek eklinde bulunurlar. (VMSY) Ana bileenleri pirittir ve piritle birlikte deiik B) Damar tip maden oranlarda Cu, Zn, Pb mineralleri ve barit yataklar bulunur. Kymetli metaller ve dier metaller denemli oranlarda bulunabilmektedir. Masif slfit yataklar altta as, st kesimlerde sanml, cevherli zeltilerin su iine boaldklar yerlerde ise masif ve/veya bantl tiptedir. Kenar kesimlerde jips ve barit ieren slfatl keller, en st kesimlerde ise demirce zengin rt ve tfler bulunur.

MASF SLFT YATAKLARILevha tektoniindeki konumlarna gre balca drt tip yatak mevcuttur:1. Kbrs tipi: Okyanus ortas / yay gerisi alma zonlarnda, ofiyolitik istifin st seviyelerinde bazik volkaniklerle ilikili olarak 2. Kuroko tipi: Yay oluumunun son evrelerinde rift blgesinde, felsik volkaniklerle (riyolit, dasit) ilikili olarak 3. Bei (besshi) tipi: Yaylar ile ilikili hendek blgesinde vahi fli oluuklar ile ilikili olarak 4. Primitif tip: Asl yay blgesinde ok iyi ayrmlanm, bazaltik ve riyolitik bileimli lav ve piroklastikler, grovak, eyl ve amurtalarndan oluan yan kayalar ierisinde Cu-Zn Pb

Cu-Zn Pb

Zn-Cu Pb

Cu-Zn Pb

Cu-Pb-Zn

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar Kbrstaki Trodos blgesinde grldklerinden Kbrs tipi olarak bilinirler Ofiyolitik serinin bazik volkanik kayalar ile ilikili olarak okyanus ortas srtlarda ve yay gerisi havzalarda oluurlar. Bugnk konumlarna tektonik olarak tanmlardr.

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar Ana slfr minerali zonlu ve zekilli piritlerdir. Bu nedenle bu yataklara piritik bakr yataklar da denmektedir Pirit tanelerinin evresi kalkopirit, bornit, sfalerit gibi minerallerle evrelenir. Yer yer manyetit de nemli okluklara ular. Az oranlarda olmak zere galen, pirotin, Ni ve Co mineralleri de bulunmaktadr. Cevherler genelde nemli llerde Au ve Ag ierirler. Masif cevherin Cu tenr %1-6 arasndar; Zn tenr ise genellikle ok dktr.

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar Cevher yastk lavlar ierisinde, alt-st yastk lavlar arasndaki dokanakta yer alr ve dike yakn eimli normal faylarn yannda oluurlar. Bir ok yatakta taban kayalarnda cevherlemeden nce gelimi olan bir breik yap yer alr.

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar Okyanus tabanndan derinlere inerek snm deniz sularnn okyanusal kabuk iindeki gabroik ve bazaltik kayalardan zdkleri metal iyonlarn st seviyelere doru tayarak bu yataklar olutuklar kabul edilmektedir.

Zenginleme byk lde yastk yapl bazalt seviyeleri iinde, yastklar arasnda dolgular halindedir. Denizel sedimanlar iinde kelmi masif slfid ktleleri ve/veya bantlar da gzlenebilmektedir

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar Okyanus tabanndan derinlere inerek snm deniz sularnn okyanusal kabuk iindeki gabroik ve bazaltik kayalardan zdkleri metal iyonlarn st seviyelere doru tayarak bu yataklar olutuklar kabul edilmektedir.http://oceanexplorer.noaa.go v/explorations/02fire/backgr ound/hirez/chemistryhires.jpg

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar

MASF SLFT YATAKLARI: Kbrs Tipi Yataklar

Masif cevher

As cevher Sanml cevher

MASF SLFT YATAKLARILevha tektoniindeki konumlarna gre balca drt tip yatak mevcuttur:1. Kbrs tipi: Okyanus ortas / yay gerisi alma zonlarnda, ofiyolitik istifin st seviyelerinde bazik volkaniklerle ilikili olarak 2. Kuroko tipi: Yay oluumunun son evrelerinde rift blgesinde, felsik volkaniklerle (riyolit, dasit) ilikili olarak 3. Bei (besshi) tipi: Yaylar ile ilikili hendek blgesinde vahi fli oluuklar ile ilikili olarak 4. Primitif tip: Asl yay blgesinde ok iyi ayrmlanm, bazaltik ve riyolitik bileimli lav ve piroklastikler, grovak, eyl ve amurtalarndan oluan yan kayalar ierisinde Cu-Zn Pb

Cu-Zn Pb

Zn-Cu Pb

Cu-Zn Pb

Cu-Pb-Zn

MASF SLFT YATAKLARI: Kuroko Tipi Yataklar

Ada yaylarnda, ada yay geliiminin olgun evresinde felsik volkanik (dasit, riyolit ve bunlarn tfleri) litolojiler ile yakn ilikili olarak bulunurlar. Yay gerisi blgelerdeki rift ortamlar ile yakn ilikililerdir. Riyolit domlarnn yakn evresinde ve deniz tabannda dk scaklklarda (200-300 C) gelimilerdir.

MASF SLFT YATAKLARI: Kuroko Tipi Yataklar

Kuroko Yataklar genellikle Tersiyer yaldr. Yataklarn evresinde sualt volkanizmas rn dasitik akntlar, piroklastikler ve riyolit domlar vardr. Cevher oluumu volkanik faaliyetin durduu dnemlerde riyolitik domlardan ykselen hidrotermal zeltilere balanmaktadr.

MASF SLFT YATAKLARI: Kuroko Tipi Yataklar

Ana olarak Cu, Pb, Zn iin iletilen bu yataklar Au, Ag, Bi, Ge.. gibi birok kymetli metalde yan rn olarak elde edilir. Au, Ag, Pb, Zn gibi metaller ve barit, kuvars, jips gibi mineral konsantrasyonlar yksektir.

MASF SLFT YATAKLARI: Kuroko Tipi Yataklar

Cevherleme ve zonlanma

Geometri ve metal ierikleri asndan her bir Kuroko tip yatan olduka deiiklik gsterebilmesine ramen bu tr yataklar iin geerli bir genel model gelitirilmitir. Bu yataklarda alt seviyelerde as cevher st seviyelerinde ise masif cevher yer alr. Alttan ste doru 6 cevher zonu ayrtlamak mmkndr.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

1Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

1) Stokwork tipi cevher (Keiko cevheri) zonu; Beslenme kanallar ve dolaylarndaki cevherlemelerdir. Ana bileenler pirit, kalkopirit ve kuvarstr. Az olarak ise sfalerit, galen, tetrahedrit vb bulunur.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

2Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

2) Sar Cevher(Oko Cevheri) zonu; Masif cevherin alt ksmlarn oluturur. Ana bileen pirit ve piriti evreleyen kalkopiritler vardr. Az oranlarda sfalerit, galen, barit, tetrahedrit, Pb-sulfotuzlar, arjantit, Agsulfotuzlar.. vb bulunur.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

3Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

3) Siyah Cevher (Kuroko Cevheri); Sar cevher zonunun zerinde yer alrlar. En baskn mineral sfalerittir. Az oranlarda ise bornit, elektrum, Pb-sulfotuzlar, arjantit, Ag sulfotuzlar.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

4Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

4) Jips Zonu; Stokwork cevher zonunun kenarlarnda ve st kesimlerinde geliir. Jips ve anhidrit, pirit, kalkopirit, sfalerit, galenit ve kuvars elik eder.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

5Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

5)Barit Zonu; Siyah cevher zonunun zerinde ve hemen hemen saf baritten oluan zondur. Kalsit, dolomit ve siderit bulunabilir. nce ve iyi gelimi tabakalanma gzlenir. Oluum scakl ok dktr.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

6Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt Kil Barit cevheri Jips cevheri

Siyah cevher (Kuroko) Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko) Kark cevher

6) Demirli rt Zonu; Stratigrafik olarak en stte bulunan demir oksit boyamal rtlerden meydana gelen zondur.

Kuroko Tipi Yataklarda Zonlanma

Kuroko VMS Yatann dealletirilmi Tipik Kesiti

Asidik tf bre (tavan) Patlama brei Asidik tf bre (taban) Beyaz riyolit domu

Demirli rt

Siyah cevher (Kuroko)

KilBarit cevheri Jips cevheri

Sar cevher (Oko) Silisli Cevher (Keiko)Kark cevher

Masif sar cevher Silisli siyah cevher Silisli sar cevher Masif / silisli pirit cevheri Masif siyahms cevher Masif Siyah cevher (iri) Masif siyah cevher (ince) Barit cevheri rt-hematit seviyesi Tanm siyah cevher

Kuroko yatann idealletirilmi geliim kesiti

Kuroko Tipi Yataklar: Kken, S zotoplar

Kuroko Tipi Yataklar: Japonya Kuroko rnei

Kuroko Tipi Yataklar: Kken

Volkanosedimanter yataklarn deniz tabanna ulaan hidrotermal zeltilerle olutuu olduka aktr. Hatta bu olgu birok okyanus taban yaylma blgesinde dorudan gzlenebilmektedir. Sadece hidrotermal zeltilerin kkeni konusunda tartma vardr. Oksijen izotop almalar Kbrs tipi yataklarn deniz suyu esasl, Kuroko tipi yataklarda hem meteorik sularn hem de mamatik sularn etkin olduu sonucu ortaya kmaktadr.

Kuroko Tipi Yataklar: Kken

Kuroko tip yataklar daima riyolit domlar ile ilikili olmalar ve sv kapanmlarnn ok yksek tuzlulua sahip olmas bu tip yataklar iin mamatik kken olasln daha da artrmaktadr. Kuroko tipinde cevherlemeler her zaman iin domlarn hemen stnde olmayabilir. Deniz tabanna ulaan zeltiler, taban toporafyasna uygun olarak hareketlenerek baka yerlerde birikmi olabilirler.

Kuroko Tipi Yataklar: Kken

Dalan Levha

Kuroko Tipi Yataklar: Trkiyeden rnekler

Dou Karadeniz Blgesi dnyann en nemli Kuroko tipi yataklarnn yer ald metalojenik provenslerinden olup douda Artvin Murgul ve akmakkaya, Rize ayeli, Harit, Kprba.. gibi yzlerce yatak bulunmaktadr. Bu yartaklarn rezervleri yzlerce milyon tondur. Cu, Pb, Zn, Au, Ag gibi metaller iletmeye esas metallerdir. Dou Karadeniz Blgesi zon halinde gelimi ada yaylar zinciri olup cevherlemeler dasitik seri iinde ve riyolit domlar evresinde bulunurlar

MASF SLFT YATAKLARILevha tektoniindeki konumlarna gre balca drt tip yatak mevcuttur:1. Kbrs tipi: Okyanus ortas / yay gerisi alma zonlarnda, ofiyolitik istifin st seviyelerinde bazik volkaniklerle ilikili olarak 2. Kuroko tipi: Yay oluumunun son evrelerinde rift blgesinde, felsik volkaniklerle (riyolit, dasit) ilikili olarak 3. Bei (besshi) tipi: Yaylar ile ilikili hendek blgesinde vahi fli oluuklar ile ilikili olarak 4. Primitif tip: Asl yay blgesinde ok iyi ayrmlanm, bazaltik ve riyolitik bileimli lav ve piroklastikler, grovak, eyl ve amurtalarndan oluan yan kayalar ierisinde Cu-Zn Pb

Cu-Zn Pb

Zn-Cu Pb

Cu-Zn Pb

Cu-Pb-Zn

MASF SLFT YATAKLARI: Bei Tipi Yataklar

Japonyadaki Bei masif slfit yatana adfen bu isim verilmitir. Ada yay oluumunun erken safhalarnda derin deniz ukurlarnda oluurlar; mafik volkanik kayalar ve trbidit kayalarla ilikilidirler.

MASF SLFT YATAKLARI: Bei Tipi Yataklar

Kiesleger Tipi olarak da bilinen bu yataklar ada yay oluumunun balang evresinde hendek ve yay gerisi sulu ortamlarda gelien kalkalkalen volkanizmaya baldrlar. Genel olrak Zn kayna olarak iletilirler fakat bazen Cu da nemli bir yan rn olabilir. Yapsal konumlar ok karktr. Ardarda dizilmi ok saydaki bant ve mercek ekilli cevherlemelerle temsil edilirler. Kaln grovak seviyeleri ile birlikte bulunmalar ve yan kayalarnn iinde volkanik malzemenin azl ile karakteristiktirler.

MASF SLFT YATAKLARI: Bei Tipi Yataklar

Besshi Tipi masif slfid yataklarn tipik rnekleri Kanadada Noronda blgesinde tanmlanm olup bunlar pirit, sfalerit ve kalkopirit ieren taban kesimleri pirit ve kalkopirit bakmndan zengin merceksi yataklar eklindedir. Genellikle Paleozoyik yaldr. Ve inko bakmndan Kbrs Tipi yataklara gre daha zengindirler.