126 Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

Polityka transportowaWielkiej Brytanii

Na wspó³czesn¹ politykê transportow¹Wielkiej Brytanii nale¿y spojrzeæ z perspe-ktywy czasu, cofaj¹c siê co najmniej do latpiêædziesi¹tych XX w., kiedy to transport iprzemieszcza-nie siê zaczy-naj¹ odgrywaæcoraz to istot-niejsz¹ rolê w¿yciu codzien-nym wyspia-rzy.

Rozwi¹za-nia zastosowa-ne w Zjedno-czonym Króle-stwie odzwier-ciedla³y jedy-nie ogólne za-³o¿enia polityki pañstwa, a w szczególno�cid¹¿enia do ograniczenia roli w³asno�cipañstwowej w ¿yciu gospodarczym kraju.Deficytowe przedsiêwziêcia starano siêprzekazaæ sektorowi prywatnemu, lubzamykano. Los taki spotka³ znaczn¹ czê�æ

Zdewastowany nasypkolejowy, tu¿ obok niegowyciête drzewa pod budowênowej drogi � Newbury.

127Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

linii kolejowych, w momencie gdy zaczêtorealizowaæ politykê rozwoju przemys³umotoryzacyjnego. Gdy realizowano tezamierzenia, nikt nie przewidywa³, do jakichkonsekwencji doprowadzi taki stan rzeczyw latach dziewiêædziesi¹tych XX w.

W roku 1921 sieæ kolejowa WielkiejBrytanii nale¿a³a do 123 prywatnychw³a�cicieli. W tym samym roku na mocyustawy dosz³o do po³¹czenie przedsiêbiorstww tzw. Wielk¹ Czwórkê w sk³ad której wesz³y:The London Midland and Scottish Railway,The London and North Eastern Railway, TheGreat Western Railway, The Southern Rail-way.

Konsolidacja mia³a na celu poprawêwarunków podró¿owania. W czasie DrugiejWojny �wiatowej kontrolê nad kolejamiprzejê³o pañstwo. Po wojnie ogólne za³o¿eniapolityki rz¹du zmierza³y do znacjo-nalizowania kluczowych ga³êzi przemys³ubrytyjskiego. Zgodnie z t¹ polityk¹ w roku1947 powsta³a brytyjska komisja transportu(British Transport Commission), przejmuj¹cna rzecz pañstwa koleje i najwa¿niejsze drogiw kraju. W latach 1960. dzia³alno�æ BTCzaczê³a przynosiæ znaczny deficyt. Dotacjepañstwa wynios³y 143 milionów funtów.Wobec tak wysokich strat, w roku 1962 rz¹dzdecydowa³ siê na przeprowadzenie restru-kturyzacji, w wyniku której BTC ulegalikwidacji a na jej miejsce powo³ano BritishRailways Board (BRB), odpowiedzialn¹ zaca³y system kolejowy w Zjednoczonym

128 Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

Królestwie. Rok pó�niej, gdy w dalszym ci¹gunie udawa³o siê poprawiæ rentowno�ci kolei,BRB zdecydowa³o siê na redukcje liniikolejowych oraz zamkniêcie 2350 stacji.Posuniêcie to zmniejszy³o dostêpno�æ iatrakcyjno�æ przewozów kolejowych, a samakolej popad³a w nie³askê indywidualnychu¿ytkowników, którzy systematycznieprzesiadali siê do samochodów. Te zabieginie zmieni³y jednak faktu, i¿ kolej w dalszymci¹gu pozosta³a deficytow¹ ga³êzi¹ gospo-darki brytyjskiej.

Z dniem 1 kwietnia 1994 roku dosz³odo ostatecznej prywatyzacji British Railways,któr¹ postanowiono podzieliæ na ponad 100po³¹czonych kontraktami prywatnychprzedsiêbiorstw. Ca³o�ciowy nadzór nadinfrastruktur¹ kolejow¹ powierzono kon-sorcjum Railtrack. Na fali prywatyzacjipañstwowych gigantów przemys³u bry-tyjskiego, w roku 1996 dokonano prywa-tyzacji Railtrack, która sta³a siê w³a�cicielem32 000 kilometrów torów, 750 tuneli, 2500stacji kolejowych jak tak¿e 40 000 wiaduktówi mostów. Tym samym Railtrack sta³ siêjednym z najwiêkszych prywatnych przed-siêbiorstw na terenie Wielkiej Brytanii.

Prywatyzacja brytyjskich kolei mazarówno swych zwolenników jak i prze-ciwników. Faktem jest, i¿ w roku 2000nast¹pi³ wzrost przejazdów kolejami o 6% ijest to najwiêkszy wzrost, jaki uda³o siêosi¹gn¹æ od czasów wojny, jednak prywatneprzedsiêbiorstwa w dalszym ci¹gu korzystaj¹

129Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

z bardzo wysokich subwencji rz¹dowych,których wysoko�æ w roku 1999 wynios³a1 miliard.

Powo³ano tak¿e now¹ instytucjê:Strategiczne W³adze Kolei (Strategic RailwayAuthorities � SRA) maj¹c¹ za zadanie:promocjê transportu kolejowego, nadzorowaæ

ca³o�æ dzia³añ, wprowadzeniesystemu zintegrowanego trans-portu.

Zasadniczo, wspó³czesnasieæ drogowa ZjednoczonegoKrólestwa pokrywa siê z siatk¹dróg, jakie pozostawili po sobieokupuj¹cy Brytaniê Rzymianie.Sieæ drogowa ³¹cz¹ca mia-steczko z miasteczkiem zasadni-czo nie uleg³a zmianie a¿ doczasu drugiej wojny �wiatowej.

Sytuacja zmienia siê wlatach piêædziesi¹tych XX w.,kiedy to na lokalnych drogachzaczynaj¹ pojawiaæ siê corazwiêcej samochodów oraz ciê¿a-rówek, a lokalny transportwypierany zostaje przez trans-port tranzytowy. Wobec coraz towiêkszej ilo�ci korków tworz¹-cych siê w miasteczkach, rz¹ddecyduje siê na budowê ob-

wodnic, maj¹cych usprawniæ komunikacjê.W tym samym czasie zapadaj¹ tak¿e decyzjeo budowie pierwszej autostrady oznaczonejnumerem M1 ³¹cz¹cej Londyn z prze-

Zat³oczona dwupasmowadroga A34 � Newbuy

130 Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

mys³owym Birmingham. W latach sze�æ-dziesi¹tych rusza obszerny program budowyautostrad, jednak z racji wysokich nak³adówpieniê¿nych, które poch³ania zostajezahamowany na pocz¹tku lat siedem-dziesi¹tych XX wieku.

Blokada programu budowy nowychdróg, g³ównie z przyczyn finansowych, nieulega zmianom do pocz¹tku lat 1990., kiedyto podjêto decyzjê o dalszym rozwojuinfrastruktury drogowej Wielkiej Brytanii.Program rusza, natrafiaj¹c jednak na silnysprzeciw spo³eczny, którego historiê opisujeniniejsza ksi¹¿ka. Wobec tych faktów rz¹dstopniowo zmienia za³o¿enie polityki trans-portowej, zmniejszaj¹c subwencje na rzeczbudowy nowych dróg, rozwi¹zañ szukaj¹c wtransporcie zorganizowanym.

Powstaje Komisja na rzecz TransportuZorganizowanego (The Commision for Inte-grated Transport) maj¹ca za zadanie reformytransportu kolejowego i publicznego.

W ten sposób starano siê naprawiæzaniedbania poczynione od lat sze�æ-dziesi¹tych XX w. w dziedzinie transportupublicznego. Zaniedbania takie jak redukcjalinii kolejowych, brak autobusów obs³u-guj¹cych transport lokalny, w efekciedoprowadzi³y do wzrostu ilo�ci indy-widualnych u¿ytkowników samochodów.Posiadanie w³asnego �rodka transportu,szczególnie poza terenami zurbanizowanymista³o siê nie tyle oznak¹ zamo¿no�ci, leczpo prostu zwyk³¹ konieczno�ci¹. W roku

131Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

1970 44% gospodarstw domowych posiadado u¿ytku samochód i liczba ta pozostaje natym samym poziomie od lat. Zwiêksza siêjedynie ilo�æ pojazdów przypadaj¹cych nagospodarstwo domowe, coraz wiêcej rodzin� obecnie � 22% posiada wiêcej ni¿ jednoauto. W roku 2000 ³¹czn¹ liczbê zarejestro-wanych samochodów na tere-nie Wielkiej

Brytanii ocenia siêna 28,4 milionów. 36

Przy tak du¿ejilo�ci u¿ytkowanychpojazdów nie dziwifakt, i¿ brytyjskiedrogi staj¹ siê corazto bardziej zat³o-czone. Czy jednakrozwi¹zaniem prob-lemu jest budowanowych dróg? Czymo¿e zmiana za³o-¿eñ polityki trans-portowej? Brytyjskiedo�wiadczenia sk³a-

niaj¹ raczej ku tej drugiej propozycji.W tym kontek�cie mo¿na powiedzieæ,

¿e radykalne dzia³ania ekologów zwi¹zanychz ruchem Road Protesters odnios³y skutek.Co prawda nie udaje siê im obroniæ terenówzielonych w poszczególnych miejscachtakich jak Fairmali czy Newbury, lecz poprzezradykalne dzia³ania i systematyczn¹ akcjemedialn¹ byæ mo¿e uda³o siê osi¹gn¹æ co�wiêcej po�rednio lub bezpo�rednio wp³yn¹æ

36. Informacje pochodz¹ z ksi¹¿ki Divided Britain,

oraz z Britain 2001,The Stationery Office 2001.

Protesty anty�autostradowenie ograniczaj¹ siê tylkodo radykalnych akcji.

132 Wielka Brytania wobec problemów ochrony �rodowiska naturalnego

na zmianê sposobu my�lenia na tematkomunikacji samochodowej.

Lista interesuj¹cych stron internetowychzwi¹zanych z tematami zawartymi w po-wy¿szym rozdziale:

www.countryside.gov.ukwww.english-nature.org.ukwww.woodland-trust.org.ukwww.nerc.ac.ukwww.rspb.org.ukwww.nationaltrust.org.ukwww.foe.co.ukwww.avar.orgwww.nuclearwaste.comwww.organicfood.co.ukwww.railtrack.co.ukwww.roads.dft.gov.uk