ABIES Mill. Gknar Pinaceae Abies latince abeo ykselen kelimesinden tretilmitir. Kuzey yarm krenin lman kuanda dalk blgelerde, Kuzey Afrika, Himalayalar ve lkemizde, doal olarak yetiir. 20 m ve zerinde boylanan, piramidal daha sonra konik formda gelime gsteren herdemyeil aalardr. Horizontal dallar koyu yeil ya da mavi-yeil ibrelerle rtldr. Kozalaklar yumurta ya da silindir biiminde ve yukarya doru ynelmilerdir. Kozalak pullar, tohum olgunlatnda tohumla birlikte aata kalan kozalak ekseninden ayrlarak yere dklr. Gknarlar, gneli, yar glge ortamlarda geliirler. Nisbi nemi yksek, yaz aylar yal, serin ve lman blgeler en uygun yetime ortamdr. Rutubetli, killi topraklarda iyi geliirler. Dikim bahar aylarnda yaplr, tohumla retimde ok yava geliirler. Gknarlar perdeleme, arka fon ve vurgu oluturmak amacyla kullanlr. Geni alanlarda gruplar halinde bulunduklarnda zarif formlar ile son derece etkilidirler. Yol aac olarak kullanlmaya uygun deildir. Hava kirliliine kar duyarldr. A. cephalonica Loud. Ana vatan Yunanistanda 20-30 m ykseklie ulaan, geni piramidal formlu, bol ve sk dallanma gsteren, narin yapl bir trdr. ne yapraklar 2-3 cm uzunluunda, st yz parlak koyu yeil, alt yz mavimsi beyaz renkte, u ksm sivri ve batcdr. lkbahar donlarnda gen srgnler zarar grr. A. concolor (Gord.) Hildebrand. Kolorado Gknar, Beyaz Gknar 20-30 m boya ular. 6-8 cm uzunluunda grimsi mavi renkli ibreleri ile etkilidir. Dallar, yanlara doru horizontal olarak yaylr ya da hafife aaya doru sarkar. Sk ve bol dallanma gsterir. A.concolor scak yaz aylarna dier gknarlara gre daha dayankldr, herdemyeil bitkilerle birlikte kullanldnda tasarmda gzel bir kontrast sergiler. A. bornmlleriana (Stev.) Spach. subsp. bornmlleriana Uluda Gknar Doal olarak Kzlrmak ile Uluda arasndaki Bat Karadeniz Blgesine yaylm endemik bir trdr. 30-40 m boya ulaabilen, birinci snf orman aacdr ve aaya kadar dallanma gsterir. Dou Karadeniz Gknarna ine yaprak, kozalak renk ve ekli ile ok benzer. Gen srgnlerinin plak, tomurcuklarnn reineli olmas, ine yapraklarnn bazlarnn u ksmlarndaki beyaz lekeler ile farkllk gsterir. Doal yaam ortamlarnda nisbi nem istei yksek olmasna karn, Cumhurbakanl Kk Bahesi ve Antkabir bahesinde salkl rneklerini grmek mmkndr. A. nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. nordmanniana Dou Karadeniz Gknar 40-50 m boylarnda, dallar gvdenin altlarnda yanlara doru, tepelerde yukarya ynelmitir. Koyu yeil renkli ibreleri 2-3 cm uzunluundadr. 15-18 cm uzunluunda silindirik kozalaklar, uca doru daralr ve olgunlatnda krmz kahverengiye dnr. A. pinsapo spanyol Gknar Geni, piramit formlu taa sahip olan spanya Gknar vatannda 15-20 m ykselir. Koyu yeil renkte ine yapraklar, dik olarak karak srgn evreler. ne yapraklar gen fidanlarda sivri, batc, yal aalarda ise kt uludur. Scaa dayankl olup, gneli ve yar glge ortamlarda geliir.

1

ACER L. Akaaa Aceraceae Akaaalarn Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya da tropik blgeler dnda yaylan 100 akn tr bilinmektedir. ounluu kn yapran dken aa ve al formunda, deiik yaprak renk ve ekline sahip, zarif gvdeli, erken ilkbaharda ieklenen, zellikle sonbahar renkleri ile etkileyici ok sayda tre sahiptir. Yapraklar deiik biimlerde, uzun sapl, sade, loblu ve tysdr. iekleri ksa srgnlerde dik durur ya da baz trlerde aaya sarkan salkm, bileik salkm eklindedir. Ar, beyaz ve sert odunlar mobilya, mzik ve spor aletleri yapmnda kullanlr. Boylu al formunda zarif, paral, renkli yapraklar ile ev baheleri ve parklarda grlen japon akaaalarndan , yol ve glge aac olarak kullanlan boylu trlere kadar deikenlik gstermektedir. Ik gereksinimleri yksek olmakla birlikte, yar glge koullarda da yetiebilirler. Drenaj iyi, organik maddelerce zengin ve gevek topraklarda salkl geliir. Akaaalar, tohumla, elikle, daldrma, kalem ve gz alar ile oaltlabilir. A. campestre L. Ova Akaaac Yuvarlak tepeli, sk dall, 15-20 m boylanabilen bir akaaa trdr. Yal bitkilerde kabuk atlak ve koyu renklidir. Yapraklar 5-10 cm byklnde, 3-5 lobludur. Koparldnda st kan uzun bir sap vardr. Sonbaharda yapraklar sar ya da krmz renk alr ve etkileyicidir. Meyve kanatlar arasnda 180lik a bulunur. Snr aac, yol aac olarak kullanld gibi park ve bahelerde grup halinde de kullanlabilir. A. ginnala Maxim. Vatan Kuzey in, Japonya olan A. ginnala al ya da aack formunda 6 m boylanr. loblu, dili yapraklar 8 cm uzunluunda, 5 cm geniliktedir. Sonbaharda kzaran yapraklar, erken ilkbaharda aan salkm formunda zarif, sar iekleri, parlak krmz kanatl meyveleri ile dekoratif bir aatr. A. japonicum Thunb. Vatan Japonyadr. 6-9 m boya ulaan al ya da kk aa formundadr. 7-11 loblu, 5-10 cm uzunluunda yuvarlak yapraklar ile dekoratif bir trdr. Ev baheleri ve gruplar halinde parklarda kullanlmaya uygundur. A. negundo L. Dbudak Yaprakl Akaaa 10-15 m boylanan, yapraklar tam kenarl, kaba dili ya da loblu olmak zere deiik formludur. 5-10 cm uzunluundaki yapraklarnn st yz parlak yeil, sonbahar renklenmesi sar, iekleri sarms-beyaz renkli, meyve kanatlar dar aldr. Ikl ve yar glge ortamlarda, rutubetli ve gevek topraklarda iyi geliir. Gen yalarda hzl byr. Hava kirliliinden etkilenmedii iin kent ii aalandrmalarda kullanlabilir. A. n. L.Aurea Variegatum 5-7 m boylanan 3 m ta yapan dekoratif formlu bir aatr. 10 cm uzunluunda 5 yaprakktan oluan yapraklar yeil ve sar-beyaz lekelidir. Rutubetli topraklarda, gneli ve glge ortamlarda yetiir. A. palmatum Thunb. Japon Akaaac Yava gelien bu tr, 10 yanda 2,5 m, 20 yanda 5,5 m, 50 yanda 8-9 m, olgunlua ulatnda 12 m boylanr. zellikle ev bahelerinde tercih edilen japon akaaac her mevsimde etkileyicidir. Youn yeil yapraklar sonbaharda krmz renge dnr. Gneli ve yar glge ortamlarda, drenaj iyi, asit ve hafif alkali topraklarda yetiir. Kuraa dayankl deildir.

2

A.p. Thunb.Atropurpureum Yapraklar 5-7 loblu, koyu krmz ya da parlak krmz renklidir. Son derece dekoratif ve ilgi ekici dantelimsi yaprak ekilleri ile son yllarda ev bahelerinde ska kullanlmaktadr.A.

platanoides L. nar Yaprakl Akaaa

10 yanda 3 m, 20 yanda 6-9 m, 50 yanda 15-18 m ve olgunlatnda 30 m boylanan sk dall ve yuvarlak tepe formlu bir aatr. Yal gvdelerin kabuklar uzunluuna derin atlakldr. Yapraklar byk, uzun sapl ve 5 lobludur, sonbaharda sar ya da krmz renge dnr. Yeilimsi sar renkli iekler bir arada, ksa sapl, dik duran emsiyemsi salkm grnndedir. Kanatl meyveleri geni aldr. Gneli ve yar glge ortamlarda yetiir. Dekoratif kltr formlara sahiptir. A. p. L. Crimson King 25-30 m boylu, geni yuvarlak taca sahiptir. Yapraklar, koyu krmz renkli, 10-15 cm geniliinde ve 5 lobludur. Gneli ortamlarda ve organik maddece zengin topraklarda iyi geliir. Park ve bahelerde grup halinde kullanldnda son derece etkileyicidir. Kuraa dayankl deildir. A.pseudoplatanus L. Da Akaaac, Yalanc nar Yaprakl Akaaa 30-40 m boy, 2-3 m ap yapabilen dzgn gvdeli, yuvarlak tepe formlu bir aatr. Yapraklar 8-16 cm uzunluunda, 5 loblu, kenarlar kaba dilidir. st yz koyu yeil, alt yz mavi yeil yapraklar sonbaharda krmz renge dnr. Meyve kanatlar, dar ya da dik a yapar. Glge ve yar glge ortamlarda, nemli ve derin topraklarda iyi geliir. Derine inen kuvvetli bir kk sistemi vardr. Dekoratif bir park ve yol aacdr. Byk kentlerde, zehirli gazlara ve evre kirliliine dayankl bir trdr. A. p. L. Atropurpureum koyu krmz yapraklar ile etkileyici bir formdur. A. saccharum Marsh. eker Akaaac Doal olarak Kuzey Amerikada bulunan eker akaaac 10 yanda 3 m, 20 yanda 6-8 m, 50 yanda 15-18 m olgunlua ulatnda 30 m boylanr.Tepe formu geni ve yuvarlaktr. 3-5 loblu yeil yapraklar, sonbaharda parlak krmz, turuncu ve sarya dnr. Bitkinin zsuyu kaynatlarak urup ve eker elde edilir. Gneli ortamlarda, kumlu-killi ve drenaj iyi topraklarda sonbahar renklenmesi ok daha etkileyicidir. Tuz ve hava kirliliine duyarl olmas nedeniyle yol aac olarak kullanlmaya uygun deildir. En gzel grnm geni aklklarda sergiler. zellikle sonbaharda gn batmnda, k arkadan vurduunda ltl renk etkisi olaanstdr. Yzey kkl olmas ve kesif dokusu ile youn glge salamas nedeniyle altnda al ve im bitkileri nerilmez. AESCULUS L. At kestanesi Hippocastanaceae At kestaneleri 30 m boylanabilen, yuvarlak hatl, parlak koyu yeil yaprakl bir aa trdr. Krmz, pembe beyaz ve sar renkteki iekleri ge ilkbaharda aar. Yapraklar genellikle erken sonbaharda dkldklerinden sonbahar grnts

3

oluturmazlar. At kestaneleri dorudan gne na gereksinim duyarlar. Scaklk toleranslar genitir. yi drene edilmi her tr toprakta iyi gelime gsterir. Kn alnan eliklerle retilir. A ile retimde de baarl olunur. Tohum ile retim sonbaharda tohum olgunlatnda ekilmelidir. At kestaneleri doal simetrik yaps ve gsterili iekleri ile gzel bir ss bitkisidir. Ancak sonbaharda dklen yapraklar ve zellikle meyveleri nedeniyle yol aac olarak kullanlmalar nerilmez. Genellikle park ve bahelerde soliter aa olarak kullanlr. Geni ak alanlarda gruplar halinde kullanldnda da etkileyicidir. A.x carnea Hayne. Krmz iekli At kestanesi 15-20 m boy ve 8-10 m ap yapar. Koyu yeil, parlak ve dz yapraklar, 10-15 cm uzunluunda, 5 paraldr. Maysta aan krmz renkli iekleri ile etkileyicidir. Kent iklim koullarna ve kurakla dayankldr. Ankara ak ve yeil alanlarnda beyaz iekli at kestanesine oranla daha az kullanlmtr. A. hippocastanum L. Beyaz iekli At Kestanesi 20-30 m boylarnda, yuvarlak ta formlu grkemli bir aatr. 5-7 yaprakktan oluan yaprak kenarlar ift sral dilidir. Mays aylarnda aan ve dik duran iekleri beyaz renkli olup, diplerinde krmz ya da sarms lekeler bulunur. Prof.Dr Faik Yaltrkn verdii bilgilere gre At kestaneleri Avrupa Kentlerinden nce stanbul bahelerinde boy gstermitir. Avusturya-Macaristan mparatorluunun bykelisi Ghislainde Busbecq 1576da stanbulda Kanuni Sultan Sleyman Topkapdaki saraynda ziyaret ettiinde, at kestanelerini grm lkesine dnerken lale soanlar ile birlikte bu aa trnn tohumlarn da Viyanaya gtrmtr. ok eskiden beri Bursa ve Edirne kentlerimizde park ve yollara dikilmi bulunan, Cumhuriyetin kurulu yllarnda Ankara caddelerini ssleyen bu aa tr ok nceleri stanbulda grlmtr. Sarayn hassa bahelerinde altrlan Arnavut bahvanlar bu tr, doal yetitii Arnavutlukun dalk blgesinden getirmi olabilirler. AILANTHUS Desf. Simaroubaceae A.altissima (Mill.) Swingle Kokar aa, Cennet aac Doal olarak inde yetien Cennet aac, 20-25 m boylarnda, ak renkli, ince dzgn kabuklu gvdelye sahiptir. Yapraklar uzun sapl, bileik yaprakl, yaprakklar mzrak gibi, kenarlar dz, dip ksma doru birka adet ya bezesi olan kaba diler bulunur. Sonbaharda yapraklar kzarr, kn izgisel formu ile dekoratiftir. Erkek aalarn iekleri kt kokuludur. Dii aalarda k ortalarna kadar meyve kurullar grlr. ok bol tohum balamas ve tohumlarnda imlenme gcnn yksek olmas nedeniyle hzla oalrlar. Bu nedenle yol boylarnda, demir yolu gzergahlarnda, orta refjlerde, dik yamalarda, parklarda kendiliinden yetimi rnekleri grmek mmkndr. Gl kk sistemi vardr. 50-60 yl yaayabilen ksa mrl bir aatr. Ekstrem koullara dayankl olmas nedeniyle denetimi salandnda, krsal alanlarn aalandrlmasnda karayolu, demiryolu boyunca ve endstri alanlarnda kullanlmaya uygun dekoratif bir trdr. ALBIZIA Leguminosae A.julibrissin Durazz. Glibriim, Mimoza aac Doal olarak, Asyada randan Orta ine ve Kuzey Hindistana kadar geni bir yayl alanna sahiptir. Zarif pembe iekleri, narin yapraklar, dekoratif formu ile4

etkileyici bir aa olan Glibriim 9-12 m boylanr. Yal bireyleri yayvanlaarak emsiye grnm alr. Temmuz ortasnda aalarn byk bir blmnn ieklenme dneminin bittii srete, pembe renkli iekleri ile uzun sreli etkilidir. Hava kirliliine kar dayankl olmas, yar geirgen zellii nedeniyle yol aac olarak kullanlmaya uygundur. Glibriim dorudan gne na gereksinim duyar. Geirgen, hafif, killi-balk topraklarda iyi geliir. Tohumla retmek mmkndr. Donlara ve rzgara duyarl olmas nedeniyle, Ankarada korunakl ortamlara dikilmelidir. Genellikle kk bahelerde yaz ortasnda iek aan dekoratif bir aa olarak kullanlabilir. ALNUS Mill. Betulaceae glutinosa L. Gaertn. Adi Kzlaa Boyu 20-30 m ye ulaabilen dzgn gvdeli bir aatr. Dzgn ve parlak olan gvde kabuklar daha sonra kaln, atlakl bir hal alarak kahverengiye dnr. Gen srgnler plak, yapraklar ters oval biimli, yapraklarnn ular kt ya da makasla kesik gibidir. Erkek ve dii iek kurullar k akta geirir. lkemizde Trakya ve Kuzeybat Anadoluda yaprakl ormanlarda, Karadeniz sahil ormanlarnda geni bir yayl alan vardr. Serin ve nemli ortam bitkileridir. Toprak nemi istemi yksek olmasna karn fakir ortamlarda da yetiebilir. Kklerinde havann serbest azotunu balayan bakterilerin bulunmas nedeniyle topraklarn slah edilmesinde nc aa olarak kullanlr. Hava kirliliine dayankldr. Dere kenarlarnda, bataklk ve durgun su evresinde kullanlabilir.A.

AUCUBA Cornaceae japonica Thunb. Doal yaylm alan Himalayalardan Japonyaya kadar uzanr. 2-3 m boylanabilen, glge ortamlar iin uygun herdemyeil aldr. Derimsi, koyu yeil, kenarlar dili yapraklar 8-20 cm uzunluunda, 4-7 cm geniliktedir. Parlak krmz meyveleri ekim ayndan ubat ayna kadar bitkide kalr. Toprak istei bakmndan seici deildir. Aa alt bitkisi olarak kullanlabilir. Glge ve yar glge ortamlarda kuraa nisbeten dayankldr. Ev, avlu bahelerinde, glgeli yaya yolu boyunca yer verilen Aucubalarn zellikle kltr formlar lo alanlara k veren popler bitkilerdir. En yaygn kullanlan A.j. Varigiata sar benekli yapraklara sahiptir.A.

BERBERIS L. Kadn Tuzluu Berberidaceae Herdemyeil, yar herdemyeil ve yapraklarn dken 0.3-3 m arasnda boylanabilen berberislerin, dokularnda berberin maddesi olmas nedeniyle odunlar sar renktedir. iekleri tek tek, kk demetler halinde, emsiye eklindedir. Sar ya da turuncu renkli iekleri, siyah ya da krmz meyveleri vardr. Gneli ve yar glge ortamlarda, hemen her toprakta yetiir. Sonbaharda cazip yaprak renklenmeleri etkileyicidir. it bitkisi olarak kullanmak ya da dank formlu bitkileri yeni srgnler ile daha dzgn grnm kazandrmak amacyla budama gerekir. Kn yapran dken trler, scak ya da lman yrelerde, kn da yapraklarn korurlar. Yapraklarn dken trler kurak ve souk koullara, herdemyeil olanlardan daha dayankldr.5

B. thunbergii D.C. 1.5-2.5 m boylanabilen kavisli, ince, uzun, narin dallar ile dekoratif yayvan formlu bir aldr. Yuvarlaka youn yapraklar kk, st yzeyi koyu, alt yzeyi soluk yeildir. Sonbaharda sar, portakal ve parlak krmz renklenmesiyle grup halinde kullanldnda kitle etkisi yapar. Tesbihe benzer, parlak krmz meyveleri sonbahar ve k aylarna kadar dallarda kalr. it bitkisi olarak kullanlmasnn yan sra orta refjlerde, ev bahelerinde, geni ak alanlarda kullanlan, dayankl ve zarif bir aldr. ok sayda kltr formu vardr. B. t. D.C. Atropurpurea Yapraklar yaz boyunca bronz krmz olan, morumsu krmzya kadar deikenlik gsteren gsterili bir aldr. Gneli ortamlarda renk etkisi ok daha belirgindir. B.veitchii Schneid. Vatan in olan, en ok 2 m boylarnda herdem yeil, dikenli bir aldr. Gen srgnleri krmzdr, her daln evresinde sralanm 10-24 adet dikenli yapra vardr. Dar erit eklindeki yapraklarn st yz koyu yeil, alt yz ak yeildir. Mays aynda aan iekleri sar, kmeler halindedir. Meyveleri yuvarlak ve siyah renklidir. B.vulgaris L. 2. m boylarnda yapraklarn dken, dikenli bir aldr. lkemizde Kuzey Anadoluda, Kastamonu, Tokat, Trabzon gibi Karadenizin i kesimlerinde grlr. Yapraklar yumurtams, eliptik, 2-4 cm uzunlukta, kenarlar genellikle ince dilidir. Olgunlat zaman parlak krmzms renk alan zms meyveleri vardr. BETULA L. Hu Aac Betulaceae Kuzey yarm kresinde Avrupa, Asya, Himalaya, Kuzey Amerikada 40 kadar tr bilinen boylu aa ya da al formunda dekoratif bitkilerdir. Genellikle 50-100 yl yaarlar, hzl byyen hular dekoratif formu, zarif yapraklar ve sonbahar renklenmeleri ile ska kullanlr. Yapraklar sade yapl, sapl ve almal dizilmilerdir. nce srgnleri, kimi trlerde aaya kimi trlerde ise yukarya ynelirler. Kk meyveleri bask ve iki kanatl olup sonbaharda olgunlar. K durgunluunda trlere gre deikenlik gsteren beyaz, gmi-sar, pembe-krmz ya da siyah gvde renkleriyle ok dekoratiftir. Hular lman ve serin ortamlarn aalar olup, k gereksinimleri yksektir. Drenaj iyi, asitli ve ntr karekterli, rutubetli topraklarda yetiir. Kumlu ve fakir topraklarn aalandrlmalarnda ok uygundur. Ak renkli ve hafif odunlar dayankldr, mobilya ve deme kaplamasnda kullanlr. Birok trn kabuklarndan elde edilen hu ya eitli alanlarda kullanlr. B. litwinowii Doluch. Tyl Hu

6

Kuzeydou ve Dou Anadoluda doal olarak bulunur. 15-20 m boylarnda geni tepeli, dallar yukar, ksmen yanlara doru sarkktr. Pembemsi beyaz gvde kabuu geni ve ince levhalar halinde soyulur. Gen srgnleri tyldr. 3-5 cm uzunluundaki yapraklar sivri ucludur. Yapraklarn alt yz damarlar boyunca tyldr. ou kez bataklk, turbalk ve allklarda yer alan tyl hu, sulak ve nemli alanlarda hzl geliir. B. pendula Roth. Salkm Hu Sarkk dall bir aa olup 20-25 m boylanr. Gvde kabuklar, parlak beyaz renkli, geni ve ince levhalar halinde yatay ynde soyulur. 3-6 cm uzunluunda, dip taraf kama biiminde sivri ulu, kenarlar dili yapraklarn her iki yz de plak ve yapkandr. Yaprak sap 2-3 cm uzunluundadr. Dii iekler k tomurcukta geirerek yapraklanma ile ortaya kar. Hastalk ve zararllara kar duyarldr. Salkm formlu Hu beyaz gvdesi, zarif yapraklar, sarkk formu, gz alc sonbahar renklenmesiyle im alanlarda, su ve havuz kenarlarnda ya da golf alanlar, parklar, kamps alanlar gibi geni alanlarda gruplar halinde kullanlmaya uygun dekoratif bir aatr. Sonbaharda tohumlar hemen ya da 1-3 aylk bir souk katlamadan sonra ilkbaharda ekilir. BIOTA Endl. Cupressaceae B.orientalis Endl. Dou Mazs Vatan olan inde 20-25 m boya ulaan bu tr, lkemizde kk bir aa ya da boylu bir al grnmndedir. Oval ya da geni piramidal gelime ve dallanma gsterir. Ana srgnler yuvarlak, yan srgnler birbirine dik ynde paralel konumludur. Her iki yz de ak yeil ya da sarms yeildir. Gvde kabuu krmzms kahverengi ve ince olup lifler halinde ayrlr. Gen srgnler parmaklar arasnda ovuturulduunda hafif reine kokar. Kozalaklar olgunlamadan nce mavi-yeil ve etli, olgun halde ise kahverengi, odunsu ve serttir. Uzunca yuvarlak, yumurta biimindeki kozalaklar 1-2 cm uzunluundadr. Vatannda kayalk, kurak yamalarda kireli topraklarda yetien Dou Mazs, hafif kumlu, balk topraklarda ok iyi geliir. it bitkisi olarak kullanlabildii gibi park ve bahelerde kullanlan dekoratif kltr formlar vardr. B. o. Endl. Compacta Nana Dzgn gelime gsteren, geni, yuvarlak piramidal, 2-3 m boylanan bodur bir formdur. Toprak yzeyinden itibaren bol dallanma gsterir, yava geliir. Pul yapraklar taze yeil renkte, ksa, ular sivridir. BUDDLEIA L. Loganiaceae B.davidii Franch. Kelebek als Hzl gelien, lman iklim koullarnda yar herdemyeil, souk iklim koullarnda yapraklarn dken, gsterili, dank byyen bir aldr. 10-25 cm uzunluundaki yapraklarnn st yzeyi koyu yeil, alt yz beyazdr. Yaz ortasnda dallarnn ucunda 15-25 cm uzunluundaki salkmlar halinde krmz kk iekleri etkileyicidir. Kelebekleri de ekmesi nedeniyle iekli olduu dnemde gzel bir grnm sergiler. Gneli ya da yar glge ortamlarda, rutubetli, organik maddelerce zengin topraklarda iyi geliir. Kelebek allar, yumuak eliklerle yaz banda ya da yar odunlam yeil eliklerle yaz sonunda kklendirilerek retilebilirler. Park ve bahelerde grup halinde kullanlr.

7

BUXUS L. imir Buxaceae Herdemyeil al ya da kk aa formunda, dayankl it bitkisi ve mekan belirleyici bitki olarak kullanlmaya uygundur. Yzey kkl olmas sebebiyle dikim ve bakm aamalarnda zen gsterilmelidir. Gneli ve glge ortamlarda hemen her toprakta geliir. Ancak souk blgelerde rzgar ve k souklarndan korunmas durumunda daha salkl geliir. Hastalk ve zararllara kar duyarldr. Genellikle elikle retilirler. B. balearica Lam. Yava gelien, dayankl al ya da aak formlu bir trdr. Karlkl dizilmi yapraklar, derimsi, yuvarlak oval eklindedir. Kk gsterisiz iekleri terminal salkm eklindedir. B. sempervirens L. Adi imir Genellikle sk dall al, bazen 6-8 m boylarnda kk aa formundadr. Yumurtams oval yapraklarn st yz parlak koyu yeil, alt yz ak yeil, 2-3 cm uzunluktadr. Sert, olgunlatnda koyu esmer renkli meyveleri vardr. Tohumlar parlak siyahtr. Budamaya uygun olmalar nedeniyle it bitkisi olarak kullanlrlar. B. sempervirensin son yllarda park bahelerde baz kltr formlar yer almaktadr. Sar renkli yaprakl Aureavariegata yaprak kenarlar beyaz ereveli Argenteavariegata sk yaprakl Arborencens gibi. CALOCEDRUS Su Sediri Cupressaceae C.decurrens (Torr.) Florin Kaliforniya Su Sediri Stun eklinde gvdesi, dar piramidal, simetrik formu, krmz kahverengi ya da tarn rengi kabuklar ile dekoratif herdem yeil bir aatr. Vatan Kaliforniyann dalk blgeleri ile Oregondan Nevadaya kadar olan blgelerde 25-40 mye ular. Pul yapraklar 2-3 mm uzunlukta, uzun yumurta biiminde, sivri ucludur. Sarkk, ak krmz kahverengi kk kozalaklar , sarkk aldnda rdek gagasna benzer. Gen yalarda yava bymesine karn daha sonra her yl 50-60 cm kadar boylanr. Kurak yaz dneminde zarar grr. Nemli ortamlarda daha salkl gelien Kaliforniya Su Sediri rzgar kran, yeil duvar ve yksek it bitkisi olarak kullanlmaya uygundur. Dekoratif formunun yan sra odunu da deerlidir. Ancak lkemizde az bilinmektedir. CAMPSIS Acem Borusu Bignoniaceae C.radicans (L.) Seem. Sarlc formda, yapraklarn dken aldr. Austos Eyll aylar arasnda aan portakal renkli, gsterili iekleri nedeniyle zellikle lman blgelerde pergola ve ardaklara sardrmak amacyla ok kullanlr. Souk geen klarda, dondan toprak st aksam etkilenmesine karn ilkbaharda yeniden srer. lk yln srgnleri budanarak al formu almas salanr. 9-11 dili yapraklar, 5-7 cm uzunluktadr. iekleri 6-12si bir arada salkm formludur.Gneli ortamlarda, drenaj iyi, organik maddelerce zengin topraklarda hzl geliir. Tohum, elik ve daldrma ile retilir. CATALPA Katalpa Bignoniaceae C.bignonioides Walt.8

klim ve toprak koullarna gre 6-15 m boylanabilen, dank formu, beyaz kmeli iekleri ve tohumlar ieren uzun kapslleri ile dikkat eken yapraklarn dken bir aa trdr. Uzun sapl, ak yeil renkli yapraklar, 12-20 cm uzunluktadr. HaziranTemmuz aylarnda aan, 25 cm uzunluunda beyaz renkli ieklerinin ii sar ve krmz lekelidir. 20-30 cm uzunluundaki kapsllerde meyveleri bulunur ve birka ay aata kalr. Yetime ortam asndan seici deildir. Derin, rutubetli ve besinmaddelerince zengin topraklarda iyi geliir. retimi elikle ya da tohumla yaplabilir. Ankara park ve bahelerinde ska grlen iek ve meyveleri ile dekoratif bir glge aacdr. Asidik ya da ntr, kuru ya da rutubetli topraklarda yetiebildii gibi scak ve souk koullara kolayca uyum salar. CEDRUS Link. Sedir Pinaceae Genel grnm ile son derece gsterili, geni tepe yaps, yanlara ve yukarya alan dallar ile zellikle stanbul bahelerine renk katan 20-50 m ykseklie ulaan boylu aalardr. ok eski alardan beri bilinen ve kullanlan eterik yal, gzel kokulu kymetli odunlar vardr. Gvde kabuu koyu gri, genlikte ince ve yumuak, yallarda koyu renkli, kaln ve derin atlakldr. Sedirler bol gneli ortamlarda, normal kumlu, kuru ve normal killi topraklarda iyi geliirler. ou tr rutubetli topraktan etkilenir. Uzun sreli donlara kar dayankl deildirler. Prof.Dr.Sadri ARAN 1920lerde dikilen Cedrus atlantica, C. libani, C. deodorann 1941 k dneminde zarar grdn, zellikle C. deodoralarn ayn sene iinde tmyle kuruduu, dierlerinin de ertesi sene iinde yava yava kuruduunu gzlemlemitir. Sedirler, hava kirliliine kar da duyarldrlar. C.atlantica Manetti. Atlas Sediri Doal olarak Kuzey Afrikada Cezayir ve Fasn Atlas Dalarnda 30-40 m ykseklie ular. Piramit formlu, dallar yukarya doru, tepe srgn ise yukarya ya da hafif yana doru ynelmitir. Dallar gvdeden dar bir ayla karak yukarya ynelirler. Dal says az olup, gevek bir habitse sahiptir. Dank ve simetrik olmayan yaps ile park ve bahelerde uygun ortamlarda tercih edilen dekoratif bir aatr. Son yllarda bahelerde yer alan kltr formu C. a. Glauca Pendulann dallar sk ve aaya doru sarkktr. ne yapraklar ak ve koyu gri mavi renkte olup ilgin formu ile tercih edilmektedir. C. deodora Loud. Himalaya Sediri 40-50 m ykseklie ulaan Himalaya Sediri piramidal formlu, yatay olarak uzanan dallar, aaya doru sarkan yan dallar ile etkileyicidir. Koyu mavimsi-yeil, uzun, ine yapraklar, aa doru sarkan tepe srgn ile dier sedirlerden ayrmak olasdr. Kozalaklar krmzms kahverengidir. C. libani A. Rich. Toros Sediri, Lbnan Sediri lkemizde Gney Anadolu Blgesi, Kuzey Anadoluda Kelkit-Yeilrmak Vadisinde, Niksar ve Lbnanda doal olarak bulunur. Dolgun gvdeli, 40 m boylarnda grkemli bir habitusa sahiptir. Genlikte piramidal olan tepe formu ileri yalarda bozularak emsiye gibi grnm alr. Genellikle koyu yeil, bazen mavimsi yeil ular sivri batc ksa ine yapraklar, ksa srgnler zerinde evrel dizilmitir.9

Odunlarnn ok deerli olmas nedeni ile eski alardan beri bilinir. Bugn birok tarihsel yaptlarda sedir odununun kullanld belirlenmitir. Gordion Kral Mezar ve Efesteki Diana tapnanda olduu gibi. CELTIS L. itlenbik Ulmaceae ounlukla yapraklarn dken ya da tropik ve subtropik blgelerde herdemyeil aa ve boylu al formunda bitkilerdir. Kent koullarna dayankl olmas ve hemen her toprakta yetimesi nedeniyle kent parklar, yol aalar ve glge aac olarak geni aklklarda kullanlan birok tr vardr. 100-200 sene mr olan itlenbiklerin gvde kabuklar ince, dz gri renktedir. Sapl yapraklarn kenarlar genellikle keskin dilidir. Nohut byklndeki ekirdekli sulu meyveleri, oval ya da yuvarlak ekillidir. C. australis L. Adi itlenbik Vatan Akdeniz Blgesidir. 20-25 m boylarnda yuvarlak tepeli, seyrek dall bir aatr. Gri renkli gvde kabuu uzun yllar dzgn kalr. 5-15 cm uzunluunda, yrek biimli, sivri ulu, kenarlar ok dili yapraklarnn st yz koyu yeil, alt yz ak yeil ve tyldr. ekirdekli, etli ve sulu meyvesi siyah renklidir ve yenir. Tohumlar olgunlatnda toplanp sonbaharda ekilebilir. elikle de retilir. Kentlerin hava kirliliine dayankl olmas yan sra, kurak ve fakir topraklarda da yetiir. Bu nedenle aalandrma almalarnda farkl amalarla kullanlr. C. tournefortii Lam. Dou itlenbii Gneydou Avrupa ve Bat Asyada doal olarak yetien dou itlenbii kurakla en dayankl tr olup, 5-6 m boyunda kk aa ya da al formundadr. Yapraklar 3-7 cm byklnde, geni yumurta biiminde, ucu sivri, st yz koyu yeil, alt yz gri yeil, ince tyldr. Meyveleri kirli sar, portakal renklidir. Canl it oluturmada ve kurakl yerlerin aalandrlmasnda uygundur. CERCIS L. Erguvan Leguminosae C.siliquastrum L. Baharn mjdecisi olarak bilinen Erguvan, gl kurusu, krmzmtrak pembe ya da vine renginde iekleri ile son derece etkileyicidir. Dallarda ok sk olarak yer alan iekler, gelimi aalarn gvde boyunca da aar. Anadolu, Lbnan, Filistin, Suriye, ran, Yunanistan bu trn doal yayl alanlardr. Erguvan, Boaziinin yamalarna, koru, park ve bahelerine, eski ky mezarlklarna insan eliyle getirilip yetitirilmi, zamanla kendiliinden oalarak yaylm Akdeniz kkenli bir aatr. Geni tepeli, ufak bir aa olup 6-8 m kadar boylanabilir, yapraklar yrek biiminde, ak yeil renkli, ince ve yass bakla meyveleri 6-10 cm boyunda olup krmzmtrak-kahverengidir. Yapraklar dkldkten sonra uzun bir dnem sert kabuklu, mercimek gibi yass tohumlarn muhafaza eder. Ankarada Cumhuriyet Dneminin ilk yllarnda park bahelerinde stanbuldaki gzel rneklerinden esinlenerek kullanlmasna karn gnmzde gereken ilgiyi grmemesi zcdr. zellikle yeni yerleim alanlarnda, aalandrma alanlarnda, geni aklklarda ibreli aalarn yeilliine kontrast olabilecek dekoratif bir aatr.10

ankaya Kk, TBMM, Fen Fakltesi, Ziraat Fakltesi Bahelerinde gzel rnekleri mevcuttur. CHAMAECYPARIS Spach. Yalanc Servi Cupressaceae Yalanc serviler herdemyeil, yksek boylu aa formundan bodur, alms form olmak zere farkl grnml tr ve kltr formlar vardr. Yapraklar genellikle pul eklinde, baz kltr formlarnda ine yaprak ya da ksmen ine yaprak ksmen pul eklindedir. Genellikle yar glge ya da bol kl, nisbi nemi yksek ortamlarda geliirler. Alaca yaprakl kltr formlar donlara kar duyarldr. Yalanc Serviler bordr bitkisi olarak kullanld gibi arka fon ve vurgu amacyla da kullanlr. Farkl tr ve kltr formlarnda koyu yeilden altn sarsna kadar deikenlik gsteren rengi, ilgin formlar ile tasarmda etkileyici grnmler ve dier bitkilerle cazip kombinasyonlar oluturmak mmkndr. C. lawsoniana (A. Murr.) Parl. 40-60 m boylanabilen, dar tepeli, 2-4 m apa ulaan dekoratif formlu bir aatr. Ana srgnlerinin ular sarkk, yapraklar ince, pul biiminde gri-yeil renklidir. Eterik yal ve kokulu olan odunu ok dayankldr. lkemizde gemi yapmndan kibrit sanayine dein eitli kullanm alanlar vardr. Kurakla, iddetli k souklarna duyarl ve yar glge aacdr. Dekoratif grnm ve dokusu ile park ve bahelrde soliter ya da gruplar halinde kullanlmaya uygun ok sayda kltr formu vardr. Mavi yaprakl C. l. Glauca, gmi yaprakl C. l. Argentea, sar yeil yaprakl C. l. Robusta Aurea gibi. C. pisifera (Sieb. and Zucc.) Endl. Doal olarak Japonyada yetien C. pisifera 30 m boya ular. Krmz kahverengi renkte gvde kabuu, bitki yalandnda ince eritler halinde ayrlr. Pul yapraklarnn st yz parlak koyu yeil, alt yz beyaz izgilidir. Kozalaklar yuvarlak, koyu kahverengi ve kktr. Altn sars, mavi-yeil ve koyu yeil yaprakl formlar vardr. CORNUS L. Kzlck Cornaceae C.alba L. Sibirica 2 m boyu, k dnemi boyunca krmz ince, youn plak dallar ile gz alc,yaygn formlu bir aldr. 7-12 cm uzunlukta, 5 cm genilikte, koyu yeil yapraklar sonbaharda krmz renk alr. Mays, Haziran aylarnda aan kk, zarif kme eklinde beyaz iekleri ve beyaz kk meyvalar ile ok poplerdir. Kuvvetli bir kk sistemine sahip olan kzlcklar ok sayda srgn verir. Kent koullarna ve rzgara dayankldr. Gneli, yar glge ortamlarda salkl geliir. Ankara park ve bahelerinde, ilkbaharda beyaz iekleri, sonbaharda gz alc renklenmesi ve k dnemi boyunca krmz renkli dallar ile herdemyeil bitkilerle birlikte kullanldnda ho bir kontrast sergiler. Orta refjlerde, eimli, geni im alanlarda yer rtc olarak gruplar halinde son derece etkilidir. CORYLUS L. Fndk Betulaceae C.maxima Mill. Atropurpurea Lambert Fnd

11

3-4 m boyunda, boylu al formunda olup ak krmz srgnleri, daha sonra koyu krmz renk alr. Yuvarlak, 10 cm uzunluktaki yapraklar bordo krmz renkte basit tylerle rtl sivri ulu ve kenarlar ift sral dilidir. Gneli ve yar glge ortamlara dikilmelidir. Soua dayankldr, toprak istei bakmndan seici olmamakla birlikte, organik maddece zengin topraklarda iyi geliir. Yzey kkl olmas nedeniyle ilk yllarda sulamak gerekir, daha sonra kurakla dayankldr. Yaz boyunca koyu krmz renkli yapraklar ile bitkisel tasarmda kontrast etki yapan ender bitkilerdendir. COTINUS Adans. Anacardiaceae C.coggyria Scop. Duman als 3-5 m boylu, geni tepeli, yaygn formlu, etkili sonbahar renklenmesi ve gsterili tohum baaklar ile dekoratif bir aldr. 4-7 cm uzunluunda, kenarlar dz, yuvarlak, oval yapraklarn st yzleri koyu yeil, alt yzleri mavimsi gri yeildir. iekleri yeil renkli, 20 cm uzunluunda baaklar eklinde, daha sonra peruk eklinde ve krmz renktedir. Sonbaharda grup halinde dikilen C. coggyrialarn kitle etkisi muhteemdir. Scak ve gneli ortamlarda iyi geliir. Toprak istei bakmndan seici deildir. ok souk geen k dneminde baz dallar etkilense de, ilkbaharda yeni srgnler verir. Soliter ve grup halinde kullanlmaya uygundur, Ankara park ve bahelerinde kitle etkisi yapan gzel rneklerini grmek mmkndr. COTONEASTER Med. Ta Ayva Rosaceae Herdemyeil, yar herdemyeil ve yapraklarn dken, yer rtc, kk al ya da 5-6 m yksekliinde byk al formundadr. Zarif srgnleri, gzel iekleri ve zellikle k dnemi boyunca renkli kk meyveleri ile etkileyicidir. Dayankl olmas nedeniyle zel bir bakm istemezler. Erozyon kontrol amacyla eimli alanlarda, fakir topraklar dikilen Cotoneasterin meyveleri organik maddece zengin, nemli topraklarda yetienlere gre daha iri ve ardr. Ev bahelerinde, kaya bahelerinde, refjlerde, bordr, it, perde ya da yer rtc olarak yaygn ekilde kullanlr. Mays, Haziran aylarnda kk, beyaz ya da koyu pembe buketler halinde aan iekleri 2-3 bir arada ya da tektir. Sar, portakal, krmz, siyahms mavi renkli meyveleri ve sonbahar renklenmesi olaanstdr. Boylu ve herdemyeil trlerin soua duyarl olmalar nedeniyle, korunmalar gerekir. Gneli, drenaj iyi ortamlarda yetiir. retim amacyla alnan elikler ve kuruyan dallar dnda budama nerilmez. Yal odunsu dallar budanarak gen srgnler vermesi salanabilir. Seyrek ve lifli kkleri nedeniyle skca yer deitirmeye duyarldr. Genellikle tohumla, ilkbahar sonunda yeil, yaz sonunda yar odunlam ve kn yapraksz sert eliklerle oaltlabilir. C. bullatus Boiss.

12

3-5 m boylanabilir. Uzun yumurtams yapraklar 7 cm uzunluktadr. Mays, haziran aylarnda aan pembe bol sayda iekleri ve canl krmz renkli meyveleri ile etkileyicidir. it bitkisi olarak kullanlmasnn yansra grup olarakta kullanlr. C. dammeri Schneid. Herdemyeil, yaylc, 3 m kadar genileyebilen iyi bir yer rtcdr. Youn oval yapraklar kk, 2-3 cm uzunlukta, st yz koyu yeil, alt yz grimsi yeildir. Hzl geliir, meyve rengi krmzdr ve ok gsterilidir. zellikle kaya bahelerinde, eimli alanlarda ve ev bahelerinde kullanlmaya uygun kltr formlar vardr. C. franchetii Boiss. Sk dall, dikine byyen, 2-3 m boylanabilen herdemyeil bir aldr. Yapraklar kaln, derimsi, elips ya da yumurtams sivri ulu, st yz parlak yeil, alt yz beyazms, tyl, 2-3 cm uzunluktadr. Koyu pembe kk iekleri, emsiyemsi dizilili ve 615lik gruplar halindedir. Uzun sre renk etkisi yaratan meyveleri portakalms krmz renklidir. C. horizontalis Decne. Kemervari dallanmas ile dekoratif, 60-90 cm boylanan, 5 m genileyebilen, yapraklarn dken popler bir al ve yer rtcdr. Sk, kk yapraklarn st yz koyu, alt yz ak yeil, yuvarlams oval, dar uludur. Sonbaharda portakal rengine dnen yapraklar daha sonra krmzya dnr. Meyveleri k ortalarna kadar etkilidir. K souklarna dayankl olmasnn yansra glge koullarda da iyi geliir. Yaprak ve meyveleri ile sonbaharda uzun sreli etkili olmas nedeniyle park, bahelerde, orta refj, eimli alanlar ve ev bahelerinde kullanlan bir materyaldir. C. salicifolius Franch. 3-5 m boylanr, yaprak ve iek saplar ile gen srgnleri beyaz tyldr. Yapraklar sivri uclu, oval, st yz koyu, alt yz grimsi yeildir. Temmuz, austos aylarnda aan beyaz renkli iekleri emsiyemsi kmeler oluturur. Parlak krmz renkli meyveleri etkileyicidir. Form ve sk dokusu nedeniyle it, perde oluturmak amacyla kullanlr. C. microphyllus Wall. En kk yaprakl ve gzel dokulu Cotoneaster tr olup zellikle kaya baheleri iin ok uygundur. Youn, sert dallar boyunca kark olarak yan dallar uzanr. 60-90 cm boylanr, 2 m kadar genileyebilir. Herdemyeil yapraklarn st yz koyu yeil, alt yz gri ve tyldr. Kk, youn iekleri krmzdr. Souk iklim koullarna dayankl olan C. microphyllusu sarkc ve yer rtc olarak deiik alanlarda kullanm olana vardr. CRATAEGUS L. Yemigen,Geyik Dikeni Rosaceae 3-12 m boylanabilen, boylu al ve aa formunda eitli tr, form ve varyeteleri vardr. Yaz banda aan beyaz, pembe iekleri, portakal ve krmz renkte meyveleri ve sonbahar renklenmesi ile etkileyicidir. Gneli ortamlarda, asit ve alkali topraklarda geliebilir. Herdemyeil bitki grubu nnde etkileri ok daha belirgin ortaya kar. Yol aac olarak kullanlmasnn yansra it ve duvar bitkisi olarakta nerilir. Yatay ve yaygn dallanma zellii, iek, meyve ve yapraklar ile oluturduu mevsimsel deiimleri, hzl bymesi, dayankl olmas nedeniyle zellikle kent parklarnda sk kullanabileceimiz gzel bir materyaldir. Kuruyan dallar ve alt dallarn alnmas gerektii durumlar dnda budama yaplmaz. K aylarnda aata kalan meyveler kular iin besin kaynadr. Tohumla retilebilir.13

C.monogyna Jacg. lkemizde doal olarak yetien C. monogyna 4-8 m boylu, yuvarlak tepe formlu ve dikenli srgnleri olan dayankl bir trdr. Geni oval biimli, 3-7 loblu, 4-5 cm uzunluundaki yapraklarn st yz koyu yeil, alt yz gri yeil renkli ve tyldr. Mays-haziranda aan beyaz iekleri, krmz, sar, turuncu meyveleri, sar turuncu sonbahar renklenmesi ile dekoratif bir aatr. Kent iklim koullarna dayankl olmas ve her trl toprakta yetimesi nedeniyle, kent park ve bahelerinde tek ya da gruplar halinde kullanlabildii gibi yama, ev ve refjlerin, kum ve maden ocaklarn aalandrlmasnda, rzgar perdesi tesisinde de nerilir. C.oxyacantha L. emend. Jacg. Form olarak C. monogyna ya benzer. Yapraklar daha kk, az derin 3 loblu, st yz koyu yeil, alt yz sarms yeildir. Mays haziran aylarnda aan iekleri, krmz meyveleri ve sonbahar renklenmesi ile etkilidir. CUPRESSUS L. Servi Cupressaceae Akdeniz Blgesinden Himalayaya kadar geni bir alanda, Kuzey Amerikada tropik ve suptropik blgelerde doal olarak bulunur. Serviler, herdemyeil, dank formlu dallara, drt ke srgnlere sahip gsterili aalardr. IIman iklim koullarnda, nemli ortamlarda salkl geliir, souya kar duyarldr, gen yalarda sulama yaplmaldr. Serviler, perdeleme ya da vurgu oluturmak amacyla kullanlan dekoratif aalardr. C. arizonica Greene. Arizona Servisi Geni pramidal formda, yatay uzanan dallar, mavimsi yeil ya da gri mavi renkte pul yapraklar, koyu krmz kahverengi renkte kozalaklar vardr. Soua kar daha dayankldr. ankaya Kk bahesinde salkl rneklerini grmek olasdr. C. a. Greene.Glauca Mavi Arizona Servisi 15-20 m boylanan gri-gmi renkli pullar ve dar stun eklinde formu ile etkilidir. Yar glge koullarda iyi gelime gsterir. C. sempervirens L. talyan Servisi Doal olarak lkemizde, Kbrs ve Girit adalarnda yetiir ve 25-30 m ykseklie ular. Stun eklinde ya da dallar yanlara doru yaylm geni piramidal formda gelime gsterir. Kozalaklar ksa srgnlerin uclarnda sarkk halde bulunur, nceleri yeilimsi, sonralar grimsi kahverengiye dnr. Ankara park, bahelerde iddetli souk geen klarda etkilenerek kurumalar grlmektedir. C.s. L. var. pyramidalis Akdeniz lkelerinin tipik ve sembolik aac olan piramit servi stun ya da dar piramidal formu ile hzn ve huzuru karakterize eden aalardr. lkemizde odununun kymetli olmas yansra, grkemli grn, kurak, kalkerli topraklarda bile yetiebilmesi gibi baz nemli zellikleri nedeniyle byk bir ilgi ve sevgi olumutur. Sahil kentleri, kasaba ve kylerinde, cami avlularna, trbelere ve mezarlklara ounluu piramit servi olmak zere servi aalar dikilir. CYDONIA Mill. Rosaceae zellikle Marmara Ege ve Akdeniz Blgesi park ve bahelerinde yaygn olarak kullanlan Cydonialar yapraklanmadan aan orkideye benzer iekleri ve14

sonbaharda parlak krmz renklenmesiyle ok etkileyicidir. Gneli yerlerde ve rutubetli topraklarda salkl geliir. Yzey kkldr, dikimden sonra mallama yaplmaldr. Kk mekanlar iin zarif bir aldr. Meyveleri gda sanayiinde kullanlmaktadr. C. japonica Pers. Japon Ayvas Erken ilkbaharda yapraklanmadan nce aan turuncu, krmz iekleri ile etkili 1-2 m boylu aldr. Yapraklar 2-4 cm uzunlukta, oval, kenarlar dili, parlak yeil renktedir. Sonbaharda dekoratif meyveleri vardr. Tomurcuklu dallar kesilerek, k ortasnda i mekanda ieklenmesi izlenebilir. Yapraksz dallar ile zarif grnml, iek ve meyveleri ile etkileyici bir al olarak tek ya da gruplar halinde ya da budanarak it bitkisi olarak kullanlabilir. Gneli ortamlarda kurak ya da rutubetli, hemen her toprakta yetiir. Soua ve scaa dayankldr. Budama zel bir form vermek ve bol iek vermesi amacyla, iekli ya da iekli dnemi getikten hemen sonra yaplmaldr. C. oblonga Mill. Pembe, beyaz orkideye benzer iekleri, ekici sar meyveleri, sonbaharda parlak krmzya dnen renklenmesi ile dekoratif bir al ya da kk aatr. Gneli ortamlarda, rutubetli ve zengin topraklarda salkl geliir. Yzey kkl olmalar nedeniyle fidanlar dikimden sonra kk boaznda oluturan su ana mallanmaldr. Kk mekanlar iin son derece uygundur. DEUTZIA Havlu pskl Saxifragaceae D.x rosea Rehd. 90-120 cm boylu, 3-7 cm uzunluunda yapraklar ve d ksm pembemsi ii beyaz kk salkm iekleri ile gzel bir grnm sergiler. Herdem yeil bitki gruplar nnde ieklenme dneminde ok daha etkilidir. Gneli ya da kl glge ortamlarda, kurak ya da rutubetli hemen her toprakta yetiir. K souk geen blgelerde ilkbaharda yaplan dikim, lman blgelerde sonbaharda da olabilir. Budama ieklenme dneminden sonra yaplmaldr. EUONYMUS L. Taflan Celastraceae Genellikle yapran dken, bir ksm da dkmeyen aack ya da boylu al formunda trlere sahiptir. Dekoratif yapraklar ve renkli meyveleri ile etlili olan taflanlar gneli, yar glge ortamlarda, drenaj iyi hem asitli hem de alkali topraklarda salkl geliir. Dayankl olmasna karn, dikimden sonraki ilk yllar erken don ldrc olabilir. lkbahar ya da sonbaharda dikimden sonra kk boaznda mallama yaplmaldr. Toprak ok fakir olmadka gbrelemeye gerek yoktur. Doal formu ile it bitkisi olarak kullanlmasnn yansra, iek parsellerinde fon olarak kullanldnda ieklerin etkilerinin azald sonbaharda alana renk kazandrr. E. fortunei (Turcz.) Hand. Mazz. Herdem yeil, sarlc ya da srnc aldr. al olarak kullanldnda uzun srgnleri toprakla temas ettiinde kklenerek geniler. Erozyon kontrolnde kullanlmaya uygun ar scak ve soua dayankl, gsterili bir trdr. Yapraklar15

koyu yeil, derimsi, 3-7 cm uzunlukta, dili, meyveleri ak krmz renklidir. iekleri etkili deildir. E. japonicus Thunb. Herdemyeil, 2-3 m boylu, 2 m genileyen E. japonicus derimsi kaln ve parlak yapraklar ile etkileyicidir. Yapraklar 2-4 cm uzunluunda, oval, yuvarlaktr. Belirli bir olgunlua eritiinde sk dokulu formu, canl yapraklar ve krmz renkli meyveleri ile her mevsim gzel grnm sergiler. Gneli, yar glge ortamlarda, her cins toprakta yetiir. Kysal alanlarda rzgara ve tuza dayankldr. Ankara park baheleri iin nemli bir tr olan E. japonicusun dekoratif birok kltr formu vardr. Kenarlar beyaz yeil yaprakl Albamarginata, kenarlar altn sars, koyu yeil yaprakl Aureamarginata, yapraklar parlak sar lekeli Aureovariegata rnek olarak verilebilir. FAGUS L. Kayn Fagaceae F.silvatica L. Avrupa Kayn Kaynlar boylu, uzun mrl, dolgun gvdeli, przsz kabuu ile gsterili ve ok popler aalardr. Nisan, mays aynda aan iekleri, eyll ekim aynda olgunlaan meyveleri ve zellikle sonbaharda sar krmz renkli yapraklar ile muhteem bir etki oluturur. Yapraklar yumurta biiminde, ucu sivrice, dipleri yuvarlaka, kenarlar hafif dalgaldr. Bat, Orta ve Gney Avrupaya yaylan Avrupa kayn subatlantik iklim aacdr. Yaz yalarnn fazla olduu, klar fazla souk olmad alanlarda salkl geliir. Nemli, organik maddece zengin ve drenaj iyi topraklarda geliir. Gneli ve yar glge bitkisidir, ancak gneli ortamlarda renk ve form ok daha etkileyicidir. Bol yaprak dkm ile topra iyiletirme zellii nedeniyle kaynlarn, saf ine yaprakl ormanlarda kullanlmas nerilir. lkbaharda dikimden nce kk budamas yaplmaldr. Kk sistemi derin olmad iin, dikimde zen gsterilmeli, toprak ok sktrlmamaldr. F. silvatica Pendula 20-30 m boylu bir aa olup, dallar geni bir kavisle topraa sarkar. 10 cm uzunluundaki yapraklarnn st canl, alt ak yeildir. Sonbahar renklenmesi krmz kahverengidir. Sarkk formlu Avrupa kayn dekoratif grnm nedeniyle tek ya da gruplar halinde park ve bahelere renk katan ok deerli bir materyaldir. Antkabir parknda olgun forma ulam gzel rnekleri vardr. FORSYTHIA Vahl. Altn ana Oleaceae Asya, in ve Japonya orijinli Altn anaklar ubat, nisan aylarnda plak dallarn saran sar iekleri ile etkili, yapraklarn dken aldr. Bol dall ve dikine geliir. K ortasnda kesilen dallarna, i mekanda vazoda iek atrmak mmkndr. Her trl toprakta, gneli ortamlarda yetiir. iekleri getikten sonra dallar te bir oranda budanarak ertesi yl bol iek vermesi salanr. Yal, zayf ve kuru dallar alnmaldr. Bordr, it bitkisi olarak kullanlabildii gibi orta refjlerde, parklarda gruplar halinde baharn mjdecisi iekleri ile ho grnm sergiler. Fx intermedia Zab.16

F. suspensa ve F. viridissima hibrididir. 2-3 m boylu, dayankl ve hzl gelierek ksa srede alan kaplar. iekleri sar, an biiminde fazla sayda ve gsterilidir. F. viridissima Lindl. Koyu yeil yaprakl, zeytin yeili dallara ve yeilimsi sar ieklere sahip olan F. virdissima, 3 m boylanan, kn yapraklarn dken boylu aldr. Akdeniz ikliminde yapraklarn dkmez. FRAXINUS L. Dibudak Oleaceae Genellikle lman kesimlerde yaylan d budaklar, sk yapraklanmas ile gzel bir glge aac, sonbaharda sar ya da krmz renklenmesi, zarif beyaz iekleri ile gsterili bir aatr. Erkek ve dii iekler baz trlerde ayn bazlarnda farkl aalardadr. Derin, drenaj iyi, organik maddece zengin topraklarda hzl geliir. lkbahar ya da sonbaharda dikim yapldnda mallama yaplmal, kurak dnemlerde sulanmaldr. Genellikle yol, glge aac olarak tercih edilen dibudaklar, geni im alanlarda da tek ya da gruplar halinde kullanlr. F. americana L. Amerika Dibuda 25 m boylu, dik gvdeli, oval ta formlu aatr. Gri gvde kabuu derin atlakldr. 20-30 cm uzunluktaki koyu yeil yapraklar 5-9 yaprakcktan oluur ve sonbaharda krmz renge dnr. Erkek ve dii iekler ayr aalardadr. Su istei dier dibudaklara oranla daha fazladr. Scak ve rzgarl yerlerde yaprak kenarlarnda yanklar oluur. retimi tohumla yaplr. F. excelsior L. Adi Dibudak 200-300 yl yaayabilen F. excelsior, 30-40 m boy, 7-10 m ap yapar. Hzl byr, dzgn gvdeli ve yuvarlak tepe formludur. Koyu yeil, tys, bileik yapraklar, yumurtams mzrak eklinde, sivri uclu, kenarlar dili, 7-17 adet yaprakktan oluur. Terminal durumlu bol iekli bileik salkmlar, nceleri diktir daha sonra aaya sarkar. retimi tohumla yaplr. zellikle nehir yataklar ve vadilerde yetien adi dibudaklar gneli, az gneli yerlerde ve nemli, gbreli topraklarda iyi geliir. GINKGO L. Ginkgoaceae G.biloba L. in Yelpaze am, Mabet Aac Ginkgoceae familyasnn tek bireyi olan Ginkgo biloba yer krede, buzul ve dinazorlarn yaad dnemlerden gnmze gelebilen en yal aatr. Kuzey Amerikada 200 milyon yl nce var olan Ginkgo anavatan inde tapnak ve saray bahelerinde yaygn kullanlmtr. 15-24 m boylanr ve yava byr. Yukarya doru uzanan dallar ve yelpazeye benzer uzun sapl yapraklar ile ilgi ekicidir. Sonbaharda altn sars renge dnen yapraklar ksa srgnlerde 3-5 i bir arada bulunur. Bir cinsli iki evcikli olan Mabet Aacnn olgunlatnda sar renkli, byk ve yuvarlak tohumlar kt kokuludur. 20 yana varncaya kadar meyve, iek vermezler. Gneli ortamlarda, rutubetli gbreli topraklarda yetiir. Asit ve alkali topraklar tolere edebildii gibi slfr dioksit dnda hava kirliliine hatta k aylarnda yaplan tuzlanmaya dayankldr. Nakli kolay olup, herhangi bir zel ileme gerek yoktur. Dikimden sonra kurak geen dnemde sulanmal ve gerektiinde gbrelenmelidir. Uzun mrn, sonsuzluun simgesi, in ve Japonyada kutsal aa kabul edilen Ginkgo dekoratif formu ile park ve bahelerde yukarya doru dallanma zellii ile yol aac olarak kullanlmaya uygundur. Ev ya da avlu bahelerinde sonbahar

17

karlayan ltl sar yapraklar ile ok ekicidir. Ankara Gar Parknda olduka byk bir rneini grmek mmkndr. GLEDITSIA L. Glediya Fabaceae G.triacanthos L. Amerikan Glediyas 30-50 m boylara ulaan, dik gvdeli, dank, emsiyemsi tepe formlu, gvde ve dallarnda parlak kahverengi ve sivri ulu dikenleri bulunan bir aatr. Yapraklar ok sayda 2-3,5 cm uzunluktaki oval yaprakklardan olumutur, sonbaharda sarya dnr. iekler yeilimsi salkm halinde bulunur. Meyveleri bakla biiminde, 30-40 cm uzunluunda, kvrk, parlak kahverengi ve dekoratiftir. Gneli, nemli ve organik maddece zengin topraklarda hzl geliir. Ancak, kent koullarna dayankl olup asit ve alkali topraklarda da yetiir, uygun ortamlarda 125-175 yl yaayabilen Amerikan Glediyas yol ve glge aac ya da canl it olarak kullanlr. Geni ak alanlarda manzara formlu grnm, yapraklarnn gne n az geirgen olmas ve sonbahar renklenmesi ile etkilidir. Tohumla retilir. HEDERA L. Orman sarma Araliaceae H.helix L. Herdemyeil, derimsi yapraklara sahip, sarlc, trmanc ve yer rtc bitkilerdir. Havai kkkleri ile duvarlara, aalara ya da yere tutunarak hzla geliirler. Kklerin derine inebilmesi ve yaylabilmesi zellii nedeniyle eimli olanlarda ve erozyon kontrolnde baarl bir materyaldir. Kaln, derimsi yapraklar genellikle lobludur, kk yeilimsi ieklere ve siyah meyvelere sahiptir. Aydnlk gneli ve glge ortamlarda i ve d mekanda yetitirilebilir. Souk koullara dayankldr. Organik materyalle zenginletirilmi, ntr ya da hafif alkali, rutubetli topraklarda hzl gelime gsterir. Sonbahar ya da ilkbaharda dikilebilirler. lkbaharda dikildiinde yaz boyunca su verilmeli ve gbrelenmelidir. HIBISCUS L. Malvaceae H.syriacus L. Aa hatmi al ya da tek gvdeli aa formunda, 3-3,5 m boylanr. Genlik dneminde sk ileri yalarda dank formludur. Beyaz, pembe, krmz eflatun renklerinde dz ya da katmerli iekleri yazn ikinci yarsnda aar ve gsterilidir. Gneli ve yar glge, nemli,iyi drene edilen, organik maddece zengin ortamlarda hzl geliir. Budama form vermek ya da k aylarnda, gelecek yl daha byk iek alabilmek amacyla yaplr. HYPERICUM L. Guttiferae H.calycinum L. Koyun kran Herdem yeil , kn souk olduu yerlerde yar herdemyeil, youn dokulu yer rtcdr. Kuvvetli kk yaps ile eilimli ve erozyon sorunu olan alanlarda topra hzla kaplar. 10 cm uzunluundaki yapraklar gneli ortamlarda yeil , glgede saryeildir. Parlak sar ve cazip iekleri vardr. Gneli, organik maddece zengin, rutubetli topraklarda yetiir. ki ylda bir durgun dnemde budamak gerekir.

18

ILEX L. oban Pskl Aquifoliaceae I.aquifolium L. Parlak koyu yeil, kenarlar ondleli, derimsi yapraklar ve parlak krmz meyvalar ile k bahelerinde yaygn kullanlan dekoratif bir trdr. al formunda ancak uygun koullarda 20 m boylanabilen oban pskl, gneli ve yar glge ortamlarda, rutubetli ve besin maddesinde zengin asidik topraklarda yetiir. Rzgarl ve kurak ortamlara duyarldr. Ilman blgelerde sonbaharda da dikilebilir ancak ilkbahar, dikim iin en uygun dnemdir. Yzey kkl olmas nedeniyle kolaylkla nakledilebilir. lk birka yl sulamaya zen gsterilmeli, zellikle nitrat arlkl gbre verilmelidir. Sk dall piramidal formu, ilgin dokulu parlak yeil yapraklar, renkli meyvalar ile al bordrlerinde arka fon olarak kullanlabildii gibi kk bahelerde tek olarak etkili herdem yeil aaktr. JASMINUM L. Yasemin Oleacea Kn yapran dken ve herdemyeil trleri olan al ya da sarmak trnde bir bitkidir. Ilman ve subtropik blgelerde doal olarak bulunan yaseminler normal bahe topanda, gneli ya da glge ortamlarda yetiir. Tek ya da emsiyemsi kmeler halinde bulunan beyaz, sar, pembe ve krmz renkli, kokulu iekleri ile etkilidir. iek tomurcuklar bir evvelki senenin srgnleri zerinde olutuundan ieklendikten sonra budama yaplarak yeni srgnlerin gelecek sene bol iek vermesi salanr. J. fruticans L. lkemiz doal bitki rtsnde yer alan J. fruticans 1-2 m boylu, dallar dikine gelien, yapraklar sarmal dizilili, 3 paral ve al formludur. Kk, sar renkli, 2-4l gruplar oluturan iekleri mays haziranda aar ve ok hafif kokuludur. Sonbaharda koyu mavi renkli, zms, yuvarlak meyveleri ile etkilidir. Gneli, kuru ve tal ortamlarda yetiir. yi bir toprak tutucu ve yer rtc olmas nedeniyle eimli alanlarda, refjlerde ve krsal alanlarn bitkilendirme uygulamalarnda kullanlabilir. J. nudiflorum Lindl. K yasemini Vatan Kuzey in olan, J. nudiflorum yapraklanmadan ocak, mart aylarnda aan bol sar iekli al ya da 3-5 m boylanabilen sarlc bir bitkidir. nce, sarkk dallar zerinde 2-3 cm byklnde iekler ska yer alr. K ortasnda kesilen srgnler, oda scaklnda iek aar. Dayankl bir trdr ve zellikle erozyon kontrolnde kullanlmaya uygundur. JUNIPERUS L. Ard Cupressaceae. Ardlarn yayllar ok genitir. Kuzey, Orta Amerika, Avrupa, Kuzey ve Dou Afrika, Asya ve Himalayalara dein uzanmaktadr. Boylu ya da kk aa formunda, bol dallanma gsteren, ya da yaylc, srnc formda 60 akn tr vardr. Dallar genellikle yukarya doru ynelmi, ya da yayvan, gvdeleri ince kabukludur. Gen bireyler ine yaprakl, daha sonra ya hepsi pul yaprak ya da ine yaprak eklinde, ya da bir ksm ine bir ksm da pul yaprak eklindedir. Ardlar, genellikle kl ve nisbi nemi fazla dk olmayan ortamlarda iyi gelime gsterirler. Toprak nemi bakmnda trlerin istekleri farkldr. Ancak kuru, kumlu topraklardan nemli ve killi topraklara kadar ok eitli toprak koullarnda yetien tr ve formlara sahiptir. Trlerinin ou hava kirliliine dayankl olmas nedeniyle kent park, bahelerinde, endstri blgelerinde kullanlmaya uygundur.19

Juniperus trleri deiik form ve renkleri ile bitkisel tasarm uygulamalarnda soliter ya da gruplar halinde geni parklarda, ev bahelerinde, orta refjlerde, kaya bahelerinde yaygn kullanlmaktadr. J. chinensis L. Pfitzeriana 4-5 m genilik ve ykseklie ulaarak, geni piramidal form gsterir. Dallar horizontal ya da hafife yukarya doru ynelmitir. Yapraklar d ksmnda pul eklinde ve ak yeil renkte, i ksmnda ise ine yaprak eklinde mavi izgilidir. Dona, kuraa ve hava kirliliine dayankldr. Ankara park, bahelerinde soliter ya da gruplar halinde, ska rastlanr. J. communis L. Hibernica 3-4 m boya ular. Alt ksm yuvarlak, dar piramidal ya da stun formda gelime gsterir. Gmi mavimsi yeil renkte ine yapraklar vardr ve sk dalldr. Dallar ve dal ular yukarya doru ynelmitir. Kaya ve ta bahelerinde yer ald gibi mezarlklarda da etkileyici formu ile kullanlmaya uygundur. J. horizontalis Moench. Yaylc ardcn dallar horizontal uzanr ve uzundur, yan dallar ise ksa ve sk dokuludur. Kltr formlarnn hemen hepsi ine yaprak eklinde, yeil, mavi renkte, sivri ulu ve l dizilmitir. Soua ve yar glge ortamlara dayankldr. Toprak zerine yaylan dallar ile dinamik, dekoratif bir ard tr olup im alanlarda, eimi fazla olmayan evlerde, geni aklklarda gruplar halinde kullanlmaya uygundur. J. sabina L. Genellikle 1 bazen 3-4 m boya ular, dallar yanlara uzanarak toprak zerinde srnr ve dal ular hafife yukar doru ynelmitir. Gen bitkilerde ine eklindeki yapraklar, daha sonra pul yapraklara dnr. ne yapraklar 4 mm uzunluunda, sivri, mavi yeildir. Pul yapraklar koyu yeil renkte, yumuak, ular kt, ana srgnlerde ise sivridir. Yapraklar parmak arasnda outurulduunda kt bir koku karr. Gneli ve yar glge koullarda, normal, kumlu ya da killi topraklarda yetiir. Srnc formu ve dayankl olmas nedeniyle kayalk, talk yamalarda, geni ak alanlarda tercih edilen bir ard trdr. J. squamata Buch. Ham. 2-3 m boylanr ve al formunda gelime gsterir. Yukarya doru ynelmi dallara, ok sayda ksa, dz yan dallara sahiptir. ne yapraklar 6-8 mm uzunluunda, gmi mavi renktedir. Souya kar olduka dayankldr ve hzl geliir. J.virginiana K.A. Kurun Kalem Ardc 12-15 m boylu, genlik dneminde dar ve piramidal tepeli, daha sonra dallar horizontal uzanarak 2,5-4 m ta yapar. Gvde gri kahverengi ya da krmz kahverengi ince kabukludur. Yapraklar genellikle sivri ulu, mavi yeil renkte pul yaprak eklindedir. Kozalaklar koyu mavi, yuvarlak, parlak ve bol saydadr. J. virginiana kolay ilenebilen, dayankl, keskin, kokulu, eterik ya ieren oduna sahiptir. Vatan Kuzey Amerikann dousudur. Deiik yetime ortam koullarna kolaylkla uyum salar. KERRIA L. Japon Kerriya gl Rosaceae20

K.japonica (L.) DC. Zarif, yuvarlak formlu K. japonica, 2 m boylanan 1,5 m genileyen dekoratif bir aldr. Parlak sar dallar zerinde, mart mays aylarnda, aan kk, sar gle benzeyen iekleri ile ilgi eker. Kenarlar dili, 5-10 cm uzunluunda, parlak yeil renkli yapraklarnn sonbaharda sar renklenmesi ok etkileyicidir. Gsterili formu ve kavisli dallar ile yar glge, souk blgelerde gneli ortamlarda, i mekanlarda tek ya da gruplar halinde kullanlmaya uygundur. Organik maddece zengin hemen her toprakta yetiebilir. ieklenme bittikten sonra kuru ya da zayf dallar uzaklatrlmal, gelecek yl bol ieklenmeyi ve geletirmeyi tevik etmek amacyla yal kaln gvdeler budanmaldr. Yeil dallar japon iek tanziminde ok sk yer alr. KOELREUTERIA Sapindaceae K.paniculata Laxm. Gvey Kandili in, Kore ve Japonyada doal olarak yetien Gvey kandili, yaz ortasnda aan, bol sayda, salkm eklinde sar iekleri ile ok dekoratif bir aatr. Bat lkelerinde, ieklerini dkt dnem, zemin hal gibi kaplayan sar renk nedeniyle altn yamuru olarak bilinir. 10 yanda 3 m, 20 yanda 5 m, 50 yanda 15 m boya ular. 7-15 adet dili ya da loblu yaprakktan oluan yapraklar 40 cm uzunluktadr. Uzun sre aata kalan meyve kapsl sonbaharda yeilden kahverengiye dnr.. Gneli ortamlarda, iyi drenajl hemen her toprakta yetiir. Scakla, rzgara ve hava kirliliine dayankldr. im alanlarda dekoratif formu, gzel iekleri, sonbaharda sar renge dnen yapraklar, meyve kapslleri ile tek ya da gruplar halinde ok etkileyicidir. Hava kirliliine duyarl olmamas nedeniyle kent ii yol aac olarak kullanlr. Hzl gelien gvey kandilini, yal ya da zayf dallarn alnmas dnda budamaya gerek yoktur. LAGERSTROEMIA L. Lythraceae L.indica L. Oya Aac, spanyol Leyla Kn yapraklarn dken, boylu al ya da 6-7 m boylanabilen yuvarlak tepeli aa formundadr. lkemizde Akdeniz, Ege, Marmara blgelerinde yaz ortasnda aan, gz kamatran eflatun, pembe iekleri ile zarif bir bitkidir. Gvde kabuu ince ve dzgndr. ok ksa sapl, eliptik ya da yumurta biiminde ve 2-7 cm boyunda olan yapraklar sonbaharda sarararak gzel bir grnt verir. iekler, dik duran bir eksen zerinde terminal durumlu, 4-20 cm uzunluunda bol iekli bir kurul oluturur. Gneli ortamlar, iyi drenajl, organik maddece zengin topraklarda salkl geliir. Ankarada korunakl bahelerde baz rneklerini grmek mmkndr. Ancak souk geen klar sonunda bitki etkilenerek kurumakta, daha sonra kkten tekrar srmektedir. Yaprak ve iek ama sresince sulanmaldr. Ertesi yl ieklenmeyi tevik etmek amacyla budama yaplmal, iekleri geen kurullar ve ince dallar temizlenmelidir. Boylu al ve aa formunda bitkilerde dallar ularndan 30-40 cm kadar kesilir. LAURUS L. Defne Lauraceae L.nobilis L.21

Herdemyeil, 4-12 m boylarnda boylu al ya da aa formunda, yava gelien, sk dall ve yuvarlak formludur. Derimsi yapraklar, aromatik, oval, 5-10 cm uzunluunda, koyu yeil, kenarlar hafif dalgaldr. iekleri kk, kremsi, sar, yeil renkli demetler halindedir. zms kk meyveleri nceleri yeilimsi, olgunlanca siyah ya da koyu mor rengine dnr. Yapraklarndan ve meyvelerinden defne ya elde edilir. Ayrca yapraklar baharat olarak kullanlr. Gneli ortamlarda,drenaj iyi hemen her toprakta geliir. Ancak scak yrelerde glge ya da yar glge yerleri tercih eder. Youn dallanma zellii nedeniyle gzel bir arka fon bitkisidir. Perde ve it tesisine uygun olmasnn yansra, budanarak deiik formlar elde etmek de mmkndr. LIGUSTRUM L. Kurtbar Oleaceae Herdemyeil ya da yapraklarn dken al ya da aa formunda olabilir. Kurtbarlar genellikle it tesisine ok uygundur. Salkm eklinde beyaz, krem renkli iekleri, kk, mavi siyah zms meyvelere sahiptir. it bitkisi olarak, srekli budama yaplan bitkilerde, iek tomurcuklarn tayan dallarn uzaklatrlmas nedeniyle iekler seyrektir. Gneli, yar glge ortamlarda, hemen her toprakta yetiir. Dzenli sulama yaplmaldr. L. japonicum Thunb. Herdemyeil 3-4 m boylanabilen, youn, yuvarlak formlu aldr. Yapraklar 5-10 cm uzunluunda sert sivri ucludur, Temmuz aynda aan salkm beyaz renkli iek kurullar 6-15 cm uzunluundadr. Siyah renkli zms meyveleri vardr. Genellikle it bitkisi ya da budanarak ekil verilmeye uygun olmas nedeniyle piramit, yuvarlak ve deiik formlu bitki olarak kullanlr. Ar scaklar yapraklarda gne yanna neden olur. L.ovalifolium Hassk. Yar herdem yeil, hzl gelien, 4-5 m boylanabilen aldr. Oval, yuvarlak yapraklar 8 cm uzunluundadr. Beyaz renkli iekleri ve siyah zms meyveleri vardr. Genellikle it bitkisi olarak kullanlan L. ovalifolium 1,52 m aralklarla dikilmeli, dipten youn dallanmay salamak amacyla budamann gecikmeden zenle yaplmas gerekir. Dayankl bir tr olup yaygn kk yapsna sahiptir. L. vulgare L. Yapran dken, scak blgelerde herdemyeil 4-5 m boyunda al ya da aack formundadr. Parlak yeil yapraklar L.ovalifoliumdan daha kktr. Hazirantemmuz aylarnda aan salkm eklinde beyaz iekleri, parlak siyah renkli zms meyveleri vardr. it bitkisi olarak kullanlr. LIRIODENDRON L. Magnoliaceae L.tulipifera L. Lale Aac Laleye benzeyen iekleri, ilgin yaprak ekli, etkileyici sonbahar renklenmesi ile son derece dekoratiftir. ok hzl gelien lale aac geni tepe formunda, yksek boylu aalardr. Vatan Kuzey Amerika da 60 mye ulaan rnekleri vardr. Bahar sonunda, yeilimsi sar renginde, dip ksmnda portakal renkli naklar olan lale eklinde alan iekleri byleyicidir. Ak yeil, drt loblu, ilgin yapraklar22

sonbaharda parlak sar renge dnr. Kaba yapl, ancak dayankl odunu nedeniyle Amerikada sar ya da Akkavak olarak adlandrlr. Doal yetime ortamlarnda ormanlk alanlarda ok hzl gelien Lale Aac, gneli, derin, drenaj iyi, hafif asidik, organik maddece zengin topraklarda yetiir. Su istei fazladr. Yaygn kk yaps nedeniyle nakle uygun deildir. Kn kuru ya da hasarl dallarn alnmas dnda budama yaplmaz. Hava kirliliine duyarldr. Dikine gelien, dekoratif formu, zarif iekleri, sonbahar renklenmesi ile deerli bir park aacdr. Ankarada Lale Aacnn en gzel rnei Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm aratrma ve uygulama fidanlnda bulunmaktadr. LONICERA L. Hanmeli Caprifoliaceae Herdemyeil, yar herdemyeil, yapraklarn dken, boylu al ya da sarlc formda bitkilerdir. lkemizde doal olarak yetien pek ok tr vardr. Renkli, baak ve kmeler eklinde kokulu iekleri ve zms meyveleri vardr. Hanmelleri kuru ya da rutubetli, gneli veya yar glge ortamlarda, eitli toprak koullarnda yetien dayankl bitkilerdir. L. nitida Wills. 2 m boylanabilen, herdem yeil aldr. Sk dizilili kk yapraklar barndran dik dallar ok youndur. Oval, 1 cm uzunluunda, parlak, koyu yeil renkli yapraklar, k aylarnda bronz renge dnr. Kremsi beyaz kk ieklere, mavi-mor renkli meyvelere sahiptir. Hzl gelien L. nitida Wils. it bitkisi olarak kullanldnda budamaya yatkndr. Youn dokusu, sk dallanma zellii nedeniyle engelleyici ve yer rtc bitki olarak ok uygundur. L. periclymenum L. Yapraklarn dken, ancak kn yumuak getii blgelerde herdemyeil, sarlc bitki olarak ok yaygn kullanlan L. periclymenum zellikle yaz ve sonbahar aylarnda kokulu ve bol iekleri ile etkilidir. Uzun elips yapraklarnn st yzeyi koyu yeil, alt yzeyi mavi yeildir. Sarms beyaz renkli, d yzeyinde krmz izgiler bulunan, keskin ve gzel kokulu ieklere, yuvarlak koyu krmz meyvelere sahiptir. iek ve meyveleri kelebek, ar ve kularn da ilgisini eker. Kuru ya da rutubetli, gneli ya da glge, eitli toprak koullarnda yetiebilen dayankl bir sarlc tr olarak ok yaygn kullanlr. Yal ve kuru dallarn alnmas dnda budanmazlar. L. tatarica L. Dikine gelien formu, youn ince dallar ile dekoratif bir aldr. Oval, 5 cm uzunluunda, koyu yeil ya da mavimsi yeil yapraklar, kk pembe ya da krmz iekleri, krmz meyveleri ile ilgi ekicidir. Soua dayankl bir bitki olan L. tatarica dzgn formu ile arka fon bitkisi olarak kullanlmasnn yansra rzgar perdelerinde kullanlmaya uygundur. MACLURA Nutt. Moraceae M.pomifera (Raf.) Schneid. Yalanc Portakal Aac

23

20 m boylanabilen, hzl gelien yaygn formlu, gvde ve srgnlerinde bol sayda diken bulunan bir aatr. 10 cm uzunluunda ki yapraklarnn st yz parlak yeil, alt yz ak yeil ve tam kenarldr. Portakala benzer 10 cm apnda ilgin meyveleri sar yeil renklidir. iekler bir cinsli iki evciklidir. Scaa, soua, rzgara dayankl bir aa olup hemen her toprakta yetiir. Tohum ve elikle kolay retilir. Dikenli ve yetime ortam koullarna dayankl olmas nedeniyle canl it olarak kullanlmaya uygundur. MAGNOLIA L. Manolya Magnoliaceae M.grandiflora L. Byk iekli Manolya 20-30 m boylanabilen, herdemyeil, grkemli, youn parlak yapraklar ve byk olaanst gzel iekleri ile dekoratif bir aatr. Kuzey Amerikann gneydousunda doal olarak yetien M. grandiflora L. stanbul iklimine ok iyi uyum salam, saray, konak, kk, yal bahelerinde, parklarda yaygn olarak kullanlmtr. Gen srgnler, tomurcuk ve meyve pas rengi tylerle kapldr. Deri gibi kaln, st yz parlak yeil,alt yz ise pas rengi yapraklar; temmuz-austos aylarnda aan, 15-20 cm uzunlukta beyaz renkli, gzel kokulu iekleri vardr. Manolyalar gneli ya da yar glge, iyi drenajl, nemli turba ve balk topraklarda yetiirler. zellikle souk blgelerde, rzgardan korunmu alanlara dikilmelidir. Rzgar, ieklerin ksa srede dklmesine neden olur. Dikim, tomurcuklanmadan ilkbaharda, ya da erken donlardan nce sonbaharda yaplmaldr. Dikimden sonraki dnemde sulama ve gbrelemeye zen gsterilmelidir. Kuru ya da bitki genken apraz ve ie doru uzanan dallar kesilerek uzaklatrlr. Grkemli formu, byk gzel iekleri ile ok ekici glge aacdr. Son yllarda, Ankarada korunakl ev bahelerinde salkl rneklerini grmek mmkndr. MAHONIA Nutt.Mahonya Berberidaceae M.aquifolium (Pursh.) Nutt. 1-2 m boylanabilen, salkm dizilili sar renkli iekleri ve sonbahar renklenmesi ile ilgi ekici aldr. 10-25 cm uzunluundaki yapraklar, kenarlar dili, oval 5-9 yaprakktan olumutur. Sonbaharda yaprak renkleri bronz, koyu krmzya dnr. zellikle gneli yerlere dikilen bitkilerde renklenme ok daha etkileyicidir. Olgun meyve mavimsi siyah renktedir. Mahonyalar gneli ya da yar glge ortamlarda, hafif asit topraklarda yetiir. Sk dallanmas ve kesif dokusu ile it, engel bitkisi olarak kullanlmasnn yansra eimli alanlarda, geni aklklarda etkili bir yer rtcdr. retim tohum, daldrma ve kkten ayrma ile yaplr. MALUS Mill. Rosaceae M.floribunda Van Houtte. Ss Elmas 6-10 m boylanabilen, yaygn dallanma zellii ile dekoratif formu, iek rengi, meyveleri ve sonbahar renklenmesi ile olaanst gzellikte aacklardr. Yapraklar dar ya da geni, oval, st yz koyu yeil, alt yz tyl, soluk yeildir. 4-7lik buketler halinde, nisan mays aylarnda aan iekleri, tomurcuk halinde krmz daha sonra pembe ve beyaz renkli, ho kokuludur. Sar-krmz renkli meyveleri vardr. Gneli ortamlarda, ar ya da drenaj iyi, hemen her toprakta yetiir. Kurak koullara24

dayankldr. Dikimden sonra mallama ve bir sre sulama yaplmaldr. Her drt ylda bir biim vermek amacyla budanabilir. apraz uzayan ve kuru dallar kesilmelidir. Geni aklklarda ve parklarda gruplar halinde kullanldnda formu, renkli iek ve meyveleri, sonbahar renklenmesi ile etkilidir. Ayrca ok yllk iek bordrleri, teras baheleri, doa parklar, kaya bahelerinde kullanlan ok sayda kltr formlar vardr. MORUS L. Dut Moraceae 9-15 m boylanabilen, hzl gelien erken ilkbaharda ieklenen, aa ya da al formunda bitkilerdir. Yapraklar uzun yllar ipek bcei yetitirmede kullanlan dutlarda, meyve oluumunu salamak iin erkek ve dii bitkilerin bir arada bulunmas gerekir. Gneli ve yar glge ortamlarda, asit ya da alkali topraklarda yetiir. Ancak kk yaps nedeniyle derin, rutubetli topraklarda daha salkl geliir. Zayf dallarn uzaklatrlmas amacyla ya da bymeyi denetleyebilmek iin k aylarnda budanabilir. Erkek bitkiler glge aac olarak kullanlmaya uygundur. M. alba L. Akdut 15 m boylanabilen, youn, yuvarlak tepeli aatr. Parlak yeil renkli, 6-18 cm uzunluunda loblu yapraklar sivri uludur. Beyaz, pembe renkli meyveleri vardr. Yaprak ve meyvelerinden yararlanlr. Gneli ya da aydnlk glge ortamlarda, derin, nemli asit, alkali topraklarda yetiir. Sarkk formlu M. a. L. Pendula park ve bahelerde ilgin grnm sergiler, oturma alanlar ve yaya yollarnda glge aac olarak kullanlmaya uygundur. M. nigra L. Karadut 10 m boylanabilen, kaln dall, siyah meyveli bir aatr. Meyveleri urup ve iki sanayinde zellikle araplara renk vermede kullanlr. Genellikle sade ya da 2-3 loblu yapraklar koyu yeildir. M. rubra L. Mor Dut 15 m boylanabilen, kaln dall, yuvarlak tepeli bir aatr. Yapraklarnn kenarlar keskin ve sk dilidir. 2-3 cm apnda meyveleri mor renklidir. PARTHENOCISSUS Duvar Sarma Vitaceae Genellikle kn yapraklarn dken, ender olarak herdemyeil sarlc ve trmanc bitkilerdir. Dallarda oluan kkckleri ve uzunca filizleri ile trmanrlar. Sar, turuncu, krmz sonbahar renklenmesi ile ok etkileyicidir. Duvar sarmaklar gneli ve aydnlk ortamlarda, derin, zengin, rutubetli, drenaj iyi balk topraklarda hzl geliir. Sonbahar ya da ilkbaharda dikim yaplr. Ta ve tula duvarlar sardrabilmek amacyla balangta ip yada tel ile ynlendirmek gerekir. P. quinguefolia (L.) Planch. Virginia Sarma Toprak yzeyinde yaylc ya da duvar, parmaklk ve kafes boyunca sarlc ok gl ve hzl gelien bir sarmaktr. 15 cm uzunluunda yapraklar, 5 paral kenarlar dili yaprakktan oluur. Eimli alanlarda baarl bir yer rtcdr. Erozyonu engellemek amacyla kullanlr. Gneli ya da glge ortamlarda yetiir. P.tricuspidata (S. And Z.) Planch. Bostan Sarma

25

Ilman k blgelerinde yar herdemyeildir. Parlak yapraklar 3 loplu ya da paral, 20 cmden uzun ve genitir. Sonbahar renklenmesi krmz ve ok gsterilidir. Kesif dokusu, sk byk yapraklar ile ta ve tula duvarlar ksa srede tmyle kaplar. PHILADELPHUS L. Filbahri Saxifragaceae P.coronarius L. 2-3 m boylanabilen, kokulu beyaz iekleri ile etkileyici, gl bir aldr. Oval yapraklar 3-10 cm uzunluundadr. Srgn ularna yakn, kmeler eklinde, 3cm geniliinde kokulu iekleri beyaz renklidir. Aureus formunun parlak sar renkli yapraklar yazn yeil renge dnr. Gneli ya da ok scak blgelerde yar glge normal bahe topranda yetiir. Her yl ieklenmeden sonra yal ve istenilmeyen srgnler kesilmeli, yeni yl bol iek elde etmek amacyla srgn ularndan budama yaplmaldr. im alanlarda gruplar halinde ya da arka fon, informal it bitkisi olarak kullanlmasnn yansra ev, avlu baheleri gibi kk yeil mekanlarda da kullanlmaya uygundur. PICEA A.Dietr. Ladin Pinaceae Ladinler herdem yeil, genellikle piramidal formda gelime gsteren, dzgn ve dik gvdeli, dallar evrel dizili, kuzey yar krenin lman ve souk blgelerinde doal olarak bulunan boylu aalardr. ne eklinde yapraklar, drt ke ya da bask formdadr ve her yznde stoma izgileri bulunur. Uzun sre srgnler zerinde kalan yapraklar, dkldkten sonra srgnde ksa, kahverengimsi knt kalr. Tomurcuklar konik biimli, reineli ya da reinesizdir. Kozalaklar yumurta eklinde yuvarlak ya da uzunca silindir formunda olup aaya ve yanlara doru ynelmitir. Olgun kozalaklar kahverengidir. Ladinler, genellikle nisbi nemi yksek, serin yerlerin aacdr. Organik maddece zengin, az asidik topraklarda ve gneli ortamlarda salkl geliir. Yayvan bir kk sistemi kurmalarndan dolay iddetli rzgar ve frtnalardan etkilenilirler. Kurakla ve hava kirliliine duyarldr. En iyi dikim zaman ilkbahardr, mallama yaplarak, topran organik maddece zengin ve nemli olmas salanr. Ladinlerin birbirinden ok farkl form ve renge sahip trlerinin bulunmas nedeniyle park ve bahelerde ok geni kullanm olanana sahiptir. Ksa boylu, yayvan formlu varyeteleri al ya da peren bordrlerde, uzun boylu, dinamik, dzgn gvdeli pramit formlar grup ya da tek olarak park ve bahelerde kullanlr. P. abies (L.) Karst. Avrupa Ladini 40-50 m boy yapabilen, dzgn gvdeli, sivri pramidal tal, hzl byyen bir aatr. Gen aalarda gvde kabuu ak kahverengi, przsz, yal aalarda ise ak kahverengi, gri renkte olup ince levhalar halinde dklr. ne yapraklar 1,5-2,5 cm uzunlukta, u ksm sivri, her yznde koyu yeil stomalar vardr. Kozalaklar yeil ya da krmz renkte, 8-15 cm uzunluktadr. Nemli ve serin ortamlarda, besin maddesince zengin topraklarda salkl geliir. Uzun sreli donlardan zarar grr. P. omorika (Pancic) Purkyne. Balkan Ladini Dar pramidal formlu, 20 m boylanabilen, yay eklindeki dallar ve koyu yeil yapraklar ile etkilidir. Olduka ksa dallar yukarya doru ynelir ve youn, alt yz beyazms 2 adet stoma izgisi olan youn ine yapraklarla rtldr. Olgun yata 426

5 m ap yapan Balkan Ladini toprak yzeyinden itibaren dallanma gsteren formu sergileyebilmek amacyla sk dikilmemelidir. Gneli, nemli, besin maddesince zengin, serin ortamlarda salkl geliir. P. orientalis (L.) Link. Dou Ladini Doal yetitirme alan olan Dou Karadeniz Blgesinde 40-60 m.ye ulaan Dou Ladini, geni piramidal gelime ve topraa kadar uzanan bol dallanma gsterir. Dank, evrel dizilmi dallar yukar ve aaya doru ynelmitir. Dier ladin trlerine oranla daha ksa olan ine yapraklar parlak koyu yeil, kt ulu olup, zellikle srgnlerin st ksmlarn sk bir ekilde rter. Kozalaklar uzun yumurta biiminde, gen halde yeil ya da morumsu, daha sonra kahverengiye dnr. Piramidal formu, ince dallanma gsteren sk, parlak yeil yapraklar ile ok zarif grne sahip olan Dou Ladini ok souk geen klarda zarar grmektedir. P. pungens Engelm. Dik, pramidal formlu, 30-50 m boylanabilen P. pungens ileri yalarda genellikle dank ta yapsna sahiptir. Horizontal ynde uzanan dallar evrel dizilmitir. ne yapraklar, mavimsi yeil, sert sivri ulu 2-3 cm uzunluktadr. Deiik form ve renkli ine yapraklar ile etkili kltr formlar vardr. Ankara yeil alanlarnda en sk grlen P. p. Engelm Glauca dr. Mavi ve gmi gri ine yapraklar ve dekoratif piramidal formu ile ev bahelerinde ve parklarda soliter ya da gruplar halinde kullanlr. ankaya Kk bahesinde toprak yzeyinden balayan dallar ve piramidal formu ile etkileyici rneklerini grmek mmkndr. leri yalarda, ine yapraklarda belirgin olan mavi ya da gmi renk kaybolarak yanlzca gen srgnlerde kalr. PINUS L. am Pinaceae Kuzey yarm kresinde ok geni yayl alan olan amlar, kysal alanlardan dalk blgelere deikenlik gsteren ortamlarda yetien, genellikle boylu, grkemli aa, ender olarak boylu al hatta yerde srnen al formunda 100den fazla tre sahiptir. Genlik dneminde yatay ynde uzanan ve evrel dizili dallar nedeniyle piramidal grne sahip amlar, ileri yalarda dank tepe yaps ve dallanma zellii ile manzara formu alr. ne eklindeki yapraklar, trlere gre deiken saylarda bir arada bulunur ve 5-50 cm arasnda deien uzunluktadr. Kozalaklar yuvarlak, yumurta ya da silindir eklinde, simetrik ya da asimetrik, genellikle aaya, bazen de yukarya doru ynelmilerdir. ok farkl iklim koullarnda yetien amlar, genellikle aydnlk gneli ortamlar, rutubetli, gbreli, iyi drene edilmi topraklar tercih ederler. Bordr, rzgar kran, it, arka fon bitkisi olarak kullanlan trlerinin yan sra deiik form ve byklkteki rnekleri geni ak alanlarda ve kk bahelerde yer alr. P. brutia Ten. Kzlam Doal olarak Akdeniz ve Karadeniz kylarnda bulunan P. brutia 15-20 m boylanr, gen srgnleri krmz olmas nedeniyle kzlam olarak bilinir. kili ine yapraklar koyu yeil 10-16 cm, ender olarak 20 cm uzunluunda, ince kenarlar keskin, sivri uludur. Genellikle 2-6 tanesi bir arada evrel dizilmi kozalaklar, parlak ak kahverengi, sgnlere dik ya da yan durumlu olarak bulunur. Kurakla dayankl olup, klarn lk getii ky kesimlerinde yaylmakla birlikte, zaman zaman 1200m ykseltilere kabilmektedir. Kyda yetienler genellikle ksa boylu, dank tepeli, ve kaln dall olduklar halde, ykseklere kldka dzgn ve uzun gvdeli, sivri tepeli form grnmndedirler.27

P. coulteri D.Don 2050 yanda 20 m boylanan, kaln, horizontal ynde gelien dallar, dank piramit formu ile zarif bir aatr. Siyahms koyu kahverengi kabuklar derin atlakldr. Srgn ularnda pskl gibi sk dizilili ine yapraklar 15-20 cm uzunluunda, l mavimsi koyu yeil renklidir. 25-30 cm uzunluunda, ak sarms kozalaklar byk ve ardr. Uzun ine yapraklar, byk kozalaklar, piramidal, dekoratif grn ile etkileyici P.coulteri nisbi nemi ok yksek olmayan lman blgelerde yetiir, dona kar duyarldr. P.griffithii McClell. Alayan am, Himalaya am 50 m boylanabilen, geni ve ak piramidal tepe formu ile ok gsterilidir. ne yapraklar ksa srgnler zerinde beli dizilmi, ince ve sarkk, 10-18 cm uzunluunda, gri ya da mavimsi yeil, kenarlar ince dilidir. Kozalaklarn ikisi, bir arada demet eklinde bulunur. nceleri krmzms yeil, ya da gri, olgunlanca koyu kahverengiye dnr. P. mugo Turra Da am Doal olarak spanya ve Orta Avrupa, Balkan dalk blgelerinde yetien da am, alak boylu al, yere yatk al ya da aack formunda gelime gsterir. Gvde kahverengi kabukludur, dallar yukarya doru ynelmi ve evrel olarak dizilmilerdir. kili ine yapraklar koyu yeil, 5 cm uzunlukta ve kvrktr. Oval kozalaklar ksa sapl, tek ya da iki tanesi evrel dizilmi ve 3-5 cm uzunluktadr. Gneli ve yar glge ortamlarda, hemen her toprakta yetiebilmesine karn kurakla duyarldr. al ve kk aa formu ile geni alanlarda gruplar halinde ev, avlu baheleri ile kaya bahelerinde tek olarak kullanlmaya uygundur. P.nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe Toros Karaam, Anadolu Karaam 30-35 m boylarnda, dallar uzun ve kalndr. Koyu yeil ine yapraklar, cilal grnml, 4-18 cm uzunluunda ve serttir. Ak kahverengi kozalaklar simetrik, ksa sapl, 4-10 cm uzunluundadr. lkemizde ok geni yayl alan vardr. Kuzey Anadolu dalarnn ie dnk yamalarnda, Bat Anadolu ve Gney Anadolu Toroslarda ormanlar oluturmaktadr. Kumlu, balk, killi ve kalkerli topraklarda yetiir, kurakla ve dona dayankldr. Anadolu karaamnn pyramidata (Acatay) Yalt. varyetesi piramidal forma sahip, 20 m boylanabilen, yan dallar gvdeden yukarya doru dar bir a ile kan endemik bir taksondur. Olgunlatnda ak sar ya da ak kahverengi kozalaklar Anadolu Karaamndan daha kktr. var. seneriana (Saatiolu) Yalt. varyetesi ise dipten dallanm kre biiminde, 11 m boylanabilen, kompakt aldr. Vatan Trkiyedir. P. pinea L. Fstk am Doal olarak Gney Avrupa ve lkemiz kylarnda geni yayl alan olan fstk am genlik devresinde yuvarlak, yalannca emsiye gibi alm tepe formu ile dekoratif olan ve 15-25 m boylanabilen bir aa trdr. kili ine yapraklar gri yeil, 12-20 cm uzunlukta, parlak sivri uludur. Parlak, kahverengimsi kestane renkli kozalaklar 1015 cm uzunlukta, geni oval biimli ve ksa sapldr. nc yl ierisinde olgunlaan tohumlar am fst olarak bilinir ve nemli bir ekonomik deere sahiptir.28

Kuvvetli bir kk sistemine sahip olan fstk am, ilk yllardan itibaren derine inen kazk kk oluumu ile zellikle kysal alanlarda deniz rzgarlarna kar dayankldr. Gneli yerlerde, hemen her toprakta yetiir. Kuraa dayankldr. Ancak souk ve sert iklim koullarnda geliemez. Hzl gelimesi, dayankl olmas ve dekoratif tepe formu ile kysal alanlardaki parklarn vazgeilmez aacdr. Orta refj ve yol aac olarak kullanlmaya uygundur. P. strobus L. Akam 30 m boylanabilen P. strobus, genlik dneminde dar, daha sonra geni piramidal, yal halde dank, gevek tepe formlu, dzgn gvdeli bir aatr. Horizontal uzanan dallar zellikle genlik dneminde dzgn evrel dizilmitir. nce, parlak, gri yeil gvde kabuunda ileri yalarda derin atlaklar oluur. 5-10 cm uzunlukta, 5li, mavi yeil renkli ine yapraklar ksa srgnler zerinde yer alr ve yumuaktr. Kozalaklar 8-20 cm uzunlukta, dar, silindirik, nce yeil, olgunlatnda kahverengidir. Soua dayankldr ancak rzgarl alanlarda ibrelerde yanmalar grlr. Gneli ve yar glge ortamlarda, rutubetli ve kumlu-killi topraklarda hzl geliir. Zarif formu, renkli gvdesi ile dekoratif bir aatr. P. sylvestris L. Saram lkemiz Karadeniz Blgesinde geni bir yayl alan olan saram, genlik dneminde dzgn gvde ve dall, piramit formlu, daha sonra geni, dank tepe formu ile zarif bir aatr. 25-40 m boylanr. Gen aalar ve yal aalarn st dallar sarms, ak pas rengindedir. kili ine yapraklar, kvrk,sk dizilmi, 4-7 cm uzunlukta, sivri uludur. 5 cm uzunlukta, gri-krmzms kahverengi kozalaklar, konik biimindedir. Uygun yetime ortamlarnda hzl gelien P. sylvestris gneli yerlerde, kumlu ya da killi topraklarda yetiir. Kurakla dayankl deildir. Uygun olmayan koullarda alms ve bodur grnmldr. Saram renkli gvde ve dallar, dekoratif formu ile popler bir ylba aacdr. zellikle k dneminin lk getii blgelerde, gen bireylerde k ortasnda oluan sarms krmz renk son derece etkileyicidir. Dallar iek dzenlemelerinde de kullanlr. PITTOSPORUM Pittosporaceae P.tobira Ait. Japon Pitospormu Yuvarlak formu, temiz grnm, derimsi kaln parlak yeil yapraklar, beyaz kokulu iekleri ile dekoratif bir bitkidir. al ya da kk aa formunda bitkilerdir. 2-5 m ender olarak 15 m boylanr. 15 cm uzunluundaki yapraklarn ucu yuvarlaktr. Srgn ularnda kme eklinde, krem beyaz renkli ve gzel kokulu iekleri nisan-haziran aylarnda aar. Yeil yuvarlak meyveleri sonbaharda kahverengiye dnr, portakal renkli tohumlar vardr. Variegata formunun kk gri yeil renkli yapraklarnn kenarlar beyaz olup 2 m boylanr. Dier formu ok sk kullanlan keif ve yuvarlak formu ile kullanld alana hareket kazandran P. t. Nanum dur. Daha kk ve ak yeil yaprakl, sk dalldr. Gneli ya da scak blgelerde yar glge koullarda yetiebilir. Dzenli sulama ve gbrelemeye gereksinim duyarlar. Akdeniz ve Ege ky eridinde ok salkl gelien29

Japon Pitospormu Ankara kenti yeil alanlarda korunakl yerlerde geliebilir. Souk geen k dneminde donma tehlikesi vardr. Pittosporum tobirann bodur formlar gzel bir yer rtc ve bordr bitkisi olarak kullanlr. PLATANUS L. nar Platanaceae P.occidendalis L. Bat nar Olgun yalarda geni, yaygn tepe formu, kaln dolgun gvdesiyle grkemli bir aatr. 10 yanda 6 m, 20 yanda 12 m, 50 yanda 20 mye ular. Uzun mrl olan Bat narnn doal yayl alan olan Kuzey Amerikada 350 yanda 30-40 mye ulaan rnekleri vardr. Bat narnn karateristik zellii krmzms gri kahverengi kabuklarnn yal bireylerde levhalar halinde dklerek krem beyaz renkli gvdenin ortaya kmasdr. Yapraklar 10-20 cm byklnde, genellikle 3 bazen 5 lobludur. Lob kenarlar kaba dili ya da dzdr. Gneli ve aydnlk yar glge koullarda, rutubetli topraklarda yetiir. Kent koullarna son derece dayankldr. Yaygn olarak yol aac olarak kullanlmasnn yansra, ihtiaml formu, gvde dokusu ve rengi ile bulunduu alana zellik kazandrr. POLYGONUM L. oban Denei Polygonaceae P.aubertii Henry klim koullarna gre herdemyeil ya da yapraklarn dken P. aubertii ok hzl gelien sarlc bitkidir. Uzun sarlc srgnleri zerinde kalp eklinde, 4-8 cm uzunluunda parlak, yeil renkli yapraklar ve dallarn tepe ksmlarnda youn krem, beyaz kk iekleri ile ok gsterilidir. Gneli ortamlarda hemen her bahe topranda yetien bu sarlc tr duvar, pergola, kameriye ve ardaklar ok ksa srede kaplar. Ayda bir kez iyi bir sulama yeterlidir. Bitkinin seyretilmesi amacyla budama yaplr. PRUNUS L. Rosaceae Herdem yeil ya da kn yapran dken aa, boylu al ya da al formunda Prunuslar badem, kays, kiraz, eftali, erik gibi sert ekirdekli meyveleri kapsayan ok geni bir taksondur. Dekoratif amal kullanlan Prunuslar, genellikle yapraklanmadan ya da yapraklarla birlikte alan pembe, beyaz, eflatun renkli, salkm eklinde iekleriyle ilkbaharda olaanst grnm sergilerler. Yapraklar almal dizilmi, kenarlar dili ender olarak tamdr. Baz trleri ekici yapraklar, bazlar gvde kabuklar ya da sonbahardaki meyve renklenmesi ile nem kazanr. Herdemyeil trler ok scak blgelerde yar glge, yapraklarn dken trler ise gneli ortamlarda, iyi drenajl, rutubetli topraklarda yetiirler. Dikimden sonraki ilk yllarda dank grnmn engellemek amacyla apraz ve kark dallar kesilmelidir.

30

Peyzaj dzenlemelerinde kullanlan Prunus trleri mevsimlere gre gsterdii ekici iek, gvde ya da yaprak zelliklerini ortaya karacak ekilde ve konumlarda kullanlrlarsa ok daha etkileyici olurlar. P. cerasifera Ehrh. Ss Erii 15 m boylanabilen, beyaz renkli ok sayda iekleri, kk krmz meyveleri ve sonbahar renklenmesi ile dekoratif bir aatr. Ksa, oval eklinde, kenarlar testere dili yapraklar sonbaharda koyu krmz renk alr. Yapraklanmadan aan beyaz renkli iekleri ince ve uzun sapldr. im alanlarda, teras, yaya ya da sokak yol aac olarak kullanlmaya uygundur. P. c. Ehrh. Pissardii krmz renkli yapraklar, bol sayda pembe beyaz iekleri ile etkileyicidir. Yaprak ve iek renkleri duvar ve bina nlerinde ok daha belirgin ortaya kar. P. laurocerasus L. Karayemi Herdemyeil, 9 m boylanabilen karayemilerin parlak yeil, derimsi yapraklar ve kk beyaz salkmlar halinde kokulu iekleri vardr. Yaz sonu, sonbaharda kk siyah meyveler oluur. Hzl geliir ve dayankldr. Gneli ya da scak blgelerde yar glge koullarda, hemen her toprakta yetiir. Ankara kenti koullarnda korunakl yerlerde dikildiinde salkl gelime gsterirler. Budamaya uygun olmas nedeniyle gzel bir herdemyeil it ve perde bitkisidir. Ayn zamanda doal formu, zarif herdemyeil yapraklar ve iekleri ile dekoratif bir boylu al olarak kullanlmaya uygundur. P. mahaleb L. Yabani kiraz Karadeniz Blgesinde doal olarak yetien yabani kiraz 8-10 m boylu, gevek ve yuvarlak tepe formludur. Yapraklar dairemsi, geni, oval, sivri ulu, kenarlar dilidir. Beyaz renkli ve gzel kokulu iekleri mart-nisan aylarnda aar. Yeil krmz meyveleri olgunlanca siyah renge dnr. P. serrulata Lindl. Japon Ss Kiraz Yapraklanmadan nce ya da yapraklarla birlikte aan beyaz ve pembenin tm tonlarnda yaln ya da katmerli olaanst gzellikteki iekleri ile tannan Japon ss kirazlarnn ok sayda kltr formu vardr. 6-10 m boylanabilen, dank tepe formlu ss kirazlar gneli ortamlarda, killi ar topraklar dnda iyi drenajl hemen her toprakta yetiir. Dou bahelerinin vazgeilmez aac olan ss kirazlar geni alanlarda gruplar halinde kullanldnda ilkbaharda iek, sonbaharda gvde renkleri ile ok etkileyicidir. Tomurcuklu dallar iek dzenlemelerinde kullanlr. P. s. LindlKwanzan formunun katmerli pembe iekleri yapraklanmadan ya da krmz taze yapraklarla birlikte aar. 9 m boylanan, 6 m genileyebilen bu kltr formunun oval, dili yapraklar sonbaharda bronz renge dnr. PSEUDOTSUGA Carr. Douglas Ladini Pinaceae P.menziesii (Mirb.) Franko Genlik dneminde dar ya da geni piramidal, olgun dneminde dank, yayvan tepe formlu, herdemyeil aatr. Noel aac olarak deerlendirilen Douglas Ladini, doal yetime ortamlarnda 60-80 m boya ular. Dallar gen bitkilerde yukarya, yal iken horizantal olarak yanlara doru uzanr. 2-4 cm uzunlukta, koyu yeil ya da mavi yeil renkli ine yapraklar yumuaktr. Uzunca yumurta biiminde kozalaklar nce ak yeil, olgunlatnda ak kahverengi, 5-10 cm uzunluktadr.

31

Gneli ortamlarda, drenaj iyi, az asidik, rutubetli topraklarda iyi geliirler. zellikle genlik dneminde donlara kar duyarldrlar. Yar kurak geen blgelerde sulama ve mallama nemlidir. ankaya Kk Bahesinde salkl rnekleri bulunan P.menziesii tek bana dekoratif bir aa olarak ya da rzgara dayankl olmas nedeniyle rzgar perdesi tesisinde kullanmaya uygundur. PUNICA L. Nar Punicaceae P.granatum L. Kn yapran dken boylu ya da kk aa formunda geliir. Yaz ortasnda aan parlak turuncu, krmz iekleri ve sonbaharda olgunlaan kremsi kk meyveleri ile ok gsterilidir. Dar, parlak, yeil, saryeil yapraklar sonbaharda prltl sar renge dnr. Tm varyeteleri fazla scaa ve alkali topraklara dayankldr. iek ve meyve oluumu iin gnee gereksinim duyar. Akdeniz ve Ege Blgesinde salkl gelien P. granatum Ankara kenti koullarnda korunakl zellikle gney ya da dou bakarl duvar nlerinde yetiebilir. PYRACANTHA Roemer Rosaceae P.coccinea Roemer Orange Glow Ate Dikeni Herdem yeil, 2-3 m boylanabilen, sk dall, parlak meyveleri ile peyzaj dzenlemelerde ok sk kullanlan dekoratif bir aldr. Parlak yeil yapraklar, oval, kenarlar dilidir. Nisan, mays aylarnda kurullar halinde aan iekleri beyaz renklidir. Turuncu-krmz renkli meyveleri, srgnlerde gruplar halinde ve bol miktarda yer alrlar. Gneli yerlerde, drenaj iyi hemen her toprakta yetiir. Bymesini denetlemek ya da form vermek amacyla budanabilir. Duvar ya da paravan nlerinde it bitkisi olarak meyveleri ile uzun sreli etkilidir. Ayrca yol boyunca, herdemyeil ve sk dallanma zellii ile uygun bir engel bitkisidir. Bodur formlar yer rtc olarak kullanlr. QUERCUS L. Fagaceae Mee Q.robur L. Sapl Mee 30-40 m boy ve 2 m ye kadar ap yapabilen, 400-500 yl yaayabilen orman aacdr. Yal gvdelerde kabuk dzgn, dar boyuna eritler eklinde derin atlakl, gri esmer renklidir. 10-20 cm uzunluunda yapraklarnn st yz koyu yeil, alt yz soluk mavimsi yeildir. Kenarlar dzensiz derin lobludur. Nisan-mays aylarnda dii ieklerin birka uzun (3-8 cm) sap zerinde bulunur. Ekim aynda olgunlaan palamut zerinde izgiler vardr. Meeler gneli ortamlarda rutubetli, drenaj iyi, organik maddece zengin topraklarda hzl geliir. Tm Avrupa, Kuzey Afrika, Trkiye ve Kafkasya da geni bir alanda yaylan Q. robur ormanlarda yama eteklerinde, taban suyu yksek dzlklerde, dere ilerinde tek ya da kk gruplar halinde bulunur. Derine inen kazk kk gelitirir. Srgn verme yetenei oktur. Geni aklklar iin olaanst etkileyici bir aatr. Altnda yer alan al ve yer rtc bitkilerle im bitkilerle, yeterli geirebilme zellii nedeniyle gzel bir glge aacdr. Uzun mrl ve grkemli formu ile meeler tarihe tanklk eden, soylu aalardr. Kltr formu Fastigiata, yan dallar gvdeye yapm gibi dar ve dikine gelien stn formlu bir aatr.32

Q. r. L. subsp. pedunculiflora 2 cm uzunluunda yaprak sap ve lop oyuntularnn daha dar olmas ile farkllk gsterir. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi kampsnde 30.10.1933 tarihinde milli ef smet nn tarafndan dikilen, Yksek Ziraat Enstits al gnne tanklk eden ok gzel gelien, gsterili bir rnek mevcuttur. RHUS L. Anacardiaceae R.typhina L. Sumak 4 m boylanabilen, yaygn formlu, muhteem sonbahar renklenmesi ve dekoratif meyvalar ile etkileyicidir. st yz koyu yeil, alt yz gri yeil renkli 12 cm uzunluunda, kenarlar dili 11-31 yaprakktan oluan yapraklar sonbaharda koyu krmz renge dnr. Haziran-temmuz aylarnda aan yeilimsi kk iekler 10-20 cm salkm eklinde kurullar oluturur. Krmzms renkli, ekirdekli meyveleri uzun sre bitki zerinde kalr. R. t. L. Laciniatann yaprakcklar daha derin paraldr ve bodurdur. Ancak sonbahar renklenmesi olaanstdr. P.typhina ekstrem scak ve souk blgelerde, alkali topraklar dnda hemen her toprakta yetiebilir. Herdem yeil bitkilerle yaplan dzenlemelerde ltl sonbahar renklenmesi ok daha belirgin olarak ortaya kar. Byk, paral yapraklar ile tropik bitki izlenimi veren R. typhinalar yan kk srgnleri oluturarak ok hzl yaylabilirler. Bu nedenle plak alanlarn bitkilendirilmesine nemli katk salar. RIBES L. Saxifragaceae R.aureum Pursh. Frenk zm 1-2 m boylu, dikine gelien, yapraklarn dken aldr. Yapraklar ak yeil renkli, loblu ve kenarlar dilidir. Kk, parlak sar renkli kurullar eklinde iekleri ilkbaharda aar. Meyveleri sar - krmz renkli ve yuvarlaktr. Gneli ve yar glge ortamlarda, normal bahe topranda yetien dayankl bir aldr. lkbaharda yalanm gvdelerin alnmas meyve verimini arttrr. ROBINIA L. Yalanc Akasya Leguminosae R.pseudoacacia L. Beyaz iekli Yalanc Akasya R. pseudoacacia gneli ortamlarda, ar killi ve bataklk alanlar dnda hemen her toprakta yetiir. Kuraa dayankldr. Leguminosae familyasnn bir ferdi olarak, kkleriyle topraktaki azotu tutabilme zellii nedeniyle topra slah eder. Scaa ve kuraa dayankl olmas ve hzl geliimi nedeniyle krsal alanlarn aalandrlmasnda son derece uygundur. Yol aac olarak kullanlr. Ancak dar park alanlar ya da enerji nakil hatlarnn getii yerlerde budamann gerektii hallerde odununun ok sert ve dayankl olmasndan dolay nerilmez. Zarif iekleri ve dar formu ile kk alanlarda da yer verilebilir.

33

Ana vatan Kuzey Amerika Kalifornia blgesinden 1601 ylnda Avrupaya getirilmi ve Orman aac olarak zellikle Macaristan ve Yugoslavyada ekonomik nem tayan plantasyonlar tesis edilmitir. lkemizde ise stanbul, Ankara, Eskiehir bata olmak zere Anadoluda yollara, bulvarlara, kamu kurulular bahelerine geliigzel dikilmitir. zellikle Atatrkn direktifleriyle Gazi Orman iftliine ok sayda fidan getirtilmitir. Yalanc akasya 20-25 m boylarnda, hzl gelien seyrek dallanma zellii gsteren, dikine gelien aatr. Yal gvdelerin derin atlakl, kahverengi kabuu vardr. 2-5 cm uzunluunda 7-19 yaprakktan oluan yapraklarnn st yz canl yeil, alt yz soluk gri yeildir. Sonbaharda altn sars renge dnr. Beyaz renkli gzel kokulu iekleri 10-20 cm uzunluunda salkmlar zerinde ok sayda bir arada bulunur. 10 cm uzunluunda fasulye benzeri kahverengi meyveleri uzun sre aata kalr. SALIX L. St Salicaceae Stler al ya da aa formunda, genellikle yapraklarn dken birka tr dnda byleyici salkm formu, ilgin iekleri ve sonbaharda cezbedici renklenmesi ile dekoratif bitkilerdir. Gneli ortamlarda rutubetli topraklarda dere kenarlarnda yetien stler durgun sudan etkilenmez. Dikimden sonra organik mallama topran rutubetli tutulmasna yardmc olur. elikle ok kolay oaltlabilirler. S. alba L. Ak St 15-20 m boylanabilen ak stn belirgin zellii gen yaprak, tomurcuk ve srgnlerin ipek gibi yumuak ve beyaz tylerle rtl olmasdr. Yapraklar uzun rozet biiminde olup, ucu sivridir ve yapran boyu eninden 4-5 kat daha byktr. Yapraklanma ile birlikte oluan sar iekleri (Katkins) etkileyicidir. Ak st zellikle dere ve nehir kenarlar ile sulak ayrlk alanlarda ok yaygndr. Krsal peyzajn simge aalarndan biri olup dere kenarlarnda erozyonu nler, canl it olarak kullanlmaya uygundur. S. babylonica L. Salkm St 10