7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

1/66

Z E N G N L K - F A K R L K

Bakara, 268; Kavram, 140

F A K R L K - Z E N G N L K

Fakirlik; Anlam ve Mhiyeti

Miskn; Anlam ve Mhiyeti

Zenginlik

Fakirlik mi, Zenginlik mi Daha Hayrldr?

el-an; Allah'n Gzel simlerinden

Kanaat; Eldekiyle Yetinme

Zhd

Zhdn Yozlatrlmas

Hz. Peygamber'in Geim Temini ve Zhd

Tevekkl

srf

Msrif

Cimrilik

Cmertlik

Ticret/Al-Veri

Mal; Dnya Varl

Kurn- Kerimde Fakirlik ve Zenginlik

Hadis-i eriflerde Fakirlik ve Z enginlik

Tefsirlerden ktibaslar

Kesb; alp Kazanma

Meslek retimi

Rzk, Azalp oalabilir mi?

Rzkn Genilemesi ve Daralmas

Rzktaki Farklln Hikmetleri

Rzk Genilii mtihan Karsnda Mslmann Tutumu

Rzk Darl mtihan Karsnda Mslmann Tutumu

ktisad; Harcamada Orta Yol

Dnya Hayat, Sizi Aldatmasn!

eytan siz i fakir likle tehdi t eder (korkutur, fak ir olursunuz d iyere k sada ka ve rmenize engel olur ) ve siz in cimri olmanz emreder. Allah ise size katndan birmafiret ve ltuf vaad eder. Allah, her eyi ihta eden ve her eyi bilendir. (2/Bakara, 268)

Fakirlik; Anlam ve Mhiyeti

Asl ihtiyalarn dnda, zekt nisab kadar mala mlik olmayan veya nisaptan daha fazla mala sahip olduu halde, bunlar ihtiyalarna yeterli bulunmayan kimseye"fakir", hibir eyi bulunmayan yoksula da "miskin" denir. Yoksulluk problemi ve zenginle yoksul arasnda denge salanmas, eski alardan be ri toplu yaayn ennde gelen problemleri ara sndadr. Semav dinler, toplum bilimciler, iktisatlar ve devlet adamlar bu konuda eitli zmler getirmilerdir.

slm'da veren e l, alan elden stn tutulmu ve m'minler hell yoldan ka zan salamaya tevik edilmitir. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Slih (iyi) mal,slih kii iin ne gzeldir" (Ahmed bin Hanbel, Msned, IV, 194). Hz. Peygamber yle du etmitir: "Allah'm, yoksulluk fitnesinin errinden, kfr ve yoksulluktan

sana snrm" (Nesa, Sehv, 90, stize, 16, 29; Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 36, 39, 42, 44; VI, 57, 207). Yine Allah elisi yle buyurmutur: "Ben grmeyenbirisiydim, Allah basiretimi at; fakirdim, beni zengin kld" (Buhr, Enbiy, 51). "phesiz, insan borland m, k onuursa yalan syler, v aad eder se, szndeduramaz" (Buhri, stikrz 10).

Fakirlik insan dncesi zerinde olumsuz etki yapar. Muhammed e-eybn'nin (.189/805) yle dedii nakledilir: Eb Hanife (.150/767) ilim meclisinde ikenhizmetisi evde yiyecek ka lmadn syleyince, o yle demitir: "Allah hayrn versin, kafamdan krk fkh meselesini karttn". Yine Eb Hanife'nin baka bir szyledir: "Evinde yiyecei olmayan kimse ile istirede bulunma. nk onun fikri dank, kalbi meguldr; karar isabetli olmaz" (Ysuf el-Kardv, Fakirlik

Cts, May 26th arama... ARAMA

ANA SAYFA SIYER HA KKINDA KAVRA M TEFSIRI ONLINE KITAP SAT I VIDEO

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

2/66

Problemi ve slm, terc. Abdulvehhb ztrk, Ankara, 1975, s.24). "Hkim, fkeli iken k arar ve rmesin" hadisi de ayn esas belirtir. slm hukukular fazla alk,susuzluk ve benzeri e tkenleri fkeye kyas etmilerdir.

Yoksulluk evlilik hayatn da etkiler. Ayette "Evlenmeye are bulamaya nlar, Allah kendilerini fazl-u kereminden zengin klncaya kadar, zinya kar iffetlerinikorusunlar" (24/Nr, 33) buyurulur. Eb Hanife'ye gre, kocann yoksulluu sebebiyle kadn boanma dv s aamaz. Sabretmesi, gerekirse kocasndan izinalarak almas v e kocasnn nafakay borlanmas ger ekir. Delili u ye ttir: "Eer borlu, darlk iinde ise ona geni bir zamana ka dar mhlet (vermenizdir)."(2/Bakara, 280). fii (.204/819), Mlik (.179/795) ve Ahmed b. Hanbel'e (.241/855) gre, kadn, kocasnn nafakay temin edemeyecek ekilde yoksulluuyznden boanma talebinde bulunabilir. Ric' talaktan (caylabilir boama) sz eden yetin sonunda u uyar va rdr: "Bu kadnlar haklar na tecavz iin,zararlarna olara k tutmaynz" (2/Bakara, 231).

Yoksulluk, toplumda huzursuzlua sebep olur. Ashb- kirmdan Eb Zer el-Gfr'nin (.32/652): "Evinde yiyecek bulamayann, insanlarn zerine yaln kl

yrmediine ayorum" dedii nakledilmitir (el-Kardv, a.g.e., s.27). Bir toplumda zenginlerle y oksullar arasndaki me safe byr, zengin aznlk israf vesefhet iinde yzerken, yoksullar asl ihtiyalardan bile mahrum kalrsa, ka lplere kin, buz ve nefret tohumlar ekilir, toplum dzeni bozulur.

Allahu Tel rzk, mal-mlk edinmeyi alma ve risk esasna balamtr. nsanlarn becerileri farkl olduu, ocuk ve serve tler bir imtihan arac sayld iin,servette mutlak eitlik amalanmamtr. yetlerde yle buyurulur: "Allah, rzk hususunda kiminizi kiminizden stn kld" (16/Nahl, 71). "phesiz Rabbin,diledii kimsenin rzkn geniletir, dilediini de daraltr. nk O, kullarnn her halinden haberdardr; her eyi hakkyla grendir" (17/sr, 30) . "O, siziyeryznn halifeleri yapan, size ve rdii eylerde, sizi imtihan etmek iin kiminizi derecelerle kiminizin stne karandr" (6/En'm, 165).

Servetlerin gerek m liki Yce Allah'tr. nsan, mal zerinde vekil ve yed-i emindir. O, serveti, yaratcnn koyduu snrlar iinde kazanmak, harcamak v etasarruflar yapmakla ykmldr. yetlerde yle buyurulur: "Size (tasarruf iin) veklet verdii maldan O'nun urunda harcayn" (57/Hadd, 7). "Onlara A llah'nsize verdii ma ldan verin" (24/Nr, 33). Servetinde toplumun hibir hakk bulunmadn ne sren ve Kapitalizmin sembol saylan Karun'u, Allahu Tel yurdu ilebirlikte helk etmitir: "Sonunda Biz onu da, sarayn da yere geirdik. A rtk Allah'a kar ke ndisine yardm edecek hibir cemaati de yoktu, onun. Bizzat kendinisavunmak iin gc de yoktu" (28/Kasas, 81).

slm'da fakirlie kar u zmler getirilmitir:

1. alma: A llah (c.c.), insan iin ancak altnn karl olduunu bildirmi; dnyada v e gklerde bulunan her eyi insanolunun emrine mde kldn habervermitir: ''O, yeri sizin iin itaatkr klandr. O halde, onun omuzlarnda yryn; Allah'n rzkndan yiyin..." (67/Mlk, 15). "Yerde yryen hibir canl hriolmamak zere rzklar Allah'a ittir" (23/M'min, 64).

Hz. mer (. 23/643), rzk iin almadan oturan ve Allah'a tevekkl ettiini ileri sren bir toplulua yle demitir: "Hibiriniz; Allah'm bana rzk ver, diyerek,alp rzk aramaktan geri durmasn. Bilin ki, gkten ne altn yaar, ne gm. Allahu Tel'nn; "Cuma namaz klnnca yeryzne daln, Allah'n fazlndan nasiparayn" buyurduunu grmyor musunuz?" (62/Cum'a, 10; el-Kardv, a.g.e., 57).

2. Zengin hsmlarn himyesi: slm'da prensip olarak, yoksullua kar herkes alarak kar koyar. Ancak almaya gc yetmeyenler, dul kadnlar, kkocuklar, yallar, ktrm, hasta ve yatalaklarla, bana gelen bir musibet yznden kazan elde edemeyenler, ncelikle zengin hsmlar tarafndan desteklenir.Bu konu slm'da nafaka hukuku hkmlerine gre zmlenir.

Eb Hanife'ye gre her mahrem hsmn, kendi hsmna nafaka ve rmesi vciptir. Eer hsm, ocuk ve torunlardan veya baba yahut dedelerden ise, dinleri birolsun farkl olsun nafaka hukuku cereyan eder . Dier hsmlar ara snda ise, ancak dinlerinin bir olmas halinde vcip olur. Bu durumda, mslmann kfir olanhsmna nafaka vermesi ger ekmez.

3. Zekt: slm'da, fakirlie kar en byk ekonomik kurulu, zekt messesesidir. Zekt, servetlerin yalnz zenginler arasnda dolamasna engel olur, zengin-fakir arasnda sosyal ve ekonomik de ngeyi salar. Toplumda, zengin saylan tm mslmanlarn elindeki altn, gm, nakit para ve alp-satmak zere eldebulunan ticaret mallar krkta bir; tarm rnleri onda veya yirmide bir (zel masrafla yaplan retimde); madenlerde bete bir ve hayvanlarda belli cins vemiktarlara gre, deien sayda zekt farz olur. Bu k adar byk bir ekonomik potansiyelin iletilmesi hlinde, bir beldede, yoksullarn yeme, ime, giyim, tedavi,mesken ve benzeri problemleri mkul bir sre iinde zlebilir. Ancak bunun iin zektn slm llere gre toplanmas ve ayn llere gre datlmasgereklidir. Tevbe Sresi 60. yette zektn verilecei snflar yle belirlenir: "Zekt, Allah 'tan bir farz olarak ancak fakirlere, yoksullara, zekt toplayanmemurlara, kalpleri slm'a sndrlmak istenenlere, klelere, borlulara, Allah yolunda cihad edenlere ve yolda kalanlara ver ilir."

Zekt eitlerinin devlet eliyle toplanmas asldr. Hz. Peygambe r ve Hulef-i Ridin'in uygulamas byle olmutur. Ancak Hz. Osman, btn mallarn zektnvermeyi, mal sa hiplerine brakmtr. Kur'an'da "zekt memurlar"ndan (9/Tevbe, 60) szedilmesi, ayrca Hz. Peygamber'e hitaben; "Onlarn mallarndan zekt al"

(9/Tevbe, 103) buyurulmas bunu gsterir. Dier ya ndan Hz. Peygamber, Muz b. Ce bel'i (. 18/639) Yemen'e vali olarak gnderirken, "Onlara zenginlerindenalnp fakirlerine verilecek bir sadakay, Allah'n kendilerine farz k ldn bildir" (Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 230, 236, 242; Tirmiz, III, 616; Ahkm, 3)buyurmutur. Muz (r.a.), bu tlimat uyarak Yemen'in zenginlerinden ald zekt a yn beldenin yoksullarna datmtr (e-evkn, Neyl'l-Evtar, II, 161). lkhalife Hz. Eb Bekir (. 13/634), zekt vermek istemeyenlerle savam ve bu konuda yle demitir: "Allah'a yemin olsun ki, namazla zektn arasn aanlarlaharp ederim. nk zekt maln hakkdr. Yemin olsun ki, Allah elisine zekt olarak verdikleri bir hyv ann ipini dahi eksik braksalar, onlarla savarm" (Buhri-Mslim). bn Hazm (. 456/1063) yle der: "Zekt vermeye nin hkm, istese de istemese de zekt elinden almaktr. Verme mek iin mcdele e dersemuhriptir. Eer inkr ederse mrteddir" (el-Kardv, age, s.99).

4. slm Devletinin dier gelir kaynaklar: Zekt geliri yoksullarn ihtiyalarn karlayamad takdirde; vakflar, maden ocaklar ve madenler gibi, altrmak,kiraya verme k ve ortaklk etmekle, devletin idare ve kontrol ettii mmeye ait mallarda, ganimetlerin bete birinde, savasz elde edilen mallarda, harata ve hereit vergilerde muhtalarn hakk v ardr (el-Enfl, 8/41; es-Serahs, el-Mebst, III, 18). Hz. mer'in hilfeti srasnda yle dedii nakledilmitir: "Devlet malnakimse kimseden daha lyk de ildir. Ben de bakalarndan daha lyk deilim. Her mslmann bu malda hissesi vardr. Eer mrm yeterli olursa San'a dandakiobana bu maldan hissesini veririm" (e ev kn, age, VIII, 79).

Zekt dndaki eitli kaynaklarda gay r-i mslim fakirlerin de hakk vardr. Hz. Eb Bekir dev rinde Hlid b. Velid'in (. 21/641). Hre Hristiyanlar ile yapt sulh

antlamas, onlarn fakirlik, hastalk ve yalla kar bir eit sigorta edildiklerini gsterir. Bir sosyal sigorta niteliindeki bu antlama me tnini Eb Ysuf (.182/798) Hlid b. Veld'ten yle nakleder: "Onlar iin unu kabul ettim: Onlardan herhangi birisi alamazsa yahut bana bir felket gelirse veya zengin ikenfakir der, din kardeleri ona sadaka vermeye balarlar sa cizye borcu kaldrlr. Kendisi ve ailesi mslmanlarn beytlmlinden geindirilir. slm lkesindekaldklar srece bu uygulama devam eder . slm lkesini terk ederler se, mslmanlarn onlara bakma ykmll kalkar" (Eb Ysuf, el-Harc, 2. bask,Selefiyye Matbaas, s.144). (1)

Fakr, (fakir/fakirlik) n'nn yani zenginliin zdddr, muhta olunan eyin yokluudur. htiya duyulmayan eyin yokluu fak irlik saylmaz. htiya duyduu eyi

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

3/66

alabilme imkn olan kimse de fakir saylmaz. Ancak; "Allah zengindir, sizler fukarsnz" (47/Muhammed, 38) yet-i kermesinin tlakna baklnca, insanlarn ftrbir fakirlikleri mevzbahistir. Kaldrlp atlamayan, hibir surette telf edilemeyen bir fakirlik. u halde bu m nda fakr, halkn rf ve anlayndaki dnyalkeksiklii, madd noksanlk deildir. Belki insandaki ebediyet duygusu, gen kalma hrs dhil bitip tkenmeyecek, dnya da verilse tatmin olmayacak her trltalepler, arzular, ihtiyalar ve hatta temennlerde ifadesini bulan hudutsuz ihtiyalarna cevap verememekten ileri gelen ftr aczidir.

Fakr, kiinin dnyalk karsndaki tutumudur. Eb smil el-Ensr, bu fakr': "Kiinin dnyadan, talep ynyle de , biriktirme ynyle de, zemm ynyle de medhynyle de elini ekmesidir" diye trif eder. Biroklar: "Bundan murad, kiiye dnyalk ha gelmi, ha gelmemi, varl ile y okluunun kalbde eit olmasdr"demilerdir. Fakr'n tavsfiyle ilgili olarak yaplan triflerin eitliliini gznne alan G azl fakr' be mertebede inceler. Bunu yaparken maln kaybeden birkimsenin misalini ele alr ve eer o adam, bu mala muhta ise kaybettii bu malna nisbeten fakirdir der. Aklamasna devam e den Gazl o adamn bu fakirliininbe halde olabileceini syler. yle ki:

Birinci Hl: Muhta olduu bu mal, ona verilse bundan holanmaz, istikrah eder. Kendisini megul edeceini dnerek errinden korunmak iin ondan ka nr.Onun bu hli, mal karsndaki e n stn hldir. Buna zhd, kendisine de zhid de nir.

kinci Hl: Bu mala heves etmez. Eline geecek olsa ne sevinir ne de zlr. Bu hale rz, sahibine de rz denir.

nc Hl: Mala kavumak, kavumamaktan daha iyidir. Bu mala rabeti olduu iin peinden komu deildir, kendiliinden gelince memnun kalmtr. Bukanaattir, sahibine kaani' denir. nk mevcutla yetinmi, azck bir hevesi olmakla beraber bunun peinde komamtr.

Drdnc Hl: Kaybettii serveti aramama s, acziyeti sebebiyledir. Mala kar heveslidir, imkn olsa peinde koup arayacak tr. Buna hrs, sahibine hris denir.

Beinci Hl: Elinde olmayan servete muhta olma hlidir. Onun temini zarrdir. Ekmei olmayan a, elbisesi olmayan plak gibi. Buna zdrr, shibine de muzdardenir. Bunun teminine hevesi kuvvetli olsa da, zayf olsa da fark e tmez. Fakat buna heves etmemek pek enderdir.

Bunlar, mam Gazzl'ye gre, fakirin be hlidir ve en stn zhd'dr.

Aliyy'l-Kar der k i: Fakirlik iftihar vesilesidir, onunla iftihr edip vnmekteyim hadisi btldr, huffzdan Askaln v e bakalar nn tasrh ettii zere bununmteber bir asl yoktur. "Fakirlik kfr olayazd" hadisi ok zayftr. Sahh olmas halinde, mnay kalb fak r'a hamletmek gerek ir. Yani, kiiyi szlanma ve k orkuyaatan, Allah'n hkmne rzszla, sema ve arzn Rabbince yaplan taksime itiraza sevk eden fakirlie hamledilmesi gere kir. te bu sebeplerdir k i Raslullah(s.a.s.): "ok malla zengin olunmaz. Gerek zenginlik kalb zenginliidir" (Buhr, Rikak 15; Mslim, Zekt 120, hadis no: 1051; Tirmiz, Zhd 40, h. no: 2374)buyurmutur.

Baz limler, Raslullah'n fakirlikten Allah'a snmasyla ilgili rivyetleri de, a yn ekilde te'vl ederek: "Bundan maksat "gnl fakirlii"dir demilerdir. bnuAbdlberr ise unlar syler: "Raslullah'n istize ettii fakirlik, keffn altna den fakirliktir, bu durumda k alb zenginlii de olmaz. Raslullah (s.a.s.)'nnezdindeki zenginlik kalp zenginlii idi. yet-i kermede: "Seni fakir bulup zenginletmedi mi?" (93/Duh 8) buyurulmutur. Raslullah'n zenginlii kendinin veailesinin bir yllk kt'unu biriktirmekten te gememitir. Onun zenginlii kalbinde Rabbine kar besledii gveni idi. (Kulluu) unutturucu fakirlikten de, tuyanaatc zenginlikten de A llah'a snrd. Bu durumda, fakirlik ve zenginliin iki me zmm kutuplar tekl ettiine delil v ardr. Bu bbta gelen rivyetler belirttiimiz sonhussta ittifak eder."

Miskn; Anlam ve Mhiyeti

Miskn: Hibir mal ve gelire sa hip olmayan yoksul demektir. Miskn kelimesi; Arapa'da hareket edemeyen anlamna gelir; oulu meskndir. Bu ldekiyoksulluk ve ihtiya, kiiyi ker tip bilinsiz, hareketsiz ve aresiz bir duruma getirdiinden, bylesi dknlere miskin denilmitir. Bu nedenle miskin ile fak irarasnda nemli bir fark vardr. Fakir, geliri ihtiyalarn karlamayan kii iken, miskin geliri hi olmayan kimsedir. Kelimenin halk ar asnda uyuuk, tembel, zavallgibi anlamlar kazanmasna kar lk Kur'an'da ve Hz. Peyga mber (s.a.s.)'in hadislerinde kendini Allah yoluna adama, onurluluk, dilenmeme, zveri, durumunubakalarna bildirmekten utanma gibi erdemler, miskinin nitelikleri arasnda saylr.

Hz. Peygamber (s.a.s.), Buhr ve Mslim'in aktardklar iki hadisinde miskinin eksiksiz bir tanmn yapar. Buna gre miskin kendini bir-iki hurmann, bir-ikilokmann geri evirdii dilenen bir insan deildir. Miskin, ihtiya ierisinde bulunduu halde istemeyen, durumu halk tarafndan bilinmedii iin yardm edilmeyen,iffet ve nezfet sahibi m'mindir (Buhr, Zekt, 53, Tefsir, Bakara 48; Mslim, Zekt 102, hadis no: 1039). Hz. Peygamber (s.a.s.)'in bu tanm, Kur'an'n yardm

edilmesini buyurduu yoksullara ilikin tanm ile ayndr. Bu konuda Kur'an yle buyurur: "Verin o yoksullara k i Allah yolunda kapanmlardr. uraya burayadolaamazlar. stemekten ekindikleri iin bilmeyen onlar zengin zanneder. Onlar smlarndan tanrsn, halk bzr etmezler" (2/Bakara, 273).

Miskinlerin ihtiyalarnn karlanmas zengin mslmanlar iin zorunlu bir grevdir. nk "mallarnda sail/isteyen ve mahrum iin bir hak" va rdr (51/Zriyt, 19).Bu nedenle bu hakkn yerine getirilmesine ilikin; "Yaknna, miskine, yolcuya hakkn v er" (17/sr, 26; 30/Rm, 38) buyruu iki kez tekrar edilir. slm'n insanaverdii deeri, toplumsal dayanma ve yardmlamann nemini gsteren bu grev, Kur'an'da sk sk Allah'a iman ve kulluk, irkten kanma buyruklarnn hemenarkasndan anlr: "Allah'a kulluk edin, O'na bireyi ortak komayn. Anne-babaya, yak nlara, yetimlere, miskinlere, yakn komuya, uzak komuya, yannzdakiarkadaa, yolcuya ve e linizin altnda bulunan kimselere iyilik edin" (4/Nis, 36).

slm'n ngrd iyilik (birr) ancak imanla birlikte, ihtiya iindeki insanlara yardmla tamamlanr. Bu yardm key fi ve sradan bir davran deil; imanesaslarndan sonra, ancak, namaz, zekt ve ahde vefdan nce anlacak de nli nemli, takv ve doruluun gerei olan bir grevdir: "yi (slih) olanlar Allah'a,hiret gnne, meleklere, kitab'a, peygamberlere iman edip, yak nlara, yetimlere, miskinlere, yolculara, dilenenlere ve esirler urunda mal veren, namaz klan,zekt veren, anlatklarnda ahidlerine vef gsterenler, sknt ve hastalk hallerinde ve savan iddetli zamannda sabredenlerdir. te sdklar bunlar, muttaklerbunlardr" (2/Bakara, 177).

Miskinlere ya rdm, yalnz slm eratna zg deil, tm mmetlerin yerine getirmekle, ykml olduklar deimez bir grev dir. Nitekim srailoullarndan da bukonuda sz alnmtr: "sriloullarndan, Allah'tan bakasna kulluk etmeyin, anne-babaya, yaknlara, yetimlere, miskinlere, iyilik edin, insanlarla gzel konuun,namaz kln, zekt verin, diye sz almtk" (2/Bakara, 83).

Miskinlere ya rdm grevi daha ok infak kapsam iinde deerlendirilir. Bu nedenle grevin yerine ge tirilmesi konusunda hukuk yaptrmlar getirilmez. Ne var ki,bu hakkn hi deilse asgar llerde yerine getirilmesini salayacak zel uygulama ve kurallar getirilir. Zekt bunlardan birisidir. Zektn harcama alanlarndanbirisini miskinler oluturur (9/Tevbe, 60). Sava srasnda elde edilen ganimetlerin bete birinin (humus) hak sahiplerinden birisi de miskinlerdir (8/Enfl, 41).

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

4/66

Yemin keffreti (5/Mide, 89), ihraml iken avlanma ile ilgili keffret (5/Mide, 95) ve oruca g y etiremeyenlerin verecei fidye (2/Bakara, 184) gibiuygulamalarda miskinlerin doyurulmas ngrlr. Mirasn bllmesinde hazr bulunan miskine bir pay ver ilmesi de K ur'an'n ngrd gzel bir davrantr(4/Nis, 8).

Miskinlere ya rdmn infak kapsam iinde deerlendirilmesi, rnein zekt gibi yaptrmlar uygulanmamas, bu grevin ke yfiliini gstermez. Miskinlere ve diermuhtalara ya rdm, imann bir iaretidir. Kii, iman ettiine ilikin szn ancak bu tr davranlarla gsterebilir. Bu nedenle, bu yoldaki harcamalara szndorulanmas anlamnda sadaka ad v erilmitir. Kald ki slm'n asl yaptrmlar hiret hayatna ilikindir. Kur'an'n Cehennemliklerle ilgili aklamalarnda, Allah'aimandan sonra miskinlere yardmdan kanmalar bunlarn baka zellikleri olarak ve rilir. Bu insanlarn dnyada da e itli biimlerde cezalandrlacaklar rneklerleanlatlr.

Kur'an, m'minlere, iledikleri bir hata yznden yaknlarna ve miskinlere ya rdm etmemek zere yemin etmemelerini, balayp gemelerini buyurur (24/Nr,

22). Bu yet Hz. Ebu Bekr'in Hz. ie'ye atlan iftiraya katlan bir yaknna bir daha yardm etmeyeceine dir yemin etmesi zerine gelmitir. yetin geliindensonra Hz. Ebu Bekr tutumunu deitirerek szkonusu yaknna yardmlarn srdrmtr. Bu olay, bylesine byk bir sua ramen miskinlere yardmnkesilmemesi gerektiini ortaya koymaktadr. nk hukuk bir yaptrm olmasa bile, miskinlere yardm etmemek hem bu dnyada, hem de hirette cezy, azbgerektiren bir davrantr.

Kur'an, yardm edecek gce sahip olduklar halde yoksullara, miskinlere yardm e tmeyen kiilerin bana dnyada gelebilecek bellar, bir bahenin sahiplerininbalarna gelenlerin hikyesiyle rneklendirir. Buna gre meyvelerini toplayacak olan bahe sahipleri, srf miskin kiiler yanlarna gelmesin diye ok e rken saattebahelerine giderler. Bunlar miskinlere bir ey verme k istemedikleri gibi, her eyin A llah'n gc ve irdesi ile olup bittiinin de bilincinde deildirler. Bu nedenleAllah, gece bir salgn gndcrerek baheyi kapkara kestirir. Sahipleri baheye vardklarnda, grdklerinden byk bir aknla derek yollarn ardklarnsanrlar. Ama sonunda azgnlklarn itiraf etmek zorunda kalrlar. Kur'an bu kk kssay "te azab byledir, ama hiret azb daha byktr; keke bilseler"(68/Kalem, 17-33) buyurarak bitirir.

phesiz Cehennem azb dnyadaki bel v e azapla kar latrlamayacak k adar byk ve srek lidir. Bu azbn en nemli nedenlerinden birisi ise, miskinlereyardm etmemektir. Kur'an bu gerei deiik biimlerde birok kez ifade ederek insanlar uyarr. Szgelimi kitab sol elinden verilen, zincirlere vurularakCehenneme atlan kiinin suu yle belirtilir: "nk o Allah'a inanmazd, miskinin yiyecei ile ilgilenmezdi" (69/Haakka, 33-34). Cehennem iinde bulunanlar da

"Sizi bu yakc azaba srkleyen nedir?" sorusuna u kar l verirler: "Namaz klanlardan deildik. Miskini doyurmuyorduk. Btla dalanlarla biz de dalardk. C ezgnn yalanlardk. lm bize bu haldeyken geldi" (74/Mddessir, 42-47).

Birtakm davranlar vardr ki, bunlar kiiyi hirette azaptan kurtulanlardan birisi durumuna getirir. Kur'an bu davranlar akabe (zor geit) olarak tanmlar.Akabe'yi aamaya nlar her ynden atele kzartlacaklardr. nsan bu zor geitten geirecek davra nlar ise... "Bir kle ve esir zd etmek, yahut alk gnndeyakn olan ksz, yahut topraa serilmi bir miskini doyurmaktr. Sonra inanp birbirlerine sabr tavsiye edenlerden, merhametlilerden olmay tavsiye edenlerdenolmaktr" (90/Beled, 11-20). nk miskine yardmc olmama, onu doyurmama, dinin ya lanlanmas anlamna gelir (107/Mn, 3). Bu nedenle, Kur'an, Hz.Peygamber (s.a.s)'in, cihadla e deerde bir davran sayd miskinlere y ardm konusunda (Eb Hureyre, Sa hihayn) m'minleri zellikle uyarr: Miskini doyurmakonusunda birbirinizi tevik etmiyorsunuz" (91/em, 18). Daha sonra Kur'an yle srdrr uyarsn: "Ama yer sarslp paraland zaman, melekler sra sradizilip Rabbinin buyruu gelince, o gn, Cehennem ortaya konur. O gn insan t almaya alr ama, artk tten ona ne?" (91/ems, 21-23). (2)

"(Hakiki) miskn (yoksul), kap kap dolarken v erilen bir iki lokmann ve ya bir iki hurmann geri evirdii kimse deildir. Fakat gerek miskn, ihtiyacn giderecekbir ey bulamayan ve halini anlayp kendisine tasaddukta bulunacak biri kmayan, (buna ramen) kalkp halktan birey istemeyen kimsedir." (Buhr, Zekt, 53,Tefsir, Bakara 48; Mslim, Zekt 102, hadis no: 1039; Muvatt, Sfatu'n-Nebiyy 7, -2, 923-; Eb Dvud, Zekt 23, h. no: 1631, 1632; Nesa, Zekt 76 -5, 85-)

Bu hadis, Kur'an- Kerimde, kendisine zekt verilecekler bahsinde (9/Tevbe, 60) zikri geen miskini aklamak tadr. Miskin kelimesi ksaca fakir deme ktir. Bukelimenin rf mnas izafdir, herkese ka bul edilmi kesin bir ls ve tarifi yoktur. yleyse, er ' lnn belirtilmesi gerekmektedir. Peygam berimiz, buhadisinde bu meseleyi ele almakta, kap kap dolaanlarn hakiki fakir olmadklarn belirtmekte, insanlara halini aamayan gerek fakirlerin ara trlmas gereineirad buyurmaktadr. Baz limler, kap kap dolaanlarn er' mnda miskin olmadn syler ve " nk derler, byle birisi yiyece ini tahsile muktedirdir."yleyse hadis, muzdar kalmadka, kap kap dolaanlar zemmetmektedir. Tb, hadisten "Bu kimselerin zekta mstehak olmalar gerektii" hkmn karr.Ancak baz limler: "Murad, onlarn mstehak olmalarn nefyetmek deil, gerek fakirliin bu bilinen fakirliin dnda olduunu ve onlarn zekta mstehakolduklarn takrirdir" demitir. Hadisle ilgili olarak Nevev de unlar syler: Hadisin mns udur: "Sadakaya ehakk ve ona muhta olan kmil mndaki fakir,miskin, kaplar dolaanlar deildir. Hadis bylelerinden fakirlii nefyetmiyor, kmil mnda fakirlii reddediyor." yet-i kerimede C enb- Hak da gerek fak irleri,iffetinden insanlara aamayan ihtiya sahipleri olarak tantr: "Sadakalar kendilerini Allah yolunda hizmete adam fakirler iindir ki, onlar yeryznde dolaphayatlarn kazanmaya frsat bulamazlar. Onlarn hallerini bilmeyen kimse, istemekten ekindikleri iin, onlar zengin sanr. Ey Habibim, sen onlar yzlerindentanrsn. Yoksa onlar insanlardan srarla birey istemezler..." (2/Bakara, 173). u halde yet ve hadis, gerek mnada fakirlik iin iki art beya n etmi olmaktadr:1) Zengin olmamak, 2) ffet sebebiyle ihtiyacn kimseye amad iin zengin zannyla halk tarafndan fakirlii bilinmemek.

Bata fi bir ksm limler, bu delilden hareketle, fakir ve miskin arasnda bir fark grrler ve derler ki: "Fakirin hali miskinden daha ktdr. Miskin, bireyleriolan fakat kendisine kfi gelmeye n kimsedir. Fakir ise, hibir eyi olmay an kimsedir." Bu aklamaya u yetten de delil gsterilmitir: "Gemiye gelince o, denizdealan miskinlere itti" (18/Kehf, 79). yette, iinde altklar gemileri olduu halde, birksm insanlar miskin diye yadedilmitir. Eb Hanife ve dier birksmlimlere gre tam tersine miskin, fakire nazaran durumu daha kt olan kimsedir. Bunlarn delili, "veya topraa atlm bir miskine" (90/Beled, 16) yetidir.Bunlara gre miskin, topraa plaklk sebebiyle atlmtr. bnu'l-Kasm ve Ashab- Mlik: "Fakir ve miskinin aralarnda bir fark yoktur, ikisi de hlen birbirlerinemsvdir" demitir. Byle hkmedenlere gre: "Meskenet (miskinlik) fakrn ayrlmaz vasfdr ama, zillet ve alaklk mnsna gelmez. Zra, yle miskin vardr ki,nefis zenginlii sebebiyle byk kra llardan daha izzetlidir. yleyse miskinin mns, dnyev ihtiyalarn teminde ciz kimse demektir. ciz kimse, ihtiyalarntemine kalkamaz, yerinde sk in kalr." Bylece miskin kelimesinin "oturup duran" demek olan skin kelimesinden geldii ifade edilmektedir.

Zenginlik

htiyatan fazla mala sahip olmaya zenginlik denir. nsann ihtiyalarn karlayabilmesi iin Allah Te l pek ok nimet yaratm ve bunlar mer yollarla eldeetmesine (mlkiyet hakk) izin vermitir. eitli sebeplerle baz insanlar ihtiyalarndan daha fazla mala sahip olurken, bazlar ihtiyalarn dahi karlayamazlar.

slm'a gre a ncak; tarm, sanayi, ticaret, alma, hibe, miras. gibi hell kazan yollaryla elde e dilen zenginlik merdur. Kumar, eitli ans oyunlar, alma,gasp, hileli ticaret gibi haram yollarla elde edilen zenginlik ise mer deildir.

Zenginlik baz din sorumluluklar gerektirir; zekt, hacc, kurban, sadaka, hayr-hasent gibi. Bu tr ibdetlere ve insanlara yardma v esile olaca iin hell olsa dagerei yerine ge tirilmeyen zenginlikler ise yerilmitir. Dier taraftan slm sadece dnya ma lna dayanan, geici ve y ok olucu olan mal zenginliini deil, belkibundan daha ok, gnl ve davra n zenginliini (takv ve gzel a hlk) tavsiye etmitir. mtihan iin insanlar farkl yap ve kabiliyetlerde yaratan, onlara farklnimetler veren Allah Tel, se rvetin sadece zenginler arasnda dolaan da r bir mlkiyet haline gelmemesini, tabana yaylmasn (59/Har, 7) tavsiye etmi, bunu

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

5/66

temin iin de zenginlere zekt, sadaka ya rdm gibi eyleri emretmitir. Bu tedbirler, zenginlerle fakirler arasndaki madd v e mnev farkllklarn azalmasn,yardmlama ve insanlarn birbirine yaklamasn ve bylece salam bir toplum yapsnn olumasn salar. Din vecbeleri yerine getirse de zenginler, kazandklarmal lks ve israf iinde, bakalarn kskandracak bir ekilde harcayamazlar. Kazanmada olduu gibi harcamada da meriyet izgisinden ayrlmamak ger ekir.Her nimetin kr kendi cinsiyle olacandan, zenginliin kr, muhtalara yar dm etmek sretiyle yerine ge tirilir. Dier taraftan iddihar, yani mal ve para larnbloke edilmesi ve retim, ticaret, harcama vb. ile e konomiye sokulmamas da dinen doru deildir. Allah, alp kazanan, kazancn verimli ve hayrl yer lerdeharcayan kullarn sever. Zenginlik hem y atrmlara yneltilerek yeni i sahalar almasna hem de infak edilmek suretiyle sosyal mutluluk ve refahn artmasna,bylece krn yerine getirilmesine vesile olmaldr. (3)

Fakirlik mi, Zenginlik mi Daha Hayrldr?

Fakrla ilgili hadislerin birbirine zt grnen hkmleri ifde etmesi bir ksm slm byklerini fakirlik mi, zenginlik mi? meselesinde ihtilfa sevketmitir. Meselede gr ileri srlmtr:

1- Fakirlik stndr: Sehl ibn S a'd (r.a.) anlatyor: "Bir adam, Raslullah (s.a.s.)'a urad. Efendimiz, yannda bulunan bir zta: "u gelen kimse hakknda reyinnedir?" diye sordu. Adam: "O, halkn erafndandr, bu vallahi bir kza tlib olsa hemen evlendirilmeye; birisi lehine efaatte bulunsa, efaatinin yerine getirilmesinelyktr" dedi. Raslullah (s.a.s.) skt buyurdular. Der ken az sonra bir a dam daha urad. Raslullah (s.a.s.) yanndakine: "Pekiyi bunun hakknda reyin nedir?"dedi. Adam: "Ey A llah'n Resl! Bu, mslmanlarn fakir takmndandr. Vallahi, bu bir kza tlib olsa evlendirilmemeye, efaatte bulunsa itibar edilmemeye, birey sylese dinlenilmemeye lyktr" cevabn verdi. B unun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.): "Bu, onun gibilerin bir arz dolusundan daha hayrldr?" buyurdu."(Buhr, Rikak 16, Nikh 15; bn Mce, Zhd 5, hadis no: 4120). Bunlar, ncelikle bu hadis olmak zere, fakr vc birok hadise dayanrlar.

2- Zenginlik stndr: Bu tezi ileri srenleri te'yit eden hadisler oktur. Bunlardan biri Buhr'de gelen: "Burda ok mal olanlar, kymet gn az mal sahibiolacaktr. Fakat, (azalacak endesine dmeden Allah rzs iin) bol bol verenler mstesn. Ancak byleleri ne kadar az!" Bir dier delil: Sa'd'n rivye ti.Raslullah kendisine: "Vrislerini zengin brakman, senin iin fakir brakma ndan daha hayrldr" demitir. Bir dier delil: K'b bn Mlik (r.a.), btn maln Allahyoluna balamak hussunda Raslullah'a fikrini anca, msade etmemi v e yle demitir: "Malnn bir ksmn kendine sa kla, bu senin iin daha hayrldr."

Bir dier delil: Sa'd bnu Eb Vakkas'n merf riv yetidir: "Allah zengin, muttak ve kendi halindeki kulu sever." Bir dier delil: Ashb'n fakir olanlar, Raslullah'a:"Zenginler hayrda bizi geti, Allah yolunda harcadklarnn cretlerine de erdiler, aradaki sevap farkn nasl telfi edelim?" mnsnda yaptklar mrcaa t anlatanuzunca rivyetin sonunda Raslullah yle buyurmutur: "Zenginlik Allah'n bir fazldr, onu dilediine verir." B ir dier delil: Amr bnu'l-s'a Raslullah cret verdiizaman, Amr (r.a.)'n istina gstererek almak istememesi zerine yle buyurmutur: "Slih mal, slih kimsenin elinde ne kadar iyidir!" Bu konuda bakarivyetler de mevcuttur.

3-Keff (orta yol) stndr: bn Hacer el-Askaln'ye gre fakirlik ve zenginlik her ikisinin de hem lehinde hem aleyhinde delillerin eitlii karsnda Ahmed bnuNasr ed- Dvud, bu bbta en gzel te'vili yapmtr. Der ki: "Fakirlik ve zenginlik, Allah'n iki imtihan vstasdr, bunlarla kullarn kr ve sabr hususlarndaimtihan etmektedir. Nitekim Kur'n- Kerm'de C enb- Hakk yle buyurmutur: "nsanlarn hangisinin daha iyi i ilediini ortaya koyalm diye, yeryznde olaneyleri, yeryznn ss yaptk." (18/Kehf, 7). Kez: "...Bir imtihan olarak size iyilik ve ktlk veririz..." (21/Enbiy, 35). Ayrca Raslullah (s.a.s.), fakirliinerrinden de, zenginliin errinden de A llah'a snmtr.

Meseleyi uzunca tahll eden ed-Dv ud, bahsi yle noktalar: "Fakir ve zengin, her ikisi de fakirlik ve zenginlikleri sebebiyle hem medhi hem de zemmi gerektiren

eit lde iyilik ve fenlklara mruzdurlar. yle ise, en uygunu keff (yetecek) miktardr. Nitekim u y et de buna delil olmaktadr: "Elini boynuna balayp cimrikesilme, bsbtn de ap tutumsuz olma, yok sa piman olur, a kta kalrsn" (17/sr, 29). Raslullah (s.a.s.) da yle du etmilerdir: Allahummecal rzka l-iMuhammed kten = Rabbim, Muhammed ilesinin rzkn yetecek kada r ver (fazla da olmasn, eksik de).

"Keff' dierlerine stn grenlerden Kurtub, el-Mfhim'de yle der: "Allah Tel Hazretleri, Raslnde (s.a.s.) fakr, gn ve kiff her hli de bir a rayagetirmitir. yle ki: Fakirlik ilk hli idi. Nefsiyle cihd ederek bunun gereini yerine getirdi. Sonra Cenb- Hakk fetihleri myesser kld ve zenginler seviye sinekard. Bu hlin gereini de, serveti mstehak olanlara da tmak, onunla ihtiya sahiplerinin yardmna komak, ailesine zarr ihtiyalarn giderecek kada r malayrp gerisini fukaraya ulatrmak sretiyle yerine getirdi. ld srada yaad hl de keff idi."

Kurtub, szlerine devamla der ki: "Bu ke ff hli, hem azdrc zenginlik, hem de skntya atc fakirlik hlinden iyidir. Ayrca k eff sahibi, fakirlerden addedilir.nk o, dnyann ho eyleri ile tereffh etmez. Bilkis, keff miktardan fazla olandan saknmak iin sabr hussunda nefsiyle cihd eder. Memduh olan fakr'nondan uzak tutaca tek ey, ihtiyacn getirecei ka hr ile dilenciliin getirecei zillettir."

Keffn stnln te'yd eden rivyetler vardr. Bunlardan biri Mslim'de de gelmi bulunan u hadistir: "slm hidyetine erdirilip yeterli rzk da ver ilmi olan

kimse, verilene kanaat ederse kurtulmutur."

Nevev, Keff: "htiyalar eksiksiz karlayp fazlalk da brakmayan mal" diye tarif eder. Kurtub de: "htiyalar gideren, zarriyt karlayan ve tereffh ehlinekalmayan mal" diye trif e der. Raslullah'n: "Allah'm Muhammed ailesinin rzkn keff y ap" dus da bu mnadadr. Yani: "Allah'm bakasndan isteme zilletinedrmeyecek, ihtiyalara yetecek kadar ver. B unda, dnyada salma ve tereffhe sevkedecek fazlalk olmasn" demektir. Bu hadiste keff miktar efdalgrenlerin hakllna delil vardr. nk, Raslullah (s.a.s.) kendisi ve ilesi iin her zaman en iyiyi dilemitir. Ayrca: Hayru umri evsatuh = lerin en hayrlolan vasat/ortasdr buyurmutur.

bnu'l-Mbrek'in Kitbu'z-Zhd'de kaydettiine gre, bn Abbs'a az amel az gnah sahibi mi efdal, ok amel ok gnah sahibi mi efdal? diye sorulunca, u cevabvermitir: "Selmete hibir eyi eit tutmam. Kimin yetecek miktarda geliri olur, kanaat de e derse, zenginliin ve fakirliin fetlerinden emniyette kalr." bnMce'de gelen bir rivy et de bu hussu te'yd eder: Hz. Enes'in rivyetine gre Raslullah: "Kyamet gn, kendisine dnyada iken sadece yetecek miktar (kt)verilmi olmasn temenn etmeyecek ne bir tek zengin vardr, ne de bir tek fakir" buyurmutur.

bn Hacer bu nakillerden sonra de r ki: "Btn bu sylenenler dorudur. Ancak, fakirlik mi efdaldir, zenginlik mi? sorumuza kesin bir cevap deildir. nk ihtilf,bu iki sfattan biriyle muttasf olan hakkndadr. Bunlardan hangisi kii hakknda daha iyidir? Bu sebepledir ki, ed-Dv ud, mezkr sznn sonunda unu syler:"nce belirtelim ki: "Bunlardan hangisi efdaldir? suali doru deildir, zra bunlardan birinde, dierinde bulunmayan bir amel-i slih bulunmas muhtemeldir. Byleceo, bu slih amel sebebiyle efdal olur. yleyse onlar hakknda uygun sual yle olmaldr: "Bu iki halden herbirinin, dierinin iyi ameliyle boy lecek bir iyi ame libulunmas haysiyetiyle eitlenecek olurlarsa hangisi daha iyidir?" Der ki: "Bu durumda, bunlardan hangisinin efdal olduunu Allah bilir." Takiyyuddin Ahmed deayn eyi sylemitir. Ancak o unu da ilve eder: "Her ikisi de takvda eit olurlarsa bunlar fazilette eittirler." bnu Dakku'l-d, bir vesile ile y apt aklamada,zenginliin fakirlie stn olduunu syler, "nk der, zenginlik, sayesinde yaplan harcamalarn sevabyla kazanlan yaknlk sebebiyle, o ziyde bir sev abtazammum eder (iine alr). Ancak, efdal ke limesi nefsin sfatlarna nisbetle eref mnsnda olursa, bu takdirde durum deiir. Fakirlik sebebiyle, nefsin kttabiat ve kt ahlka kar riyzatla elde ettii temizlik daha ereflidir. Bylece fak r, zenginlie stnlk elde eder. B u mndan hareket ede n sflerin cumhuru,

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

6/66

sabrl fakirin stn olacana hkmetmitir. nk, tarikatn ess, nefsin terbiye ve riy zetine dayanr. Bu ise, fakirlikte, zenginlikten daha oktur."

Muhammed bn Eb Bekr der ki: "Ortadaki ihtilf hars olmayan fakir ile, cimri olmaya n zengin hakkndadr. nk, mlumdur ki, kanaatkr fak ir cimri zengindenefdaldir, keza cmert zengin hars fakirden efdaldir... Her neyi kendi zt iin deil de baka bir yn iin deerlendiriyorsak, onu kastedilen bu ynne izfeetmek gerekir, t k i gerek fa zleti bylece ortaya ksn. yleyse, mal a slnda li-aynih yasaklanm deildir. Allah'tan uzaklatrc olmas sebebiyle mahzurludur.Fakirlik de byle. Zenginlii, kendisini Allah'tan uzaklatramayan nice zengin vardr. Nice fakir de var ki yoksulluk onu Allah'tan uzaklatrp yle dedirtmitir:"Daha ok malm olsayd ne olurdu?" Hlsa, fakir hatardan (riskden) daha uzaktr, nk zenginliin fitnesi fakirliin fitnesinden daha ediddir..."

bn Hacer konu ile ilgili olarak unlar da keydeder: "filerden pek ou kreden zenginin efdal olduunu belirtmilerdir. Eb Al ed-Dehhk da unu syler:"Zengin, fakirden efdldir. nk zenginlik Hlk'n, fakirlik ma hlkun sfatdr. Hakk'n sfat halk'n sfatndan efdldir." Bu sz bir ok bykler gzel bulmutur.Zengini fakirden stn addeden Taber gibi bazlar, meseleyi bir baka adan zah ederler: "uras muhakkak ki, sabredenin ektii sknt, kredenin ektii

skntdan ok daha ardr. Ne var k i, ben yine de Mutarrf bnu Abdillah gibi syleyeceim: "Shhatli olup kretmeyi, bel ekip sabretmeye terch ediyorum."

Bu szde, insann cibill ve ftr olan sabrszlnn deerlendirildii grlmektedir. Yaratl cb insanolu musbete fazla sabr ve tahamml gsteremez. Buyzden fazl, sevb ne kada r ok olursa olsun, belnn tlibi kmaz. Bunu, essen dnimiz de tavsiye etmez. uras da muhakkak ki, istit (tahamml gc)hasebiyle sabrn hakkn verenlerin say s, istit hasebiyle krn hakkn verenlerden da ha azdr.

Eb Abdillah bnu Merzk, ulemnn, fakirlik mi zenginlik mi, yoksa k eff m daha efdal olduu hussundaki ihtilfna dikkat ektikten sonra der ki: "Meselenin asludur: "Kul iin, Allah indinde, fakirlik mi yoksa zenginlik mi daha iyidir, ta ki bu hli iktisab edip onunla ahlklansn? Bir baka ifdeyle, acaba malda azlkla,kalbini meguliyetlerden boaltp, mnctn lezzetine nil olmak ve uzun hesaplarn skntlarndan istirhat bulmak iin kazan ga yretine dmemek mi daha iyi,yoksa zenginlikte bakalarna faydal olmak imkn bulunmas hasebiyle tasadduk, yardm, iyilikler, sla-i rahimlerle Allah'a yaknl artrmak gayesiyle ma lkazanmak iin meguliyet mi daha iyidir?"

bn Merzk bu soruyu yle cevaplar : "Durum byle olunca, bizce efdl olan, Raslullah (s.a.s.)'n ve A shb'nn cumhuru tarafndan tercih edilen dnyalktan azlk,ieklerinden uzaklktr. Kazanma gayretine dmeden, miras ve ganimet taksiminden payna denle dnyala kav uanlarn durumuna gelince: Bunlar iin, buparay iyilik yollarndan biriyle arabuk tamamen elden karmak m daha hayrldr, yoksa bakalarna daha ok madd yardmlarda bulunarak seva bn iyiceartrmak dncesiyle, bu serveti nemlandrmak iin gayret gstermesi mi daha hayrldr?"

Cevap: Bu hususta da nceki aklamamz mteberdir." bn Merzk'tan bu iktibas yapan bn Hacer, onun bir iddiasna k atlmaz: Raslullah'n Ashab'nn cumhurutarafndan fakirliin benimsenmi olmas. "Onlarn ahvlinden mehur olan husus, bu iddiay reddeder. Zra, onlar, Allah fetihleri nasb ettikten sonra iki ksmaayrld. Bir ksm, ahsen nefs (gnlle ilgili) zenginlikle muttasf olma haliyle birlikte servetlerini muhfaza edip yardmlar, sadaka lar ve iyiliklerde bulunarakAllah'a yaklamay devam ettirmeyi terch etti; bir ksm da, fetihlerden nceki hli zere, yani yokluk ve darlk iinde hayatn srdrmeyi terch etti, ancak bunlar,nceki gruba nisbeten cidden ok az kimselerdi. S elef'in hayatnda ihtiss yapanlar, sylediimiz bu hussun doruluunu bilirler. Onlarn bu durumlarn aksettirenhaberler oktur, sayya gelmez."

Zenginlik ve fakirliin leh ve aleyhindeki delil ve deer lendirmeleri btaraf olarak karlkl mnkaalarla verme ye devam eden bnu Hacer, zaman zaman ahstercihinin zenginlik tarafnda olduunu ihsas ettirecek ip ular verir. Onlardan biri u cmlesidir: Mevz zerinde teredddl noktalar da vardr. Bunlardan birihibir eyi olmayan insann durumudur. Bunun iin evl olan, isteme zilletinden kendini korumas iin kazanmasdr veya a lmay brakp istemeksizin alacakrzk kapsn beklemesidir. Nitekim Ahmed bn Hanbel gibi zhd ve versyla mehur olmu bir ztn, kendisine bu hususta soran kimseye yle syledii sahh birsrette bilinmektedir: Pazara mdavim ol, (ticaret yap). Bir dierinde Halktan istin et. nsanlardan istina kadar byk fazilet bilmiyorum.

Eb Bekr el-Mervez'nin nakline gre Ahmed bnu Hanbel unu da sylemitir: "Herkes iin en uygun ey Allah'a tevekkl etmek ve nefislerini kazanmayaaltrmaktr. Kim kazanc terketmenin efdl olduunu sylerse, dnyay muattal hle getirmek isteyen bir ahmaktr." Eb Bekr el-Mervez de unu syler "Ta'limve taallmden alnan cret, bana, insanlarn elindekini yiyip bekleyerek oturmaktan daha iyidir... Meslek icr etmeden bo oturan kimseyi, nefsi, insanlarn elindeolan istemeye d vet etmitir."

Hz. mer (r.a.) de unu sylemitir: "(Nfile ibdet ve tefekkre mni) baz durumlarn bulunduu bir kazan insanlara ihtiya arzetmekten daha hayrldr." Serve tsahibi olan Sad bnu'l-Mseyyeb' den rivy ete gre, lrken yle demitir: "Rabbim, biliyorsun ki bu mal dnimi siynet/korumak iin topladm." Buna benzerifdeler seleften Sfyn Sevr, Eb Sleym n ed-Drn ve benzeri byklerden nakledilmitir. Kez Sahbe ve Tbin'e mensup byklerin hibirinden, kendilerinikaderin aaca bir geim ka psn beklemeye terkederek, rzk ka zanma gayretini braktna dir rivyet gelmemitir. Zenginlii stn grenler u yeti de delilgstermilerdir. "Ey mn edenler! Onlara k ar gcnzn yettii kadar, Allah'n dman ve sizin dmanlarnz ve bunlarn dnda Allah'n bilip sizinbilmediklerinizi yldrmak zere kuvvet ve sava atlar hazrlay." (8/Enfl, 60). Derler ki: "Burada e mredilen kuvvet ve "sava atlar" gibi eylerin hazrlanmasancak mal ile mmkndr."

Sonu olarak unu syleyeceiz: Zenginlik veya fakirlii deerlendirirken, slm ulems meseley i tek zviyeden grmemi, ok buudlu olarak tahll etmitir. Her

gr shibinin dayand nass deliller olduu gibi hakllk kazandran nokta-i nazar da vardr. Hi birini kesin bir dille reddetmek veya mutlak doru olarakdeerlendirmek mmkn deildir. Meselenin gnmz artlarnda deerlendirilmesi asndan u sz nemlidir: "ly Kelimetullah'n bu zamanda bir byk sebebimaddeten terakk etmektir!" (4)

el-an; Allah'n Gzel simlerinden

el-an: Zengin olmak, bakasna ihtiyac olmamak anlamna gelen "n" masdarndan sfat olan Allah'n gzel isimlerinden biridir. el-an ismi ve sfat Kur'an-Kerm'de yedi yer de Allah hakknda kullanlmtr.

Allah'n gan olmas, zat ve sfatlar itibaryla bakasndan mstan olmas anlamndadr. Gerek zat ve sfatlarnda, gerek ilerinde hibir zaman, hibir srette,

hibir eye muhta olmayan, bunun yannda herey in kendisine muhta olduu tek zengin O'dur: "Ey insanlar, siz Allah'a muhtasnz; Allah ise, ite zengin v ehamde lyk olan O'dur" (35/Ftr, 15). "Allah zengindir, sizler fakirsiniz" (47/Muhammed, 38).

Allah'n, bakasnn kendisine ibdet e tmesine de ihtiyac yoktur. nsanlarn O'na inanp ibdet etmeleri, ke ndisine bir yarar olmad gibi, inanmamalar veemirlerine itaat etmemelerinin de kendisine bir zarar yoktur. "Ve Ms dedi ki: "Siz ve yeryznde bulunanlar hep nankrlk etseniz, iyi bilin ki Allah zengindir,(sizin krnze muhta deildir, zatnda) vlmtr" (14/brhim, 8). "Kim krederse kendisi iin krede r, kim nankrlk ederse muhakkak ki, Allah zengindirve vgye lyktr." (31/Lokman, 12)

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

7/66

Allah'n bu ismi Kur'an'da, dier isimlerinden Halm, Hamd, Kerm gibi isimlerle zikredilmektedir. Bylece Allah'n, bakalarna muhta olmamakla birlikteyaratklara ve zellikle insanlara kar ilgisiz, ihtimamsz olmad belirtilmektedir. Allah, "rahmet sahibi gndir" (Suad Yldrm, Kur'an'da Ulhiyet, stanbul 1987,s. 206).

Allah'n ibdetlerimize bir ihtiyac yoktur. Kur'n- Kerm bunu gayet ak ve birok yetinde ifde etmektedir: O'nun rzs iin kesilen "kurbanlk hayvanlarn neetleri, ne kanlar Allah'a ulamaz; O'na ancak sizden takv ular" buyurur (22/Hacc, 37). O halde insan Allah'a kulluk ederken, O'nun emirlerini yerine ge tirirkenAllah'a minnet etme gibi bir duyguya kaplmamaldr. Kula yaraan, Rabbini bu e kilde tanmas; O'na muhta olduunu hatrndan karmamas, btnihtiyalarnda O'na ynelmesidir. (5)

Kanaat; Eldekiyle Yetinme

Kanaat: Elinde bulunanla yetinme, dnya nimetlerinden ksmetine rz olma demektir. sraf, ihtiras tama' ve israftan k anma. Kiinin Allah'n kendisine dnyanimeti olarak verdii paya rz gstermesi demek tir.

Allah Tel, insanlarn dnya haya tnn ss ve czibesine aldanarak hireti unutmamas iin, Kur'n- Kerm'de dnya hayatnn geicilii ve deersizliinivurgulam, hiret hayatnn tercih edilmesi gere ken bir gerek olduunu anlatmtr: "Dnya hayat e lenceden, oyuncaktan ibarettir. hiret hayat hakiki hayattr.Bilselerdi (hireti tercih ederlerdi)" (29/Ankebt, 64). Kur'n- Kerim insann tama' ettii nimetleri sralayarak bunlarn hiret hayat asndan asl gye olmadnanlatmaktadr: "nsann gnln eken kadnlar, oullar, kantarla a ltn ve gmler, nianl atlar, davarlar, e kinler sevgisi insanlara ho gsterildi. te bunlardnya hayatnda istifade edilecek eylerdir. Asl barnlacak ye r Allah nezdindedir" (3/l-i mrn, 14). Bu yetler dnya nimetlerinin kyasla dee rsizliini anlatmasasndan, sonsuz ve srekli olan hiret nimetlerine insan tevik etmektedir. Bu adan insann manev faziletlere tevik e dilmesi dnya nimetlerine kar insannefsindeki istekleri trpleyecektir. Nitekim Hz. Pey gamber (s.a.s.) hiret hayatnn merkeziyetini, temel gye ve hedef olduunu; dnya hayatnn hirete gredzenlenmesinin gerekliliini yle anlatmaktadr: "Allah'm, hayat ancak hiret hayatdr" (Buhar, Rikk, 1; C ihd, 33, 110; Mslim, Zekt, 109; Nes, Zekt,

80). Hz. Peygamber dnya mallar karsndaki tavrn yle belirtmitir: "Eer benim "Uhud da kadar a ltnm bulunsa, bor iin sakladmdan baka, ondanyanmda bir dirheminin gece ka lmamas beni sevindirir" (Buhr, Temenn' 2, Rkk 14; Mslim, Zekt 31, 32; bn Mce, Zhd 8).

Hz. Peygamber, hayatn kifaf ve k anaat prensibine uygun olarak dzenlemitir (Ahmed bin Hanbel, VI, 19). Kanaat az almak, tembellik etmek anlamndadeerlendirilmemitir. Kanaat, Allah Te l'nn insana takdir ettiine rz olmaktr. Sa'd b. Ebi Vakka s, oluna yle nasihat etmitir: "Olum! Zenginlik istediinzaman, onunla beraber kanaat de iste. nk, kanaati olmayan, servet zengin etmez." Bu nasihatten de anlalabilecei gibi kanaat r uh ve ahlk bir vasftr.

Kanaat, bazen kiinin yapt amellerde orta yolu takip etmesi anlamnda da olabilir. Nitekim, Abdullah b. Amr- b. el-As, Hz. Peygamber'in y anna gelmi namaz veoru hakknda tavsiye istemitir. Hz. Peygamber'in az eyler tavsiyesine ra men, daha fazla ya pmaya gc yeteceini syleyen Abdullah b. Amr , zayflaypihtiyarlaynca hayflanp yle demitir: "Keke Hz. Pey gamber (s.a.s)'in bana emrettii ekilde ibdet etmeye kanaat ederek rz olsaydm!" (Ahmed bin Hanbel,II/200)

Kaanaat, bitmez tkenmez bir hazinedir. Hz. Peygamber hep yle du eder di: "Ya Rab verdiin rzkla beni kanaatkr kl ve rzk benim iin mbrek eyle"(Kef'l-Haf, II, 151). Hz. Peygamber kanaati ve kanaatin neticesini u ve ciz ifdeleriyle zetlemitir: "Kanaatkr ol ki, insanlarn Allah'a en ok kredeni olasn."(bn Mce, Zhd 24). (6)

Zhd

Zhd: Lgatta; isteksizlik, rabetsizlik, aza kanaat anlamna gelir. Terim olarak, dnyaya ve madd menfaate deer vermemek, karc, me nfaatperest ve bencilolmamak, kalpte dnya ve kar k aygs tamamak, kanaatkr olmak demek tir. "Elde olan dnyala sevinmemek ve elden ka na zlmemek, elde bulunmayaneyin gnlde de bulunmamasdr" eklinde de trif edilir.

Zhd sahibi olanlara; zhid denilir. Zhd, dnyay tamamen terk edip almay brak mak, dnya nimetlerine srt evirip, kuru ekmek yiyerek aba giymek deil,lezzet verici eyleri aza ltmak, onlara dalmamaktr. Baka bir ifdeyle: hireti unutup, dnyaya esir olmama ktr (Sleyman Uluda, Kueyr Rislesi, 252 vd).

Hz. Peygamber, zhdn; hellleri haram klmak vey a mal telef etmek deil, elde olana gvenmemek olduunu bildirmitir (Tirmiz, Zhd 29; bn Mce, Zhd, 1).

Allah (c.c.) kullarnn yararlanmas iin eit eit nimetler yaratm, dnyay gzellik v e lezzetlerle donatmtr. Bunlardan yararlanmak herkes iin olduu gibimslman iin de tabi bir haktr. Ancak, mslmann dikkat etmesi gereken husus, dnya nimetleri ve zevklerinden istifade etmek iin, meru olmayan yollarasapmamak, israf etmemek ve haramlara dalmamaktr. Mslman, mer snrlar ierisinde dnya nimetlerinden istifade ederken hireti hi bir zaman unutmamal,asl zevk ve nimetlerin orada olduunu bilmelidir. Ksaca, hireti unutup, dnyaya gnl vermemelidir.

Zhd ksma ayrlr:

a- Haramlar terketmek: Zhdn, bu trnn btn mslmanlarda bulunmas gerekir. Herkes iin farzdr.

b- Helllardan, gerekli olmayanlar terketmek: Bu k ullukta ileri dere celere ulaanlarda bulunur.

c- Allah'la megul olmay engelleyen her eyi terketmek: Bu da, "rif ' denilen Allah' tam bilip ona itaat eden kullara a it olan zhddr (Sleyman Uluda, a.g.e.,256). (amil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 489-490)

Zhd, lgat olarak rabet kelimesinin zdddr. Rabet bir eye ilgi gstermek, arzu ve istek izhr e tmek demektir. Zhd kelimesi burada, Kur'n v e Snnet'iniktiz ettii ekilde, dnyaya kar duyulan alka ve rabeti terketmektir. Bu yola girene zhid denir. Ga zl zhd, "herhangi bir eyden v azgeip, onun yerinedaha iyi ve daha gzeline dnmek" olarak trif eder. Ona gre, gerek zhid Allah'a ynelip, onun dnda cennet dhil her eit zevkler dhil her eyi ark ayaatan, tibar e tmeyen kimsedir.

Zhd, slm'n vd gzel ahlklardan biridir. Ancak bunun Kur'n ve snnete uygun olmas gerekir. Bunun da ilk art, Allah rzs iin olmasdr. Bu ilim, hl veamelden meydana ge lir. Kii, Allah iin imkn dahilinde olan dnyay fiilen terketmedike zhid olamaz. Abdullah bnu'l-Mbrek, kendisine zhid diyenlere:"Zhid ben deilim, mer bnu Abdilaziz'dir. Dnya onun ayana geldii halde, onu terketmitir. Ben nereden zhid olaym? Dnya bana tevecch etmi deildir

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

8/66

ki, onu terk ile zhid olaym" demitir.

Raslullah (s.a.s.) zhd ile ilgili meseleler zerinde oka durmutur. Bu mevz zerine ok say da hadis riv yet edilmitir. Btn hadis kitaplarnda zhd'le ilgilimstakil blmler veya en azndan bblar mevcuttur. Buhr'deki blm Kitbu'r-Rikk adn alr. "Rikk", "rakka" kelimesinin cem'idir, incelik, nezket, acmakgibi mnalara gelir. Ser tliin zdddr. Zhd hadislerinin rikk diye de isimlendirilmesi, onlardan herbirinin kalpte rikkat yani incelik ve rahmet duygularnuyandrmas sebebiyledir.

Zhd, zihne ilk verdii mn ile dnyay terketmektir. Dnimiz, dnyaya da ehemmiyet vermi olmas, dnya ve hireti beraber mtlaa eden bir hayat ve dinanlay zerinde durmas sebebiyle dnyay terk olarak anlalan zhd' vp ona tevik etmesi, ilk nazarda slm'n kendi kendine tezt gibi grlebilir. Nitekimbu mevz ulem arasnda da uzun mnkaalara sebep olmutur.

"Zenginlik mal okluuyla deildir. Bilkis zenginlik gz tokluudur, gnl zenginliidir." (Buhr, Rikak 15; Mslim, Zekt 120, hadis no: 1051; Tirmiz, Zhd 40, h.no: 2374). Gz tokluu diye tercme edilen ibrenin asl "aniyyu'n-nefs"dir, yani nefis zenginlii. Baz hadislerde "aniyyu'l-kalb = ka lp zenginlii" eklindegelmitir. Dilimizde bunu en gzel ifade e den tabir gz tokluu tbiridir. Bunun zdd da a gzllktr.

Hadisin bnu Hibban'da gelen bir ve hi yle: "Hz. Eb Zerr (r.a.) anlatyor: "Raslullah (bir defasnda) bana: "Ey Eb Zerr! Zanneder misin ki ma l okluuzenginliktir?" buyurdular. Ben: "Evet!" dedim. Tekrar: "Mal azlnn da fakirlik olduunu mu sanrsn?" buyurdular. Ben yine: "Evet! Ey Allah'n Resul!" dedim.Bunun zerine: "uras muhakkak ki gerek zenginlik kalp zenginliidir, gerek fakirlik de k alp fakirliidir!" buyurdular. bn Battal der k i: "Hadisin mns udur:"Zenginliin hakikati mal okluu deildir. nk Allah'n bol mal verdii pekok k imse, kendisine verilene kanaat etmez, daha da artrmak iin gayr et sarfeder;haram m, hell mi nereden geldiine aldrmaz. Hrsndaki iddete baknca fakir zannedersin. Ancak zenginliin hakikati ise nefis zeginlii, gz tokluudur. Gz tokolan da, kendisine verilenle mstani olan, ona kanaat getiren, rz gsteren, artrmak iin hrsa kamaya n, talepte srarl olmay andr. te bu, zengin gibidir."Kurtub der ki: "Hadisin mns: "Faydal veya byk ya da memduh olan zenginlik nefis zenginliidir. yle ki: Kiinin nefsi mstani oldu mu tamahkrl brakr,izzet ve byklk kazanr. Byle bir kimsenin elde ettii itibar, sayg, eref ve vg, hrs sebebiyle a gzl olan bir kimsenin elde ettii zenginlikten fazladr.nk hrs onu, cimrilii ve dkl sebebiyle rezil ilere, hasis v e d fiillere atar. Halktan onu knayanlar oalr, insanlar nazarnda itibar der, herkestendaha hakir, daha zelil duruma der.

zetle, gnl zenginlii ile muttasf olan kimse, Allah'n kendine verdii r zka kanaatkrdr, ihtiya d olan eyleri artrmak iin hrs etmez, talepte srarl olmaz;istemek, dilenmek alakln gstermez, bilakis Allah'n verdii nasibine rz olur. Sanki ebed bir zenginlie kavumu gibidir. A gzllkle muttasf olan kimse,brnn zddnadr. Hereyden nce Allah'n verdiine rz deildir, durmakszn habire bir aray ve talep iindedir. Onun gayesi mal elde etmektir, haram-helalnasl geldii pek mhim deil, yeter ki kazansn. Bu hrs iinde kaybedecek olursa ok zlr, det yklr. O sanki mal ynyle fakirdir. nk kendisine verileneistina gstermez ve sanki zengin deildir. uras da var : Tokgzllk, Allah'n indindeki mkftn daha hayrl ve e bed olduunu bilerek Allah Tel'nn hkmnerz ve emrine teslim olmaktan ne'et eder. Bu kimse hrs ve talepten yz evirmitir." Tb der ki: "Hadiste tokgzllkle ilm ve amel kemltn huslnn muradedilmi olmas da mmkndr. yleyse ak ll kii, vaktini kemlt tahsilden ibret hakiki zenginlii kazanma yolunda harcamaldr. Mal toplamak iin deil; zra bufakr artrmaktan te bir ie yaramaz."bn Hacer der ki: "Gnl zenginlii, kalp zenginliiyle, btn ilerinde Allah'a kar fakr n idrakle hsl olur. Bylece, yak n(imandan derinlik) kesbeder ki btn ihtiyalar gren, madd ve mnev zenginlikleri veren O'dur. Bunlar alan ve engelleyen de O'dur. Bu yak ne eren kimse,Allah'n kazsna rz olur, nimetlerine kreder. Srr ortaya knca O'na iltic eder. Kalbin, Rabbine duyduu iftikrdan Rabbi dndakilere kar istin(tokgzllk) ne'et eder."

"Ey ademolu! Eer fazla maln Allah yolunda harcarsan bu senin iin daha hayrldr. Kendine saklarsan senin iin zararldr. Keff (yeterli miktar) sebebiyle levmedilmez, knanmazsn. (Harcamaya), bakmlar zerinde olanlardan bala. stteki el (yani veren), alttaki elden (yani alandan) daha hayrldr." (Mslim, Zekt 97,hadis no: 1036; Tirmiz, Zhd 32, h. no: 2344). Burada Ra slullah, slm'n ideal ahlkn tebli buyurmaktadr; ihtiyac normal grecek ke faf miktarla y etinmek vefazlasn Allah yolunda, O'nun rzs iin harcamaktr. Kii bylece , uhrev sorumluluktan kurtulmaktan baka, onun sev bna mazhar olacak tr.

Keff miktarla yetinen, levm edilmez. nk hayatnn devam iin gerekli olan mesken, giyecek, yiyecek v e iecek iin hesap sorulmayacaktr. Keff taantketim ve mlkiyet, hesaba sebep olacaktr.

Kii maln harcarken, nce bakmakla mkellef olduu yaknlarna ncelik vermelidir. Kendi yaknlar ihtiya iinde iken, sevap dncesiyle yabanclara harcamak,tasaddukta bulunmak ciz deildir. Raslullah, kiinin ailesine harcadklarnn da sadaka olduunu beyan buyurmutur. Hadis, "veren el alan elden stn" demekle,"zenginlik fakirlikten stndr" diyenlere delil olmaktadr.

"slam hidyeti nasip edilen ve yeterli miktarda ma ieti olup, buna kanaat edene ne mutlu!" (Tirmiz, Zhd 35, hadis no: 2350). Yeterli miktar diye tercme e dilen"keff" en-Nihye'de bnu'l-Esir yle aklar: "Bu, kendisine muhta olunan miktar karlayp, artmayan eydir. Bir baka ifadeyle asgar lde ihtiyaca ye tenmiktardr. Kefaf miktarda; refaha e rme ve vnme yoktur. "u halde hadis, slam hidyetle merref olduktan sonra muhnete muhta klmayacak en a zmiktarda madd ihtiyalarn temin edebilen kimseyi tebrik etmekte, "ne mutlu ona" demektedir. nk fazlasnn hesab var, o fazlaln evkiyle marma,harama kama, yani "hakkn vereme me" tehlikesi vardr.

"demolunun u ey dnda (temel) hakk yoktur. kamet edecei bir e v, avretini rtecei bir elbise, katksz bir ekm ek ve su." (Tirmiz, Zhd 30, hadis no:2342). limler, hadiste geen hisl (ey) ile, kazanmak iin peinden komas gere ken temel ihtiyalarnn kastedildiini belirtir. Bunlar: kamet e decei mesken,avretini rtecei giyecek ve kuru ekmek ile sudur. Mesken ve giyecein de sade ve asgar lde olaca aktr. nk, gda kuru ekmek ile ifade edilmitir.Raslullah gday ifade ederk en kuru ekmek v eya katksz ekmek mnasna gelen cilf kelimesini kullanmakla, bu zarr maddelerin asgar llerini ifde etmiolmaktadr. Nitekim mesken veya ev deyince gecekondudan villaya kadar ok far kl mertebeleri var; giyecek de yle. u halde hak olarak ifade edilen nisab,hayatn devamn konforsuz olarak salayacak asgar miktardr.

Mnv, baz limlerin u mtlaasn kaydeder: "Dnyadan mal edinmek mak sadyla mesken, giyecek, binecek gibi eylerden, bu miktardan fazlasna sahip olankimse, bu fazlal, ona kendisinden daha fazla muhta olan Allah'n dier kullarna kar yasaklam olur." el-Kdi der ki: "Raslullah, 'hak' ile, Allah'n kiiye -hirette bir mkft v eya suali olmadan- ver mesi gereken eyi kasteder. Bundan dolay k iiye hirette mkft veya mczt yoktur. nk bunlar, nefsinyaayabilmek iin mutlaka muhta olduu eylerdir. Bu zikredilen miktardan fazlas sorumluluu olan nasiblerdir. "Hakk aklama zmnnda yle de sylenmitir:"Onunla, insann mstehak olduu ey ka stedildi. nk insan, o miktara muhtatr ve hayatnn devam ona baldr. Maldan gerek mnda kastedilen de o (hakolan) miktardr. Zemaher der ki: "Mesken, giyecek, yiyecek ve iecek, insana zarr olan ana unsurlardr."

"Sizden kim nefsinden emin, bedeni shhatli ve gnlk yiyecei de mevcut ise sanki dnyalar onun olmutur." (Tirmiz, Zhd 34, h. no: 2347; bn Mce, Zhd 9, h.no: 4141). Hadiste geen "s-r-b" kelimesi, mehur ekliyle sirb diye okunmutur. Bu durumda nefis demek olur. Serb diye de r ivyet edilmitir. Bu durumdameslek mnsnda olur. Ayrca sereb eklinde de rivayet edilmitir ki, bu durumda beyt (ev, aile) mnsna gelir. Ya ni kiinin can, i ve aile e mniyetlerini ifdeeder.

Raslullah (s.a.s.)'n hayat denen dnya yaaynn "gn" denen blmlerden meydana geldiini, ecel gizli olmas hasebiyle, mr bir gnlk kesit halindedeerlendirmek gerektiini, bu bir gnlk kesitin mutlu olmas iin balca artn aranmas gere ktiini belirtiyor. Bu art unlardr: C an (veya me slek veya

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

9/66

mesken) emniyeti, salk ve gnlk gd (sabah ve akam yiyece i). Bunlardan birinin eksikliini, dierlerinin fazlal ile telfi edemeyeceimizi dnrsek,Peygamberimiz'in bu hadislerindeki hikmetin bykln anlarz. Szgelimi, ok zenginiz ama salmz yok ve ya can em niyetimiz yok. O zenginlik ne ie yara r?Salmz, zenginliimiz yerinde, fakat can emniyetimiz yok; her an lm ve dman tehlikesi iinde hayatmz zehir olur. Devlet ve itim nizamn gyesi,fertlere mal, can ve rz emniyetini, alma (meslek) sulhn salamaktr. Bu artlardan birinin eksik olduu yerlerde ve zamanlarda hayat tatszdr, insanlarmutsuzdur. Mnv: "Hadis, fakr gnya efdal bulanlara hccettir" der.

mmetimin fak irleri, cennete zenginlerden k rk y l nce gireceklerdir . (Mslim, Zhd 37; Tirmiz , Zhd 37, hadis no: 2351; D rim, Rikak 118, hadis no: 2844;Ahmed bin Hanbel, II/169)

Mminlerin fak irleri, cennete zenginlerden be yz y l nce gireceklerdir . (bn Mce, Zhd 6, hadis no: 4122; Tirmiz, Zhd 37, h. no: 2351; Drim, Rikak 118,h. no: 2844; Ahmed bin Hanbel, II/296)

Bana ce nnet gsterildi, ahlisinin ou fakirle rdi. (Buhr , Rikak 16, 51; Mslim, Zikir 94; Tir miz, C ehennem 11, h. no: 2602; Ahmed bin Hanbel, IV/443)

bn Abdlberr unlar syler: "Raslullah'n istize ettii fakirlik, keffn altna den fakirliktir, bu durumda kalb zenginlii de olmaz. Raslullah (s.a.s.)'nnezdindeki zenginlik kalp zenginlii idi. yet-i kermede: "Seni fakir bulup zenginletirmedi mi?" (93/Duh 8) buyurulmutur. Raslullah'n zenginlii kendinin veailesinin bir yllk kt'unu biriktirmekten te gememitir. Onun zenginlii kalbinde Rabbine kar besledii gveni idi. (Kulluu) unutturucu fakirlikten de, tuyanaatc zenginlikten de A llah'a snrd. Bu durumda, fakirlik ve zenginliin iki me zmm kutuplar tekl ettiine delil v ardr. Bu bbta gelen rivyetler belirttiimiz sonhussta ittifak eder."

Zhdn Yozlatrlmas

Mistik hareket ve ya amann temelinde bulunan zelliklerden biri maddeye, eyaya ve dnyaya ka r tavr koyma ve bunlara kar isteksiz olmaktr. Bu tavr al

ve ruhu mn lemine hazrlama faliyetine kendine zg zellekleriyle birlikte genel olarak tasavvufta "zhd" ad verilmektedir.

Tasavvuf, mslmanlar arasnda, balangta bir zhd harek eti olarak grld ve erken bir devirde bu hareke t etrafnda olduka geni bir edebiyat teekkl etti.Gerek a nlamda ve e n gzel rnekleri Pey gamber tarafndan verilen zhd hayatn, rid halifeler bata olmak zere btn ashp benimsedi. Emevlerin fetihlersyesinde ykselen refah se viyesi karsnda ashbn hayat tarzna ters den bir tutum iine girmeleri zerine, tbin neslinin ileri gelenleri zhd bir hayatdsturu ve k endileri iin ayrc bir vasf olara k grdler. Ancak, tasavvufun d etkilere olanca a k olmasndan ve ou mese lede itidli ho grmeyip ifrtagirdiinden dolay ksa zaman iinde yozlatrld. Peygamberimiz ve ashbnn hayatnda baz zhd unsurlar bulunmakla beraber, dnyay terk etme anlayyoktur. Tasavvufta ise, dnya tmyle zemmedilerek "bir lokma, bir hrka" felsefesi, dnya gr olarak deerlendirildi.

Tasavvufun temel stlahlarndan biri olan zhdn trifinde sfler ihtilf etmiler ve farkl tanmlar yapmlardr. B unlardan bir ksm yledir: Zhd, hireteynelmek iin dnyadan el etek ekmek, elde me vcut olsa bile, gnlde mal ve mlk se vgisine ve nefsin dnyev isteklerine yer vermemek ve youn bir dinhayat yaamaktr. Bu zelliinden dolay zhdn zn tekil eden ilgi duymama veya uzaklama, zhir (beden) uzaklama ve btn (kalb) uzaklama merhalesiolmak zere iki merhale arzetmektedir. Tasavvuf ehli tarafndan dier bir tanma gre zhd; Dnyaln varl ile yokluunun bir ve eit olmasdr. Zhd; zarrolmayan her eyi, hell ve mubahn da ihtiyatan fazla olan ksmn terketmektir. Dnyadan da hiretten de el-etek ekmektir. Bir tasavvuf iri olan YunusEmrenin dilinde, hiretin de terki anlamndaki zhd yle ifde edilir: "Cennet cennet dedikleri / Birka k kle birka hr, / steyene ver n; / Ba na seni gerekseni."

Nb de, bir iirinde yozlaan zhd anlayn yle hicveder: "Bu zhd riy bana halkn ne beldr / Mahrum eder erbbn zevk - d cihandan."

Zhdn ne olduunu tyinde sfler ihtilfa dmlerdir. Bazlar, zhd haramda olur derler. nk hell Allah Te l tarafndan mubah klnmtr. Dier bazlarda haramda zhd arttr, hellde ise fazlettir derler. Bir ksm sfler ise hell mala kar zhid olmak daha mkemme l ve daha iyi bir haldir derken, baz sflerde, kul iin uygun olan, ksmetini gzeterek zorak bir ekilde helli terk terketmeyi tercih ve muhta olmad fuzl eyleri talep etmemesidir derler (Kueyr,Kueyr Rislesi, s. 253). Ankarav, zhdle ilgili yle bir tasnife yer verir: 1- Halkn zhd: Haramlar terk mnsnda olan bir zhddr. 2- Havssn zhd:Haramlar terkle birlikte, zarr ihtiya maddeleri dnda kalan eyay terkede nlerin zhddr. 3- riflerin zhd: Allahtan baka herey in terkedildii bir zhddr.Ona gre, zhdden maksat eyay srf eklen terkten ibret deildir; Aslolan eyaya kar olan meyil ve muhabbetin terkidir (Ankarav, Minhcul-Fukar, s. 164).

Zhd kavramna yakn anlamda k ullanlan bir dier kavram da fakr kavramdr. Fakr; lugatta yoksulluk ve ihtiya duyulan eyin yokluu mnlarna gelir.Tasavvufta ise; slikin nefsinde (dnce olarak), btn mal varlndan uzaklamas ve her eyin mutlak an olan Allahn olduunu bilmesidir. Bu kavramzamanla, Allahtan gayri herkesten, her eyden mstan olmak ve sadece Allaha muhta hale gelmek eklinde yorumlanmtr. Buna icmal mertebesi ad verilip

sadece Allaha yneli ve Onda fn olmak eklinde y orumlayanlar da olmutur. Fakrn zdd n/zenginliktir. Tasavvufta bu zenginlik, gerek anlamda deil demecz anlamda, gnl zenginlii olarak anlalmtr. Bu durumda slik, Hakla an olma yoluna gitmelidir. (Aslnda hem fakirlii, en u anlamda anlayp, bunukabul eden ve hem de zenginlii yorumlayp ona da sahip kan bir tavr, kendi iinde de elikilidir.)

Zhdn unsurlar: Tasavvufta zhd, kendini baz unsurlarla ortaya koyar. Bunlar: Uzlet (inziv hayat), halvet, erban/ile, riyzet ve mchededir.

Tasavvuf kltrnn yanl zhd anlayn yerletirmek iin baz zayf hadislere yaptklar ve Peyga mbere it olmayan, zellikle ey hlere it olan baz ifadelerihadis diye ortaya attklar, yani uydurma hadislere yaptklar grlmektedir. Tasavvuf hareketi tarafndan yozlatrlan zhdle ilgili zayf ve uydurma hadislerebaz rnekler vermek istiyoruz:

Mminin dnyadak i hediyesi faki rliktir. [Tasa vvuf byklerinden Eb Tlib el-Mekk , hadisi zhd konusunu ilerken (Kuutul-Kulb, I/243), Gazzl ise fakrbahsinde (hy, IV, 287) zikretmitir. Deylemnin rivyet ettii bu hadise, Suyt, zayf demi, Dey lem de, zay f bir senetle r ivyet etmitir. Bu rivyetin metni detenkide aktr.

Fakirlik, mmine atn ya nandaki dizgin ve alnndaki beya zdan daha ssldr. [Eb Tlib el-Mekk , hadisi zhd konusunu ilerken (I/243), Gazz l ise fakrbahsinde (hy, IV, 287) zikretmitir.] Tabernnin Mucemul-Kebirinde (VII, 294-295) zayf bir isnadla rivyet ettii hadisi, Irk, senenidini zayf kabul etmitir.

Peygamberlerden e n son cennete g irecek olan, zenginlii sebebiyle Sleyman (a.s.)dr... [Eb Tlib el-Mekk, ha disi zhd konusunu i lerken (I/243), Gazzl isefakr bahsinde (hy, I V, 287) zikretmitir.] Tabern, Evsatta ferd bir isnadla rivyet e tmitir. Bunda, Irknin de dedii gibi, mnkerlik var dr. Mevz olma ihtimliok yksektir.

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

10/66

limler , dnyaya dalmadklar srece Rasller in emnidir ler. Dnyaya daldkla rnda, dininiz iin onlardan saknnz. ... [Eb Tlib el-Mekk , hadisi zhd k onusunuilerken (I/243) zikretmitir.] Bu rivyeti bnul-Cevz, el-Mevztnda (I/263) zikretmi ve bunun Raslullaha isndnn sahih olmadn belirtmitir. Rivyetinuydurma olma ihtimali yksektir.

L ilhe illllah dedikler i halde, dnya al veri ini dinlerine tercih ederlerse, Allah Tel o kimse lere; Yalan sylediniz, siz bunda samimi ve doru deilsiniz buyurur. [Eb Tlib el-Mekk, hadisi zhd konusunu ilerken (I/243) zikretmitir.] Mteber k abul edilen hibir kay nakta yer almayan rivy et, zayf veyauydurmadr.

Allah Tel bir kulunu sevdii vakit onu bel ile imtihan eder. Sevgisi son haddine vard vakit aile , mal ve evl t diye ke ndisine hibir ey b rakmaz. [Eb Tlibel-Mekk, hadisi zhd konusunu ilerken (I/243) zikretmitir.] Tabern, bunu el-Mucemul-Kebirinde (II/305) rivyet etmitir. Rivyeti son derece ihtiyatlakarlamak gerekir.

Kendisine susmak ve zhd verilen kimsey i grdnz vakit, ona yaklan. nk o hikmet syler. [Eb T lib el-Mekk (I/243), Kueyr (s. 252) ve Ga zzl(IV/320) hadisi zhd k onusunu ilerken zikretmitir.] Hadis rivye ti, senedindeki Eb Hallddan dolay zayftr.

Kim dnyalk pe inde saba hlarsa , Allah Tel onun iini zorlatr r. Dnyalk varln datr, kendisini a gzl k lar. Fakir liini gznn nnde canlandr r.Dnyadan da nasibi kendisine takdir edildii kadar verilir. Kim de hiret dncesi ile sabahlarsa, onun iini Allah kolaylatrr, varln korur, kalbini zenginletirir,kendisi yz evirdii halde dnyalk da kendisine tevecch eder. [Eb Tlib el-Mekk (I/243) ve Gazzl (hy, IV , 321) hadisi zhd konusunu ilerkenzikretmitir.] Tirmiz, zayf bir isnadla Enesten rivyet etmitir (Kymet, 30, hadis no: 2465). snd zayf olan rivyete ihtiyatla yaklamak gerekir.

...nsanlarn en hayrls , dnyay ktleyip hireti sevendir. [Eb T lib el-Mekk (I/118, 243) ve Gazzl (hy, IV , 321) hadisi zhd konusunu ilerke nzikretmitir.] Bu sz, uydurmadr.

Allah ya rattndan ber i dnyaya bakmad ve ona yle dedi: Ey deersiz o lan ve bir ey olmayan, sus (skin ol)! Sen ve ehlin C ehenneme gidecektir. . [EbTlib el-Mekk hadisi zhd konusunu ilerken (I/243-244); Gazzl ise dnyann zem edilmesi bahsinde zikretmitir (hy, III/300)]. Subk, hyda isndnbulamad hadisler arasnda zikre der (Tabakatu-fiiye, VI/344). Rivyetin zayf veya uydurma olduu dnlmelidir.

Kymet gn Allah Te l, dnya ya; iinde Benim i in olanlar ayr , dierle rini C ehenneme at buyurur. Eb Tlib el-Mek k, hadisi zhd konusunu iler kenzikretmitir (I/243-244). Mteber kabul edilen kaynaklarda yer almay an rivyete ihtiyatla yaklamak gerekir, zayftr.

Bir hadis rivyeti, Hz. Peygamber, Allah Te l, dnyay dem olundan kana benzetti eklindedir. Bu rivyeti, Eb Tlib el-Mekk zhd konusunu ilerkenzikretmitir (I/244). Rivyeti Ahmed bin Hanbel (Msned, V/136) ve Tabern riv yet etmilerdir. Fakat isnaddaki Ali bin Cudn hakk nda ihtilf edilmitir. Rivyetmetnindeki nezket ve slptaki dklk sebebiyle riv yete ihtiyatla yaklama k gerekir. Hadis zayftr.

Allah Tel, dnya ya: kendi nezdinde kine ra bet etmeleri iin ve l kullar ma ac, Bana k avuma y istememeler i iin de dmanlar ma tatl ol diy e vahyetti. Burivyeti, Eb Tlib el-Mekk zhd konusunu ilerken zikretmitir (I/245). Mteber kabul e dilen kaynaklarda y er almaya n rivyete son dere ce ihtiyatla yaklamakgerekir. Hadis, zayf veya uydurmadr.

Zhd ve v er, her gece gnlleri dolarla r. man v e hay bulunan ka lbe rastlarlarsa orada ika met ederler. Byle b ir kalp bulamazlarsa geer giderle r. Burivyeti, Eb Tlib el-Mekk (I/250) ve Ga zzl (hy, IV/321, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken zikretmitir. Subk, hyda isndn bulamad hadislerarasnda zikretmitir (Tabakatu-fiiyye, VI/370). Revyet uydurmadr.

Karnnz a bulundurunuz. htirs terkediniz, bedeninizi plak brak n, emelle rinizi ksa tutunuz, cierlerinizi susuz braknz, dnyay terke diniz; umulur k i busyede Rabbinizi ka lplerinizle grrsnz. Hucvr, bu hadis rivyetini alk bahside zikre tmitir (Hakikat Bilgisi, s. 467). Irk, asln bulamadn sylemektedir.(el-Mun, III/214; Zebd, thf, VII/288). Rivyetin asl olmad anlalmaktadr, uydurmadr.

Seni Alla htan alkoyan her ey dnyandr. (Ankarav, bu hadis r ivye tini zhd bahsini anla trken zikretmitir (Minhcul-Fukar, s. 164). Kay na bulana mamtr.Kayna belli olmayan r ivyetin mev/uydurma olma ihtimali ok byktr.

Dnya hiret ehline, hiret de dnya ehline haramdr. Vel lere ise her ikisi de haramdr. (Bu hadis rivyetini Necmuddin Kbr, zhd bahsini anla trkenzikretmitir (Tasavvuf Hayat, s. 48). Kayna bulunamamtr. Kayna be lli olmayan bu rivyet, uydurmadr.

Zenginlik olarak yakn, me gliyet ola rak ibdet, v iz olara k da lm yeter lidir. Bu hadis riv yetini Eb Tlib el-Mekk, zhdn vasf ve fazleti konusunu iler ken(I/250) zikretmitir. Tabernnin Ammrdan olan bu rivye tinin isndnda bulunan Reb bin Bedrin me trk olduu ifde edilmitir (Heysem, 10/308). Dolaysylabu rivyet, uydurmadr.

Dnya sevgisi, btn hatala rn bad r. Bu rivyeti, Eb T lib el-Mekk , zhdn vasf v e fazile ti konusunu ilerk en (I/254), Gazz l ise dnyann zemmi konusundazikretmitir. Acln, bn Teymiye ve Sn, rivyetin mevz hadisler iinde yer aldn belirtmitir. Rivyet, uydurmadr.

Allah Tel, dnya dan yz e viren k imsenin ka lbine hikmet yerle tirir, dilini konuturur, dnyann de rt ve de rmann ona bildirir. V e onu slim olarak dnyadankarp selmete ulatrr. Bu rivy eti Eb Tlib el-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken (I/255), Gazzl ise zhdn fazileti mevzuunda (IV/322)zikretmitir. bnul-Cevz, Mevdtnda almtr. Rivyetin uydurma olduu bellidir.

Mele-i Aldan bana haber v erildi ine gre , mmetimin hay rllar ndan yle kimseler va rdr k i, Allahn rahmetinin geni liine day anarak toplum ar asnda glerler ,azbndan korkarak da gizli gizli alarlar. nsanlara klfetleri hafiftir, kendilerine ise ar. Ve eski giyerler, r uhban klna girerler. Vcutlar yerde, gnlleri iseArtadr. . Bu rivyeti Eb Tlib el-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken (I/258), Gazzl ise zhdn aklanmas hususunda (IV/338) zikretmitir.Rivyeti Hkim ve Beyhak zay f bir isnadla rivyet etmilerdir. Rivyet, en azndan zayftr.

Allah Tel, giydiine ald r ve itibar etmeyen insanlar sever. . Bu r ivye ti Eb Tlib el -Mekk, zhdn va sf ve fazileti konusunu ilerken (I/258), Gazz l isezhdn aklanmas mevzuunda (IV/338) zikretmitir. Irknin asln bulamad rivyeti (IV/336) Beyhak rivy et etmiti, Subk de hyda isndn bulamadhadisler arasnda zikretmitir (VI/372) Rivyetin uydurma olduu aktr.

Hz. Peygamberin gmlei, ze ytin yacnn gmlei g ibi idi. Bu r ivye ti Eb Tlib el-Mek k, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerke n (I/259), Gazzl ise zhdnaklanmas blmnde (IV/337) zikretmitir. Irk, Tirmiznin bu hadisi zayf bir senetle r ivyet ettiini sylemektedir (IV/337). Rivyetin uydurma olduuanlalmaktadr. nk Hz. Pe ygamber (s.a.s.)in mehur snneti olan nezfet/temizlik zelliine ters dmektedir.

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

11/66

Allah dnya da rzk gn birlik olana azb etmez. (Bu rivyeti Eb Tlib el-Mekk , zhdn vasf ve faz ileti konusunu ile rken z ikretmitir (I/260). Kaynak lardabyle bir hadis yoktur. Uydurma olduu aktr.

Allahm, be ni seven ve dvetime icbet ede nin mal ve ocuklarn aza lt. Bana buze den ve dvetime icbe t etmeyenin mal ve ocuunu oalt. Bu rivyeti, EbTlib el-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken (I/261) zikretmitir. Habere kaynaklarda rastlanamamtr. Uydurma olma ihtimali byktr.

htiyacndan fazla ina at yapana, Ky met gnnde bunu sr tna al diye teklif e dilir. Bu r ivye ti Eb Tlib el-Mek k, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerke n(I/261), Gazzl ise zhdn aklanmas blmnde (IV/342) zikretmitir. Tabernnin rivyet ettii bu metnin uydurma olma ihtimali byktr.

Her mmetin bir buzaz vardr . Bu mmetin buza s da a ltn ve gmtr. Bu rivy eti Eb Tlib e l-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken (I/262)

zikretmitir. Haberi Dey lem, Huzeyfeden, iinde mechl bir rvnin bulunduu bir senetle rivyet etmitir. Subk, hyda isndn bulamad hadisler arasndazikretmitir (VI/368) Rivyetin uydurma olma ihtimali aktr.

Hz. Peygamber, Bille, A llaa fakir ola rak mlk ol,ze ngin olara k mlk olma buyurmu, Bill de bu benim iin nasl olur? deyince , Hz. Peygamber, istenildiinde mni olma, verildiinde de gizle. demitir. Bu rivyeti Eb Tlib e l-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunu ilerken (I/263) zikre tmitir. Rivy etinuydurma olma ihtimali aktr.

Allahm, be ni fakir olarak vefat ettir, zengin olarak v efat ettirme. Beni misk inlerle haret. Bu r ivye ti Eb Tlib e l-Mekk, zhdn vasf ve fazileti konusunuilerken (I/263) zikretmitir. Rivyeti, Beyhak Eb Sad el-Hudrden rivyet etmi, ancak rivyetin isndnda bulunan Hlid bin Yezid bin Abdirrahman hakkndabn Ad ve Zeheb, zayf ve gvenilir olmadn haber vermilerdir. Rivyetin uydurma olma ihtimali aktr.

Haline rz olduu zaman, fakir den efda l kimse yoktur. Irk, bu la fzla bulamadn i fade e tmitir (IV/293). Rivyetin uydurma olduu a ktr.

Fakirliin sa na geldi ini grdn vakit, ho ge ldin ey slihlerin iar diye onu karla . Zenginliin tev ecch ettiini grdn vaki t ikab/az b acele edilmi bir

gnahtr de. Bu rivyeti Eb Tlib el-Mekk (II/194) ve Gazzl (hy, IV/288), fakrn faziletilerini ilerken zikretmitir. Rivyetin uydurma olma ihtimali aktr.Subk, rivyetin sriliyttan olduunu syler (VI/366). Hadis olmad aktr.

Allah Telnn en ok sev dii kulu rzkna kanaat ed ip Allahn taksmtna rz ola n fakird ir. Bu rivyeti Eb Tlib el-Mek k (II/194) ve Gazz l (hy, IV/292),fakrn faziletilerini ilerken zikretmitir. Bu haberi Ir k, bu lafzla bulamadn sylemitir (IV/292), Subk de bu haberi hyda isndn bulamad hadislerarasnda ver mitir (VI/368). Rivyetin uydurma olduu aktr.

Ey fakir ler topluluu! Rz y kalbinizden Al laha verin ki, fa kirliiniz in sevbna nil o lasnz. Bu r ivye ti Eb Tlib el-Mek k (II/194) ve Gazz l (hy, IV/292),fakrn faziletilerini ilerken zikretmitir. Hadis rivyetini Deylem, Eb Hureyreden olduka zayf bir isnadla rivyet e tmitir. Subk, hyda isndn bulamadhadisler arasnda zikretmitir (VI/368). Rivyetin uydurma olduu ikrdr.

Her eyin bir anahtar var dr. C ennetin anahtar fakir leri ve miskinleri sevmektir. Sabr l fakir ler Al lah Tel ile berabe r bulanacaklardr. Bu r ivyeti Kueyr fak irkonusunda zikre tmitir (Kueyr Rislesi, s. 440). bn Arr k, rivy eti mer bin Ridin Mlikten uydurduunu Drekutnden nakletmitir. (bn A rrk, Tenzhu-era, II/286). Rivyetin uydurma olduu aktr.

Zengine zengin olduu iin tevzu gs terenin dininin te ik isi gider . Bu riv yeti Kueyr fakir konusunda zikretmitir (Kueyr Rislesi, s. 445). Mteberkaynaklarda yer almayan bu mehur rivyetin mevz olduu aktr.

Dnyadan saknn. nk o, Hrut ve Mruttan daha by leyicidir . Bu rivyete, Mevln C elleddin Rm, Mesnevsinde (IV/256, beyit 3193) yer ver mitir.Beyhak ve bn Ebid-Dnyann naklettii rivyete son derece ihtiyatla yaklamak ge rekir. Hadis en azndan zayf sa ylmaktadr.

Fakirlik, benim iftiharmdr. Ben onunla vnrm. Bu riv yete, Mevl n C elleddin Rm, Mesnev sinde (I/189, beyit 2357; V/673, 715) yer ve rmitir. Burivyetin senet ve metin olarak kaynaklarda tesbiti mmkn olmamtr. Genellikle zayf ve me vz hadisleri ihtiv eden eserler, bn Hacer el-Askalnnin mevzve btldr dediini naklederler. Rivyetin uydurma olduu ok aktr.

Yz sekse n senesi olduu zaman, size gurbeti (yurdundan uzaklamay) ve dala rn tepelerinde ibdete e kilmeyi hell k ldm. Eref Ali, ev lenmeyi terketme veuzlet blmnde (s. 251) rivyete yer v erir. Eb Tlib e l-Mekknin Kuutul-Kulb adl eserinde rivyet u biimi almtr: ki yz senesinden sonra mmetimebekrlk hell klnmtr. Sizden birisinin o zamanda bir enik (kpek yavrusu) yetitirmesi ocuk yetitirmesinden daha hayrldr. ((II/239), Baka bir r ivyet deu ekildedir: ki yz ylnda sizin en hayrlnz ailesi ve mal olmayan bekr kimsedir. Bu tr rivyetler genelde me vzt (uydurma hadisler) kitaplarnda yeralmaktadr. Bu rivyetler, kesinlikle uydurmadr.

Allahm, Beni miskin olarak yaat, miskin ola rak ldr, miskinler zmresinde ha ret. Tirmiz ve bn Mce, zay f senedlerle r ivye t etmilerdir . Hadis, zay ftr.

Dnya, ye ri olmayann ev i, serve ti olmayann maldr . Akl olmayan dnyalk toplar. Zayf veya uydurmadr .

Hi lmeyecekmi gibi dnyaya, ya rn lece kmi gib i hiret iin al. Bu la fzla uydurmadr . (7)

Kanaat, tkenmeyen b ir hazinedir. Bu riv yet, baz kaynaklarda hadis olara k geer. Mesel , bkz. Kur tub, el-Kiff v el-Kan ah, Kahire, 1408/1988, s. 14. Ancakbn Hbbnn, Muhammed bin Mnkedirin babasna nisbet ettii bir szdr (bn Hibbn, Ravzatul-Ukal, Beyrut, 1397/1977, s. 150). Bu sz, kanaat hakkndagzel bir ifde olsa da hadis deildir.

Eb Tlib el-Mekknin Kuutul-Kulb ve mam Gazzlnin hy-i Ulmid-Din adl kitabnda geen konuyla ilgili zayf veya uydurma hadis rivy etlerinden bazrnekler verdik. B u rnekleri, oaltmak mmkn. Kendinden sonra yazlan nice kitaplara kay nak tekil etmesi bakmndan bu iki kitaba a tfta bulunulmutur.Baka mehur k itaplardaki tm hadis rivyetleri ele alnrsa, rnekler maalesef ciltlerle kitaplar dolduracaktr. zellikle tasavvufla, tasavvuf ahlk ve a hlkla ilgilieser ve k onumalarda, yer yer va az, nasihat tr konuma ve eserlerde bu tr rnekleri duyup gryoruz. Din, salam kaynaklara, salam delilleredayandrlmal, Kuran ilkeleri, zayf veya uydurma rivyetlerle zedelenmemelidir. Dinle ilgili konularda gncel siyasal ve sosyal problemlere kar uyank olunmaskadar; tarihsel sre iinde hakka karan btllar zor da olsa ayrdetmeye almak, bugnn dv adamlarnn boynuna bortur.

Bu misallerden de a nlalyor ki, Zenginliin aleyhindeki hadisler ierisinde pek ok uydurma hadis bulunmaktadr. lke olarak zenginlerin ktlenmesi slmauygun deildir. Bundan dolay, zenginliin aleyhindeki hadis rivyetlerine ihtiyatla yaklamak gerekir (Ahmet Yldrm, Tasavv ufun Temel retilerinin Hadislerdeki

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

12/66

Dayanaklar, T.D.V. Yay. s. 396).

Gerek Z hidlik: Eb Zerr (r.a.) anlatyor: "Raslullah (s.a.s.) efendimiz buyurdular ki: "Dnyada zhidlik, hell olan haram etmek veya mal ziyn etmekleolmaz. Gerek zhidlik, Allah'n elinde olana, kendi elinde olandan daha ok gvenmen ve bir msbete dtn zaman getirecei sevab sebe biyle, onundevamna rabet gstermendir." (Tirmiz, Zhd 29, hadis no: 2341; bn Mce, Zhd 1, hadis no: 4100)

Peygamberimiz, dnya-hiret dengesini bozma eilimi gsteren elerini uyararak y a dnya hayatnn ssn ya da Allah, Rasln ve hiret yurdunu tercihetmelerini istemitir (33/Ahzb, 28-29). hirete ncelik veren bu dengenin dnya lehinde bozulmas ynndeki davra nlar tasvip edilmemitir. Sahbenin dnyamalna fazlaca nem ve ren baz hareke tleri karsnda Hz. Peygamber, Allah ka tnda dnyann clz bir l olak k adar bile de eri olmadn (Mslim, Zhd 2) ifadeetme ihtiyacn duymu, dnyaya dkn ve maddeye tutkun olmamalar iin evresindekileri uyarmtr (Buhr, Rikak 5; Mslim, Zekt 38).

Abdullah bin mer, Ebud-Derd ve Osman bin Mazn gibi srekli ibdetle megul olup ke ndilerini ve ailelerini dnya nimetlerinden mahrum brakan kimselerindavranlar da Hz. Peygamber tarafndan ho karlanmam (Buhr, Savm 56, Nikh 1), lsz bir ekilde dnyaya sarlmak k adar; bir tr ruhbanlk hayatnaynelmek de doru bulunmamtr (Ahmed bin Hanbel, IV/226; Drim, Nikh 3).

Hz. Peygamber, yaa d hayat itibaroyla dnya k arsnda taknlmas gereken tavrn nasl olmas gerektiini gstermitir. Nitekim, Uhud da kadar altnm olsa, gnden fazla saklamazdm (Buhr, Zekt 4; Mslim, Zekt 10) demi, hayat boyunca dnyala nem vermemi, vefatndan sonra birka ahs eyasndan veok az miktarda maldan baka bir ey brakmam, ilk iki halifesi de bu yolda onu takip etmitir. Bununla beraber Hz. Peygamber, Dnya mal tatldr, ekicidir (Buhr, Cihad 37; Tirmiz, Fiten 26) szyle herkesin dnyaya ve maddeye k ar kendisi gibi davranamay acan da ifade e tmitir. Nitekim mslmanlarn servetedinmelerini tasvip etmi, dinin servetle ilgili olarak getirdii ykmllklerin ifa e dilmesi artyla zenginliin kt bir ey olmadn sylemitir. Onun dnyakarsndaki tavr ve szleri bir tavsiye ve uyar niteliindedir. nsanda maddeye ve ahs kara kar doutan bir eilim, hatta hrs bulunduundan slm, kiileridnya nimetlerine tevik etme yerine; onlarn dnya ile ilgili davranlarn dzene koymaya zen gstermelerini istemitir.

Peygamberimiz dnya hayatn ar sevip ona balanmaktan mminleri sakndrmtr. Baz hadislerinde dnya hayatn aalayp telin ettiini gryoruz. FakatPeygamberimizin aalad dnya, insanlarn nefs-i emmrelerine bakan fuhiyatn, erlerin, zulmlerin, isyanlarn ilendii dnyadr. hiretin tarlas olan, Allahakulluk icr edilen, Allahn isimlerinin aynas, tecell ettii yer olan dnya deildir.

Aslnda tek bir varlk olan yer kresi hakknda; her meslek, her kara kter ve ruh sahibi iin ayr ayr birok dnya a nlay, hayat gr olduunu gryoruz.Deien ruh haline ve madd artlara gre bir insan iin bile birok dnya vardr. Bazlar hi lmeyecek gibi ona balanrken, bazlar artk yaamay de ersizbularak intihar bile tercih edebilmektedir. Peygambe rimiz (s.a.s.) bu bin bir yzl dnyann bazen iyi, bazen kt ynnden bahsetmi, bazen bidlerin, dindarlarndnyasn, bazen de inansz ve ahlkszlarn ve hireti hi dnmeyen, zlimlerin dnyasn deerlendirmitir. Bu sebe ple bir hadiste (Tirmiz, Deavt 60, hadisno: 3458) dnya hiret iin bir ekim y eri, hiret iin ziraat yaplacak, l ilhe illllah ile ebed cennet aac kaza nlacak kadar kymetli bir yer olarak belirtilirken,ayn dnya bir baka hadiste (Tirmiz, Zhd 13, hadis no: 2321; bn Mce, Zhd 11, hadis no: 2410) sinek kanadndan deersiz ve hatta melun (Tirmiz, Zhd 14,hadis no: 2323; bn Mce, Zhd 3, hadis no: 4112) olarak deerlendirilmitir.

Dnyann farkl alardan farkl kiiler iin ayrm yaplmadan, hepsine ayn zviye den bakld takdirde hadislerdeki ifdeleri, birbirleriyle elikili bulmakmmkndr. Bu ayrm dikkate alndnda ise, herhangi bir elikinin olmad grlecektir. Hadis-i erifleri ve bunlarn Kurann ve dinin prensipleriyledeerlendirilip yorumlanmasn nazar- dikkate alrsak yle bir sonuca varabiliriz: nsanda mutlak braklm, ftr ve vazgeilmez duygulardan biri de dnyasevgisidir. Bir hadis-i erifte bu husus yle ifade edilir: nsan y alandka iki duygu gen kalr: Dnya sevgisi ve tl-i emel. (Ktb-i Sitte, 7/247). Dnyasevgisi, aslnda gerekli bir duygudur. nsan, bu duygusunu kontrol etmeden brakverir v e hrsnn etkisinde kalrsa, hireti unutmaya, terketmeye gtrenarlklara der, dnyev arzularn peine taklarak siistimallere, haramlara dalar. Her devirde grlen ar kazan lgnlklar, bundan hsl olan bin bir eithileler, skandallar, sahtekrlklar, lmeler, ldrmeler, slmn snrlamaya alt bu tl-i emel zaafnn eseridir.

slm, her konuda olduu gibi bu meselede de denge ister. hireti unutturmayacak, ibdetten alkoymayacak, harama yer ve rmeyecek lde dnyalk istemeyiyasaklamaz. Gl mslmann, zayf mslmana nazaran Allaha daha sevgili olduunu syleyen, veren elin a lan elden stn olduunu beyan eden slmn,

dnyay tamamen terk et demeyece i ak tr. Bir eyin fazile t ve fena l, baka eyle muka yese edilerek or taya k ar. hiretle mukayese ile, ona ter cih edilendnyann olumsuzluu deerlendirilir. Allaha kfr, isyan ve fsklarla dolu olan dallet ehlinin dnyasdr yerilen. hireti kazandran, mminlere mescid, hiretetarla, Allahn isimlerine ayna, lh sanatlara sergi salonu olan dnya elbette kt deildir. Hadis-i erifler, bu aklamalarn nda deerlendirilmelidir.

Hadis-i eriflerde dnyaya taparcasna balanmann insann helki demek olduu vurgulanmaktadr. nsan gaflete dren, snav bilincini unutturan her trlgnahn arkasnda bu dnyevleme vardr. Maalesef bu sular, halktan nce ve daha fazla, kltrl insanlar, ahmaklardan nce zeki ka bul edilenler iliyor. Bubulac ve mzmin hastaln doru tedavisi, dnyay reddetmek ve terketmek deildir. mtihan alanmz terk etme hakkna sahip deiliz.

Dnyaya mahkm olma yerine ona hkim olup, Allahn rzsna ve hiret sadetine engel olan basitliklerini kmsemekle olur. Kfr, yeryzne hkim olaraksaltanatn gerekletirirken, bizim yeryzne hkim olmaktan, ve ar zn halifesi konumumuzdan yz evirmemiz, seva p deil gnahtr. Bilmek zorundayz ki,

dnyay ktleyen hadisler, belli sahalarda, belli hedefler iin sylenmitir. Bunlar, insann alp kulland illara benzer. nsan bu illardan y ararlanr ki, arderecede dnyaya dkn ve bana gelen ba z zorluklardan dolay bedbaht olmasn.

Btn mteber hadis kitaplarnda Kitbz-Zhd baln tayan blmler va rdr. Bu konudaki hadisleri, Peygamberin dier hadisleriyle, snnetiyle/yaayylave daha ncelikli olarak da Kurann gsterdii btncl deerlendirme ile karlatrmak gere kir. Kuran bir erev edir, hadisler o erev e iinde anlalr; hibirsahih hadis, Kurann snrn amaz, aamaz. Mminlerin mtedil olmalar, her trl arlklardan uzak kalmalar, K uran ve hadislerin btncldeerlendirmesinden kan temel tavsiyedir.

Hz. Enes bin Mlik (r.a.)in rivyetine gre, sahbe, mminlerin annelerine mracaat etmi ve Raslullah (s.a.s.)n gizlice yapt ibdetleri sormulard.Aldklar cevap kendilerini tatmin etmemi ve Biz nere de, Rasl-i Ekrem nere de?! Allah, Onun gelmi gemi btn gnahlarn affetmitir diyerek, deiik biryorumda bulunmulard. Bu sahbeden biri, Ben geceleri hep namaz klacam, dieri Ben hayatm boyunca ara vermeksizin oru tutacam, br de Benevlenmeyeceim taahhdnde bulunmutu. Bunu haber alan Peygambe rimiz, onlara yle yle diyenler sizler misiniz? demi ve Vallahi, unu iyi bilin ki, bensizin Allah Teldan en ok korkan ve saknanzm. Fakat bazen nfile oru tutar, bazen tutmam. Bazen nfile namaz klar, bazen uyurum. Ben evlenirim. Kimbenim snnetimden yz e virirse, o be nden deildir. (Buhr, Nikh 1; Nes, Nikh 4; Drim, Nikh 3) buyurmutur. (Bu sahbenin Hz. Ali, Abdullah bin Amrbin s ve Osman bin Mazun olduu rivyet edilir.) Bu hadis-i erif, snnete gre ame l etmenin nemini aklar; dnyadan el etek ekm e gibi arlklarnyanlln vurgular.

Raslullah (s.a.s.) bir sahbeye hitben: Hanmnn senin zerinde hakk vardr. Misafirlerinin de senin zerinde hakk v ardr. Bedeninin senin zerinde hakkvardr. Her hak sahibine hakkn ver (Mslim, Savm 181) tavsiyesinde bulunur.

Tabern ve Kurtubnin tbin fakihlerinden Hz. krimeden rivayet ettiine gre; ashb- kiramdan bazlar cins duygularn kreltmek, bazlar et yememek ,

7/31/2019 140-Z E N G N L K - F A K R L K

13/66

bazlar da krn ed edemeyecek leri nimetlerden uzak durmak gibi taahhtlerde bulunmulard. Bu ar taahhtler zerine u yet nzil olmutur: Ey imanedenler! Allahn size hell ettii eyleri haram klmayn, huddu amayn. Dorusu A llah ar gidenleri sev mez. (5/Mide, 87) Yani, ar gitmeyin, helli haram veharam hell say mayn denilmitir. (Kurtub, el-Cmiul li Ahkmil Kuran, 6/263)

slm, her konuda ifrat ve tefritten uzak olmay, arlklardan kanmay, dengeyi tavsiye eder. Hz. Peygamber, Ar gidenler helk olmutur (Ahmed binHanbel, I/386; Mslim, lim 7; Eb Dvud, Snnet 5) buyurur ve bu hkm ke re tekrar eder.

Aslnda, slm dini, yoksulluu gzel bulup vmez. nk yoksulluk, zelil olup aalanmaya sebebiyet verir. Zillet ise slmiyetin ycelii ile badamaz. Mal veservet, Kur'an'da "hayr" (hayr) kelimesi ile ifde edilmitir: "Birinize lm geldii zaman, eer bir mal (hayr) braka caksa; anaya, babaya , yaknlara uygun birbiimde vasiyyet etmek Allah'tan korkanlar zerine bir bortur" (2/Bakara, 180). Hadis-i erifte yle buyurulur: "Slih (iyi) mal, slih kii iin ne gzeldir" (Ahmedbin Hanbel, Msned, IV, 194). Slih kelimesinin anlam ok genitir. Kelime, hell demek olup, ehil ve ly k olmak a nlamna da gelir. Dolaysyla her mal, herkes

iin uygun olmayabilir. Mal ve servet edinmenin tevik edildiine dair bir ok hadis vardr. kreden zenginler vlmtr.

Hz. Peygamber'in Geim Temini ve Zhd

Dedesi Abd'l-Muttalib'in lmnden sonra Peygamberimiz, Kurey'in dier liderleri gibi Mekke halknn geim kayna olan ticaretle megul olan amcas EbTlib'in yannda yaamaya balad. Eb Tlib, Mekke'den S uriye'ye giden bir ticaret kerv an ile am'a gidiyordu. Raslullah (s.a.s.) o zaman henz dokuzyandayd. Onu hi krmayan amcasna sarlan Muhammed (s.a.s.)'i de bu yolculukta yanna ald. bn Hiam ve Tirmiz'nin rivyetine gre, kerva n Suriye'de Busradenen mevkye vardnda orada konaklad. Manastrda Bahira a dnda bir rhip var d. Eb Tlib onunla grt, rhip onlar yemee dvet etti. Bu meyanda Hz.Muhammed (s.a.s.)'i grnce dikkatini ekti. O'nda peygamberlik almetlerini sezdi. Eb Tlib'e: "Kardeinin oluyla geri dn, yahdilerden onu grp zararvermelerinden korkarm" de di. Eb Tlib de yeeni ile geri dnd. te Hz. Peygamber'in ilk d gezisi bu e kilde Suriye'ye olmutu.

Amcasnn evinde byyen Muhammed (s.a.s.), ondan ticar iler konusunda birtakm tecrbeler edinmiti. Bydnde, amcasnn o kadar zengin olmadn,

beslemek zorunda olduu byk bir ailesinin olduunu anlaynca, Mekke'de kendi adna ticaret yapmaya balad. Genelde bilindiinin aksine; ticar hayata Hz.Hadce ile mterek almaya ba lamasndan ok nce girmitir. Mekke'de kk apta iler ya pard. Bir yer den mal alr, bakalar na satard. Bu, Hatce ilealmaya balamadan nce bakalaryla ticar ortakla girdiini gsteren sonraki olaylar ile te'yid edilmitir. Kurey'in bir ferdi olarak O'nun da geimi iinkabilesinin dier fertleri gibi ayn meslei, yani ticareti benimsemesi gyet doald. Kendi adna ticaret yapacak sermaye ye sahip olmamasna k arlk, kendisermayelerini iletemeyecek olan, fakat drst insanlarla ortaklk yapmak isteyen sermaye sahibi birok zengin, dul ve yetime ait byk bir sermaye birikimibulunuyordu. Dolaysyla Hz. Muhammed (s.a.s.) iin sbit bir maa ka rl veya kr ortakl yoluyla i hayatna girmesi ynnde birok imknlar vard. Hz.Hadice, Mekke'de temsilcileri vstasyla i y apan zengin hanmlardan biriydi. Muhammed (s.a.s.) ocukluundan beri alkan ve drstl sebebiyle halkarasnda "el-Emn" (gvenilir) ve "Sdk" (doru) isimleriyle tannrd. Bylece O'nu gvenilir ve kr getirici bir ortak olarak gren Hadce de bazen cretle, bazende krdan pay vererek Hz. Muhammed (s.a.s.)'i birok