1402

Ailı KARA MU}IAREBE$ı

T. YIı-MAZ öZTUNA

BAYAZıT ile TlMUR'un öLÜMÜ

ue

FETRET DEvRı

KENAN MAT".a,tısTANBUL '_ ı9a6

1402ANKA,RA MUHAREBESiSEEEPLERi 1r+oo-ı+oz) r,e S0NUÇL,ARi

Bayazıt ile Timur'un ölüırıü (1903 ve 1405)ve

Fetret Devri (1402-1413)

lAnkara Mı.ıharebesi'nin sebepleri, 1399-19o2

Timur - Beyazıt ilsileri

AANKARA lVluharebesin; incelemeğe başlam'ad41 ğnce,

konı-ıyı-ı anlıyıbilııek için, muhakkak ki, Timurlenk (1)

i1e Gazi Yı]dırım Bayazıt ilgilerini teferruatiyic görmek 1A-

zrmclrr Tiinuır, şüphe yok ki, tarihin -ve tabii bilhassa

sanlı tarihinrizin- en büyiik bir simasıdlr' I{attir bazr tarih-

ciJ.er, onu, tarihin en büyük uzkişisi sayarlar. Her ne ka-

tlar biz Cengiz'i Timtrr'claıı daha büyük sayai'sak da, görü1_

düğü gibi, blı asla Timtır'u küçüItmek değildir Topai ci-ha.rgir Tiirkilleı'i, kuzey Hindistan, BelAcistan, iran, Irak'

güney Kafka",v-a ve doğu Anadolu ile kuzeydoğu Suriye'yieljnde tı-ıtııyol'dtı. Yıldırım Bayazıt ise, şüphc 5'ok ki, yal-

( 1) <-leıık, Farsça, naksak, topal' demektiı; gerqekten Ti_

mur hem hafifçe aksaktl ve hem da sol kolu biraz qolaktı' nTi-

mur>, galiba odemiı, demektiı. Timur, şu uırvaııları taşıyordu:

Emiı Sahip-Klıan Padişah Timur GürkAni Beğ (Bk' TüzükAt)'

ts T.T.K, Bellelen, Anka-ra 1937 v.dd.

tı İs16mAıısiklopedisi,İs-tanbul 1940 v.dd.

TEK Tarih Encümeni Külli-yatı, istanbul, 1916-1932

'IDY Ti-ırkiy:ıt Enstitüsü Ya-yınl;ıı ı, istanbul l925v ıld.

'l"l'KY 'l'iiı lı 'I'.ırilı KuıurııııY;ı.yııılııl ı, Aıık:ıt:ı VC

i:l(;ııılııtl, ltjl't3 v.dd.

:ı.l>k ;ış:ıi',lylı lı;ıl<ııııza,(}. ;tyn l (|l;Cı .

a.y. aynr )'az:l;lr. bin (oği.ı).ba. basrmr.bk. - \akınız.

KI SALTMALAR

g.rn.g.v.krş.

ms.n.no.

s,

t.

gösterilen mehazler.gösterilen yerler.karşılaştırınlz, kryas e'diniz.meselö.neşri.bölüm, ciz, fasikül. nıı-fildfEl, Siıtl.sayfa.tahmini, talıminen, aşa-

ğr yukarl, ortalama.

tIc. tercürnesi.t.y. türlü yerler.v.d. ve devaını,v.rld. ve devaıı:inın devarnr.ı,'s. Vesaıfe-y.bk. yukal-iya bakınız-

]'.n. yazlıa, yazrna nüsha,nüshası.

4 ANKARA MUHAREBESI

nız osm'anlı hanedanrnın cleğil, tarihin en büı'iik uzkişilc-ıindenür. osrnan]ı tarilrçileı'inin tibiriyle rtNiğbolu zafer_i

muazzamasındaır Sıınra, adı, diyar-I şalk ve diyar-r garp-

ta di]lere destan oirrıtış idi;ı. Anadolu, Trakya, Yunanistan'Bulgaristan ve Sırbistan'a sahipti. Sonuç şudur ki, her ikiTürk de, taı'ihin pek seyrek yetiştirdiği uzkişilerdendir'iti uıiytiı< korıışu hükümdarırı ilgjsi, XIV. asiin son yılrn_

rla. bilhassa 1399 da başlar vc Yrldrrrm'lrü ina1çı mağrurltı_

ğu ilc ara bozulur (2).

E

Simcli. iki hükümdar'ıır ilgilerine girelim: Timur, os_

nıırnlr]ar' içiıı biı' tehlike idi. Beyazıt ise, btına lıic önem ver-ıı.iyoınidu; bunun sebeplerini şöylece açrklanıak mümkün-dür: a) Çok iı;ı.ğı'ur olmasr, b) Timur'u heııüz Anadolu'yagirmiş görmenıesi; c) Timur'u önemsiz göl-'nresi ve kendi

kuvvetlerine güvenli olması, d) Timur ve dev]eti hakkın-da kıt bilgili olınası (3).

Halbııki Timur tehlikesi, müthişti; gittikçe de büyü-

Vordu. 1390 da Öııasya'ya (Anadolu. Irak, Suriye) dönen

Aksah Cih:uıgir, Hint'ten Sin-Kiang'a (Doğu Türkili), Mos-'kova'dan Suriye'ye m'ekik dokuyordu (4). Üstlik Timur, ga_

yet tedbirli, açıkgöz. dip}omattr ve aceleciden fazla ihti-_yatlı

ve'sabıilıydı, bu_ vaslf]arı, kendine ilke edinmişti (5)'

1394 yllında Timur. Dicle'-vi geçti ve Suriye ile Anadolu'ya

(2) Timuı, doffnuştur;

yalnız oruç Bey, r (Tevarih-i

AI-İ osman, |8). fark ı'ardır'(3) i Clavio, I, 97 de' bu

kayıt vardrr.(4) Bu özelikte, T.Y. öztuna, Babur, bibliyogıafya, madde:

Bıyıktay..., basıl, deği1; a.y., TüziikAt'ı Tİmur, not: i: bu sonuncu

eserimiz yakında çıkacaktır; diğeı neşirleri için krş' bibliyografya'(5) Bu özelikIeıde TüzükAtı 7inıur okunrııalıdıı, ty'

.ANI<ARA MTJEXAREBESI 5

iyice yaklakştı, Mısır-Suriye Köiernen Sultarrr Barkuk (6)

tehtikeyi gör'iince, YıIdırım ile dostluğunu yeiıijiyecek ted_

birler almağ:t girişti. Anadolu Beylerinden bazıları, Timurile birleştiler; çürıkü Bayazıt. AnadoJ$yu gittikçe kaplıyor'-clu; gerçekteıı' birkaç yll sonraya kadar, bütünAnadolu Bey-]iklerini osrnarılı'lara kattr. 1399 da Barkuk ölqii ve yerinegeçen oğlu bir çocuk olduğundan, Mısrr'darr öyie kuvvetlibağlılıklar Ve yal'dlmlar beklenemezdi; esaseıı Bayazıt da

buna hiç ald-ırmryor ve Mısrr'dan bir şey istemiyordu. Aynı5'ıJ, Timur iie iig.iler dahg slktaşü (7). 1399 da ülkeleri Ti-mur tarafindalr gaspedilen Karakoyunlu }ıükiim'darr KaraYusuf ile CelAyir hükümdarı Ahmet Ce1Ayir (8), Yıldırım'a

(6) Bunuıı biyogıafyasl için şu iki makaleye bakllabilir: E'A., La Gtandc Enc7c1op6dİe, Y, 466 ve M. Soberrıheim, Barkuk'"

İe, rı, 555-556.(7) Mükrimin Halil YınAnç, Bayezid I, IA, IT, 373-380, t'y'

(8)Ahmet CelAyiı için bk. W. Wiihelm Bartold' Ahmet CeIA'da bir şairdi ve güzel arlardaite..., 2lo'2lt geçişirı'de; Meh-a (Jmumİ.Bir Bakış, Tijtk Dilir, !6; a.Y., Azeri, iA, II, 130-

l31 ve Ahmet Zeki Velidi, AIi Şİr,iA, I,357, sütun: 1)' Sairli$n-den, Devletşah Semeı'kandi bahseder (Tezkere, Edvıaıd G' Browne'n., 306). W. W. Bartold, yukaııda adı geçen makalesinde, şairliğiniancak bir rivayet gibi göstermiştir. Halbuki şairliği 'hakkında, M'Fuat Köprülü bilgi.vermiştit (XIV. Asıtda Bit Azeri Şafui, HayatMecmuası, no. 82, istanbul, 2| hazirıan 1928). Sonra bu bilgi, SA-

deddin Nüzhet Ergun tarafından özeten tekrarlanmıştır (Tütk Ede-biya . Daha sonfa a'y'! bu özelikte

yeni eys, Tiitk Şairleri' T, 293-294)'

Biz eri Müzesi'nde bir divanı oldu-

ğunue iRehbeti,S4,salon: S' Nüzhet Er_

gun'un nüshaları top-

lıvarak pmak' çok 1A-

,r-dr., _B'u

zatın Bağdat'ta bastırdığı paralar için bk' A' Markov'Ce\Ayir Paraları Kataloğu (Rusça), XXII v'd'; buıada Ahmet hak_

c 7\,/.- ,

6 ANKARA MUHAREBESi

slğındı. Suitaıı A]rmet, hükümetinin merkezi cılan BağdatTimur tarafılrdaiı zaptedilince Barkuk'a Sığrnmlş. sonra tek-rar Bağdat'ı bir zaman için geri alabiimişse ce, sonra dev-Ietin| Timur elinden alınca, Yıldırrm'a sığınmiık m.ecbur].u-

ğun{a kalmıştı. Anado]u Beylerinden çoğu, arazileri _tA-bir]erince- Yıidırım taraflndarr gaspedildiği için, Timur'asığrndılar (a.bk.).

İşte böj,Iece Timur ile Ba;,a7rf, çağdaş tarihçilerin tA-birirrce: rik]im-i Türkistan ve Acem ile ik]im-l Rum'un AIiSu]tan]arı.ıı i]eiide mrıhakkak temasa geleceklerdi. Bu ilgi-]eri ise özel tasnifimize sadık kalarak, mufassa]an incele-ınc.ğe calı"sacağız (9)

C,Timur, Suıltarı Ahmet ile Kara Yusuf'un .-sanki kendi-

siv]e a]av eder gibi- Bayazıt tarafrndan pek tantanaiı birşekilde kabulüne,

-hak]ı olarak- krzdı. Geı,çekten SultanAhm.et Bursa'da pek iltifat görüp, Kütahya kenti, Padişahtarafrndan keridisine trhAsı olarak verilmişti. Kara Yusufise, -tabii birçok maiyetiyle birlikte- başkent olan Bur-sa';za ycr'leşn]jş Ve Aksaray vilAyeti de kendisine, oturmayeri ve lrhAsı yani ttarPalrkı olarak verilrnişti. Çolak Ci-hangir', bir mektup göndererek, bu iki adamrn, osmanlı top-rak]arından sürülınesini istedi. Bu arzu, YıIdırırn, tarafın-

kııda bazr öırenıli mehazlar da işaretlenmiştir (bu eseri, -maale-sef- göremedik); Stanley Lane-Poole, Cataloğue oI the oriental

Coins, İI, 22l; Mehmet Mubarek Galip, Mesftükilt-ı Kadime-i İs-IAmiye Kata|oğu, III', 202-206 ve levha: 3 (Leniıgıat Asya' Lon,dha British Muzeum ve istaııbul Arkeoloji Müzeleri'nde). S. N.Eıgun'un Ahmet CelAyiı'in babasınrn adını her iki eserinde de<IJ_ııeys> yerine nVeys, yazdığını işaretlemeden de geçmiyelim.

(9) Ilgili kişilerin adlaııni Aziz b. Ardşir-i Astıabadihin Bezmij R.ezm'inin (Kilisli Rifat (Bi!ge) n.) fihristinin birinci bölümündeara)rlnlz, g.y. ile kış.

ANKARA MUHAREBESI 7

dan, tek şiddetli biı- di]le reddedi]di. M. Halil Yınanç, de-

ğerii makalesiııde diyor ki:lıBu iki büyük düşmanın Bayazıt tqrafındaıı bu şekilde

kabul ve hiırıaye edilmesi, Timur'u iğzap etrrıiş ve zatenAnadolu Sultanrna karşr savaş etmek üzere hazırlanrpgelmiş olan Asya ciharıgirinin bir an önce biı mtıharebe ve-silesi hazırlat7iaslna sebep olmuş_tur. Timur, Bayazıt'a birmektup gönderer'ek, Sultan Ahrrıet i]e Kara Yusuf'un ken-disine gönderilmesini veya iildürüimelerini veya hiç o|maz-sa osman]ı ülkesinden koğulmalarınr istemiş, aksi takdir_de harekete geçeceğini bildirmişti. Bayazıt biına menfi ce-vap vererek, muharebeye hazır olduğunu bi]dirdi Ve artlksavaş, önüne geçilmez bir hale geldiı (10)

Üstat M- H. Yınanç'ın şu küçük parçasrnda. bizce bazışüpheli tarafl:ır'vardır: Timur'un osmanlr la ra karsrsavaşa hazırlıklı olarak gel'mesi, muharebe vesi]esi çrkart-mak istemesi. Yı]dırım'a karşr harekete gececeğini bildir-mesi' artrk savaşrn önüne geçilemez bir hale geJ'mesi!.. Bun-lar, osmalıIı gelenekçi tarihçilerinin yazdıl*larr şeyler_dir (11) Yalırız bu özelikteki fikirlerde kişiselliği kaldır_maın ne kadai' zor olduğunu takdiı' ederim. Tüılü kaynak-larrn karşıt vc çeşitli bilgilerini karşıIaştırmak. birleştirmekVe sonuc almak nıüşküldür. Heie

-araştrrmaiarrmız açlk-

hyor- kat'i soııuç a]mak için geniş anlamda sıkı tenkid]eryetişmiyor; f;ıkat kişisel birleştirme ve fikir]erden uzakkalmanın lüzuınluluğu muhakkaktır. Mektup rıe çatışma il-giierini jncelemenin büyük zorluğunun bir ınisa]ini Velmekicin, çeşitli kaynaklarrn bu özelikteki fark]ı diişünce ve id-dialarınln şö-ıJe bir seqilmiş birkaçını aşağıya o-ercediyoruz:

a)' Tirrıur' mektubunda, Bayazıt'a emir verircesine ko-nuştu.'

(ı0) IA, II, 380, siitun: 2. satır: 8-2l.(I1) M. SAdedcin. TAc-ül-Tevar'lı, I' I65 vdd., t.y. ile kış.

8 aNKARA MUııAREBEst

b) Ba5,a"r1 nıektupta kendi adrııı. büyük ve kılrnızıdüşmanıııın adrııı da küçük ve kara harflerle yazdı"

c)' Bayazıt Timur'a, pek ağır kelimeler sarfetti (a.bk')"d) Tiırıur' osmanlrlaı:n Anadolu sınrrlarındaki belde-

]erini ınahvetti ve a]dı.e) Timur Bayazrt'tan gayet nazik olaı.ak birkaç ktiçü}<

şey._Ştedi ve oiıdan gittikçe ağlrlaşan cevaplar aldı'f)] Timur bir İslA,rıı-Tiirk devletini, Yani osmanlıları

mahvetmek, hattA onlarla çalışmak istemezdigi İki tarafıır ihtiraslarr, zaten çalprşmağa firsat arr-

yordtı ve bu, kaçlnrlamaz bir gelecek olayr;'dı. Timtrr:uGök yiizüııde ııasrl bir tek günev (veya Taıır-.) varsa, yer.yüzünde de bir tck hakan bulunma]ıdrrı; Yıldırrm ise:rrBen acunda silAh taşlmak (12) ve benderr önde bululnanrmrrtlaka ye'nmek için doğmuşumduf) diyor.larciı.

. . ,. ... ..i..

D

Gercekten, saydrğımrz bu iddiaların coğıı.nun doğru oL_

masr muhteıne]dir. Sonuç olarak krsaca diyebiJiriz ki, heriki tarafta da kabahat Vardr; fakat Bayazıt, 1edbir-sizliketti (a.bk.) ]f_ezir-i Azam Çandarlı Ali Paşa (13) her ııekadar Yıldır'rm'a Timur'un kuvvetinden, teh]ikesinden, ted-birsizlik ettiğinden bahsettiyse de, mağruı pac:şaha dinle-temedi. Yıldırım ıle Yirnur'un ara_larrrıda birçok mektup_Iaşmalar olduğu muhakkaks:, da, onlar .-nıaa]esef- za-manlmlza kadal gelmiş olmadığından, ne g'ibi seyleri mı-ıh-tevi olduklarrni, kat'i olarak bilmiyoruz (1a). Bu mektrıp-

(12) Gerçekten tarihler, Bayazıt'ın dokuz yaşrırıla miikemme-len silAh kullanıp ata bindiğini söylerler ki, inanmaııak için, hiqbirsebep yoktur.

(13) Bı zat icin şimdilik: Ismail Hakkı lJzuılçatşılı, A1İ Fa-şa, Çandailı, |A, T, 325-326.

(14) Bu mektuplardan iki tarafa isnat edilen birkaçı, FeridurıBey'de (Ahmet Feridun Paşa'da) kayltlıdrı: Mecmua i ;l4üı'ışea'f-üs_

ANKARA MUI{ARE,BESI 9

Jarda, Yıldı.ı'ım'Irr Timur'a trTimı-ır-lenkı }ani tlTopa1 Ti_ırrurıı dive yazdığl söylenmektedir ki, -pek tabii o]arakbu- çok büyük bir tahkirdir' Gene Bayazit'ın Timur'a:rıTimurlenk deıülen kelb-i akı-rr (yani kudurııuş köpek) ııe l,Tanrı'nlır lAıreti de, senin Ve sana biat t-'denlerin ilA

1.-eı,'rn-iI-kıyanı üstüne ol.surrıı dediğini tariir]er yazlyor-.

&Iaamafih bunların tarihsel değeılerinin oldukça şüpheiiolduğı-ıııu, -lıcrhşngi bir yanhs hiikme söbep vermern'ekicin- bir diıha tekrarlıyalım. Buna kaı'srlrk Timur'uır da

Bayazl.t'a:,ıEmiı-lcrimi dinlemelisinı Ve'ıB:ıVa.zıt deıri1en

varalT|a'z çocLik Cezasını bulacaktrr)) tarzInda ruektuplar ;'az-dığı, zamanlr. ka;ılıaklarrnrn rivayetleri cürrrlesındendir. Ti-mLıI'ün düsaıanrna deği} bir ırimparatorl,, ancak biı' ubev,'

gibi mekttıp ):azdlğına ait rivayeti de ek]emede[ geçmiYe-

-ljm. Gene Şerefeddin'in bir rir,'ayetine göre' Timuı' Yıldı-ı'ım'a yazdrğı bir mektupta ıtonun (Bayazıt'ııı) biı- Türk-rnen neslinci.:ır geldiğinin keıidisi (Timur) gil:,i bütiin A1e-

me de bi]iniı' old',ığuııu, Türkmenlerinse, muhııkeme sahibirJ.ir'e mar-uf olm:ıdık]arınlD SöJ/iemiştir ki (15) tabii btı dahi,tar'ihsel değeı'i olmlyan bir isnattı; bu rivayetin Bayazıttarafındarı Timur'a böyIe yazılmış oiduğı-ı şeklinde vanitersi şeklinde cie iddia edildiği.ni ekli;zelim. Gene başka biı'rnektuıbı-ında Bayazıt, Timı-ır'a, yaptığı m'uhaı'ebe1eri' fetih-1erini, başarı1l'.i'ıirı. Avr'upa'daki muazzam zaferleriııi (tr6).

kendilıiıı bir şehit oğ1u (17) olduğunı-ı anlattıktaıı soo_

Se/6/in, I, l25 v,d., 127 v.d., 132 v.d., v.s. Fakat buniarın uydurmaolduğunu, daha çok önce H. Ylnanç ıspatlamıştı: Feı jduır Bey Müwşeatı, Tarih-i Osınanİ-.E--4cümç4i Lfe9muasr' np. 63-7'i, |61'768 'l'd'sayılarda. ibn Aıapşarı. MevlAna Şerafeddio Ali Yezc'ıi ve Nizamed_o'in Şami'nin eseı'leriiıde de bu ınektuplara rastlarıı;.

(15) Şeıcfeddiı Ali Yezdi, Zaİeı-naie. Iİ, 25g (Kalkütab.'nda). Bl:. bir de'. Timulenk. Nedim Vefik trc., 175 v.dd.

(16) Yaııi bilhassa büyük Niğbolu zaferi ki, br özelikte eılivi arastırma şu basılı olmıyan eserimizdedir:. osınan|. Devletİnin

10 ANKARA \4UHAREBESİ

ra ciiyoldri ki: rrSeninle uzun zamandanberi savasmakistiyo.rduk. Tiınrr'ya cok sükür, şimdi bunun zamanı geldi.'Serr eğer gelip bizi aranazsan, biz, Su]tAniJ/e'Ye (18) kadarsenin arkarıa düŞeceğiz. Kimin zafer kazaııip çlkacağı vekiııiıı yeırilip düseceği, o zaman belli olurl,.

Bu ve asağr1-a kaydettiğimiz m.ektuplar.ııı bölümsel ol-sun doğr'uluk]alına hükmolunabilir; o]a)zlarıır gidişi bunuacıkl:ıdığı gibi, bıına benziyen beylik söz]er. il<i clüşman hü-kiın-ıdal. arasrild1 büyük karşıIaşmalardan önce daima vu-litıa geiegelmistir (19). Sonunda Timtır'tııı krs:ı ve kat,i birnıcktrıp yaz.ı1.ı Bayazıt'a savaştan kaçlnmak :stiyorsa Ah-n'ıct'i koruıııaktan vazgeçmesi ve Yusuf'u salrveı:mesi lA-zlm.geldiğiııi selt bir 'ifadeyle söylediğini kabııl edebi]irz.Bunıl, Yı]dıı"ım'ın son mektubu takip etmiştir ki, bu mek-trıp heıkkıııda. Timur'un tarihcilerinde ses yol<tur. Herha]-de bu sahih de olsa, kaydetmemelerini tabii görmek lAzım-dir: osmanlı tarihçilerinin iddiası doğruysa, bu kadar şid-cletli ve tahki; edici biı. mektubu, Timur'a yakıştırıp tarih-lerine derceder'ek onun Veya ahfadlnln gazaj]lar.rna uğra-ııak istemez]c-rdi. Bu son mektup iddiaslnl ca koyarak,bu özelikteki riııa,v-etler silsi]esini krsaca tamarrılamağa ça-]ısa]ın_ı: Bayazıt, mektubun en yukalısına parlak yaldızla

Kuıultış Devri, faslıl. IV, Şimdilik bk. (Binbaşı) Necati Salim, Nik_bolu 13'98, Askcti Mecınua: 80, L5hika.

(17) Babası Gazi Murat HudavendigAr,ın (1359-1389) Kos-ı,a'daki şehitliğiııi kastediyor: Y. öztuna, a.e., fasıl: IV; şimdilik:(Binbaşı) Mükcırem, I{osova 1389, Askerİ Mecmua: 79, LAhika.

(18) Sultaııiye' iran'da Rey ile Nişapuı arasıırda çok kere Ti-81ur'uıı ikinci rnerkezi ijdevini gören büyük, zengin i'e bugün çök-müş bir kenttiı. Hakkında Clavio'da.iyi bilgileı vardrr: a.e., I,120 v.d.

(19) Burıa çok misal verebiliriz: Şaybak Han - Şah Ismail Sa-fevi. Yavuz Sultan Selim - gene ismail gibi... (kış. ilki için Y. öz-t'una, Babısr, izahlaı ve Düzeltmeler; genel olarak: a.y. Osman!ıDevletinin Kquluş Devri, fasıl: V sonlarında).

I

\.1.\.-.-.1-,.1

ANKARA MUHAREBESI 1I

ve büyük haı"f]eı'le kendi adını, ontın a]trna da, kara Ve ga-

)ıet küçük har'flerle Timur'un adrnl yazmrş Ve lru adrn sontl-ıla ır-lenkı ekini ekiemekten de çekinmemiştir; bundan son-." d_, iı-r.'uır-gözdesi zevcelerinin de keııdi hılremine alr-nacağrnl yaznlrştrr. -t<'" | '

Ispanya Kıralı III. Henri'nin Timur ırezdinde elçiii vekıraiın baş nıabeyincisi olup, gayet önemIi bir se),ahat-ılarıe brrakair C]avio, iki hükümdarln ara]arlliln açtlmaslnal<uvvetli bir sebep daha gösteriyor ki, gerçelrtt,n bu sebep,Ankara muharebesinin en kuvvet]i Ami]]erinden biri sayı-labilir, Bu parçayı buraya aynen almayr, ıııüırasip rre fa;--rlalı gördük:

uBu sır'alardır Erzinran Prensi, Taharten (İ0) naınındabiı:iydi. Pr-ensiıı toprakları, Türklerin topraklarma biti-şikti. Türk Sultanı, bütün bu bölgeye ,hüküııran olmakiilküsünde idi' Bilhassa Sı-ıitan, Tharten'in elirıde bulunanl<aleyi (yani Kemah kalesini) (21) zaptetmek isi,iyordu. Btı-nün üstüne Bayazrt, Tharten'e bir mektup göndererek, ken-ciiıre vergi vermesini istedi (22). Tharten veldjği cevapta'Vergi Vermeğe hazlr olduğunu ve Su]tan'ı kendine m'etbutanıyacağrnı, fakat Kemah ka]esini Türkle,'e ."'elemiyeceği-ııi bildirdi. Tharten'e bir cevap verilerek. bu kaleyi teslimctmesinin kendisi icin iyi olacağı söylenmiş ve aksi haldehem ka]esini ve hem de bütün ülkesini kaybedeceği an]a-tılmıştı. Thal'ten' bu srraiarda Timur'un çıkrşından Ve yap-

(20) Ekseri tarihler ve en iyi bilmesi lAzıın3elen Bezm iiRezm, nMutahharteır yazıyor(ar. Yınanç da zikredile'ı makalesindebrı şekli kabul etmiştir.

(21) Bu zat için bk. Bezm ü Rezm, eıdeks, s. 45 b, mad.,g.y. Bu Kemah kalcsi sorumu için krş. (Tümgenerai) Omer HalisRıyıktay. ..' Ankara Savası, Askeri Mecmua:92, LAhika,30-3 1' 34'45. 54 ve kıoki: 2; şu igiyle söyliyelim ki, ömer Halis Blyıktay'ınlıu eseri. konuyu aydınlatmaktan uzak ve çok zayiftıı.

(22) Halbuki Mutahharten, claha önceden Tiııur'un metbuuidi. Timuı, Yıldır;ın'ıır metbuuna hücumuna kötü halde kızacaktır.

i2 ANKARA MUHAREBESi

tığı büyük islerden haberli bulunuyordu. 'Iimur'a adarnlarve armağanlar gönderen Eharten, Türklere karşı kendineyardım etrnesirri rica etmiş ve bütün ü]kenin Timur emrinehazıı ıolduğuırı-r söylemisti. Bunun üstüne Timur, SultaırBayazıt'a bir adam göndereıek, Tharten'in keııdi tAbiliğineVe ona ait arazinin de korunmasına girdiğini, böylece, Thar-ten'e karşı bil' hareketin vukuunu kabul etmiyeceğini bil-dirmişti.

Baya zrf, o Tsrrro,na kadar, Timut' hakktn-cl a bilgi sahibi değitdi. onun ir:in, acuı1-c]a. keırdi deIecesinde satVet sahilıi hükürır_r1 a; bu]ı-ırrrnadığınr Sanryordu. Br" yüzden Ti-mur'a göndeı'diğ'i tatai' (ğ3) ın verdiği nanıe hiddet ve ga-

zapla karşılannirş, Bayazıt, Timur'un adamııia, acunda Ti-mur derecesinde ahmak bir adam bulunduğı.ına şaştığrnı,Timur'un hangi cür'etie böyle bir istekte bulunabileceğini,keidisinin Thar'terr'e karşı istediği gibi harekette serbestolduğunu, acunda herhangi bir adam4 karşl da aynr şekil-de hareket edebileceğini söyeImiş, sonra Tllnur'a, bir dahabu çeşit hayallere kaprimam.ası için onu araylp bulacağrnr,Timur'7f,ıı zeVcesini kuliarrndaır biri ne Ve-r e T e k, onu utandlracağml anlatmrştı. Timur' bu karsıhk-tan haberli olunca, Bayazıt'a bir dbrs vermek icap ettiğ'inehükmetmişt'I), (24).

Aynen aldığım bu iki palagrafta, Clavio bize, IslAm kay--

nak]arını.n hemen şöyle bir geçtikleri bir oavaş sebebi gös_

teriyor ki, o da Mutahharten ve Kemah kale"i soruh\udur'.Ya]nız C]avio'nun bu özelikteki bilgisinirı eksi}<liğine hük-ınedebiliriz. Çüııkti bize, ya|nız bu sebebi gösteriyor ıre bi-raz da 'mektuptanbahsediyor'. Daha fazla brı karışık islere

(23) uTatar, yani <postacr,; bu özelikte ıı:ükemmel bilgiiçin bk. kısaca: F' Köprülü. Berİd, İA, II, 541-549

(24) Cla'zio, r..., ö. Rıza Doğrul trc., I,91_92; trş, bir de

a e., 94 102; e'seıiır tiirlü baslnıları için de bk. bibli1'rıg12fya, madde.

ANKARA MUHAREBESi 3I

ılair fikjr yür'ütmekten kaçırıp, asıl konuya geçeceğiz. An-t';ik bu arada birkaç önemli [oktayı işaretlemek jAzımdır'

Yıltlır-lm, tcdbirsiz, mağrur, inatçl, çabuk kızar ve ül-liesi ciışındaki olaylardan _dğşmanrn tamamen aksine ola-

ı'ak- birhayli habersizdi (25) ' Düşmanr Timur ise, bunla_

ıln tam aksi, soğukkanlı ve acunun bütün olaylar-ını gözli-

'ven, casusltlk kurul]arı eşsiz olan (26) bir hükümdardır' Ce-

sur bir asker' olduğu kadar, zeki bir siyasa adamrdrr' So-

nunc]a -kişisel demesek bile- ulusal ihtiraslarr coşkun birr:ihangir'dir. Bu özelikte Cengiz'i taklit ve takip etmiş, böy-

lcce ondan sonr'a' tarihin iki numaralı cihaırgirl otmuş çoklli_iıyük bir uzkişidir. Bayazrt'rn da çok büyiik bir rızkişi oI-

rltlğunda şüphe olmamakla birlikte, o, yukar'ıda anahatları-ıli cizmeğe qalıştığımız karakterin tutsağıdır'

E

Simdi iik askersel har'eketlere geçebiiiriz:

Aksak cihar,giı kışlağı 9]6n (arabağ'dair lrareket edip'rlıdusiyle, doğru Anadolu'ya yürüdü. 1400 yılı t'6mmuzun-

ıia Tiı-ı-ıur, Anaclolu'ya gidi. ordı.ısuna, Kara Yürük osmanıl<llr bir Türkln'eıı Beyi rehberlik'ediyordu. 9 ağustosta (27)

'l'inıur, Srıras'r kuşattı. Kentte vali olarak, Bayazıt'ın büyükı,ğ}u (2B) Şehzade Süleyman vardı. Timur'un t'ırdusunlln ne

<ierece Tf|L|azzarn clduğunu (a.b.k.) hatırlarsak -pek tabii-iljr ki- keırtteki]er için ancak ümitsiz ve yiğitçe bir korun-

(25) Yılıaııç ve ö. Halis Bıyıktay adiaıı geçeiı eserlerinde bu_

ılıın aksini ispatlamağa çalışrnışlarsa da, bunun yaıılışiığr ortadadır'(26) Timur. eserinde bizzat anlratır: TüziikAt" fasıl XXVI:

haber... (yakıııda çıkacak olan ııeşrimizde)'(27) İbı Aiapşah, Kitap Acayib'üI'Makdur li ' , Kahire b', 88;

}lıı tarih doğlu olsa gerektir.(28) Bazı taıihler Ertuğrul'un Süleyman'dan büyük olduğunu

uazarlarsada.onunkaledehemerıhiçbirııevkiiolırıedığııabakı-}ırsa. burıun yanlışlığr, ortaya çıkaı.

14 ANKARA MUHAREBESİ

ma kabildi. I(a].e komutanl, Malkoç oğiu Mustafa Beğ (29)idi. Ayrıca gene Bayazıt'ın oğlu Ertuğrul Çeiebi de kaled'ebulunuyordu. Kuşatma haberi melkezden duyuiunca, Meh-met Çelebi komutasında biI. yardlmcr

-daha doğrusu Ti-mur'un ordusiyle Mehmet'inkini kıyas edersek- keşif or-dusu yollandı. Fakat Emir Süleyman ÇeIebi, bu ordu ilebirleşmekle fayda 'görmedi. Mehmet'in ordusu da, Kayseri-nin batrsrnda Timur'un öncülerine yenildi Ve geri çekildi.Timur'un önciileri, o bölgeyi, hafifçe tahı.ip ve yağma et-tiler.

Timur, mancrnık, büyük taşlar., giilieIer ı.e lAğımlarla,Sıvas'a müthiş şekilde basrııc yapıyordu. öyle ki, osman-]ılar tarafından gerçekten mükemmei bir surette korunu-lan kale, cökmeğe ve düşmeğe yüz ttıttu (ğ0). Bunı-ı görenMustafa Beğ, halkın da basınciyle, dayanamlyar-ak su]h iS_temeğe mecbur oldu ve bizzat kendi, Tinıur"un huzurunaclktl. Mustafa Beğ, ister istemez, kayıtsız ye Jartslz o]arak,kenti Timur'a teslim etti. Biı- rivayete göre hiç kan dökmi-yeceğini vAdedeir Timur, -Adeti hilAfııra bir iş görm,üş o1-mamak için- 4.000 kişiyi, diri diri toprağa gömdürdü vegene bazılar'rrrr atlarrn ayakları altında çiğ.netti. Timur'lutarihçilerin öldüriijen]eri yalnız Ermeıri göster-ııele.ri, acıkbir yalandır (31). Eğer bazı tarihçilere -osnranlı tarihçi-]erin.:- inarrrıs;rk,

-}<i inannıamak için hiçblr sebep yok-

tlır- Timur ,ot'ta Anadoiu'nun bu büyük melkezini yağmaettirdi. Ustelik-Eı'tuğrul Çelebi'yi rie ö]dürttü ve MustafaBeğ'i ise, görciikleı'ini Bayazıt'a an]atmak üzei:e serbest br-

(29) Bu zatrn tıırunları, XVL asır ortalarlnda da hayatta o1up,P eçevi'de adlaıı kayıtlıdlı.

(30) I{'ış. o.H. Bıyrktay, a.e., kroki: 2, ill< ve sotr pafta.,(3ı) Nizameddin Sami' Zaİeı-naıne, 279 ve o.rıian naklen Il.

Ş Ali Yezdi, ZaIxı--ııaıne, Kalküta b' II, 269. Atlarrrı ayaklarl altın-da ijldürııie soiunıu: Gelibolulu Aıi çeı"ul, I{ünh-üI-Ahbaı, III, 95v.d.; yağına i':-' tahrip soIumu: Ibn Aıapsah, a.e., 88 v.s.

\ (: '.-rt " 1i

I.

AI{KARA MIITTAREBESi 15

raktı. Süleynian ise 2aten kuşatmadan önce kaleden çıkmışve ordusile birhayli geri çakilmişti; kerıtin düşmesindetsonra ise, -kardeşi Mehmet gibi_ tamamen nıerkeze dön-clü. ij_--* ,..',;.

1.,.. .i ,;, ; jo;.ı" ':. ,ı. .... l . ', ., ılı * .' ' ,' . .] ''Bundaır sonra Timu., blbi.t".r,. yürüdü. Dördüncü (so-

nuncrı) oğlu ünlü Şahruh, öncülük edirv.oı:du. Timur, 15eylülde Malatya'yı az bir uğrasma ile zap1, Türkınenleri ge-r-iye ve dağlai'a çekiimeğe mecbur Ve o kale;ri cle yağmaetti. Dulkadrr'larr itaate aldr.

Diğer taraftaır 'Bayazıt, slkı tedbirler alriııyor ve Ti-ı_ı:'ı-ır'u büyük bir tehlike görmemekte devarn ecJ.iyordu. Ti-mLır ise, osmanlılar'r şaşırtlyor, -giz1eniyor cl1madrk veLimit edilmedik yerlerden çIkryor, osmanlılar'ın yersel veküçük kuvvctlerini hırpaiıyoı ve büyük Lir jse

-şimdi-lik- giı.işııek istemiyordu. osmanlr merkezirrcic+ ise, artıktehlikenin fairkrna varrlmağa baslanmlştı. EzcLiın]e .y'ezir-iAzanr Çandarlı zade Ali Pasa, Paclişahl ikaza lıasladıysa da.mağrur hükümdala dinletemedi. Yıldırım, Tiinur'ı'ı, Ana-ı]olu kentler'iiii bir'er birer kı'ışatıp zaptetmek jstiyor. zanne-c'Iiyor'du. oısa ki Timur, böyle tehiikeIi, zanıan kaybetii-rici vt-l vıpraticr islere girişecel< kadar sAf ,teğildir (32).

Diğer tariftaıı Srvas'ın düsmesi, ;ıağ.ma ha.reket]eri veErtuğrul'un öldür'ülmesi, Bı-rrsa'da, kötü ve acr biı. etki yap-tı. HattA osiT:ıalrlr tarihçiieri, bu olay karsısıır<ia su fıkrayırivayet eder],:l: biı' gün Bayazıt, kırda gezerken, kaval ca-jan bir çobaıl görür: ,,- Ça1 Coban, der; cal! IrIr: Sıvas gibibelden yıkıldi ve ne de Ertuğıul gibi oğlun 5iciüı,.

Bı_'ıntırr üstilıle YıIdırım, harekete geçti. Slvas,ı geçerek,Er'zjncan'ı fethetti. Bundan sonr'a, 1401 ağustoijluc]a, tekrarcloğ'ı_ı Anado]ı-' kalelerini armut gibi dilşürnıeğ': basladı. öv-

(32) Biı arada1;ir de: Ciavitı. a e.,

Croix trc., V, fasll:'t:86. 1946,

Timur'un yaptlğı bazı isler .;e yolu için tık.134_135. E1bistan hareketle5i için: Şerefeddin.16, v.dd. krş. M' H. Yınanç, Blbistan, ie, rv.

.,, ,i,1, " 't,.'.';'..r.'rL1,i'-'',',-'i," :". 1(\. ; \';,."

] 6 ,qNKA"R.A" MIIHAREBESi

ie ki, kuvvetli bir ordu i]e Bağdat'a inse, orada pek iyi sart-}arlg bulunnııyun ii-u.', yenebilirdi. Yıldrrırn'ın bu işJe-.rinde, Ahmet CelAyir ve Kara Yusuf'un epey yardtmt do-kuiıdu; bu sorıuncusu, osman]ı orhustında öııcü kıt'a]arınkomutanıydı.

Ba5lg211'rn bnı başarıIarr üstüne, tekraı iki taraf ara_sincla su]h nrüzakere]eri ve mektuplaşmalar olmağa baş-iadı. Gene bir rivayete iııaııırsak, iki taraf birbirlerine, ci-hangirliklerini sayıp döktüIer. Bayazıt, Yakup Beğ'i; elçio]ar'ak gönderdi ve bir name ile, eğer onun kadar kan dök-se5ıd1, 6"1r" bü),şç cilrangir olabileceğini sö;ıteci. Timur ce-lıabrnda, iki büyiik istAm elev]etinin çarpışmasirıın hiç uyarolmryacağrnı, ikl- dindaş ve ırktaş devletin hesapsrz kanlarr-nm dökülmesinin caiz olmadrğını, sulh isteğini kabul etme-sini. ancak keııdisine pek inanamlyacağını, t-ınun için biroğlunlın rehin göııderiimesiııi, ona baba evjn|:len daha iyibakılmağa çal.ısılacağlnı, böylece işin bitmesiııi istedi. Ba-yaZIt' bu isteklerirı.topunu birden reddetti (33).

Timur, Suriye'niıı bir böIümünü zaptetti. Fakat doğ-rudan doğruya ]ıücuma geçmeğe cesur]uk edemedi. Bu sı-rada Bayazıt, Kayseri'ye gitmiş, orada düşrnar,,ı beklerrtekteise cle, büyük biı' kuvveti yoktu. Ya]nız Timııı'. oğIu Şah_rrrh'trrr komutasındaki bir ordu i]e, AnadoJ.u'ya girdi;'bun-iar. bi]]ıassa güneydoğu AnadoIu'yu gözliiyorla.rdı. osmanlirica]i ve Ali Paşa, Yrldrrım'i böyle kuvvet]i bır düşmanınöniindeıı cekilmeğe ikna edeı.ek sulha zorlamağa çalıştılar.Esasen bu iki büyük İsIAm-Tür]< impar-atoriuğunun zft ha-

(33) Buniar bizim fikrimiz zannedilmesin- Biz burada, Seıe-feddin Yezdi'lıjn Zaİer-name'sinde vazdıklarınıı'ı (s. 396-416) biıözetini vermeğu. çalıştık. Burada savaş suçu Bayazıt'a yüklemekisteniyorsa da, doğru tarafiarr da çoktur. Bk. bir de: Iierbert AdbmsGibbons, osmaıılı İmpatatotluğunun Kuruluşu, 2l9 v.d.; bunu dakş.: Yınanç, Biıyezid. I, iA, II. 380 v.d. Az önce Timuı'un bu ara_ca yolu ve bazı işleıi için bk. Clavio; a.e., 134-145

' ANKAna ıvıuhanEB'Esi 17

reket]eri, hiçbii' tarafia hoş görülmüyordu. Timur Irak'tançekilince, Bayazrt, Ahmet ile Yusuf'u, hükürnetleri ;böl-

gesine göndererek, nılr toltım toprağa katmalarrnr, halkıkendi]erine ce]betmelerini, Bayazrt'ın ve kişiliklerinin nü-fuzunu kullanarak,

-esasen Timur'dan gördtüleri kötü rnu-

ııme]elerderı nefret eden- ha]kr Timur'a isyan ettirmelerini'çeteler kurulmasınl Ve ana orduya yardlrrrcrlar brrlunarakdüşmanln bıtşına iş açrlmasını, ordusunun vrpratrlmasrnrem.retti. Bu sıra]ardadır ki Timur, Ti-irkili'rıden torunu (34)

Su]tan Muhanrmet komutasrndaki en seçkin Ve ağır kuvvet-Lerini.

-osnıanlılara karşı- getirtmişti.Bunun üstüne Timur'a bir elçi göndermek zorunda ka-

iaır Yı]drrlrn, ar'ada bozuşmak için hiçbir sebep olmadığr-nı bi]direrek, sulh istedi. osmanlr elçileri, Kadl Ferideddin(veya Bedreddin) ile Yahşi Beğ idi. Bu olayı Timurlu ta-ıihçiler, ballandıra ballandrra an]atarak, Bayazıt'ın bir çe-şit ııüstünliik tanımasr,) sayallar. Her neyse, Tjmur, Yıldl-rim,'ın düşüncelerini ve istek]erini kabu] etti; fakat ya|n|zbütün bunlarrn olabilmesi, kat'i su]hun kuı'ulabilmesi için,Yusuf'un öIü veya diri kendine teslimini, hiç olmazsa os-rnanJı topraklarından derhal kovulrnasınl, _kat'i bir dille-istedi. Ba5ıazlt cevabtnda, kendine slğlnail, _kirn olursa11j5qn- koruyacağınl. buı)a hiç kimsenin err ufak bir etki-siıri kabul bile etıniyeceğini, srğlnana kötü biı" seki]'de dav-l'aı]ma[In şel''an caiz o]madrğı gibi, yiğitliğe slğmadığınr vel:işisei, ulusal, geleneksel Adetierini kirleteceğini anlattı; ekrı]arak da, böyle ufaktefek şeylerle uğraşnran]asrnr tavsj5,er.tti ve gecici olaı'ak aldığı (y.bk.) yerlerdb en küçük birIlak bile iddia etmesini taruınıyacağınr, a}si takdirde ise,

iıiitün kuvvet]er'inin hazır olduğunu bildirdi^ Böylece iş ge-ııe kaı'rştr ve Bayazrt, aksi bir siyasa kul]anmrs oldu. Timur

(34) Timur'un dört oğlunun en büyüğü, genç yaşında ölen(|ıhangir'in iki oğlunun büyüğü olup, Timuı'un en sevdiği torunu-;lıır; kişisel erdcmli bir komutandı.

I

ANKARA MUİiAREBEsi 19

,lı']ldadr Ve sulhLü.n kabulünü istiyenIer, siJdetie reddedildi'li;ıvaşa, fiilen baslanmak üzere idi. Timur'un lstekleri, şun-l;ırdr: a) Kara Yusuf ile Ahmet CelAyir'ir' derhal teslimi'

,l;rt'ar VeI€C€k işlerin yapılmaması, hattA onun arzllsuna uy:

lIı Lyan şeylerin olmaması...

Diğer taraftarr Timur, Avrupa devletleriyle ulaştrrmayal,iı'isti: Fransa Krralrrra mektup gönderdi; Bizans ve Cerıe-

ı iz ile de uyuştu-, Herbiri Bayazlt'tan nice muazzam darbe-

lı,ı' yiyen Hıristiyan devletler, iki islAm <levle'tinin ç"p'ş- llll:t.Slnl ve Yr]dırrm'rn krrrlm'asınl hoş görerek, Timur'u des_

ı,'l<ledi]er. Hele Timur olmasa muhakkak Faiih'i beklerni-

ı',.cek olan Bizaırs, yarlm asrr daha köhne hayairnr uzatma-

,,ıır verdiği sevincle, Timur'a dalkavukluğa başladı' Bunla-

, ııı iistüne, -'osman]r tarihçilerinin birkaçrnırl kaydettiği-lıic mektubu Timuia gönderen Bayazıt, burada, onu İslAm-

lıi1ın belAsı vc savaşın sebebi gösteriyordu'

işte böylece, iki taraf da birbirine yürüdü- Timur'unl1izli ve korkı.ınç yiirüyüşüne karşılık, Yıldırrrn daha ordu-

"ıınu toplaylp Savaş nizamr VeremeıDjşti; üstelik ordusunda'

ı,':ıbancı ünsurlar da fazla idi (a.bk.). Timur, gizlice Anado-ııı'da yürümeğe geçti; birçok yel]ere hücum etti; yağmala-

'lı ve alcir (36) Yıtdırım iŞe, casusluğunun ı/e ulaştlrmaslnln.'lıyıfhğından, Timur hakkında bir tüI]ü doğru bilgi edine-

ıııi.yordu. Halbuki Erzurum ve Erzincan'r alarak Srvas'ı ge-

,',,ıı Timur, toi'unu Sultan Muhammet Mirza'yr Kernah'a yo1-

,ıilı; Mirza ise orr beş günlük bir kuşatmadan sonra, kaleyi

ıtcl ı. Timul.'un eıi ünlü komutanları Emir Şeyh Nı.ıreddin i]e

(36) ö.H. BlyıktaY, a.e., kroki: 4te iki tarafrn yollarıııı ta

l 1ı edebilıiz.

18 ANKARA hruııannepsr

ise, toruntl Sultan Muhamrnet Mirza ile $elen en seckirı,son sistem teçhizli ağır ordu ile i5zice kuvvetlerıirrceJ esasenYrldrnm'a bir ders vermek isterken, yukartd.aki cevapla,kat'i kararrnr verdi. Aynı zamanda bu slra].arcla da, Çin iyi-ce karrşmrştr; Timur'un o yönden kat'iyen korktısu olarııaz-dl; iistelik Timur, bu zengin ütkeyö ço,ktan göz dikmişti.

Timur, 7407-1402 kışrnl Kaıabağ'da gecirdi ve nisarr1402 de harekete başladı. Bir kurulta;ı toplryarak, Mirza veemirlerin fikirlerini ve oylartnr sordu. Her iki taraf r.icali.

-söylendiği gibi- birbirleriyle savaşmak istemjyoılardı.Çünkü iki taraf da; İslAm ve Türk iki büyük devletti; üs-telik Bayazlt, <kAfirler ile nice gazalarda buiunmuş bir mü_cahit ve gazi idiı. Timur, hemen hemen kat'i kararınt ver_mişti. Fakat yrıkarrda saydrğımız sebeplerle. emirlerdenhatırr sayllır birkaçr, Timur'un savaş fikrine ınuhaliftiler.Ku.rultayda bu fikirlerini söylemiyen emiller, AlmaiıkhSemseddin'i Timur'a göndererek, Anadolu'nun gayet miis_tahkem, fethi.zor, osmanlı ordusLlnun mücahit gaziJ.erle do_lu ve yiğit olduğunu, acele verilecek bir kararın tehlikesinibildirdiler. Sonunda Timur, o srrada görüien bir kuyruklı.ıyıldıza göre Anadolu'nun fethinin kabil olup olamryacağ.rnıünlü müneccinr Abdullah b. Lisan'dan Sordu ve muvafık ce..zap alarak, kat'i kararrnı bildirdi. Ancak böyle orciusunurnemnun etmiyeıı bir savaşrır Şuçunu Bayazrt'a vük]emek is-tediğinden, onun kat'iyen kabul etmiyeceğini bildiği istek_leri düşiirınıeğe koyuldu (53). 13 mart 1402 de Tebriz'e gi-den Timur, Bayazrt'a bir mektup yolIadı ve sulh peTclesialtında savaş istemek demek olan bu mektuptaki istekler,mağrur Yrldırrın tarafından, şiddetle redd.edildi. Kur.naz ko-ca cihangir ise, emirlerini, Yıldırım'ın Şavas istediğine kan_clırdı. Bayazrt ise, errrirlerine aksak cihaırgi.r'ilı maksadınr

(35) Tabii Nizameddin ve Şeref.eddin'demaktadıı. Bütüır brr olayları, tenkid[i bir qözderıelidir: Zater-nAme, 400 v.d"

buolarırı tersi yazıI-YezCi'den takip et-

Ankara nıuharebesini an]atmadan önce, iki rırdunun va-

,'ivetleri üstiuı.de riurmak istiyoııız. Bu gibi sonrmların,lıilirıir ki- ııluharebenin aslıııdan fazla öneini vardır' Sı-

ı :ısiyle inceIiyelim:

1. oı'd'ulaıın aldıklaıı uaziuet. ^'\.'A) TimuI ordusu. Timur'un konrutanlarrndaıl

tlııı'uırduk, Ankara kalesini kuşattı; kale j<ornutanı Yakupl}cğ, şiddetle korunuyordu. Aıcak Ankara'yı. }evazrm üssü

ı",, hareket noktasr ihtlhaz eden Bayazrt, bu ka]enin de Sr-

r';ıs'ın sonuna uğrıyacağını düşünerek, Ankara'nrn batr-

,ıııa vrldrrım gibi yeiişti; kuşatmayı kaldrrtamadrysa da

;lyıflattr. Zeki cihangir bütün o civar çeşmeIerine, ÇubrrkV('ya Ankara çayrnln. Kızılcaköy, İnc"su ve Bent dere]erine

,.lıir c]öktü. Düşmanrnr susuz brakmakla kalınadr; arkası-

,'ı Cubuk'a dayıyarak kendi suyunuı da temin etti ;esasen,)ı(ltlsunda su klriulları gayet mükemmeldi (38)' Yıldırlm,,lvas Slrastnda faydalanmastn'diye de, o bölgenin _çeşme',.lıi[, ktıyu, Sal'ulç' tarla, değirmen, depo, sürü ve çiftlik-,.ı'ııri yağma, tahrip ve mahvetti. Qsmanh ordusunrrn ekse_

,ı 'iıri vortrlmuş .vayalar ktırmasına rağmen, bei:ikinin dinc

II

}nnlçara mrıh'arebesi vö sonuçlarL

Yıld ırırn Bay,ozıt'rn altıuııü

(38) SAdeddin, TAc-üt-Tevarifi, I, 170'

20 ANKARA MTJI{AREtsESi

Burunduk, Hafik ı,e Süleyrnan Şatı da Kayseri,yi aldı. Etl-rası öz islAın topraklarıydı ve Timurlrrlar tarafından fazlazarar görmed-i' Timur, Kayseri,ye girdi; yeni alınan ürünü,yüz binlik ordusuna verdi ve bu öze]ikteki sıkıntryr da or-tadan kaldırdı; sonra kuze;.g çevrilen Timur, Kızılır-mağrtakibe başladı; oidusunuıı erzak, Su, yorgunlıik, u)rlçr]şu]-iuk, silAhsızjrk ve ]evazımsız]rkian hiçbir srkıntısı )roktll.Haibuki Bayazrt'ırı. or'duŞunun, Timur'u alaya aIaya ç,ok yo-ıulması, kuı.ı-ıaz cihangirin isteğini gerçekleştirmişti. Sonun-da Kızı]ırmağırr güney kiyrlarında iki ordu iyice yaklasırgibi olduysa da, kurnaz aksak, dirşmanr az daha ;rormak vehırpalamak içiıı burada c]'a muharebeyi kabul etmedi ve An-kara'5ıadoğruldiı(3?); orada, tarihin en büyk mı-ı-lıareb e]er'iı'rden birini ve{e"ceJ<ti r.

(37) Clavio'ııun gösterdigiyeri, kat'iyeır yanlıstır.

(c. I. s. 26da) Timur'un duıakIa-

22 ANKARA MUHAREB,ESi

at]r ve fillilei.i vardl. İşin özeti şudur ki, Tilrnur her yöncerakibine üstüııdü.

2. 'orduların böIiiııı"leı.i. ]

(39) H. Bıyıktay, a.e., bilhassa s. 7o-74 te iyi topografik bilgir'ard-ıı.

(40) Krş.: 76c-üf-Tevarih, I, 167 v.d.adında bir oğlu daha vaıdı .ki, babası-y]ln mil KepçioğIu,... Tarihi Bil|iler ve Ve-sı?a 4os-41o ve 4l9).

lıt{KARA MUI{AREBESİ 23

.[-Azaraviç ernrinde 10-20 bin Sırp bulunuyordu; osman]ı-iarda zırhli rıe dinçfiifffifielies-}il eden Srrplar, çok işeValadı]ar; -K1ı.al' Bayazıt'ın kayınkardeşi oluyordu (a.bk.).Kara Yusuf'un Türkmenleri, -ki ilk bozgunu çıkardrlar_rnerkeze yakıırdllar. En arkada, Mehmet Çe}ebi'nin emliız-rle rue ihti-vat teşki1 eden Sıvas, Amasya, Tokat ve bölgeleri-ııiır sadık trnıarlr atlılarl Vardr.

B) TimuI ordusu. Timur, yüksek bir tepede idi;;tksak cihangir, kAh cadırrna girip çıkıyor, kAh at iistündeel.rafi seyredip, emirler veriyoldu. Sultan Muhammet, zırh7ıı'e seçkin Maveraürınehir ordusiyle ihtiyatt2 idi; Pir Mu-hammet (42) ve İskender (43) Mirzaiar da cnun emTindeidiler. Daha ör,ce' üç tugay bulunuyordu ki bunlar, sol Vesağ cenahlarla nıerkezin ikinci dizisini teşkil ediyorlardı.Soidakine Emir Sultan Hüse5zin, sağdakine ise Ebu Bekil'Mirza (4) komuta ediyordu. Keza Ernİr Cihansah ve KaraYürük osman Bayındrr (45) ın idarelerindeki K.afkas, Irak,Türkmen. Moğol ve Kürt Jrer]i kabile unsurlali ise bu bö-jüıı_ıde idi. Meıkez, iki tümenden yapllm5tı; soldakine EmirCe]Al istAm (46 r,e sağdakine de bizzat ömer Seyh (47) ko-ııuta ediyordu. Timur, melkezde idi. T. lkırk kadar zırhhnıiithis fil, dehşet saçaiı bir öncü kıt'asi*idi. Sağ cenahr

(+2} Sultan Ivruhammed'in kardeşidir; krş. yukarıda not: 34.(43) Timur'ı.rn ikinci oğIu ömer Şeyh'in beş oğlunun ikinci-

çidiı.(44) Timur'un üçüncü oğlu Miranşah'ın beş oğlunun en bü-

lıiiğüdüı.(45) Yınanç, Düstutnaıne-i Envert, Methal' 95 ve a.y., IA,

II. 373a ile a.y.. AkkoyunIular,'1.A. 257a-258a.(46) Bu bahiste geçen Emir adlarından bazılaıı, Timuı'lı_o

TüziikAt'ınde. ıardır: bu adlaı'ı yakında çıkacak oian neşrimizinbirinci diziniııde arayınız; burada, Timur'un bunlar hakkındaki dü-siiııceleri vardıı.

(47} Timur'un ikiıxi oğIudur'

ANKARA M{JHAREtsESi 25

B) Tirnur ordusu. Sadedin ve Halırner'e gör'e.'

i]]0.000, KAtip Çelebiye göre (51), 700.000, Hayrullah Efen-di.ye göı.e, 850 000, Ernest Lavisse ve. Alfred Rambaud'yagöre (52), 200-300 bindir. Hayrullah Efendi bıIinen müba-jlığasını devam ettirmekte, Sadeddin osmanlrlarrn kat kat

l.'uvvet önünde yenildiklerini rspatiamak için sayryr bilerekt:oğaltmakta, onu osmanlı tarihinde dairna birinci kaynak,l]arak kulanmrş olan Hammerona kapıimakta, KAtip Çe-lı.bi de Sadeddin'in miibaiAğasını az indirmekten başka bir-;ty yapmainaktadrr_. Diğer kaynaklarla modern arastrrrna_

lıl'ın çoğu, bu özelikte susmayı hayrr'-lr bulmuşlarctrir._EP:l,.lıt bizce akla en uygun sayr t. 250.000 gelrrtektedir ki, I"a-

ı'isse-Ramboırd'ların fikirlerine çok tiyar (53).

4. ordu\aı"ı'ıı kıgası'

4ı Benziyen taraf lar:a) Her iki ordtı da İslAm ve Türktü. Bilbirleıinin ka-

,lındığı zafer]erden ürkmekte idiler,[l iki tarafın da ordularıncI3 yabanc1 'uİ:lsullaf val_dl

l v.bk.). Fakat buniar osmanlıIarda faz].a ve gevsektiler (a'

iıl<).

B) Zıl taraf lar:a) Yıldrrm'rn ordusu yor'gun, aç, susuz.

'iLI yaya idi; önemli levazrmlarl da Bayazıt'rn,, ;ıü.ıtığı A.nkara kaiesinde kuşatllmrs kal.mıştı., ıısu ise, bı-ı şartlarln aksini havi idi.

uykusuz, ço-tıareket iissüTinıtıı'ıın or-

ııı (s. 294, aşağlda bibliyografyaya bk.). Halbuki bu özelikte l-'art-,ili.s'niıi de, Bıyıktay'ın da fikirleri yanlrştr: Abu Talip metniain''

heıhangi bir sebeple- yanllşlığı, ortadadır.(5 1) Takviın-iit-Tevaih'te ve Cİhaıvıİİrna'da'(52) üıı1ü iljsloire Gön&al'de, c. III (eser on cilttir)'(53) Bıyıktay, Yıldırım'ın ordusunu 74,000, Timut'uokini is':

],1()000 olarak kabul eder. Sayılaıın birhay1i azaltıldiğı gerçek o1_

,,',llila birlikte, yazallo bu 6ze1ikteki düş]ince1eri dikkate değer (a

7(]-7s). lı" i" ,,

24 ;\NI(ARA MUHAREBESi

Miranşah (48)' sotu ise Şahruh iclare etıııekte idi; solda,bahis sonlarında.

.yordu (49).

. 3' ordı'ların sd3Iıs2,Birçok muharebelerde olduğ.u gibi, bu rnu]rarebede dahi

ordular' toplaininrn saylsl, tarihcilere göre, -hattA çok esaslı

ayrılıklarla- değişir. Biz burada ince eleyip slk dokuya-rak bazr keşifler ve tahminler yapmaktan uzağız; esasenen d'oğrusu da budur. Ya]nrz tabiatiy'le, bazr önemli nok-ta]arda duracağ'ız.

A) o5Irıanlı ordusu. Aşık Paşa zade ve Nesri*ye göre, 130.000, Sadeddin'e göre, 90.000, Hayru1lah Efenc]i_ye göIe, 300.000, Hammer'e göre de 120.000. Daha misallerverebilirdik; fakat bunla, kafidir. Hayruilah Efenclininki-nin çok mübalAğalı olduğu şüphesizdir. Sadedün Efendiise,

-bilerek-- daha az söylemiştir. Bunu en iyi bilnıeierilAzım'gelen Asık Paşa zade i]e Neşri'dir ki, Hammer dahi,btrnlara çok .yakın bir rakam alm.rstır. Herhajde en doğrusu Hammer''iııkidir ki, buııu biz de kabı-ıl ec[il,orı'ız: T.T.K. da aynı fikirdedir (50).

(48) Timuı'un ikinci oğIudur. Timur, Miranşah,ıı sol cenahkomutanr olduğunu teyit eder: TüzükAt, Y. öztuna, n., son (XXIX.)

(49) Krs. sonda sekil: 3; burada Şerefeddin esas alınmıştır(lI, 422 v.dd.).(50) TüzükAt'ın Abu Talip,in Farsça trc ııde, Timur' osmanll

ordusunu 4,000 gösteriyormuş; bu tercüme -yazma olduğundan-

göremedik (ö.H. Bıyıktay, a.e., 77-78)' Laııglös ise. bunu teıcümeederken, ral:amın önüne iki sıftr ekliyerek, bunu 400.000 yapmş-

ANI(ARA MUHAREBESi 27

T.T.K. (5s)' H. Bı5zı[1., (59), R6n6 Grousset (60) ve ekseri

eserler bı.ınu kabui etmişlerdir ki, biz de brına kat'i o]arak

katrlıyoruz. Aşık Paşa zadeye göre (61), biı cuma (h' o1-

dı"ığu unutullııamahdr).3ünü cuma namazl kılrndıktan son_

ıa muharebe başlamrştır; bu ifadede bir gelenekçilik ko_

lçıısu sezrnekle birlikte, tarihçimizin bu tarihi doğru bilmesiicap etmektedir; bu culnanln 21. zilhicce.h' cuma olmasr

çok muhtemeldir. Gibbons, tarih için kat'i b;r şey söyle-

mivor (62). P. Wittek, 1B temrnuz sah yani 19 zilhicce 804

maamafih )razarln bu öze]ikte kat'i bir fikri oimadlğı ania-

şılrnaktadr; çünkü başka bir eserinde de, 23 temmuz cuma

vani 29 zilhicce 804 cumartesi h. yi zikrediyor (94) ki' M H'

raki kaynaklarr metne almadü; ancak bunların bahsimize

lıit sa.ııfaları, bibliyografyamızda gösterilmistir; cünkü bun-

lar. ancair seief]erine dayanmıslardır (66)

(58) Tarih, II' 326 ve IlT. 27'

iss) A.e., 84; yalnız (perşemıe) yerir'e (cuma) demis-tir ki' b1_j*

h nin (cuma) siyle karşılaştırmaktan başka bir şey değildir' ',

(60) L'eııipires des Sfeppes'531 (burada Şerefeddin esas tu-_'i

ı tılmustur).6D Tuuar;h-i Al-i Osman' 78.(62) Osmanlı İmparatorluğ 'un Kuruluşu' 225 not: 1'

co.şr-il. gibi, oldukça esasslz bir tarih zil<retmektedir (63):

(63) Meııteşe BeyLiği, 87 ve l57, n' 471 sonu'

(64) Ankara Muharebesİnden"',B' VII, no' 27' 57o'

(6-5) iA, rI, 386a.(66) II. bölümün A faslında (yani bu bahiste) verdiğimiz bil-

ı1iyi Lrş. bir de bilhassa: Şeıefeddin' a'e' Fransızı'a trc'' III' 375

r,.rlrl. ve IV. 1 v.dd.; ibn Arapşah, _a.e., 180 v.dd.; AşıkPaşazade'

.ıı:, 74 ç.dd.; Oruq Bey' Tevarih-i AI'İ osman' Franz Babinger n''

]0 vdri.: Almaıca trc.: 98; Anoriim, Tevarih'i Aİ''i o'*un' Frederich

26 ANKARA MUHAREBEsİ

b).. Y1-lçtirırp'ın kuvvetleri, clüşmaninınkinin yarlsıuclarıazdı. Üstelik Timur'da fiı ae vardr (54).

c) Eayazıt'rn komutan ve beylerinden, AnadolU askg1'

Fakat gerçek ve muhakkak olan bir şey valsa' o da, sa-vaŞa baş]aDıldığı zaman, iki hükümcarrn da zafer]erindenemin oldu]<larrdır.

5. Muhtıı-ebenin günü.

Savaşin celeyan gününde cle, tarilıçiler arasında ihiiiafııardır. Muhar'ebe günü, 16 haziran- 5 ağustos yani 77 zit-kade B04 pazartesj - 5 muhal'rerrı B05 cumaltesi L. arasıncla.elli güntük, 5zani yedi hafta]ık t. ara ile iddia olunmakta-dıı'. Şimdi, cn öııem.]i tarih]erin bu özelikte]<,] kavıtlarınrzikredeiim:

Şerefeddin (56) ve ibn Arapşah (57) 20 temmuz per-şembe ygnj 21.

-zilhicce 804 cuma h. tarihini ya.zarlar ki, btı

(54) Bir riyavete ,göre, bunaVarmlŞ. Fakat bui-ıun ne *adaı. kaıgibi, olsa dahi bü1ük fayda teınin

miyle yan-sonıa Ba-kullandığıDevletinin

Kutulu-s Devri, lX. (son) bölüm)'(55) Hayıullah Efendi. Taıih-i Devlet-i A\iye_i osmaniye' Y,

50: bk. biı de: Fıanz Taeschner Ve Paul Wittek. Dle Vezirfamiİieder Çandafiı zade, Der 1s15ın, XVIII, 75 ;.dd.

(56) A.e.. Fıansuca trc., IV, 11 v.d.(57) A.e.. Kahire b., I82.

-90 ANKARA Mu&\REBESİ

ts

z Ve en doğru bulcluğumrızı-ı

önce Tirrıur.ju]ar hücurindeki Emil' Ciharrşah veman]r .sol cetrahınıı yükseçrıilandı; Srplar, bü5zük k

resine girdikJeri beş,; o1 y11 omIş Ve alrşeırnamıs olan An

"r", .".1., ",.yun tinse

toplanmış ve bib.lyogıafya veril-(67) TAc üt.Teı.arih, I. 17o

ANKARA MUHAREBESi 29

tı (68)' Esaseı-, ---galiba- daha öırce ikinci dizideki Mogol-iar. Türkmen]er, Kürtler, Kaı3 Yrısuf,un Karakoyunlularr,Tatarlar ve ekser.iyeti kuran Kara Tatar] ar (69) osman]ısol cenahrnr ar-kadan vurmağa başlamışlardr. Hemen yarısriilen S:rplaı ise, kaçtllar ve

-zaytf bir rivayete göre de-l<arsı;,'a geçtiler Krrallarl ise kaçtı; öldüğü ve Timur,a si-ılındığı faraziyeleri, artrk tamamiyle çürütülmüştür. Zamanriğleye yaklaşırken. osmanlılar genel hücuma geçti; merkez-lcr cahştı ve Tinıur]ular epey geliye atrldı. Sonra Sultan|Iiiseyin hücuma geçtiyse de bozu]d'u: bunun {istüne, Sul-(an Muhammediıı seçkin ilrtiyatları imdada .,etistiler; bu-ııa

-ancak korunma şeklinde- osmanlı sağ cenahı c,evapvcrdi. Timur', sol cenahrnt yeniden takviye etti.

İşte bu srra].arda idi ki, osmanlı merkeziıı.de bozgun_ltık ve kargıışalık a]Ametleri belirmeğe başladı. Bu sıradaŞahruh yani Tiıırurun so] cenahı da hücuma geçmişti' öğ-ll,cieıı sonı'a da, Timur, genel hücu.m emrini verdi. Vaziye-lin üınitsiz].iğini gören SüIeyman Çelebi, A]i ve Murat Pa-l,;ılaı' Ve Hasaıı Ağa ile ordusunu çekti ve kaçmağa başla-rlı (a.bk.). Daha sonra ihtiyatta bulunan Mehmet çebnı'Iııgayiyle müthiş bir kahramanlık]a hücuma geçti; o su-ı't.l,lc ki, Timuruıı sol cenahr -hafifçe- bozulclu. Fakat'['iırıur, en Seçrne askerleri olan ağlr Ve zırh]l Sernerkant

(68) Anonim, Tevadh-i AH Osman, 40; .{lrnanca trc.: 54;()ıuc Bey, a.e., 34; Almanca tıc.: 103; Aşık Paşa zade, a.e., 70;Nesri,Tevarı'Iı-i AI-İ osman ve Şükıullah, Behçet-üi-Tevarıft (bun-lııı yazmadıri ktş.: bibliyografya).

(69) Bunlar, Mogol istilAsı zamanında Anadoluya gelmişlerı'l' bu muhaıebcden sonra, Timur tarafından, Türkili'ıe götürülmüş-/ı'rrlir; bir bijlümii de Rumeli'ye geçmiştir (Köprülii, Azeri, iA .Ii,Il].tb' 34 ve Yınanc Anadolıfnun fethİ, 2. b., 17o). Bıyıktay,ın bun-|:lıııı karsıya gecnrelerini yenilmenin en önernli sebebi olarak gös-lı'ı ll-ıesi (a.e., 84-85, 9r, 95, 105-107), tamamiyle 5'anlıştır. Bun-,l.ııı çtık daha öıemli birçok sebepler vardır (a. ve y.bk.) krş. bir' ı. }J;ırııme:'. Türkçe trc.. II, 60.

ANKARA MUHAREBESi 3i()lilan'rn (72) enrr'iirdeki bir tümen Bayazıt'ı i.utmak üzeı:el,ıkibe göndelİlmişti. Artık güneş bairyordu; Yrldırım ka-ııyordu; etrafırıda ancak 300 kişi kalmlştr (73). Bu arada,1iı,ı'miyan Beyi ve Bayazrt'ın kayınbiraderi II. Yakup, kah-|;ıllıanlmlzl tarııdı; 16 km. kadar savaş böIgesinden uzakla_,ılıırıstr; Bayazrt'rn atı kösteklenmiş ve Padişah atsrz kal-.ııııs[ı; bunda.ıı faydalanan Timurlular, hAIA şiddetle dövü-,,ıı Yıldrrrm'1

-alkadan Vuru]an- bir giırz darbesiyle yere

''ıtitıla; ve kısa sersemliğinden faydalanarak başına bez,,ıı', lıIar; ellerini arkasrna bağladllar. oğlu Şehzade Musaı',.|cbi, Hoca Firuz.Beğ, Tim.urtaş Paşa ve büyük oğlu,lı.lıı:.;tafa ve Minııet Beğler de tutsaklar alasrnda idi]er.''''ılısi Beğ de, şehit olmuştu (74).

'farihin belki en büyük alan muharebesi olan Ankaral,lıılıaı'ebesiııde, on beş saat gibi çok kısa bir müddet sür-,iliıiii halde, her iki taraftan 50.000 kişiden tazla ölmüştü.\,'ı'ıt'a çok sayida yaralılar, kayıplar, başı}q7rıç kacan]a.r ı_^.'

,,,. l.ııl.saklaı' vardr. Timurun sevgili torunu Muhammet ao'-\"*;'lıı ;ıl1ıı'yarali idi (75). Ertesi gün cle, Ankara kalesi komı-ı- "fiı ,ılı Yakııp Beğ, kaleyi Timurlulara tes]im etmiştir (76).

,72) Cengiz'in dokuzuncu göbekten torunu ve Hızır HocaIll|i|'ııı oğullarrı:idanriıı (Halil Ethem (Eldem), Düı'eI'i. İsl6miye,,ı1 1 lıiıŞı).

(731 Lıi, xınır-üı-Ahbaı, llI, 9o.(74) TAc-üt-Tevarİh, I' 176-|78.(75) Birkaç ay sonra bu yar1dan ölecektir-(7(r) Bu on beş saat için kış. bir de.bilhassa: Şerefedclin

\'",,li' Zafername, Franslzca trc., IV, 11 v.d., Ibn Arapşah, a.ei., l82,l isık Pıışa zade. .a.e. 76 v.d.; orııç Bey, a.e.,33 v.d.; Alman-ı |ıı',: l02 v.d.; Anonim, Tevarih'İ AI-i o"^un,33 v.d.; Almanca

52 v.d ; Sadeddin, TAc'üt-Tevarih, I, |74 v.d ; Clavio, a.e., t't t;,ınmer. Hi:;tcıiıc de lEmpire Ottoman, II, 85 v.d.; Temir|enk,

i, lıııı Tev{ik tıc., 192-196; Alexandıescu Dersca, a.e., t'y.'' Yı',,,,, ' in. II, 386-387; Gibbons, a.e., 225'228; öztuna, a.e-, basılı

' ı] V lıiilijnı. sondan ikinci bahis. Muharebeyi daima eseıimizin,'ıııııt!,,ki şetit (harta): 3 teıı takip ediniz.

3I ANKARA MUHAR,EBESi

.kuvvetleriyle bui-asrnı takviye etii. ',Bu srrada SüleymanCöIebi ve maiyeii;']e ordusunu muvaffakl*Slz bir takipterıdönen sağ cenal'ı komı-ıtanlaıından ün]ü Emir Şeyh Nured-din, tekrar SaVaSa girişti ve osmanlr]ar:'rr sol cenah Rumelitımar]r sipahilerini bozdu, Fakat Padişah idaresindeki mer-kezin orta bölümü, müthiş bir kahrarnan]ıkla dayanıyordu.İkindiye doğru, Mehmet Çelebi dahi kuwetlerini muhare-be bölgesirıdeı çeker.ek kaçrnağa başladı. Henüz on iki yaş-larında olarr Mustafa Celebi'nin alayı ise mahvo]du Ve ken-'cli de kayboldu (?0). İsa Çelebi ise, ağabeyisi Mehmedi tak-]ıt etti. Musa Çelebi, merkezle bir.Ieşti. Aftık osrnan]ılarrnsol cenahl da nıahvo]muştu: kimi ölmüş, kimi yaralanmış,kimi tutsak edilııiş ve ekseriyeti de Süleyrnan ile kaçmlş-lardı. Aırado]ii asker.]erini ihtiva eden sağ cenahrn karşlyageçmiyen, kacmıyan ve öImiyen bir avtıc kuweti de, baş-]arlnda yiğit komutan]arl Firıız Beğ o]mak iizere, merkezlebirlestiler. Artık tek bir ttimen haline geçerı osman]llarçok azalm.ıSlardı. Padisah'rn idaresinde Mtısa Çelebi, üniliKara Timurtas Paşa, Rumeli Beğlerbeği Hoca Firuz Beğ,Malkocoğlu Mustafa ve SilAhtar Minnet Beğler, yiğitçe dö-vüşüyorlardı.

Artık ikindi geçmişti. Yıldırım'ın etraf1, hızla boşalı-yordu. Akşanıa doğrrı Bayazıt, birkaç bin askeriyle Çata1-tepe'ye (vaııi simdiki Yarbayıı.lafına) çekildi;Minnet Beğinücüncü kaçını teklifini de reddetti ve şiddetle kortlnmadadevanı etti (71 ). Artık günes de batıyordu. Timur oldusu'cliniennıeğe cakijınis: yalnız Çağatay,Hanr Suitan Mahmut

(7o) Mılstala Celebi, Timur tarafından Semer.kant,a götürül-mi-ış ,7g

-galiba-- o ölünce de salrverilmişti. Bu zat, sonıadan

npadisahlıku .iddia e,decek ve -hatti-

yapacaktıı:. Şimdilik bk.IVI.S, (M. Tuıharl Tan = Mehmet Samih Feihi), Jlfıısla/a Ce1ebi,17 ayat .4ıısi1:loperlisi. VII, 3360-336-+.

(71) S<,i,ık zade, 62 v.d,J.

ANKARA MUHAR,EBESI

D

Ankara ııluhar'ebesinden sorrra, Timur'un emriyle iler-l,.ııildi. Sultan Muhammet, 30.000 kişi iJ.e, maiyetinde ku-,.ıli Ebu Bekir Mirza, Emir]erden Şeyh Nureddin, Cihan-

'.,,ılı Ve Süyüııcük olduğu halde, Süleyman Çeleb.i ve mai-ı'ı'l.iyle ordusuııun arkasına düştü. Çünkü Emir SüIeyma-,ıııı cmrinde 20.000'den fazla kuvvet vaidr Ve Bayazlt'ın enlııırıLik oğlu olduğundan, Vezir-i Azamı da yanında Ve em-ı ıııtlc btrluhduğuiıdan, kolaylıkla babasının yerine geçebi-lıııli. Süleyn'ıan, Bursa'ya girdi ve klzkardeşi Fatma Hatrınılı. ()Ir Vaş]arındaki küçük kardeşi Kasırrr Çelebi'yi de ya-,,ıııll ı]alak, Bursa'da bulabiIdiği pek az mal ve para ile.,,'ı'lr' o]arak Rume]i'ne geçti. Bu suretle Rumeli'ndekl os-ı ı;ııılı toprak]aırıııh çoğunu kurtarmrştr; babaslnın en seç-lııı ı'rnirleri emrihde idi: Ali Paşa, Gazi Evrenos ve GaziN4ılılll oğ'lti Mehmet Beyler, Murat Paşa, Hasan Ağa v.s';ı'ııJllsllnll da az zamanda yükseltti; birkaç ay sorrra 30.000

l ıl'ilik bir kuvvete sahip bulunuyoldu.Bı-ırsa halkınin bir böliirnii, çeşitli yerlere ve bilhassa

\lııılırirya'ya kaçtılar; hattA Uludağ'a çekileııler de oidu.\1l,ı'kezde ka]arılarrn birçoğu, Timur]ular tarafından tutsak,.,liIıli. Buıı]ar arasında, birçok ünlüler ve bu arada bi]hassa|,.ı.'ı pek iiııtü büyük teologar (din bilginleri) de vardıl ı('/9), buııIar Semerkand'a götürülmüş ve -Timur'unl,l. : Bartold, Şatk'ı Tetebbu Taıihİ, Ragıp Hu1üsi (özdem) trc.,ııiıIi TetebbtıIaı Mecmuasr, II, no.5,345. Bu zafeı Tiiıklük için,,,lü kötü ve zaran|, olmakla biılikte,

-şüphesiz_ Timur'un erı

l,ııyiik zaferidir. Clavio,nun bu zafeıi Timuı'un Toktamış'a karşıl ız;ıırdığı 'muharebeierden daha az önemli saJıInası -asılsız_ bir,l,ı,.tiııce yanlış; <ılrnakla birlikte, incelenmeğe ve aksini isbata de-1,,.ı lıir sorumdur (kış.: Clavio, a.e., II, 89). Bıyıktay'ıı bu özelik-ı, tii çok uzun düşüncelerinin (a.e., 93-110) hemeıı hiçbiri kabul,lılı,t'ek gibi değildir; ..^""o üiiiirra'Iüium da yoktu-

(7g) M'H. Yııranç. İA, II, 387b.

.1.).AF{KAR,A MUIiAREEESİ

C

Şiındi oslrlan]r]arlır yeniiiş sebepleriııi kısaca özet ecie-]irrı;

1. Kara Tatarların osmaıı]ıiarı arkadan Vulmaları,2. ı."raoiu be1ılikleri asker]erinin karşı tarafa geçmesi,3. Sırp ordusunun sağ kalan yarisının _başta kıral-

ları olciuğu haide_ kaçmaları,4. Siileyıııan Çelebi, Ali ve Murat Paşa}arla Hasaıı

,Ağanııi muhal.ebe böigesini tgrk etmeleri,5. Mehrnet vu isa Çelebiierin de aynı şey! yapmaiarı-6, Biı. bölüıı askerin başıbozuk kaçmaları (77),7' Askerilı çoğunun Yorgunl hattA biraz da susuz. ac

r-e u5'kı-ısuz oImasi'8 Timur or'dusuntın yarısı kadal olma]aTI. yani sa;-'ı-

daki büyük oraıısızlrk,9. osmanlı oı'dtrsıınun çabucak toplaıımı,s bir vaziyet-

te o]masına rağmeıı. Timur oIdusunun a),Iardanberi muha-rebeye hazir olnrası ve hiçbir komutana nasip olmiyacakderecede Tiı:lrr', bağlıl:kları; tarihiıı en büyük askeri olaııTimür'un deııevliliği ve or.dusuna istediği şekll rıerebilmesi;Inrrharebeden önce. ve soııl-a _satranç oynal gibi- oTdü-sunu ]ıareket cttirebilmesi,

10. osnraıılılaı'ın karsllarrnda dindas l,e lrktas görmeleri; bu sebeiıten dolayl muharebe istek]eriııin azalması;aynr zamat1da Tinrrır'un ne ]<adar kuvvetli oiduğunu bi}-dlkleri ve -.bir" clereceye kadar-- onlln propagandalarınakalııImalar'ı,

11. Timuı ol'dusunun Sayıca üstiinlüğünün tjnse] et-kjsi ve bi]has-sa en öndeki zırhh fillerin dehşet saçan man-zaı'ası... (78)

(77) Bu özeliği ilgilendiıen biı rivayet için bk.: C1avi6,Türkçe ttc., I, 37.

(78) Bu 5ı611j]ggnjn mahiyeti hakkında bazı düsünceler

ae

ıc1 T?

34 ANKARA MITIiAREBESi

Adeti veçhile-- çok saygı görmüşlerdir. Gene Timurlulaurrıetti ve hattA bir

n bir bölümü' Fa_

Sultan Ahnıet CelAyir,in kızr ve Mustafa tlt'.lh x'iş:l:lısr, Srrp Krra]ınrrı kızkardeşi ve YıIdırı'm,ın en Sevgili zev_cesi iinIü Prenses Despina (a.bk.), Bayazrt'rn iki kızr dattıtsak edildi. Bayazıt'ııı iki kızından büyüğ.ü Ebü BekirMirza'ya ve Paşa Melek adlı küçüğü de Emİr CelAteddinislAm'ın (B0) oğIu Emir Şemseddiır Muhammed'e (B1) ni-kAh]andı. Ebrı Bekir Mirza, İznik,i zapt, yağma ve bölümeırde tahrip etti. Emir Süyüncük de Marmara sahillerindekid.iğer beldeleri yağmaladı. Sultan Mahmut Han, İskender'Mirza ve Emir Sultan Hüseyin (B2) komutalar.ındaki kuv-vetler, Koırya, Aksaray, Akşeh,ir ve Hamitili ni yağma, bö-]ümen ahaliyi tutsak ve bölgeyi tahrip ettiier. Aydın'd3 dafou işi, Emir Seyyit Hoca veya Şeyh Ali Bahadır (83) yaptı.Bu slrada Kütahya.'da bu]unan Timur, torunu (B4) SultanHalil Mirza'yr önemii kuwetler]e Semerkant,a yolladı (B5).

Az sonra' Tirrıur, Kütahya'dan Altıntaş,a gitti; Yıldı-rım da yarurıda idi (a.bk.). Bu sırada kahraman Mehmet

(80) Ankaıa muhaıebesi,nde merkezin sol böliimürıün kornu-tanıydı.

(8r) Bu zat için: Walter Hinz, Tİmrtriler Tarihi HakkındaMerıba Tetkikİ, Halil inalcık trc., B, VI, no. 2l-22, |13-|14 ve 1!.6(Baıtold'dan nakleıı).

(82) Bıyıktay'ıı^ bu zatı <Emir zade :Mirza> olarak göster-mesi (a.e.. 87, sat. 14 sonu, 92, sat. 11, 98, sat. sorıdan 8 ve şekit1) kattyen yanlıştır; bı zat, bir emir (komutan) dir.

(83) Muha;:ebede merkezin sol bölümü komutanlarındandıve Emir CeIAI İslAnıln emrindeydi.

(84) Miıanşah'rn beş oğlıınun üçüncüsii ve en üstünüdiir.(85) Bu paı.agrafı kış': Şeıefeddin, a.e., IV, 4l;-60; İbn Aıap-

şah, a.e., 190 v'd.; Gibbons, a.e., Türkçe trc., 231-İ:34; lVI.H. Yı-nanç, İA, II. 387-388 ve Y. öztun^,

^."', \r. bölüm, sondan ikinci

bahis.

AIYI<ARA IVIIJ}IAREBESI 35

Çelebi, babasını kurtarnıak üzer'e, casuŞlaf gönderdi. Bulcdailer, IAğrm kazarken yakalandrlar ve Timur'un emriyleijtrdürüldüer'. Timui, bunlarla da kalııoryarak, bu işte trıar-ınağı. olduğuırdan şüphelendtği Firuz Beği dahi öldürtmek

11lıftetinde bulundu (86).

Timur, osmanlr devietine vuTduğu darbeyi ağırlaştrr-ıırak, btı devleti siyasal b"ir varlık halinden çıkarmak için,tlaha da uğraştı. Karaman, Germiyan, Saruhan ve HAmitljcylikieri i]e daha bazr küçük beylikleri diriltti. Timur,lıı-ınu, herrı muhaıebede kendine yaldırn eden beyIeri vel ıcylik askerlerini mükAfatlandırmak -ki T üzilkdf, ında söy_

tt.cliklerine uyar_ ve hem de osman]rlarl bunlarla uğraş-l.ıı'mak için yapp1ştı. Bu suretle bu Anadolu Türk beylik-lt,ı'i, bir Zamaı daha _otdukça kuvvetle- yaşadl (B7). Ti-ıılı-ır, 1402 son ayrnda, Ilire ve Rodos şöva}yelerinden de,

ı't.ıl< kuvvetle tahkim edilmiş Hlristiyan İ2miri'ni aldr ki,llıı bütün Hıı-istiyanlrk Aiemi, zaptı imkAnsıZ göIdükieri bull;ılcnin düşnlesi üstüne, dehşet icinde kaldılar; burasr da

ı';ığ1ırıa edilerek dönüIdii (Bs). Bu s[alarda Timur, Avrrr-

1ı:ı hükümdaı'lariyle önem]i u]astırmalara da girişmişii ki,lı.rııı.uiTıuz olnradığından, br.rrada bahsetmiyoruz (B9).

İsa Çelebi, -tabii şimdiIik ve 'sözde- Timur'u tanr-

(86) Şeyh-ül-IslAm Hoca SAdeddin Efendi, TAc-iit-Tevaıih, I'ltl.5; Gibbons, a.e.229 ve Yrnanç, İA, II, s8sr. Bu <kaçırma dene-,i" ni bilhassa Bizaııs kaynakları zikrederleı'

(87) Brı sorum için bk.: Şerefeddin, a-e., E.Y.] Anonim, Tev...,'l.t; Alnranca tıc.,60; oıuç Bey b. Adiı, a.e.,35; -i!şık Paşazade,,,ı,' Sadeddifi' .1-E'., I' g.Y.: Ilammer, a.e., II, g.y.; Gibbons, a.e',

|i y.; P. Wittek, IVIeııteşe Beylİği, Tiirkçe trc., 87'94 (çok mükem-ıııı.ldir); Yınarrç, IA, II, 388a ve El, bk. bu beylik adlaıının mad-,t,.|t'ri. Eizarıs kaynakiarını göremedik.

(s8) Şerefeddiı, a.e., IV, 49 ve ibn Arapşah, a.e., 182-

(s9) Bu özelikte bazı kayrtlar içio: Clavio, ae., Ir, 33 v's';l ,'ıııirlt'ıık, N. Vefik trc., 797'2o2 ve P'6n6 Grousset, L'empite des' /,,l,,/)l].]' 531-533 iie oıada g.m-

AT.IKARA MUTTAREtsEST 37

ı)llı bu acunLl, senin gibi bir körle (9L), benim gibi bir to-

1,;ı lıı brr'aktrğıııa güIüyorum,,

Sonra koca cihangir, paha biçilmez tutsağınr karşrsına,,ltıı'ttu; onunla arkadaşça konuştu; öğüt ve teselli verdi;

iı('tlılun geçiciliğinden bahsetti; bu muharebeye Bayazrt'ın',,.lıcp olduğundan, fakat tahtını kendine geri vereceğiıı-,l,'ll (?!) bahsetti. Eğer kendinin ve arkadaş1arlnln Baya_'ıl'ın sonuna usasaydılar, sonlarlnln ne oiacağınrn bel1i

,,lllıığunu da ekledi. Yıidırrm bu haklı sözlere cevap ver_

ııı,,rli Ve başrrır önüne ,eğdi (22). Bayazıt'rn her türlü ra-

lı;ıllığı temiıı edildi ve yaralarrnın bakrlmasrna Şirazlr Mes_

ııl vc Celİleddin Arap gibi zamanriln en biiyük heki'mleri

ı.ıllsis kilırrdı. Aksak cihangir, rnağıurIuğtr yüzünden bu

lı;ılı. gelen p^,tfihın onurunu'krracak b,ir şey ;'apmadı; ga_

ı,.l ırirzik konuştu ve bir isteği olup olmadrğrırr, olursa her

,,ııı;ın kendine bildirmekten çekinmemesini söyledi' Yıl-lıı ıııı, Musa ve },4[ustafa Çelebilerin bulunup serbest blı'a_

l,ılılı:llarını istecli' Büyüğü bulunup babasrna verildiyse de'

l\lııl;l;ı[a içiir böy1e bir ŞeY yaprlmadr' Timur'tın ontı rehirı'

,ıl:ıı;ıli saklalıak isteği, ortadadlr. Mustafa'nrn ancak Ti-ılııı|'tlri ölümünder, sonra salrnrnası da, bu fikrimizi kuı'ı ,.llı,ııriirir (93), :"<_

l}iı'kaç gürı sonı:a Timur, büyük bir zafer toyu verdi'lilı lıı1,a bütün m.ir'zalar, eniller, seçkin ricai, tutsak padi-

,lı r't,ırlaj;,-eti de clavetliydi; Timı"ır ve Musa Çelebi de var-

I lı lJrırsa,dıın getirilen Bayazıt'rn muhteşem elbise1eri sa-

((l1) Bu söz iki an1ama a1ınabilir: Yı1dııım'ııı bir sözünde.;| _}

'' 'ıl Iıiı ııl<saklıl< cıIması veya vaziyeti görmeyip körce harekeiil I-/

((ü|l) Gibbons, a.e', 22E'229.

1ıı.l) Enveri, Düstutname'i Eıveri'sinde (s' 81a), her ikisininlııl:l;ılillğıııı yazat Diğer osmanlı tarihleri ve Arapşah, tabii

,,ııı,ııl;ııı ı'ıl:tığırıda "düJme, 1iğini isbat için- kaybolduğunu zik-

], ılı ı [i'il<rimizce ikincisi -kat'i;ıen-

yanlıştıı' Bk' bir <iÖ: M'll \'ıülülı( DiisturnAme-i Etweri, Metha\. 97 ve a.y., IA, II, 387a-

36 ANKARA MU}TAREBESX

mak şartiyle, Karesi vilAyetinde hükfımete başIddı. Meh-met Ce]eb'iı $Gll€ sözde Timur'u tanlmak şartiyle, Karesiı,e diriltilen 6gy}iklerin arazilerinden başka osmanlr Ana-dolusunda hükümete başladl (a.bk.). Bu bozgundan fay-dalanaıı Balkan devietleri, Dobruca, Sırbistan ve Yunanis-tan'r geri aldıIar. Geri ka1an'ü}kelerde, yani Trakya, Ma'-kedonya ve Bulgaristanla dlha bazı - yerlerde Süleyrnanhükünırandı (y.bk.: bu bölürnün iik paragrafi).

Timur, bu büyük başarrsııdan Soııra' arkasında hiçbirtehlike brrakmryarak. o zarnana kadar yenilmiyen Osman-]ı]arr müthiş biı' bozguna uğratip Avrupalrlarr ve Kölemen-)eri dehşet içinde bırakarak ve birinci]eri aynr zamanda dasevindirerek, osmanlrların Yeniden kuvvet bulmasınr ön]e-

;ıici tedbirlel' aldıktan ve hazinesini de bir kat daha şişir-dil<ten sonl'a, 1403 yılr sonlarrnda, Anadolu'dan gitti ve yediyıidır görmediği ülkesine gitti (a,bk., b,ij]üm: III). Bu su-ret]e tarihin err hayrete değer bir seferi, ryedi yıl seferi,

]l_99'_]_19-i:, bitmiş oluyordu.l''1ıı_l,' ', ''

E'

Şimdi tekr'ar, Ba*vazıt'a dönelim. Yatsl zamaru osmanhFadişahı, oğlu Şahruh ile satraiıç oyn]yan (90) Timur'unkarşrsına, eller'i bağlr o]arak crkarrldr. İı<l ıııiı<umaarın ko-ntrşmaları birtakrrn rivayetlerden ibaı'ettir. Bu rivayetleri

-özet oiarak_- bura;ıa derceüyoruz:Aksak cihangii düşmanrnr karşısında görüııce, gülümsi-

yen bir_ çehteyle yerinden ka]ktı ve elleı'ini çözdürdü. Ba-ıazlt:.

-_ Tarırııllır düşürdüğü bahtsız bir insanla,, dedi, alayedilmez.

Timur gerıe güJ.ümsedi:

- Ha;'11. dedi, rnaksadım aiay etmek cleğildir. Tanrı-

(90) Irammeı, Devlet-i Osmaniye Tarİhi' 1I' 66'

38 ANKARA MUHAREBEsİ

- Bu bahiste, Bayazrt,rn lrc{em.ir kafes rivayetiı ni araştı-rahm:YıIdırım Aksehir,e getirilirken, Timur tarafrndan _ilı-

tiyaten, çünkü bir kere kaçırrlma deneyinde bu]unu]mustu-({oT:-D, paJagraf: 3)_ demir bir kafese Lo"rı-.,şiL.Işte iddia budur. Burayr aynen F. Köprülii,den özet etmeyifaydalı gördük:

trBayazıt'ln demir bir ]<afes icinde naklirrden, birçokosman}ı, Bizaıs ve Timur]u k"yrraklrr, bahsecler]er. Ancakbazıları' bunu bil- taht-r revan olarak kaydederler. Bu sa-rrımu jlk kere tafsi]le inceiiyen ün]ü tarihci M. F. Gibbonolmuştur ve bunun sahih olctuğuna kanaat getirmiştir. Fa-kat sonra Hamnıer' aynı riva5.eti incelediğind*, bunun u5,-durma olduğunu söylemiştir (Histoire d.e L'Eınpire otto-ınan, II,97_101)' Bu ikineisinden tam bir asır sonra H.A.

(S4) Clavio, T, 92.

AI\ıKARA MUüIAREBESİ 39

l,ılılıııns, bu rivayetin tarihsel bir gerçek oiduğunu söyle-,,ıı;'lıı' (oSmuııl,ı..., 2'29-230, no't: 1). Sonıa da N. Martineııı,'lı -öze] bir araştrrma ile- ayru fikirde bulundu (Leı'ııııı' rILL Sultrııı Bagazıt, rouıııal Asiotıqııe, 1927, no. 1, 135-l l'i ) Fakat Solum, hiç de bu kadar basit değildir ve henüz,,ı,|ııılatı]amarrürştlr. osmanlı tarihlerinin çoğu' bu rivayetiı,ı llikretmezler veya bir taht-ı revan"$ekliıde kaydeder-lı'ı |.akat Evliya Çelebi gibi sarayla hemen hic ilgisi oI-llıll/;lll yazallar ve bazı Timurlu tarihçiler, bunun demir ka-l,. ıılduğunu, açrkça yazal]al. osmanlr tarihçilerinin böyle', ıl|IlllalaIı ise, tabiidir; çünkü sarayla ilişiklikieri Vardlr ve,,lııı;ısıı bile, osmaıılr hanedarurun onulunu krrmak isteme-,lılılı'ı'iııden, bu şekilde hareket etmişlerdir. Hem de demirl,ılIı,l;t' kapama solumu İslAm A]eminde yaygındır ve bu öze-lılllı. vcdi misaI verebiliriz (96). Böylece, bu maka]eiıizle,lıll :i()l'Llmlln tarihse] bir,gerçek olduğunu, kat'i olarak or-lül \';ı l(oymuş bulunuyoruzı (97)'.

l,'. Köprülü'derr özet ettiğimiz bu parçaya bir şey ekle-ılılr'()l'LlZ. Makalenin aslr okunur ve g.m. araştlrıhrsa, rnü-lı,llt;ı;:ııV& yeI kaln']adığı anlaşılrr. Ylnanç da buiıu kabu1 et-,,ı,.lllt'dir (98)-

G

Siimdi, Eaı,azlt'ln ölümiinü inceliyelim:

- ljayazlt'in iki şekiide öldüğü idd.ia edilir: eceliyle, in-l ılı:ıı'llı. Birincisini iddia ede;ı]er, üztintüden, yaralarrndan,

((}{') Biz da iki yeni misal v'erelim: Bahadır Gücerati'nin ka-!i,,' |:(,_VITıa dsneyi: Cornbridge. The Histoty ot India, son b., rlr,l il vr. T.W. Haig. Bahadır Şalı, iA' II, 279a, sat. sondan: 11-12

,ü, : ü [}:lhedır Haır'rıı ka_fese koydıiıması.(|)7) YıIdırırn Bayezid'in Esareti ve İntihatı Hakkı.ncLa: I.

ll. ,ülir K.1fes Rivayetİ, B. I, no. 2. 59L-598.(.)s) ia- ıı, asaa.

Aı{I<ARA nvfuHAR.EtsEst '1l

ııiın, yüzük taşındaki zehirle intihar ettiğini ka1'deder1er-"

l ) iistu'ı' ııame -i E ııu eri' nin sara ya intisa b l o ld uğund an, Yınclı -

l ;ıl<l.erini ve psikolojisini göz önüne a]rrsak, irıtihar soluill't'[-

11;1 -[11

bakimdaı. da- hak verebiliriz. Şimdi bu özeiikteki

'll ;tstri_]Ialal'ın fikirlerini cla kısaca zikredebiliriz:

Öııce Hammer (109), Yr]drrrm'ın unüzul : inmeı den

,,lıliiğünü yazar. Sonra Gibbons (110), eceliy1e öldüğürıü

iItrcder. Fakat Prof. Necip Asrrn, intiharr kabt''l eder ve'buı-

,,göğiis darlığından ölclüğünü'ı söylti1'or (115)' Sonra F'l(ii1'ıı:i_ıIü, aj,n] Sorum'u etraflrca inceIemis Ve ıl;:i17iiç

'^'''-,I.ı l;lıl<ladrğl zehir].e intihar etiiğiı 'gibi en cloğrı-ı sonllca Var_

l, ı;l.ı1 (116)' Ertesi yıl, ünlü osm'anist $/ittek, F' Köpı'üliı-

( 107) S, 9la.(108) B, f, no. 2. 601-602.(l09) Ilisür-ıiıe de 1'Empite ottonan, 11,

( 11C) A.e., 230.(l] 1) Yı]dıtım Bayazıt Flan'ın iaİihatı'

^l,'l 11ı|1iIStl II, ıo. 1, 78-79.

460

Edebivat FaI<üIiesj

( |12) Bj;aııs KarŞrsında Ti:ıklet,28o-281'( l 13) Büyİik Tarjh'j tJmıımİ, vI, 374, sat' 10'

40 ANKARA MUHAREBESI

romatizrrıadan Veya nekristen (99), hummadan, astmyani g'öğüs clarhğından gibi çok çeşitii ölüm]er gösterirlirntihar ettiğin| yazanlarsa, başıru taşa veya dernir kafesinin (y.bk.) demirlerine vurmakfa Veya yüzüğünde saklad.ığı zehirle kendini öIdürdüğünii söylerler. Ms. Eviiya Çe]ebi. trTimur'uır hapsinde iken hummA-yi muhrikadan sönjiP ııerhun] o]up...)) (100) der. Ekseri osmaırlr tarihleri,Timur]u ve Mıslrlı tarihçiler, onun eceliyle öldiiğünü. va1_nrz Ibn Hacer ve Aynİ (101) Timur tarafından öldürü]dü-ğüııü, veya zehirletildiğini yazarlar. Bunlarrn jfadeIerini, ta-bii bulmak lAzımdrr. Çünkü bunlar Timur'a düşmandır-lar: perek osınan]i]ar ve gerekse KöIemenler... is]Amlarda._HrristiyaııIarda da oldrığu gibi- intihar güııahtır. Bö;ı1e_ce osman]r tarihçiierinin çoğLlnu onu eeeliyJ.e .ölmüs gös-termeleri, pek tabiidir. Timı;r]u tarihçilerin bu şekilde ha-reketlerinin sebebi ise, YıIdırrm'ın intiharrna sebep olmaylTimtır'a yakrştrramam,alarrdır. Haibuki bazı i]k Osnranlr ta_rih]eri gerçeği söylemekten cekinmez]er ki, bunlar da AşıkPaşa zade (102). oruç Bey (103), Giese Anonimi (104), I/e-'zfu-i

Azam Lütfi Paşa (105), ibn iyas, Haclidi, Ber]in Bib-liotek'indeki bir Anorıirn Teuarilı-i AL-i osfiLan (106), F.KöprüIii'nüıl öze] bibJ:yoteğindekı lıiı Anoninı Teuaı'ih-i.Al-i oynan'dl:c. Bı-ın]ardan orrıc i]*^ Hadidi Ve Son iki Ano-

(99) NĞcrisseıden ölenleıden taıihteki baş1rcaları, BAbur adlıbüyük eseriııizde sayılmıştıı.

. (100) SeyahatnAıne, Ahmet Refik (Altınay) n., x, 9].(101) Hacer, Anba-ijl-Gumt ve Ayni, İkd-i1-cuman.'', yazfne

Tüıkçe tfc.nde: <.Bazılar o zalim-i biaman (Tiııı-ır) şetbet_i şeha-det ile tesmim eyledi deyü rivayet ettiler>.

(102) A.e., 80.(ı03) A.c.. 3 7.(104) S. 46(10s) A.e., 59.(106) Jul llenri Mordtmann, Rthi Eclrenevi, flIitteilunğe,tı

ztır osmanİschen Gesci-icfiİe, trI, no. 1-2, 134.

ANKARA MUHAREBESI

lı ı| Irapatilmış ve osmanlrlar tarafından yeniden tüI:' ;ı1ıı'lmistıT (125). * .'* t'-. ' İ "\

i{ı,ııI.;ıl':l mllhai'ebesinirr, osmanlılara pek öıieınli şeyler

ı , lı lliı'diği ortacladır. Önce bu kaybeditenlerin önemlile-

ı,'liılc teker görüp, snora c]a bazı düşüncelerde bulu-, ,ı;, lıı1ılU biı' hüküm vereceğiz:

I Yıldırım, Bizans'r almak üze're idi. Bizaııs Impara-ı, , l r||lll o tAyin'ediyor' değiştiriyor, tecimsel ve'siyasal bir-,,,! lı;ıt'llar- kullanı;ıordu. Bizans, Bayazrt'a lıaı'aç veriyor-,ı,ı 1|il(i). Fakat doğuda Timur görüniince, Bayazlt, kuşat-

,,,., ' r li,ı]chrdı. Bizans'rıı fethi ve böylece uzak fetihler içinl'l iıll,lI( ccliııi]nıes;, varlm asll geliye atr]mrs oldu' Baya-,l ııı l]iza;ıs'l alip rFatih;, olacağr, en küçük bir şüphe bile

'l ııı ıııı,ı, (l27).' l3ıyazlt eıı aşağısında t. on yıl daha yaşasaydl' m'

l,' ,,ı Aıı;ıc]o]u. Suriye, Mora, kuzey Sırbistan ve Romanya-

,ıl.ıı';ıi|ı ,'üphesizdi. Şu vaziyete göre, artrk Kanuni')'elı',1,, ı Almanva, Polonya, Afganistan, Beliicistan, "' fethi

'|ırılılıi Yl]durm, Türk tarihinde daha iyi bir yere sahip

lll ı,' bel]]<i osı'rian]rların en büyiik padişahı da sayıla-L l,r,lr

! Aıladclı-ı be)zliklerinin diri]mesi (128), Mehmet Çe-I ll Murat, Fatih Mehm'et ve II. Bayazıt'ı Ll#aştlran

ıl'\) Bayaz,t'ıı1 cesödi ve Tflezatl hakktnda: Y' öztuııa' os-

',,ı, Iı, vle'liriin..., böliim: V, son bahis ve bölüm: VI'ıl'1ı) Bu olaylar, adı'geçen ve yakında neşretmeyi ümit et-

, ',, rirni.:de, uzun m 'V' t'Y'ı l ,li ) Clavio'nun 6 hih olmasa bile

' l lı' ,_l)k değet (I, 30) ifadesiyle krş':

'i l 'ı, ıIa Ia Tısıquie, Il' 259., i 'g) l\4. isfeııdiyar Beyliği'nin dirilmesi' Clavio'da da geçeı:

ıl '!42 ANKARA MUHAREBE"Sf

nün fikrini kabul ettiği gibi (117), iki yıl sonra da M.-i\[.A.-Dersca cla a5,ı11 fikre katr]mıştlr (11B). Falrat ikinci ya-zısrndan dört iıı] önce \Mittek, bu özelikte lıiçbir şey söyle-miyordu (I19). Halbuki Yrnarrç, bu fikri let Ve Yıldrrım'rnece]iyle öldüğünü kabu] ve iddia etmiştir (120), A.y., on üçyll öııce, bu, özelikte bir şey söylemiyordu (121). Bu fikiraynl yı], -haklı o]arak- Köprülü tarafindan ret ve yeni-den intihal' sorun]u ispat eclilmjştir (122). Necip Asım veT(öprüiü'nürr arastlrmalarından habersiz oi'duğunu zannet-tiğimiz Grousset, Bayazıt'rn ö]ümü hakkında, şiipheli bir dilku]lanrnaktadır (123) .

Bu özelikte burada J,üzlerce eserin fikrini yazmanln kat-i),en imkAnı olrrıadığı gibi, gene hiç lüzumu yoktu. XVI.aslı ı,.d. osrnan]ı tarihçiierinin de çoğu ise, eceliyle öldii_

ğünü -zikr'ettiğimiz sebeplerle- yazar]ar; fakat bunlaricinde Solak zade (121) gibi seçkin tarihci]er olduğunu daunutrnahdrl'.

İşte bö;,lcce Yr].dırrm Bayazrt, 9 mart 1403 te, yedi brı-

çuk ay kadar tutsaklıktan Soüa' yüzüğünde sakladığı ze-hirle, hayatlna son verdi. Akşehirde ölen padişah'ın cese-di, oğIıı Musa Celcbi'rre verildi ve o da, Bursa'daki ai]e

türbesine gömdurdü. Bu mezar, sonradan Karan'ıanhlaİ ta-rafından açl]mts Ve Bayazrt'ın kemikleri yakllmıstır; Sonra

(777) A. ıııakale, 15; Türkçe trc., 571, not:. 79.. (118) 4.e.,94.

(1t9) Menteşe Be.ıniğİ, 9a.(12o> ia, ır, 388b-389a.(121) Kı9.: Düscurname-i Enveri, htethaI' 95'9J,(122> Y:Idıtını Bayazı?ın |ııtiharı Meselesİ, E. vII, ıo. 27,

59 r -599.(123) '.Bayazıt, bris6 par la cataströphe. meuıtıi dans son

orgueil. devait ırıouıir quelques mois aprös> (L'empi:c des S/eppes"53 i).

(12o Tarih-İ.'', 90.

44 ANKARA MuHAREBESisorumlar' oldu; osmanlr]ara İazla zaman ve kuvvet kav-bettirdi.

da-- çalıştı1ar'.6. osrrıanlılara Verdiği büyük insan kaybr, ordunı-ın

dağılması, Anadolu'nun yağması' ve tahribi, alınıp götürii-ien değerli adanı,lar,

Timur'u pek suçlu gör-me u işi -az fazla ileri gi-üp kabul etmesek bile, Ba-yazıt'rıı siyııseti belki çok 'daha suçJudur. Timur'un r,kandöküciilüğri) Sol-umu ise, eşsiz cihangire bir ]eke süremez;çünkü böyle acunsal fetihler, muhakkak surette milyon-]arrn kaiırriı akıtır; .az bir insaf]a acun çaprnda bir cihan-girlik kaybedi]ebilir (130). Timur'un tutsağr Bayazrt,r Se_merkant'a zafer alayrnda teshir etmek için götürmek iste-ıresi niyetiıre, pek kolay-ca inanamavız. Tjıntır'un karşrsın-daki, cihangir, diııdar ve ırktaş bir imparator ve bilhassabir ltğazi ıidi Tiiıur]un bö54lq bir oiayrn, L:oyu islAm yer-Ierinde ılasıl k_arsılaıracağını bi]memesi lnıkAnsızdı. BetkiTimı-ır'ulı osmanli sülA]esini kökünden kazrnıamasr sebep-jerincleri bazılarr da' bunlarilır (131).

Her rre olı-rISa olsun, AnkaIa n]ı"ıharebe-si, Türk tai.ihinde, acl biI hAtıra tı]arak ka:]acaktır]..

(129) Ahmet Refik (Altınay), Bizans 1{aışısrıda Tiitk\et,283ıe Reşat Ekıenı (Koçu), osman|ı Muahedeleti .ıe..., 12.

(l30) B:-ı :oruır, d:ı uzun ızadıya Babur adlı biiyük eserimiz_de münakaşa ıdiliniştir.

(131) }zIamafih bu scrum da bu kadar basit değildir; osrnan/ıDev|etjnİn'.' adlı ese:;imizde incelenmiştiı (böliim: V ve VI da, t,y').

IIı

TİMUR.'UN öLüMü (1,ı03_ı405)

Bu kısa bölümümüzde, Timur'un Anadolu,ya çıkışından,lııl)üüne kadai- olalıların kısacık özetiıi ve sorı.unda da kısa

l'ı ı [ifo]iyogçafyaslıır vereceğiz. Timur Seııerkant,a vardığln-,l.ı, üç ay devam eden muazzam şeniikler, eğlenceler veı,,yIarla zaTrrau geçirdi, eğIendi, din]endi ve lıazırlandr ki,l,ıı iizelikte Clavio'da çok mufassal ve m,ükemrnel tasvirler\',ıl'(l]r. Fakat Timur'un asıI hedefi Çin idi. onun da gözleri-llıl SlI]aI .dolu-, geniş, uyuşturucu ve zengin ülke5ze dikil-ı,ıil;l'i. Bu özelik, Bo"buy'umuzda -açık olarak- işaretledi-,,ııııiz Ve 'misallendirdiğimiz gibi, orta As;ıa Türk hüküm-|.ıı larıi-ıln sembolik ülküsüyd_ü. T-imur,un osmanlılar. Kö-ll'llı(-.nler' CelAyirler ve Karakoyunlular gibi arkasındakii,llliiır kuvvet]i devjetleli -uzun zaman _kendisiyle uğ-ı,l:]:lm.lyaca]< kadar zedelemesi ve mahvetmesiııin bir sebe-l'ıııi de Çin soiunıiyle rahatça ve a::kasından emirı olarakt|,ll'asmak istemesinde aramalrdrr. Fakat henıen ekliyeiiml ,, Timur'un girişmek istediği bu 'oiay yalnız yorucu' ylp-ı'r|ıCı Ve tehlikeli ,değil, aynı zamanda da boştu. Büyük Çinl,,ıliiınliğe alrııamadrğı gibi, orada yerleşilse d€J oranslz küt-,, icirıde kaybolunur Ve erinilirdi. Timur'un bu işe tarna-ıııiyle başlryalrlamasr' büvük Tüı.k tarjhi icin belki de cla-l,;ı hayırlr o]mustur. Cünkü btı is :ı.yııı zamanc]:..ı zaman clar'|ı,l'clii oysa ki, -Clavio'nıılı l)('l( iyi t,;ıııl:ııılIıı.rlıiiı 11ilıi_'l'l]r]uI çok kocamıştı Timıır, iııl iş ir.iıı lı:ılı:ııı lıilı. lıı'l<Iı.-,',.rli. 1404 sonund_a haı'ckı'|,ı, 11ı.ı-Ii ( )ı ı|11.;11. Aıılı;lı.;ı'ıl;ıl<i'ı'lar vani 250.000 tahnıin ı,rli],,lıiliı. ('')ııı,ıi lilıııııı|ıııı, ll:ılil

18 ANKARA ı{UIIAREBEsİ

-sinci Osnıanlı Paclişahı i.5,rr1"" ve Mehmet,i altıncı yapa_ı'ak. Kanuni'5,;e uII. Süleyrnan, derler; bu fikre, A. R. A1-;tınay (tr33) l,e M. Tur}5p Tan (134) gibi büyük osmanist-]er de katılır]ar. Fakat osmanh tarihç"ilerinden hiçbiri, onu-rakipli sa]tanatından dolayr_ padiğah tanımazlar ve be-şiııci 1-ıadişahlık şerefini kardeşi M"hmet,u Verirler; bu ar.a-hk devr'eye ttdevr^i-fetret, derler. Süleyman,ın nüfuzu yaI-r:1z Avrupa toptaklarrna inhısar etmiyordu (y.bk.: II D,paragraf : 5); Arıadolrı,da da büyük nüfuzu vardr ve bura-da fetihlere bile kalkısacaktlr. Süleyman, gittikçe, rıüfuzu-rrtü' o.rdusuJıu ve :rdamlarınr arttrrıyor'du; daha doğrusu obci;'Ie işierie pek uğraşm'yor-du ,--r, tahtın meşI; vArisioIduğundan. _şiırrdilik- onurl etrafinda toplananlar çoktu.Bu arada esasen şiir ve şaraptan çok zevk a]an ve -gali-ba-- ]<alem clerıeme.]erj de ;ıapan Süıuyrn"o, yanrna bilgin-]eri, Ahmedi gibi büyük sairleri cu]b" muv"ffak oluvorve sarap ve bilgi kurultaylarından hiç lrzak bulun-ryo.-du (135). Bl; ar;ıda hükümeti pek ihmal etnriyorsa da, son-radan kendini büsbütün isrete verdi ve devl.t işIerini iyiceihııal etti. Bl-ı hıı] önce]eri yanındakilere clokunmuyordujse de, sonraları adamlaıl onu sevmeıT]eğ.e, yanınd"r, ,r"ı,-lasmağa başladllaı.. Süleyman, cok kere'sarhoştu ve bu sı-rac.ia da yaptiklaiından ve em,irlerinden hayır beklenmezdi;lıtt sır'alıırda birçoklarlnı gücendirmiştir. Fakat Ali Pa.şa,kuclretiyle bu iş]eri öıtmeğe calısıyordu. 3 ]ıaziran 1403 teCeneı,iz ile bir anl35p3 ),aptl (136) (137). İlk oJaylara geç_bol Olaıak KulLanılması, B, IX, no. 35,372 Ve not: 27de. Irasan

(l33) Ms. Bizaıs Karşısında Tiitk\er, 289.(ı34) Ms. SüIeyman, Emfu, Hayat Ansİklopedisi,Ix. 4028b.(135) A. Refik (Altınay), a.e., 287-288 ve Köpriilü, Ahmedİ,İ,217a.(135) R. Ekısın (Koçu) da (a.e., 12) yoktur; bk. aşağıda not:

(137) Osnıao Tuıan, Eski Türklerde ok,un IIukukİ 8jı Sem_

154.

. ANKI\RA MUI{AREBESİ 49ıııı.llı'ül önce. Anado]u'nun da hir tasürini yapalım:

Mrısa Çelebi, babasınr Bursa'ya gındükten sonra, artık,,ı.ıı|.ı yelleŞti. Halk ve rical tarafından Timur'un casusu(?!)1'ı,zivie bakrJ'ryoısa da,' Musa şimüiik susuyold'u. Mehmet

,lııltıtla .iken, Mehmet'in hükümetini tanrmrş ve elcisi SofuIl.l1ln711'6 hükümdarlık fermanı vermişti. Kısa hayatındal'ıı'ınj a]tr yar.a şldığı sö;zlenen Gazi Güreşçi iVlehmet Çe-|ı.Ili. Ankara muharebesinden kaçarken kova]anms; fakatl,ız';ıat okunu cekip koıralıyanların komutanı Emir Karal}ı.v]ctsah'r \/urup öidürmüştü; başbuğlarl ölen dabay dal,,'ı'i dönmüstü. Henüz on beş yaşmda bile olnııyan en kü_''ıı]<ler'i isa ise' B'-ırsa'da oturuyordu; Balrkes..r, Çanakkaleı'l;. ye de sahipti. ünlü Kara Timur.taş Paşa, veziriydi; Mu-':ı da -güya-- hjzmetinde idi. En kuvvetlileri olan ağa-|,ı'1'leri Süle;';maıı ise, 5za}nrz si;ıa5rl değil, askerseI hare-|','l]er de yaplyor \.e bu öze]ikte, Ali Paşaya dayanr5.g1-,Iıl (13B). SüIe;.r6gn, Ege adalarından Srvas,a kadar nüfu-

, l(unı]ıasl lözımgeleceğini de ek.liyeliın.(t38) İ. H. Ururrç.'şıIı. .4/i Faşa, Çandarlı - zade' iA, I, 325-

i26 ve bilhassa s.326bde g,m.a bk. AIi. l387de ]Vezh_i Azarn o1-ll]Lis İ/e yiııni yıI bu yerde aıalıksız kalmıştır. Vezir!,iği. üaştan.:;ağı Yıidırını devriııi kaplar; a. da bk.

50 ANI(ARA MU}{AREEESİ l- -,; .-:i..i.',. .]... ! I

zunu yapnrişil Işte kısa bir giriş o1a-rı bu özetirıizden som-

ra, şimdi bu devrin hareket ve olaylaf]na geeebilir Ye on-larr özet olarok inceliyebiliriz (139) (1a0).

C

Hiç olmazsa şimdilik yalnrz Anadoluya hAkirıı, olmak is-tiyen Mehmet. bunun için İsa'yı temizlemenin ]Azım oldu_

ğunu biliyordu. Kurnazca hareket eden Mehmet, ansal birhile ile bu iste muvaffak oLmuştür. Mehmet, belki de ba_

hane için bazı tekliflerde bulunmuş ve fakat İsa, buıılanreddetmişti. Bunuıı üstüne Metımet, ordusiyle yürüdü. Isa'ağabeysini Ulubat civarrnda Dornaniç tepesi eteğinde kar-şıladı. İsa ordusulıun komutanr Timurtaş Paşa, diğerininkiise Firuz Paşa zade Ya\up Beydi. Muharebe Slrasrnda Ti-murtaş şehit olduğundan, İsa'nln askerlerinden bir bölümü'karşıya geçti, bir böIümü ,de kaçtı. Böylece İsa'nrn miilküağabeysine geçti. isa, önce Bizans'a kaçtr, sorrra Edirne'yegeldi ve Süle1"nraır'dan küçük bir kuvvet a]ara]< Anad'olu_ya geçti. İsa, biı' müddet için Karesi'yi geri aldıysa da.

Mehmet'e gene yenildi ve İsfendiyar Beyine sığındı. Kas_tamonu hAkimi olan bu zat' Meh,rnet'i zayıİIaIrııak istediğin_

den, İsa'ya yardımiarda bulundu. Mehrnet'in teh]ikesine ma-

ruz olan Aydın, Menteşe, Saruhan (141) ve Teke Beyleri de

İsa ile birleştiler. Fakat gerek kuvvetlerini ha:'camaz ve ge_

rekse Mehmet'i kizdırmak istemediklerinden, .bu birleşmeyalnrz sözde ka].dı. isa, Mehmet'e üçüncü ]<ere de yeniidi vebunurı üstüııe, taht kavgasrndan vazgeçmek akrllılığında

(139) Süleyman devrinde Gelibolu için bk.: M,C. Şehabe'd-din Tekindağ, Çanakkale, iA, Iu,343; krş. bir de: Clavio, I.35.

(140) Clavio 1405 te <Tüıkiye Elçileri> nin Semerkant'ta bu_

lunduğunu yazar; bunlarrn kimin elçisi olduğunu bir tüılü aydın-latrnadık (krş. a.e,, II, 76 v.dd., t.y.).

(141) t.H. Urrnç".şı'lı, Anadoltı Beylikleti..''32.

ASIKARA MT,JT{AREtsESI 5iı,ııitıııafak, Karanran'da yerleşti ve orada öldü (142). tsu,ıı,.[le Süleyınan Avrupa'da'ye Mehmet de Anadolu'da hü-

l ıııılcte başladılarSüleymaıı, Bizans, Ceneviz ve Venedik'e yeniden bazr

l, ('lll}se] hak]ar ver&kten, ,kardeşleri Kasrm Celebi ile Fat-,,,.ı flatunu Bizansıa bıraktıktan, Sırbistan'da baa küçüklı'lılılcr yaptıktaıı Şonra' Bizans'lr bir Prensesle de eı,len-Il (l43). 1404te İsa. Mehmet'in e]indeki Ankara'yr bir müd-'l,,ı liuşatmrşsa da alamamıştl, 1406 da ise, Anadolu,ya ge-,,'ı, Ali Paşa. Ankara'yı Süleyman namlna aIrnışsa da, az,ıııı'lt $err€ Mehmet geri almıştır. Siiieyman'rn kaleyi zaptı.l,ıııı;ı cn$el oliıak istiyen Mehmet'in ordusunun hafifçe ye-,'ıllllcsine de sebep olmuştur.'Gene aynr kaie, 1911 de Ya-l'ıl1ı Be} taı'afindan alınmrssa da, bu zat sonra Mehmet,e,ı'l;ılc mecbur olmuştur (744)' 7407 ilk ayında Ali Paşa ö1_lıl ı'c Bursa'\a gömüldü; yokiuğu derhal kendini $öster-lı t l43).

I]u sıralarda İzmir'deki osmanlr Strbaşrsınrn oğlu Cii-

(|42) Hammer, Ilısloire de...,l' 470 v.dd. ve II, 1 v.dd. Cla-,',ıııı-ı isa'yı Bayazıt'ın en büyük oğlu göstermesi, biı bilgi yan-

ı, lı1,ırIır (l, 27). Sikkeleri için: Ali, İsa Çe\ebi Sikke\eri, Tijtkl 'ı iIı Eııc. Mec.. 8 (85).

(I43) wittek, B, VII, 372-576. Wittek,in bazı fikirlerini ka-ı']i ,.(iemiyoruz Bu sorumları. burada incelemek ise, konumuz dı-,',l;ıllır. Fakat Wittek'in hükümleri, acele ve şaşırtıcıdır. Bunuı, ıliba_- rına iddiasınl isbat'için yapmıştık. Yukarıda (II B, pa-

' ' ''ı:ıf : 2 sonları) bahsettiğimiz Stefan sorumu için: Gibbons, 16tri\!'ılıı.k' 572 ile kış.

(144) (M.) Besim Darkot, Ankara, iı,, ı, qqqa.(l45) Bıyıktay'ın Ali Paşa'yı değersiz bir vezir göstermesi

,'ılıslır ve gene eserin apolojik mahiyetinden iieri geliı. Yazar,,i,lıı-im'ın suçlalrııı

-zavallı- Ali'ye yüklemektedir (a'e., L04-lıi') Haınmeı, Devlet-İ osmaniye Tarihi, II,95 v.dd.; Ahmet Tev-' lıleskfrkAt-ı Kadime-i İsLAmiye Kataloğu, IY, 378; A.R. (A1_

' '\, Böyük Taıih-| Umumİ, \zI,376; i.trü. Urunçarsılı,. nadolu' iikleri, 53-54 ve a.y., 1A. T, 326a.

52 A.NKARA MUHAREBESI

nevt Bey, Karaıı.irı ve Germiyan iie birieşerek, artrk Sü-leynran'r tanrrrladr ve hükfimete başIadı. Süleyman, -bir-çok iyitikler ettiği-- Ciineyt'in kendisiııi tanlmadığını gö-rünce, üstünt- ordu yolladı. Karaman ve Germiyen, -Sü-leyman'dan korktuklarrndan- Cüneyt'i terk ettiler. oysa'yenileceğini ..ijl]adr; Süleymanldan AyasLog'da af diledi; af-fedildi ve Rume]i'de bir yere vaii tAyin edildi. Aynı zat,Musa'nrn ağabeyisiyle kavgalarr srrasrnda gene izmir'e dö-nüp kavgalara girişecek ve fakat en sonunda Mehmet'e itaatedecektir (146).

Bu srra]arda Mehmet de boş durmuyor ve boyuna ge-nişliyordu. Aydın, Saruhan, Menteşe ve Teke Beylikieri,kAh hür, kAh da Süleyman veya Mehmet'e tAbi olarak ge-ciniyorlardı. Bu be},lik]er, Iıer ne kadar fetretten sonra os-rnan]ı devletirı.e katı],mıslarsa da, 1413 e vakın, artlk tama-men Mehmet'iır emrinde idiler (147).

D

\4usa Çelebi, Isa sahnedeır çekilince, Mehııiet'e sığındı;fakat -söylediğimiz

gibi- flrsat gözlüyordu, Mehmct deburirı bildiğiırdc.n, ağabeyisini başından savmak istcdi. Mu-sa' oIıLl Rume]i'ııe geçi.p Süleyman'ı yenerek topı'aklitrınıI\4ehııet namina za1ıtetmeyi tek]if edince o da, lıt.m ikibüyük kardeşi çairprştırıp yıpratmak ve 'hem cic - -1't sitL 'çr-karmasrndan kortuğundan- basından atmak iciıı, [ıtı 1cklifikabıı] etti ve ağabeyisine kücük bir kuvve'" vt'l tii J\4rısa,

(|46> Sa<ieddin, TAc-üt-Tevarih' I' 278 v.rl.; .| ll Mordt-manı, Cüneyd, iA, III' 239-240 ve Wittek, Menll':,,,' Ilü'|liili, 94-96: Mordtmanır ve Wittek'te g.m.dan başka b. tliı' ılı' lI;ıınmer,g.y. Cüneyt için kış' bir de: Halil Ethem (Eldcul), I)ıiı','l i IslA-rniye. 279-281.

(147> T6c-ijt-Tevarih' e.y. ve Wittek, :ı ü', l)5 (l7 Y oztrı-na. asınanlı Devletirıin Kuruluş Devri, YI ve V]l [Vl;ı.ılı'l, l |]iz:ınska5'naklarını görmek mümkün olamadı.

AI{KARA MUHAREBESI 53

son derece akıllrca hareket etti. Rumeli'ne gecince, ktiçükordusiyle ağabeyisine yenileceğini biidiğinden, bir müddetbekliyerek kuvvetlendi ve Balkan devietleriyle mektup-laştı, anlaştr. Musa, ücret]i Hlristiyanlarla ordusunu takvl-ye etmekle kalmıyor, Süleyman'ı büyük bir tehIike görenBalkanlardaıı ve Bizans'tan da yardlm istiyoldu. Ulah veSırpıaı'dan yardliT}Cr önemli kuvvetler teminine de muvaf-tak oldu. Bizans yakrn]arında. iki kardes çarpiştıJar. ordu-sundaki Sırplaıın karşr tarafa geçmesi, Musa'nın yenilme-.sine sebep oldu; bunun üstüne Ulah Beyine srğrndı. Fakatiimidi l<ırılmadl Vc gerıe çalışm"kt" du.r".',

"tt'.Musa Sırbistandı bulunurken, Süleyman, sefihliği ara-sında, bazı muvaffak]ıkIar da kazanlyordu. Venedik, Arna-vutiuktaki arazisiııde kalmak içirı onunla an]aşmış ve 1409

da 1280 düka altırıı VerTnişti. Keza Bizans da yll'Iü 20'000ll]trn vermeyi kabul eclerek, Süleynranla anlaşmayı yenile-di (148)

Bu sıralarda kAfi derecede kuwetlenen Mtlsa, Edirne-r.e yiirüdü. Süleyman ise, artrk zevk Ve sefihliği iyice artır-nlrs, ondan bir dakika ayrtlamlyor \re ayllamryordu. Ken-rline tehlike}ıi sö}zliven Mihal oğlu Mehmet Beye güidü.l.Ivrenos Beve de: uNe te]As edersin koca, dedi; Musa kimo]a ki beıdcn taht almağa gelsünı. Sonunda Hasan AğaSü]evman'a ağırca bir ihtarda buIununca, sakaIrnr tıraş et_

tirere]< (149) sokağa attırdr. Hasan ise. maiyetindeki Ye-nicerilerle Musa'yıı katıldı. Bu stıretle birçok kişisel erdem-]cri olan Siilevmaıı'dan heıkes soğum'ağa başladı. 13 şubat]911 ıani 8 zilhisse 813 perşembe h. günii Edirne'ye savaş-Sizca giren Muisa. ağabevisinin tam mirasına kondu Sü-]evn-ıaıı jse b,_l sııa]arda Sarhos olup, hamam safasında idi.

(148) Kış. R. Ekrem (Kocu), a.e, 12-13. \

(.149) Sakal kestirmek, IslAm ve Hıristiyanlarca büyük bir ha-[ırettir. Bu özslikte misaller çoktuı ve bazıiarı Babulumuzda sa_

ı.ıImıstır.

54 ANKARA MUHAREBESI

Sadık ac:lam]alr tarafından kaclrr]dr ve .volda, Edirne'ninaz doğusunda, köylü göçmenier tarafrndan tanmdr' ve Mrı-sa'ya yaranrnak istiyen bu cahil insanlar tarafından öldü-rüIdü_ Belki SüIeyman'ıri 17 şubat (12 zilhicce 813 pazar-

tesi h.) güııü öldürülrnesi, osmanlı tarihi içi:ı hayırlı o1-

muştur. Çünkü yaşasaydı, Bizans'tan da yardrm görecek venüfuziyle ,büyük işler ve karıgalar yapabilecekti. Fakat brıise, fetret devrini uzatmaktan başka bir işe yaramlyacaktr'

SüIeyman, -bilhassa son yrIlarda- zevk ve sefihliğe fazla

düşkün olmakla birlikte, şair ve bilginleri koruyan, bilgi}<uruJtaylarrndan hoşlanan, mel'hametli, iyiliksevel''Cesur ve

zalim olmıyari bi;: zattl. Saltanatl şekiz ylldan fazladlr ve

ölclüğünde 35 yaşlarında tahmin olunabilir (150).

E

Musa Çelebi de birçok erdemleri haiz clııakla birlikte,sa.bırsrz. hidcletli ve -gali'ba-

biraz da zalimdi. Böylece'

değerli adanı]arrrır ğücendiri1zordu; o dahi, bu yüzden ağa-

beyisiııiır sonucuıl€1 ı-ığrryacaktır. Nice emekli komutanlar

durtrrken- Ko),gn Musa adlr çoban1rktan yetişme bir dev

gib1 aclamı, kişisiııde kabiliyetler gördiiğünden (?) başko-

mutan yapmrşti. Bu srrada iinlü Evrenos Bey, yaşı beIki'de

zii geçrnis ve gözleri kör olmuş olduğundan, özir diledi'

Fakat Mtısa israr edince. Eclirne'ye gitmeğe mecbur o]du'

se n., dizin. ilgitri maddeier'ile lrammeı, II, g' ve t'y'1İkkelerİ. Türk Taıİh Eııc'e, Giese n.. 73 v'd' r'e Sa-

deddia. 7, 248 v.d.

ANKARA MUHAREB.ESI 55

Evrenos Gazi sahiden kör değilse de, gözleri pek zayrftı.]Vlusa, şüphelerrdiği Evrenos'un sahiden kör olup o]madı-

ğını anlamak içiıı, bir yemekte, herkes piliç yerken' onunörıüne kurbağa krzartmasr koydu; eğer Evrenos bunu gö-

rüp yemezse, yalan söylediğini anlıyacak Ve cezalandıra-caktr. Evrenos, işin aslrnr anladr; fakat sonundan korktu-

ğundan belii etınedi ve kurbağa krzartmasrnı vedi; yemek-ten sonra da şükretti. Her ne kadar artrk Musa nın şüphesikalmadrysa da. koca E'vr'enos, yüreğinde ona karşr sönmez

bir kin besleıneğe başladı ve gene dinlenmeğe çekildi. Herne kadar bu olay bir masal olabilirse de, Musa'mn karak-terini gösternrek bakımından dikkate değer.

Ali Paşanln kardesi (151) ibrahim Paşa, Musa'nın ve-zir'i ve ünlü Şeyh Bedreddin Simavi de kazasker (kadr-

asker) iydi (152) Musa, Tuna boylarına kadar akrn]ar yaptr;

Sırbistan'da epey yel']er a]dr. Sonra İbrahim Paşanrn komu-tasındaki bir ordu ile, Bizans'r kuşattrrdr. Bu, Bizhns'rn os-manlılar tarafıırdan Bayazıt'ın ilk iki kuşatmasından sonra,

üçüncü kuşatrlmasrydı. Fakat ibrahim Paşa hain}ik ediyor-clu; Mehmet Çelebi ile mektuplaştığr, onu davet ettiği ve

onun]a uyuştuğu gibi, Bizans ile de uyuştu ve Bizans'rMehmet'e dost vc yardlmcl yaptı. İbrahim, Bursa'ya geldive Mehmet'in vezir-i A'zamı. oldu. Musa, bir müddet daha

(151) Bunun -böyle olduğunu, vakıf kayrtlarına dayarrarak, sonyıllarda, H. IJzunçarşılı ortaya koymuştur (IA, I, 326b ve a'y., Can'datlı, tA, III, 353b). Daha önceki araştırmalar, _tabii ola-rak-tarihlere dayandığından ibrahim'i Ali'nin oğlu göstermişleıdir. Eu}trammer'den başlıyaıak (Devlet-i asmaniye Tarihi, II), bu özelik-teki --çok nıahdut"- bütün araştırmalarda devam etmiştir. A. R.(.Altınay). a.e., VI, 377 ve

-qaliba -61j21 nak1en Turhaıı Tan,

ÇandarLıIar, Ha-vat AnsikloFedısı lI' 842a.(152) A. R. (Altınay) , Osmanlı Devinde RAİızilİk ve Bekta'

,sifift, 1558-159I. Ed.,biyat Fakiiltesi Mecmuası, nisar, 1932. 2|; bk-bir de: a.e., 27-22. Bedreddin ve bu özeliğ'in bibliyografyasıiçin: }I. özLııı, Osnıan1ı Devletinin.,., basıiı değil, böIüm: YİI, t.y.

ANKARA MUHAREBESI b7

l\{usa her ııe kadar derhal Hasan'rn başrrır gövdesinderıayırciıysa da, artık ordusu yenilmişti. 1\1[usa, kaçarken Sa-rrca Paşa tarafrırdan takip edildi. Yaralaı'rnclan Veya batak-lığa göınüleıck öldiiğünde veya Sarrca'nın askerleri tara-ı.'ındaıı öldüriildüğünde itilAf vardlr. Mllsa, iki yıl beş ay-dan az eksik hükümette bu]unmuştu; ölümünde t. 27 vaş_Iaı'ında kadardı (156)'

işte bu suret]e. Gazi ve Güreşçi uınvanlariyle de anrlanCelebi Su]tari Mehmet, yalnrz.başrna kalmrs o]du ve fetretdcvri de bitti Fakat Mehmet, daha birtakım büyük isyan_iarla rığras:ıcaktır ki' bunları anlatmak, ,konumuzun çok dı-;ıncladır(157). Aırk ara n-ı rı ha r e b e s i'ni a nl a m a kicLn, biitüır bı,l olaydan önce Ve sonra olan-Jarr teferr'uativle irrce1emek 1Az''mdı. Mu-lıalebeni:_. tahii sonucL1 olsrak incejediği-ıl'liz f t:tr et devrinin bitmesivle' eseriırrizit-. Son b,ı']uiıoI demektir-

(156) Bu o1ay1ar iqin bk. yuliarıda not: 150de ğ.rn.den iıaş-; R. (Altınay), Bizans...' 293-294 ve Wittek, B, 1/II, 579, not: 3l.

(157) Bu olaylar içi'n: öztuna, a.e.. VItr. Burada esaslr ayrın-ıı , bilgiler ve nıehazler vardıı.

.J6 ANKARA MUHAREtsESI

kuşatmaya devam ettiyse de, cıiayları.o aieyhiııe dörıdüğü-nü görünce' Bizans ile uyuştıı ve çekildi (L53). Gene lıı-t

arada Musa, tr2 ağustos-SeylüI ].411 de Vened_ik ile bir an-

1aşma yaptı (154). Evrenos da, Mehnret'i dar'etle, kendisiylebir]ikte olduğunu söyledi. Esasen iki kardeşin Catlşmasl' ka-clnrlmaz bir olaydi.

iki kaı'cleş' tü]nmu2 1412 de, istanbuıI ;zakin'larıncl' i^ce-

ğiz kö;ıü civar';rlc]a karşılaştılar. Musa, esasen tedariksiz gei-

mis oliln kıı:deşirri, Yeniçerilerin kahramaıJrğl sayesindeyendi ve püskürttii. Ne gariptjr ki bu ola;;, Siileyman'inMusa'yi ilk yenisine. benzer. Mehııet, tekraı' Ai-ıadolu'ya çe-kilerek, islcriııi -volı.ı,a koydu, ordusı.ınu kuvvıtlendirdi, üs_

te].ik Bizans İmparatoru, Slr.'p Kırah ve Duikadır (135) Bei-iile anlar"f1 Scnundı Rume]i'ne geçti ve Mı-ısa üstüne -yürü-

dü. ordusunda yabancr kı-rvvetler de vardı. Evı-erros da

Mehmet e kat:l,cı Mahmet, ağabeyisiııdeır Edirne'nin tesli-mini istedi}zı;c cle, bcriki -tabiatiyle- redcietti. ]VIe[ımet'

Rı-lmeli'ne,rüfıızunı-r iyice ;ıaynııstı; kor'kı_ısı-ızcı Tuna bo1'_

laırna kad-ar gitti ve Sırp Kiralı'ndan bii- \:al'dırncı ordudaha a]dı.

5 lernrnuz 14t3 (5 rebiülAhır 816 cı-imartesi h ) giinü'Sofya civarrr:ıda, Camtırlu ovada, il;i ordu karşılaştı. Sa_

vaşın başlaı'rncla, Yeniceri Ağası Hasan, yiiksek bir tepe,ve

çlktı; hem Mehnret'in kuvvetini ve nü-fuzı-ınu gördüğüncletı

ve hem de Mı-rsa'nrn zulmünden bıktığıııdan' Yenicerileri-ni, karşr tarafa geçmeğe davet etti. tselki de '5una caır atan

Yeniçeriler" ise, ağalarınrn emrini, heiıen yerine 9etirdi1er.

(153) A. R. (Altınay), Biza-tıs Karsısır;cla TürkLer, 289 v'dve Wittek, B, VII, 576-583.

(151) M.F. KöprüljJ,, Bizans D.Iuessese/erinin ()sınan|ı Mi-as'sese/erjne Tesirı.., Törk Hukıık ve Iktisat Tarihİ ]\/İecmııası, I. 254,

ııot. Bu anla-şma. R E (Koqu) da yokiuı. Bk. bit de. yukarıdanot:136.

(155) Araplar .Zülkadriye' ce::1eı. Bk. Sadeddın, I .25-$

ANKARA MUHAREBESI 59

çet-üt-Tevarih, Nuı-u Osrrianiye kt., no. 3059; Neşri, Tevarih-i Al-iOsman',, Taİh-İ Neşfi, Cihannüma-i Neşrİ veya Cihannüm5, on beşkadar y.n'sl \zaridıf; Acem Hamidi, Tevarih-i AI-i osrnan, MükriminHalil Yınanc, özel kt'; Mehmet b. Hacı Ha11|, Teı,arih-i AI-i os-rıan, Paris, Bibliotöque Nationnale, Ancien Fonds Turcs; Behişti,Tevarih-j Al-i o'ı'rıorr, Londra, British Muzeum kt.: ibni Kemal(Kemal Paşa zade), Tevarİh-i AI-i o"-"n, .'. Kataloğiarı, I2O.l24ebk.; Muhyiddiıı (Muhiddin) Cemali, Tevaıih-i A1-İ asman, Milletkt., Ati Emiri Efendi yaz., no' 17; Sarı l(emal, Tqarih-i Aı-i o"-man, Üniversit,-. kt, no 859; Hadidi, Tevatih-i AI-i osman 1r.rıan-zum), Süleyınaniye kt.. Esat Efendi yaz.' l1o.2081 ve Mil1et kt.,Ali Emiri Ef ' yaz., manzum eserler, no' 1377i Cenabi, AI-AyIAm-üz-ZAhfu İi ahval-üI-Evail ve|-Evahİr trc., Nur_u Osmaniye kt., no.3097 ve 3107.

c) A n o ı-ı i m: Tevadhj AI-i os*an, Fredeıich Giese n.,Ereslau 1922, 30 v.dd. ve 43 v.dd. (Almanca trc.nde); Tevarih.iAI-i o"-un, Ftıeıt Köprülü, özel kt.; Tevarih-i AI-i osman, Beflirıkt. (bk. yukarıda not: 106); Tevarilı-i AI-i o"^'rr, Bayazıt IJmu_mi kt., no 329 Fezleke-i Tarih-i Saltanat-ı AI-i osmn, }IusrevPaşa kt., no 866; HikAyat-ı Zuhut-u A\-i os^un ıeya Det-Beyan'ıTevaih-i AI-i o"nr",r, bk. .,. KataloğIarı, 286-288 (ylı.laı görülme-ııiştiı).

2. Iran kayııaklaıı:Aziz b. Ardşir_i Esterabadi, Bezrn ij Rezm, Ililisli Rifat (Bil-

ge) n., TEY, ist. 7928, 372 v.d., 463 v.d., bk. bir <ie, dizin, ilgiliınaddeler; Nizameddin ŞArrrİ, Zafer-n6me, Felix Tauer n., Praha 1937,217-222; MevtAna Şerefeddin Ali Yezdi, Zaİer-name, Maulawi Mu-hammed-il-Ahdad ıı., Calcutta 1888, Bİbliotheca Indica, II, 252-273'284,289.506, v.s. v.s.; Petit de 1a Croix trc., Delft 7727,III ve IV;(güzel ve uzuıı bir önsözle), burada Ingilizce trc.: J. Darby, IJıs-tofue oİ Timur-Bec, London 1728; Timur, TüzükAt' Farsça trc.: AbuTalip (XVII. asırda), aşağdaki tercümeler, hep bundan yapılmış-tır: Fraıısızca trc.: Langlös, Paris 1776;2. basım, Inititııts Polİtiqueet MİIitaıres dc Taın,:tlan, icrits par lui-m6me, Paris 17-87: ingi-lizce trc.: M Wwayt, oxford 1783 (Farsça metin de verilmiştir);Daıry ve Chaıles Steıı'art, London 1830; Farsça metin: 'fahrafi,1285 h.-şemsi (1868?), (KAbus-name ile birlikte); Rusça trc.: N.Ostıoumow, Kazaı |8-94; Mülİüzat-ı Timurİ, Moskova 1929; Türk-çe trc. (Fransızcad3n. 1776): Mustafa Rabmi (Balaban), Timur veTüzükAtı, ist l33E ı (1923), yaptlan neşirleı-in en ki_ıtüsüdüı; gene

Eihniyografya

A) K,AYNAKLAR:

1. osmaıIı kaynakları:

a) B a s ııı a: Eırveri, Di)sturname-i Enverİ, Miikrinıin }Ialitr(Yınanç) n., TEK. XV, ist. 1928, 88-93; Oruç Bey, b. Adil, Tevarİk-iAIİ osman, Franz Bahinger n., }rannover 1925 (Almanca trc. ile),30 v.dd,, 98 v.dd. (Almanca trc.nde); Aşık Paşa zade, Tevarih-İAl-i o"mun, Aıi Bey n., İst. 1915, 65 v.dd.; Frederich Giese n.,I-eipzig |929' bk. dizin, ilgili maddeler; Karamani Mehmet PaŞa,Teı,arih-i AI-i Soletin-İ osmanİye, Mükıimin Halil (Yınanç) n. ı'etrc. (Aıapça'dan), Türk Tarih Encümeni Mecmuası, yıl:. 74, no. 2(79), 92 v.d.; Ranrazan zade, Mit'at-ı KAinat, Bulak (Kahiıe), 1253h, (1842), II; (Vezir-i Azam) Lütfi Paşa, Tevarih-i AI i osman, İst.1341 h. (192.5), 46-6l; (Yezit-i Azam) Rüstem Paşa, Tevarİh-i Al-İOsmaıı, George Yacob vc Rudolph Tschudi n., Türkische Biblİothek,XXI, Leipzig 1923; Nişancı Mehmet Paşa, Tailh^i Nişancı, 2. b.,

İst. 1290 h. (1873), ll-t26; Feıi,cun Be]r (Ahmet lreridun Paşa),Mecmua-İ Münşeaf-üs,SelAtin, \sf. 1265 h. (1849) (bir b. dahavardır), I, 725-140; Gelibolu1u Aü ç"ıeti, Kiinh-iil ,Ahbar, ist' 12'77h. (ıs81), ilI.93 v.dd.; Şeyh-ül-İslAm Hoca Saded'din Efendi, TAc-üt-Tevatih, ist. 1279 h. (1863) I, 165-2|5; KAtip Çelebi, Takvİın-üI-Tevatih, ibrahim Müteferrika n., İst, 1146 h. (1733); a.y., Cihan-niıına, İbrahinı lVlüteferrika n.. ist. 1144 h. (I73l); Solak zadeil{ehmet Heıııdemi, Tatlh-i Solak zade, lst. |297 h. (1880), 80 ı'.dd.; Şeyh-ül-islAm Kara Çelebi-zİde AbdülAziz Efendi, Ravzat-üİ-Ebrar, Bulak (Kahiıe), 7248 h. (1832), 350-362; Evliya Çelebi'Seyahatname, Ahmet Cevdet n., İst. 73|4 h. (1897), I ve AhmetRefik Altlnay ıı.. ist. 1938, X,9l; Müneccimbası Ahmet Dede, Ca-ınİ-ijd-Dijı,el, Ahnıet Nedim Efen,di v,s' tıc., Sahaİİ-üI-Ahbaı IsL1285 h. (1s59), III.315 v.dd.; Feıaizi zade Mehnret Sait, GülŞIıı-itııİaaıİİ, Ist. 1252 h. (1838), I' bk. fihrist.

h) Y.n.:İdris_i Eitlisi, IJeşt Behişt, Abdülbaki SAdi trc. (Fars-

ça'darı), Haınidi1,e kt.. Murat Motrla yaz.. no. 928 Şükrul'Iah, Ee'.h-

ANKARA I\4UHAREB,ESi 6I

Türk IJay. Kü1.. XV, isf. |927, 27?-294ı a,y', Tiirki5'e Tarıhi, isıt.

L.342 -- 1923, 208-218b) LAtirı harf leriyle:. Temirlenk, Nacim Vefik trc.'

ist 193i l75-2|o; Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (T.T.K.), Tarü,2. b., ist. 1933, II, 317-330 ve III, 27'29; İirngeneral omer lra]isBlyıktay, Yedİ Yıl Harbi Içinde Timur'un Anadolu Seİed ve An-kaıa Savaşı, Askeıi LlIecmua' no. 92, LAhika, Ist. 1934; M. EuatKöprülü, YıId;ı'ım'Bayazıt'ın Esalefi ve Intiharı Hakkında, B, 1,

no. 2. Arıkara, 1 nisan 1937, 591-603 1 a.y., YıIdırım Bayazı(ın İn'tİharı Meselcsi, B, VII, no. 27, Ankara, temmüz 1943, 49|-599;Miikrinıiır Halil Yınaııç, Bayezİd'. l, IA, IT, 369-392' trst. 1943; M.Turhan Tan (Mehınet Samih Fethi), Tİrnutlenk, Ist. t935; T. Yıl-maz öztuna, Osiıiaııl, Devleti'nin /{uruluş Deyr'i. basılı değil, bö-Iüm: V ve VI.

2. Fransızca:Abbe I\1[igııot, IJis/oire de I'Empire attoman, Paris 1741; Al-

phonse de Laııraı'tiııe, Histoire de Ia Tuıquie, Paris 1855. II; Er-nest Laı,._sse ve Alptııcd Rambaud. Histoire G6n&aI, Paris I895, III;De la Jonquiöıe, f/ısloiıe de I'Empire Ottoman,2. ba., Paıis 1914'I' 74-82; N. Ma:'tiııovitch, le Cağe du Sultan Bayazıt, Journal Asia-iİque, CCXII, nr-ı. 1. 135-137, Paris. temmuz'eyliıl L927; LucienBouvat, uuenıpiıe: Monğol, 2. phıase, Histoire du A[onde Publi6eSousla Directioıı da M.E. CataiEnac, VJII3, Paris 1927' 7-8 (M.E'Cavaignac'ın önsözünde), 24-25 (başlıca kaynaklar), 33-37, 45, 49-51 ve 58_66, 90-91; Paul Wittek, De Ia DEİa,İte d'An!:ara d Ia Prisede Constııntiı'lople, fJtı demi Siöcle d'Histoire attoırıan, Revııe des

btud." Islamİc1ue, Paris 1938, no. 1. 1 v.dd.; Türkçe tıc.: Haliliııalcıl<. Ankara Bozğtnundan İstanbu|'un Zaptıııa, Yarım Asırlıkosmanlı Tatihi, B, VII, no. 27, Ankara. temmuz -t943. 557_589;

Ren6 Gıousset, L'eınpire des Sleppes, Paris 1939, 504-514 ve 526-

Iı.j4; Marie-Mathildc Alexandrescu-Dersca. I'a Campagne de Timuren Anato|ie, 1402. Bucarest 1942.

3. Almanca:

Joseph von IIarr)mer-Baıon von Purstgall, Çes:,'ıichle der Os-

manischen Reıci, Wien 1815, 2. ba.. Pest 1834-36. I; Fıansızca trc':

J. J. Hellert, Histoire de l'Empire ottomaı' Paris 1835-1843, I, Itr

ve XIX (atlas); buıadan Türkçe tıc.: Mahmut Ata Ele-v, Devlet-iOsmani5,,3 Taihi, ist. l329-30 r. (1913-14), I ve Itr1 N.(icola) Jorga,Gesclıiclıje des osrıanisclıen Rejches Nach den Quel[en Daİges'te'IIt,

60 ANKARA MUHAREtsESI

Yılmaz öztuna, TüzijkAt'ı Timuı', yakında çr_

bk.: 1, ilgili maddeler). Diğe: altl Irarı yaz-

Yınanq, ia, ır' ssrb.

Tüıkce tıc. v.' ıı-: T.kacak (bunun diziııineması iqin bk': M.H

3. Atap kaynakLarı:

rI, 39lb.

haf, ist.1935,2 cüz'

B) ARASTIRMALAR:

1. T ü:'triçc :

62 ANKARA MLiHAREBEsiI, Gotha 1908: Pc,ıl wittlk, Das Fiirstentum Menlesche, İst. 1934lTürkçe tıc.: orharı sait iökyay,

"";i-;.kata 7941,86_101.

4. Inğilİ::ce:

is Gibbons, The Foı:ndation oİ the Ottomaıı Em-; Türkçe trc.: Ragıp Hulüsi (ö,d;',;;-;;;;Kuruluşu' TEY, İst. 7928, 2lg-252'

,ar-#lnr", Pı.oı,vdin, II Retağğİo di Cenğhiz-Khan, Firenze 1940,

DiĞER F.AYDALNDIĞIMIZ EsERLERABioiw--Aniıp Ayni,nin lkd-iıl-Cuman İi Taıih-ı Ehl-İz-Zanıanad|ı Tarihjnde OsmaıılıIafa

'it ""rii"n Maltımatın Tetkiki,Tarih Seıııineri Derğisi, Ist. 193a, iii, ,or_zıs, bilhassa:737_202ALI' Emir Silleyıı1an Han

'Sikkeleri, Türk Tarih En Mec., 6(83),ALTINAY. AHMET REFİK, osma,n/ı i"rii"a" Raı;ziiik ve Bek-taş'İIik' 7558-1597, Dadlİünun Edebiyat FaküItesi Mecmu-.........aSı' rX, ıro' 2. İst., rıisan 1932, 2L5;'A, E, Barqouq, La Granda nyvlooiaİe,İ, ou6, Paris 1881 (t.).BALCIOĞLU. T. H., Edremit cir*rnau-Tütx Aş;retleri, İkİrciTiik Taİ:İh Konğtesi Zabıtlaıı, 923-;3s, TTKY, İst. 1943(s. 93 1-933,tc).BART Şatk'ı Tetebbıi Tatihi, Türkce terc.:

' MiIIi TetebbfrLar Mccmuasıhda tef-31 (1915); a. y., Ahırıet Cetayit, İA'BAYUR, YUSUF FIİKMET,

Arıka.-a, 1943.BOUVAT, LUCIEN. Timouı'

daıı 1930.

Vekaayi', BAbuı'un Hlitııatı, TTKY,

EncyclopĞdie de l[slam, rV, Lei-CAMBRIDGE, The History of India, son b., Canıbridge.DARKoT. LI. BEsiM. Ankata, ie, ı.-iiz1s3, İs:,. t94J.DEVLETSAH ' Tezketet üş_Şuara, Edward G. B.ovı.," n., Leiden1!.01.DIEHL, CHARIES I,es Grands Proplömes de l.Histoire Byzan-lire, Pa-ıis 1943 (s. 29, 4o-4I, zs v. ,.'a; geırel bilgileı; krs.bir de lıibliyografya icin: 175-t76).

ANKARA Mut{AR'EBEsİ 6iEncyclop1die cc l'Is!aır..'.,.Leiden 1904-1933, 4f l::5 c.FjRGUN, SAADEDDİN NüZHET, Tfuk Edebİyatı Taı'İhi ve Nü-

muneleti' ist. 1929; a. y. Ahmet ibni v"y", ?ürft Şaı.rIerİ,I, 293-294. İst. 1936.,GA Müze-i Hürn6yı:n MesktıkAt-ı

GA , III, Ist. 1318 h (t90i).ttomans, f, paris 1901, Z0-104,

HINZ' WALTER Zeitscfuİİt det Deutschen Mcrğentdrıdis,cheaGesellschaİt, XC, no. 2,357-3g8, Leipzig 1936: Türkçe terc.:Mehmet Aita1ı Ir.1iymgn, Timuriler Tatjhİ Htıj<klnda MenbaT 85_120, AnkarA, ilkay_nisan 1942.istanbu| oğtaİya Yazmaları KataloğIarı, tr,T 3 fasikül, İst, 1943-.15.

istanbul Müzelei, Türk ve İsIAm Müzesİ iehberi, ist. t939.I'oANNIN ve Van GAVET, Turquİe..., Paris 1840.T<EPÇiOĞLU, xArvıiı, Butsa'da Şer'İ Mahkeme Sjcilletinden v'e

Muhteliİ Atşiı' I{ayıtlarından Toplanan ,Taıihi Bilc1İ1et veVesika|ar, VakıİIar Deığısı, 7I, 4o5-42l, ist._Ankaia 1942(s. 409-410 ve 413 b).

i{oÇU, REŞAT ,EKREM, osmaııIt Muahedeleri ve Kapitüİ6s-yonlat, 1300-1920 ve Lozan Muahedesi, 24 Temmuz 1923.İst.1934, s.12-13.

IioPRÜLÜ, MEHMET FUAT, XIV. Asıttla Biı Azeri Şairı., IJa-j,at, 1.,o. 82, İst., 27 hazitar. 1928; a. y., Tfuk Edebiyatın'aUnııııni Bir Bakı,s, Birinci Tiitk Tarih I(o..ıjresi Zabıtl*ı,308-320; 2 b : a' y., Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araş-ttma]aı, ist 1934, 7-25; a y., Ahmedi, iA, I, 2ı6-2'I. İst.194l; a y, Azcri., İe, rr, 1l8-l51, ist. 1942: a. y., Berid,IA. II, 541-549, ist. 194s.

LAMOUCHE, ALBAY, Histoite de Ia Tutquie, Paıis 1934; Tük_çe teıc.: Galip Kemali Söylemezoğlu, ?üt/tjye Tarihİ' L.Is't. 1943.

lzIARKoV, A, Djalayitskie Monoti, Saint-Peteısburg l897'IıIEDZOPH, THOMAS de, Expos6 c1e Gueıres de Tametlan eİ

de Schah-Rııkh Dans l,Asİe Cenfuole' eklerle Fransızca terc.:F. Ncve, Bıuxelles 1860.

|/IORDTI\{ANN' JuL HENRCH, CiineycJ, iı, ııl. 239-240, İst'1944; a. y,, Ruhi Edremevİ, Mitteilungut zı,l osmaniscfienceschiclılc, II. ıo. 1-2, Leipzig 1925 (bu Ta,,arih-İ Aı-; o''ııan'rıı bir ıı. da F. Köprü1ü,deymiş).

61 ANKARA MUHAREBESi

MÜKERREM, BiNBASI, Kosova |389' Askeri M<:cnıua, ııo. 79,LAhika. ist. 1931.

(.!ZTUI\iA, T: YTLMAZ. BAbur.PECEVi ien.qHie( EFENDi' TariIı-i Peçevi' ist. r283 h. (1867), I.iJooLE. STA]VLEY LANE, Cata\c)gue ot the oriental Coin İn

tlıe Bıitish Mıızeum, VI, London.RUMLU. HASAN BEĞ, Ahsan-üt-Tevaıü, Sedclo:r n.. I, (Calcut_

ta 193 1); f ıı : Nur-u Osmaniyl- bib., no. 3317.SALIM, BINBAŞI I\IECATi, Nikbolu 1396, Askeıi Mecmua, no.

BA, Lihika, ist 1931.ŞEREF, ABDi-IRRAHMAN, Tarih-İ Devlet-i Osmaniye, ist.

1J15,-1898, 2. ba., I, 97-123,TASCHNER, FRANZ ve pAUL WITTEK, Die Vezfu Familie cter

Çandarlızade, (14-15 Jhdt') und lhre DerkmAler, Det Is]Am,XVIII, 60-115, Leipzig 1929.

TAN. M. TURHAN, ( - Mehmet Turhan Taıı' Hay. Ans.'nde,.M. S., rutıluzu kullanmıştır), ÇandarlıIar, Flayat Ansiklo-pedisi, II, 480-483, Ist. 1932; a. y., Mustai:- Çelebi, a. e.,VrI, 3360.3364, İst. 1934; a' y., Süleyman, !mİt, a. e., Ix'4028. Ist. 1935.

TEKiNDAĞ. M.C. SEHABEDDiN, Canakkale, İe, rrı, 340-347,İst.1945.

TEVHIT AHI4ET, Müze-i Humayun Meskfrkyt-ı Kadirne-i İsIA-miye Katatoğu, IV, ist. l32l h. (1904).

TEXIER' CHI,RLES. Asie Mineurg Paris 1862; Türkçe terc.:Ali Suat, ist. 1339 r. (1923).

ToĞAN, A}IMET zEKi IV,ELiD1, aıi Şir, iA, I, 349a-357b, ist.1941.

TURAN, OSMAN, Eskı Tiirkler'c]e okıın Hukuki bir Sembol ola-raLc Kul]arıılnı-sı. B, IX, no. 35, 305-3 18, Ankara. temmuzı945.

UZUNÇARSILI. iSMAiL HAKKI, Anado]u Beylikleri ve Akko-;urılu, Karılkc'yunlu Devletleti, TTKY, Ankaıa 7937, a' y',Ali Pa'=ı' Çaııdarlı-zade ie, r, 325a-326b, ist. l94I; a. y.,Çandarl:, ia,'rrr, 351b-357a, ist. 1945 (bilhassa: 353b-354a),

YINAI{Ç. mÜrnİıvrirv HALİL, Feridun Bey Münşeatı, Tarih-iOsma;:İ Eııcijııenİ Mecmuası, no. 63-77, 16]-168 v. d. sa-;ıılaıda tefrika cdiIrr,iştir, ist. 1923; a. y.. AkkoyunluLar, iA,T,257a 25Ba, İst. l94l; a. y., Düstıır-n6me-i Enveıİ, Methal'

- TEK' XV, ist 1930; a. y., Türkiye Tarihi, Selçukl'ular Dev-

ANKARA

ıi, Anadoldnun Fethi,E12, Ist.1944

MUI{AREBESi

2. b., rst. 1944; a, y', 'Bursa, İA,

EK.

65

IT,

.ANDRE, P. J., L,Is]am ef /es Raceş Patis 1922, L, 2L7-272'EL.PEM, HALİL ETIIEM, Diivel-İ İsl6miye, ist.' ıgzz.xörnÜığ MEHMET FUAT, Bizans Miiesseselerinin osmatıİı

ki levha.POOLE, STANLEY LANE, 1'he B on 1890,

2. ba, 1896, 3, Ea., 1915, 66 ptı için).SCHILDBERGER, HANS (burada bilgi ot_

madığı gibi, bu konuda bu e caiz de-ğildir; nıs. muharebede Timur,un ordusu 1.500.000, diğeriise l.400.000 gösteriImiştir).

SLADE, TUĞAMiRAL s. ADULPHUS, (Müşaviıpaş_a), London1s67, Ati Rıza Seyfi İıc., Tütkiye ve Kır:nı Harbi, 6, ist.1943.

UZUNÇARŞILI, iSMAiL HAI(KI, Kütahya Şehri, İ.st. L932, 44,49. 52,56-57 82,107, 1tS, t2O, I7S,2tg, ZI7 ve 234.

KRON OLOJ r

1'399 Timur'un onasya seferi; Kara Yusuf ile Ahmet Cetayir'irıBeyazıt'a sığlıımasr.

1400 Timuı'uıı Güııeydoğu Anadoiu Tiiıkmenleri üstüne sefeıi(temmu2); Tiıııur'un Sivas'ı kuşatması ve zaptı (9 ağustor),Ertuğrul'un öldüülmesi' Sıvas'ln yağması. Süleyman ve M,eh_ınet Çelebiler'in yenilmesi; Timur'un Malatya'yı zaptı (J.5

eylül).1401 Ylldırım'ıır Doğu Anadolu kalelerini geri alması (ağustos);

Tırıur-Beyaz ıt mektuplaşmaları.7402 Timrır'uıı Tebriz'e gidişi (13 mart); Timuı'un Anadclu üs_

tüne yüıümeğe başlaması (aisan); Timur-Yıldırım aıasındason mektu1-ı1:.şma1aı; Ankara muharebesi, osmanhlar'ın ye-ııilrnesi l'a Pa'dişah'ın tutsaklığı (20 temmuz peı'şembe);Timurlular'ın Buısaya girmesi (temmuz sonu); Aaadolu'nuayağma !e tahribi (ağustos_kAnun); Timuılular'ln rzmir veTiıe'yi zaptl (sonay).

1403 Bayazıl'ın intilıaır (9 mart); Timut'un Anadolu'dan çıkması,1404 Timur'uıl Çir'- seferi'ne çıkması (sonay); Mehmet-IsA kav_

gaları ve IsA'nın yenilmeleri.1405 Timur'urı hastalanması (11 şubat); Timuı'uıı otrar'da ö1ü_

mü (18 şubat)-1406 Süleynran'rıı - -geçici olaıak- Ankaıa'yr zaptı.7407 Ali Paşa'nın ölümü (ilkay).1408 Süleynıarı-Musa muharebesi; Musa'nın yenilmesi ve kaç_

masl.1409 Süleymaıı_Venedik anlaşması.14l0 Mehmet'in Anadolu'da Karadeniz'den Akdeniz'e ve Ege'deıı

Erzincan'a kadar genislemesi.1411 Musa'ııııi Edirneye girmesi (13 şubat); Süleyman'ın öldü_

rüImesi (17 şubat); Musa-Venedik anlasması (12 ağustos-3 eylCrl).

14|2 Mehlıct'in Anadolu Beylikleri'ni nüfuzuna alması, nüfuzunııRumeli'ne yaymasu Musa'nın İstanbui'u kuşatması ve ku-şatmayl kaldırması; ibıahim Paşa'nın oVunIarı. Bizans'r

- ANKARA MUHAREBESi 67

Mehnıet ilt dost yapması, Bursa'ya gitmesi ve Mehmet,invezit-i Azaırıı olması; Musa'nın Mehmet,i yeıııoesi (temmuz:İnceğiz nıuharebesi).

l4r3 Musa'nıır Mshrnet'e yenilmesi ve ölümü (5 temmuz: Ça-ıhurlu-c-ıva r.ıuharebesi); gene aynı gün EVrenos,un Meh-met'e katılmaıi ve Musa'nın Hasan Ağa,yı öldürmesi; M e h-met'in rakiipsiz hükümdaırl1ğı ve fetrgtdevıiniıı fonu^

D\ziN (yalnız metin için)

1') Kişi adlaıı.Y azar adlatt İtalik'tir.

A

AMullah b. Lisan 18

Ahmet Sultarı CelAyir 5, 6,

7, tO, 16. t7, 19,24Ahmedi 48Ahmet Tevhit 5tAtİ Etendi (Gelibolulu Çelebi)

14, 3tAIi 51, 54Ali Bahadır (Emir Şeyh) 34Ali Paşa (Vezir-i Azaın Çaı-

da,rlr-zade) 8, 15, 16, 22'26, 29, 32, 33, 48, 49, 51,54, 55.

Altınay (Ahmet Reİik) 40,47, 44, 46, 48,51, 55, 56, 57

Aşık Paşa-zade De*iş Ahmet24, 27,31, 35, 40, 54

Avni 40

BBabinğer (Franz) 27tsahadır Şah 39Eahadır Şah Gücerati 39Barkuk (Sultan) 5, 6

tsarthold (W. WiIheIm) 5, 33'34

Bayazıt: l, Gazi Yıldırım 3,

4, 5, 6, 7' 8' 9' 10, 11' ı2'73, 14, 15, 16, 17, L8, 19,20, 2\, 22, 2.ı' 24' 25' 26'

30, 31, 32, 33, 34, 36, 37,38, 39, 40, 47, 42, 43, 44,49, 51, 55

Bayazıt:' II, Veli 43Bayazıt (Sofu) 49Bayut (Yusuf Hikmet) 46Bedıeddirı Simavi (Şeyh) 55Bıyıktay (Geneta| ömet Halis)

4, ll, 13, 14, 19,22,24,25,27 , 29, 33, 34. 4 I , 5 1

Bi|ğe (Kilislİ Mual(im Riİat}6.

Bouvat (Lucİen) 5, 46Btowne (Edward G.) 5Burundrık (Emir) 20, 2|, 24

C

CelAl'eddin Aıap (Hekim) 37CelAleddin İslAm (Emir) 23,

34Cengiz Han 3, 13, 31Cihangin Mirza b. Timur (Mu-

harnmet) 17,49Cihanşah (Emir) 23' 28, 33CIaııİo (Ruy Gonbzales de) 4,

10, 1r, 12, 15, 16, 20, 28,31, 32, 33, 35, 38, 43, 45,46, 50

Ctoix (Petit de [a) 15

Ci.ineyt t}ey (Izmiı-oğlu) 51'<,)

DDarkot (M. Besim) 51I)ersca (M at ie-M at hi Id e Al e xen-

drescu) 28, gL, 42Despina (Prenses) 34, 3gDev(etşah Semerkandİ 5Devletşah (Kara Emir) 49DoğtııI (ömet Rıza) 4, 72, 38

E8,A.5Ebu Bekir Mirza 29, 29, 33,

34Ebu Talip 24, 25E|dem (Halil Etlıem) 31; 52Enveıİ 37Drğıın 75u6uddİı Nüzhet) 5,

6Ertuğrul Çelebi 73, 14, 75Esteübadi (Azİz b. ı4ıdşir-ı) 6Evlİya Çelebİ 39, 40Eırrenos Bey (Koca Gazi) 33,

5s, 54, 55, 56

Flıatma Hatun 33, 51Feridun Bey (ıLhmet Feridıın

Paşa) 8Firuz Bey ltroca 22, 30, 31,

35, 50

Gcalip (Mehmet Mübarek) 6Gibbon (M. F.) SBGİbbons (Herbett Adams) 16,

27, 28, 31, 34, 35, 37, 38,39, 41, 51

c/ese (Fredeıı'cİı) 27,54

Cirousse/ (Rend) 27,46

28, 40,

35, 42,

ANKARA MUI{AREBESİ 69

HHadic|İ 40Haiğ (T. W.) 39Ha1il Sultaı Miıza 34, 45Hanımet (Joseph von-Batom

von Putstğall) 24, 25, 28,29, 31, 35, 36, 3g, 41, 51,52, 54,55

HasanAğa 22, 29, 32, 33, 59,56, 57

Hasan Beğ Rumlu 4t, 49Hapullah Eİend.İ 24, 25I{enri: III (ispanya Kıralı)

1ıHızır }Ioca Han 31Hinz (Waltefl 34Ilüseyin Sultan (Emfr) 23,

29, 34

Iİbn Atapşah g, 13, 14,26, 37,. 34,35,37, 46Ibn Hacet 40İbn İyas 40Ibrahim Paşa (Vezir-i Azatn

. Çandarlızade) 55-Ina|cık (HaIiI) 34Inebeğİsa Çelebi 22, 30, 32,35, 4v,

49, 50, 51, 52fskender Mirza 23, 34Ismail Şah Safevi 10rstefan Petro L6zaroviç (Ds_

pot) 22, 23, 5IK

Kadı Ferideddin (Bedıeddin)17

Kaıa Yusuf (Kaı.akoyunlu) 5,6, 7, 70, 16, 77, 79,23, 29

Kar-a Yürük Osrıan Bayındır13, 28

ANKARA fr'tUHAREBEsİ 7lANKARA MI,HAREBESİ

Murat: I, Gazi HüdavendigAr10

Murat: fI, Koca Gazi 26, 49,44

Muı'at Paşa 22, 29, 32Mustafa Çelebi 22, 30, 37,

37, 42, 47, 49, 52, 53, 54,55, 56, 57

Musa Çelebi 22Musa Çelebi 2?.. 30, 3I, 32,

34,37, 47Mutahhaıten 77, 12, 24Mükerrem (Binbaşı) 10

NNecati Salim 10Necip Asım 4l, 42Nedim Veİik 28. 31, 35, 46Neştİ Mehmet Eİendi 24Nİzameddİn Şamİ 9, 74, 18Nuıet1din (Emir Şeyh) 19,24,

30, 33, 34

ootuç Bey b. Adil 4,27, 29,

31, 35, 40

öOmer Şeyh Mirza b. Tirnııı 23özdem (Rağıp Huftsİ) 33Oztuna (T. Yılmaz) 4, |o,24,

26, 29,.33, 34, 43, 52, 55,57

PPaşa Melek Hatun 34Peçevİ İbıahim Eİendİ |4Pir Muhammet ll/.(irza b. Muh.

Cihangiı 23Poole (Stanley-Lane) 6Prawdİn (Mihae|'; 46

R

Raınbautl (Alİted) 25

s

Sa,deddin Eİend.i (Şeyh üI is-tr6m Hoca) 21', 24, 25, 28'3ı, 35, 52, 54' 56

Sarıca Paşa 57Selim: f, Yavuz 10

Se5ry'it Hoca (Emir) 34

Soberheİm (M') 5

Salak-zade Mehmet HemdemİEİendi 30, 42

Süle5rman: I, Kaııuni 43, 48Süleyman Çelebi (Emir) 13'

14, 15, 22, 29, 30, 32, 33'36, 44, 47, 48, 49, 50, 51,

52, 53, 54, 56Süleyman Şah (Emir) 20, 24

Süyüncük (Emir) 33, 34

Ş

Şah Me1ik (Emiı)Şahruh 15, 16, 24' 36

Şa,ybak Han (Muhamrnet Ebii_lFeth) 10

Şemseddin (Müneccim AIma-lıktı) 18

Şemseddin Muhammet (Emir)34

Sereleddin Mevl\nA AIi Yezdig, 14, Ls,16, 18, 24,26,27'31, 34,35, 38, 46

ŞükruIlah 29

T

Taeschner (Fraıız) 26Tan (M. Tuhan-=Mehmet Siı'

mİh Fethi=M.S') i0, 48,55

Tekİndağ (M. C. Şehabeddin)50

Tiınurlerık-i GüıkAıi 3, 4, 5,

6,7r 8,9, 10, 11, 12, 13, t4'15, 16, 17, 18, 19, 20, 2l'22, 23, 24, 2'-:. 26, 28, 29'32, 33, 34, 3=", 36, 37, 38'40, 43,44, 45 46,49

Timuıtaş Paşa (Kara) 22,30,31, 49, 50

Toğan (Ahmet Zeki VeLidİ) 5

Toktamış Han 33Tutan (Osmaıı) 48

U

tJzunçarşılı (jsnıail llakkı) 8,

49, 50, 51, 55

tiÜveys CelAyir 6

wWittek (PaııI) 26, 27, 35,'4l'

42, 51, 52, 56, 57

YYahşi Bey 17, 3IYakup: II (Germiyan-oğ|ı) 24'

3ıYakup Bey 16

Yakup Bey (Firuz Paşa-zade)Yınanç (Müfuİmin HaIİD 5,

7, !|, 13,15, ı6, 23' 27,29'31, 33, 34, 35, 37, 39, 47'42

70

Kasım Çelebi 33, 51RepçİoğIu (KAınil) 22Kctip ÇeLebİ 25Koçu (Raşai Ektem) .44, 48,

53, 56I(oyun Musa 54KöptiıIü (Mehıııet Fuat) 5,

72, 29, 39, 39, 40, 41, 42,48, 56

LLamartine (Alphonse de) 43 ,

ZanğIös 24, 25Zaıuisse (.Ernes/) 2sLtıtİi Paşa (Vezir-i Azam) 28,

40

MMahmut oğlan Han (Sutta,n)

30, 31, 34Malkoç-oğI\.ı Mustafa Bey |4,

30Matkov (A.) 5Mailİnovitch (N.) 39Mehmet: I, Güreşçi Gazi Çe-lebi 14, 75, 23, 29, 30, 32,

34, 36, 43, 47,49, 49, 50,57, 52, 54, 55, 56, 57

Mehmet: II, Fatih Gazi 43Mehmet Eley (Menteşaoğlu)

24Mehmet Bey (SilAhtar)Mes'ut (ŞirazIı Hekim) 37Mihal-oğlu Mehmet Bey 33,

52Minnet Bey 30, 31Miraışah Mirza b. Timur

24, 29, 34Mordtmann (JuI Henilch)

<o

Muhamrnet Sultan Miıza18, 19, 23, 29, 33

23,

40,

17,

ANKARA MI]HAREBEST t,l

A

Afganistan 43Aksatay 6, 34Ak,sehit 34, 38, 4I, 42Alııaıya 43A|tınİaş 34Aınasya 23, 49Anadolu 3, 4,5,2, 8, 13, 14,

ı5' 16, 18, 19, 22, 26, 29,30, 35, 35, 4?,, 44, 45, 48,49, 57, 56

Ankata 9, 21, 25,31, 33, 34,43, 44, 47, 49,50, 51, 57

AntalyaArnavutluk 53Asya 7, 19Asya Müzesi (Lennigrad) 6Avrupa 9, 19, 22,53, 47, .+8,

51Ayasloğ 52Aydın 34, 50, 52

D

Bafuat 5. 6, i6Balıkesir 49E},elücistan 3, /.3

Bent Deresi 2lBetlin 40Bilecİk 49Eizans 19, 35, 43, 44, SO, S!,

52, 53,54, 55, 56BoIu 31, 49

British Muzeum 5Bulgaristan 4, 36EurduıEursa 6, 75, 3i, 42, 49, S'j,,

55

aCambidğe 39Ceneviz lg, 4S, Sl

\-

Camurlu .5;Canakkale 49Çankırı 49Çataltepe (YarbayıtIarı) 30Çin rB, 45Corum 49Çııbuk (Ankara) Çayı 21

DDenİz|iDicle 4Dobrtıca 36Domanic 50DuIkadır

2.) Yeı adlarrKant ve kaşaba adtraıı italik,tir.

Fıansa 19

G

Oelibolu 50Germiyan 24, 37, 35, 52(ilrr-t1mrf .+o

H

Ilaİik 20HAmit-ili 34, 35Elindistan 3,4

I

frak 3, 4, \7

Ii 1-Inceqrz 5OIıcesu 2IIran 3, 6, 16Isfendiyar 24, 43, 50i.panya 11Istanbul 5,56İstanbul Arkeoloji MüzesiItalya 43Izmir 35, 51, 52Izmit 49Iznik 34

l\.

Kafkasya 3, 23Kahİrc 13' 26Kalkiita 9, t4Karabağ 13, lsKaraman 24, 35.Karesi 36, 50

51, 52

Kastamonu 50Kayseri 14, 15, 20Kemah ll, t2. 19Kıtşehir 49Kızılcaköy Deresi 2lKızilırmak 20Konya 34Kosova 10Kütahya 6,34

LLenİnlrael 6Lonılra 6

ı'Makedonya 36Ma(aİya-1'5Maımara 34ManİsaMAvera-ün-nehir 23Menteşe 50' 52Mlsır 5Mora 43Moskova 4Mudanya 3aMuğla.

N

NIğboIu l+, 9iVşapııı 10

oOrtaasya 45, 46Ottar 46

EEdirne 47, 50, 53, 54Ege Adaları 49Elbistan 15Elma Dağı 22Erzincan 11, J.l,İ, 19Eızurum 19

Es-kişefıır 49 Onasya 4

74

PPolonya 43

ANKARA MUHAREBESİ

R

Rev 10Romanya 43Rumili 6, 22, 30,33, 52, 53,

56

sSaruhan 35, S0, 52Semetkant 29, 33, 34, 44, 45,

46, 50Seyhun 46Sırbistan 36, 43, 44, 57, 53,

55Sı'ı,as 13, 14, 1.5. 19, 27, 23,

49Sin-Kiang 4Sizop 24Sİrcz 54Soİya 56Sıı|taniye 10Suriye 3, 4, 5, 16, 43

TTebriz ı8

Teke 50, 52Tire 35Tokat 23,49Trakya 4, 36Tuna 55, 56Türkili 3, 4, 6, 77, 29Türkiye 50Türk ve İslAm Eserleri Müzesi

(Istanbul) 5

UUlubat 50Uludağ 33

VVenedik 51, 53, 56

!tr

Yozğat 49Yunanistan 4, 36, 44

zZonğııldak 49Zulkadriye 56

3.) Topluluk ad1arıMill'et adları ita]ik'tir.

AAnadolu Eeyleıi 5, 6, 28Anadoltı Beylikleri 28, 32, 43Ataplar 56Awupalılar 36Aydın oğulları 24

BBalkan Devletleri 36, 44, 53Bizanslılar 38' 47' 51

CCel6yirler 5, 45

ÇÇağatay 30

ÇandaılılarD

Dıılkadırlıtar 15' 56

EErmeniler 74

HHıristiyanlar 19, 35, 40, 53

iİslAmlar (Müslümanlar> 8, 12,

16, 18, 19, 28, 40, 47, 46,5s

KKAfirler 18I(afkasya1ıl,arKarakoyunlulaı 5' 29' 45Kararnan!ılar 42

Kaıa Tatarlar 22, 29, 32Kölemeırıler (Memlüklaı) 5,

36, 40, 45Kürt|er 23, 29

MMenteşe oğulları 24MısırlıIar 40MoğolLar 23, 29

oosmanlılar 4' 7' 8' 14, 75, 76,

77, 18, 19, 21, 22, 23, 24,25, 26, 28, 29, 30, 32, 33,34, 35, 36, 37, 39, 39, 40,43, 44, 45, 47, 48, 51, 52,54, 55.

Osmanlı _TürkleıiR

Rodos Şövalyeleıi 35s

Sırplar 23, 28, 29, 32, 34, 38,53, 56

TTataılaıTimuıIular |4, 20, 28,29, 3l,

33' 34' 38, 3çı, 40TürkLet 4, 8, 1.7, 72, 16, 18,

25, 28,35, 43, 44, 45, 46Tütkmenler 9, 13, |5, 23, 29T.T.K. (Tiiık Tarih Kuıumu)

24,27, 47, 45U

Uiahlat 53

ANKARA MUHAREBESi 'i 7'

4.) Yazı adlarıMakale ad|arı itaIik'tir.

Encyclop6die de l,Islam S3,46

Eskİ Tijtk|etde ok,un HukukiBit Sembol Ojarak KuIIani-masr 48

FFeridun Bey Münşeatı (Mec_

mua-i Münşeat üs-SelAtin) 8'I

HHayat Ansiklopedisi 30, 48,

55Hayat Mecmuası 5Histoire de Ia Turquie--43Histoire de l'Enrpiıe ottonıan

28, 31, 38, 41, 51Histoire G6n6raie 25

Iikd-iı-Cüman fi TArih-i Ehl_iz_Zemaı 40Il Retaggio di Cenghiz-Khan

46islAm Ansiklopedisi 5, 8, 12,

75, 23, 27, 2'q' 3ı, 33, 34,35, 37, 39, 42, 48, 49, 50,

^ 51, 52, 55

IsA Çelebi Sjftke/eri 51

JJourrıal Asiaticue 39

KKitap AcAyib-il-Makdur fi Ah-bar Neviib.i Timuı t3I(osova 1389 10Künh-ül-Ahbaı 14,3lLa Campagne de Timuı en

Anatolie 28

La Gıande Eııcyclop6die 5Le Cağe du Sultan Bayazid 39L'Empiıe des Steppes 27, 53,

42L'Empire Mopgol: I. phrase

5, 46

I\4

Menteşe Beyliği 27, 35, 42,52

MeskikAtı Kadime-i isl6miyeKataloğu: III 6

Meskfikötı Kadime-i İslAmiyeKataloğu: IV 5l

Mi]li Tetetıbülaı Mecmuası 33Mitteilungen zuı osmanischen

Geschich,te 40MusİaIa Celebi 30

NNikbolu 1389 10

oondöıdünci-i Asıtda Bir Azeıİ

Sarrr 5(Jsmarrlı Imparatorluğunun Ku-

ruluşu 16,2?' 39Osmanlı Devletinin Kuıuluş

Devri 9, 10, 26, 28, 43, 52,s5

Osmanlı Devrinde RAfızilik veBektAşilik 55

osmanlı Muahedeleri ve Ka-pitüIAsyo'rılat, l300-1920 veLozan Mu,ahedesi, 24 tem-mız 1923 4+

RRevue des Etrdus IslamiqueRıihİ Edrenevi 40

A

Alınıedi 48Ahmed CelAyir 5Ahmet İbd v"-ı" 5Ahsan-ütjfevaı'ih 4sAkkoyunlular 23A[i Paşa, Çandat!ı 8, 49AIi Şİr 5Amba-ül_Guınr 40Anadolu Beyliklcri 29, 50,51.Anadolu'nuır Fethi 29Ankara 51Ankara Savası 11Askeri Mecınua J-0, 11Azeıİ 5.29

BBAbur 4, 10, .10. 44, 45, 53Bahadır Sah 39Baı'kuk 5Bayezid: I 5, t6Behçet_üt-Tev,ari1ı 29Belleten (T.T.K.) 34, 39, 41,

49, 51, 56, 57Berid 12Elezrn ü Rezm tr, 11Bizans foIüesseselerinin Osman_

lı Müesseselerine Tesiri Hak_kında Bazı MiiiAhazalar 56

Bizans Kaı'şrsınd;i Türklet 4I,44, 48, 56,57

Bıiyül< Tarih_i IJnruıııi 41, 46,5ı

C

Catalogue of the oıiental Coinsin the Eritish-Muzeum 6

Cihannüma 28Cüneyd 52

ÇÇanakkale 50Çandatlı 55Çandaflılar 55

DDe la Pr4faite d'Ankara A la

Prise de Conslantinople 27Der Islam 26Devlet-i Osmaniye Tarihi 36,

5ı, 55Die Vezirfamilie deı Çandaılı

26Djalayiı:skie Monati 5Düstur-name-i Eı_ıveri 23, 37,

47Düshlr_name_i Enveri, Methal

37, 42Düvel_i IslAmiye 3|, 52

EEdebiyat Fakiiltesi Mecmuası

41, 55Elbistan 15Emir Siilevma,ır Harr Sikkeleri

54

ANKARA MuHAR.EBEşİ

The Hisiory of rııdia 39Tİıııout 46TİmutİIer Tarihi Hakkında

Menba Tetkİki 34Türk Edebiyatı Tar,ihi ve Nü-

muneleri 5Türk Dili ve Edebiyatı Hak_

kı,nda Araştır'malar 5Türk Edebİyatına (Jmumi Bir

Bakış 5Türk Hukuk o'. iktisrt Turihi

lVIecmuası 56Türk Şairleıi 5Tiirk Tarih Encümeni Mecmu_

ası 5r' 54Türk ve istAm Eserleri MüzesiRehberi 5TiiziikAtı Tinıı-ır 3, 4, 13, 23,

24, 35

\/

Vakıflar Dergisi 22Vekayi (Babur'un HAtıratı) 45

Y

Yıldırım Bayazıt Han'ın Inti-harı 47

YıIdırım Ba1zazıt'ıtı Esarcti veIntİharı'Hakl<ında 39, 4L

YıIdırım Bayazıt'ın intiharıMaselesi 42

L

Zafeı-nAme (SAmi) 11Zaf er-narıre 9' 14, r 6, _l3, 31

5.) Teıimler

DiI adları italiktit'A^

Ağa 22, 32, 33, 56.\lmanca 27, 2!3, 29, 31, 35Anonim 27, 29, 31, 35, 40

o

Bey, E}eğ 3' 13, 14, 24, 26'31, 33, 35, 50. 52, 53, 56

Beyleıbevi 30Eeylik 35, 36, 43. 52

cCihangir 3, 4, 6, 7, 13, 76,

21,36, 37, 38, 44

ÇCelebi 33, 35, 36,47, 49,5L,

55, 57

DDeıviş 2 3Divan 5

EIliendi 35},][çi 17' 49, 50limir 3, 13, 23, 24, 30, 33'

34. 46

FPaısça 3' 24Iratih 43

Fetıet Devri 3, 47Ftansızca 26, 27,37

GGazi 3, 18, 44,49,57General

HHan 34IIass 6Hatun 51Iloca 22, 34, 3|ıHıristiyanlrk 35

İImpa,rator 43, -(6

K,Kapı-kuluKazasker (Kadı_asker) 55Kıral 22' 23' 29. 32' 34, 56

MMirza 18, 23, 33, 34, 46Müneccim

oOsınanist 41,4lj

PPadişah 3, 6, 22, 30, 31, 36,

48Padişahlık

.J

s

ieyahat-name (Clavio)ieyahat-name (Evliya

40iiiIeyman, Emİr 48

4Celebi)

}ark'ı Tetebbu Tarihi 33

T

löc-üt-Tevarih 27, 22' 28, 31,35, 52

|akvim-üt-Tevaı;ih 25]arih 27' .4l, 4ölarih-i Devlet-i Aliye-i Osma-niye 26

'atihi BiIgiLer ve VesİkaLat 22larih-i Osrnani Eoci.imeırıi Mec_muası 9

'arih-i Solak-taıle 42'smirleünk 9, 28, 35, 46'evarih-i Aı-i Osman (AştkPaşa-zade) 2?

'evarih_i Aı-i o'-a', (Neşri)29

'evaıih_i Aı-i osman (oıuçB.y) 4,27

'e.rarih-i Al-; Osman (Lfftf iPaşa) 28evaıih-i At-i CJsnıan (GieseAnonimi) 27, 29, 31, 35evarih-i A1-ı O'-a, (BerlinKt. Anoninıi) 40

evaıih-i Aı-i os-"r, (KöprülüAnonimi) 40ezkeret_iiş-Şuara 5