ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၁)

စကားဥး

ကေနာက RFA ေရဒယ ျမနမာပငးမာ "မတေဆြမားအတြက စာလကေဆာင" က႑က တာ၀နယ ေရးေနတယ။ နား ေထာင ခငရငေတာ အပတစဥ ေသာၾကာေန႔တငး နနကပငး အစအစဥမာ နားေထာငႏငပါတယ။ ဒမာ ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ The River of Lost Footsteps: History of Burma, Thant Myint-U, Farrar, Straus and Giroux, New York, 2006. က မတဆကေပးျဖစတယ။ ဒက႑ဟာ စာအပေ၀ဖနေရးမဟတပါဘး။ ဖတသငတယ ယဆတ စာအပေတြက အခနးခြၿပး မတဆကေပးတ သေဘာပါ။

အရငကေတာ ကေနာဘေလာမာ မတငျဖစဘး။ မပငခြင ျပနာရမယလ႔ ယဆလ႔လညး ျဖစပါတယ။ ေနာကေတာ RFA က တတလငးလငးေဖာျပၿပး၊ အကးစးပြားအတြက မဟတ ဘ ျပနလညေဖာျပရင ရတယဆလ႔ ကမးသးဇြနရ႔ ဘေလာ (We fight we win) မာ အခနး ဆက ေဖာျပခပါတယ။ ေ၀ဖနစာ၊ မတခကေတြလညး ရခပါတယ။ ဘာပျဖစျဖစ မတတမးတခ အေနန႔ ထားႏငေအာင ဆၿပး ကေနာဘေလာမာ ျပနတငထားဖ႔ ေနာကမ စဥးစားမတာပါ။ ဒါေၾကာင အေတာေနာကကမ ေဖာျပျဖစပါတယ။

ဒစာအပက ဖတရစဥမာ ကေနာ အေတာအလပလပရပါတယ။ ဥးသန႔ျမငဥး စာအပဖတစဥမာ အခ႔စာအပေတြကလညး တကဆင ဖတေနရေသးတယ။ အေၾကာငးက ကေနာကယတငက သမငးက ပသခငလာတကစၥရယ၊ အခ႔ အဂၤလပလ ေဖာျပထားတ အမညေတြက ျမနမာလ ဘယလအတအကေခၚသလဆတာ သရေအာငလညး ျဖစပါတယ။ ဒါေၾကာင ေဒါကတာ သနးထြနး အသစျမင ျမနမာသမငး အပါအ၀င သမငးစာအပေတြ၊ စာေရးဆရာေတြ စေရးထားၾကတ ပဂ၊

ဥးညျမ ရ႔ ကနးေဘာငရာပေတာ၊ ဆရာ ျမသနးတငရ႔ "ေတာငသမန ေရႊအငးက ေလညႇငးေဆာေတာ" စသျဖင စာအပ ေတြကပါ ဖတရတယ။ တတအခကေတြ ေတြ႔သလ၊ ကြလြေနတာေတြလညး ဖတခရတယ။ ပဂေခတအေၾကာငး ျမနမာ အစေဖာျပခက မာ အခ႔ကြလြေနတာေတြရတယ။ ေနာက အခ႔ေ၀ဖနသေတြ ေထာကျပၾကသလ၊ ရခငၿမ႔ေတာ ေျမာကဥး က (Monkey egg) လ႔ေဖာျပတာမး အခ႔ကြလြေနတာေတြလညး ေတြ႔ရပါတယ။

ကမးသးဘေလာမာ တငစဥမာ ေ၀ဖနခကမာ ေရးၾကသလ ကေနာ လစဟာတ အကြကေတြလညး ရႏငပါတယ။ အေၾကာငး ကေတာ ေရဒယပရဂရမဟာ အကန႔အသတ ရပါတယ။ မႏတနး (Monotone) ဆရင လေတြက ပငးလာလ႔ တခါက ၆-၇ မနစမသာပ ေျပာခြငရပါတယ။ အသညေတာ တခါတေလ စာအပတခနးက ၆ မနစအတြငး ေျပာရပါတယ။ တခါတေလ ရာစႏစတခလးက ၆ မနစပ ေျပာရပါတယ။ အသညေတာ ထငရားတအကြကမ၊ ပရသတစတ၀ငစားမယ အကြကမကပ ေရြးေျပာရပါတယ။ ႀကရငးခငတာကေတာ ကေနာဟာ ျမနမာသမငးက ေရးေနတာလညး မဟတပါ။ သေရးထားတာက ျပနမတဆကတာသာ ျဖစပါတယ။ ဘာသာျပနေနတာလညး မဟတပါ။ (အေၾကာငးက လးေစပတေစ ျပနထားတာ မဟတ ပါ။) ျမနမာလမးႀကး၀ါဒက တငေနတာလညး မဟတပါ။ အခ႔လမးေတြ/ အခ႔အပစေတြ သမငးက ေဖာကဖကေန တာ လညး မဟတပါ။ အကယ၍ စာေရးသ ေျပာခငတာန႔ ကေနာ ထတႏႈတတာေတာင ကြလြခကရခင ရႏငပါတယ။ ဒလ အားနညးခကရခမယ ဆရငေတာ ကေနာအားနညးခကပ ျဖစပါတယ။ ေနာကတခက ျမနမာ-ဗမာ အသးအႏႈးေရာေထြးတ ကစၥန႔ ပတသကလ႔လညး အၾကေပးခၾကတာ ရပါတယ။ ဟတပါတယ။ ကေနာ အားနညးခက ရခပါတယ။ (ဒါေပမယ ေရဒယက လႊငၿပးသြားခပါၿပ)။

ဘာပျဖစျဖစ ဖတသငတ စာအပတအပလ႔ ထငပါတယ။ ကေနာတ႔က အရင သမငးက ျမနမာ/ တနညး ဗမာဆတ မကမန ေအာကကပ ၾကညခၾကတယ။ ဒစာအပကေတာ ကမၻာအေျခအေန၊ ေဒသ၀နးကင အေျခအေနကပါ ထြကၾကည ထားလ႔ပါ။ အေတြးပြားစရာေတြလညး ရခပါတယ။ သက သမငးကေနၿပး ျပနဆနးစစ သငခနးစာထတယႏငဖ႔ ေျပာပါ တယ။ လလညး လအပပါတယ။ ဒါေပမယလညး အခ႔ေ၀ဖနသေတြကေတာ သမငးကေနၿပး သငခနးယရန႔ မလ ေလာကေတာဘး။ ကမၻာ ႀကးက ေျပာငးေနတာ ျမနလြနးေတာ (ဥပမာ-ဂလဘယလကေဇးရငး လမး၊ ယခ စးပြားပက ကပလမး) အနာဂတကပါ ႀကေမာၾကညရမယ ေျပာပါတယ။ ေျပာရရငေတာ ကေနာဆက မတေဆြမားအတြက စာ လကေဆာငလ႔ပ မတယပါ ခငဗား။ လတာ ယပါ။ မလလညး လႊငပစလကပါ ခငဗား။

................... ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

" မတေဆြမားအတြက စာလကေဆာင" က႑မာ ဒတပတကစၿပး စာအပသစတအပက စတငမတဆကေပး သြားဖ႔ စဥးစား ထားပါတယ။ စာအပနာမညကေတာ (The River of Lost Footsteps) ျဖစၿပး ေပာကဆး သြားေလတ ေျခရာေတြ န႔ ျမစ တစငးလ႔ ဘာသာျပနရင ရႏငပါလမမယ။ ေရးတသကေတာ ဥးသန႔ျမငဥး ျဖစပါတယ။ ဒစာအပကေတာ သမငးကစၥလ႔ ေျပာရငရသလ ဖတခငစဖြယျဖစေအာင ပဂၢလေရး၊ မသားစအေၾကာငးေတြန႔ ယဥလ႔ စတဝငစားဖြယ ေရးခယထားပါတယ။ ဒစာအပအေၾကာငးက လေျပာသေျပာလညး မားလပါတယ။ လေျပာမားရတ အေၾကာငးကေတာ အေရးအသားေၾကာင တေၾကာငးျဖစႏငသလ၊ တငျပေရးသားတ စာေရးသန႔လညး သကဆငႏင ပါတယ။ သရ႔ ေနာကဆး ျမနမာႏငင ေရ႔အလားအလာေတြက ခန႔မနးသး သပေဖာျပတအေပၚမာ မေကလညတာ ေတြ ေၾကာငလညး ျဖစႏငပါတယ။ ဘာပျဖစျဖစ ဖတသငတ စာအပတအပမလ႔ ေရြးခယ မတဆက တငျပပါရေစ။

စာအပနာမညက စလ႔ ၫႊနးပါရေစ။ ဒစာအပရ႔ နာမညက ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြရ႔ ျမစတစငး၊ တနညး ေျပာရရင ေျခရာေဖာကျမစ ဆတာက စာေရးဆရာႀကး ရဒယပ ကစပလင (Rydyard Kipling) ရ႔ စာသားတပဒက ယလာခတာပါ။ ၁၈၈၉ ခႏစမာ စာေရးဆရာႀကး ကစပလငက ဧရာဝတျမစမႀကးက စေတြ႔ပါတယ။ သညေတာ သက ျမစႀကးက တမးတမး တတ ေငးေမာလ႔ သ႔ရ႔ အမတရစရာ ကစၥေတြန႔ စာဖြ႔ပါတယ။ "ေျခရာေဖာကျမစ တစငးက ၾကညေနရတယလ႔ ကေနာ ထငလာတယ။ လြနခတ သး-ေလးႏစက ကေနာ န႔ ရငးႏးကြၽမးဝငခတသ လေတြ

ဒျမစေၾကာငးအတငး ခရးသြားခၾကတယ။ ဒါေပမယ ဘယေတာမ သတ႔ ျပနလာၾကေတာမာ မဟတဘး" လ႔ ေရးခပါတယ။ ဒအေရးအသား ေျခရာေဖာကျမစဆတ စာသားကေနပ ယခစာအပေခါငးစဥ ျဖစလာသလ၊ ျမနမာႏငငအေၾကာငး၊ တနညးေျပာရရင ျမနမာႏငငရ႔ အသကေသြး ေၾကာႀကးလ ျဖစေနတ ဧရာဝတအေၾကာငးက ၫႊနးဖြ႔ဆတာလ႔လညး ေျပာႏငပါတယ။

စာေရးတသကလညး မတေဆြတ႔န႔ စမးမယ မထငပါဘး။ သက ၁၉၆ဝ ခႏစ ပတဝနးကငမာ ကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမးခပ ျဖစခသ ျမနမာႏငငက ဥးသန႔ရ႔ ေျမးတဥးပါ။ စာေရးတသက ၁၉၆၆ ခႏစမာ ေမြးဖြားၿပး ဟားဗတ၊ ကငးဗရစ စတ နာမညႀကး တကသလေတြမာ စာသငၾကားေလလာခပါတယ။ ၁၉၈၈ ခႏစ ဒမကေရစ အေရးေတာပ ျဖစၿပးတ ေနာကပငးမာေတာ ျမနမာအေရး လႈပရားမႈေတြမာလညး ကာလ တစၾကာ ဝငေရာကလႈပရားခပါေသးတယ။ ေနာကေတာ ကလသမဂၢ အရာရတဥးအျဖစ ဆကလကအသက ေမြး ဝမးေကာငးမႈ ျပေနသ ျဖစပါတယ။ ကမေဘာ ဒးယား မာ ကလသမဂၢက ဥးေဆာငၿပး ေရြးေကာကပြေတြ ကငးပေတာ ဒၿငမးခမးေရး မစရငရ႔ ေျပာေရးဆခြငရသ အျဖစ၊ ေနာက ပငး ဆရာေဂဗ၊ ေဘာစနးယားက ကလသမဂၢ ၿငမးခမးေရးထနးသမးမႈ မစရငေတြမာ သြားေရာကတာဝနယ ခတသ ျဖစပါတယ။ ေနာကပငးမာ သမငးဘာသာန႔ ပါရဂဘြ႔ယဖ႔ ကမးျပခပါတယ။ သအဓကေရးခတ စာတမးကေတာ ျမနမာ ႏငငသမငးရ႔ ၁၉ ရာစအလယပငး ကာလေတြ အေၾကာငး ျဖစပါတယ။ အခ စာအပမတငမက ၂ဝဝ၁ ခႏစမာ "ေခတမ ျမနမာ ႏငငက တညေဆာကျခငး" ဆတ စာအပကလညး ေရးသားထတေဝခပါေသးတယ။

စာေရးသက အခအခနကမ ဘာျဖစလ႔ ျမနမာႏငငသမငးက ျပနေရးရတာလ ေမးခြနးေတြ ျဖစဖြယ ရပါတယ။ ဒလေရးျဖစ တ အာသသကလညး စာေရးသက စာအပနဒါနးပငးမာ ရငးျပခပါတယ။ ယခငက ျမနမာ ႏငငအေၾကာငးက သပမသၾက ေပမယ ၁၉၈၈ ခႏစ ေနာကပငးမာေတာ လေတြက ျမနမာႏငငအေၾကာငးက ပလ႔ စတဝငစားလာခၾက ပါတယ။ တဖကမာ ဗဒၶဘာသာ အယအဆန႔ ၂ဝ ရာစ ျဖစေပၚတးတကမႈေတြက စတမပ ခပေအးေအး ႏစသမ ေရာငရႏငၾကတ ႏငငျဖစေပမယ၊ အျခားတဖကမာလညး အေနာကႏငငေတြ အျမငမာေတာ အာဏာရငေတြရ႔ တလြတေခာ စမခန႔ခြမႈေတြေၾကာင ၿပလ ကဆး ေတာမယ ႏငငတခ၊ ႏငငတကာ မသားစမာ ၾကားတလတငးကလညး ျမနမာဆရင စးရမဖြယ ႏငငတခလလညး ျမငေနၾကပါ တယ။ အခအခန ၂၁ ရာစ အဝငကာလမာေတာ ျမနမာႏငင ပရပက ျပငပမာ ၾကားလကသလကရရင ဖားနာ ပနလေနတ ပစတာထက ကေလးလမး၊ အရာရာ ပကယြငးလ႔ ကရႈးေတာမယ ႏငငမး၊ ဖႏပခပခယမႈ ေတြ၊ လမႈကပေဘး ေတြက ရငဆင မေျဖရငးႏငေတာဘ ေခာကထ ကရ ေတာမယ ႏငငလမး ပလ႔ ျမငလာ ေနခၾကတယ။ ဒါအျပင လကရ စစအစးရက လညး အာဏာက ေလာမယဟန တျပားသားမ မျမငရေသးပါဘး။

ဒါေပမယလညး ျမနမာႏငင သမငးဟာ အမနတကယ ျဖစခတ ကစၥပါတ။ ဒေန႔ျဖစေနရတ ကစၥေတြဟာ လညး သမငးန႔ ကငးကြာၿပး ျဖစေနတာ မဟတဖးလ႔ စာေရးသက ျမငပါတယ။ သက ဧရာဝတျမစဝမး လြငျပငမာ ေပၚထြနးခတ လ႔ယဥေကးမႈ ျဖစေပၚတးတကမႈဟာ လြနခတ ႏစေပါငး ၃,၅ဝဝ ေလာကကတညး က စတငခၿပး ေရးေဟာငး အဂစဘရင ႏငငေတာေတြန႔ေတာင သကတမးတတယလ႔လညး စာေရးသက အေထာကအထားေတြန႔ ေျပာခပါတယ။ ဒလႀကးျမတတ ဧရာဝတရ႔သမငးက တဖကက ျပနေဖာထတ ခငတာလညး ပါပါလမမယ။ "ေလာေလာလတလတ ျပနာေတြန႔ ျမနမာႏငငအေၾကာငးက ကမၻာက ပသၾကေနၾကေပမယ အေရာငအေသြး စလငစြာန႔ လပႀကးကယ ခမးနားခတ ျမနမာႏငင အတတသမငးက ေမေလာေနတ သေတြအတြက ရညရြယ ေရးသားတယ" လ႔ စာေရးဆရာက ေျပာခပါတယ။

ေနာကတခက ကေတာ ျမနမာႏငငရ႔ အတတေတြက တဆင ဒကေန႔ ျပနာေတြက နားလညေအာင ႀကးစားၾကညတာ လ႔လညး သက ေရးခပါတယ။ သက ေျပာတာက "တငးျပညရ႕အနာဂတကလညး မေရမရာ ျဖစေနတအခန၊ ပစၥပၸနမာလညး အကပအတညး အခကအခ ေတြက အလြနမားေနတ အခနမးမာ အဝငခြငက လပရမယ အလပက အတတသငခနးစာ ေတြက ပၿပး ေသေသခာခာ ေလလာသးသပဖ႔ လပါတယ" လ႔ သက အေစာ ပငးမာ မတခကေပးထားခပါေသးတယ။

ဒါေပမယလညး စာအပက စတဝငစားစရာ ေကာငးလပါတယ။ ပဂၢလေရး ဇာတလမးကေလးေတြန႔ ေဖာျပသလ၊ အတတန႔ ပစၥပၸန၊ ပဂၢလေရးန႔ ႏငငေရး၊ ျပညတြငးႏငငေရးန႔ ကမၻာျဖစစဥေတြ အၾကား လးလာ ေခါကတ႔ အျပန အလနသးသပတာ မးေတြ ေတြ႔ရပါတယ။ ျမနမာဘရငေတြရ႔ အတကန႔ အက၊ ျမနမာ သမငးရ႔ အတကအကေတြက ေသေသခာခာ ေတြ႔ရပါ တယ။ စာအပက ပါေတာမခနး ကာလန႔ စဖြငထား ၿပး အခနးေပါငး ၁၃ ခနး ပါပါတယ။ ဒတပတမာေတာ စာအပ အဖြငမတဆကမန႔ပ ေကနပပါလ႔ ဆပါရေစ။ ေနာကတပတမာေတာ သေပါမငး ပါေတာမ ကာလ က ကမၻာအေျခအေန၊ ျဖစရပေတြန႔ ႏႈငးယဥတငျပထားတာက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾက ပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂)

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ပထမအခနး က ပါေတာမခနး ကာလ အေျခအေနန႔ စခပါတယ။ ကေနာတ႔ကေတာ ကယထး ကယနနး ကယကငနးန႔ မငးေနျပညေတာလ႔ ျမငၾကပါလမမယ။ ဒါေပမယ သေပါမငးပါေတာ မမမ ကာလ အေျခအေနက စာေရးသက မေထာကမညႇာဘ တငျပခပါတယ။ တခနက ဗမာမငး ေတြရ႔ အငပငယာခ႔ထြငေရးစတကးေတြဟာ ၁၈၂၄ ခႏစ၊ ၁၈၅၂ ခႏစေတြ မာ အဂၤလပ-ျမနမာ ပထမ-ဒတယစစပြေတြ ရႈးၿပးတကာလမာေတာ ရပဆငးထားခရပါၿပ။

ကမးရးတနးတေလာကက သမးပကထားတ ၿဗတသ ေတြက ျမနမာႏငငစးပြားေရးက ထနးခပထားႏငခ သလ၊ အမနးခငး တရတႏငငထမာ ျဖစေနတ ျပညတြငးစစမး ေၾကာင လညး သကေရာကရကခတမႈေတြ ရေနခပါတယ။ နနးတြငး အရႈပေတြပေတြကလညး ရေနပါေသးတယ။

ေျပာရရင အငးဝေရႊနနးေတာရ႔ စးပြားေရးအေျခအေနက ယယြငးကဆငးေနပါတယ။ ကမၻာလးဆငရာ ရာသဥတ ေဖာက ျပနေျပာငးလမႈေၾကာင ျဖစတ အယလနႏ (Al Nino) အပလႈငးေၾကာငလညး မးေခါငေရရားဒဏက ဆးဆး ရြားရြား ခစားေနခၾကရပါတယ။ အထကျမနမာႏငငက ႏငငေရးအရ ခလႈလာသ ဒကၡသညေတြ၊ စးပြားေရးအရ ေျပာငးေရႊ႔လာသ ေတြကလညး ၿဗတသေတြ ထနးခပထားတ ကမးရးတနးေဒသေတြဆက တဖြဖြ ေျပာငးေရႊ႔ အေျခခ လာေနၾကပါတယ။ ေျပာရေၾကးဆရငလညး ၿဗတသေတြ ထနးခပထားတ ေဒသေတြက ပလ႔ လျခေရးရသလ လပစားကငစား ပေကာငး သလေတာင ျဖစေနခတယ ဆပါတယ။ ျမနမာအစးရအဖ႔ကေတာ အေထြေထြ ဖကေပါငးစ အကပအတညးေတြ ၾကေနရတ ကာလပါ။ ဒအခနမာ ျမနမာႏငငက ကးေကာလာေတာမယ ၿဗတသကလနေတြဖကက အေျခအေနကလညး စာေရး သက ႏႈငးယဥ တငျပထားခပါတယ။ ျမနမာျပညက သမးပကလာမည စစဗလခပ ဟယရ ပရငဒါဂတစ က ထးခြၽနနာမည ႀကးေနတ စစသားပါ။ အႏၵယတပေတြ ပနကနမႈက ႏမနငးခဖးသလ၊ အဘစဆးနးယားေဒသကလညး ကးေကာ သမးပက ေအာငျမင ထားတသပါ။ သကယ၌က ျမနမာျပညက ကးေကာေရးအတြက စတဝငတစားျဖစေနသလ၊ ကယတင ဘယသမ မခငးဘ ကငးေထာက အခကအလကစေဆာငးထားတာ ေတြ ရေနပါတယ။ သက စနစတက ျပငဆငအစအစဥခၿပး၊ လအပတ ဗရကေရစ လပထးလပနညးေတြ ျဖတၿပးတ အခါမာေတာ အဆငသငလ ျဖစေနပါၿပ။ သ႔ရ႔ ဗမာျပညသမး ေရ႔တနးတပဖြ႔မာ စစသားအငအား ၁၀,၀၀၀ ပါၿပး ေျခလငတပမ ၃ ခပါပါတယ။ ျမနမာျပညသမး စစဆငေရးက ေနာကေနာငမာ စစေကာငး ေတြ သငရမယ တကယအစအစဥတကမးျဖစေအာင သက ျပငဆငခပါ တယ။ ေနာကဆးေပၚ စစလကနကေတြ ကလညး စမးသးဖ႔ ျပငထားခၿပး သ႔ရ႔ ေရတပမးသေဘၤာေတြက ၅ မငေကာ ရညလားတယလ႔ ဆပါတယ။ အသည အခနက မကဇင (Maxim) လ႔ေခၚတ ကညတြန႔ ပစရၿပး တမနစက ကည ၅ဝဝ ေကာပစႏငတ ေနာကဆးေပၚ စကေသနတကလညး မႏေလး တကပြမာ စမးသးၾကညဖ႔ ျပငဆငလာခပါတယ။

တဖကမာ ၿဗတနမာရေနတ အစးရကလညး ၾကညရေအာငပါ။ အသညအခနက ဝနႀကးခပက ကြနဆာေဗးတစပါတက ရနးေဒါဖ ခာခ ပါ။ ေနာကပငး လသမားတ ဝနႀကးခပ ဝငစတနခာခ ရ႔ ဖခငျဖစသပါ။ ၁၈၈၅ ခႏစကာလ အစက ၿဗတန အတြက အေျခအေနမလတ ႏစလ႔ဆရငရပါတယ။ တရတႏငငမာ လယသမား သပနက ႏမနငးႏငခတ ၿဗတသ တကတငး ေအာငတပက အာရမငးနားေဒသ အဂစမာ အလအကြျဖစခရ ပါတယ။ သတငးစာေတြက ေရးၾကေတာလညး အရကရစရာ အေျခအေနပါ။ တဖကမာ အေမရကနက အငအားတကလာၿပး စးပြားေရး-နယေျမေရးရာေတြမာလညး အၿပငျဖစလာေန ပါၿပ။ ျပညတြငးမာ စးပြားက ဆငးေနၿပး အငယာလနသပနထမယ အေရးလညး ရေနပါတယ။

ျမနမာျပညက သမးပကမယ အေရးကေတာ အေၾကာငးျပခကေတာလညး လပါေသးတယ။ အဒအခနမာ နနးတြငး အရႈပ ေတာပေၾကာင မငးညမငးသားေတြက သေပါဘရငက ရကသတတကစၥေတြကလညး အႏၵယ သတငးစာေတြမာ ေဖာျပ ေရးသားခၾကၿပး ျမနမာႏငငအဖ႔ အေတာက အျမငမေကာငးဖြယ ျဖစေနရတ အေျခအေနပါ။ ဥေရာပတကသား ေတြ အျမငမာေတာ သေပါဘရငက မးယစဖႏပေနတ အရညမခငး မရတ ဘရငပါ။ တဖကမာလညး အသည အခနက စေကာလမး ေတာငအာဖရကက စးစမးေလလာခသ ပညာရင အာခေဘာ ကလကဟြနး (Archibald Colquhoun) ရ႔ စာအပေတြကလညး သ႔အေပၚ ၾသဇာသကေရာကမႈ ရခတယ ဆပါတယ။ ပညာရင အာခေဘာက ျမနမာႏငငန႔ ဗမာ လမးအေၾကာငးေတြ ေရးခဖးၿပး၊ သက ျမနမာျပညဟာ ကမၻာ အေကာငးဆး တခါးမဖြငရေသးတ ေစးကြကႀကးလ႔ ဆခပါတယ။ ၿဗတသကးသနး ေရာငးဝယေရးန႔ စကမႈ လပငနးေတြ ျပနေခါငးေထာငလာေစဖ႔ ဒလမးက ျဖတရလမ မယလ႔ ဆပါတယ။ ျမနမာဘရငက ျဖတခခရင ျမနမာျပညဟာ ၿဗတနရ႔ မတေဆြေကာငးျဖစလာမယ။ အမနးခငး တရတႏငငက အခြငအလမး၊ ကြယဝမႈေတြ ႏႈကယဖ႔လညး လမးေပါကပလ႔ ေရးခပါတယ။

ဒါေပမယ ခာခက လြတလပတ ႏငငတခက အလကားေနရငး စစေၾကညာလ႔ မရပါဘး။ မဟာဗဟာေျမာက အကးစးပြား ေတြကလညး လပါေသးတယ။ အသညအခနမာ ပရပရားအငပငယာက စစရႈးခတ ျပငသစက ဥေရာပေဒသ အျပငဖက အာရတကမာ အငအားျပနျပဖ႔ ႀကးစားေနခပါတယ။ ဗယကနမ၊ အာနန၊ တကင ေဒသေတြ၊ ကမေဘာဒးယား၊ လာအေဒသ ေတြက ၾသဇာခ႔ထားပါၿပ။ ျပငသစက အငဒခငးနားက ေပးထားတာ ေတာလၿပ။ သေပါမငးနနးေတာက ေျခရႈပလာတာက ေတာ ၿဗတသက သညးညညးခၾကည မေနႏင ေတာပါဘး။

ဒါေပမယ ျပငသစက ေျခရႈပတာထကစာရင ျမနမာဖကက သတမာနေရး ခခဖ႔ ဆကစပခတာလ႔လညး ဆပါတယ။ ျမနမာ ျပညက အခပအျခာပင ႏငငတခအျဖစ အသအမတျပဖ႔ အဂၤလပ-ျမနမာစစပြအၿပး မာ အငးဝေရႊနနးေတာက သအဖြ႔ေတြ ဥေရာပက လႊတခပါတယ။ အဂၤလနကေတာ ျမနမာျပညအေရးက ကလကတားမာရတ အႏၵယအစးရကသာ တဆငကင တြယမယ။ လနဒနက ႏငငျခားေရးရးက မကငတြယဖး ဆပါတယ။ တနညးေျပာရရင အခပအျခာ အာဏာ ပင ႏငငတခ အျဖစ အသအမတ မျပတာပါပ။ သည ေတာလညး ျမနမာဘရငက ျပငသစဖကက လညရပါတယ။ ေနာကပငးေတာ စစေၾကညာစရာ လကငငး အေၾကာငးေတြ ျဖစလာတ ဘေဘဘားမား သစကမၸဏ အျငငးပြားမႈ ေတြအေၾကာငးေတြ အရညမေျပာလ ေတာပါဘး။

ဒလန႔ ျမနမာျပညသမး စစျဖစလာပါေတာတယ။ ဒေနရာမာ စာေရးသက လ႔ဝကသညးဖ ခစဇတလမးတခ ကလညး ထညသြငးေဖာျပခပါေသးတယ။ အေၾကာငးကေတာ ျမနမာဘရင မဘရားရ႔ ကယလပေမာငးမေတြ ထ မာ မကတ ကာလ ဂရဒလ႔ ေခၚတ မႏေလးဖြား ဂရ-ျမနမာကျပား အမးသမးတဥး ရခပါတယ။ သက ဘရင ခန႔ထားတ ျပငသစ အငဂငနယာ တေယာကန႔လညး ေမတာမၾကပါသတ။ ေနာကေတာ ျပငသစ အငဂငနယာက ျပနသြားၿပးတေနာက ျပငသစမာ အျခား တေယာကန႔ လကထပခတယ ဆပါတယ။ သညေတာ အသညးကြရတ မကတက အမကႀကးၿပး ျပငသစက လကစားေခဖ႔ ၾကတယလ႔ ဆပါတယ။ သက ဘရင နနးေတာအရာရေတြထက အဂၤလနက ေကာငးတက ပညာေတာသငသြားဖးတ၊ ၁၈၇၂ မာ ၿဗတနဘရငမ ဝတရယက သအဖြ႔န႔အတ ပါသြားဖးတ ေနမးသဒၶ ေကာထင က ေမတာရဟနေဆာငၿပး ေရႊနနးေတာရ႔ လ႔ဝကခကေတြ ခးယ၊ အဂၤလပဆက အတလလမးသလ ဂယဗနန အငဒရႏ ကတဆင ပ႔ေပးခတယလ႔ ဆပါတယ။ လ႔ဝကအေၾကာငးကေတာ ျပငသစကေန ျမနမာႏငငျခားေရး ဝနႀကးဆက ေရးတစာလ႔ ဆပါ တယ။ ျပငသစက ျမနမာ ဘရငဆက မေခါင တကငေဒသကေန လ႔ဝက လကနကေတြ ေထာကပ ေပးမယ။ အျပနအလန အေနန႔ ျမနမာဘရငက ျပငသစက ေကာကစမးေစးကြက လကဝါးႀကး အပခြင ေပးဖ႔လ႔ ဆပါတယ။

ဒအခကက ဘယေလာက ၾသဇာသကေရာကမႈရတယေတာ ေသခာ မေျပာႏငပါဘး။ ေနာကဆး ၁၈၈၆ ခႏစ ႏဝငဘာ ၂၈ ေန႔မာေတာ ဗလခပပရငဒါဂတစ မႏေလးက ေျခခလ႔ ျမနမာနနးက သမးပကခပါေတာ တယ။ ျမနမာေတြဖကက တတႏင သမ ခခခၾကေပမယလညး ျမနမာျပညသမးစစပြက ထငသေလာက မၾကာ ခပါဘး။ ဒလန႔ သေပါဟာ ျမနမာ ေတြရ႔ ေနာကဆးမငးဆကျဖစခရၿပး ျမနမာျပညဟာလညး သ႔ကြၽနဘဝ ေရာကခရပါေတာတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ဒစစပြ ကာလ နနးတြငးအေျခအေနေတြန႔ ပါေတာမေနာကပငး အေျခအေနေတြက ဆကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၃)

ေသာတရငမတေဆြမားခငဗား ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ The River of Lost Footsteps စာအပမာ ပထမအခနး က ပါေတာမခနး၊ အဂၤလပ စစတပေတြက ျမနမာႏငငက သမးပက ကလနျပခတအခနးန႔ စခပါတယ။ အဂၤလပစစဗလခပ ဟယရ ပရငဒါဂတစ ဥးေဆာငတ အဂၤလပတပေတြက လြယလြယန႔ မႏေလး နနးေတာက သမးပကႏငခတ အေၾကာငးက အရငတပတက ကေနာ တငျပခပါတယ။

အသညအခနမာ အငးဝေရႊနနးေတာထက အေျခအေနက ၾကညၾကရေအာငပါ။ အသက ၂၈ ႏစအရြယ သေပါဘရငက မေမြးရေသးတ ရငေသြးန႔ မဘရား ေခါငႀကးရ႔ ကနးမာေရး က စးရမလ႔ေနပါတယ။ နနးေတာထက မးမတ အခ႔ကေတာ သ႔က စစေဘးရန ကေန ေရာငတမးဖ႔ တကတြနးၾကသလညး ရပါတယ။ ဒါေပမယ အခ႔ တပမးေတြကေတာ ဧရာဝတ ျမစေၾကာငးတေလာကမာ ခတပေတြလညး ပမခငမာေအာင ျပငဆငေဆာက လပထားၿပးၿပ၊ ေရႊနနးယဥသာ ေရယာဥ ေတာန႔ ေလငယေတြက ေရမာ ျမပလ႔ ျမစေၾကာငးကလညး ပတဆ႔ထားမယ၊ ေရႊနနးေတာရ႔ အငဂငနယာေတြကလညး ေရျမပမငးေတြက မၾကာခငမာ ထတလပႏငေတာမယ၊ ေအာငပြရေစရမယလ႔ ကတေပးၾကသေတြလညး ရေနပါတယ။ အမနမာေတာ အငးဝေရႊနနး ေတာ က တပေတြက ရမးျပညနယက ပနကနထကြေနတ နယစားၿမ႔စားေတြက ႏမနငးဖ႔ အေရး တပေတြပ႔လႊတထားရတာန႔ အေတာဝနပေနပါၿပ။ ကငးဝနမငးႀကး အပါအဝင အခ႔ေသာ အမတေတြကေတာ အဂၤလပေတြက ေစစပညႇႏႈငးၿပး ေကေအး ႏငတာ အေကာငးဆးလ႔ ေျဖာငးျဖေနၾကပါတယ။ ဒါေပမယ ဘရငက ဒလ အမတႀကးေတြေရာ ယၾကညလ႔ ရပါမလား ေဝခြ မရျဖစေနခပါတယ။ အဂၤလပတပ ေတြရ႔ မးသေဘၤာေတြန႔အတ ျမငးကြနးမငးသားပါလာတယ ဆတ သတငးေတြက လညး ျဖစေနပါတယ။ ေရြးခယစရာ လမးကေတာ သပမားမား စားစား မရလပါဘး။

တကယေတာ အသက ၂၁ ႏစအရြယမာ သေပါမငးက နနးတငခတာက ကငးဝနမငးႀကး ဥးေကာငးန႔ ျပျပင ေျပာငးလ လစတ ရၾကတ ဥေရာပ အေနာကႏငငေတြမာ ပညာသငလာဖးၾကတ မးမတေတြ ျဖစပါတယ။ သေပါဘရငက အားနညး ေပာညတ ဘရင ျဖစႏငၿပး၊ သက ဘရငတငထားတအခနမာ ျပျပငေျပာငးလေရး ကစၥေတြ လပႏငေကာငးရ႔ အျမငန႔ တငခတာပါ၊ ျမနမာႏငငအတြက ကမၻာအေျခအေနအရ အခနက မရလ ေတာဘး။ ျပျပငေျပာငးလေရးလပႏငရင ျမနမာ ႏငငအတြက တနညးတဖ ကယတငႏငေကာငးရ႔လ႔ ေတြး ထငခၾကသ အပစပါ။ သ႔ေသာလညး ဘရင အႏြယေတာ ေတြဖကက တငးမာတသေဘာထားေတြန႔ ျပျပင ေျပာငးလေရးက ခခဆန႔ကငၾကတာက သတ႔ ေလာတြကမၾကပါတယ။ ေနာကေတာ သတ႔အပစလညး စတပကလကပက ျဖစေနၾကရတ အေျခအေနပါ။

စစပြကေတာ လာေနပါၿပ။ စစပြမာ ဘယလရလဒျဖစလာမယဆတာ ဘယသကမ စတကးယဥမေနၾကပါဘး။ ေကာငး ေကာငးသေနၾကပါတယ။ ဒါေပမယ ရတာန႔ အေကာငးဆး ျပငဆငမယလ႔သာ ဆးျဖတထားၾကတာ ပါ။ ခခစစအတြက စစေၾကာငး ၃ ခ ခြထားခပါတယ။ ျမနမာစစသႀကးေတြန႔အတ စစသား တစေသာငးခြ ေလာက၊ သတ႔န႔အတ ဥေရာပ တကသား စစအၾကေပးန႔ သငတနးဆရာ တခ႔လညး ရေနၾကပါတယ။ ပထမဥးဆးစစပြ ထေတြ႔မႈ ကေတာ အဂၤလပေတြ သမးပကထားတ ေအာကျမနမာျပညက ၁၈၈၅ ခႏစ ႏဝငဘာလ ၁၄ ရက စအထြကမာပ ၾကရပါတယ။ သေပါမငးရ႔ စစ မငးႀကး တငးတားမငးႀကးရ႔ သမက ဥးေဆာငတ တပေတြန႔ အဂၤလပ ဖကက ဗလမးခပ ေဂာဝႈကဥးေဆာငတ တပေတြ

ေတြ႔ၾကပါတယ။ ပထမ ခတပက ခဏန႔ပ ကသြားခပါတယ။ ဒတယခတပမာေတာ အျပငးအထနတကပြျဖစၾကၿပး ျမနမာ စစသား တရာေကာကသလ၊ အဂၤလပဖကကလညး လငယဒဗလတေယာက ကခပါတယ။ ဗလခပ ပရငဒါဂတစ က ျမနမာေတြ ဒေလာက ျပငးျပငးထနထန ခခတာေတြ႔ေတာ အၾသခရတယ ဆပါတယ။ သ႔ေသာလညး သမးပကရ လကတ ခတပမာ ျမနမာဘရငဖကက အတလစစအၾကေပးေတြ ကနခတ ေျမပေတြအရ ေနာက ထပခတပေတြ တညထားပ ေျမပစနစေတြက ရသြားခပါတယ။

ဒေနာကပငး စစပြေတြကေတာ အဂၤလပေတြအတြက အလြယတက ျဖစသြားခပါတယ။ အဂၤလပသေဘၤာေတြ ပဂက ေကာလာၿပ ၾကားေတာ သေပါဘရငက အဆးဆးက တြကထားပါၿပ။ စစဝနႀကး တငးတားမငးႀကးက ဆငအစး ၅ဝ န႔ နတရငေရြး ကယရေတာ တပေတြက ျပငခငးပါတယ။ ကငးဝနမငးႀကးက မႏေလးမာရေနတ ျပငသစသကယစားလယ က ခဥးကပေတာလညး အဂၤလပေတြ ဘာေတာငးေတာငး လကေလာလကပါေတာ လ႔ အေၾကာငးျပနခပါတယ။ အဂၤလပေရတပသေဘၤာေတြ အငးဝခတပေရာကလာတ အခနမာေတာ ျမနမာ ဘရငရ႔ မးသေဘၤာ ရတနာရညမြန ေဒါငးအလန႔ အလျဖလႊငလ႔ ထြကေပၚလာခပါတယ။

ေကာကေျမာငးၿမ ႔စားန႔ ဝကမစြတၿမ႔စားက ဘရငကယစား အပစအခတရပစေရးန႔ အဂၤလပေတြ ေတာငးဆ ခကက လက ေလာပါမယ အေၾကာငး ကမးလမးခပါတယ။ ဗလခပပရငဒါဂတစက ျမနမာသအဖြ႔က ေကာငးေကာငးမြနမြန လကခ ေတြ႔ေသာလညး အပစအခတရပစေရးက ပယခပါတယ။ သေပါဘရင ကယတင လကနကခ ကယကယက အပႏငး လာဖ႔ သာ ေတာငးဆခပါတယ။ သက ႏဝငဘာ ၂၄ ရကေန႔ ညေန ၄ နာရက ေနာကဆး ရာဇသ ေပးခပါတယ။

ေနာကဆး ပါေတာမျဖစရတ အေျခအေနက ဘယလအခမးအနားမ မရ တတဆတေနခပါတယ။ ေရ႔ေျပး အဂၤလပဗလ ကာနယ စေလဒငေရာကလာၿပးတ ညပငးမာ ျမနမာဘရငစနစ အပခပေရးက အဆးသတခ ပါၿပ။ ဘရငကယရေတာ ေတြလညး ထြကေျပးကနၾကပါၿပ။ ဘရင မဘရားရ႔ ေမာငးမကယ လပေတာ ၃ဝဝ ထကလညး ၁၇ ဥးသာ ကနပါေတာ တယ။ ေနာကတေန႔မာေတာ ေကာမးတခါးက ထြကလ႔ ၃ မငခရး ေလာကရမယ ေဂါဝႏၵဆပကမးက ဘရငန႔ မသားစ ေတြ၊ ဝနႀကး အခ႔က သာမာနလညးန႔ပ ေခၚေဆာငသြား ခပါတယ။ သေပါဘရငကေတာ လမးတေလာကမာ ႏႈတဆတ ေနခပါ တယ။ ေနာကဆး သးေရမးသေဘၤာ ေပၚက တငေဆာငၿပးေခၚသြားတ အခနက စလ႔ သေပါမငးဟာ ျမနမာျပည က ျပနမေရာကႏင ေတာဘ အၿပးအပင ခြခြါခရပါေတာတယ။

အသညအခနကစလ႔ ဆးဘနးနဆရာေတာရ႔ ကဗာတပဒကလ "ထးသဥး နနးသဥး ၿမ႔သဥးသည သဥးသးဝ ျဖင သဥးရျပန လစ သညေခတ၀ယ လျဖစရေလ တ႔တေတြသည ေသေသာမတည ေၾသာေကာငး၏" ဆတာမး သ႔ကြၽနဘဝ ေရာကခရပါ ေတာတယ။ သေပါဘရငရ႔ ေနာကဆးခရးက ျမငလကရသ အမားအျပားက ငယၾကပါတယ။ လမး တေလာကမာလညး ဒးတပလ႔ ႏႈတဆကၾကပါတယ။ ဒလ ပါေတာမအျဖစအပကက ျမငလကရသေတြအထမာ ေနာကပငး လြတလပေရး တကပြ ဝင စာဆဖခငႀကး ျဖစလာမယ သခငကယေတာမႈငးကလညး ကေလးဘဝအေနန႔ မေမႏငေအာင မကဝါးထငထင ၾကေတြ႔ခရပါတယ။ ျမနမာျပညက လြယလြယသမးပကႏငခ ေသာလညး ေနာကပငးမာ မးခစေတြရ႔ ပနကနထကြမႈေတြက မၿပးမစးႏင ဆကၾကၾကရပါေတာတယ။ ဒလအေျခအေနက စာေရးဆရာ ဥးသန႔ျမငဥးက ယခေခတ အရတက အေျခအေန ေတြန႔ ႏႈငးယဥေရးခပါ ေသးတယ။ အထကျမနမာျပညဆငရာ ၿဗတသ အတြငးဝနက ေကာမရငနာ မငးႀကးဆက ပ႔တစာ တပဒကလညး ညႊနးလ႔ ေဖာျပထားခပါေသးတယ။ "လတခ႔ေတြ ေတြးထငထားၾကသလ ဒႏငငက လေတြက မငးဆး မငး ညစေတြလကက ကယတငခသေတြဆၿပး ကေနာတ႔က မႀကဆၾကေလဖး" တ။

ေနာကတခနးမာေတာ ၁၉၈၈ ခႏစေႏာငးကာလေတြက သက ေကာလႊားေဖာျပၿပး ျမနမာႏငငန႔ ပတသကတ စဥးစား ဖြယ ေမးခြနးေတြက ေမးခပါတယ။ ဒအေၾကာငးေတြက ဆကလကေဖာျပပါမယ။ အားလးၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၄) ။ ျမနမာျပညအတြက ေမးခြနးမား

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ပထမ အခနးက ပါေတာမခနး၊ သမငးန႔ စခေပမယ ေနာကတခနးမာ ၁၉၈၈ ခႏစ ဒမကေရစ လထအကြမႈကာလ၊ ၁၉၈၈ ခႏစ ေႏာငးပငး အေျခအေနေတြန႔ သရ႔ ပဂၢလေရး အေၾကာငး ေတြက တငျပလ႔ ျမနမာျပညအေရး စတဝငစားဖြယ ေမးခြနး ေတြထတခပါတယ။ ၁၉၈၈ ခႏစက စလ႔ အခလ အႏစ ၂ဝ ေကာလာတအထ ျမနမာႏငငမာ ႏငငေရးျပျပင ေျပာငးလမႈေတြ ထထးျခားျခား ျဖစေပၚလာခတာ မရပါဘး။ ၁၉၈၈ အၿပးေကာငးသား ေတြရ႔ လကနကစြကင ေတာလနေရးေၾကာငလညး အေျဖ မထြကလာခသလ၊ တငးျပည ျပငပမာ ႏငငတကာ ဖအားေပးမႈေတြ၊ စးပြားေရး ပတဆ႔မႈေတြေၾကာငလညး အေျပာငးအလက မျမငၾကရေသးပါဘး။

ဒါေပမယ ေသခာတအခကတခကေတာ ၁၉၈၈ ေနာကပငးမာေတာ ယခငက လသအမား စတမဝငစားဘ ရေနခတ ျမနမာႏငငအေၾကာငးက ပလ႔ လစတဝငစားစရာ ျဖစလာခတာပါပ။ ျမနမာႏငငအေရး တကကြ လႈပရားလာၾကသေတြ ရသလ၊ ပညာရပဆငရာ နယပယေတြမာလညး ေဆြးေႏြးျငငးခနစရာ ကစၥေတြ ျမနမာႏငငန႔ ပတသကလ႔ ရလာခပါတယ။ ျမနမာစစအစးရဟာ ဘာျဖစလ႔ ႏစ ၂ဝ ေကာၾကာ ေျခကတျမေနခရ တာလ။ ျမနမာႏငငက အပခပေနသ စစဗလခပေတြ က ဘယလစဥးစားေနၾကတာလ။ ျမနမာလမႈအဖြ႔ အစညးက အမနးခငးႏငင ေတြန႔ ဘယလကြာျခားသလ။ စသျဖင စတဝင စားဖြယ ျဖစခၾကပါတယ။ သ႔ေပ မယလညး ႏငငတကာက ေလလာသေတြရ႔ စတဝငစားမႈက ျမနမာႏငငက အျဖစအပက ေတြဟာ လြနခတ ႏစ ၂ဝ အတြငးမာပ ျဖစပက တညရခသေယာင သမငးမရခသလ စတဝငစားမႈမး ျဖစေနတယလ႔ စာေရး သ ဥးသန႔ျမငဥးက ျမငပါတယ။ ဒါက စာေရးဆရာက မေကလညလပါဘး။ ျမနမာႏငငသမငးက ျဖစခတ ကလန ကြၽနျပခခ ရတ ကစၥေတြ၊ ျမနမာႏငငက တငးရငးသားေတြရ႔ မးခစစတ ျပငးထနပ၊ မႏေလးနနးေတာ က တခဏန႔ သမးပကႏင ခေပမယ ေနာကပငးမာ ၿဗတသက စစတပအငအား ၃ ဆ အထတးၿပး အငအားသး ေခမႈနးယရတအထ ႏငငျခားသား လႊမးမးခယလယမႈက မနးတးပေတြ၊ ေနာကပငး လြတလပေရးတကပြ၊ လြတလပေရး ရၿပးေတာလညး တငးရငးသား ေရာငစသပန ပနကန ထကြမႈန႔ စစအာဏာရင ေျခကတရလာပ စတ ရႈပေထြးေပြလလတ သမငးေနာကခေတြက လစလရ ႈထားၿပး ေျပာေနၾကသလ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ျမငပါ တယ။ ဒေတာလညး သ႔မာ ေမးခြနးေတြ ျဖစလာရပါတယ။

ဘာျဖစလ႔ စစအာဏာရငေတြက ဒေလာက သကဆးရညေနခရတာလ။ ျမနမာျပညမာ ဒမကေရစန႔ ႏငငေရး လြတလပ ခြငေတြ ျပနရေအာင ဘယလ နညးန႔ ေဆာငကဥးႏငမာလ။ ရနကနအစးရန႔ တငးရငးသား ေတြၾကားက ျပညတြငးစစက ကေနာတ႔က ဘယလ ၾကညျမင သေဘာထားၾကမာလ။ သဘာဝသယဇာတ ကြယဝလြနးၿပး အာဆယႏငငေတြ ေရ႔က တခနက ေရာကခရတ ႏငငတခက ဘာျဖစလ႔ အခလ ေအာက ကေနာကက ျဖစေနရသလ။ ပ အေရးႀကး တာက ကေနာတ႔ ဘာဆကလပၾကမာလ... စသျဖင အေတာ မသတႏငတ ေမးခြနးေတြ ထတခပါတယ။ တခနတညးမာ ဒါေတြဟာ သမငးန႔ ဆကႏြယေနတယလ႔လညး သက ယၾကညပါတယ။ ေဖာျပခခေမးခြနးေတြက ေျဖဖ႔အတြက ျမနမာသမငးက ျပန ဆနးစစဖ႔ လလာပါတယ။

ဒလန႔ သက ျမနမာ လ႔အဖြ႔အစညးရ႔ သမငးအေျခခဖြ႔စညးထားခပ စနစေတြ၊ ေဖာငေဒးရငးက စာအပအခနး (၃) မာ ျပနလ႔ ၾကညချပနပါတယ။

ဆပါေတာ။ ျမနမာႏငငဟာ ပထဝအေနအထားအရ ၾကညရမယဆရငလညး ႏငငတခအျဖစ ဖြ႔တညေနမႈက ရငးရငး လငး လငး ရေနပါတယ။ ဧရာဝတ ျမစဝကြၽနးေပၚ လြငျပငေဒသက ေတာငတနးေတြ ပတလညဝငးထားတ ပထဝ တညေဆာက ထားပမးပါ။ ႏငငရ႔ ေျမဧရယာ တဝကေကာေကာ (တနညးေျပာရရင) ေနရာ အမားစက ဧရာဝတျမစဝမး လြငျပင ေဒသျဖစပါတယ။ တကယေတာ ဧရာဝတျမစဆတာ ျမနမာႏငငန႔ ခြျခားေဖာျပလ႔ ရတာေတာ မဟတပါဘး။ ပထဝ အေန အထားအရ ျမနမာႏငငက ေတာငတနးေတြန႔ ပတလညဝငးၿပး အမနး ခငးႏငငေတြန႔ သးျခားကငးကြာ တညရေနတယလ႔ ျမငႏငပါတယ။ ဒါေၾကာငလညး တခါတရ လကေတြ႔ အသးမဝငလတ ေခါငးမာတာမး၊ သးျခား ခြျခားေနခငတာမး ကယကယ၌က အျခားန႔မတဘး ဆျပး သးသန႔ထငေနတာမး သမငးမာ ျဖစေလရတယလ႔လညး စာေရးသက ဆပါတယ။

ႏငငတကာအေနန႔ကလညး ေတာငေတြ ဝနးရေနတ လြငျပငငယကေလး၊ အငပငယာ ခ႔ထြငေရးန႔ ကနသြယေရးကစၥ စတဝငစားမႈေတြ အတြက အဓက ပငမလမးေၾကာငးေပၚ မာလညး မရေနေတာ အလြယတကန႔ ေမထားခၾကတတတ ေဒသ လ႔ ဆပါတယ။ ဒါေပမယ ျမနမာႏငငသမငးက ျပနၾကညရင ႏငငတကာန႔ ကနကးသနးဆကသြယမႈေတြ၊ အျခား ဆကဆ ေရးလမးေၾကာငးေတြက ဖြ႔òဖးတည ရခတာကလညး ေတြ႔ၾကရပါတယ။ ဒလ ျပငပကမၻာန႔ ခတဆကႏငဖ႔ဆရင ျမနမာ ႏငငက မမဘာသာ ကယ အတြငးကၾကညၿပး ေကနပ ေရာငရေနတစတ၊ ကယအတြငးမာသာ သာယာေနတစတ က ေကာလြနၿပး ျပငပကမၻာက ခတဆကႏငဖ႔ စဥဆကမျပန óကးပမးမႈေတြေတာ လအပလမမယလ႔လညး စာေရးသ က ေရးခပါတယ။

ျမနမာႏငငသမငးမာ ျပငပကမၻာန႔ ခတဆကလ႔၊ ျပငပကေန ေလလာသငယလ႔ ကမၻာႀကးေကာငးကးက ျဖညဆးေပး ႏငခတ ကာလေတြ ရခသလ၊ အခ ျမနမာႏငငမာ ျဖစပကေနသလ တးတကဖြ႔ၿဖးဖ႔န႔၊ တထြငဖနတးမႈဆတာ ေဝလာေဝး၊ ေခာကအစြနးနားမာ သမားေတြက ရငတမမ ျဖစေနရေလာကေအာင ရပလ႔ေနတ အေျခအေန၊ ကာလေတြလညး ရခပါတယ။ ဒလန႔ စာေရးသက ျမနမာလ႔အဖြ႔အစညးရ႔ သမငးအေျခခဖြ႔စညးထားခပ စနစေတြက ျပနၾကညခပါတယ။ ပထမဆး အေနန႔ ျမနမာေတြရ အစက သက ေျခရာေကာကပါတယ။

ျမနမာဆတာက ကေနာတ႔ ငယငယက သငၾကားခၾကရသလ "ျမနမာအစ တေကာငးက" ဆၿပး သခၾကရ တာပါ။ တေကာငး အရပဆတာက ဒေန႔ျပနၾကညရင ကေနာတ႔အတြက နညးနညးမ စတဝငစားဖြယ မရတ ျမနမာျပည အထကဖကပငးက ဖနထထ၊ ထနးပငေတာတနးေတြန႔ ၿမ႔ငယကေလးပါ။ ျမနမာေရးဘရငေတြရ႔ မနနနးရာဇဝင အပါအဝင အျခားသမငး ေတြအရေတာ ျမနမာေတြက အႏၵယႏငင အလယပငးက စစရႈးလ႔ ေရာငေျပးလာတ သာကမငးမးႏြယျဖစတ အဘရာဇန႔ ေနာကလကေနာကပါေတြက ထေထာငခၾကတာ၊ ျမနမာဆတာ ဒက ဆငးသကလာတ အႏြယေတြဆတာမး ပျပငေတြက ႏစေထာငခလ႔ ေဖာျပေရးသားခၾက ပါတယ။

စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ဒလသမငးေတြက ပယခပါတယ။ အဘရာဇာက တကယပ သမငးမာ ရခသညထားဥး၊ ျမနမာေျမထက ေရာကလာတ ခရးသြားတဥးမသာပ ျဖစလမမယလ႔ စာေရးသက ေရးပါတယ။

တကယေတာ ဧရာဝတျမစဝမးလြငျပငေဒသက လေတြ အေျခခေနထငၿပး ဖြ႔òဖးႏငတာ ႏစေပါငး ၃၅ဝဝ ေလာကရၿပလ႔ ဆပါတယ။ သမငးပါေမာကၡေဒါကတာသနးထြနးကလညး အဘရာဇာန႔ တေကာငး သမငး ေတြက ပယဖးပါတယ။ "တေကာငးက ရမးနာမည၊ တညေထာငသ အဘရာဇာက ကလားနာမညဆရင တခခေတာ ပယရမယ" ဆတာမး ေျပာခဖးပါတယ။ ဧရာဝတ ျမစဝမးမာရတ လေတြရ႔ယဥေကးမႈက အဂစ ေရးေဟာငး ဘရငေတြန႔ ေခတၿပငတညရခၿပး ေၾကးသြနးတာ၊ စပါးစကတာ၊ အမမာစားဖ႔ ၾကက၊ ဝကေမြး ျမေရးအတတေတြ ရေနပါၿပ။ လြနခတ ႏစ ၂၅ဝဝ ေလာက မာေတာ အငးဝန႔ မႏေလးရ႔ ေတာငဖကကတ အရပေတြမာ လေနၿမ႔ျပေတြ ထေထာငေနၾကၿပး သထညအအတေတြက ႏငနငးေနၾကပါၿပ။ ခရစေတာေပၚၿပး ရာစႏစ အေစာပငးမာေတာ ရပနး ရပေဝးကနသြယတာေတြ၊ ေရသြငးတးေျမာငး ေတြ၊ အငအားႀကးလာတ ၿမ႔ျပေတြက အတၿမ႔ရး နရေတြ၊ မတဥးေတြ၊ မငးဘရငေတြ၊ နနးေတာေတြ ရေနခၾကပါၿပ။

ေနာကတပတမာေတာ ဒကေန႔ လကေတြ႔ျပနာေတြန႔ ဆကႏြယေနတယလ႔ သယၾကညတ၊ ျမနမာသမငး ရာေတာပ ခရးအေၾကာငးက ဆကလက တငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၅)။ ပဂေရႊျပညအစ၊ ပထမ ျမနမာမား

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဆပါစ႔၊ သမငးအထာကအားအရ ျပနၾကညရင လြနခတ ႏစ (၂ဝဝဝ) ေလာကက ကမၻာေျမပ က ျပနၾကညရင ကမၻာ ေပၚမာ အငပငယာႀကး ၄ ခပရ တာေတြ႔ၾကရပါလမမယ။ ေရာမ၊ ပါရား၊ အႏၵယမာရတ ေမာရယအငပငယာန႔ တရတက

ဟနအငပငယာတ႔ ပျဖစပါတယ။ ဒါေပမယ ဒအငပငယာေတြၾကားမာ လစဟေနတ၊ သတ႔ၾသဇာ လႊမးျခသကေရာကမႈ မရတ ေဒသေတြလညး ရပါေသးတယ။ ေျမာကဖား တဘကေဒသကေန၊ ဧရာဝတျမစဝမးလြငျပင အထေဒသေတြ ဟာလညး ဒလ အငပငယာေတြရ႔ ၾသဇာကငးတ ေဒသေတြထမာ တခ အပါ အဝငပါ။ ဒေဒသေတြမာ တခန ျမနမာ ျဖစလာမယလေတြရ႔ ဘးေဘးေတြ ေနထငခၾကပါ တယ။

ဒါေပမယ ဧရာဝတျမစဝမးေဒသက ယဥေကးမႈ၊ ကနသြယေရး လမးေၾကာငးေတြကေတာ တစတရာ ဖြ႔ၿဖးေနပါၿပ။ ခရစ မေပၚမ ၁၃၉ ခႏစ ဘစမာ တရတအရာရ ခနကယန (Zhang Qian) က အငပငယာၿမ႔ေတာကေန ေနာကလက ေနာကပါ ေတြန႔ လသမေပါကေသးတ အေနာကဖကေဒသက ေျခဆန႔ခပါတယ။ သက အႏၵယ၊ ေနာကဆး ဒေန႔ အာဖဂနနစၥတနအထ ေျခဆန႔ႏငခပါတယ။ ဧရာဝတျမစဝမးေဒသကတဆင အႏၵယန႔ ကနသြယႏငတ လမးေၾကာငး ကလညး ေတြ႔ခၿပး၊ ကနသည ေတြက အရငေပါကေရာကႏငတအေၾကာငး၊ ဒ ေဒသက ဆငစြယ၊ အဖးတန ေကာကျမက ေတြ၊ ေရႊေငြ၊ အေကာငငယ ေပမယ သနမာတ ျမငးေတြ၊ သတ႔ တနဖးထားၾကတ ၾကခေတြ ကနသြယႏငတအေၾကာငး ကလညး တရတဘရငထ ျပန သေတာတငႏငခပါ တယ။

ေရာမအေရ႔ဖကက ျဖစႏငတာက အလကဇနးဒါးဘရငရ႔ သအဖြ႔ေတြကလညး ခရစေပၚၿပး ေအဒ ၉၇ မာ ဧရာဝတ ျမစဝမး ေဒသက ျဖတလ႔ တရတဆက သအဖြ႔သြားခၾကဖးပါတယ။ ေနာကပငးမာေတာ ေလသေဘၤာေတြ ေပၚလာေတာ မလကာ ေရလကၾကားကတဆင ေရလမးခရးက အသးျပႏငခၾကေပမယ ေသခာတာက တခနက ျမနမာႏငငလ႔ေခၚတ ေဒသဟာ ကနသညေတြ၊ ခရးသြားေတြအတြက လမးမႀကးေပၚမာတညရ စညပငဖြ႔ၿဖးခတယ ဆတာပါပ။

ျမနမာေတြ လကခယၾကည ေျပာဆလာခၾကသလ ကနသည ၂ ဥးျဖစတ တဖန႔ ဘာလကတ႔ ညေနာင ၂ ဥးက ဗဒၶန႔ ကယတင ကယကေတြ႔ဆလ႔ အျပနမာဆေတာ ၈ ဆက ပေဇာသယေဆာငလာၿပး ေရႊတဂဘရား က တညခၾကတယ ဆပါတယ။ ဒါေပမယ ဒကေန႔ ကေနာတ႔အထြဋအျမတထားရာ ေရႊတဂေစတေတာက လြနခတ ႏစ ၅ဝဝ ေလာကက တညခတ ဗသကာ လကရာေတြျဖစပါတယ။ ယခငေရးေဟာငးလကရာေတြက အတြငးမာ ဌာပနာ ကနရစႏငသလ မလက ဘယလပရမယ ဆတာ မေျပာႏငၾကပါဘး။ ဒါေပမယ ေသခာတာ ကေတာ ဗဒၶဘာသာဟာ ျမနမာေျမထက အေစာႀကး ကတညးက ေရာကေနႏငႏငပါတယ။ ဒါေပမယ စာေရး သ ဥးသန႔ျမငဥးက ျမနမာႏငငက ဗဒၶဘာသာ ေရာကလာပက ေႏာငးပငးကာလမ ေရာကလာတာျဖစႏငၿပး၊ ကနးလမးခရးထကစာရင ဘဂၤလားပငလယေအာက ျဖတလာတ ေရလမး၊ အႏၵယေတာငပငး ဗဒၶဘာသာက ေန ဆငးသကလာတယလ႔ ယဆပါတယ။ ဘဂၤလားပငလယ ေအာက ျဖတလ႔ ကနသြယ ၾကရငး ဗဒၶဘာသာ သာမက ဟႏၵအႏပညာန႔ အျခားတတကြၽမး ေလလာစရာေတြက ရယခပရတယလ႔လညး သးသပ ပါတယ။ ဒလ ယေဆာငလာတ ကးကြယယဥေကးမႈ၊ အႏပညာေတြက ဧရာဝတ ျမစဝမးေဒသမာ ရၿပးသား ယဥေကးမႈ န႔ေပါငးစပခၾကပါတယ။

ဒအခနမာ ဘဂၤလားပငလယေအာက ျဖတသနးသြားလာေနတ ေရလမးက ပမန အသးျပေနၾက ျဖစဟနတပါတယ။ ပထမ ေထာငစႏစရ႔ အေစာပငးရာစေတြက ျပနၾကညရင အေရ႔ေတာင အာရေဒသ၊ အထးသျဖင ဂာဗား၊ ကမေဘာ ဒးယား၊ ဆမၾတာ၊ ဆငယမ (ဒေန႔ထငး) န႔ ျမနမာ မငးေတြက အႏၵယဘြ႔က ခၾကသလ၊ အႏၵယအႏပညာ ေဆာကလပေရး ဗသကာ ပညာေတြက လညး အေလးထားအတယခၾကတာ ထငထငရားရား ေတြ႔ႏငပါတယ။ ျပညအရပက အပခပသေတြကယ၌က ဝကရမ၊ ဝါမန စတ အႏၵယ အမညေတြ ခခၾကပါတယ။ ေအဒ ၄ ရာစမာေတာ ဧရာဝတျမစဝမးေဒသတခလးမာ ေတာငပငး ဗဒၶဘာသာက လကခ ယၾကညေနၾကၿပလ႔ ဆပါတယ။ ဒါကလညး တရတခရးသြားရ႔ မတတမးမာ ထညသြငးေဖာျပခ ပါတယတ။

ဒါေပမယ ဘစအေစာပငးကာလေတြန႔ ခရစေတာေပၚၿပး ေအဒ ၉ ရာစအၾကားမာေတာ ဧရာဝတျမစဝမး ေဒသက ေျမာက အရပ၊ ဟမဝႏာေတာငေျခက အငအားသစ၊ အပစသစက ထးဝငလာခပါတယ။ အဒါကေတာ ဒေန႔ျမနမာ ျဖစလာမယ အပစပ ျဖစပါတယ။

ေအဒ ၈ ရာစမာ မစလငတပေတြက ဥေရာပ စပနအထ ခ႔ထြငတကေနတအခနမာ ဒါလကနအနးက ၆ ျပညေထာငက စစညးလ႔ နနေခာင ဧကရာဇႏငငက ထေထာငခၾကပါတယ။ နနေခာငရ႔ အဓပၸါယက "ေတာငပငးေဒသရ႔အရင" ျဖစပါ

တယ။ နနေခာငတ႔က သလြငျမစဝမးေဒသက လႊမးမးထားသလ၊ ေျမာကဖကဆရင တဘကအထ၊ အေရ႔ဖကက တနဧကရာဇတရတျပညအထ ၾသဇာႀကးခၾကပါတယ။ အသည အခနက ဧရာဝတျမစဝမးေဒသဟာလညး နနေခာငတ႔ရ႔ ၾသဇာစကေအာကေနရမာ မလြပါဘး။ စစလလား ၾကတ နနေခာငေတြကလညး ေတာငဖကက ဖဆငးလာမာ မလြပါဘး။ ခရစသကရာဇ ၈၃၂ မာေတာ နနေခာငတ႔က ဟနလငးၿမ ႔က ဖကဆးပစခၾကပါတယ။ သ႔ပနးအမားအျပားလညး ဖမးဆး ေခၚသြားခၾကပါ တယ။

ေနာကပငး ေအဒ ၁ဝ ရာစမာေတာ နနေခာငအငပငယာ အားေလာၿပကြစ ျပလာပါၿပ။ နနေခာငအငပငယာက လမးစ ေတြဟာလညး ဧရာဝတျမစဝမးက ဘဂၤလားပငလယေအာ ေပါကသညတငေအာင ထးဆငး လာၾကပါတယ။ ရာစႏစ တခေကာၾကာ ေခမႈနးခထားရတ ဖႏပခထားရတ ဧရာဝတျမစဝမးမာ မလေနသေတြ ျပငးျပငး ထနထန မတြနးလန သာေတာပါဘး။ ေနာကေရာကလာတ သနမာတ ျမငးသညေတာေတြကေတာ ေတာငဖကက ျဖစႏငတာက ျမစေၾကာငး အတငး ဆငးလာၿပး အေျခခခၾကပါတယ။ ေနာကပငးမာ စပါးစက ပးဖ႔ ေျမဆၾသဇာေကာငးတ ဒကေန႔မႏေလးေဒသ အနးတဝကမာ အေျခခခၾကပါတယ။ သတ႔ကယ သတ႔က ျမနမာလ႔ေခၚၾကၿပး၊ ဒကေန႔ ကေနာတ႔ ျမနမာလမးေတြရ႔ ဘး ေဘး ေတြ ျဖစလာပါေတာတယ။ ဒလ န႔ ေအဒ ၈၄၉ မာေတာ နနေခာင ျမငးသညေတာေဟာငးေတြက ဧရာဝတ ျမစဝကြၽနးေပၚေဒသတခလးက လႊမးမး ခပကငႏငခၿပး ပဂမာ ၿမ ႔ရးရငတား အခငအခန႔န႔ ၿမ ႔ျပက စတင တညေဆာကခ ပါေတာတယ။ ပဂသမငးေျပာရင တတထမး၊ ဒါးထမး ေျပာရတယဆတာမး ဆရးရဖးပါတယ။ အျငငးပြားစရာ မားလြနးလ႔ပါ။ ေနာက တပတမာေတာ ျမနမာလမႈအဖြ႔အစညးရ႔ အေျခခအျဖစ တခနက ဘနးမးေနလေတာကခတ ပဂ၊ တနညးေပါကကရ႔ ဖြ႔စညးပ၊ စနစေတြ အေၾကာငးက စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥး သးသပထားပေတြက ဆက လကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၆)။ ပဂေရႊျပည

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ဆကလက တငျပထားတ ျမနမာ လ႔အဖြ႔ အစညးရ႔ ပဂေခတကာလ အေျခခဖြ႔စညးထားပ၊ စနစေတြက ဆကလကတငျပလပါတယ။ ပဂသမငး ကေျပာမယဆရင တတထမး၊ ဒါးထမး ေျပာရတယ ဆတာမး ဆရး ရဖးပါတယ။ အျငငးပြားစရာ မားလြနးလ႔ပါပ။

ပဂက ဒ႑ာရဆနဆန ျပေစာထးဆတ သရေကာငးက ငကႀကး၊ ေတာဝက၊ ကားႀကး၊ ရႈးပေတြက တကခက အႏငယ လ႔ ထေထာငခတယ၊ ျပေစာထးကယ၌က ေနနတသားန႔ နဂါးမက ရတဥကေန ေပါကဖြားတယ ဆတ ပျပငေတြလညး ၾကားခၾကရဖးပါတယ။ ဒါေပ မယမယလညး သမငးေလ လာခကေတြအရ နနးေခာင ျမငးသညေတာေဟာငးေတြက ဧရာဝတျမစဝမးလြငျပငထ ထးဆငးလာၿပးတ အခန ၁၇ ႏစအၾကာမာ ခတပ ၿမ ႔ရးေတြန႔ ၿမ ႔ျပေတြက ေအဒ ၈၄၉ မာ စတငတညေထာငခၾကတယလ႔ ဥးသန႔ျမငဥးက ေဖာျပပါတယ။ ဒကာလမတငမမာ နယေျမေဒသအေတာမားမားမာ အေျခခေနထငခတာမး ရႏငၿပး၊ ေနာကဆး မဟာ ဗဟာအရ အေရးပါတ ဧရာဝတျမစန႔ ခငးတြငးျမစဆန႔ နးတ ေဒသ မာ ၿမ႔ျပ ႏငငက ထေထာငခၾကပါတယ။ ေနာကပငးမာေတာ ႏစ ၂ဝဝ အၾကာအထ ပဂဟာ အငအားေကာငးတ ဗဒၶ ဘာသာ မငးႏငငေတာ ျဖစခပါ တယ။ တကယေတာ ပဂဟာ ဧရာဝတျမစဝမးမာ ယခငေနထငၾကတ၊ အရငေရာကရ ေနတ အပစ ေတြန႔ ေပါငးစပေရာေႏာလ႔ ေပၚထြကလာတရလဒ၊ ယေန႔ျမနမာလမးေတြရ႔ ေရးဥးအစလ႔ ေျပာရငရႏင သလ၊ ယဥေကးမႈ ေတြ ေပါငးကးလ႔ ယေန႔ျမနမာေခတသစ ယဥေကးမႈက ျဖစေစတ အေျခခေကာရးမ႑ငလညး ေျပာ ရင ျဖစႏငပါတယ။ ျမနမာအပစေတြ မေရာကမက ဒေဒသမာ ပ၊ ကရင၊ မြန၊ သက၊ ေသာ၊ ကနတ၊ ေတာငသ၊ လဝ စသျဖင အပစေတြလညး ေရာကရေနထငခၾကပါတယ။

ဒေန႔ကာလအထ ကနခတ ပဂၿမ႔ေဟာငးက အပကအစးေတြက ျပနၾကညရင ပဂဟာ ေဒသအတြငး ခန႔ညား ရေလာက ေအာင အငအားဘယေလာက ေကာငးခမယဆတာ ခန႔မနးႏငပါတယ။ အေရ႔ေတာငအာရရ႔ ဗဟ ခကမဆတာမး

ျဖစႏင သလ၊ ပဂအငပငယာရ႔ ၾသဇာဟာ ဒေန႔တဘကေဒသကေန မလကကာ ေရလက ၾကားထေတာင ပ႔ႏ႔ႏငတယလ႔ ခန႔မနး ခၾကပါတယ။ ပဂမငးဆက ၄၂ ခေျမာကလ႔ ဆၾကတ၊ အႏစ ၂ဝဝ အၾကာမာအေျခကလာတ ပဂမာ ဒကေန႔ ျမနမာေတြ သထားၾကတ ဘနးတနခးႀကးလတ အေနာရထာလ႔ ေခၚတ ဘရင အႏရဒၶာက ေအဒ ၁ဝ၄၄ မာ နနးတက လာခပါတယ။ အႏရဒၶာရ႔ အဓပၸါယက "ရနအေပါငးက ေအာငျမငတမငး" လ႔ အဓပၸါယရသလ စစသႀကး ၄ ဥးရ႔ အကအညန႔ ေဒသတလႊား က ဆငတပ၊ ျမငးတပ ေတြန႔ အရပရပ မကႏာေပါငးစက နယေျမခ႔ထြငခတယ ဆပါတယ။

ပဂဟာ လမႈေရး၊ စးပြားေရး၊ စစေရးအရလညး အငအား ေတာငတငးခန႔ညားခပါတယ။ ပဂရ႔ ဖြ႔ၿဖးမႈ အထြဋ အထပအခန ၁၂ ရာစမာ ပဂဟာ အငအားတလမးလမးန႔ တထြငဖနတးမႈ အျမငဆးအခန ျဖစပါတယ။ ဧရာဝတျမစႀကးက ေမးတင ထားတ ပဂမာ အႏၵယတကနယက ေပါငးကးအတယလာတ ဗသကာပညာ၊ အႏပညာေတြက တမးဆနးသစ တညေဆာကခၾကပါ တယ။ ပနးခ၊ ပနးပ၊ ပနးရ၊ ပနးပ လကမႈအစြမးျပခၾကပါ တယ။ ဘရငအပါအဝင မငးအမႈထမး ေတြကလညး မြန၊ ပ၊ ပါဠ၊ သသကၤရက၊ သကတစာေပေတြကေန အမး မးအဖဖ စမးသပလ႔ စာေပေရးသားဖ႔ ၾကဆေနခၾကပါတယ။ အႏၵယ ေတာငပငး ေဒသက စာလးအကၡရာေတြ က လြယေအာငျပငလ႔ ျမနမာစာေပ ကနဥးအျဖစ ဖနတးခၾကပါတယ။

ဒါတငမက စးပြားေရးအရလညး ပဂဟာေတာငတငးခပါတယ။ ဒ႑ာရထက ေဖာျပသလ ရငအဇၥေဂါဏေၾကာင သေသ တျပညဝတယပ ဆဆ ဧရာဝတျမစဝမးလြငျပငေဒသမာ ပနးပအတတ၊ သရညႀကအတတက ဖြ႔ၿဖးေနႏငပါၿပ။ ဒါအျပင မလကတညးက ဖြ႔ၿဖးတညရေနႏငတ ကမးရးတမး ပငလယေရေၾကာငးသြားလာ ေရးန႔ ကးသနးေရာငးဝယမႈ ေတြေၾကာင လညး စးပြားေရးေတာငတငးခမာ အေသအခာျဖစပါတယ။ သဟဠ၊ အႏၵယေတာငပငးေဒသ၊ ေတာငတရတ ပငလယ သြားလာေနၾကတ ေလေတြက တနသၤာရကမးရးတနးက ျဖတသနးေနခၾကရမာ ျဖစပါတယ။ အသညအခနက ပငလယ ကမးစပၿမ ႔ျဖစတ သထၿမ႔သာမက မေလးကြၽနးဆြယအထ ဆပကမးၿမ႔ေတြကလညး အေနာရထားအပါအဝင ကန ပဂမငးေတြက တကခက သမးပက ခပါတယ။ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ဒလသမးပကတာဟာ ပငလယ ဆပကမး ေတြကတဆင ကမၻာ ကနသြယေရးက ဆကစပၿပး၊ အကးအျမတက ေမာျမငလ႔ စးပြားေရးရညရြယခကအရပါ ေဆာင ရြကခတယလ႔ သးသပခပါတယ။

ပဂဟာ ကးကြယမႈ ဘာသာေပါငးစ ထြနးကားဖြ႔ၿဖးခတ ေဒသလညး ျဖစပါတယ။ ေထရဝါဒန႔ မဟာယာန ဗဒၶ ဘာသာ၊ ျဗဟၼဏ၊ တႏရဂဏး၊ ဟႏၵန႔ နဂါးစတ နတကးကြယမႈေတြလညး ရေနခပါတယ။ သမငးအလယ ေခတကာလက အျခား ဘရငမားလပ အေနာရထာအပါအဝင အျခားဘရငမားဟာလညး ဘာသာေရး ေလးေလးနကနက ယၾကည ကးကြယခၾကတ ဘရငေတြ ျဖစခၾကပါတယ။ အေနာရထာဘရငက အျခားဘာသာ ေရးေတြက ႏပကြပခတယလ႔ စြပစြခကေတြ ရေပမယ လညး သကယတငက ျမနမာျပညက ၃၇-မငးနတအပါ အဝင နတကးကြယမႈပြေတာေတြက စတငေပးခသ ျဖစေနတာက စာေရးသက ေဖာျပခပါတယ။ ဒါေပမယ ျမနမာႏငငမာ ထြနးကားခတ ဗဒၶဘာသာရ႔ ထးျခားခကက ကမၻာအေျခအေန ဆကစပလ႔လညး စာေရးသ က ျဖစႏငေခက မနးဆျပခပါတယ။ ပဂၾသဇာႀကးေနတ အခနမာ ေဒသတလႊားမာ မတညၿငမမႈ ေတြန႔ ရင ဆငေနရပါတယ။ ဗဒၶဘာသာအယ ကဆငးလာခနကာလ ျဖစေနပါ တယ။ ဂါဇနေဒသက မာမြတဘရငန႔ သရ႔ တရက၊ အာဖဂနျမငးတပေတြက ဂဂၤါလြငျပငက ထးဆငးလာတအခနပါ။ အႏၵယ ဘဟာျပညနယက ဗဒၶ ေမြးဖြားသန႔စငရာ၊ တခနက ဗဒၶစာေပ တကသလေတြျဖစတ နာလႏၵ၊ ဝကရာ မာဆလတ႔ဟာလညး အကပငးေရာကလာေနၿပး ေနာကပငး အစၥလမအငပငယာျပညရငရ႔ တပေတြက လာသမးလလ အေျခအေနပါ။ တရတႏငငက ဆြနမငးဆက ကလညး ဗဒၶဘာသာ ကးကြယမႈအေပၚ ေထာကခမႈကဆငးလာၿပး၊ ကြနျဖးရပ အယသစက ေရပနးစားလာခန၊ အႏၵယေတာငပငး ကလားစ တ႔ေဒသမာလညး ဟႏၵနတဘရား သဝက ကးကြယမႈက သဟဠ၊ ဆမၾတာအထ ေျခဆန႔လာတအခနပါ။ သညအခနမာ အစၥလမ အာဏာစက ေရာကလာ ေတာမယ ဗဒၶတကသလေတြရရာ က ပညာရငရဟနးေတြက တဘကေဒသမာ သြားေရာကခလႈ တာမး ရႏငသလ၊ အမားအျပားဟာလညး ပဂေဒသက ခလႈ သာသနာျပဖ႔ ေရာကလာႏငၾကပါတယ။ ဒါေၾကာငပ ျမနမာႏငင၊ ပဂမာ ကးကြယေနတ ဗဒၶဘာသာက အႏရာယၿခမးေျခာကမႈက ခခဖ႔ ပလ႔ျပငးထနတ ယၾကည ကးကြယမႈမး ျဖစေနႏငသလ၊ ပလ႔ ေရးရးစြဆနေနတာမး ျဖစႏငတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမင ဥးက သးသပပါတယ။

ဒထးျခားခကက ၾကညရင၊ သဃာေတြရ႔ ေရႊဝါေရာငေတာငလနေရးက မျဖစခေလသေယာင ဖႏပထားခငတ စစအစးရရ႔ ဒေန႔ဆႏၵက ေအာငျမငႏငပါမလားဆတာလညး ကေနာတ႔ ျမနမာလမးေတြ ယၾကညမႈ ျပငးထနပန႔ ဆကစပလ႔ ျပနေတြးမ ေနပါတယ။

ပဂမာ ဒလလမႈေရး ဖြ႔ၿဖးမႈေတြ သာမက၊ အငစတကးရငး ပငးဆငရာ ျဖစတ အစးရဖြ႔စညးပစနစလညး မားစြာ ဖြ႔ၿဖးေနခပါ တယ။ ယခင ျပညမငးေတြက ဆကခရယတာျဖစႏငသလ၊ နနေခာငအငပငယာက ပါလာတအေတြ႔အၾက၊ ဒါမမဟတ အႏၵယက ေပါငးကးယတာလညး ျဖစႏငပါတယ။ ဒါတငမက အေရးပါတ သတမာနေရးကစၥေတြက ေမမထား ခပါဘး။ တရတအငပင ယာျပညရငရ႔ ကငဖနးနနးေတာကလညး ၁၁ဝ၆ မာ သအဖြ႔ေစလႊတခတာလညး ရပါတယ။ ဒါေပမယ တရတန႔ မြနဂအငပငယာကေတာ ပဂေဒသက စငၿပင အျဖစ၊ ၿခမးေျခာကမႈတခအျဖစ ျမငေနမာ မလြပါဘး။

ေနာကတပတမာေတာ ျမနမာလမႈအဖြ႔အစညးရ႔ အေျခခတချဖစတ ပဂန႔ တရတ၊ မြနဂေတြ စစပြအေၾကာငး၊ အတလက ခရးသြား မာကပလ ျမငခရတ ျမနမာဆငတပေတြန႔ မြနဂတပေတြ တကပြအေၾကာငး၊ ပဂမငးဆက ပကစးခရပ အေၾကာငး ေတြက စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥး သးသပထားပေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊင ႏငၾက ပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၇)။ ပဂေႏာငးပငး

စာဖတမတေဆြမားခငဗား ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ဆကလက တငျပထားတ ျမနမာ လ႔အဖြ႔ အစညးရ႔ ပဂေခတကာလ အေျခခဖြ႔စညးထားပ၊ စနစေတြက ဆကလကတငျပလပါတယ။ လမႈေရး၊ စးပြားေရး၊ႏငငေရး ဖြ႔ၿဖးမႈေတြရေနတ ပဂ နနးေတာက အေရးပါတ သတမာနေရးကစၥေတြက ေမမထားခပါ ဘး။ တရတအငပငယာ ျပညရင ရ႔ ကငဖနးနနးေတာကလညး ၁၁ဝ၆ မာ သအဖြ႔ေစလႊတခတာလညး ရပါတယ။

အေနာရထာမငးေနာကပငး ဆကခတ အပခပသ ပဂမငးေတြမာ စြမးေဆာငရညျပညဝတ ဘရငေတြ အေတာမားမား လညး ရခၾကပါတယ။ ကေနာတ႔သမငးမာ သၾကတ ကနစစ သားမငးတ႔၊ အေလာငးစညသ တ႔ စသျဖင ယေန႔ထကတင နာမညထငရားၾကပါတယ။ ဒမငးဘရငေတြက ပဂမာ ဘရားပထးရာေထာငခ လ႔ တညေဆာကခၾကသလ၊ စာၾကည တကေတြ၊ ေကာလပေတြန႔ ဆညေျမာငးေတြကလညး ျပနလညျပငဆငတာ အသစတညေဆာကတာ လပေဆာငခၾက ပါတယ။ ကေနာတ႔ၾကားဖးတ ျမနမာဒ႑ာရထက အတငးဆရင အေနာရထာမငးရ႔ ေျမးျဖစတ အေလာငးစညသမငး တငးခနးလညလညရာမာ ျမငမရေတာငထပ ဇဗၺသေျပပငက အသးက ခးႏငခတယဆတာမးထ လြနလြနကက တငစား ေျပာၾကတာေတြလညး ရခပါတယ။ ေသခာတာကေတာ ၁၁ ရာစ၊ ၁၂ ရာစ ကာလေတြမာ ပဂဟာ အငအားႀကးမားၿပး ေဒသ အတြငးမာ ဘနးမးေနလ ေတာကပခတယ ဆတာပါပ။

ဒါေပမယ ဘာျဖစလ႔ ပဂေနျပညေတာ ပကခရသလဆတ အေၾကာငးအရငးက စာေရးသက ေသခာသးသပ တာေတာ မေတြ႔ရပါဘး။ ျဖစႏငတာကေတာ ေနာကပငးအပခပသမငးေတြက အရညအခငးကဆငးလာတ အခနမာ ကးေကာ လာတ မြနဂတပေတြေၾကာင ပဂအငပငယာ အပကအစး ျမနဆနခရတာလညး ျဖစႏငပါတယ။ တရတန႔ မြနဂအငပငယာကေတာ ပဂေဒသက စငၿပင အျဖစ၊ ၿခမးေျခာကမႈတခအျဖစ ျမငေနမာ မလြပါဘး။ ၁၃ ရာစ မာေတာ မြနဂအငပငယာရ႔ ၾသဇာန႔ သတ႔ရ႔ ျမငးတပေတြ ဖကဆးမႈေတြက ဥေရာပ၊ အာရ တလႊားမာ ေၾကာကရြ႔ေနၾက ရပါတယ။ ပဂမငးေနျပညေတာဟာလညး ခြၽငးခကတခ မျဖစႏငပါဘး။ မြနဂတပေတြရ႔ ရနက စးရြ႔ထတလန႔ေနၾကရမာ ျဖစပါတယ။ ၁၃ ရာစမာေတာ ပဂရ႔ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈေတြဟာ အကပငးက တျဖညးျဖညးေရာကလာေနပါၿပ။

ဒအခနမာ အာရေဒသေျမာကဖားမာရတ မြနဂေခါငးေဆာင ဂငဂစခနက မြနဂလမးေတြက စရး သမးသြငးလ႔ အငပင ယာခ႔လာလကတာ ဥေရာပ၊ အာရ ေဒသအေတာမားမားက မြနဂအငပငယာက အပစးထားမ ေနပါၿပ။ မစလငေတြရ႔ ေနရာေဒသေတြျဖစတ ပါရားဖကကေတာင ထးေဖာကႏငခသလ၊ ရရား၊ တရတေဒသ အေတာမားမား သမးပကထား ႏငပါၿပ။ ဥေရာပဆရငလညး အေနာကဖကတခါးေပါကသညတငေအာင ၾသဇာခ႔ထားႏငေနပါၿပ။ ဒအခနမာ ျမနမာျပည ကဖကက မြနဂတပေတြလညး ေျခဥးလညလာခပါတယ။ ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ သးသပခကကေတာ မြနဂတပေတြ ဟာ တရတ ျပညရဖ႔ ဝငးပတတ စစဆငေရးမာ ပဂသမး စစဆငေရးက တစတတပငးပါတယလ႔ သးသပပါတယ။ စစဘရင ဂငဂစခန ရ႔ ေျမး ကဘလငခနက အသည အခနထ ရေနေသးတ ယေန႔ယနနေဒသက ဒါလနနးေတာက သမးပကၿပးတ အခနမာေတာ မြနဂစစတပ ေတြက ပဂန႔ လကတကမးအလ ျဖစလာပါတယ။ ေနာကပငးမာေတာ ကဘလငခနက တရတအငပငယာ တခလးရ႔ ျပညရငျဖစလာခပါတယ။ သညအခနမာ အရငရထားတ ရညရြယခက အတငး ပဂေဒသဖက အေနာကေတာင ေဒသ စစဆငေရးေတြက စလာခပါတယ။ ပထမပငးမာ ပဂမငးေနျပညေတာက လကေဆာင ပဏၰာဆကဖ႔ ေတာငးခပါ တယ။ ေနာကပငးမာေတာ မြနဂတပေတြထက နာမညဆးန႔ ေကာၾကားလတ တရကစစသႀကး "နာစရဒင" ရ႔ ျမငးတပ ေတြက ေစလႊတခပါတယ။

ဒလန႔ ေအဒ ၁၂၇၁ မာ ကဘလငခနျပညရငရ႔ ၫႊနၾကားခကန႔ ယနနနယစားက ပဂမငးေတြဆက အခြန ပဏၰာဆကဖ႔ ေတာငးခလာခပါတယ။ သပမၾကာပါဘး။ သပမေကာငးလတ သတမာနဆကဆေရးအေျခ အေနကေန စစပြေတြ ဆက ျဖစလာခပါေတာတယ။ ဒစစပြေတြအေၾကာငးက အတလခရးသြား ဗငးနစၿမ႔သား မာကပလ ရ႔ မတတမးမာ ပဂ အေၾကာငး န႔ ပတသကလ႔ ထညသြငးေဖာျပခပါတယ။ မာကပလက မြနဂ အငပငယာျပညရငရ႔ တရတဝနထမး ေတြဆမာ နနးေတာ အၾကေပး အေနန႔ ရေနတ ကာလမလ႔ ပဂေတြ ဘာေတြ ျဖစပကေနတယဆတ သတငးေတြ ၾကားသေနခရတယ ဆပါတယ။

မာကပလရ႔ ေဖာျပခကအရ မြနဂေတြရ႔ တရကလမး စစသႀကး နာစရဒငက အငအား ၁၂ဝဝဝ ရတ ျမငးတပေတြန႔ ခလာ တယလ႔ ဆပါတယ။ ပဂဖကမာလညး အငအား ၆ဝဝဝ ေလာကရတ တပေတြ၊ တက ဆင အေကာငေရ ၂ဝဝဝ ေလာကန႔ ခခခၾကတယ ဆပါတယ။ ဆငေတြေပၚမာ သစသားေတြန႔ ခငခငခန႔ခန႔ အမဖြ႔လ႔ ပဂစစသား ၁၂ ေယာက ကေန၊ ၁၆ ေယာကအထ သယေဆာငလာၿပး စစပြက ဆငႏႊခၾကတယလ႔ သ႔မတတမးမာ ေဖာျပခပါတယ။ စစပြက တရတျပညနယစပ အနးမာ စျဖစၾကပါတယ။ တကပြအစပငးမာ ေတာ ဆငတပေတြရ႔ ထးစစေၾကာင တရကန႔ မြနဂ ျမငးတပေတြ တနလႈပ ေျခာကျခား၊ စစပြက ဥးတညလ႔က မရႏငေအာင ျဖစရတယလ႔ အေျခအေနက ေရးခပါတယ။ ဒါေပမယ စစ သႀကး "နာစရဒင" က ေသြးေအးေအးန႔ နညးလမးက ရာပါတယ။ သတ႔က သစေတာေတြက အကာအကြယ ယလ႔ ေလးျမားေတြန႔ ဆငေတြခက ေကာငးက ပစခတၾကၿပး ပဂရ႔ဆငတပလညး လနဆငးခရတယလ႔ မတတမး တငခပါတယ။ နာစရဒငက ဧရာဝတျမစေၾကာငး အတငး ဆကထးဆငးလာခပါတယ။ ျမနမာတ႔ရ႔ အစပငး ေနထငရာ ၿမ ႔ေတာလ႔ ဆၾကတ တေကာငး ကလညး ဖကဆးခ ပါတယ။ တရတဘရငေတြရ႔ ရာဇဝတမတတမးမာေတာ ဒေနရာက ျမနမာေတြရ႔ "ပနးကငး၊ အသကအအ" ဆတာမးလညး ေဖာျပခၾကပါတယ။ ဒါေပမယ မြနဂတပေတြန႔ ပဂ ျမနမာေတြရ႔ စစပြက ႏစအေတာၾကာ ဆကလက ျဖစပြားေနခပါတယ။ မြနဂတပေတြကေတာ ပဂေဒသက ျမနမာေတြက ပညာေပး ခငလ႔ စစတကေနတာျဖစၿပး၊ ျမနမာေတြကေတာ ေသေရးရငေရး ခခစစက ဆငေနခ ၾကရတာပါ။ ေနာကဆးေတာ စစေညာငးလာၿပး ပဂကရဟနး အရငဒသာပါေမာကၡ ဥးေဆာငလ႔ ၿငမးခမးေရး တမာနအဖြ႔က မြနဂအငပငယာျပညရင ကဘလငခနထ ေစလႊတခရပါတယ။ အဓကကေတာ စစေျပၿငမးေရး အတြက ေစလႊတခရၿပး ဒလသတမာနေရး မစရငကလညး ျမနမာေတြဖကက ေအာငျမငမႈ တခအျဖစ ကေနာတ႔ သမငးေတြမာ သငၾကားခရပါတယ။

ဒါေပမယလညး ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခကက ၾကာၾကာမခခပါဘး။ ကဘလငခနျပညရငရ႔ ေျမးက စစသႀကး အျဖစ ဥးေဆာငလ႔ ပဂသမးပကဖ႔ အၿပးသတထးစစက ဆငခပါေတာတယ။ ဒအခနမာ ပဂမာက လညး ကေနာတ႔ တရတေျပး မငးလ႔ သထားၾကတ နရသဟပေတ အပစးတအခနပါ။ ပဂကလညး အကပငး ကာလ၊ အခလမြနဂေတြရ႔ ထးစစေၾကာင ပလ႔အကျမနဆနခရပါတယ။ ပဂဘရင နရသဟပေတက ျပညက ထြကေျပးတမးေရာငခၿပး အသညမာပ သ႔သား ကယတငက လပၾကတာက ခလကရပါတယ။ အရငအငအား ႀကးခတ ပဂဟာလညး နယစား၊ ပယစားေတြ အပခပေနတ စငၿပငေဒသငယေတြ အျဖစ ၿပကြခရပါတယ။ ပဂဟာ မြနဂအငပငယာရ႔ တစတတပငးအျဖစေတာ

မကေရာကခေလဘးလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ေရး ပါတယ။ ဒါေပမယလညး အသညအခနက ေမာစက၊ ဘကဂဒက စတေဒသေတြက မြနဂ တရတအငပငယာရ႔ အခြနပဏၰာဆကေဒသေတြ ျဖစခသလ အငးဝ၊ ျပည၊ မးမတ၊ ပခး၊ မတမ၊ ေတာငင၊ ပသမ စသျဖင မငးၿပင ေတြတညရတ ျမနမာျပညဟာလညး ပကငး၊ ဇနနဒး နနးေတာ ေတြဆက အခြနပဏၰာဆကခၾကရပါတယ။ ဒလန႔ ႏစအတနၾကာေနလာၿပးတေနာကမာေတာ ၁၅ ရာစေရာကမ ျမနမာျပညက ျပနစစညးႏငမယ ဘရငေနာင ေပၚေပါက လာပါေတာတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ဘရငေနာငကာလ ဟသာဝတႏငငန႔ သရ႔ လမႈ၊ စးပြား၊ ႏငငေရး အေျခခ အေၾကာငးေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၈)။ ဘရငေနာင ေကာထငေနာရထာ

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ျမနမာ လ႔အဖြ႔ အစညးရ႔ ၁၅ ရာစကာလ အေျခအေနေတြက သက "မငးသားမားန႔ ပငလယ ဓါးျပမား" ဆၿပး နာမယေပးခပါတယ။ ဆလ တာကေတာ အသည အခန ထးၿပင နနးၿပင ရေနၾကတ အငးဝ၊ ျပည၊ မးမတ၊ ပခး၊ မတမ၊ ေတာငင၊ ပသမ စသျဖင မငးၿပငေတြ အပခပ ေနတ ၿမ႔ျပ ေတြရယ၊ ျပညပက ေရာကလာတ ေပၚတဂ ပငလယဓါးျပ အပစေတြ၊ ေၾကးစားစစသားေတြက ဆလတာျဖစပါတယ။ အသည ၁၅ ရာစကာလက ျပနၾကညရင ျမနမာႏငငမာ ဘယသမျငငးမရတ တနခးၾသဇာ အႀကးမားဆး ဘရငတပါးေပၚ ထြကခၿပး သကေတာ ဒကေန႔ ျမနမာစစဗလခပေတြကေန အားကေလးစားေနရတ ဘရင ေနာငေခၚ ဘရငေနာင ေကာထငေနာရထာပ ျဖစပါတယ။ ဘရငေနာငဟာ ဘယလပပနး ရတယဆတာက ဘယသမ အေသအခာ မသႏငၾက ပါဘး။ ဒါေပမယလညး ခေမာကေဆာငးၿပး ဓါးလြယကငလ႔ စးမးၾကည ေနတ ဘရငေနာင ရပထေတြက ဒကေန႔ ေလဆပေတြမာ၊ ျပတကမာ၊ အျခား နယစပဂတမားမာ စစအစးရ က ထလပ ထားၾကပါတယ။ စစဗလခပေတြက အားကမယဆရငလညး အားကစရာပါပ။ ဘရငေနာငက အငပငယာက ခ႔ထြငႏငခတာ အႏၵယအေရ႔ေျမာကေဒသ အာသ၊ မဏပရကေန၊ ကမေဘာဒးယား ဗယကနမ နယစပက ေရာကခတအျပင ျမနမာန႔ အျမ တေစ ရနဖကၿပင ျဖစေနတ ဆငယမ (ထငး) ကလညး စစႏငခပါ တယ။ ျမနမာျပညက အလညေရာကလာတ ဥေရာပ တကသား ေတြကလညး ဘရငေနာငရ႔ ကေမၻာဇသာဒ နနးေတာ ကြယဝမႈေတြကလညး ရငသပရႈေမာ ျဖစခၾကရပါတယ။ ဒါတငမက ဘရငေနာငရ႔ တပေတာထမာ ရေနၾကတ အငအားႀကးမားလတ တကဆငေတြ၊ ေပၚတဂလမး ပါရား အာရပ လမး ေသနတသမားေတြက လညး ေလးစားခန႔ညားခၾကရတယလ႔ ဆပါတယ။ ဘရငေနာငက တခနက ျမနမာျပညရ႔ ထြနးေျပာငခတ အတတက ကယစားျပခတာျဖစလ႔ ဒကေန႔ ျမနမာဗလခပေတြက ဂဏယေနၾကတာမး ျဖစႏငသလ၊ အနညးဆး ျမနမာဆတာ တခနက ႏငငျခားသား ကမၻာလမးျခားေတြက အထငအျမငမေသးခၾကဘး ဆတာ ျပသလလ႔ လညး ျဖစႏငပါတယ။ ဒါတငမက အကြကြ အျပားျပားျဖစေနတ ႏငငက စစသားျဖစတဘရငက ျပတျပတသားသား ဥးေဆာငလ႔ သမးသြငးခတာေၾကာငလညး ျဖစႏငပါေသးတယ။

ပဂပကၿပးေနာကပငး ၁၃ ရာစကေန ၁၅ ရာစအတြငးမာ မငးၿပငႏငငေတြက ျပငပန႔ အဆကအဆ နညးခ ၾကပါတယ။ ဘဂၤါလေဒသန႔ အႏၵယေတာငပငးေဒသေလာကပ အဆကအဆ ရလမမယ စာေရးသက ေဖာျပပါတယ။ ဒကာလအတြငး မာပ ျမနမာတ႔ရ႔ယဥေကးမႈက ျပငပၾသဇာကေန ကငးလြတလာၿပး ကယပစန႔ လြတလြတလပလပ ဖြ႔ၿဖးလာခတယလ႔ ဆႏငပါတယ။ စာေပ အေရးအသား၊ ဗသကာပညာ၊ အႏပညာေတြလညး ျမနမာဟနန႔ တမးဆနးသစလာခပါတယ။ ပဂေခတက စတငတထြငေရးသားဆျဖစတ ျမနမာစာေပဟာလညး အထငကလ႔ ေကာငးသငစာျဖစလာခပါၿပ။ ဒါတင မက ဒကေန႔တင တနဖးထားေနၾကရတ ကဗာေတြ၊ သဒၵါကမးေတြ၊ ဥပေဒျဖတထးကမးေတြဟာလညး ဒေခတ ကာလထမာ ဖြ႔ၿဖးလာခၾကပါတယ။

၁၅ ရာစကာလ မငးၿပငႏငငေတြအထမာ ပခးက အငအားအေတာငတငးဆး ျဖစေနခပါတယ။ ပခးေဒသမာ မြနဘာသာ စကား ေျပာဆၾကၿပး အသညအခနက ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚေဒသတခလးဟာလညး မြနစကား ေျပာဆေနၾကတယလ႔ ခန႔မနးႏငပါတယ။ သ႔ေသာလညး ဟသာဝတျပညရငျဖစခတ ဘရငေနာငကေတာ မြနစကားေျပာသ မဟတဘ ဗမာ လမးတေယာကျဖစေနသလ၊ သက ေတာငငေဒသဖကက လာတသ ျဖစေန ပါတယ။ အသညအခနက ပငလယဆပ ကမးၿမ ႔ ျဖစခတ ပခးဟာ ဘဂၤလားပငလယေအာက ျဖတလ႔သြားေန တ ပငလယေရေၾကာငး ဆကသြယေရးေၾကာင ေရႊေခတသဖြယ ဖြ႔ၿဖးတးတကေနခမာ ေသခာပါတယ။ ပခး သားေတြဟာလညး အႏၵယသမဒၵရာက ျဖတလ႔သြားခ ၾကသလ ဘဂၤလ၊ တမလ၊ ဂရ၊ ဗငးနစ၊ ဂး၊ အာရပ၊ အာေမးနးယနးေတြကလညး ပခးက ကနသြယလာခၾကတယလ႔ စာေရးသက ဆပါတယ။

ဒလပခးက ကြယဝ ေနတာက ေတာငငဘရငေတြက မနာလ ျဖစေနႏငသလ၊ ႏငငေရးန႔ ၾသဇာခ႔ထြငေရး ရညမနးခကေတြ အတြကဆရင ပငလယဆပကမး ပခးက သမးမရမယဆတာမးလညး ဗဟာကက တြကခကေနမႈမး ရႏငပါတယ။ ပထမပငးမာ ေတာငငဘရငက တပငေရႊထးက ျဖစၿပး ဘရငေနာငက ဘရငရ႔ အယၾကညရဆး သငယခငး လညးျဖစ၊ စစသႀကးလညး ျဖစပါတယ။ တပငေရႊထးန႔ ဘရငေနာငက ျမနမာျပညက ျပနစစညးဖ႔ သတ႔ အမမကက အေကာင အထညေဖာခၾကပါတယ။ ပခးက ပထမ၊ ေနာကေတာ ပငလယဆပကမးၿမ႔တခ ျဖစတ ေပၚတဂ စစေၾကးစား ေပါငလ ဆဇာစ (Paolo seixas) ခခေနတ မတမ စသျဖင တနယၿပး တနယသမးပက ႏငခပါတယ။ ဒစစပြေတြဟာ ရကစက ၾကမးၾကတသလ သတျဖတသတသငတာ၊ လယကတာေတြလညး မားလတယလ႔ ဆပါတယ။ ဒါေပမယ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ဒစစပြေတြဟာ အသညအခနက ေနာကခကမၻာမာ ျဖစေနတ အျခား အငပငယာစစပြေတြ ထက စာရငေတာ ထးၿပး ရကစကၾကမးၾကတလတာေတာ မဟတဘးလ႔ ဆခပါတယ။

ဘရင တပငေရႊထးက ေနာကပငးမာ ရထားတ အာဏာက ဆကမထနးသမးႏငေတာပ ျပနာရလာခပါ တယ။ သ႔ အရန ေစာၾသဇာ အျမငဆးအခနမာ သ႔အနးခလႈေနတ "ဖာရငဂ" ေခၚ ေပၚတဂေတြဆက တဆင ရလာတ ဝင၊ ဘရနဒ စသျဖင ႏငငျခား အရကေသစာေတြကသာ ေသာကစားမးယစေနလ႔ အပခပေရး လစဟငးတာေတြ ျဖစလာခပါတယ။ လကလြတ စပယ စရငဆးျဖတတာေတြလညး ရလာခပါတယ။ ဘရငေနာငက တကခကေပးထားရတ အငပငယာေတာင ျပနၿပကြဖ႔ အေရးဆကလာပါေတာတယ။ မးမတေတြက ဘရငေနာငက နနးသမးဖ႔အၾကျပေပမယ ဘရငေနာငက သစၥာ က ေစာငသ ၿပး ျငငးခပါတယ။ ေပၚတဂေတြကေတာ ပနးတေနာဖကက ႏငခပါတယ။ ေနာကဆးမာ တပငေရႊထးက သ႔ နနးေတာသား ေတြကပ ျပနလပၾကခပါတယ။ ေတာထမာ ဆငျဖေပၚတယ သတငးရတယ၊ ဖမးၾကရေအာငဆၿပး ဘရင က ျမဆြယလ႔ လပၾကခ တယလ႔ သမငးေတြက ဆၾကပါတယ။

တပငေရႊထး ကြယလြနတအခါမာ ဘရငေနာငက ဘရငျဖစလာပါတယ။ ဒါေပမယ အခနမာပ အခြငေကာငး ယလ႔ နယ အသးသးက ကယလြတလပေရးက ျပနေၾကညာၾကပါတယ။ ပခးကစလ႔ တေဒသၿပး တေဒသ ျပနလ႔ ခြထြကၾက၊ အအပ အသငး ေျပၾကရျပနပါတယ။ ဘရငေနာငက ေတာငငမာ ေရ႔တနးကေရာကလာၿပး ဘရငျဖစလာရတယ ဆေပမယလညး သ႔မာကနတာဆလ႔ သ႔သစၥာခ ေနာကလကအနညးငယရယ၊ မတဆပထထ ေဘာငးဘပြပြန႔ ႏငငျခားသား ေပၚတဂ ေၾကးစားစစသားေတြ မသာရယပ ကနခပါတယ။ ေနာကထပအႏစ ၂ဝ တငတင အရင သသမးပကေပးခတ အငပငယာက ျပနရႏငဖ႔ ဆကလက တကခကရျပနပါ ေတာတယ။ ပခး၊ ၿပးတအခါ ဧရာဝတ ျမစဝကြၽနးေပၚ၊ အငးဝ၊ မးမတ ေနာကေတာ အာသ၊ မဏပ၊ ဇငးမယ၊ ထငး စသျဖင မဆးႏငတ စစပြႀကးက ဆငႏႊခရပါတယ။ ကေနာတ႔ ျမနမာသမငးသငၾကရတအခါ ရာဇဝငမာ ဘရငေနာငဆတာ ေရာမအငပငယာက တညခတ အလကဇႏၵား ျပညရင အလား ေရးသားၾကပါတယ။ ေဖာငဖကလ႔ တကခတ မတမခ ေနာငရးတကပြ ဆတာကလညး အေတာဂဏယ ၫႊနးလ႔ ေျပာဆၾကပါတယ။ ဒါေပမယ ဘရငေနာငအားကးခရတ ေပၚတဂ တပသားေတြန႔ သတ႔ရ႔ စစေသနဂၤ အတတ ေတြကေတာ ေျပာတာက သပမၾကားရပါဘး။ ဒတကပြေတြ ၾကားထမာ ဘရငေနာငရ႔ မတေဆြလ ျဖစေနသလ ရေဘာ ရဘကလညး ျဖစေနသကေတာ "ဂါလစယန" (Galician) လ႔ေခၚတ ေပၚတဂလမး ေဒဂ ဆရာဇ ဒ မလး (Diego

Soarez de Mello) ဆတ သျဖစပါတယ။ ဒလက ၁၅၄ဝ တဝကမာ မဇမးဘစ ေဒသတဝကမာ ပငလယဓါးျပ လပခၿပး မငးအဆက ဆကေအာကမာ ေျပာငးလ႔ အမႈထမးလာတာ ေနာကဆး ဘရငေနာငလကေအာကမာ သစၥာခ အမႈထမး ခသလ႔လညး စာေရးသက ေဖာျပခပါတယ။

ဂါလစၤယနလ ပဂၢလမးရသလ ျမနမာေျမေပၚမာ ေစာေစာစးစး ေျခခဖ႔ ႀကးပမးလာလ႔ ႏမးနငးသတသင လကရတ ဒဘရစတ (de Brito) ေခၚ ငဇငကာလ ပဂၢလမးလညး ရပါေသးတယ။ ေနာကအပတမာေတာ ၁၅ ရာစ ကာလက ျမနမာေျမေပၚမာ ရေနခၾကတ ႏငငျခားသားေတြရ႔ အေၾကာငးက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏင ၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၉)။ ျမနမာဘရငသစၥာခ ႏငငျခားသား အမႈထမးမား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ျမနမာ လ႔အဖြ႔အစညးရ႔ ၁၅ ရာစကာလ အေျခအေနေတြက သက "မငးသားမားန႔ ပငလယ ဓါးျပမား" ဆၿပး နာမယေပးခပါတယ။ ဆလ တာကေတာ အသညအခန ထးၿပငနနးၿပင ရေနၾကတ ျမနမာျပညက ၿမ႔ျပေတြရယ၊ ျပညပက ေရာကလာတ ေပၚတဂ ပငလယဓါးျပ အပစေတြ၊ ေၾကးစားစစသားေတြက ဆလတာျဖစပါတယ။ ဒတပတမာေတာ အသည ကာလ ျမနမာျပညေရာက ႏငငျခားသားေတြအေၾကာငး တငျပပါမယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

အသည ၁၅ ရာစကာလန႔ေႏာငးပငးရာစမားက ျပနၾကညရင ကမၻာန႔အေတာကးလး ဆကဆခၾကတာက ေတြ႔ႏငပါ တယ။ အခ ေခတစကားန႔ ေျပာမယဆရငေတာ ျမနမာျပညဟာ ေတာေတာႀကး ဂလဘယလက ေဇးရငးထက ဝငခတ ပရပါတယ။ ျမနမာဘရင၊ မြနဘရငေတြဆမာ အမႈထမးတ ေပၚတဂ ေသနတစစသား၊ အေျမာကစစသားေတြ ရသလ၊ ပါရားလမးေလးသညေတာေတြလညး ရၾကပါတယ။ ဒါအျပင ႏစေပါငး-ရာေကာ ျမနမာမငးေတြန႔ သးျခား လြတလပ ေနခတ ထးနနးျဖစတ ရခငေျမာကဥးမာလညး ေပၚတဂကန သညေတြ၊ ဒတခကနသညေတြ၊ ဘရငထ အမႈထမးတ အာဖဂန၊ ပါရနေလးသညေတာေတြ၊ ရနငလ႔ ေခၚတ ဆရာအႀကး အမး မရတ ဂပနဆာမရငး ကယရေတာေတြ ရခၾကပါတယ။ ႏငငျခားခရးသြားေတြက ေျမာကဥး နနးေတာက ဒတယ ဗငးနစၿမ႔ေတာလ႔ေတာင တငစား ေခၚေဝၚခ ၾကပါတယ။ ကနသြယေရးအရဆရငလညး ပငလယေရေၾကာငးကတဆင အေတာႀကး ေရာငးဝယ အလပျဖစခ ၾကတအျပင အသညေခတက ကြၽနကန ကး ေရာငးဝယမႈေတြမာပါ ျမနမာ-ရခင ဘရင ေတြက ပါဝငပတသက ေနခၾက တယ ဆပါတယ။

ဘရငေနာင အငပငယာက စတင စစညးစဥကာလ အေစာပငးမာကတညးက မတမက ခတပျပေနတ ေပၚတဂ ေၾကးစား စစသား ေပါငလဆဇာက တကခကေခမႈနးခရပါေသးတယ။ ေပၚတဂေတြထကလညး ကမၻာသစရာတသ၊ ခမးသာ ကြယဝ ခငသေတြဟာ ကမၻာအႏ႔ေျခဆန႔ေနၾကပါတယ။ ပလ႔အေရးႀကးတာ ကေတာ ၁၄၉၄ မာ ပတရဟနးမငးႀကး အလကဇနးဒါး ၄ က သရ႔ ကကသလစဘရငေတြအတြက နယေျမ ခြေဝေပးတ အမန႔ထတခရာမာ ျမနမာႏငင အပါ အဝင အာရ၊ အာဖရက တကေတြက ေပၚတဂဘရင အမန ႏယယထ ေပးအပခတယလ႔ ဆပါတယ။ အသညအခနမာ ေပၚတဂေတြက အႏၵယက ဂအာ ဆပကမးၿမ႔ က သမးပကၿပး မေလးကြၽနးက မလကာမာလညး ကနသြယေရးဌာနခြေတြ ဖြငခၾကပါတယ။ အသည အခနက ကမၻာႀကးရ႔ ပငလယေရလမးေတြက ထနးခပထားတေနရာေတြက သမးပကထား ခသလ၊ ကမၻာႀကးရ႔ ကြယဝ ေနတ မငးေနျပညေတာအပငးေတြက ေဝစလာခြၾကတာလညး ျဖစပါတယ။

ျမနမာ ဘရငေတြက ေပၚတဂေတြန႔ အေတာ အကြၽမးတဝင ရေနခၾကၿပလ႔ ဆပါတယ။ ျမနမာေတြက ေပၚတဂ ေတြက ဖာရငဂ လ႔ေခၚၾကပါတယ။ အာရပ စကားကတဆင ဆငးသကလာၿပး မတေဆြလ႔ အဓပၸါယရပါ တယ။ အသညအခနမာ တပငေရႊထးက မးယစေသစာန႔ ဖကဆးခတ အမညမတတမးမရခတ ဖာရငဂ တဥး လညး ရခပါေသးတယ။ သက ေပၚတဂ မလကာအေျခစကစခနးကေန မေလးဆလတနေစာဘြားေတြ အပခပ ေနတ အာေခးေဒသက တကဖ႔ၾကပါ

တယ။ စစသေဘၤာအမားအျပားန႔ လ ၃ဝဝ ေစလႊတၿပး သမးေစခေပ မယလညး ေလာဘႀကးလတ သ႔အၾကက အလပမျဖစခပါဘး။ ေနာကေတာ သက မတမက ထြကေျပးလာခ ရပါတယ။ အဒကမတဆင တပငေရႊထးဘရငရ႔ နနးေတာက ေရာကလာခတာ ပါ။ တပငေရႊထးက ေခတမ ေသနတေတြ ကြၽမးကငတ ဖာရငဂက အေတာအေရးေပး ခတယ ဆပါတယ။ သကလညး ဥေရာပအစာေတြ ခကျပတ ေကြၽးေမြးသလ၊ ဘရငကလညး အမလကရာမာအတတ စသျဖင မတေဆြလ အေရးေပး ဆကဆခ တယ ဆပါတယ။ ဒလန႔ တစတစ ဘရငတပငေရႊထးလညး ဝငအရကေတြ၊ အျခားေသစာေတြန႔ သတလစ ဟငးခရပါေတာတယ။

ဒါအျပင ဘရငေနာငက ရေဘာရဘကလ၊ မတေဆြလ အားကးခရတ ေပၚတဂစစသည ဂါလစယအေၾကာငး လညး ကေနာ တငျပခပါတယ။ သကလညး အနယနယ ပငလယဓါးျပ လပလာခ၊ ဘရငအဆကဆကေအာက အမႈထမးခၿပး ေနာကဆး ဘရငေနာငလကေအာကမာ သစၥာချမေနခတသ ျဖစပါတယ။

ဒါအျပင ျမနမာျပညမာ ဘရငလာလပဖ႔ ႀကးပမးခလ႔ ႏမနငးခရတ ငဇငကာလ ပဂၢလမးလညး ရပါေသးတယ။ ငဇငကာ ဆတာကေတာ လေကာငးလ႔ အဓပၸါယရပါတယ။ သ႔အမညရငးက ဖလစဒ ဘရစတ ျဖစပါ တယ။ သက ဆယေကာသက ကေလးဘဝထက ေလသားအျဖစန႔ ဆငးရလြနးတ ေပၚတဂကေန ခမးသာရာ ခမးသာေၾကာငးရာဖ႔ ၃ ဆငရြကသေဘၤာန႔ ထြကခြါပါတယ။ ပငလယေရေၾကာငးခရးမာ နယပယ အေတာႏ႔ စပလာခၿပး တကရညခကရည ျပညဝခသလညး ျဖစလာခ ပါတယ။ ေနာကေတာ ရခငဘရငထက ေရာကလာ ခပါတယ။ သက ရခငဘရငထမာ ေသနတတပဗလအျဖစန႔ တကပြ အေတာမားမားမာ လကပါတကခကခပါ ေသးတယ။ ဒလန႔ ရခငဘရငက ဒကေန႔ ရနကနအနးက တညငက စားဖ႔ေပး ပါတယ။ သပမၾကာပါဘး။ သက ၿမ႔ရး၊ ခတပေတြေဆာကၿပး လသစေဆာငး ပါေတာတယ။ အသညအခနက ေပၚတဂေတြက ဂအာန႔ မလကာမာသာ ခတပေတြရေနၿပး ျမနမာကမးရးတနးမာ အေျခစက လြတေနတယလ႔ ျမငပါတယ။ အကယ၍ ျမနမာဆပကမးမာ အေျခစကစခနးတခရလာခရင ဘဂၤလား ပငလယေအာေရလမးတခလးက စးမး မၿပလ႔ ဆရမာပါ။ ဘရငေနာငလြနၿပး ကာလ အငးဝနနးေတာမာ ရေနတ ျမနမာဘရငကလညး ဧရာဝတ ျမစဝကြၽနးေပၚ ေဒသတခ႔ကသာ စးမးႏငေတာတ အေျခအေနပါ။

ဒလန႔ ေနာကေတာ ငဇငကာက ရခငဘရငက ေမလကပါၿပ။ ဂအာမာ ရေနတ ဘရငခက ေငြေၾကး၊ လသ၊ လကနက ေတာငး ပါ ေတာတယ။ သလတာလညး အကနရခပါတယ။ ဒါအျပင မဟာမတရာတ အေနန႔ သ႔သား ဆငမြနဆသက မတမ စား ဘရင သမးန႔ လကဆကေစခပါတယ။ ဒါအျပင ျမနမာမငးသားထက နတရငေနာငကလညး သက မတေဆြအျဖစရခ ပါေသးတယ။ ငဇငကာက ဘရားေတြၿဖဖက အေျမာကသြနး လပတာေတြလညး ရခတယ ဆပါတယ။

ဒလန႔ ဘရငေနာငရ႔ ေျမးေတာသ အေနာကဖကလြနမငးက ငဇငကာရ႔ တညငခတပေခမႈနးရဖ႔ ျဖစလာပါ ေတာတယ။ သက ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚေဒသတခလးက ျပနလညစးမးေရးမာ ငဇငကာက ကန႔လန႔ခေနပါ တယ။ ျမနမာေျမက လာ ကးေကာ ထားလ႔ ျမနမာဘရငေတြက မႏစၿမ႔သလ ကနသြယလမးမာ ကန႔လန႔ခ အခြနအေကာကယေနလ႔ ကနသညေတြ ကလညး မႀကကၾကပါဘး။ ဒလန႔ တခတညးအၿပးသတ ေခမႈနးဖ႔ ျဖစလာခပါတယ။

အေနာကဖကလြနမငးက တကေလအစငး ၄ဝဝ ေကာန႔ ဧရာဝတအတငး စနလာခပါ တယ။ ငဇငကာန႔အတ သ႔တပသားက ၃ဝဝဝ ေလာကရပါတယ။ ေနာကဆးေတာ ဝငးပတမၿပး ရကၡာ၊ ခယမး ကနခမးလျဖစလာခပါေတာတယ။ ငဇငကာက ဂအာဘရငခဆကေန စစကေတာငးဖ႔ ႀကးစားပါေသး တယ။ ဒါေပမယ ဝငးပတထားတာက ေဖာကထြကဖ႔ မျဖစႏငေတာ ပါဘး။ ငဇငကာက ေတာငးဆခကတခ႔ လကခရင လကနကခမယလ႔ နရမာ စာေရးကမးလမးပါတယ။ ျမနမာဘရငက လကမခပါဘး။ ၃-ည ၃- ရကတငတင ဆကတကၿပး တညငက ျပနရပါတယ။ ျမနမာစစသားေတြလညး အေတာမားမား အသကဆး ခၾကရပါတယ။ ငဇငကာကေတာ တကငလသတခၿပး၊ သ႔ဇနးကေတာ ကြၽနအျဖစထည ေရာငးခတယ ဆပါ တယ။ ကနေပၚတဂစစသားေတြကေတာ အငးဝက ဖမးေခၚသြားၿပး ဘရငကယရေတာတပမာ ေသနတ စစသည၊ အေျမာက စစသညအျဖစ အမႈထမးေစခပါတယ။

စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ၁၉၉၇ ခႏစမာ ျမနမာႏငငက ျပနေရာကလ႔ မႏေလးအထကပငးက မးျမစဝမးမာ ရတ ဖာရငဂ ေခၚ ဘရငဂရြာေတြက သြားၾကညျဖစေအာင သြားခပါေသးတယ။ ဗဒၾၶြဘာသာဘရားပထးေတြ ၾကားမာ ရမနကက

သလစ ဘရားေကာငးေတြန႔ မကလးျပာျပာ၊ အသားနစပစပရြာေတြက ေတြ႔ခရပါတယ။ ဒါေပမယ ဒရြာေတြက ေရာကတယ ဆတာန႔ပ ဒသေတြဟာ တခနက ျမနမာျပညမာ အေျခခခၾကတ ဥေရာပတကသား အမး အႏြယေတြဆတာ တနးသႏင တယ လ႔ ဆပါတယ။ အခေတာ ထနးပငေတြၾကားမာ တအမ၊ သစသားအမ ေတြန႔ လယယာကငးကြၽနး လပေနၾကပါတယ။ ျမနမာစကားအျပင ႏငငျခားဘာသာ စကားလညး မေျပာမဆ တတၾကေတာပါဘး။ ဒေန႔ေတာသတ႔က ျမနမာေတြ ျဖစေန ၾကပါၿပ။

ေနာကတပတမာေတာ ၁၈ ရာစ အေလာငးဘရား ဥးေအာငေဇယကာလ အေျခအေနေတြ ဆကလက တငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၀)။ ဥးေအာငေဇယ

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ျမနမာ လ႔အဖြ႔အစညးရ႔ ၁၈ ရာစကာလ အေျခအေနေတြက သက "မးခစစတရ႔ အကးဆကမား" ဆၿပး တငျပခပါတယ။ အထးသျဖင ကေတာ ဘရငေနာငလြန ေလၿပး ႏစ ၂ဝဝ မာ ကဆငး ေနတ ျမနမာမငးေတြရ႔ ၾသဇာကစစညးၿပး အငပငယာ ျပညရငျဖစလာတ မဆးဘ ေကးတငသႀကး ဥးေအာငေဇယအေၾကာငးန႔ အသညေခတပတဝနးကင အေျခအေန ေတြက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဘရငေနာငလြနေလၿပးတ ႏစ ၂ဝဝ ေကာမာေတာ ျမနမာမငးေတြရ႔ၾသဇာဟာ အေတာက ယယြငးကဆငးေန ပါၿပ။ မဏပဘရငဂငဆငးရ႔ ကသညးျမငးသညေတာေတြကလညး အငးဝေရႊနနးေတာအနးက မးျမစဝမး ေဒသကေတာင အႀကမႀကမ လာေရာကတကခကလယကေနၾကပါတယ။ အငးဝ နနးေတာကလညး အကာ အကြယမေပးႏငေတာပါဘး။ ျမနမာျပညအထကပငးမာ ဒလျဖစေနခနမာ ေတာငပငးမာလညး ၁၇၄ဝ မာ ပခးမာ ဗညားဒလဥးေဆာငလ႔ စတင ပနကနျခားနားၾကပါတယ။ ပခးေဒသန႔ ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚက နဂရ ကတညးက မြနစကားေျပာေဒသေတြ ျဖစလ႔ မၾကာခငမာပ သတ႔က မြနထးနနးက ျပနလညေထာငထ ေထာငၾကပါတယ။ ဒါတငမကပါဘး။ မြနေတြက သတ႔ၾသဇာက ခ႔လာလကတာ အငးဝနနးေတာကေတာင ျပနၿခမးေျခာကတ အေျခအေန ေရာကလာပါေတာတယ။ မြနဘရင ဗညားဒလ က ဟသၤာတ၊ ျပည၊ မတမက သမးပါတယ။ ေနာကေတာအငးဝကလညး သပမတကလကရဘ ဗညားဒလက ရလကပါ တယ။ ျမနမာဘရင အႀကးန႔ မသားစေတြက ဖမးဆးေခၚေဆာငသြားခပါတယ။ အငးဝနနးေတာမာ အနးတဝကက ေဒသ ေတြက ၾသဇာေညာငးေအာင ဆကလပဖ႔ဗညားဒလက တပတခ႔ခနထားခပါတယ။

အသညအခနမာ ဗညားဒလ ၾသဇာမေညာငးႏငသကေတာ မဆးဘရြာသႀကး ဥးေအာငေဇယပါပ။ ျမနမာ ဘရငေတြ ၾသဇာ တကလက၊ ကလကျဖစေနတ ကာလအတြငးမာ ၿမ ႔သႀကး၊ ေကးတငရြာသႀကးေတြက သတ႔ဘာသာ သတ႔အေရး ကစၥေတြက စမေနခၾကရပါတယ။ မဆးဘရြာက အငးဝန႔မင ၆ဝ ေလာကအကြာ မာရၿပး အငးဝနနးေတာကတအခနမာ ဥးေအာငေဇယ က အသက ၃၆ ႏစ၊ အမေထာငရၿပး ဆယေကာ သကအရြယသားေတြ ရေနပါတယ။ သက ေဆြမး အပစေတာငတယလ႔ ဆရပါလမမယ။ မးျမစဝမးေဒသ တဝကမာ ၾသဇာရၿပး၊ သက ပဂေခတျမငးတပဗလတဥးကေန ဆငးသကတယလ႔ ဆပါ တယ။

ပခးဘရင ဗညားဒလက သ႔ပငတ မဆးဖရြာက ၾသဇာလႊမးဖ႔ ႀကးစားလာေတာသက ခကခငးတ႔ျပနပါတယ။ ထနးပငေတြက ခတ၊ မဆးဘရြာက ထနးလးသစတပကာၿပး လသစေဆာငးခခပါတယ။ မြနေတြက ေခမႈနးဖ႔ စစတပေတြ အငအားသး ေစလႊတေပမယလညး သက ျပနလနႏငလကပါတယ။ ဒသတငးက ခကခငးပ ေဒသ အတြငးပ႔သြားသလ၊ သန႔ပးေပါငး လာၾကပါတယ။ မြနေတြရ႔ၾသဇာက အျခားခခ ေနတ စလငးတ႔၊ မးေကာငး တ႔လ စသျဖငက ပးေပါငးလာၾကၿပး၊ ေန႔ခငး ညခငး ဆသလ သ႔က အထြဋအထပက ေရာကလာေစ ပါေတာ တယ။

ဥးေအာငေဇယက အငးဝနနးေတာက ဘရားတဆက ပေဇာကနေတာဖ႔အသြား ၁၇၅၄ ခႏစ၊ ႏငးမႈေတြ ေဝေနတ မနကခငး တခမာေတာ ယခငက ပဏာဆက ရမးျပညနယေတြထက ေစာဘြားတဥးက လာလ႔ ဒးေထာကသစၥာ ခခပါတယ။ ဒလန႔ပ လေတြက သ႔ကဘရငအျဖစေခၚဆလာၾကပါေတာတယ။

စစပြအေန အထားကၾကညရင လမးေရးအေျခခလညး ပါတယလ႔ ေျပာႏငပါတယ။ ျမနမာေတြရေနတ ေျမာကပငးက မြန ေတြ ေတာငပငးရ႔ၾသဇာက မခၾကဘ ျပနတကၾကတာပါပ။ ေနာကေတာ ဥးေအာငေဇယ က မဆးဖက ေရႊဘလ႔ နာမည ေျပာငးခပါတယ။ စစပြေတြမာ ျမနမာစစသညေတြကလညး "ေရႊဘသားကြ" ဆၿပး ေကြးေၾကာ စစတကၾကတယလ႔ ဆပါတယ။

ဥးေအာငေဇယက သ႔တပက မဏပကသညးေတြဆက ေစလႊတၿပး မးျမစဝမးက လာကးေကာေနတကစၥ ေတြ ရပေစခပါ တယ။ စစသႀကး မငးလမငးေခါငေကာက ရမးေတာငတနးေတြဆ ေစလႊတၿပး ေစာဘြားအႀကး အကေတြက သစၥာခ ေစခပါတယ။ ဒါေပမယ ဒအခနအထ သလငန႔ ပခးက မကေသးပါဘး။

ဒအခနႏငငျခား ဆကဆေရးကစၥေတြကလညး ျပနၾကညရေအာငပါ။ ျပငသစေတြက မြနဘရင ဗညားဒလဖက က ကၾကပါ တယ။ ျပငသစအႏၵယနယေတြအတြက ဘရငချဖစေနသ ဂးဆက ဖရနဆြာ ဒးပလကစက ဗညားဒလဖကက အေလးေပး ပါတယ။ မြနဘရငရ႔သအဖြ႔ ျပငသစပင အႏၵယက ပြနဒခယရၿမ ႔က ၁၇၅ဝ ခႏစမာ ေရာကလာေတာ ခမးခမးနာနားႀကဆ ဧညခပါတယ။ သ႔လကေထာက ဆေညာ ဒ ဘရႏ ကလညး ပခး နနးေတာဆသြားဖ႔ တာဝနေပးခပါ တယ။ သ႔ဗဟာက အားနညးတအပစဖကက ရပတညရင သတ႔ အေပၚ မခမယ၊ သတ႔ၾသဇာပလႊမးႏငမယလ႔ ယဆပါတယ။ ဒးပလကစ ျပငသစႏငငက အထကအရာရ ေတြက ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚဟာ မၾကာခင ျပငသစကလန ျဖစလာမယလ႔ စာေရး အစရငခခပါတယ။

အႏၵယတက၊ မဒရပမာ အေျခစကေနတ အဂၤလပေတြကလညး အေျခအေနက ေစာငၾကညေနပါတယ။ သတ႔ က မြန- ျမနမာစစပြေတြ ျဖစလာႏငတာသပါတယ။ အဂၤလပေတြရ႔ အေရ႔အႏၵယကမၸဏက ဧရာဝတျမစဝမး မာ ဆပကမး အေျခခေကာငးေကာငးလခငသလ၊ အသညအခနက ျမနမာေတြရ႔သေဘၤာေဆာကလပငနးဟာ လညး ကမၻာ တနးဝင ျဖစေနေတာ စတဝငတစားရေနၾကပါတယ။ အဂၤလပေတြကလညး ပခးမြနေနျပညေတာ က ခကခငး သအဖြ႔လႊတေတာ ဗညားဒလက ေနဂေရ႔စကြၽနးက အဂၤလပေတြကေပးပါတယ။ ဒါေပမယ ျပငသစေတြက ဗညားဒလက အလးအရငး ဆကကခပါတယ။ ျပငသစအေျမာကေတြ၊ မးေပါကေသနတေတြ က ပခးက တျဖညးျဖညးဝငလာေနပါၿပ။

အဂၤလပေရာ၊ ျပငသစေရာက ႏငမယဖကက ရပလၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး သတ႔က ဥးေအာငေဇယက ေလာတြကခ ၾကပါတယ။ ဥးေအာငေဇယတပေတြက ၁၇၅၅ ခႏစမာ ဗဟာအရ အေရးပါတ ျပညကသမးပါ တယ။ သပမၾကာခငမာပ ျမစဝကြၽနးေပၚက ဓႏျဖန႔ ဒဂက ဆကသမးပါတယ။ ဥးေအာငေဇယက သသမး ပကရတၿမ ႔ေတြမာ သ႔အာဏာစကက ျပခငလ႔ တငးတငးကပကပအပခပ ကြပကပါတယ။ သက မၾကာခင မာ အၿပးသတႏငေတာမယ ယဆလ႔ ဒဂကလညး ရနကနလ႔ ၿမ႔အမည ေျပာငးခပါတယ။

ျပငသစက ပခးျပညရငက ကညေနရာကေန ဥးေအာငေဇယထ ဖကေျပာငးဖ႔ လပပါတယ။ ေသနတအခ႔က လကေဆာင ဆကပါတယ။ ဥးေအာငေဇယက လကေဆာငကလကခေပမယလညး ျပငသစက ရနသလ႔ ျမငေနတနးပါ။ အဂၤလပေတြက ေနဂေရ႔စကြၽနးက သမးပကတာ ဥးေအာငေဇယက တရားဝငကန႔ကြက ေသာလညး သက အဂၤလပဆက စစေရးအကအည ေမာလငေနပါတယ။ ျပနာက သ႔က ကဖ႔လကနက သပမကနေတာ တာပါဘ။ အသညအခနမာ ဥေရာပမာက အဂၤလပ က ျပငသစက စစေၾကညာၿပး ၇ ႏစၾကာ စစပြစတက ေနတ အခနပါ။

အဂၤလပေတြရ႔ အေရ႔အႏၵယကမၸဏက ဥးေအာငေဇယန႔ ကနသြယေရးစာခပခပဖ႔ ေျပာပါတယ။ သက ေနဂေရ႔စကြၽနးမ အဂၤလပေတြက အပငစားေပးေနေသာလညး စာခပကေတာ လကမတမထးပါဘး။ ဒါေပ မယ ဥးေအာငေဇယက ေရႊ အစစအလႊာေပၚမာ "ေရႊတြငး၊ ေငြတြငး၊ ပယငး၊ ဒတာ ပငသေတာမေသာ" စသျဖင အစခလ႔ အဂၤလပဘရင တတယေျမာက ေဂာဘရငက မဟာမတခငခငမာမာျပဖ႔ စာပ႔ခပါတယ။ လအတနၾကာ စာျပနမလာေတာ

ဥးေအာငေဇယက စတကြကပါ တယ။ သက လညစားခရသလလညး ခစား ေနရပါတယ။ မယသကၤာစတလညး ေပၚလာပါတယ။ ဒအခနတင သလငန႔ ပခးက မသမးရေသးပါဘး။ သ႔ေသာလညး နယေျမအမားအျပားကေတာ ဥးေအာင ေဇယက ၾသဇာ ခ ႔ထားႏငပါၿပ။ သက ျပငသစက စစကေတြ မြနဖကေရာကလာမာက စးရမပါတယ။ သလင ခတပမာလညး ျပငသစဗလ ဘရႏက ကညေနပါတယ။ သလငက ပထမကပါတယ။ သလငကၿပးေတာမ စစကေရာကလာတ ျပငသစစစသေဘၤာ ၂ စးန႔ လကနကလသေတြကလညး ဥးေအာငေဇယက သမးႏငခပါ တယ။ ၁၇၅၇ ခႏစမာေတာ ပခးေနျပညေတာ ကပါတယ။ သက အညးန႔ ပခးတၿမ႔လးက မးတကခသလ၊ ဖကဆးသတျဖတမႈေတြလညး အမားအျပားရခပါတယ။ မြနအမားအျပား လညး ထငးႏငငက ထြကေျပးခၾက ရပါတယ။

သလငမာ သဖမးမတ ျပငသစဗလ သကယစားလယ ဘရႏကေတာ ေနေျခာကလနး ကြပမကခတယ ဆပါ တယ။ ဒါေပမယ လညး ကနတ ဖမးမတျပငသစစစသညေတြကေတာ ေပၚတဂေတြရေနတ ဖာရငဂ ရြာေတြဆ ပ႔ခပါတယ။ သရ႔တပမာလညး ျပနလ႔ေနရာေပးခပါတယ။ ျပငသစအေျမာကဗလ ပရ ဒ ေမးလဒ ဟာဆရင အေလာငးဘရားန႔ အတတ ႏစေပါငး ၂ဝ ေကာ အမႈထမးခၿပး မဏပ၊ အယဒၶယ (ယးဒယား)၊ ပခးက သမးပက တ စစဆင ေရးေတြမာ ေတာင ပါဝငခပါတယ။

အေလာငးဘရားဘြ႔ခ ဥးေအာငေဇယကေတာ အယဒၾၶြယက သကယတင ဥးေဆာင စစခစဥမာပ ဆးရြားတ ရာသဥတ အေျခအေနန႔ ၁၇၆ဝ မာ ကြယလြနခပါတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ေနာကပငးကနးေဘာငေခတ အေျခအေနေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၁)။ ဗမာမးခစစတန႔ အကးဆကမား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ျမနမာ လ႔ အဖြ႔အစညးရ႔ ၁၈ ရာစကာလ အေျခအေနေတြက သက "မးခစစတရ႔ အကးဆကမား" ဆၿပး တငျပခပါတယ။ အေလာငးဘရား ဥးေအာငေဇယ လြနေလၿပးတကာလ ကနးေဘာင ေခတမာ ျမနမာႏငငက နယခ ႔ ကးေကာသ ျဖစလာပ၊ ဗမာအမးသား ေရး စတဓါတ ေရ႔တနးေရာကလာပန႔ ဒအကးဆကေၾကာငပ အဂၤလပန႔ ထပတက ေတြ႔ရၿပး ပထမ- အဂၤလပ ျမနမာစစပြ ျဖစရပေတြက ဆကလကတငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

အေလာငးဘရားဘြ႔ခ ဥးေအာငေဇယကေတာ အယဒၾၶြယက သကယတင ဥးေဆာင စစခစဥမာပ ဆးရြားတ ရာသဥတ အေျခအေနန႔ ၁၇၆ဝ မာ ကြယလြနခပါတယ။ သကြယလြနၿပးတေနာကပငး သရ႔သား ၃ ဥးန႔ ေျမး ျဖစသ ဥးေဆာငခတ ကနးေဘာငမငးဆက ရာစႏစတဝက ေကာေကာ မာေတာ ျမနမာႏငငရ႔ စစမာနအတက ဆးန႔ ကးေကာနယခ႔မႈ အမားဆးျပခတကာလလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပပါတယ။

ဥးေအာငေဇယ လကထကမာပ ပခးဟသာဝတနနးေတာက ဖကဆးခၿပး မြနစကားေျပာေဒသ တခလးကလညး ေနာက တႀကမျပနမပနကနႏငေအာင ႏပကြပခပါတယ။ ဒအတြကေၾကာငလညး မြနလမး အမားအျပား ဧရာဝတ ျမစဝကြၽနးေပၚ ေဒသ ကေန ထငးႏငငက ထြကေျပးခၾကရပါတယ။ "ေရႊဘသားကြ"လ႔ ေကြးေၾကာၿပး မြနေတြက ျပနလနတကခတ ျမနမာ ႏငင အထကအညာသားေတြက စစပြေအာငျမငမႈေတြန႔အတ ဗမာလမးေရးစတကလညး အထြဋအထပျဖစလာခပါတယ။ ျမနမာေတြရ႔ အငးဝေနျပညေတာက တပေတြက ၁၇၆၃ ခႏစမာ ခငးမငလ႔ေခၚတ ဇငးမယကသမးပါတယ။ ဗယနရငးမာ ရေနတ လာအဘရငကလညး ပဏၰာသႏငငအျဖစ လကခခၿပး၊ ၁၇၆၅ ခႏစမာေတာ စငၿပင လာအဘရင ေလာငပရာ

ဘနး က တကခကေခမႈနးခပါတယ။ ဆငယမရ႔ အပခပခအစြနအဖားေဒသ အေတာမားမား ျမနမာဘရင လကေအာက ေရာက လာတ အခန ၁၇၆၆ ခႏစ၊ ဇနနဝါရလမာေတာ ဒေန႔ ထငးႏငငရ႔ ၿမ႔ေတာ အယဒၶယက ဝငးခပါတယ။ အယဒၶယဘရငရ႔ ခခမႈက ေႏးေကြးေနခသလ၊ တပေတြက လညး အခတအဆက မမျဖစေနခပါတယ။ အယဒၶယဘရင ဆရယာမာရငက သစၥာခပါမယလ႔ ကမးလမး ေသာလညး အငးဝဗလခပေတြက ပယခခပါတယ။ လးဝအကြငးမ လကနကခရမယလ႔သာ ေတာငးဆခပါ တယ။ ၁၇၆၇ ခႏစ ဧၿပလမာေတာ အယဒၶယနနးေတာရ႔ၿမ႔ရးက ခးေဖာကဝငႏငခၿပး ၿမ႔ထမာ ျမငျမငသမ က မးတငရႈ႔ခၾကပါတယ။ အသညအခနက ျပငသစျပည ပါရၿမ႔၊ လနဒနၿမ႔န႔ အၿပငနးပါး လေနထငမႈအရ ႀကးမားစညပငတ အယဒၶယလညး ျပာပဘဝေရာကခရပါတယ။ စစသ႔ပနးေသာငး၊ သနးခလ႔လညး ဖမးဆးေခၚေဆာငလာခပါ တယ။ အငးဝ ဘရငက ထငးမငးညမငးသားတဥးက သစၥာခဘရငတငတာမး မထားေတာဘ၊ ၿမ႔ေစာငတပ ေတြခနလ႔ ေျမဒးမငးသား လ႔ ေခၚတ ဆငျဖရင ျမနမာဘရငက တကရကအပခပပါ ေတာတယ။

အသညကနးေဘာငမငးဆက အခနမာပ တရတျပည မနခးဘရငန႔လညး စစ ၃ ႀကမႏႊခရပါတယ။ အေလာငးဘရားက သ႔ၾသဇာက ရမးျပညဖက ခ႔ထြငဖ႔ ႀကးစားစဥမာပ ရမးေစာဘြားေတြ၊ အႀကးအက ေတြက တရတျပညဖကက ေျပးဝင ခလႈၾကပါတယ။ ၁၇၆ဝ ခႏစမာ ေျမဒးမငးသားက ဒလရမးျပညက ဆက လကၾသဇာခ႔ထြငေနစဥမာပ တရတတပေတြန႔ ပဋပကၡေတြ စတငလာပါတယ။ 'ပအာ' လ႔ေခၚတ ယနနျပည ေဒသတခမာ ျမနမာဘရငတပေတြန႔ တရတတပေတြ တကပြ ျဖစၾကၿပး တရတတပေတြ ေခမႈနးခလကရပါ တယ။ ဒါက ယနနနယစား လယေဇာငက မသလကမသဘာသာ ေနခပါတယ။ ေနာကမ မနးခးဘရင နနးေတာက ၾကားသၿပး၊ သ႔က ရာထးခၿပး နနးေတာက ျပနေခၚပါတယ။ အရကရတ နယစား လယေဇာင က ကယကယက သတေသခပါတယ။ ဒလမး နနးေတာအရာရ ေတြထက သတေသတယဆတာမးက မနခး ရာဇဝငမာ မရဖးေလေတာ မနခးအငပငယာျပညရငအတြကလညး အရကရစရာ ျဖစလာပါတယ။ သညေတာ ေနာက စစပြက "ျမန" လ႔တရတေတြက ေခၚေနၾကတ ျမနမာေတြက ဆးမဖ႔ အငပငယာျပညရငကယတင ရ႔ သကၡာဆညစရာ စစပြ ျဖစလာပါေတာတယ။

သက ယနယငဂးလ႔ေခၚတ ဝါရငနယစားအသစက တာဝနေပးပါတယ။ ၁၇၆၆ ခႏစ ေႏြကာလမာပ ရမးျပည ထက ယၾကညမႈ အျပညန႔ ထးစစဆငခပါတယ။ တပအငအားလညး အေတာပါလာပါတယ။ ျမနမာေတြက စစဗဟာ ေထာငေခာက ဆငခပါတယ။ ျမနမာစစသႀကး ဗလမငးထငက ဗနးေမာၿမ ႔က လကလႊတေပးၿပး တရတတပေတြက ျပနပတဝငးခပါတယ။ တရတတပေတြက ေထာငေခာကဆငတာက ရပမတအခါ သတ႔မာ ရနသက ျမနမာစစတပေတြ ခညးပ မဟတတာ ေတြ႔ခရပါတယ။ ငကဖား၊ ကာလဝမးေရာဂါေၾကာငလညး တရတတပေတြ အတနးအရနး ေသခရ ပါတယ။ စစသားတေထာငေကာမာ ၈ဝဝ ေကာက ငကဖား၊ အျခား ေရာဂါန႔ေသၾကပါတယ။ အျခားသေတြလညး ထခကဒဏရာ ရေနၾကပါၿပ။ ဒသတငးၾကားေတာ တရတ ဧကရာဇ ကငးလက မယၾကညႏငေတာပါဘး။ သ႔ရ႔စစသႀကး ယနယငဂး ကယကယက မသတေသခင နနးေတာကေခၚလ႔ ကြပမကေသဒဏေပးခပါတယ။

ေနာကတခမာေတာ တရတဧကရာဇက ဝါရငမနခးစစသႀကး မငဂရအ က တာဝနေပးလ႔ ဘရငအထးတပ ေတြက ေစလႊတခပါတယ။ မငဂရအက တရကေတြက စစဆငခဖးသလ၊ ယခင ကာဇကစတနေဒသမာလညး အေရးပါတ စခနးေတြမာ တာဝနယခပါတယ။ အခအခနမာေတာ နယစပတငးမာမႈမသာ မဟတေတာဘ ႏစႏငင စစခငးတ ပြအဆင ေရာကလာခပါၿပ။ ဒတခမာေတာ တရတေတြက ေသခာျပငဆငလာၿပး၊ ကပ ေရာဂါေတြနညးမယ ယဆတ ေဆာငးတြငးမာ စစခလာပါတယ။ တရတတပေတြက ဧရာဝတျမစေၾကာငး အတငးစဆငးလာၿပး ဂပထပ၊ စဥ႔ကက သမးပါတယ။ အငးဝ နနးေတာန႔ ၃ ရကအကြာက ေရာကလာခပါတယ။ ဒါေပမယ ေျမဒးမငးသား ဘရငက ကယတင ကြပကၿပး ေရ႔က အမားႀကး ကြၽဆငးလာတ တရတတပ ေတြရ႔ ရကၡာေထာကပေရးလမးေၾကာငးေတြက ျဖတေစပါတယ။ အသညအခနမာပ ထငးႏငင မာရေနတ မဟာသဟသရ ဥးေဆာငတ စစကတပေတြလညး ျပနေရာကလာပါတယ။ အေအးေဒသကလာတ တရတ တပေတြက ငကဖားေၾကာင ေသေကၾကသလ၊ ပျပငးလတ ျမနမာျပည ရာသဥတဒဏ ကလညး မခႏငၾကပါဘး။ လေပါငး မားစြာၾကာတ တကပြမာ ေသာငးေကာ အငအားန႔လာခၾကတ တရတတပေတြမာ ရာဂဏနး မပ ကနပါေတာတယ။ ေနာကဆး ၁၇၆၈ ခႏစဆနးပငးမာ စစသႀကးမငဂရအကယတင သစပငတပငမာ ႀကးဆြခ သတေသခပါတယ။ တရတဧကရာဇက ဖဟနဆသက ေနာကထပနယစားထပခန႔ပါတယ။

ဖဟနကလညး ဒလန႔ ဖကနေဒသက ေရတပေတြက သးလ႔ ဧရာဝတျမစေၾကာငးအတငး စဆငးလာဖ႔ ၾကျပနပါတယ။ ဒလန႔ ျမနမာေတြအလစအငကရဖ႔ မးရာသမာ ထးစစဆငဖ႔ သကဆးျဖတၿပး ၁၇၆၉ မာ ထးစစဆငခပါတယ။ ျမနမာေတြက ေသခာျပငဆငထားၿပမ႔ ေကာငးတနခတပမာ တကပြအျပငးအထနႀက ပါတယ။ တရတတပေတြလညး အဖားအနာ မားလၿပး၊ ဖဟနကယတင ဖားနာေနပါၿပ။ ေနာကဆး ႏစဖက အထအခကမားလာတအခါ စစနားၾကဖ႔ စဥးစားလာပါတယ။ ဒလန႔ ၁၇၆၉ ဒဇငဘာ ၂၂ ရကမာ ျမနမာ အရာရ ၁၄ ဥးန႔ တရတစစအရာရ ၁၃ ဥးတ႔က စစေျပၿငမးစာခပ ခပဆခၾကပါ ေတာတယ။

တရတတပေတြက ခခႏငလကေတာ ျမနမာေတြက အေတာဘဝငျမငခၾကပါတယ။ ဘးေတာဘရားဘရင လကထက မာလညး ယခငကာလေတြက သးျခားလြတလပတ မငးေနျပညေတာအျဖစရခတ ရခငျပညက ၁၇၈၄ ခႏစမာ သမးပက ချပနပါတယ။ ဗမာေတြရ႔ မးခစစတဘဝငက ထပတနးေရာကလာပါတယ။ လမး အေပါငးက ေအာငႏငသလ႔ ထငလာ ပါတယ။ ဒါေပမယလညး ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ျမနမာဘရငေတြ ကမၻာ ႀကးမာျဖစေပၚေနတာက ၾကညျမငပက မကေခ ျပတေနတယလ႔ သးသပခပါတယ။ နနးေတာက ပငလယဆပ ကမးန႔ေဝးရာ အမရပရမာ နနးစကထားခသလ၊ ျမနမာေတြက အဂၤလပေတြကလညး ကလားေတြထက အမးတမးလ႔သာ ျမငပါတယ။ အာရတကက ကလားန႔ ဥေရာပ တကက လာသေတြကေတာ ဘရငဂ ကလား၊ သးေဆာငးကလားလ႔မသာ ခြျခားျမငေနခၾကပါတယ။ သညအခနမာ အဂၤလပေတြရ႔ အေရ႔အႏၵယ ကမၸဏက ဝနထမး (၁၈,ဝဝဝ) ကေန၊ (၁၀၀,၀၀၀) အထ ျဖစလာခပါတယ။ သတ႔ထက အမားစက ကမၸဏရ႔ စစတပေတြပါ။ တခနမာ ဒအေရ႔အႏၵယကမၸဏန႔ ျမနမာဘရငေတြ စစခငးၾက ရမယဆတာ မေမာလငထားခ ၾကပါဘး။ ေနာကတပတမာေတာ ကနးေဘာငေခတေနာကပငး အဂၤလပ-ျမနမာစစပြေတြ ျဖစလာရပက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၂)။ အဂၤလပ-ျမနမာစစပြမား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Loststeps) စာအပမာ ျမနမာလ႔အဖြ႔ အစညးရ႔ ၁၉ ရာစအဆနးပငး အေျခအေနေတြက သက "စစပြမား" ဆၿပး ဆကလက တငျပခပါတယ။ ကနးေဘာငမငး ဆကရ႔ အကပငးကာလမာ အငအားႀကးလာတ အေရ႔အႏၵယကမၸဏန႔ ၂-ႏစၾကာ စစပြျဖစလ႔ ျမနမာ ႏငငလြတလပေရး ဆးရႈးရပေတြက ဆကလက တငျပခပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ကနးေဘာငမငးဆကရ႔ အတကပငး၊ ဘနးမးေနလ ေတာကပခနဟာ အေလာငးဘရား ဥးေအာငေဇယ ကာလမသည ဘးေတာဘရား နတရြာစတအခနအထ ၆၆ ႏစၾကာလ႔ ေျပာႏငၿပး၊ ဘႀကးေတာမငး လကထကကေန ပါေတာမခနအထ ၆၆ ႏစမာ အကပငးက ေရာကလာခပါတယ။

စစမျဖစခင အေျခအေနက ျပနၾကညရင ျမနမာဘရငေတြက စစပြေတြေအာငႏငခတအေပၚ မာနတကေနၾကၿပး၊ ယခင နယပယၾသဇာ ခ႔ထြငႏငခတ ေအာငျမငမႈေတြမာလညး သာယာေနခၾကပါတယ။ ဒအခနမာ ကမၻာ အေျခအေန ကလညး ေျပာငးလလာေနပါတယ။ ျမနမာဘရငေတြက အဂၤလပ-အေရ႔အႏၵယကမၸဏက သတ႔ ရ႔ အဓက ရနသအျဖစ တြကဆ မတယထားၾကပါတယ။ တခန ဥးေအာငေဇယကာလက မြနေတြက ျပငသစေတြန႔ မဟာမတ ျဖစေတာ၊ ျမနမာေတြက အဂၤလပေတြန႔ မဟာမတဖြ႔ခငပါတယ။ ဒါေပမယလညး အဂၤလပေတြက သတ႔ရ႔ နယပယၾသဇာ ခ႔ထြငေရး မာ အေႏာင အယက ျဖစလာႏငတာကလညး ေတြးပခၾကပါတယ။ အဂၤလပေတြရ႔ အေရ႔အႏၵယ ကမၸဏအလေတြက ကမးေျခ အေတာမားမားမာ တလႊားလႊားထလာေနတ သတငးေတြက ျမနမာဘရငေတြက ရထားၿပး၊ အဂၤလပေတြဟာ ေညာငပငလ အေျခခခြငရၿပးရင အရငအပင က ဝါးၿမလမမယလ႔ ျမငထားၾကပါတယ။

ဒါေပမယလညး အငးဝေရႊနနးေတာမာ စစေအာငပြအရနက ယစမးသာယာလ႔ ကမၻာအေျခအေနကလညး မကေျချပတ ေနခတ သေတြ ရပါတယ။ အငးဝေနျပညေတာ ၾသဇာအႀကးဆးကာလက ဆကခရတအခန ဘႀကးေတာမငးလကထက ၁၈၂၄ ခႏစမာလညး စစလလားအားသနသေတြက ႀကးစးေနရာရထားတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပပါ တယ။ အထးသျဖင မဘရားႀကး နနးမေတာမယႏန႔ အာဏာတပမက သ သ႔ရ႔ေမာငေတာသ စလငးၿမ ႔စား ေမာငအတ႔က စစကလလားၾကပါတယ။ ဒအပစက အေနာကဖက ေဒသခ႔ထြငေရးက အာသသရေနၾကၿပး စစသႀကး မဟာဗႏၶလ ဟာလညး သညအပစန႔ ေပါငးမၾကတယလ႔ ဆပါတယ။

ႏငငတကာန႔ ေဘးပတဝနးကင အေျခအေနေတြ ျပနၾကညရေအာငပါ။ သညကာလမာ အေရ႔ဖကတခါးက ပတခၿပလ႔ ဆႏငပါတယ။ ဆငျဖရငလကထကမာ ထငးႏငင၊ အယဒၾၶြယက ေအာငႏငခေသာလညး မနခး တရတေတြ ကးေကာ လာတာေၾကာင ျပနဆတခရပါတယ။ ေနာကပငးမာ ထငးေတြအတြက အငအားျပနစ ခန ရလာခၿပး ပငလယကမးေျခၿမ႔ ယခဘနေကာကအနးမာ မဟာခကကရဥးေဆာငၿပး ျပနလညထေထာငခ ၾကပါတယ။ ထငးေတြက သတ႔ၾသဇာ ကေတာင အမနးခငး ကမေဘာဒးယား၊ မေလးရားန႔ မေခါငျမစဝမး ေဒသေတြဖကက ခ ႔ေနခ ၾကပါၿပ။ ျမနမာေတြ ေနာကတႀကမ ျပန သမးပကဖ႔ဆတာ မျဖစႏငေလာကေတာပါဘး။ အေရ႔ေျမာကဖကက ထပတးဖ႔ဆတာ လညး မျဖစႏငပါဘး။

တရတဧကရာဇၾသဇာက ျမနမာတ႔ တခါးဝ နားေရာကေနၿပး စစျဖစထားတာလညး မၾကာေသးပါဘး။ ျဖစႏငတာက ၁၇၈၄ ခမာ ရခငက ကးေကာသမး ပကခၿပး အေနာကဖကက ဆကလကၾသဇာခ႔ေရးပ ျဖစႏငပါ ေတာတယ။ ျမဝတဥးစကလညး ပနးဝါနယစပ ထေတြ႔မႈေတြမာ အဂၤလပေတြက အႏငရၿပး စစတေကာငး အထ ခတကသမးပကခပါတယ။ ဒကစၥအတြက အဂၤလပေတြဖကကလညး ရတကမေအးဖြယ ၿခမးေျခာကမႈလ ျမငလာၾကပါတယ။ ေနာကတခ ျမနမာဘရငေတြ ၾသဇာခ႔ဖ႔စဥးစားလာတာက မဏပ၊ အာသန႔ ျဗဟၼပတရျမစဝမးေဒသဖကက ျဖစပါတယ။ ဒေဒသက ၾသဇာၿပငေနၾကတ မငးငယေတြကလညး အခ႔က အဂၤလပဖက၊ အခ႔က အငးဝ ျမနမာဘရငဖက အကအည ေတာငးခၾကပါတယ။ သညလန႔ ကလနခ႔လာသ အဂၤလပန႔ အငးဝျမနမာဘရင ေတြ ထပတကေတြ႔စရာ အေၾကာငး ျဖစလာပါေတာတယ။ ၁၈၂၄ ခႏစ ဇနနဝါရလမာ အဂၤလပဘရငခခပက အေရ႔အႏၵယ ကမၸဏအႀကးအကေတြက "စစပြ ကေတာ ေရာငလႊမရႏငေတာဘး။ မာနေထာငလႊားလြနးေနတ ျမနမာဘရငေတြက ကးႏြသြားေအာင ပညာေပးဖ႔ ေတာၿပ" လ႔ ဆလာခပါေတာတယ။

ဒလန႔ ၁၈၂၄ ခႏစ၊ မတလမာ စစေၾကညာခပါေတာတယ။ ေနာကပငးမာေတာ ၂-ႏစေကာၾကာ ကနက စရတ အမားဆး န႔ အဂၤလပ-အႏၵယသမငးမာ အရညလားဆးစစပြက ဆငႏႊခၾကရပါတယ။ ဥေရာပတကသား န႔ အႏၵယ စစသား ၁၅,ဝဝဝ ေသဆးခရၿပး၊ ျမနမာစစသားေတြက ပလ႔ေသဆးခရဖြယ ရပါတယ။ စစစရတ အသညေခတက ေပါင ၅ သနး၊ (အခေခတ ေငြလႏႈနးန႔တြကရင ေဒၚလာ ၁၈. ၅ ဘလယေလာက) ကနကခရပါတယ။ ၿဗတသတပေတြက ကြပကလာသက ဆာ- အာခေဘာ ကငးဘပါ။ စေကာလမး ေတာငေပၚသားျဖစၿပး အႏၵယစစေျမျပငမာ ႏစ ၃ဝ ေကာႏႊလာတသပါ။ သန႔အတ အငအား ၁ဝ,ဝဝဝ ေကာပါလာၿပး ရနကနဆပ ကမးကတဆင ေရႊတဂကနးေတာက သမးပကခၾကပါတယ။ ျမနမာဘရငေတြဖကက အားကးရတ စစသႀကးမဟာဗႏၶလက ရခငစစမကႏာက ေရာကေနၿပး သညအခနမာ ျမနမာ ဘရငေတြဖကကလညး ရသမ စစအငအားကစလ႔ ခခၾကရပါေတာတယ။ အဂၤလပေတြဖကက စစေရး အစအမ ေရးဆြသ ေတြက ရနကနကရင သပမၾကာခငဆသလ ျမနမာဘရငေတြဖကက စစေျပၿငမးဖ႔ ကမးလမးလာမယလ႔ တြကထားေသာ လညး ခခမႈ အႀကးအကယန႔ ၾကခရပါတယ။ နာမညေကာ စစသႀကးေတြလညး တကပြမာ ကဆးခၾကရပါတယ။ စစသႀကး မဟာဗႏၶလ ရခငစစမကႏာကေန ရနကန စစမကႏာက မးတြငးကာလ ခရးၾကမးက ျဖတေကာ ခတကလာခၿပး ျပန ေရာကလာပါတယ။ စစသႀကးမဟာဗႏၶလ ျပန ေရာကလာေတာ ျမနမာစစတပေတြ လညး အားတကၾကပါတယ။ သကလညး အဂၤလပေတြ မေမာလငထားတ စစေရးနညးပရယာယေတြန႔ ရနကနက

ျပနရဖ႔ ႀကးစားခပါတယ။ အဂၤလပေတြ ကယတင အၾသတနလႈပ ခရတ ကတတကငးတးတကတ စစပြေတြန႔ ေရႊတဂကနးေတာက ျပနရဖ႔ စစဆငခပါေသးတယ။ ဒါေပမယ လကနကအငအားက မမေတာပါဘး။ အဂၤလပေတြ ဖကမာက 'ကြနဂရဖ' ဒးကညေရာကကေတြသးလ႔ ပစခတ ႏငတ အေျခအေန ျဖစေနပါၿပ။ သညလန႔ ဓႏျဖ ခတပ တကပြမာ စစ သႀကး မဟာဗႏၶလကယတင ကဆးခရ ပါတယ။

ေနာကပငးမာ ျမနမာစစသႀကးမဟာေနမးက ရနကနက တနျပနဝငးပတႏငဖ႔ ထးစစေတြလညး ႀကးပမးခပါ ေသးတယ။ ျမနမာျပည ေျမာကဖကေတာငတနးေဒသေတြက ရမးတပေတြလညး ပါဝငခခခၾကပါတယ။ မတတမးေတြအရ စစပြမာ အသကအရြယႀကးရငၿပျဖစတ ရမးေစာဘြားေတြ၊ စစသႀကးေတြအျပင ျမငးစးလာတ ရမးမနးမ ပ ၃ ဥးက ဥးေဆာင တကတာေတြ ၾကခရတယလ႔လ ဆခၾကပါတယ။ စစအေျခအေနက အကခတမတ သာယာဝတမငးသားကေတာ ေစာေစာ စစေျပၿငမးဖ႔ ဘရငကတငသြငးခပါတယ။ အခအခန မာေတာ ဝနထမးတသနးေကာရ ေနတ ကမၸဏတခရ႔ စစတပေတြန႔ ျမနမာဘရင အငပငယာတခလးက တပေတြ ရငဆငတကရတ စစပြသဖြယ ျဖစေနပါေတာတယ။ သ႔အၾကက စစလလားသ အပစက လကမခ ၾကပါဘး။ ျမနမာတပေတြက ကြၽနးသစန႔ ေပတရာေကာတ တကေလက ေဆာကလ႔ ၆ ေပါငဒါ- ၁၂ ေပါငဒါ အေျမာကကတငၿပး ေရေၾကာငးမာ ခခဖ႔ ျပငဆငပါေသးတယ။ ဒါေပမယ ၿဗတသေတြရ႔ အသစေဆာကလာတ တက သေဘၤာ 'ဒငယာနာ'က မယဥသာေတာပါဘး။ ဒငယာနာသေဘၤာက ႀကးႀကးမားမား မဟတပါဘး။ ဒါေပမယ ျမငး ေကာငေရ ၆ဝ အား ေရေႏြးေငြ႔အငဂငက သးထားၿပး ေလေပၚမာလညး ေရာကကဒးကညပစ ႏငတ စငေတြ ဆငထားပါတယ။ သေဘၤာေသးတအတြက ဧရာဝတျမစေၾကာငးတေလာက ခတကတခရးမာ အသးဝငလၿပး စကအျမနႏႈနး၊ လကနကပစ အားအရလညး ျမနမာသေဘၤာေတြ မယဥသာ ျဖစခရပါတယ။ ျမနမာဘရငရ႔ ေရတပတခလးလညး ျပတျပတျပနးခရ ပါတယ။

ေနာကဆးေတာ ၿဗတသတပေတြက ရႏပလ႔ေခၚတ အငးဝေရႊနနးေတာန႔ ၄ ရကခအကြာ၊ မင ၄ဝ ေလာကပ ေဝးတ ရႏပက ေရာကလာပါတယ။ ျမနမာဘရငကလညး စစေျပၿငမးစာခပခပဖ႔ လကခလကရပါေတာ တယ။ ရႏပစာခပအရ ျမနမာ ဘရငက ဂငးတးယား၊ ကခာ၊ အာသအေရးေတြမာ ဝငေရာကလကမရႈပေတာ ဖ႔ သေဘာတရတအျပင ျမနမာဘရငပငနက မဏပ၊ ရခငေဒသ၊ တနသၤာရေတြကလညး ေပးလကရပါတယ။ အငးဝနနးေတာမာ ၿဗတသ သတဥးက ထားဖ႔ သေဘာတ ရတအျပင ေပါငစတာလငတသနး (ဒကေန႔ ေငြတန ဖးန႔ ေဒၚလာ ၅ သနး) စစေလာေၾကးလညး ေပးရပါတယ။

ေနာကပငးမာ ၿဗတသစစသႀကး ကငးဘက ကေနဒါ နယးဘရနးဝစ အရပက နနးရငးဝနအျဖစခန႔အပ ရာထးတး တာဝန ေပးခရပါတယ။ ျမနမာဘရငေတြအတြကကေတာ လြတလပေရးဆးရႈးရဖ႔ ကနဥးအေျခ အေနက မကဝါးထငထင ၾကၾက ရပါေတာတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ကလနလကေအာကကေရာကခရတ ေနာကပငးအေျခ အေနေတြက ဆကလကတင ျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၃)။ မႏေလး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "မႏေလး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အဓကအေၾကာငး ကေတာ ကနးေဘာငမငးဆကေႏာငးပငး ကာလ မႏေလးနနးတည မငးတနးမငးဘရငရ႔ ေခတျပငေရးႀကးပမးခကေတြရယ၊ ပတဝနးကငကမၻာအေျခ အေနေတြက တငျပထားတာ ျဖစပါတယ။ တကတကဆငဆင မႏေလးၿမ ႔တည ႏစ ၁၅ဝ ျပညအတြက ဓါတပ ျပပြေတြ ကငးပေနၾကတအခနန႔လညး တကဆငေနပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

"မႏေလး" ဆတအမညကၾကားလကရင ႏငငျခားသားေတြက အငမတနေရးကတ၊ ဥေရာပန႔အသြငကြျပားၿပး တကယက ဆနးကယ အေရ႔တငး တေသြးေမြးဆနတ၊ ထးျခားတ အဆငအေသြး၊ အနအေရာငေတြန႔ ျပညစရာ ေဒသလ႔ ယဆ ေလရၾကပါတယ။ တကယကေတာ မႏေလးက သပၿပး ေရးကလတာေတာ မဟတပါဘး။ မႏေလးက ၁၈၅၇ ခႏစမာ တညေထာငခၿပး ႏစ ၁၅ဝ မသာပ သကတမးရပါေသးတယ။ မႏေလးနနး ေတာတညေထာငခနဟာ နယးေယာကၿမ ႔ မနဟကတနအရပမာ ေမစ ကနတကႀကး ဖြငလစလ႔ သ႔ေဖာက သညေတြ စတငေစးေရာငးခတ အခနပါ။ မႏေလးၿမ ႔က ေျပာငးေရႊ႔နနးတညခသကေတာ မငးတနးမငးတရားႀကး ျဖစပါတယ။ သ႔မတငမ ပဂမငးလက ထက ၁၈၅၂ ခႏစမာ အဂၤလပ-ျမနမာဒတယစစပြျဖစပါတယ။ ျမနမာေတြဖကက တကခငတ စစပြမဟတ သလ၊ စစတကဖ႔လညး အဆငသင ရမေနခပါဘး။ ရနကနၿမ ႔ဝနက အဂၤလပသေဘၤာ ကပပတန ၂ ဥးက အေကာကခြနဥပေဒခးေဖာကမႈန႔ ဒဏရကပါတယ။ ဒကစၥအေပၚက ၿဗတသ-အႏၵယဘရငခ ေလာဒ ဒါလဟစ က ဒဏရကတာက ျပနရပသမးဖ႔၊ ရနကန ၿမ ႔ပငက အေရးယဖ႔ ရာဇသပ႔ပါတယ။ ျမနမာအာဏာပငေတြ ဖကက လကေလာေပမယလညး ၿဗတသ ေရတပဗလ ေကာမဒ လမးဘတက သ႔သေဘာန႔သ ျမနမာ ဆပကမးတခလးက ပတဆ႔ထားလကၿပး၊ မလႊမေရာငသာ စစျပငရတ အတြက ကနကစရတေလာေၾကး ရပး တသနးေတာငးပါတယ။ ဒတယအဂၤလပ-ျမနမာစစပြ အၿပးမာေတာ ေျမထေဒသအထ ေအာကျမနမာႏငင တခလးက အဂၤလပလကေအာကကေရာကခရပါတယ။

အဂၤလပ-ျမနမာဒတယစစပြအတြငးမာပ မငးတနးမငးသားန႔ ကေနာငမငးသားတ႔ ညအစကက နနးတြငး အာဏာသမးမႈ ျပၾကၿပး မငးတနးမငးဘရင ျဖစလာခပါတယ။ ယခငဘရငျဖစတ ပဂမငးကလညး အရည အခငးနတ ဘရငျဖစလ႔ နနးေတာ ထက မးႀကးမတရာေတြကလညး မငးတနးမငးသားဖကက ပးေပါငးကည ခၾကပါတယ။ မငးတနးမငးနနးတက လာတအခနမာ အဂၤလပကလနအရပမက ျမနမာႏငငတဝကသာမက၊ တခလးက လႊမးမးၿခမးေျခာကေနၿပလ႔ ေျပာရမယ အခနပါ။ ဒအခနမာ သလပစရာကနတာက ျမနမာမငး ေနျပညေတာက လြတလပတအခပအျခာ အာဏာပငတခအျဖစ ဆကလကရပတညႏငေရး ရနးကနႀကး ပမးရသလ၊ တခနက ေခတေနာကကခလ႔ စစရႈးရတာက သငခနးစာယၿပး ေခတမ ေရး၊ ျပျပငေျပာငးလ ေရး ႀကးပမးခကေတြ အားသြနလပရပါေတာတယ။ မငးတနးမငးက သလ၊ ပညာ၊ အေျမာအျမငန႔ ျပညစတ မငးေကာငးမငးျမတလ႔ သၾကပါတယ။ သ႔လကထကမာ ေရႊတဂ ေစတ ထးေတာသစတငတာ၊ ပဥၥမသဂၤါယနာတငတ ကစၥေတြေၾကာင ဗဒၾၶြဘာသာက ရေသကငးရႈငးသ မငးအျဖစ လသမား လပါတယ။ ဒါေပမယ မငးတနးမငးေဆာငရြကခတ ေခတမေရး၊ အပခပစမခန႔ခြေရး ကစၥေတြ ျပျပငေျပာငးလမႈ ေတြက ေတာ လေျပာနညးလပါတယ။ မငးတနးမငးက ဗဒၶဘာသာ သာမက ကနတ မစလင၊ ခရစယာနဘာသာေတြကလညး ခးေျမ‡ာကခပါတယ။ နနးေတာ ထမာ မစလငပလ၊ ခရစယာန ဘရငဂေကာငး ေတြကလညး ေဆာကေစခပါတယ။ တကယေတာ မငးတနးမငးက ေခတေနာကကေနၿပလ႔ သတ ျမနမာႏငငက ဖကေပါငးစက ေခတမေရး ႀကးပမးခသ ျဖစပါတယ။

သက သ႔ည နနးသမးဖက ကေနာငမငးသားက အမေရ႔မငးသား အရာေပးၿပး အပခပေရး၊ ျပညတြငးလျခေရး၊ စစတပက ေခတမလကနကတပဆငေရး၊ စကမႈထြနးကားေရးကစၥေတြက လပေစခပါတယ။ ေခတေျပာငးေနတ ဥေရာပရ႔ အေျခ အေနကလညး လကမသပါ။ သန႔ေခတၿပငျပျပငေရး လပခၾကသေတြမာ အဂစက မာမက အာလ၊ ဆငယ (Siam) လ႔ေခၚတ ထငးႏငငက ေမာငးကြတဘရင၊ ဂပနက ေမဂဘရငေတြလညး ပါဝငခၾကပါ တယ။ ဂပနႏငငက ေမဂျပျပငေျပာငးလ ေရး က ၁၈၆၈ ခႏစမ စတာျဖစလ႔ ျမနမာႏငငက ေခတေရ႔မေျပးဖး ဆရငေတာင ေခတေနာက မကခဘးလ႔ ဆရင ရႏငပါ တယ။

မငးတနးမငးန႔ ကေနာငမငးသားက အေနာကတငးက စကမႈသပၸနညးပညာေတြရဖ႔ နနးေတာထက ျမနမာ လငယ ၉ဝ ေကာက ပညာေတာသင ေစလႊတခပါတယ။ အခ႔က အမနးခငးအႏၵယက ပ႔သလ၊ အခ႔က အတလ၊ ျပငသစ၊ ဂာမဏအထ ေစလႊတ ပညာသငေစခပါတယ။ ၁၈၇ဝ မာေတာ အငးဝေရႊနနးေတာမာ ႏငငျခားပညာတတ အေတာ မားမား ရေနၿပလ႔ ဆၾကပါတယ။ ဒါတငမက ဖနထည၊ ခညထည၊ မနယ၊ သရညႀကစက စသျဖင စကရ (၅ဝ) ေကာ

တညေဆာကေစခ ပါတယ။ အရငက တမး သးေခြစြပ ေသနတ ေတြေလာကသာ ရခတ တပမေတာအတြက ရငဖယေသနတေတြန႔ ခယမး စကရေတြလညး တညေစခပါ တယ။ အရငက ရာစ၊ ေထာငစ စသျဖင ၿမ ႔ေတြ၊ နယေတြအလက စစသားဆငေစတ စနစ ကေန ပမန တပမေတာတရပအျဖစ စဖြ႔ဖ႔ ႀကးပမးခပါတယ။ ေအာက ျမနမာႏငငဆငရာ အဂၤလပမငးႀကး ဆာအာသာ ဖယား မႏေလးေနျပညေတာလာတအခနမာ စစသားအငအား ၁ဝ,ဝဝဝ ေကာန႔ စစအငအားျပႏငခတယလ႔လညး မတတမး ေတြမာ ေဖာျပခၾကပါတယ။

ဆကသြယေရးစနစဖကမာလညး မႏေလးက ဗဟျပၿပးေတာ ဧရာဝတျမစရးတေလာကမာ ေၾကးနနးပ႔တ စနစေတြ ထေထာင ထားႏငခပါတယ။ ဒါတငမကပါဘး။ အပခပေရးစနစေတြကလညး အႀကးအကယ ေတာလန ျပငဆငခ ၾကပါ တယ။ ယခငက ၿမ ႔စား၊ ရြာစားစနစေတြက ဖကၿပး အပခပေရးက ဗဟခပကငမႈ ပရဖ႔ ျပငဆငဖြ႔စညးေစခပါတယ။ အခြနစနစက ပလ႔စနစကေအာင ျပျပငၿပး ၿမ ႔စားေတြက လခစားေတြ ျဖစလာပါတယ။ ယခငနနးေတာထက ဖြ႔စညးပ အေဟာငးေတြကလညး ဖကပစခပါတယ။ အပခပေရး အာဏာစးဆငးပ လမးေၾကာငး ပမစနစကလာေစဖ႔၊ အပခပေရးအတြက နယပယေတြ သတမတဖ႔ စနစ တကျပငဆငခၾကပါတယ။ ေခတမ ပညာေတြက အငမးမရ ငတမြတ ေနၾကတ ကေနာငမငးသား၊ ေယာမငး ႀကး ဥးဘးလႈင၊ မကၡရာမငးသားႀကးတ႔က (Encyclopedia Britannica) လ႔ေခၚတ စြယစကမးကေတာင အကန ဘာသာျပနဖ႔ ႀကးပမးခၾကပါတယ။ အရနအဟန ေကာငးေကာငးန႔ ျပျပငေျပာငးလေခတမဖ႔ ႀကးပမးခပါတယ။ ဒါအျပင ျမနမာမငးေနျပညေတာက အခပအျခာ အာဏာပငတခအေနန႔ အသအမတ ျပဖ႔ ကငးဝန မငးႀကးဥးေဆာငတ သအဖြ႔ကလညး အဂၤလန၊ ျပငသစႏငငေတြဆ ေစလႊတႀကးပမးခပါ ေသးတယ။ ဒါေပမယလညး မငးတနးမငးရ႔ ေခတမေျပာငးလေရး လပငနးေတြ မေအာငျမငရတာက စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက အခက ၃- ခက သးသပခပါတယ။ ပထမအခကကေတာ ၿဗတသေတြကယ၌က ပငလယ ေရလမးက ပတဆ႔ထားခၿပး ျမနမာႏငငက လြတလပစြာ ကနသြယခြင မျပခတာေၾကာင ျဖစပါတယ။ ဒတယ တခကကေတာ အမနးခငး တရတႏငင၊ ယနန ျပညနယ ထက ျပနာပါ။ ယနနျပညနယမာ မစလင ပနးေသးေတြ ပနကနထကြမႈျဖစလ႔ တရတအငပငယာ ျပညရငက အသ အမတမျပရ၊ စးပြားပတဆ႔ဖ႔က ျမနမာဘရငထ ေတာငးဆလာလ႔ လကေလာ ခရပါတယ။ ဒအခနမာ ျမနမာျပည ဝငေငြ ရေပါကရလမး ေကာငးေနတ ဝါဂြမးကနသြယေရးကလညး လကလႊတလကရပါတယ။ ကနးတြငးပငး ကနသြယေရးက ဝငေငြ ေတြလညး ခမးေျခာကခရပါေတာတယ။ ေအာကျမနမာျပညကကတညးက ျမနမာႏငငမာ ဆနအပအလ နညးလာ ေတာ ဝါဂြမးကနသြယေရးကသာ အားထားေနခရတ ကာလ ျဖစပါတယ။ တတယအခကကေတာ မႏေလးနနးတြငးမာ ျဖစလာတ ပနကန ထကြမႈေတြေၾကာငပ ျဖစပါေတာတယ။ မငးတနးမငးရ႔သားေတာေတြ ျဖစတ ျမငးကြနး၊ ျမငးခနတင တ႔က ၁၈၆၆ ခႏစမာ ပနကန အာဏာသမးဖ႔ ႀကးစားၾကၿပး၊ အမေရ႔စ ကေနာငမငးသားႀကးက လပၾကခၾကပါတယ။ ေနာကတခါ ကေနာင မငးသားရ႔ သား ပတနးမငးသားကလညး ပနကနထကြျပနပါတယ။ ဒအေရးေတြက ေအာငျမငခ ေသာလညး နနးေတာအတြငးမာ အေတာခန႔ သြားခရပါတယ။

ေနာကတပတမာေတာ ကလနေခတ အေျပာငးအလန႔ မလြမေရာငသာၾကေတြ႔ခရပေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၄)။ ကနးေဘာငေႏာငးပငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "မႏေလး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အရငတပတက မငးတနးမငးဘရငရ႔ ေခတျပငေရး ႀကးပမးခကေတြက ေဖာျပခပါတယ။ အခ တပတမာေတာ မငးတနးမငးေနာကပငး သေပါမငးကာလ တငးျပညဆးရႈးခရတ အေျခအေနေတြ တငျပထားပါတယ။ ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

မငးတနးမငးႀကးက ကနးေဘာငေခတ ျမနမာႏငငမာ ႏငငေခတမေစဖ႔ ျပျပင ေျပာငးလေရး လပငနးေတြ အားကး မာနတက လပေဆာငခေပမယလညး၊ သအားကးရတ ညေတာသ အမေရ႔မငးသား ကေနာင မငးသားႀကး လပၾကခရၿပး ေနာကပငးမာေတာ သလညး လကရးတဖကျပတသလ ျဖစခရပါတယ။ ဒေနာက ပငးမာေတာ ဘာသာေရးကစၥေတြမာပ ပလ႔ အခနေပးခသလ၊ ကနးမာေရးလညး ကဆငးလာခပါတယ။ အရငကာလ ေတြတနးက ဘရငအာဏာ ဆကခမယ သက အာဏာလႊေျပာငးေရးက ၿငမးၿငမးခမးခမး ျဖစခ ေပမယ အခအခါမာ အဂၤလပကလန အရပမ ထးေနတ အခနမာ ေျခပနးခတမႈေတြ၊ မယၾကည သသယမႈေတြ ကလညး ပလ႔ မားလာေနပါတယ။ မငးတနးမငးရ႔ သားေတာ ၂ ပါးျဖစတ ျမငကြနး၊ ျမငးခတင မငးသား ေတြကယတငက ပနကနထကြ နနးသမးဖ႔ ၾကထားဖး ေတာလညး ပလ႔ စတမေအးစရာ ျဖစေနရပါတယ။ ဒလန႔ ၁၈၇၈ ခႏစ ေႏာငးပငးမာ မငးတနးမငးႀကး ရတတရက ကြယလြနပါတယ။ မငးတနးမငးႀကး နာမကနး ျဖစေနတ အခနမာ အနားက ဘယသမ အကပမခဘ မးႀကးမတရာအခ႔န႔ မဘရားႀကးေတြကသာ ဝငးရေစာငေရာက ေနၾကပါတယ။ ဒအခနမာဘ အသက ၁၉ ႏစအရြယသာ ရေသးတ သေပါမငးသားက ဘရငအျဖစေရြးခယလကေၾကာငး သတငးထြကေပၚ လာခပါတယ။ တကယကေတာ သေပါမငးသားက နနးတငလကၾကတာဟာ ကငးဝနမငးႀကး ဥးေဆာငတ ျပျပငေျပာငးလ ေရး သေဘာထားရသ ဝနႀကးေတြက တဖက၊ အလယနနးေဆာင မဘရားႀကး ဆငျဖမရင ေခၚ နနးမေတာမယႏ၊ ေနာက ေတာ မဘရားေခါငႀကး ျဖစလာသ အသက ၁၈-ႏစအရြယ သ႔သမး စဖရားလတ၊ တငတားမငးႀကးတ႔က တဖက ပးေပါငးၾကစညခၾက ပါတယ။ ေနာကပငးမာ ဒလအပစေတြအၾကား နနးတြငးမာလညး အာဏာခနခြငလာက ဟသည ဖကေျပာငးလ႔ ေနခပါတယ။

သေပါမငးဘရငျဖစလာၿပး တလအၾကာမာေတာ ေတာငဥယာဥ နနးေဆာငမာ ကငးဝနမငးႀကးန႔ အျခား မးမတေတြ အစညးအေဝးထငလ႔ ျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးေတြက စတတငးက စမခၾကပါတယ။ အသည အခနမာ မငးတနးမငး နာမကနးျဖစစဥကတညးက အကဥးခထနးသမးထားတ မငးသားန႔ မငးေဆြမငးမး ၄ဝ တ႔ သညအတငး ရေနၾကပါ ေသးတယ။ ဝနႀကးဌာနေတြကလညး ၁၄ ခထသာ ျပနလညဖြ႔စညးခၿပး၊ ကကဘနကဝနႀကးအဖြ႔ ပစ စမခၾကပါတယ။ အရငဘရငက ၾကားနာရတ လႊတေတာစနစကလညး ဖက သမးခၾကပါတယ။ ဘရငအသစ၊ မဘရားအသစ အပါအဝင အမႈထမး၊ အရာထမးေတြအတြက လစာစနစ ကလညး ျပငဆငျပဌာနးခၾကပါတယ။ ကငးဝနမငးႀကး၊ မေကြးမငးႀကး တ႔က ဖြ႔စညးပ ျပျပငေျပာငးလေရး စမကနးကလညး တငသြငးခၾကပါတယ။ ဒမာ ၿဗတသေတြန႔ လကေလာေျပလည ေစေရး အတြက အေရးေပၚ လပေဆာငရမယ စမကနးေတြ အပါအဝင လပငနး ၃၆ -ခက တငျပခၾကပါတယ။ သတ႔ ကေတာ အေနာကတငးက ပါလမာနစနစက ပတကးေဆာငရြကခၾကတာ ျဖစပါတယ။

ဘရငကလညး သတ႔ ျပျပငေျပာငးလေရး အစရ႔ သေဘာထားေတြက လကခလာေအာင စညးရးဖ႔ ႀကးစား ခၾကပါတယ။ သေပါဘရငအတြက ေယာအတြငးဝနကယတင ရာဇဓမၼသဂၤဟကမးက ေရးၿပး ဘရငေတြ လကနာရမယ မေတြ သြနသင ခပါေသးတယ။ သေပါဘရငကလညး ေျပာငးလလာတ ကမၻာ အေျခအေနေတြက မကဝါးထငထင ေတြ႔ႏငဖ႔ ဥေရာပက အလညအပတခရးစဥ တခကလညး ၁၈၇၉ ခႏစမာ စစဥခၾကပါေသး တယ။ ဒါေပမယ ဒခရးစဥက မျဖစခပါဘး။ သေပါ မငးမရတအခါ အျခားမငးက နနးတငရင မခကဖးလားဆတ အေမးၾကာင၊ စးရမမႈေၾကာငပ ခရးစဥ ပကခရပါတယ။ သညလအေျခအေနက သေပါမငးကယတငက ၁၈၈၅ ခႏစ၊ လနဒနတငးမသတငးစာန႔ အငတာဗးတခမာ သကယတင သ႔ဝနႀကးအဖြ႔ရ႔ အကဥးသားလ ျဖစေနရတယဆၿပး ထနးခပခရတ အေျခအေနက ျပနေျပာျပ ခပါတယ။

ဒအျဖစက အမနးခငး ထငးႏငငန႔ ကြာျခားခပါတယ။ ေမာငးကြတဘရင ဆးပါးၿပး ဘရငသစျဖစလာတ အသက ၁၅ -ႏစအရြယ၊ ခလာေလာငေကာငဘရငက ႏငငျခားခရး အမားအျပား သြားခရပါတယ။ စကၤာပ၊ ဂာဗား၊ အႏၵယန႔ ဥေရာပကလညး ၂-ႀကမ ခရးထြကခပါတယ။ ေနာကပငးမာ ခလာေလာငေကာင ဘရင ကယ၌က ဥးေဆာငၿပး ထငး လမႈအဖြ႔အစညးန႔ အစးရမာ အေျပာငးအလေတြ အမားအျပား လပလာခပါ ေတာတယ။

တကယတကယ နနးတြငးဝနႀကး ရာထးတာဝနေတြက ၁၈၈ဝ ခ၊ ဇလငလမာ ျပနဖြ႔စညးေတာ တကယေနရာရသေတြ က သေပါမငးသားရ႔ ငယသငယခငးေတြ၊ အျခားအစက လေတြ ျဖစေနခပါတယ။ အထးသျဖင ရေနာငမငးသား ေမာငေမာင တတရ႔ အစက လေတြ ျဖစေနခပါတယ။ ကငးဝနမငးႀကးက လႊတေတာ ဥက႒ ရာထး ဆကရေပမယလညး အာဏာ မရေတာပါဘး။ ဘရငန႔ မဘရား အသးစားရတႀကးတာက ေျပာငေျပာင တငးတငးေဝဖနမတ မေကြးမငးႀကးန႔ ေရနေခာငး မငးႀကးကလညး လာဘစားတယဆၿပး ေထာငခထားခပါ တယ။ ေနာကေတာ ျပနလႊတေပးၿပး မထငမရား အၿငမးစား ေပးခပါတယ။ ဒေနာကပငးမာေတာ ျပျပငေျပာငး လေရး အပစ အေရးနမေမးမနခရၿပး၊ မဘရား စဖရားလတန႔ နးစပ သေတြ၊ တငတားမငးႀကး၊ ရေနာငမငးသား စတ "ေရးရးစြ သမားရးက" အစေတြက အာဏာထကခပါေတာတယ။ ဒေနာကပငး ၁၈၇၉ ခႏစ၊ ေဖေဖၚဝါရ လ ၁၃ ရကေန႔မာ ထနးသမးထားတ ေဆြေတာမးေတာေတြက ကြပမကတကစၥ ျဖစလာပါေတာတယ။ ကြပ မကခရတအထမာ မဘရား ၂၄ ဥး၊ မငးတနးမငးရ႔သားေတာ ၄၈ ဥးအနကက ၃၁ ဥးန႔ သမးေတာ ၆၂ ဥးရ တ အနက ၉ ဥးတ႔ အပါအဝင ကြပမကသတျဖတခၾကရပါတယ။ ဒသတငးၾကားရ တအခါ အေနာကတငးႏငငေတြက အအားသင ေသြးပကခၾကရပါတယ။ သေပါမငးကလညး အရက မးယစ ေနၿပး၊ ေသြးစြနးေပေနတ အာဏာယစမးသ မငးတပါးသဖြယ ေရးသားေဖာျပခၾကပါတယ။ ဒလ ေသြးထြကသယမႈ က အေၾကာငးျပလ႔ အဂၤလပ-ျမနမာနယစပ၊ ျပညေဒသမာလညး ၿဗတသေတြက တပေတြ တးခ႔ခထားခပါတယ။ ရေနာငမငးသား ေမာငေမာငတတဟာလညး ေနာကပငးမာ သရ႔ ရမးကားမႈေတြေၾကာင ဖမးဆး သတျဖတခ ခရပါတယ။ နနးေတာထမာရတ ႏငငေရး အပစဖြ႔မႈေတြက ေျပာငးလေနခပါတယ။ တငတားမငးႀကးကလညး ရေနာငမငးသားန႔ခြာၿပး ကငးဝနမငးႀကး၊ မဘရား စဖရားလတတ႔န႔ ျပနေပါငးမလာပါတယ။ အခအခနမာ ၾသဇာအႀကးဆးက မဘရားေခါငႀကး စဖရားလတ ျဖစလာပါေတာတယ။ အပခပေရးစနစ ျပျပငလ႔ ႏစေပါငး ၃ဝ ေကာ အငးဝေရႊနနးေတာက ဗဟခပကငမႈ ရေအာင ႀကးစားေပမယ၊ အပစ ဂဏးဂဏျပနာေတြ ေၾကာင မေအာငျမငေတာပါဘး။ အရငရထားတ ရးရာ အစဥအလာ အရ၊ အာဏာ ရသေတြ၊ ၿမ ႔သေတြႀကး ေတြရ႔ အာဏာက ေလာခေစတာမးသာ ျဖစခၿပး အပခပေရး ပကျပားတာသာ အဖတတငခပါေတာတယ။ နနးေတာထက အခ႔လေတြ ေကာေထာကေနာကခေပးထားတ အစေတြက ရမးကားေနၾကတာ အပါအဝင ခးဆးဆပမႈေတြလညး မားလာပါတယ။ အခြနအေကာကေတြလညး ေလာကလာ ေနခပါတယ။ စဖရားလတက သေပါမငးက တလငတမယား စနစျဖစေစဖ႔ အတငးအကပတြနးအားေပးတာေၾကာငလညး အရငက ေဆြမး ခတဆကမႈ ေတြန႔ တညေဆာကထားခတ ၾသဇာသကေရာကမႈေတြလညး ပကကနပါတယ။ အထး သျဖင ရမးျပညမာ သစၥာမခတ ကစၥေတြ ေပၚလာေစပါတယ။

ေနာကဆး လြတလပေရး မဆးရႈးရခင အေျခအေနမာေတာ အေျခအေနက အဖကဖကက ယယြငးကဆငးေန ၿပလ႔ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပခပါတယ။ သေပါမငး ပါေတာမ အေျခအေနက ပထမပငးကာလေတြက ကေနာ တငျပခပါတယ။ အခ႔ေဝဖနသေတြကေတာ စဖရားလတရ႔ ေခါငးမာမႈ၊ ကမၻာအေျခအေနက မပါးနပမႈေၾကာင လြတလပေရး ဆးရတယ။ အခ႔က ဥးေကာငးလမထတ မငးဆကျပတဆၿပး ၿဗတသေတြက လကေလာေစ စပလသ ကငးဝနမငးႀကးက အျပစဆ ခၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး ဆရာျမသနးတငကေတာ ဒကာလ အေျခ အေနေတြက သသးသပေရးခတ "ေတာငသမန ေရႊအငးက ေလညႇငးေဆာေတာ" စာအပမာ ဒလ ျပစတငေဝဖန မႈေတြက မမတေၾကာငး သးသပခပါ တယ။ တကယက ကလနျပဖ႔ ၾကလာတ ၿဗတသေတြက ဘယလအေျခ အေနျဖစျဖစ ေျပာငးျပနလနျဖစလာဖ႔ ခကခလပါတယလ႔ ဆခပါတယ။ ေနာကတပတမာေတာ မႏေလးျပဇာတရည တခနးရပၿပး ဆကျဖစလာတ အေျပာငးအလ ကလနေခတ အေျခအေနက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၅)။ စငဒရလား ပျပင

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက

"အေျပာငးအလ" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အဂၤလပ ကလနျဖစရၿပးတ ကာလ သေပါမငးန႔ မဘရား စဖရားလတ က အႏၵယႏငငက ပ႔ခတ အေၾကာငးရယ၊ ျမနမာျပညမာ ကလနစနစေၾကာင အေျပာငးအလေတြ ျဖစလာပက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗာ

ၿဗတသတပေတြက ျမနမာတႏငငလးက သမးပက ကလနျပခၿပးၾကတေနာကပငးမာ သေပါ ဘရငန႔ မဘရား ကလညး အႏၵယႏငင၊ ဂအာဆပကမးေတာငပငးက ပငလယ ဆပကမးၿမ႔ ရတနာဂရက ပ႔ခပါတယ။ အသညမာပ သေပါဘရငက အသက ၅၆ ႏစအရြယ ၁၉၁၆ ခႏစမာ ကြယလြနခပါတယ။ ျမနမာေျမေပၚက ျပနေျခခခြင မရခပါဘး။ အလားတပါပ ကနတ မငးညမငးသားန႔ မးႀကးမတရာ အမားစကလညး နယႏငတာ၊ ျပညပ ပ႔တာ လပခၾကပါတယ။ မငးေဆြမငးမးေတြက မႏေလးေျမက ျပနမလာရဘးလ႔ ၫႊနၾကားခကေတြ ထတခ ၾကတယလ႔လ ဆပါတယ။ ကလန ၿဗတသေတြရ႔ မဝါဒကေတာ ျမနမာႏငငမာ ဘရငစနစက အျမစကေန ႏႈတဖ႔ ျဖစၿပး၊ အေလာငးဘရား ဥးေအာငေဇယ အႏြယတစလးက ျမနမာႏငငေရး ဇာတခမာ ေနာကတခန ေနရာ ျပနမရေစေရးအျဖစ ေဆာငရြကခၾကပါတယ။ ယခငက လႊတေတာဝနႀကး၊ နနးတြငးက အရာရေတြက အပခပေရး ကစၥေတြမာ ျပနမသးၾကေတာပါဘး။ သတ႔က ေတာငပငး ထားဝယ၊ ေမာလၿမင၊ စသည နယၿမ ႔ ေတြက ျဖန႔ခြပ႔ခၾကပါတယ။ ျမနမာႏငငကလညး ၿဗတသကလနအႏၵယရ႔ ျပညနယ တခအျဖစ သတမတအပ ခပခၾကပါတယ။

ကလနစနစ ျမနမာေျမေပၚ ေရာကလာခနက စလ႔ ျမနမာလမႈအဖြ႔အစညးတခလးလညး လးဝနးပါး ေျပာငးလ သြားခရပါ တယ။ ယခငနနးေတာထက အမႈထမး၊ အသညသားေတြကလညး တနယတေကး၊ ေအာကျပည ေအာကရြာဖကက ေျပာငးေရႊ႔အေျခခလာခၾကပါတယ။ ကနတ ၿမ ႔စား၊ ရြာသႀကး၊ ေကးကြၽန စသျဖငဟာလညး သာမနလယသမား အရပသား ေတြလပ ေရာေႏာခၾကပါေတာတယ။ ယခငနနးေတာထက စစရည စစေသြးထကျမကသေတြကလညး ၿဗတသေတြက ျပနမသးၾကေတာပါဘး။ အလားတ ျမနမာလ႔အဖြ႔အစညး မာ အေရးပါတ ဗဒၶဘာသာဘနးေတာႀကးေတြရ႔ အခနးက႑ ကလညး အရငလ မရၾကေတာဘ ေျပာငးလခ ပါၿပ။ ဘနးေတာႀကးသငပညာေရးစနစက အခ အသစ ေရာကလာတ အစးရေကာငး၊ ခရစယာန စာသင ေကာငးေတြန႔ အစားထးခၾကပါၿပ။ အဒါအျပင အျခားယဥေကးမႈ ကစၥ ေတြမာလညး ေျပာငးလခပါတယ။ ထးကြငးမငေၾကာငထးတာေတြ အေတြ႔ရနညးလာၿပး၊ ေယာကားေတြကလညး အရငကလ ဆရည မထားၾက ေတာဘ ဆပငတ ဘေကန႔ ျဖစလာခပါတယ။ ဒေန႔ ျမနမာေတြဝတစအျဖစ သတမတ ထားတ ေကာလာတး ရပအကၤန႔ ပဆး၊ ထဘ ဝတဆငမႈေတြလညး စတငျဖစလာၿပး ေျပာငးလလာခရပါတယ။

ဒါထကပလ႔ ေျပာငးလခတာကေတာ ျမနမာႏငငထက အလးအရငး အေျခခလာၾကတ အႏၵယေတြရ႔ ေျပာငးေရႊ႔အေျခခမႈ ေတြန႔ စးပြားေရးစနစပ ျဖစပါတယ။ ျမနမာႏငငန႔ အႏၵယက သမငးအရဆရင မေဝးၾကပါ ဘး။ အႏၵယက နနးေျပးလာ ရတ မငးသားတပါးက တေကာငးကတညေထာငတယ ဆတာမးေတာင ဆရး ရခၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး ကလန ျဖစၿပးတ ကာလမာေတာ အႏၵယကေန အပခပေရး၊ စးပြားေရးက႑ ေတြမာ ဝငလပမယ ပညာတတေတြ၊ ကနသညေတြ အပါအဝင လပသားေတြလညး အမားအျပား ျမနမာႏငငထ အေျခခလာခၾကပါေတာတယ။ အထးသျဖင ခစတး လ႔ေခၚတ ျမနမာေတြ အသမားၾကတ အႏၵယေတာငပငးသားေတြသာမက အျခားေဒသေတြကလညး ျမနမာႏငငက ေျပာငးေရႊ႔အေျခခ ခၾက ပါတယ။

အသညအခနက ျမနမာႏငင လဥးေရဟာ ၁၃ သနးခန႔သာ ရပါလမမယ။ ဒါေပမယ တဖြဖြ ဝငလာမစ ျဖစေနတ အႏၵယ တကသားေတြက တႏစက ၂ သနးခြေလာက ရခတယလ႔ ရတယလ႔ ဆပါတယ။ စာေရးသ ဥးသန႔ ျမငဥးကေတာ အသည အခနက ရနကနဆပကမးဟာ အေမရကန၊ နယးေယာကဆပကမးထြက ဝငလာ အေျခခတသ ပမားတယလ႔ သးသပ ေဖာျပခပါတယ။

ဝငလာတ အႏၵယနးေတြေၾကာင ျမနမာလမႈအဖြ႔အစညးဟာလညး တဖေျပာငးလခရပါတယ။ ရနကနၿမ႔ဟာ ဘေဘ၊ ကလကတား စသျဖင ၿမ႔ႀကးေတြအလား ပားပနးခတစညကားတ ၿမ ႔ႀကးတခ ျဖစလာပါတယ။ ရနကနၿမ႔ေန လဥးေရ

တဝကေလာကဟာ အႏၵယနးအႏြယေတြ ျဖစေနခပါတယ။ သတ႔အမားစက ဗရကေရစ အပခပေရး ဌာန ေတြကအစ၊ ေအာကေျခသမး အလပသမားေတြအဆး ဝငေရာကေနရာယခၾကပါ တယ။ ရနကနၿမ ႔ဟာလညး အသညကာလ ေခတၿပင ၿမ ႔ေတာေတြထမာ ထပကေန ရေနခပါတယ။ အာရ မာ အေကာငးဆးဟတယလ႔ သတမတတ စထရငးဟတယက အစ၊ နာမညႀကးဘဏျဖစတ လြက (Llyod bank) ဘဏ၊ ေသာမတစကြတ (Thomas Cook) လ ခရးသြားလပငနးေတြ၊ ရးလ ကမၸဏလ ကနတကႀကးေတြန႔ စညကားခပါတယ။ အဒါအျပင လနဒန-ပရစကေန ၾသစေၾတလတကက ေျပးတ အငပရယယ ေလေၾကာငးလငးက ၁၉၃၃ ခႏစမာကတညး က ရနကနေလဆပက ျဖတလ႔ ေျပးဆြေနခပါတယ။ ဒါေပမယ ျပညပကေန လမးျခားေတြ ဝငလာတာဟာ ဘယႏငငမာ မဆ တငးမာမႈေတြ၊ ျပနာျဖစတာေတြ န႔ ၾကရေလ ရပါတယ။ တငးတပါးက အပခပခေနရတ အခနမးမာ ပလ႔ ရနလတအသြငကလညး ေဆာငေန ႏငပါတယ။ ျမနမာေတြက အႏၵယေတြက အထကစးကေနအျမငန႔ ႏမလ႔ ဆကဆၾကသလ၊ တဖကက ေၾကာကရြ႔ေနတာလညး ရခပါတယ။ အေၾကာငး က ေအာကေျခသမးလပငနးေတြ လပေနတ အႏၵယနးေတြရ သလ၊ ေအာငျမငေနတ အႏၵယနး ေတြကလညး အမားအျပား ျမငေတြ႔ေနရလ႔ပါပ။

ဒါတငမက ေန႔တဓဝ ၿဗတသေတြရ႔ ခြျခားဆကဆမႈက ခေနၾကရေတာလညး အမးသားေရးစတဓါတက ထပတနး ေရာက လာေစတယလ႔ ဆပါတယ။ ကလသမဂၢ အတြငးေရးမးခပ ျဖစခတ ဥးသန႔ကယတင ေကာငးသားဘဝမာ နယၿမ ႔ ပနးတေနာက ျပနဖ႔ ရနကနဆပကမးတခမာ ထငေနတနး ေနာကကေန အဂၤလပအဖးႀကး တေယာကက မေျပာမဆ တတေကာကန႔ ရကတာက ခခရတယလ႔ ေျမးျဖစသ ဥးသန႔ျမငဥးက ျပန ေဖာျပခပါတယ။ ဥးသန႔ကယ၌က အဂၤလပ ေတြရ႔ စာေပ၊ ယဥေကးမႈက အထငႀကးေပမယလညး ဒကစၥဟာ စတထ နကနကရႈငးရႈငးရခတ ဒဏရာ ျဖစေစခပါ တယ။ အလားတ ျမနမာထက ကမးဘရစခေကာငးဆငး ဥးတငထြဋဟာလညး ၿဗတသ ကလန အပခပေရးမာ ထပတနးေနရာ ယထားသပါ။ သက ရပဘေဘာလး ကစားတာလညး ေတာပါတယ။ ဒါေပမယ အဒအခနက ဥေရာပ တကသား သးသန႔သာ ဝငခြငရတ ဂငမခါနာ ကလပလဟာမးက သဝငခြငမရခပါဘး။ ၿဗတသ ဘရငခက သ႔က ရပဘကစားဖ႔ေတာငးဆလ႔ သကစားခြငရေသာလညး အျခားအဖြ႔သားေတြန႔အတတ ကလပထမာ ေရခးခြင မရခပါဘး။ ေနာကပငးမာ ေတာ ဥးတငထြဋ လညး လငယေတြန႔အတ ကလနဆန႔ကငေရး လႈပရားမႈေတြမာ ေျခစပစ ပါလာေစပါ တယ။

စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ၿဗတသ ကလနသခငေတြ စဥးစားခကမာ ျမနမာႏငငအေရးက ထပတနး ကေန ဘယေတာ မ မရခဖးလ႔ သးသပပါတယ။ ျမနမာျပညကသမးဖ႔ ေသခာျပငဆငခတာ မရသလ၊ သမးၿပးရင ဘယလ စမမယဆတာလညး ေသခာ စဥးစားထားတာ မရခဖးလ႔ ဆပါတယ။ ျမနမာျပညမာ အပခပခတ၊ ျမနမာသမငးမာ ပါခတ ဆာ- အာသာဖယား၊ စေလဒင၊ ဘတတလာ၊ ဆာ ေဒၚမနစမစ စသျဖင ပဂၢလေတြက ျမနမာသမငးမာ ေနရာ မကနခတ အျပင၊ အဂၤလနမာလညး ဘယသမ မတမတရရ ကနမေနတ ပဂၢလေတြ အျဖစ ဆခပါတယ။

ကလနသခငေတြ အျဖစ အပခပခၾကတ ၿဗတသေတြကေတာ ျမနမာလမးေတြက ေပာေပာေနတတတ၊ ဘာကမ အေလး အနကမထားတ၊ စညးကမးလညး သပမရ၊ အလပလညး သပမႀကးစားတ လမးလ႔ ျမငၾက ပါတယ။ သတ႔ မတခက ေတြက လညး စာေရးေဖာျပခၾကပါတယ။ ျမနမာေတြက လြတလြတလပလပေနလသ ေတြ၊ ကယပင ပဂၢလက လြတလပခြငက ျမနႏးသေတြ၊ အျခားထးျခားတ အရညအခငးရသေတြ၊ ဒါေၾကာင လညး အပခပဖ႔လညးခက၊ သတ႔ဘာသာ အပခပႏင စြမးလညး နညးသေတြလ႔ ေဝဖနခၾကပါတယ။ ဒါေပ မယလညး စတဝငစားစရာ ေကာငးတာက ဥးေနဝငး အစးရ ကာလ ကေန၊ အခ ကာလတင အစးရလပေနသ ေတြက ျမနမာလမးေတြက ဒအတငး ေဖာျပေနၾက ေသးတယလ႔လညး စာေရး သက မတခကခခပါတယ။

ဥးသန႔ျမငဥးက အခ႔အဂၤလပပညာရငေတြ ေျပာတာက ကးကားၿပး ျမနမာႏငငက "စငဒရလားလႏငင" အျဖစလညး ေဖာျပ ခၾကပါေသးတယ။ ရပေခာ၊ သေဘာေကာငး၊ အရညအခငးေတြရေပမယ ၿဗတသေတြ အပခပစဥမာလညး မဒရပစ၊ ဘေဘ၊ ဘ၈ၤလားစသျဖင ညအမေတြ ၾကားထမာ ညႇးညႇးငယငယ ခနလ႔ ပစထားခၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး

ပလ႔ ဝမးနညးစရာကေတာ အသညစငဒရလားက အခကာလတင သန႔ေတာတ ေရႊဖနပက မေတြ႔ႏငေသးဘးလ႔ စာေရးသက သးသပခေၾကာငးပါ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ ျမစ (၁၆)။ အစြနးေရာကေခတ၌ သငၾကားေလလာျခငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (River of the Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "အစြနးေရာက ေခတမာ သငၾကားေလလာျခငး" ဆၿပး ဆကလက တငျပခပါတယ။ ျမနမာလြတလပေရး လႈပရားမႈမာ ေခါငးေဆာငျဖစလာၾကရသ လငယ ေတြရ႔ ႀကးျပငးလာရပေခတန႔ ကမၻာအေျခအေနက ႏႈငးယဥ တငျပထားပါတယ။ ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ျမနမာႏငငရ႔ ႏငငေရးန႔ ျမနမာေတြရ႔ အမးသားေရး ဝါဒက ကလနေခတမာ ဖြ႔ၿဖး ႀကးထြားလာရပက ျပငးထန အစြနးေရာကတေခတ ကာလမာ ေပါကဖြားလာရတယလ႔ သးသပပါတယ။ ကလနစနစ ဆန႔ကငေရး လႈပရားမႈက ဥးေဆာငခၾကတ ေခါငးေဆာငအမားစဟာလညး အသညေခတက လႊမးမးေနခတ စစေသြးကြတ အေတြးအေခၚ အယအဆေတြက ဘကက ပလ႔ထကသနခတာက ေထာကျပ ခပါတယ။

ဒလတငျပခကေတြကလညး သက အေထာကအထားေတြန႔ ဆကလက ေဆြးေႏြးျပခပါတယ။ တကယေတာ အႏၵယ ႏငငရ႔ ႏငငေရး ျဖစေပၚတးတကမႈက ျမနမာႏငငန႔ ႏႈငးယဥမယဆရင ပလ႔ ေစာတယ၊ ရငကကမႈ ရတယလ႔ ဆႏငပါတယ။ ျမနမာ ႏငငက အဂၤလပက ကလနျပ ကးေကာေတာမယ ဆဆ ၁၈၈၅ ခႏစမာပ အဂၤလပ ကလန ျဖစၿပးသား အႏၵယႏငငမာ ပညာတတေတြန႔ ေရ႔ေန ၇၃ ဥးက ဥးေဆာငၿပး အႏၵယ အမးသား ကြနဂရကက ထေထာငခၾကပါတယ။ ေနာကပငးမာ အသည အႏၵယ လြတလပေရးကြနဂရကက အဓက ေခါငးေဆာငေတြျဖစတ ဂႏၵတ႔၊ ေနရးတ႔က အႏၵယႏငင လြတလပေရး အတြက ဆကလက တကပြဝင ခၾကပါတယ။

ၿဗတသေတြက ျမနမာႏငငက ကလနျပၿပးတအခါ ၿဗတသအငပငယာ၊ အႏၵယ ကလနနယရ႔ ျပညနယတခ အျဖစ ေပါငးစညး ထညသြငးခၾကပါတယ။ အသညအခနမာ အႏၵယပညာတတ အမားစဟာလညး ကလန အပခပေရးဌာန အသးသးမာ ေနရာယထားၾကၿပး အပခပေရးအရ အေတြ႔အၾက အေတာရေနၾကပါၿပ။ ပထမကမၻာစစျဖစတအခါ စစပြကာလ ၃-ႏစ တာ အတြငးမာ ပ႔လႊတခတ အႏၵယတပမေတာက စစသားေပါငး ၄ ေသာငးေကာ အသကစြန႔ခရၿပး၊ ၆ ေသာငးေကာ ဒဏရာ ရသညအထ ျပငးျပငးထနထန တကခရပါတယ။ အသညေတာ အႏၵယႏငငေရး ေခါငးေဆာငေတြ ကလညး စစေရး အေတြ႔ အၾကအရပါ ပလ႔ မမဘာသာယ ၾကညမႈ ရလာၾကပါတယ။ သတ႔က ၿဗတသ အာဏာပင ေတြေပးတ အခြငအေရး အနညး အကဥးေလာကန႔ သာ မတငးတမႏငေတာဘ ၁၉၁၆ ခႏစ၊ လကကေနာငးၿမ႔မာ ကငးပတ အႏၵယအမးသားကြနဂရကန႔ မဆလင လဂ အစညးအေဝးမာ ဖြ႔စညးအပခပပ ဥပေဒေျပာငးလေရးက ေတာငးဆလာၾကပါတယ။ အသည ေနာကမာေတာ အားလးသတအတငး ဒငအာခ အပခပေရးေခၚတ ပးတြ အပခပေရးကစၥေတြ ျဖစလာပါ တယ။ ဒါေပမယလညး အႏၵယ ႏငငေရးသမားေတြကေတာ ဟမးရးေခၚ ကယပင အပခပေရးက ဆကေတာငး ခၾကပါတယ။

ျမနမာႏငငကလညး အသညအခနမာ ၿဗတသကလန အႏၵယရ႔ ျပညနယတခအျဖစကေန ခြထတခၾကပါတယ။ တကယ ေတာ ျမနမာႏငငမာ အပခပေရးျပျပငေျပာငးလေရး ကစၥေတြ ဒေလာက မလအပေသးဘး ဆတ အျမငန႔ ၿဗတသ ေတြက ေသြးခြတသေဘာန႔ ခြထတခၾကတာပါ။ ျမနမာႏငငမာေတာ အမးသားေရး လႈပရားမႈေတြက ၁၉ဝ၆ ခႏစ၊ ဝင-အမ-ဘ-ေအ (YMBA) ေခၚ ဗဒၶကလာဏယဝ အသငးကစလ႔ လႈပရားလာၿပး ေနာကပငး ၁၉၂ဝ မာ ဂစဘေအ အသငးႀကး ဖြ႔ႏငခၾက ပါတယ။ ဒါေပမယ ျမနမာေတြက ဥပေဒေၾကာငး ဆနဆန ေတာငးဆရတာေတြက ညးေငြ႔ၾကၿပး၊ ပလ႔ ျပငးျပငးထနထန လႈပရားလၾကပါတယ။ သတ႔အသည အခနက သေဘာကတာကေတာ ၁၉၁၆ ခႏစမာ ျဖစပြားခတ အငယာလနရ႔ သပန ေတြကပါ။ အငယာလန က သပနထမႈ ေခမႈနးခရၿပး ကရႈးခရေပမယလညး ေနာကပငး ေပာကကားဆနဆန ဆကလက တငပြ ဝငခၾကတ ဆငဖနးလႈပရားမႈ၊ ေခါငးေဆာင မကကယေကာလငးန႔

အငယာလန ရပတဘလစကငတပမေတာ (IRA) က သပနေတြက ျမနမာအမးသားေရး လႈပရားတသေတြက အားကၾကပါတယ။ အသညအခနက ျမနမာမးခစေတြက သတ႔လႈပရားမႈအတြက ကမၻာေနရာေပါငးစက ၾကညေန၊ ေလလာေန ၾကတ အခနပါ။ အထးသျဖငေတာ အမနးခငး အႏၵယႏငငက လႈပရားမႈေတြကလညး အေလးထားၾကညခၾက ပါတယ။ ဂႏၵႀကးရ႔ အာဏာ ဖဆနမႈေတြက ျမငေနၾကရတအျပင၊ အႏၵယ အမးသားကြနဂရကရ႔ လႈပရားမႈ ကလညး အထငႀကး ေလးစား ခၾကပါတယ။ အသညအခနမာ ၁၉၁၇ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလမာ ျဖစေပၚခတ ရရား ေဘာလရဗစေတာလနေရး အေပၚမာလညး အခ႔ျမနမာေတြက စတဝငတစား ေစာငၾကညေလလာခ ၾကပါတယ။

၁၉၂၉ ခႏစ ကမၻာစေတာေစးကြကၿပလလ႔ စးပြားပကကပ ျဖစၿပးတေနာကပငးမာ ျမနမာႏငငကပါ ရကခတ လာခပါ တယ။ အရငက တရနထး တးတကေနတ စပါးအေရာငးေတြ ရတခညးကဆငးရၿပး၊ ေခးထားတ ေကြးၿမေတြ ျပနမဆပႏငၾကလ႔ ျပနာတကလာရပါေတာတယ။ သညအခနမာပ ေကြးမဆပႏငလ႔ လယေတြ သမးတအခါ ျမနမာလယသမား အမား ကလညး ေျမမယာမေတြ ျဖစလာရပါတယ။ ဒလန႔ သာယာဝတ နယမာ ဆရာစဥးေဆာငတ လယသမားသပနထမႈ ျဖစလာ ပါေတာတယ။ ဆငးရငတမြတေနၾကတ လယ သမားေတြရ႔ ပနကနထကြမႈဟာ အငအား ၃ ေသာငးေကာအထ တးပြားလာ ၿပး၊ အျခားေဒသေတြကပါ ကးစကခပါတယ။ ၁၉၃၂ ခႏစတင ႏစေကာ ခခေနခၿပး ၿဗတသေတြက စစသားအငအား ၈,ဝဝဝ ေကာသာ မက၊ ေနာကထပ တပရငး ၇ ခက ခလ႔ ေခမႈနးခရပါတယ။ စးပြားပကကပန႔အတ ကလား-ဗမာ ရကပြေတြ၊ အဓကရဏးေတြလညး အႀကမႀကမ ျဖစလာပါတယ။ မတညၿငမမႈ၊ ဆငးရမြေတမႈၾကားမာပ ဗမာ အမးသားေရးစတဓါတက ထပတနးေရာကလာပါတယ။ အႏၵယလမးေတြအေပၚမာလညး ႏငငျခားသားအျဖစ မနးတးတ စတေတြ ပလ႔ ဝငလာခပါတယ။

၁၉၂ဝ- ၃ဝ ခႏစကာလ အၾကား ႀကးျပငးခၾကတ ျမနမာႏငငေရးေခါငးေဆာငတစက ဒကေန႔ျပနၾကညတ အခါ တကသလ ေကာငးမာ အတတႀကးျပငးခၾကတ သငယခငးအပစတခ သဖြယ ျဖစေနတာက စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ေထာကျပ ပါတယ။ ေနာကပငး လြတလပေရးေခါငးေဆာင ျဖစလာတ ဗလခပေအာငဆနး၊ ဝနႀကးခပျဖစလာတ ဥးႏ၊ ေနာကပငး စစအာဏာရင ဗလခပႀကးေနဝငး အပါအဝင စာေရးသရ႔အဖး ဥးသန႔ဟာလညး တေခတတညးေလာကမာ ႀကးျပငးခ ၾကတသပါ။ သတ႔က တကသလေကာငးသားေတြ ဆေပမယလညး ထပတနးအခြငအေရး မခစားရတသ ေတြလ႔ ဆပါတယ။ ထပတနးဆတ ေကာငးသားေတြက စန႔ဂြၽနေကာငးလ အခေၾကးႀကးတ ေကာငးေတြမာ တကၾက ပါတယ။ သတ႔ လငယ တစကေတာ ျမနမာႏငင ရ႔ လလတတနးစား မသားစေတြက ေပါကဖြားလာၾကသလ၊ ေကာငးသား သပတအၿပး ေပၚလာတ အမးသားေကာငးေတြကေန တကလာၾကသေတြ ျဖစပါတယ။

ေကာငးၿပးဘြ႔ရတအခါမာလညး လခေကာငးတ အလပ အကင၊ ရာထးရာခေတြက ခစားခြင မရသေလာကနညးတယလ႔ ဆပါတယ။ ဒါေၾကာငလညး ဒလမေကနပ ေဒါသျဖစေနၾကတ လငယတစက ႏငငေရးဖကက လညလာတယလ႔လ စာေရးသက သးသပခပါတယ။ ဒလ လငယေတြက ဆငးဆငးရရေနလ႔ ႏငငေရးက ေျခစပစဝငခၾကသလ၊ အသည အခနက တြငကယေနၾကတ လလတတနးစား ႏငငေရးသမားေတြ၊ စးပြားေရးသမားႀကးေတြကလညး အျမငကပ ေနခတယ ဆပါ တယ။ သတ႔က ၁၉၃၅ ခႏစမာ ဒ႔ဗမာအစညးအရးက ထေထာငခၾကပါတယ။ အသညအခနက နနးေတာေရ႔ ဆရာတင ေရးတ တ႔ဗမာသခငး ဟာလညး လငယေတြအတြက ေသြးကြစရာ ျဖစေစခပါတယ။ လငယ အမားစ က မာကစဝါဒ စာေပ ေတြက ေလလာၾကသလ၊ သတ႔စြမးအငေတြကလညး စကရလပသား လတနးစားေတြ အၾကား စညးရးေရး၊ ေရနလပသား ေတြၾကား စညးရးေရးဖက လညခၾကပါတယ။ အခ႔က ကြနျမနစ အယအဆက သေဘာကလာၾကၿပး ဒတယ ကမၻာ စစ မျဖစခငႏစပငးေတြမာပ ကြနျမနစပါတန႔ ဆရယလစ ပါတက ထေထာငခၾက ပါတယ။ အသညအခန ဥေရာပႏငငေတြတခြငက ျပနၾကညရငလညး အာဏာရင အစးရေတြက ေနရာအေတာမား မားမာ လႊမးမး ေနတာ ေတြ႔ရပါတယ။ အတလမာ ဖကဆစေတြက ဆယစႏစတခေကာေကာ အာဏာရ ထားသလ၊ ၁၉၃၃ ခမာ ဂာမဏမာ ဟစတလာအာဏာရလာခပါတယ။ စပနမာလညး ဖရနကအာဏာရင ေနရာယထားသလ၊ ဂးဆကဖ စတာလငရ႔ ရရား ဆဗယကႏငငမာလညး အေနာကအရငးရငစနစကလြရင အျခားေရြးခယစရာ စနစသစတခအတြက

တကယလမးျပ ေျမပတခလ ထငေနစရာ ျဖစေနပါေတာတယ။ ဒအခနမာ ခနက ျမနမာလငယတစရ႔ စတထမာလညး ပါလမာနစနစန႔ေတာ အလပျဖစႏငဖြယ မရဘး။ တျဖညးျဖညး ဖြ႔စညးအပခပပဥပေဒက ျပျပငေျပာငးလယတ နညးကလညး စတဝငစား မကေမာ ဖြယ မရ ဘးလ႔ ျမငလာပါတယ။

ဒလန႔ ဒတယကမၻာစစႀကးက နးကပလာပါတယ။ အဂၤလပအခက-ျမနမာအခကဆသလ ခနက လငယ ႏငငေရး သမား ေတြကလညး အဂၤလပက လကနကစြကငပနကနဖ႔ ႀကးစားလာၾကပါေတာတယ။ ေနာက တပမာေတာစစေျမျပင ျဖစခရတ ျမနမာႏငငရ႔ ဒတယကမၻာစစတြငး ကာလအေျခအေနေတြက ဆကလက တငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊင ႏငၾကပါ ေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၁၇)။ စစေျမျပင ျဖစရျခငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "စစေျမျပင ျဖစရျခငး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ ဒတယ ကမၻာစစမးအတြငးကာလ ျမနမာႏငငေရး အေျခအေနက တငျပ ထားပါတယ။ ဒတပတ မာေတာ ဒတယကမၻာစစၿပးခါနး အေျခအေနေတြက တငျပထား ပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဗလခပ ဟယရ ပရငဒါဂတစက သေပါမငးဆကက ျဖတခလ႔ ကလနအပခပေရး အစား ထးခအၿပး ၅၆-ႏစ အၾကာမာ ၿဗတသအပခပေရးက စကအမအလား ၿပဆငးခရပါတယ။ အေၾကာငးကေတာ ဒတယကမၻာစစမးႀကး ေတာကေလာင လာၿပး၊ ဂပနႏငငရ႔ အမတ ၁၅-ဘရငတပမေတာက ျမနမာႏငငက ကးေကာလာခ လ႔ ျဖစပါတယ။

ဂပနႏငငမာ ေခတမဖြ႔ၿဖးေရး ေဆာငရြကခကေတြန႔အတ ကပပါလာတာက စစဝါဒပ ျဖစပါတယ။ ဂပနက အငအားႀကး လာတာန႔ အမ နယခ ႔စးမးေရးေျခလမးက စလာပါေတာတယ။ တရတက ကးေကာတ စစပြမာ ေအာငပြခေနရမမက၊ မနခးရးယားလြငျပင၊ ထငဝမကြၽနးေတြကလညး နပြနအငပငယာထ ထညသြငးထား လကပါၿပ။ အဒါအျပင ၁၉ဝ၅ ခႏစ ရရားန႔စစပြမာလညး ဥေရာပႏငငတခက အႏငရလကေတာ ဂပန က သ႔ကယသကမၻာမာ အေရးပါသလ႔ ယဆလာခ ပါတယ။ ဥေရာပမာ ဒတယကမၻာစစျဖစလာေတာ ဂပန မာရေနတ ဗဟာခမတသေတြက အခြငေကာငးလ႔ ျမငၾက ပါတယ။ ရာဘာ၊ သတ၊ ေရန စသျဖင ကနၾကမး ေတြရဖ႔ အေရ႔ေတာငအာရေဒသဖကက တးခ႔ေရးအတြကလညး စဥးစားေနခ ၾကပါၿပ။ ျမနမာႏငင အလယ ပငးက ေရနတြငးေတြက လခငသလ၊ ျမနမာႏငငက ရရင ဂပနက ခခေနတ ခနေကရတ တရတအမးသား အစးရရ႔ ေထာကပေရးလမးေၾကာငးကလညး ေကာငးေကာငးျဖတေတာကလကႏငမာမ႔ ျမနမာျပညသမး ပကေရးဟာလညး ဒဗဟာမာ တစတတပငး ထညသြငးထားခပါတယ။

အသညအခနမာ ျမနမာႏငငမာ အပစးေနတ ၿဗတသေတြက ဒအေျခအေနက တြကဆမထားမဘးလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥး က သးသပပါတယ။ ၁၉၄၁ ခႏစ မးရာသအတြငးမာ စကၤာပမာ အေျခစကထားတ ၿဗတသ အေရ႔ဖားတပမားရ႔ စစဥးစး ခပက ျမနမာႏငငရ႔ စစေရးျပငဆငမႈက လာေလလာပါတယ။ သက ဂပနေတြက အငဒခငးနားက ေရာကလာၿပ၊ ဒေတာ ျမနမာျပညက ဝငလာရင ထငးနယစပေတာငတနးေတြ က လာႏငတယဆၿပး တခတညးရတ တပမဟာက နယစပက ပ႔လႊတေစပါတယ။ ကမးရးတနးကေစာငဖ႔ မလာယာမာ တပမတခထားမယ။ ျမနမာျပညအတြက ထပၿပး စစအငအား ျဖည စရာ မလဘးလ႔ ဆခပါ တယ။ သက အဒအခနက အေမရကန-အဂၤလနတ႔က ဂပနအေပၚ စးပြားပတဆ႔ထားတအတြကလညး ဒေလာက ဂပနက ေရ႔တးလာဖြယ မရဘးလ႔ စဥးစားခပါတယ။ ၿဗတနဝနႀကးခပ ဆာ ဝငစတနခာခကေတာ နညးနညး အစးရမပပါတယ။ ျပနၾကားေရးဝနႀကး အဖရက ဒဗ ကးပါးက ျမနမာျပညက လႊတလ႔ ထပေလ လာေစပါတယ။ သကလညး ျမနမာျပညက အလညအပတခရး သေဘာခဏလာၿပး၊ ျမနမာျပညမာ စစပြေတြ ျဖစလာဖြယ မရဘးလ႔ သးသပခပါတယ။

၁၉၄၂ ေအာကတဘာလေလာက ေရာကတအခါ စစအရပအေျခက စျမငေနရပါၿပ။ အသညကာလေလာကမ ၿဗတသ ေတြက အာသေဒသကေန ရနကနက လမးေဖာကဖ႔၊ စစသေဘၤာေတြက ရနကနဆပကမးပ႔လႊတဖ႔ ျပငၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး အေျခအေနက ေနာကကေနပါၿပ။ ဒဇငဘာလ ၇ ရကမာ ဂပနက ပလဆပ ကမးက ဗးၾကခပါတယ။ သပမၾကာခငမာ ဗး လာၾကျပနပါတယ။ ရနကနက အထြကလမးေတြမာလညး စစ ေဘးဒဏ ေျပးေရာငတ ဒကၡသည ေတြန႔ ျပညေနပါတယ။

အဒအခနက ျမနမာျပညအတြက ၿဗတသဘရငခက ဆာေဒၚမနစမစပါ။ သက အငးရစခလမးျဖစသလ ျမနမာျပညက တာဝနေပးခရတာလညး မၾကာေသးပါဘး။ သက ျမနမာျပညကေန ၿဗတသ အပခပေရးက မဆတေျပးခငပါဘး။ ျမနမာ လထေတြၾကားမာ အရကရမယ၊ ေနာကတခါ ျပနလာရင မကႏာပကရေခရ႔လ႔ ျမငပါတယ။ သက စစ အကဥးသားပ ျဖစျဖစ ျမနမာျပညမာပ ဆကေနမယေတာင ဆးျဖတခပါတယ။ ဂပနရ႔ ထးစစကလညး ျမနဆနေတာ စစေရးဗဟာ အသာထား၊ အေျခအေန ဘယလျဖစေနတယဆတာေတာင သတငးမရႏင ျဖစေနရပါတယ။ ေရ႔ဘာဆကျဖစမယလညး ေသခာသကြ မသႏငတ အေျခအေနပါ။ အေျခ အေနက မလေတာပါဘး။

၁၉၄၃ ခႏစ၊ ေဖေဖၚဝါရလဆနးမာ ဂပနတပမ ၃၃ န႔ ၅၅ က ေမာလၿမငက သမးပါတယ။ အသညအခနမာ ၿဗတသ အဂစ က တငကားေတြ ျမနမာေျမေပၚေရာကလာေပမယ အခနမမေတာပါဘး။ ဒလန႔ စစေတာငး တတားက ခးပစၾကပါတယ။ ၿဗတသ အပခပေရးလညး ဆတခြါေျပးရပါၿပ။ ၿဗတသေတြက အဆတမာ ေျမလနစစသေဘာမး ေရနတြငးေတြက ဖကဆး ခၾကသလ၊ အျခား စစေရးအရ အေရးပါတ လမးတတားေတြ ကလညး ဖကဆးခၾကပါတယ။ ဆာ-ေဒၚမနစမစကယတင ထြကေျပးရတာ ေမၿမ ႔၊ ေနာကေတာ ျမစႀကးနားက ေရာကပါတယ။ သက ဆကေနမယ ၾကေပမယလညး ေနာကဆးအမန႔န႔ စစတပေလယာဥတစငးလႊတၿပး သ႔က ေခၚထတသြားခရပါတယ။

အသညေနာကမာေတာ ျမနမာျပညက အပခပခတ ကလနအစးရအဖ႔ အၾကာဆး အနားယရတ ရကရညျဖစခတယလ႔ စာေရးသက ေရးပါတယ။ သတ႔က အႏၵယႏငငေတာငတနး ေဒသ၊ စစေဘးေဝးရာ ဆငးမလားမာ အေျခခခၾကပါတယ။ ျမနမာေတြ စစကေၾကာကလ႔ ေျပးၾကသလ၊ ပလ႔စးရမၾကသေတြက ျမနမာျပညထေရာကေနၾကတ အႏၵယ ႏြယဖြားေတြ ျဖစပါတယ။ ေျပးလႊားရငး ေသဆးတာလညး နညးမာမဟတပါဘး။ ၿဗတသေတြက ဆတခြာတ သတ႔တပေတြအတြက လမးမပတရေလေအာင တရကက လ ၅ဝဝ သာ ခရးသြားခြငေပးပါတယ။ ေသဆးသ အေရအတြက အတအက မသႏင ေပမယ အႏၵယလမးေတြ သနးန႔ခၿပး လမးမာေသဆးမယလ႔ ယဆႏငပါတယ။

အသညအခနမာ ျမနမာႏငငေရးမာ အေရးပါတ ျဖစရပကေတာ ဗလခပေအာငဆနး ဥးေဆာငတ ရေဘာသးကပက ဥးေဆာငၿပး ဗမာလြတလပေရးတပမေတာ (ဘအငေအ) က ဂပန အကအညန႔ဖြ႔ခတာပ ျဖစပါ တယ။ အရငက တကသလ ေကာငးသားတစ ႏငငေရး လပေနၾကစဥမာ ၿဗတသအာဏာပငေတြက ေကာငးသားေလးေတြ ႏငငေရးန႔ ကစားေန တယလ႔ပ သေဘာထားခၾကပါတယ။ ဒါေပမယ စစမးေတာကလာမယ အရပအေရာင ျမငလာေတာ ၿဗတသအခက-ျမနမာအခကဆၿပး လကနကကငပနကနထကြဖ႔ ျပငဆငၾကပါ တယ။ ေကာငးသားေခါငးေဆာင ကေအာငဆနးက တရတ ကြနျမနစပါတဆက အကအညရဖ႔ ၾကပါတယ။ အသည တရတျပညခရးမာပ တငဝမမာ ဂပနေတြန႔ သတ႔ဆကသြယ မခၾကပါတယ။ ဝငရးစြနးတနး ႏငငေတြ အျဖစ ဂာမဏ၊ အတလ၊ ဂပနတ႔ စာခပ ခပဆၾကတ ေန႔မာပ ကေအာငဆနး ဂပနက ေရာကခပါတယ။ က ေအာငဆနးက ရလကတာ ဂပနေတြအတြက အမားႀကး တအားတကေစခပါတယ။ အခအခနမာေတာ သဟာ ၿဗတသအငပငယာရ႔ အေရ႔ေဒသက ကးေကာဖ႔ ျပငဆငထားတ ဂပနရ႔ မဟာဗဟာႀကးမာ အေရးပါတ အစတအပငးတခ ျဖစေနပါၿပ။

ေနာကေတာ အားလးသၾကတအတငး ျမနမာျပညက တကကြတ လငယႏငငေရးသမားက ေခၚလ႔ စစသငတနး ေပးပါတယ။ ေနာကပငးမာ ရေဘာသးကပလ႔ ျမနမာသမငးမာ ထငရားလာမယသေတြပါ။ အသလ ဂပနက သြားတ အခနမာ ဒအပစ ထက အသကအႀကးဆး ၃ ေယာကမာ တေယာကျဖစတ ကေအာငဆနး ဆရငေတာင အသက ၂၅ ႏစမသာပ ရပါေသး တယ။ သတ႔က သငတနးၿပးတအခါ ဗလနမယက ခယၾက ပါတယ။ ဗလေတဇ၊ ဗလေနဝငး၊

ဗလေဇယ စသျဖင တကပြဝင နမယေတြေပးၾကၿပး၊ ထငးႏငင ဘနေကာက မာ လကေမာငးေသြးေဖာက သစၥာျပၾကၿပး ဗမာလြတလပေရးတပမေတာ (ဘအငေအ) က ဖြ႔ခၾကပါတယ။

ဂပနက ျမနမာျပညက သမးလကတသတငးဟာ ၿဗတသန႔ အႏၵယက တနလႈပရကခတသြားပါတယ။ ဂပနေတြက ၁၉၄၃ ခႏစ၊ ေမလမာ ဂပနက ျမနမာလြတလပေရးက ေၾကညာေပးခပါတယ။ တကယေတာ ဘအငေအက ျမနမာ ႏငငက တကခကလြတေျမာကေစတယ ဆတာထက၊ ဂပနေတြရ႔ ကးေကာစစေၾကာင ၿဗတသေတြ ေျပးၾကရတာ ျဖစသလ၊ ဂပနကေပးတ လြတလပေရးဟာလညး အတအေယာင ေရႊရညစမဆ တာ ႏငငေရးနားလညသတငးက သရေနၾကပါတယ။ ဒါေပမယ ဘာပျဖစျဖစ ဘအငေအန႔ အရငက ေကာငးသားေခါငးေဆာငေတြက တခန ျမနမာ ႏငငေရးမာ အေရးပါတ အငအားစတရပ ျဖစလာခပါတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ဘအငေအရ႔ ဖကဆစဆန႔ကငေရး လႈပရားမႈ၊ ဒတယကမၻာစစ ေႏာငးပငးအေျခ အေနေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၁၈)။ စစေျမျပင ျဖစရျခငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "စစေျမျပင ျဖစရျခငး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ ဒတယ ကမၻာစစမးအတြငးကာလ ျမနမာႏငငေရး အေျခအေနက တငျပထားပါတယ။ ဒတပတ မာေတာ ဒတယကမၻာစစၿပးခါနး အေျခအေနေတြက တငျပထား ပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဂပနက ျမနမာျပညက သမးၿပးတအခါ ၁၉၄၃ ခႏစ၊ ၾသဂတလမာ လြတလပေရး ေပးခ ပါတယ။ လြတလပေရး ေၾကညာ ေပးခတယ ဆေပမယလညး အတအေယာငေရႊရညစမ လြတလပေရးဆတာက အေတာမားမားက သေနၾကပါတယ။ ဂပနက လြတလပေရး ေပးတအခါ ေဒါကတာဘေမာက ဝနႀကးခပျဖစလာၿပး၊ ယခငက ေကာငးသား ေခါငးေဆာင ကေအာငဆနးက အခေတာ ဒတယ အႀကးအက အေနန႔ စစဝနႀကးတာဝနက ယခပါတယ။ အဒအခနက ေဒါကတာ ဘေမာက အဓပတလ႔ေခၚၾကပါတယ။ ဖကဆစဝငရးတနးႏငငေတြက ဖြ႔စညးပက ၾကညလ႔ ေခၚေဝၚသးစြခၾကတာ ျဖစသလ၊ အသညအခနက အငအားအနညးငယသာ ရေပမယ တပပစကက တပမေတာတရပျဖစလာတ ဘအငေအ (ဗမာလြတလပေရးတပမေတာ) ရ႔ ေကြးေၾကာသ ကယ၌က "တေသြး၊ တသ၊ တမန႔" ဆသလ အာဏာရငဆနဆန ျဖစေန ခတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥး က သးသပျပပါတယ။ ဒါေပမယ သပမၾကာခငမာပ ေနာကမေရာကလာတ ဂပန ေတြက ျမနမာေတြက မႏစၿမ ႔ႏင ျဖစလာခရပါတယ။ အထးသျဖငကေတာ ဂပနေတြရ႔ ႏပစက ညႇဥးပမးေရး စခနး ေတြန႔ လကလြတ စပယ သတျဖတေနတကစၥေတြက ျမငလာၾကရလ႔ ျဖစပါတယ။

အဒ ဂပနေခတမာပ ျမနမာျပည ျပညတြငးစစမးက စတငေတာကေလာငေစမယ အေၾကာငးေတြ ျဖစလာပ ကလညး စာေရးသ က ေထာကျပခပါတယ။ ၿဗတသကလန အပခပသေတြ၊ တပေတြ ဆတေျပးၾကတအခါ အႏၵယစစသား အမား အျပားက အႏၵယျပညက အတလကပါသြားၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး ၿဗတသေတြ ဆမာ အမႈထမးၾကတ ကရငတငးရငး သားစစသားေတြကေတာ အမျပနမယ၊ ကယမသားစ ကယကာကြယ ေစာငေရာကေပးဖ႔ပ စဥးစားခၾက ပါတယ။ အမားစက ဧရာဝတျမစဝကြၽနးေပၚေဒသက ျပနၾကပါတယ။ တဖကက ျပနၾကညတအခါမာလညး ဘအငေအ (ဗမာလြတလပေရး တပမေတာ) က အမးသားေရးဝါဒ ထကသနတ စစတပျဖစသလ၊ အခမ လကနကကငခြငရတ ဗမာလမးေတြရ႔ စစတပ လညး ျဖစေနပါတယ။ ဘအငေအတပ စစခလာရာ လမးတေလာကမာ အခမ ပးေပါငးလာတ စစစညးကမး၊ သငတနး သပမရေသး တ ရေဘာသစအမားအျပားန႔ အငအားႀကးထြားလာေနတ အခနပါ။

ဘအငေအဖကကေတာ ကရငစစသားေဟာငးေတြက သစၥာေဖာကေတြ၊ ၿဗတသ သလေတြအျဖစ ျမငႏငပါတယ။ ဒအခန မာ ခရစယနဘာသာဝင လျဖစ၊ အရငက ၿဗတသတပမာ အမႈထမးဖးၾကတ ကရငစစသားေဟာငးေတြက စးရမၾကပါတယ။ ေနာကပငး ဘအငေအက ကရငရေဘာေတြဆက လကနကျဖတတအခါ လမးေရး အဓကရး၊ တငးမာမႈေတြ၊ ေသြးထြက သယ ကစၥေတြ ျဖစလာရပါတယ။ ကရင-ဗမာ လမးေရး အဓကရးေတြ မျဖစေစဖ႔ ကရငအမး သားေခါငးေဆာင ဆာ- ေစာစဖးတ႔က အျပငးအထန ႀကးစားၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး ေသြးထြကသယ တကခကမႈ ေတြလညး ရခရပါတယ။ အသညအခနကစလ႔ ျဖစခတ လမးေရးတငးမာမႈေတြကေန ဒကေန႔ ျပညတြငးစစမး ဆကလကေတာကေလာငေစဖ႔ မးေစေတြ ခခတယလ႔လညး စာေရးသက သးသပေဖာျပခ ပါတယ။ ဒ ကရင-ဗမာ တကခကမႈ အျဖစအပကေတြက ေနာကပငး ရေဘာသးကပဝင ဗလမးခပေဟာငး ေကာေဇာကလညး သ႔ကယတင ေရး အထပၸတမာ ျပနေဖာျပခပါ ေသးတယ။ အဒါအျပင ဒတယကမၻာစစ ေနာကပငးမာ အေမရကန ဝမး-အ-ဝမးလ႔ေခၚတ အထးစစဆငေရးတပေတြန႔ ေတာငတနးေဒသေတြမာ ပးတြတကခတ ကခငစစသားေတြအေၾကာငးကလညး ေဖာျပ ပါတယ။ ဝမး-အ-ဝမးတပရ႔ စစဆငေရးက ဂပန ေထာကပေရးလမးေၾကာငးေတြက ေနာကကျဖတေတာကဖ႔ပါ။

ကခငရေဘာေတြက အတကအခက ေကာငးလ႔ နာမညႀကးခသလ၊ ဂပနေတြန႔ေပါငးမတ ဗမာတပေတြအေပၚမာလညး တဖကက သသယႀကး လာေစခၾကတယလ႔ သက ေဖာျပပါတယ။

ျမနမာျပညက ရၿပးတေနာကမာ ၁၉၄၄ ခႏစ၊ မတလမာ ဂပနက မႏေလးက အေျချပၿပးေတာ အႏၵယဖကက ထးစစ ဆငခပါတယ။ အထးသျဖငေတာ နယစပ အာသ၊ မဏပဖကက ဆကလကထးေဖာကဖ႔ ႀကးစားခပါတယ။ အဒ ကာလ မတငခင ၁၉၄၃ ခႏစ၊ စကတငဘာလမာ ဂပနက ဗဟာေရးဆြသေတြက အေျခအေနက သးသပၾကပါတယ။ လြနခတ ႏစေတြမာ အေျခအေနမားစြာ ျဖစေပၚေျပာငးလခပါတယ။ အေျခအေနက သတ႔ဖက သပမလေတာပါဘး။ အေမရကနက စစထပါလာၿပး ပစဖတသမဒၵရာေဒသမာ တပေတြ အမားအျပား ေရာကလာၾကပါၿပ။ ဥေရာပမာလညး ရရားတပနေတာက ဂာမနတပေတြက ယကရနးေကာေအာင ျပနတြနး ထတႏငခပါၿပ။ အသညေတာ သတ႔ ဂပန စစဗဟာ ခမတသေတြ သးသပတာက အေရ႔ေဒသမာ တရတန႔ ၿဗတသအႏၵယတကက အျပတလထားမ ေတာကာကမယ၊ ဒါမသာ ေနာကျဖစလာ မယ အေမရကနရနက ခခႏငမယလ႔ ျမငပါတယ။ ဂာမဏအေျခအေန ဘာပျဖစျဖစ တခနမာ ဂပနက အေမရကနန႔ အေကာငးဆး ညႇႏႈငးစစေျပၿငမးႏငမယဆၿပး အခလ အာသေဒသဖက ထးစစက စခပါတယ။

ၿဗတသ မဟာမတတပေတြန႔ ဂပနတပေတြ တကပြေတြ အႀကးအကယျဖစခပါတယ။ ၿဗတသေတြက မဟာမတ တပသား ၅ သနးေကာန႔၊ အကလပသား သနးေကာ၊ ယာဥယႏယားေပါငး ၅ ေသာငးေကာအျပင ဆငေတြပါ စေဆာငးလ႔ အသးခ ခခစစ ဆငခပါတယ။ ၿဗတသမဟာမတတပေတြဖကက တပမး ဆာ-ဝလယ-စလငးက ကြပကပါတယ။ ဂပနဖကကေတာ ဗလခပ ရညာ မတာဂခ ဥးေဆာငၿပး တပအငအား ၂ သနးေကာန႔ ထးစစဆင ပါတယ။ ခငးဒစလ႔ေခၚတ ျမနမာျခေသၤက အစြျပ နာမညေပးထားတ ကြနမငဒတပေတြ က ေနာကပငးက ဂပနက ေထာကပေရးျဖတေတာကၾကသလ၊ အေမရကနန႔ အျခားမဟာမတေလတပေတြ က ေလေၾကာငးကလညး ပပးခၾက ပါတယ။ ဒေဒသထက အႀကးဆးစစပြတခဆရငလညး မမားႏငပါဘး။ တကပြၿပးလ႔ ဂပနေတြထးစစ ျပနလနလာတအခါ ဂပနေတြ ၈ ေသာငးေကာ ေသၿပး၊ မဟာမတတပေတြ ဖကက ၁၇ဝဝဝ ေသဆးပါတယ။ ဂပနေတြက ဒလန႔ ခငးတြငးျမစ လြငျပင ျမနမာျပညဖကက ျပနဆတလာ ခပါတယ။ ဂပနက စစပြမာ စ လနတာလ႔ ေျပာရငရသလ၊ ၿဗတသ မဟာမတတပေတြ ဖကကလညး ဆကဖ လာခပါတယ။ ျမနမာျပည စစမကႏာက ျပနသမးဖ႔ အခနကၿပ လ႔လညး ဗလခပ ဝလယ စလငးက တြကခကပါတယ။

အခလ ကမၻာအေျခအေနေတြက ဗလခပေအာငဆနး အပါအဝင ျမနမာေခါငးေဆာငေတြကလညး တြကခကမၾကပါ တယ။ သတ႔က ဂပနက ျပနေတာလနဖ႔၊ ေရာကလာမယ မဟာမတတပေတြန႔ ေပါငးစညးဖ႔ ျပငဆင ေနၾကပါၿပ။ ေျပာရမယဆရင ျမနမာႏငငေရးသမားေတြက နဂရမလကတညးက ဂပနေတြန႔ မဟာမတဖြ႔ရတာ က သပသေဘာက လတာ မဟတပါဘး။ အထးသျဖင သခငစးဥးေဆာငတ ကြနျမနစပါတရေဘာေတြက အေစာပငးကာလကပ သတေပးမႈ ေတြ၊ လႈပရားမႈေတြ လပခၾကပါတယ။ သတ႔က တတတဆတ လလႊတလ႔ ၿဗတသန႔ အဆကအသြယရဖ႔ ႀကးပမးခ

ၾကပါတယ။ တကယေတာ ဗလေအာငဆနးအပါအဝင ရေဘာသး ကပေတြ၊ ဘအငေအ တပမေတာသားေတြ သစၥာခတာကလညး ဂပနက မဟတပါ ဘး။ သတ႔က ျမနမာ လြတလပေရးကစၥကသာ သစၥာထားၾကတာျဖစပါတယ။ ေနာကပငးမာ ဗမာတပမေတာ၊ ကြနျမနစ ပါတ၊ အျခား ႏငငေရးအငအားစေတြ စစညးလ႔ ဖကဆစတကဖကေရး၊ ျပညသ႔လြတလပေရးအဖြ႔ခပက ဖြ႔စညး ျပငဆင လာပါတယ။ ေနာကပငး ၁၉၄၇ ခႏစ၊ မတလမာေတာ လကနကကင ေတာလနေရး အတအလငး ဆငႏႊလ႔ ဂပနက အာခ ၾကပါေတာတယ။

တကယေတာ ၿဗတသမဟာမတတပေတြဖကက ျမနမာေျပာကကားေတြလ႔ေခၚတ ဗလေအာငဆနးအပါ အဝင မးခစ အငအားစေတြက ျပနလကခခတာဟာ ဗလခပ ေလာဒ လးဝစ (စ) ေမာငဘကတနရ႔ ေကးဇး ရေနပါေသးတယ။ ဗလခပ ေမာငဘကတနက အဒအခနက အေရ႔ေတာငအာရေဒသ မဟာမတတပမားရ႔ စစေသနာပတခပအျဖစ ခန႔အပခရပါတယ။ သ႔ေအာကက ၿဗတသတပမး အမားစက ဗလေအာငဆနးတ႔ က ဂပနန႔ေပါငးတယ။ သစၥာေဖာက ေတြ၊ ခရးတငရမယလ႔ ျမငၾကပါတယ။ ဒါေပမယလညး ေမာငဘကတန က သတ႔ဆႏၵအားလးက ဆန႔ကငလ႔ ဗလခပ ေအာငဆနး ဥးေဆာငတ ဖကဆစဆန႔ကငေရး (ဖဆပလ) အဖြ႔ခပက လကခခပါတယ။ လနဒနအစးရကလညး သက လကခလာေအာင နားခခ ပါတယ။

အခေတာ ဂပန ေျပးရဖ႔ အလညေရာကလာပါၿပ။ အႏၵယနယစပက ထးဆငးလာတ ၿဗတသ အမတ ၁၄ တပမေတာန႔ မဟာမတ တပေတြက ခငးတြငးျမစ၊ ဧရာဝတျမစက ျဖတလ႔ ထးစစဆငလာပါၿပ။ ဂပနေတြ ဌာနခပလပထားတ မတလာက ၁၉၄၅ ခ၊ မတလမာ သမးရပါတယ။ ေနာက ၃ ပတမၾကာခငမာပ မႏေလး က ျပနရခပါတယ။ တခနတညး မာပ ရခင နယစပဖကကလညး မဟာမတေတြရ႔ ေနာကထပစစေၾကာငးန႔ ထပလ႔ ထးစစဆငလာခပါတယ။ မးရာသ မကမ ရနကနက ရဖ႔ ျပငဆငေနၾကပါၿပ။

ေနာကတပတမာေတာ စစၿပးေခတအေျခအေနန႔ ျမနမာလြတလပေရး ႀကးပမးမႈေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၁၉)။ ျမနမာလြတလပေရး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "စစေျမျပင ျဖစရျခငး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အခ အခနးမာေတာ ဒတယကမၻာစစအၿပး လြတလပေရးရခါနး အေျခအေန ေတြက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဒတယကမၻာစစၿပး ျမနမာႏငငမာ ဗလခပေအာငဆနးရ႔ ၾသဇာက အတငးအဆမရ ႀကးထြားလာခပါတယ။ ဒါေပမယ လညး လနဒနမာရေနတ ၿဗတသအစးရရ႔ စစၿပးေခတ ျမနမာျပည အစအစဥမာေတာ ဒကစၥက ထညသြငးစဥးစားခတာ မရပါဘး။ အႏၵယႏငင၊ ဆငးမလားေတာငတနးၿမ႔မာ အေျခစကေနတ ဆာေဒၚမန စမစန႔ ျပညပေရာက ျမနမာ အစးရက စကျဖစမကနးေရးဆြလ႔ ျမနမာႏငငက ျပနလာအပခပဖ႔ စစဥေနၾက ပါတယ။ အဓကအားျဖင စစၿပးကာလ ျမနမာႏငင စးပြားေရး ျပနလညနာလထေရးကပ ဥးစားေပးထားပါ တယ။

စစေဘးက ျပနလညထေထာငေရးကစၥေတြအျပင ၿဗတသ အပခပသေတြဖကက သတ႔ဘကရပတညလ႔ ေျပာငေျမာက စြာကညတကေပးခတ တငးရငးသားေတြ အေရး ကလညး ျပနလညၾကညရႈ ဆခခငပါေသးတယ။ အသညအခနမာ ဗလခပေအာငဆနး အပါအဝင (ဖဆပလ) အဖြ႔ခပကေတာ ႏငငေရးအရ အငအား အေကာငးဆး အေနအထားရေနၿပး၊ သတ႔က လးဝ လြတလပေရး ရဖ႔ကပ စတထားရေနပါေတာတယ။

ဆာေဒၚမနစမစ ျပနေရာကလာတအခါ သက စကျဖစာတမးက အေကာငအထညေဖာဖ႔ စလပပါတယ။ သက ေျပာငးလေန တ အေျခအေနက ျမငပါတယ။ ဖဆပလက သ႔က မယၾကညတာက သသလ၊ သ အရင က လကတြခတ

ဗရကရက-ႏငငေရး သမားေဟာငးႀကးေတြကလညး အားမာနမရလေတာပါဘး။ သက ရနကနၿမ႔ေတာခမးမမာ ေျပာတမန႔ခြနးမာေတာ ဘာပ ျဖစျဖစ စကျဖစမကနးက ရေအာင အေကာင အထညေဖာမယ ဆတာ ေဖာျပခပါတယ။ (ဖဆပလ) က အၾကေပးေကာငစ ေလာကမာပ ေနရာထားစဥးစား ခပါတယ။

ၿဗတသစစေခါငးေဆာငေတြကေတာ အေျခအေနက တမးသးသပၾကပါတယ။ ဖဆပလအဖြ႔ခပက ေခါငး ေဆာငေတြန႔ အလပတြလပရမယလ႔ ျမငပါတယ။ စစၿပးခါနးကာလမာ ျမနမာေခါငးေဆာငေတြက သဟဠကြၽနး၊ ကနဒက ဖတၾကားၿပး ျမနမာတပမေတာသစ ျပနဖ႔ဖြ႔ ေဆြးေႏြးသေဘာတၾကတအခါ အရင ဂပနက သငတနးရခတ ျမနမာေျပာကကားေတြ ဖကက အၾကမးဖဥးလ ၅ဝဝဝ၊ အရင ၿဗတသဆ အမႈထမးခၾကတ ကရင၊ ကခင၊ ခငး စစသားေတြက ၅ဝဝဝ ေလာကန႔ တပက ျပနလညဖြ႔စညးဖ႔ သေဘာတၾကပါတယ။

ဗလခပေအာငဆနးဘကကေတာ ျမနမာျပညရ႔ ျပနာက တခပလ႔ ျမငပါတယ။ ၿဗတသေတြ ျမနမာေျမ ေပၚက ထြက သြားေရးပ ျဖစပါတယ။ ကနတကစၥေတြ-ဥပမာ ႏငငေရးသမားေဟာငးႀကးေတြန႔ တငးရငးသား ေတြကစၥက ကယဘာသာ အေပးအယလပလ႔ ရတယလ႔ ျမငပါတယ။ အခအခနမာေတာ ေခါငးေဆာငမႈ တခထေအာကမာ တညတၫြတလပရမယ အခနလ႔ ျမငပါတယ။ သက ဖဆပလရ႔အားက သတအေလာက ဆာေဒၚမန စမစဆက လကမခႏငမနးသေသာလညး တနျပနအဆျပခကတခ တငသြငးပါတယ။ ဖဆပလက အစးရ ေကာငစထမာ အေရးပါတ ေနရာအေတာမားမားကယမယ၊ ၾကားျဖတအစးရသဖြယ အပခပေရး အာဏာက ေပးဖ႔ ေတာငးခပါတယ။ သက လအပရင လကနကကင ျပနေတာလန မယဆတ အသမးက ေတာင အရပအေယာငျပခပါတယ။

လနဒနက ၿဗတသအစးရက ဆာေဒၚမနစမစက ေလာမေပးဖ႔ ေျပာပါတယ။ တကယလ႔ ပနကနထကြမႈေတြ ျဖစလာရင ေတာင ႏမနငးဖ႔စစသားမရေတာတာက ဆာေဒၚမန စမစကလညး သေနပါတယ။ ဒါေပမယ လနဒနကေတာ ေလာမေပး ပါဘး။ ဗလခပေအာငဆနးန႔ ဖဆပလကလညး ဖအားေတြ ေပးဖ႔ တခၿပးတခ လပေဆာငၾကရပါေတာတယ။ ယခင ဘအငေအ တပေတြက ၿဗတသတပေတြန႔ ပမနတပမေတာတခအျဖစ ေပါငးဖြ႔ၿပးတေနာက မာ ဗလခပက သ႔ အငအားစ ဖ႔လလာတာက သတထားမပါတယ။ ဒါန႔ အခ အသစ ျပနဖြ႔တ တပထ မပါႏငတ စစသားေတြက ျပညသ႔ ရေဘာတပဖြ႔အျဖစ ေစတနာဝနထမး ကယပငတပကပါ ထေထာငခပါတယ။ တခန စစအတြငးကာလက အသကငယ ေသးတ အခမ တကကြ ေနတ လငယေတြက လညး ျပညသ႔ရေဘာအဖြ႔ထ စစညးခပါတယ။ သတ႔က လထအစညး အေဝးေတြ၊ ေတာငးဆဆႏၵျပတာ၊ သပတေမာက သပတတားတာ ေတြ လပခၾကပါတယ။ ေနာကဆးေတာ အဂၤလနက အစးရက ဆာေဒၚမန စမစက ဓားစာခ လပၿပး အေျခ အေနက ျပနထနးရပါေတာတယ။ ေနာကထပ ဘရငခအသစအျဖစ ဆာ ဟးဘတ ရန႔စန႔ အစားထးခပါတယ။

ဒၾကားထမာပ ၿဗတသတ႔က လထအၾကားၾသဇာႀကးမားေနတ ဗလခပေအာငဆနးက ထနးသမးဖ႔ ႀကးစား ခတာေတြ လညး ရခပါေသးတယ။ ဘအငေအတပေတြ ျမနမာျပညထဝငလာစဥ စစအတြငးကာလက ဗလခပ ေအာငဆနး ကယတင လသတမႈ ကးလြနခတယဆတ ျပစမႈန႔ ဖမးဆးအျပစေပးဖ႔ ႀကးစားပါတယ။ မေအာင ျမငဘ လနဒနအစးရက လကေလာ ခရပါတယ။

ကမၻာအေျခအေနကလညး ျပနၾကညရေအာငပါ။ အေမရကနက ျမနမာႏငငက အသစဖြ႔လကတ ကလသမဂၢ မာ ပါေစ ခင ပါတယ။ အမနးခငးႏငငေတြက ျပနၾကညရငလညး ဗယကနမမာ ဟခမငးက သမၼတအျဖစ မၾကာေသးတကာလ ကပ ေရြးေကာကခခရပါတယ။ အႏၵယမာလညး ပနဒစေနရးတ႔က ၾကားျဖတအစးရ ဖြ႔ ႏငၿပး နယေျမခြေဝေရး၊ လြတလပ ေရးအတြက ျပငဆငမႈေတြ စေနပါၿပ။ အကယ၍ ျမနမာႏငငမာ ပနကန ထကြမႈေတြ ျဖစလာရငေတာင အႏၵယတပေတြ က အသးျပခြငမေပးဘးလ႔ အတအလငး ေျပာဆထားတာ ေတြ ရေန ပါတယ။ ၿဗတသေတြရ႔ ဘ႑ာေတာတကကလညး ခမးေနခန၊ အေမရကနဖကကလညး ကန႔ကြကလာႏငတ အေျခအေနမာ ၿဗတသစစဖကအငအားစေတြက ဒလ ပနကန ထကြမႈေတြ ျဖစလာမာက ေရာငလေနၾကပါတယ။ ဗလခပေအာငဆနးကေတာ တခခက ျပတျပတသားသား ဥးေဆာင ဆးျဖတမသာ အခြငေကာငးကရ မယဆတာ သေနပါၿပ။

ဘရငခသစ ဆာဟးဘတရန႔စ ေရာကလာတအခါ အေျပာငးအလေတြ ျဖစလာပါတယ။ ၂-ပတအတြငး ဖဆပလ အဖြ႔ခပ န႔လညး သေဘာတညမႈရေအာင ည‡ႏငခပါတယ။ ဗလခပေအာငဆနးက အပခပေရး အဖြ႔သစမာ ဒ-ဥက႒အေနန႔ ပါဝငၿပး ျပညပဆကဆေရးန႔ ကာကြယေရးကစၥက တာဝနယခြငေပးခရပါတယ။

ေနာကပငးမာ ဗလခပေအာငဆနးန႔ ကယစားလယအဖြ႔ လနဒနသြားၿပး ေဆြးေႏြးဖ႔ကစၥေတြ ျဖစလာပါ တယ။ ဥးေအာင ဆနးန႔ ၿဗတသဝနႀကးခပ အကတလတ႔ ၁၉၄၇ ခ၊ ဇနနဝါရလ ၂၇ ရကေန႔မာ သေဘာ တညမႈ ရၾကပါတယ။ ျမနမာျပညမာ ၾကားျဖတအစးရက ကေနဒါ၊ ၾသစေၾတလလ အဆငအတနးမး ဒမနယ အဆင အျပညရေစမယ။ မဟာမတတပေတြ ဆတသြားတအခါ ျမနမာတပမေတာက လးဝထနးခပခြင ရေစမယ။ ျဖစႏငသမ အေစာဆး တငးျပညျပ လႊတေတာ ေရြးေကာကပြေတြကငးပမယ။ ၿဗတသ ဓနာသဟာယ အဖြ႔ထမာ ဆကေန-မေနဆတာက ျမနမာေခါငးေဆာငေတြရ႔ ေနာကသေဘာ၊ ေနာကပငးစစမဟာမတ ကစၥေတြန႔ ဘ႑ာေရးကစၥေတြက ေနာကမ ေဆြးေႏြးမယလ႔ သေဘာတခၾက ပါတယ။ ျပနလာတအခါ တႏစအတြငး လြတလပေရးရေစမယလ႔ ဗလခပ ေအာငဆနးက ေၾကျငာႏငတ အေနအထား ရခပါၿပ။

ဒါေပမယ အခ အခနမာ ၿဗတသေတြက ဗလခပေအာငဆနးအတြက ျပနာမဟတေတာပါဘး။ အဓက ျပနာက သ႔တငးျပညထက ႏငငေရးအငအားစေတြပ ျဖစပါတယ။ တငးရငးသားအပစေတြ၊ ၿပငဖက ႏငငေရး အငအားစေတြရ႔ ျပနာပါပ။ ေနာကတပတမာေတာ လြတလပေရးရၿပးခါစ ျမနမာႏငင အေျခအေနေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမးေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂၀)။ ျမနမာလြတလပေရး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "အျခားေသာ စတကးႏငငေတာ" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အခအခနးမာေတာ ျမနမာႏငင လြတလပေရးန႔အတ ေနာကပငး ျဖစေပၚလာတ အေျခ အေနေတြက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဗလခပေအာငဆနးက တႏစအတြငး လြတလပေရးရေစမယလ႔ ေကြးေၾကာၿပး လနဒန ခရးစဥကအျပန မၾကာခငမာပ လပၾကခရပါတယ။ လြတလပေရးက သကယတင မျမင ေတြ႔ခရပါဘး။ လနဒနခရးစဥက ျပနလာေတာ ဗလခပအတြက လနဒန အစးရဖကက အေျခအေနက စးရမစရာ မရေတာပါဘး။ ဗလခပ ရငဆငရမယ အဓက ျပနာက သ႔တငးျပည ထက ႏငငေရးအငအားစေတြပ ျဖစပါတယ။ တငးရငးသား အပစေတြ ရေနသလ၊ ၿပငဖကႏငငေရး အငအားစေတြ၊ ႏငငေရးသမားေတြရ႔ ျပနာပါပ။ ဒါေၾကာငပ ျပနေရာကၿပး မၾကာခငမာပ ေတာငတနးေဒသက တငးရငးသားေတြက ျပညမန႔အတ လြတလပေရးရယဖ႔ ရမးျပညနယ၊ ပငလၿမ ႔မာ "ပငလ သေဘာတ စာခပ" က ခပဆႏငဖ႔ လးပမးခရ ပါတယ။ ဒါေပမယလညး ဗလခပန႔ သေဘာမတႏငသေတြက လကကာအငအားစမာ ဥးေစာလ ႏငငေရးသမား ေဟာငးေတြ ရေန သလ၊ လကဝအယရၾကသ သခငသနးထြနးန႔ ကြနျမနစပါတလ အငအားစ ေတြလညး ရေနၾက ပါတယ။ ဒကာလ မတငမမာပ သခငသနးထြနးက (ဖဆပလ) အဖြ႔ခပက ထြကသြားၿပး၊ အခလြတလပ ေရးဟာ အတ အေယာငလြတလပေရး၊ ဒလြတလပေရးအတြက ဗလခပေအာငဆနးက အေပးအယလပခတယ ဆၿပး ဖက ႏစဖက စလးက တကခကေနၾကပါတယ။

အသညလ တကခကမႈ၊ ျပနာေတြက ရငဆငေျဖရငးေနရတအခနမာ ဗလခပက သလပစရာရတာေတြက ဆကလပ ရပါတယ။ ဘရငခရ႔ အပခပေရး ေကာငစမာ ၾကားျဖတအစးရသေဘာမး ဖြ႔စညးၿပး စတငတာဝန ယရသလ၊ ၁၉၄၇ ခႏစ၊ ဧၿပလမာ တငးျပ ျပညျပလႊတေတာ ေရြးေကာကပြကငးပခပါတယ။ ေတာငတနး ေဒသက တငးရငးသား ေခါငးေဆာင ေတြန႔ လြတလပေရးကစၥ ညႇႏႈငးတအခါ အကယ၍ ျပညမန႔ ပးေပါငးေနရ တာက သေဘာမေတြ႔ရင ေနာင (၁ဝ) ႏစအၾကာမာ ခြထြကႏငတယဆတ ခြၽငးခကန႔ သေဘာတညမႈ ရႏငခ ပါတယ။ ဒါေပမယလညး တငးျပျပညျပ

လႊတေတာေရြးေကာကပြ ကငးပတအခါမာေတာ ကရငေခါငးေဆာင ေတြက ေရြးေကာကပြ မဝငဘ သပတေမာကခ ၾကပါတယ။ မၾကာေသးမ စစ အတြငးက ျဖစခတ ကရင-ဗမာ လမးေရး ေသြးထြကသယမႈေတြအတြက ခစားမႈေတြ ျပငးထနေနၾကဆေၾကာင ျဖစႏငသလ၊ ၿဗတနန႔ အေမရ ကနဆက အကအညေတြ ရလမမယလ႔ သတ႔ေမာလငခက ႀကးေနတာေၾကာငလညး ျဖစႏငတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ဆပါတယ။ (ဖဆပလ) လႊတေတာအမတ အမားစ ေရြးေကာကခခရတ လႊတေတာရ႔ ပထမဥးဆး ဆးျဖတခကအျဖစ ၿဗတနဘရငမႀကးက တငးျပညအႀကးအမး ေနရာ ထားေနရတ ၿဗတသ ဓန သဟာယအဖြ႔က ထြကဖ႔ ဆးျဖတခပါတယ။ ဒါေပမယလညး ျပနႏႈငးယဥၾကညမယ ဆရင ျမနမာႏငငထက အပႀကးတ အႏၵယကေတာ ဓနသဟာယ အဖြ႔ထ ဆကေနခပါတယ။

ဗလခပေအာငဆနးကေတာ သ ဒ-ဥက႒အျဖစ ဥးေဆာငရတ အပခပေရးေကာငစမာ တတႏငသမ လေကာငးေတြက စစညးပါဝငခသလ၊ တငးရငးသား ေခါငးေဆာငေတြကလညး ေနရာေပးခပါတယ။ အရင ၿဗတသ အပခပေရးေတြမာ အေတြ႔အၾကရတ ဥးတငထြဋလ လမးအျပင၊ ကရငအမးသားေခါငးေဆာင မနး ဘခင၊ ရမးေစာဘြား စဝဆမထြနး၊ မစလငေခါငးေဆာင အဗၺဒ ရာဇကလ စသျဖင ေနရာေပးဥးေဆာငေစခပါ တယ။ တငးျပညက ဥးေဆာငေနရတသ၊ ၿဗတသေနမဝင အငပငယာက အတခတ သရေကာငး၊ လနဒနမာ ဝနႀကးခပ ကလးမန႔ အကတလန႔ေတြ႔တ ခရးစဥက (Your excellency) လႀကးမငးလ႔ လအမားက အရာ ထား အသအမတျပ ေခၚခရတသ ျဖစေပမယလညး ဗလခပ ေအာငဆနးက အသညအခနက အသက (၃၁) ႏစသာပ ရပါေသးတယ။ ဖအားေတြမား၊ လပငနးတာဝနေတြ မားလြနး တ အေျခအေနမာ အထးကနျဖစလာ တာက သက ရငးႏးလာေတာ ဘရငခဆာ ေဒၚမနစမစဆမာလညး ရငဖြငခဖး ပါတယ။ သက "ကေနာက တငးျပညကပ လြတေျမာကေစခငတာ၊ သရေကာငးမျဖစခငဘး။ ဒႏငငမာက သရေကာငး ေတြက ၾကာရည မခတတဘး။ ရနသ သပမားတယ" လ႔ ေျပာခပါတယ။ သက ေနာကထပ ၁၈-လ ထကၾကာၾကာခၿပး ေနရဖြယ မရဘးလ႔ သကယသနမတဖတ ေျပာခပါေသးတယ။

ဗလခပက ကယတငနမတဖတခတာ မနတယလ႔ ဆရမလား မသပါဘး။ ၁၉၄၇ ခႏစ၊ ဇလငလ ၁၉ ရကေန႔ မာပ အတြငးဝန ရးမာ အစညးအေဝးထငေနစဥ အျခားေခါငးေဆာငေတြန႔အတ လပၾကခခရပါတယ။ သ႔က စငၿပငအျဖစ ျမငေနတ ဂဠန ဥးေစာရ႔ လကနကကငငယသားေတြက လပၾကခတာ ျဖစပါတယ။ ဒလပၾကမႈရ႔ ေနာကကြယမာ ၿဗတသေတြက ပါဝငပတ သကေနတယဆတ ေကာလဟာလေတြလညး ရခပါတယ။ ဒါေပမယ ဒလပၾကမႈကစၥဟာ ၿဗတသ အရာရ တဥးတေလရ႔ သတ႔သေဘာန႔ သတ႔ၾကစညမႈပ ျဖစေကာငးႏငတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပပါတယ။ တကယဆရင ျမနမာ ျပညမာ ကြနျမနစေတြ မအပစးမ ေစေရးအတြကဆရင ဗလခပေအာငဆနးကပ အစားထးစရာ ေခါငးေဆာငအျဖစ လနဒနအစးရက အေလးထား ျမငေနတယလ႔ သးသပပါတယ။ ေနာကပငးမာ လပၾကမႈက ၾကစညသ ဥးေစာက ဖမးဆး ေသဒဏေပးခ ပါတယ။ အပခပေရးေကာငစက ခကခငးဆသလပ ယခငက ေကာငးသားေခါငးေဆာငတဥး ျဖစသလ၊ ဗလခပတ႔န႔ လပေဖာကငဖက ႏငငေရးသမား ဥးႏက ဆကလ႔ ဥးေဆာငေစခပါတယ။ ၁၉၄၈ ခႏစ၊ ဇနနဝါရလ ၄ ရကေန႔မာေတာ ျမနမာႏငင လြတလပေရး ရလာခပါတယ။ ၿဗတသဘရငခ ဆာ ဟးဘတ ရန႔စ က ၿဗတသ ယနယဂက အလက ျဖတခလ႔၊ ျမနမာႏငငရ႔ ပထမဥးဆး သမၼတ စဝေရႊသက၊ ဝနႀကးခပျဖစသ ဥးႏက ႏႈတဆကလ႔ ထြကခြါသြားခပါၿပ။ ျမနမာႏငင တကယ လြတလပေရးရခပါၿပ။ ဒအခန မာ ျဖစေနတ ကမၻာ အေျခအေန ေတြ ကလညး ျပနၾကညၾကရေအာငပါ။

ဒကာလမာ ကမၻာ ကလသမဂၢက ဖြ႔စညးတညေထာငခၿပး ေကာငးေကာငးလညပတေနပါၿပ။ ဆဗယကယနယ ဥးေဆာငတ အေရ႔အပစန႔ အေမရကန ဥးေဆာငတ အေနာကအပစက ႏငငတကာ ဆကဆေရး ဇာတခေပၚမာ စစေအးတကပြအတြက စတင တာစေနၾကပါၿပ။ ၁၉၄၇ ခႏစ၊ ေမလမာ အေမရကန သမၼတထရးမငး က ထရးမငးဝါဒက ေၾကညာခပါတယ။ ကြနျမ နစေတြရ႔ ရနေဘးၿခမးေျခာကမႈ ၾကေနရတ ကမၻာျပညသေတြက အေမရကနျပညေထာငစက ဥးေဆာင ကာကြယ ေပးမယလ႔ ေၾကညာခပါတယ။ တရက၊ ဂရစစတႏငငေတြက ကြနျမနစ ဆန႔ကငေရး အငအားစ ေတြကလညး စတင ေထာကပေနခပါၿပ။ အမနးခငးႏငငေတြမာေတာ လြတလပစ အႏၵယႏငငကေန၊ ပါကစၥတနအျဖစ စတငခြထတတ ကစၥေတြ ျဖစေနသလ ရနးရငးဆနခတမႈေတြ ၾကားမာ လတသနးေကာ ေသေၾကရၿပး၊ လ ၁ဝ သနး ေလာက ဒကၡသည ျဖစေနခၾက ရတ ကာလပါ။ ၿဗတန က ေတာ အႏၵယတကငယ၊ အာရတကကေန လးဝစတင

ဆတခြာေတာမယ အေနအထားပါ။ ဒအခနမာ ဆဗယကယနယကလညး ဘာလငက ခြျခားပတဆ႔လ႔ အႏျမ လကနကၿပငဆငပြေတြန႔ စစေအးတကပြက ေျပာငေျပာငတငးတငး ေၾကညာထားပါၿပ။ ဒအခနမာပ ျမနမာႏငငက လြတလပေရး ရလာပါတယ။

ျမနမာလြတလပေရးန႔အတပ ျပညတြငးစစမးကလညး တၿပငတညးလလ ပးတြေမြးဖြားလာခပါတယ။ လြတလပေရး မရမ မာဘ သပနထမႈ ၂-ခ ရေနႏငပါၿပ။ သခငစး ဥးေဆာငတ အလနကြနျမနစပါတန႔ ရခငျပညနယမာ အစၥလမမစ မဂာဟဒင သပနထမႈေတြက ရေနပါၿပ။ လြတလပေရးရၿပး ရကတစရာမျပညခငမာပ မတလ ၂၈ ရကေန႔မာ သခင သနးထြနး ဥးေဆာင တ ဗမာျပညကြနျမနစပါတ၊ တနညး အလျဖ ကြနျမနစေတြကလညး ပဥးမနာနယမာ လကနက အစအလငန႔ စတင ပနကန ခၾကပါေတာတယ။ စာေရးသ ဥးသန႔ ျမငဥးကေတာ ဒတယကမၻာစစက စလကတ စစမးဟာ ေျပာရေၾကးဆရင ျမနမာႏငငမာ မၿငမးေသးပါဘးတ။ အျပငး-အေပာကြာျခားမႈ ရေကာငးရမယ၊ နယေျမအကဥး-အကယ ကြာေကာငးကြာ မယ၊ ယေန႔တင စစမး က ျမနမာႏငငမာ ဆကလကေတာကေလာငေနတနးပလ႔ သးသပခ ေၾကာငးပါ ခငဗား။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂၁)။ ျပညတြငးစစ

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးကေတာ သက "အျခားေသာ စတကးႏငငေတာ" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ အခအခနးမာေတာ ျမနမာႏငင လြတ လပေရးန႔အတ ေနာကပငး ျဖစေပၚလာတ အေျခ အေနေတြက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

လြတလပေရး ရၿပးခါစ ျမနမာႏငင အေျခအေနက ေဖာျပၾကတအခါ ျမနမာေတြမာေရာ၊ အျခားပညာရငေတြ မာပါ ယမတမားခကေတြ ရခတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက ေဖာျပပါတယ။ အမားစက လြတလပေရး ရၿပးခါစမာ "ကြယဝခမးသာတႏငင၊ ေနာကပငး မ မားယြငးဆငးရသြားတ ပစမး" ေဖာျပေလ ရၾကပါတယ။ အသညကာလေတြက ကရး ယားႏငငထကေတာင အေျခအေနေကာငးခတယဆတာမးအထ မားမားယြငးယြငး ေဖာျပေလရၾကတယလညး ဆပါတယ။ တကယေတာ ျမနမာႏငင လြတလပေရးရၿပးခါစ အေျခအေနက စးပြား အလား အလာေကာငးတ ၾကယတပြင မဟတခဘးလ႔ သက ဆပါတယ။ တကယေတာ ျမနမာႏငင က ရနကန၊ မႏေလး စတ ၿမ ႔ႀကးအေတာမားမားဟာ ဒတယကမၻာစစ အတြငးက အႀကးအကယ ပကစးခရ ပါတယ။ ၿပးတအခါလညး လြတလပေရး ရၿပး မၾကာဘး။ ျပညတြငးစစမးက အႀကးအကယ ေတာကေလာငလာခပါတယ။

လြတလပေရးမရခငမာပ အလနကြနျမနစပါတန႔ မဂာဟစ သပနထမႈက စတငေနႏငပါၿပ။ လြတလပေရး ရၿပး ရက ၁ဝဝ မျပညခငမာပ သခငသနးထြနး ဥးေဆာငတ အလျဖကြနျမနစပါတကလညး လကနကအစ န႔ ပဥးမနားနယမာ မတလမာ စတင သပနထခပါတယ။ ဧၿပလမာေတာ ရစခနးေတြစးတာ၊ ၿမ ႔ေတြသမးတာ၊ ဆနဂေဒါငေတြ သမးပကတာ၊ ဓါတတင၊ ေၾကးနနးတငတာေတြ လတာေတြ လပခပါတယ။ ေနာကပငးေတာ ေရာငစသပနထမႈလ႔ ေခၚရေလာကေအာင အရင လြတလပေရး မရခငက ဗလခပေအာငဆနး စဖြ႔ထားခတ ျပညသ႔ရေဘာေတြကပါ လကနကကင ပနကနၾကျပန ပါတယ။ အသညအခန လြတလပေရးရၿပးစ ျမနမာ တပမေတာမာ စစသားအငအား ၁၅ဝဝဝ ေလာကရၿပး၊ ေရ႔တနး တပရငး ၁ဝ ခန႔ စဖြ႔ထားပါတယ။ ျမနမာ တပမေတာထက တပရငး ၆၊ ေနာကပငးမာ ကနတ တပရငး (၂) ခ- တပရငး ၁ န႔ တပရငး-၃ ကလညး ေတာခၿပး ဗမာျပညကြနျမနစပါတန႔ ပးေပါငးသြားခပါတယ။ အသညအခနေလာကက သပန ေတြက ျမနမာ ႏငင တဝကေလာကက သမးထားႏငခတယ ေျပာရငလညး မမားပါဘး။ ရထား အသြားအလာေတြလညး ရပဆငးလ႔၊ ႏငင ကလညး အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာထားရပါၿပ။

လကနကကင သပနထၾကတအပစေတြကေတာ (ဖဆပလ) အစးရရ႔ အားနညးခက၊ ဖႏပမႈေတြက ေထာကျပၾကပါ တယ။ ဒါေပမယလညး ျဖစႏငတာက အာဏာသမးႏငမယဆတ ရညမနးခကရေနတာ ေၾကာငလညး ျဖစႏငသလ၊ ဒတယ ကမၻာ စစၿပး လကနကအကြၽငးအကနေတြ မားေနတာေၾကာငလညး ျဖစ ႏငပါတယ။ အစးရဖကကေတာ လကကန တပရငး ၆-ခ ျဖစတ ကရင၊ ကခငတပရငးေတြက အဓကအားကး ၿပး ခခခရပါတယ။ လကကနတပေတြ အကအညန႔ပ အခ႔ၿမ ႔ေတြက ျပနသမးႏငခပါတယ။ အသညအခနက ကာကြယေရး စစဥးစးခပက ကရငလမး ဗလခပစမစဒြနးျဖစၿပး၊ ဒတယ အႀကး အကက ဗလခပေနဝငးျဖစ ပါတယ။ ေနာကပငးမာ ကြနျမနစေတြ ဌာနခပ လပထားတ ပဥးမနားက ျပနသမးႏငခၿပး၊ ေတာငငမာလညး ကြနျမနစ ၃ဝဝဝ ေလာက လကနကခၾကပါတယ။

ကရငတပေတြကလညး အသညအခနက အစးရ အကပအတညးေတြ႔ေနတာက အခြငေကာငးယဖ႔ စဥးစား တာရေကာငး ရႏငပါတယ။ အခ႔ကရငေခါငးေဆာငေတြကလညး သးျခား ကရငႏငငေတာ ထေထာငဖ႔ စဥးစားခကေတြ ရေနၾကပါတယ။ အသညအခနမာ အခ႔ စတတကကြ ထကသနေနတ ကရငေတြဥးေဆာငတ ေကအနဒအ တပေတြက ေမာလၿမငက သမးတာေတြ ျဖစလာပါတယ။ ေနာကပငး ၿမတòမ႔မာ အစးရ စစသားေတြက ခပေကာငးေတြမာ ကရင ေတြက အစ အျပ လက သတျဖတမႈေတြ ျဖစခပါတယ။ ေနာကပငး ရနကနအနးမာလညး ကရငရြာတရြာမာ ႏငငေရး သမားတဥးန႔ နးတ ရေတြက ကရငရြာသား ၁၅ဝ ေလာက က အစအျပလက သတျဖတတာေတြ၊ တပရငး-၄ က မအပငမာ အေမရကန ဘကပတစ မစရငေကာငးက မးတငရႈ႔တာေတြ ျဖစလာပါတယ။ ဒေတာ အစးရတပထက ကရငစစသားေတြကလညး အငးစနမာရတ လကနကတကက ဝငသမးၿပး၊ ပနကနထကြမႈေတြ ျဖစလာပါတယ။ ဒအခနက လြတလပေရး ရၿပးစ တႏစ အၾကာ ၁၉၄၉ ဇနနဝါရလမာ ျဖစပါတယ။

ေနာကပငးမာေတာ စစဥးစးခပ ဗလခပစမစဒြနးက ဗလခပေနဝငးန႔ အစားထးခပါတယ။ ကရငတပေတြက ရနကန အနး၊ အငးစနတဝကမာေတာင ေနရာယ တပစြ တကပြေတြ ျဖစေနေတာ ဥးႏဥးေဆာငတ ဖဆပလ အစးရကလညး “ရနကန အစးရ”လ႔ေတာင ေျပာငေလာငေခၚေဝၚခၾကပါတယ။ ၿဗတသေတြကယတင စနစ တကဖြ႔စညး ေလကငေပး ထားခတ ကရငတပရငးေတြ၊ ေျပာရမယဆရင ျမနမာတပမေတာရ႔ အငအား (သးပတစပ) ကလညး မးကနယမးကန သပနထေန ၾကပါၿပ။ အသညအခနက အစးရဖကမာ ကနတာက တပရငး-၄ ရယ၊ စစရတပေတြရယ၊ အခမ စေဆာငး သမးသြငးလာတ ေဂၚရခါး၊ ျပညသ႔စစတပေတြန႔ ခခခ ၾကရပါတယ။ အသညစစပြေတြမာေတာ ဗလခပေနဝငးက ျပညသအၾကားမာ သရ ေကာငးႀကးလ ျဖစခပါတယ။ ဖဆပလ အစးရမာလညး အကပအတညးေပါငးစပါ။ ဝနထမး ေတြက လစာမေပးႏငေတာ ဆႏၵျပပြ ေတြလညး ျဖစလာပါတယ။ ေဖေဖၚဝါရလလညမာေတာ အစးရရးေတြအားလး ရပဆငးလနးပါး ျဖစခပါတယ။ ကခငတပမး ေနာဆငးကလညး ျမနမာတပမေတာက ကခငတပရငးေတြက ဥးေဆာင လ႔၊ ေနာကပငးမာ သပနထေနတ ကရငတပေတြန႔ ပးေပါငးခပါတယ။

ျပညတြငးစစမး အျမငဆးအခနက သပနတပေတြ စစေပါငးအငအားဟာ ၃ဝဝဝဝ ေကာရတယလ႔ ဆပါ တယ။ ျမနမာ အစးရ စစတပကေတာ အဓက တပရငး-၄ ရယ၊ အခ႔တပခြေတြရယေပါငးမ ပမနစစသား ၃ဝဝဝ ေလာကသာပ ရပါတယ။ ဒလ ရနသပတလည ဝငးေနတ အေျခအေနကေန၊ ရနကနအစးရလ႔ ေခၚေနၾကတအထ ျပတကလတတ အေျခအေနကေန ဘယလ ျပနလနႏငခတယဆတာ၊ သပနေတြက ဘာေၾကာင အေရးနမခၾကရတယဆတာ စာေရးသကေတာ တတကက မေဖာျပပါဘး။ အစးရတပေတြက ကြကကားကြကကား ၿမ ႔ေတြထမးထားႏငတ အေျခအေနကေန သပနေျခကတစခနးေတြ တခၿပး တခ ျပနရယႏငခပါတယ။ ေနာကပငးမာေတာ ၿဗတသေတြဆက လကနကခယမး အကေတြ ရခသလ၊ ဒါကတာ ေလယာဥ ၆-စးကလညး ေလယာဥမးေတြန႔အတ ကညေပးခပါတယ။ ၾသစေၾတလ၊ အႏၵယ၊ သဟဠ၊ အေမ ရကနႏငင ေတြ ကလညး ေဒၚလာ ၈ သနး အစးရက အကအညေပးခပါတယ။ သတ႔ေတြကေတာ ျမနမာႏငင ဓနသဟာယအဖြ႔ ျပနဝငလာႏး ေမာကးကညခတာပါ။ ၿဗတသ၊ အႏၵယ သအမတေတြ ကလညး ေတြ႔ဆေဆြး ေႏြးေရးျဖစဖ႔ စစဥေပးခၾကပါေသးတယ။ မေအာငျမငခပါဘး။

စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ အသညအခန ျမနမာျပည ၿပကြကဆးရမယ အေရးက ကယတငလပေဆာင ခသေတြထမာ ဥးႏန႔ ဗလခပေနဝငးက အဓကကတယလ႔ ေဖာျပခပါတယ။ လြတလပေရးရၿပးစ ႏငငတခ အဖ႔ အချပညတြငးစစဒဏက ဆးလပါတယ။ အသညကာလက စစကနကစားရတက တြကခကမယဆရင ေပါငသနး ၂၅ဝ

(အခေခတေငြတနဖးန႔ဆရင အေမရကနေဒၚလာ သနး ၉ဝဝဝ ဖး) ေလာကရတယလ႔ စာေရး သက ဆပါတယ။ အေျခ အေနဆးေတြက မၿပးေသးပါဘး။

ကြနျမနစတပနေတာက တရတျပညမာ အာဏာရ လာၿပးတေနာကမာ တရတျဖတပေတြက စစေျပးေရာင ရငး ျမနမာ ေျမထက ၁၉၅ဝ ဇလငလမာ စတငကး ေကာလာခပါတယ။ ရမးလထေတြက အငအား စေဆာငးတပတးခ႔တာေတြ လပလာၿပး၊ ၁၉၅၃ ခႏစ ေရာကလာတအခါမာ တရပျဖ ေကအမတတပေတြက အငအား ၁၂ဝဝဝ ေကာ စေဆာငး မေန ပါၿပ။ သလြငျမစ အေရ႔ပငးေဒသတခလးက သမးယလ႔ ေတာငႀကးန႔ တရကခခရးအကြာကေတာင ေရာကေနပါၿပ။ သတ႔က ကရင၊ ကခင ေတာငတနးေဒသက သပနတပ ေတြန႔လညး မဟာမတဖြ႔လာခပါတယ။ ထငဝမကြၽနးန႔ ေလယာဥပ အဆက အသြယေတြ ရလာတအျပင၊ အေမရကနေတြက စစသငတနးလာေပးေနတာလညး ေတြ႔ေနၾက ရပါတယ။ ဒေနာကေတာ တရပျဖကး ေကာမႈရနကလညး ဆကတကၾကရျပနပါတယ။ ေနာကတပတမာေတာ စစပြေတြန႔အတ စစတပ အငအား ႀကးထြားလာရပက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလးၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂၂)။ ျမနမာလြတလပေရး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ "အျခား ေသာ စတကးႏငငေတာ" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ (ဖဆပလ) အစးရရ႔ ဒမ ကေရစကာလေတြ ေနာကပငး အခနေတြန႔ ေတာလနေရးေကာငစ စစအာဏာသမးၿပး ေနာကပငး အေျခအေနေတြက တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

၁၉၆၂ ခႏစ၊ မတလမာေတာ တငးျပညေခာကထ ကလနးနး အေျခအေနမးက ကယဆယ ဖ႔လ႔ အေၾကာငး ျပၿပး ဗလခပေနဝငး ဥးေဆာငတ ေတာလနေရးေကာငစက စစအာဏာ သမးခပါတယ။ ဒအျဖစအပက မတငမ ၁၉၅၈ ခႏစမာလညး ဗလခပေနဝငးဥးေဆာငတ စစအရာရေတြရ႔ အမေစာငအစးရလကထက ဝနႀကးခပ ဥးႏရ႔ ဒမကေရစ အစးရက ကာလတခမ အာဏာလႊေျပာငးေပးခရပါေသးတယ။ ေျပာရမယ ဆရငေတာ စစတပက အာဏာသမးဖ႔ အကစမးခတာ လ႔လညး ဆႏငပါတယ။ ဒလ ျဖစေပၚေျပာငးလမႈ ေတြက ဘာျဖစလ႔ ျဖစလာရသလ။ ဘာေၾကာင ဒမကေရစ ကရႈးခရသလ ဆတာ ျပနၾကညၾကရေအာငပါ။ လြတလပေရး ရၿပးခါစ ႏငငသစတခအေနန႔ ျပငးထနႀကးမားတ ျပညတြငးစစက ဆငႏႊခရသလ၊ ၁၉၅ဝ ခႏစ ေနာကပငး ေတြမာလညး တရတျဖတပေတြရ႔ ကးေကာမႈက ခခတ စစပြေတြ ဆငႏႊခရပါတယ။ တရတျပည မာ ကြနျမနစ တပန ေတာက အာဏာရလာၿပးတေနာကမာ တရတျဖတပေတြက စစေျပးေရာငရငး ျမနမာ ေျမထက ၁၉၅ဝ ဇလငလ မာ စတင ကးေကာလာခပါတယ။ ထငဝမကြၽနးန႔ ေလယာဥပ အဆကအသြယ ေတြ ရလာတအျပင၊ အေမရကနေတြက စစသငတနး လာေပးေနတာလညး ေတြ႔ေနၾကရပါတယ။ ျမနမာေတြ အျမငမာေတာ တရတျဖတပန႔ အေမရကန ပးေပါငးလ႔ ျပညပ ကးေကာမႈရန ၾကေနရၿပဆၿပး သးသပခၾက ပါတယ။ ၁၉၅၃ ခႏစ၊ ဧၿပလမာ ျမနမာအစးရက ကလသမဂၢမာ ဒလ ကးေကာမႈေတြက တငျပၿပး၊ တရတျဖ တပေတြ ထငဝမက ဆတေပးဖ႔ေတာငးဆခပါတယ။ ကလသမဂၢ ကလညး ဆးျဖတ ခကခေပးခပါတယ။ ဘနေကာကမာ ေဆြးေႏြးပြ အႀကမႀကမလပၿပးတအခါမာေတာ တရတ ျဖတပ ၂ဝဝဝ ျပနရပသမး ေပးဖ႔၊ တပတခ႔ လကနကခဖ႔ သေဘာတညခက ရပါတယ။ ဒါေပမယလညး လကနကခလာတ လကနကကလညး မးကး ေမာငးပကေတြ၊ ထငဝမက ေလယာဥန႔ အသတလက ျပနဆတခြာ ေနတသေတြက ၾကညေတာလညး မနးမ၊ ကေလးန႔ တကခကေရးထ မပါသေတြ ျဖစေနပါတယ။ ျမနမာဖကကေတာ အခအခနမာ ကလသမဂၢ က အားကးေနလ႔ မျဖစေတာဘး၊ ကယတငရငးမ ရေတာမယဆတာမး ျမငလာခပါတယ။

ျပညတြငးစစမာ ေန႔တဓဝ ရးကနတကပြဆငေနရတ အေျခအေနကေန၊ နညးနညးေအးလာတာန႔ အမ ျမနမာ တပမေတာ စစရးခပမာ ရေနတ ေခါငးေဆာငေတြက စစတပအငအား တညေဆာကေရးန႔ ေရရည အတြက စစတပက ျပငဆငစဖြ႔ေရး ကစၥေတြက ၁၉၅၁ ခႏစက စလ႔ စဥးစားခၾကပါတယ။ ႏငငအေနန႔ လးဝ ဥ ႏငငျခားစစပြက ၾကရႏင တယ၊ ျမနမာ တပမေတာက ျပငဆငဖြ႔စညးမရမယ ဆၿပး စဥးစားခၾကပါတယ။

စစဗလခပေတြက တရတႏငငဟာ အႏရာယေပးႏငတ ၿခမးေျခာကမႈလ႔ ယဆခၾကပါတယ။ တရတျပညက ကးေကာ လာရငေတာင အနညးဆး ၃-လၾကာ ခခစစဆငႏငေအာင၊ ေနာကတခက အေမရကနႏငငက လညး ကလသမဂၢ အလ လႊငလ႔ ကးေကာလာႏငေသးတယလ႔ တြကထားပါတယ။ တရတျဖျပနာကေတာ ဒလ ျပညပကးေကာမႈေတြက ျဖစလာေစဖ႔ ဖတေခၚေနတ ျပနာလ႔ သတ႔ယဆခၾကပါတယ။ ဥးႏ ကေတာ ႏငငအားလးန႔ မတေဆြျဖစႏငတယလ႔ ျမငပါတယ။ ဒါေပမယ ဘယသန႔ပ ျဖစျဖစ ခန႔ျငားေအာင တတႀကးႀကးေတာ ရထားရမယဆတာကလညး ျမနမာ စစအရာရ ေတြက သးသပခၾကပါတယ။ ဒလသးသပ အၿပးမာေတာ ႏငငတကာက တပေတြ ဘယလ ဖြ႔စညးထား သလ ဆတာက ေလလာဖ႔၊ လအပတ စစယႏ ယား ေနာကဆးေပၚ စစလကနကေတြ ဝယယဖ႔ စစအရာရေတြက အေရ႔၊ အေနာကႏငင အသးသးက ေစလႊတခၾကပါတယ။ ေမၿမ ႔မာလညး ဆငးဟတစ၊ ဝကစပြ င၊ စန႔ဇာ (Saint Cyr) စစေကာငးေတြက အတယ လ႔ ဗလသငတနးေကာငး၊ ကာကြယေရးစစတကသလက ထေထာငခပါတယ။ ဒအခနမာ ေနာကခကမၻာမာ ျဖစေနတ စစေအးတကပြကလညး ျပနျမငၾကညသငပါတယ။ အေမရကန-ဆဗယက ဖကႏစဖက စလးက သတ႔ၾသဇာလႊမးႏငေအာင ျမနမာစစတပက ပပးမႈေတြ ေပးခၾကပါတယ။ ဒေနာကပငးမာေတာ စစရးခပက ပလ႔ စနစတက လညပတႏငသလ၊ ထထေရာကေရာကလညး စြမးေဆာငလာႏငခပါတယ။ အရပသား ကာကြယေရး ဝနႀကးက ထနးသမးခပကငႏငတယ ဆတာလညး ဟနေဆာငမႈမသာ ျဖစလာပါေတာတယ၊ စစတပက ကယပင အပခပစမႏငတ အခြငအေရးကလညး တစ တစ ရလာခပါတယ။ စစတပပင စးပြားေရး လပငနးေတြလညး ေနာကပငး မာ ေခါငးေထာငထလာခပါတယ။

ရမးျပညနယထ ဆငႏႊခတ တရတျဖကးေကာမႈ စစဆငေရးမာ ေအာငပြရခေပမယလညး အျခားဆးကး ေတြလညး ရခပါတယ။ အထးသျဖငကေတာ ရမးျပညနယမာ စစတပေတြ အႀကးအကယ တးခ႔ခထားမႈေတြ ျဖစလာေစၿပး၊ စစ အပခပ ေရးန႔ ကငသး အပခပလာတာ၊ တဖကမာ ရမးလထေတြအဖ႔လညး စတနာ ကညးစရာေတြ ျဖစလာခ ပါ တယ။ အခ႔ရမး ေခါငးေဆာငေတြကလညး ကယပငအပခပခြငရဖ႔ လႈ႔ေဆာ ေတာငးဆတာေတြ ရလာခပါတယ။ တရတျဖတပ အကြၽငး အကန ကမငတနေတြကလညး ရမးအမး သားေရး သပနထမႈက သတ႔အေရးအတြက မကႏာဖး အျဖစ သးႏငေအာင လႈ႔ေဆာစညးရးခၾကပါတယ။ ဒကစၥသာမက တရတျဖကးေကာမႈန႔အတ ဘနးကနကးမႈေတြ လညး ကယကယျပန႔ျပန႔ စတငလာပါ ေတာတယ။

ဒအခကသာမက စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက လြတလပခါစ ျမနမာႏငငရ႔ အပခပစမခန႔ခြေရး ေလာလ တ အေျခအေန က လညး ေထာကျပခပါတယ။ အႏၵယႏငင လြတလပေရးရတအခါ ေခါငးေဆာငျဖစလာတ ပနဒစ ေနရးန႔ အျခား ေခါငးေဆာင ေတြက ႏငငရပျခားမာ အဆငျမငပညာေတြ သငၾကားတတေျမာကလာၾကတ အျပင၊ ၁၉၃ဝ ခႏစ ကာလ ပငးေတြ ကတညး က အစးရလပငနးေတြမာ ဝငေရာကလပကငဖးတ အေတြ႔အၾကရ ထားၾကပါၿပ။ ျမနမာႏငငက ျပနၾကညတအခါ ဗလခပ ေအာငဆနးအပါဝင၊ လငယေခါငးေဆာငေတြက အသက ၃ဝ တနးမသာပ ရပါေသးတယ။ တကသလေကာငးသား ဘဝ ကေန ႏငငေရးထက ဝငလာၾကတသ ေတြ ျဖစလ႔ အစးရ အေတြ႔အၾကလညး အေတာ နညးၾကပါတယ။ တကယအစးရတခ ဘယလလညပတ သလဆတာ နားလညသ မရသေလာကပလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပပါတယ။ အသညအထမာ ေျပာစရာရတာက ဥးတငထြဋပါ။ ပညာတတတဥးျဖစတအျပင ၿဗတသအပခပေရးဌာနမာလညး အဆငျမင တာဝနယခဖး သပါ။ သက ေနာကပငးလြတလပေရး လႈပရားမႈမာ ဗလခပ တ႔န႔ လကတြခၿပး၊ လြတလပေရး ရတအခါ ႏငငျခားေရးဝနႀကး ျဖစလာသ ျဖစပါတယ။ ဒါေပမယ ထးထးဆနးဆနး ၁၉၄၈ ခႏစ၊ စကတငဘာ လ လြတလပေရးရၿပး ခါစ ၉-လ အၾကာမာပ ေန႔ခငးေၾကာငေတာငႀကးမာ သ႔ကားထက လကပစဗးန႔ ပစသြငးၿပး လပၾက သတျဖတတာက ခခရပါတယ။ အခအခနအထ သ႔ကလပၾကတာ ဘယသဆတာ မေပၚေပါကခသလ၊ အခအခနအထလညး ဘယသသတတယဆတာ ျမနမာသမငးမာ မေပၚလာခပါဘး။

အဒါအျပင အသညအခနက ငယရြယမာနတကေနတ ေခါငးေဆာငေတြအေၾကာငးက အနညးအကဥးေဖာျပ ခေသာ လညး၊ ျမနမာႏငငေရးမာ ကပသငေစတ ဂဏးဂဏဝါဒန႔ ဖဆပလ ပါတအတြငး အကြအျပေတြက ေတာ ဒစာအပမာ အနညးအကဥး မသာပ ေဖာျပခတာ ေတြ႔ရပါတယ။ ဒါေပမယ ဘာပေျပာေျပာ လြတလပ ေရးရၿပး ျမနမာႏငင ဟာ ဒမကေရစစနစ ေအာက မာ ကမၻာမသားစအလယၾကား ဝငºကြားထညဝါစြာန႔ တာဝနသတႏငငတခ ျဖစခတယလ႔ သက သးသပေဖာျပခပါတယ။ ဆလတာကေတာ ဘကမလက လႈပရားမႈ၊ ဘနေဒါငးမ စသျဖင လႈပရားမႈေတြမာ ေခါငးေဆာင ႏငခတအျပင၊ ေနာကပငး ဥးသန႔ကလညး ကလသမဂၢမာ အေထြေထြအတြငး ေရးမးခပတာဝနအထ တကယႏငခပါ တယ။ ဥးႏဥးေဆာငတ ဒမ ကေရစ အစးရ လကထကမာလညး အနညးန႔ အမားဆသလ ဒမကေရစအခြငအေရးေတြ ခစားႏငခတယလ႔ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပျပခပါတယ။ အေၾကာငးက အသညေခတက အာရတကမာေတာင အလြတလပဆးလ႔ ေျပာႏငတ စာနယ ဇငးအခြငအေရးေတြ၊ ကနတ ႏငငသားအခြငအေရးေတြက အေျခခ ၿပး ေျပာတာ ျဖစပါတယ။ ေနာကတပတ မာေတာ ေတာလနေရးေကာငစ အာဏာသမးေနာကပငး အေျခအေနက ဆကလကတငျပ ပါမယ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂၃)။ ကားၿမးဆြရျခငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးက "ကားၿမး ဆြရျခငး" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ ေတာလနေရးေကာငစ စစအာဏာသမးၿပး ေနာကပငး အေျခ အေနေတြက တငျပထား ပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

၁၉၆၂ ခႏစ၊ မတလမာေတာ တငးျပညေခာကထ ကလနးနး အေျခအေနမးက ကယဆယ ဖ႔လ႔ အေၾကာငး ျပၿပး ဗလခပေနဝငး ဥးေဆာငတ ေတာလနေရးေကာငစက စစအာဏာ သမးခပါတယ။ ဒါေပမယလညး ျပန ၾကညရင ေဒသ အတြငးမာ စစအာဏာသမးမႈ ျဖစခ တာက ျမနမာတႏငငတညး မဟတဖးလ႔ စာေရးသက သးသပျပပါတယ။ ေတာင ကရးယား မာ ဗလခပႀကး ပတခဟး ဥးေဆာငတ စစအာဏာသမး အစးရရေနၿပး၊ ပါကစၥတနမာ ဖးလ မာရယ အာယြတခန အစးရ၊ အမနးခငးထငးႏငငမာ ဖးလမာရယ ဆရစ ဌာနာရတရ႔ စစ အစးရ စသျဖင ရေနၾကပါတယ။ ၾကညေလရာမာ စစအာဏာသမး အစးရေတြခညးလလ ျဖစေနၿပး၊ အားက စရာ ဒမကေရစအစးရ ဆလ႔ မရ သေလာကပလ႔ ဥးသန႔ျမငဥးက သးသပေဖာျပခပါတယ။ ဝမးနညးစရာ ေကာငးတာကေတာ ဒေန႔ ဒအခနမာ ကနတႏငငေတြက ေျပာငးလေနေပမယ၊ ကေနာတ႔ ကနႏငငကေတာ ဒအတငး ကနေနရတ အျဖစပါပ။

ေတာလနေရးေကာငစ အာဏာသမးၿပးခနမာ သပပမကလတ "ျမနမာဆရယလစလမးစဥ" န႔ "လန႔ ပတဝနးကငတ႔ရ႔ အညမည" ဆတစာတမး ၂ ေစာငက လမးၫႊနသေဘာတရားအျဖစ အာဏာသမး ေကာငစက ထတျပနေၾကညာ ခပါတယ။ ဒသေဘာတရားစာတမးေတြက ဘယလျဖစေနေန အတြငးသေဘာ ကေတာ ဥးေနဝငးရ႔ ႏငငျခားသား မနးတးစတန႔ အာဏာခမင တပမကမႈက ဖးကြယေပးဖ႔ အေပၚယျပယဂ အျဖစ အသးခခတယလ႔ စာေရးသက ဆပါတယ။ အာဏာသမးၿပးတအခနမာ စစအစးရက တလြတေခာလပေဆာငခခကက အမားသားပါ။ အာဏာသမးၿပး သပမၾကာခင မာပ ကြၽမးကငသ အစးရဝနထမးေတြ၊ အထကတနး ပညာရငေတြ၊ တကခႏခရကလ႔ေခၚတ ပညာရငေတြဖကက ပစမတ လညလာခပါတယ။ အာဏာသမးၿပး လပငးအတြငးမာပ သမငးဝငေကာငးသား သမဂၢ အေဆာကအဥးက ဗးခြၿဖခၿပး၊ ေကာငးသားအဖြ႔အစညးေတြကလညး ႏပကြပပတပငခပါတယ။ ပညာတတေတြက မယသကၤာ စတက ေနတအတြက ေၾကာငလညး ကလနေခတ လကကန ေသခာေလကငထားတ ျပညသ႔ဝနထမးေတြ၊ အရာရႀကးေတြ ကလညး ျဖတထတ ရငးပစတာေတြ စလာခပါတယ။ ဒါတငမက ျမနမာ ႏငငထရေနတ အေနာကတငး အကအည ေပးေရး ေအဂငစက အၾကေပးေတြ၊ အာရေဖာငေဒးရငး၊ ဖ႔ဒ ေဖာင ေဒးရငး စသျဖငက ႏငငျခားသား ပညာရငေတြ ကလညး ႏငထတခပါတယ။ ျမနမာလငယ ရာေပါငးမားစြာက အေနာကတငး ႏငငေတြဆ ပညာေတာသင

လႊတေပးဖ႔ ေထာကပေနတ ဖးလ ဘရက စေကာလာရစ စသျဖင ပညာေရး အကအညေတြကလညး ရပဆငးလကပါတယ။ ဒေန႔ အခနမာ ဝါရငတန၊ အတလႏငင ဘလြနးဂါး၊ တရတႏငင နနကငး စသျဖငမာ ဌာနခြေကာငးေတြရေနတ အေမရကန ႏငင ဂြၽနေဟာပကငးတကသလ (John Hopkins University) က အသည အခနက ရနကနမာလညး အဆငျမင ႏငငတကာေလလာေရးေကာငးခြ ရခပါတယ။ ဒေကာငးကလညး စစအစးရက ပတပစေစခပါတယ။ ၿဗတသ-အေမရကနသရးေတြက အဂၤလပ ဘာသာ သင သငတနး ေတြကလညး ပတပငေစခပါတယ။ စစဝါဒ စစစစက ျမနမာႏငငမာ စတငကငသးလာခတယလ႔ ဆရင ရႏင ပါတယ။ ႏငငျခားသားေတြကလညး ဗဇာပတပငလ႔ တငးျပညအတြငး ဝငလာခြငက စတငပတပငခပါတယ။

အသညအခနကဆရင ရနကနေလဆပဟာ ကမၻာေကာေလေၾကာငးလငးေတြျဖစတ ပန အန (Pan Am)၊ ဘအေအစ (BOAC)၊ ေနာသ ဝကစ (Northwest)၊ ျပငသစအယား (Air France)၊ ေကအယလအမ (KLM) စသျဖင ေလေၾကာငး လငးေတြရ႔ ေဒသဆခကျဖစေနခပါ တယ။ စကၤာပ၊ ဘနေကာက သြားလသေတြေတာင ရနကနမာ တေထာကနားၿပး ခရးဆကခၾကရတ အေျခ အေနပါ။ ဒအခြငအေရး ကလညး လကလႊတလ႔ တငးျပညက တခါးပတပစခပါတယ။

ေနာကထပ အလြအေခာကစၥအျဖစ ေတာလနေရးေကာငစ စစအစးရက လမးလြေရြးခယခတာကေတာ တငးျပညထက စးပြားေရးလပငနးငယေတြက အစ ျပညသပငသမးခတာ ျဖစပါတယ။ ေနာကမၾကာခငမာပ ဒေနရာေတြမာ အစမးေရာင ေပၚ အျဖန႔ေရးထားတ ျပညသ႔ဆငဆတာေတြ ေပၚေပါကလာခပါတယ။ ကြမးယာဆင၊ အမဆငကအစ လပငနး အေသး အဖြေတြအထ ျပညသပင သမးပကခပါ တယ။ အကးဆကကေတာ ေၾကာကခမနးပါပ။ စနစတက အပခပ စမခန႔ခြသေတြ မရတ အေျခအေနမာ အာဏာသမးၿပး ၅ လ အၾကာ၊ ၾသဂတလမာေတာ စကမႈလကမႈလပငနးေတြက ထတလပမႈရ႔ ၄ဝ ရာခငႏႈနး ကဆငးသြားခပါတယ။ အလပလကမႏႈနးလညး အဆမတနတးတကလာခပါတယ။

ေနာကတခါမာေတာ ၁၉၆၄ ခႏစ၊ ႏစဆနးပငးမာ ဥးေနဝငးက ျမနမာႏငငအတြငးက အႏၵယႏြယဖြား မသားစေတြ၊ အဂၤလပ ကျပား မသားစေတြက ႏငထတတ အမန႔ထတျပနခပါတယ။ အဒအခနက အႏၵယဝနႀကးခပ ပနဒစေနရးက ႏစႏငင ဆကဆ ေရးကၾကညလ႔ အႏၵယႏြယဖြား မသားစေတြက ျပနလကခခပါတယ။ ေလယာဥ၊ သေဘၤာေတြ လႊတေပး ၿပး ႀကတ အထ ေဆာငရြကေပးခပါတယ။ အခ႔မသားစေတြက ျမနမာႏငငမာ ေနထငတာ ကာလၾကာျမငၿပ ျဖစတအျပင၊ ျမနမာ စကားကလြလ႔ အျခားစကားေတာင မေျပာၾကေတာပါဘး။ ဒလႏငလကတအထမာ ေအာငျမငတ စးပြားေရး လပငနးရင၊ ေရ႔ေန၊ ဆရာဝန၊ ေကာငးဆရာ အမားအျပား လညး ႏငငက ထြကခြာသြားၾကရပါတယ။ အာဏာ ရင အဒအာမငရ႔ ယဂနဒါမာလညး အလားတ အႏၵယနး ေတြက ႏငခပါတယ။ ရလဒကေတာ တငးျပညစးပြားေရး ပလ႔ ထခကသြားရတာပ ျဖစပါတယ။ ကလနအေမြ အျဖစ ကြၽငးကနေနတ အႏၵယႏြယဖြား၊ တရတႏြယဖြားေတြက ေကာငးစြာ ေပါငးစညးႏငခတ မေလးရားလ လမႈအဖြ႔အစညးမာေတာ ပလျမနျမနဆနဆန တးတကေအာငျမငခတယလ႔ စာေရးသ က ယဥျပပါတယ။

ဒလ မဝါဒအမားေတြေအာကမာ တငးျပညအေျခအေနက အလငအျမနပ ယတေလာကဆငးလာခပါတယ။ ေနာကပငးမာ ျမနမာဆရယလစလမးစဥပါတက စစတပထက ဗလေတြ၊ အၿငမးစားယၿပးတ စစတပအရာရေတြ၊ သယၾကည ႏငတ လကဝႏငငေရးသမားေတြန႔ ဖြ႔စညးခပါတယ။ ၁၉၆၅ ခႏစ ပါတအစညးအေဝးတခ မာေတာ အကယ၍ ျမနမာႏငင မာသာ စားစရာ ေပါကြယဝမေနခရင၊ လေတြ ငတၿပးေသႏငတယဆၿပး ျပညသပငသမးတ လပငနးရ႔ အမားေတြက ပြငပြငလငးလငး ဝနခခပါတယ။ ဒအခနမာေတာ ျမနမာျပညက ျပညသ႔ဆငေတြမာ လထေတြက ခြတမးန႔ တနးစရတာ၊ ပဆးတထညရဖ႔ တနးစရတာေတြ ျဖစလာေနပါၿပ။ ဥးေနဝငးက လာလညတ စကၤာပဝနႀကးခပ လကြမယ လာလညတ အခါမာ သေတာ ကားၿမးဆြမသလ ျဖစေနၿပ၊ လႊတလ႔လညး မျဖစႏင ေတာပါဘး၊ အျခားေရြးခယစရာလမးလညး မရေတာဘးလ႔ ထတေဖာေျပာခ ပါတယ။ သ႔ေဘးမာ ပတလညဝငးေန တာကလညး စစတပအရာရေဟာငးေတြန႔ မသနားမလညတ အရပ သားအရာရေတြမသာပ ရပါေတာတယ။ ဒေတာလညး သက ကားၿမးက ဆကဆြတလမးကပ ေရြးခယခ ပါတယ။

ေနာကပငးမာ ဝနႀကးခပေဟာငး ဥးႏရ႔ လကကာအငအားစေတြက သပနထၾကသလ၊ တငးရငးသား သပနထမႈေတြ ကလညး ပလ႔ ကယျပန႔လာပါတယ။ တရတျပညက ဝါဒေရးရာအရ အကအညေပးတအေနန႔ ဗမာျပညကြနျမနစ

ပါတက ေထာကပေပးတအခါ ျမနမာျပည ေျမာကဖကမာ ကြနျမနစသပနထမႈကလညး ပလ႔ ႀကးထြားလာခပါတယ။ သညလ အေျခအေနေတြေအာကမာ ျပညတြငးမာ ရဖနရခါ ဆႏၵျပပြေတြန႔ လးခာ လညလာရငး ၁၉၈၈ ခႏစ အေထြေထြ ဒမကေရစ လထအကြမႈႀကး ျဖစလာခပါတယ။ ဥးေနဝငးကယတင လညး ႏငငေရးက အနားယခရသလ၊ သ တညေထာငတ မဆလ ပါတလညး တခနးရပ ဇာတသမးခရပါတယ။ ဒါေပမယ စစအာဏာ သမးအစးရန႔ ၾကရ ျပနပါတယ။ ေသခာတာကေတာ ဒကာလေတြမာ ျမနမာႏငငက ကမၻာမသားစရ႔ အဖြ႔ဝင အမသားေကာငး တေယာကအေနန႔ စြမးေဆာငခတယ ဆရင ေတာငမ တကယက အနမဆးကာလ ျဖစႏငပါတယ။ ကယကယကလညး မဟန၊ သမားလညး မကႏငခတ ဘဝပါ။ ေနာကတပတမာေတာ ဒေန႔ကာလ ျပနာေတြန႔ သ႔ရ႔ေမးခြနးေတြက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊင ႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (၂၄)။ ေရးမႏင ကြလာျခငး

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာက တခနးက "ေရးမက အထပထပျပင ေရးခတ စပထးစာ" ဆၿပး ဆကလကတငျပခပါတယ။ လကရ စစအစးရ ျမနမာႏငငမာ အာဏာသမးၿပး ေနာကပငး အေျခအေနေတြန႔ ျမနမာ လ႔အဖြ႔အစညးတခလး 'စစႏငငေတာ' ျဖစလာပက သးသပ တငျပထားပါတယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

၁၉၈၈ ခႏစ၊ လထအကြမႈအၿပးမာေတာ ျမနမာႏငင က အထးကနႏငငတခအျဖစ ႏစ ၂ဝ ေကာ တခါးပတ အပခပ ေနခတ ဥးေနဝငး ႏငငေရးဇာတခေပၚက ဆငး သြားခပါတယ။ တခနက ျမနမာႏငငမာ တခတညးေသာ ဥးေဆာင ပါတလ႔ ဆခတ ျမနမာဆရယလစ လမးစဥပါတလညး တခနးရပခရပါတယ။ ဒါေပမယ ကဆးတာက စစအာဏာသမး အစးရ န႔ ေနာကထပ ၾကၾကရျပနပါတယ။ ဥးေနဝငး ဆငးသြားတာက ဘယသမ ဝမးမနညးၾက သလ၊ ျမနမာႏငင မာလညး ထးျခားတ အေျပာငးအလေတြ ျဖစေပၚ မလာခပါဘး။ စစအစးရက မာရယေလာန႔ ယေန႔တင ဆကလက အပခပေနတ အတြကေၾကာငလညး၊ ကမBာေပၚမာ အရညၾကာဆး စစ အာဏာရငစနစလ႔ေတာင ဆႏငပါ တယ။ စစအာဏာသမးၿပးတ အခနမာ လငယေကာငးသားေတြက လကနကကငေတာလနေရး လပမယဆၿပး၊ နယစပက တငးရငးသား သပနေတြန႔ ပးေပါငးလာတအခါ လငယတဥးျဖစတ ဥးသန႔ျမငဥးကလညး နယစပက ခဏတျဖတ ေရာကလာ ကညေပးခပါတယ။ လကနကကငေတာလနေရးန႔ ျမနမာျပညက ေျပာငးလႏငလမ မယလ႔လညး ထငခပါတယ။ စစအစးရ အေပၚ ႏငငတကာက ဒဏခတပတဆ႔ အေရးယမႈေတြ လပလာေစဖ႔လညး ႏငငတကာ လႈပရားမႈေတြမာ တကတကကြကြ ပးေပါငးခဖးပါတယ။

ဒါေပမယလညး အခလအခနၾကာျမငလာတအခနမာ သ႔ရ႔သးသပခကေတြကလညး ေျပာငးလလာခတာက ဥးသန႔ျမငဥး က ေဖာျပပါတယ။ သက ေဂာနထး၊ လသာထး ကေလး ႏစေယာကက ဥးေဆာငတ ေဂါဒအာမ (God Army) က ထငးႏငငက ေဆးရတခဝငသမးတအေၾကာငး၊ ထငးအစးရက ခကခငးအေရးယခၿပး ေဆးရသမးပကစး နငးတသေတြ အားလးက ကြပမကခတအေၾကာငး ျဖစရပတခက ဥပမာေပးလ႔ ျမနမာႏငငအေရးက ႏငငတကာပရသတေတြ အၾကားမာ အေတာ ေဝေဝဝါးဝါးႏငလေၾကာငး ဆခပါတယ။ ျမနမာႏငငသတငးက ျပညပက သၾကသေတြမာ တခါတေလ ကေလးစစသားကစၥ၊ တခါတေလ ဘနးကနကးေနသအေၾကာငး၊ ဗယကနမ စစပြလမး ေတာနကမႀကးထ ျဖစေနတစစပြေတြ၊ စသျဖင ဘယမာစ ဘယမာဆးမယ မသတ ေဝေဝဝါးဝါး အေၾကာငးေတြ၊ ေမာလငခက ကငးမစရာ အေျခအေနေတြလညး ရသလ ေဒၚေအာင ဆနးစၾကညန႔ ရနကန ၿမ႔ျပက ဒမ ကေရစလႈပရားမႈဆတာလညး ၾကားသ ေနရတယ ဆပါတယ။ ဘယသကမ အေျခအေန တစလးက နားလည ႏငဖ႔ခကတအခါ လႈပရားသ၊ ကမပနးလပသ ေတြက ျမနမာႏငငအေၾကာငးက အျဖ-အမ ခပလြယ လြယ တငျပႏငမယနညးမးက ေရြးခယခရတ အေျခအေန ကလညး ေျပာပါတယ။ အငတာနက၊ သတငးနညး ပညာေတြက ကယကယျပန႔ျပန႔သးလာတ တကကြလႈပရားသ ေတြကလညး ႏငငတကာ စညးရးလႈပရားမႈ ေတြၾကားမာ "စစအစးရဆရင အကနဆး၊ ေဒၚေအာငဆနးစၾကည

အကနေကာငးတယ" ဆတ သတငးမးကသာ ေရြးထတ တငျပႏငၾကေတာတယလ႔ ဆပါတယ။ ဒလႈပရားမႈေတြက အေတာလညး ေအာငျမငမႈရခပါတယ။

ဒါေပမယ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးက စစအစးရရ႔ စဥးစားခက၊ စစအစးရဖကက ျမငတအေျခအေနကလညး ေဆြးေႏြးျပခ ပါတယ။ စစအစးရကေတာ ဒေန႔အေျခအေနက သတ႔အတြက အေကာငးဆးလ႔ ျမငႏငပါတယ။ စစအငအား ၄ သနး အထ အဆမတန တးတကလာသလ၊ ပလ႔ အဆငျမငလကနကေတြ တပဆငထားတ စစတပျဖစေနခပါၿပ။ အဒါအျပင အစးရ ယႏယား၊ ဘ႑ာဝင ေငြေတြကလညး ထငသလ သးႏင၊ ခယလယ ႏငတ အေျခအေနပါ။ အရငတငးရငးသား သပန အငအားစ အမားကလညး အပစအခတရပစထားႏငခပါၿပ။ ဒလအေျခအေနမးက စစတပက အပမကကမၻာ (Fantasy world) လ႔ ယဆလမမယလ႔ သက တငျပပါ တယ။ သမငးေၾကာငးအရလညး တငးျပညၿပကြမယ အေျခ အေနတငး စစ အငအားန႔ စစညးခရတာခညး၊ စစတပက ကယတငရင စသျဖင သတ႔သမငးက ျမငထားႏငပါတယ။ ဒလ အေျခအေနက ဆတခြာေအာင ဘယလလပၾကမာလညး ဆတာလညး သက ေမးခြနးထတခပါတယ။

ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ျမနမာႏငငအေပၚ သ႔ရ႔အဓက သးသပခက (၂) ခက အခလ တငျပပါတယ။ ပထမ တခကက ျမနမာ ႏငငမာ "ႏငငေတာတညေဆာကေရး" လ႔ေခၚတ (State building) လပငနးဟာ မေအာငျမငခဘး၊ မလပႏငခ ဘးလ႔ ဆပါတယ။ ေခတၿပငကမၻာန႔အည ျပျပငေျပာငးလမယ မငးတနးမငး၊ သေပါမငး ကာလ ႀကးပမးခကေတြက ၿဗတသ ကလနနယခ႔ စနစေအာကမာ အရာမေရာကျဖစခရပါတယ။ ရးရာဓေလ ထးတမးေတြလညး ပကစးကဆး ခရပါတယ။ ၿဗတသ အပခပသေတြက လာေရာကအစပးလာတ အစးရ အပခပေရးစနစေတြ၊ တရားေရးစနစ၊ စနစကတ ရစနစ၊ စစတပဆငရာ ကစၥေတြ၊ ေနာကပငး ေရြးခယတငေျမႇာကတ ပါလမနစနစေတြကလညး ႏငငရပျခားက သေဘာမတဘ လာခတစနစလ႔ ျမငၾကပါတယ။ ျမနမာ လမႈအဖြ႔အစညးထ ဒလ ဓေလအသစေတြ မစမဝငႏငခဘးလ႔လညး ဆပါတယ။ ဒတယကမၻာစစအၿပးမာ ၿဗတသ အပခပေရးက ရတခညးၿပဆငးချပနပါတယ။ ဒါေပမယ ဥးႏက ဒမကေရစႏငင ထေထာင ဖ႔ ႀကးပမး ခကေတြမာလညး ျပညတြငးစစမး၊ တရတျဖ ကးေကာစစ၊ ေနာကပငး ၁၉၆၂ ခႏစ စစအာဏာသမးမႈေတြ န႔ နဂးခပခရျပနပါတယ။ ဒေန႔အေျခအေနမာေတာ တႏငငလးက စစအဖြ႔အစညး၊ စစႏငငေတာ ျဖစေနခပါ ၿပ။

စစတပကေတာ ျမငျမငရာ ရနသလ႔ ထငလက၊ အလးစက သေၾကကယေၾက ေခမႈနးေရး စစပြ၊ ျပညပဆရငလညး သသယ န႔ျမင၊ ႏငငျခား မနးတးေရးကလညး ႀကးထြားလာ၊ ျပညသလထေတြကေတာ သတ႔ စစယႏယားက ေထာကခ ပပးဖ႔ အေန အထားမာပ ျမငထားခတယလ႔လညး ေဖာျပပါတယ။

ဒတယ အခကကေတာ ႏငငမာရတ လထေတြရ႔ အေတြးအေခၚန႔ ဆငတယလ႔ သးသပပါတယ။ ျမနမာလ႔ အဖြ႔အစညး သမငး တေလာကလး သယေဆာငလာတ ဗဒၾၶြဘာသာ၊ ရးရာေတြက ကလနစနစေအာကမာ ျဖညးျဖညးခငး ဆတသဥး ခရပါတယ။ ယခင မငးန႔ျပညသ ယၾကညနားလညမႈလညး ေပာကခရၿပး၊ ကလန လကထကမာ အစးရ-ျပညသ ဆကဆေရးက မယ သကၤာသေဘာ ပေဆာငလာခတယလ႔ ဆပါတယ။ ေနာကပငး လြတလပေရးလႈပရားမႈကာလေတြ ေနာကပငးမာေတာ စစေသြးကြတ အမးသားေရးဝါဒရယ၊ အနာဂတ ျမနမာႏငငအေပၚ မတကြျပားတ စတကးေတြ ေပၚထြကလာပါတယ။ ၁၉၃ဝ-ခႏစမား ေကာငး သားသမဂၢ ကာလေတြကတညးက ကြနျမနစ၊ ဆရယလစ၊ ဒမကေရစ စသျဖင အေတာမသတ ေဆြးေႏြးပြေတြန႔ ျမနမာအေရးက ေတြးဆခၾကပါတယ။ ဒါေပမယ အားနညးခကက ျမနမာ သမငးမာ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ စးပြားေရး၊ စသျဖင မေတြအေပၚ လကေတြ႔ကက-ပလ႔ သကဝငနကနစြာ ေဆြးေႏြး ျငငးခန တငပငမႈေတြ အားနညးခတယ လ႔ ဆပါတယ။ အလားတပ လနညးစ တငးရငးသားေတြ အခြငအေရး၊ ျမနမာ လအဖြ႔အစညးရ႔ ဝေသသ လကၡဏာအသစ၊ ဒါေတြကလညး အေကအလည တငပငေဆြးေႏြးႏငခတာ မရခပါဘး။ စစအစးရဖကမာခညး အားနညးေနတာမဟတ၊ အတကအခေတြဖကမာလညး ဒလ အခကေတြ အားနညးေနခတယလ႔ ေထာကျပပါတယ။ ေနာကတပတမာေတာ ဒေန႔ကာလအတြက သျမငတ အေျဖန႔ ျမနမာလ႔အဖြ႔အစညး ဘယလျပျပင ေျပာငးလႏငမယ ဆတ သ႔အျမင၊ စာအပနဂးက ဆကလကတငျပပါမယ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

ေပာကဆးသြားတ ေျခရာေတြန႔ျမစ (ေနာကဆးပငး)။ ေမးခြနးမား

ဥးသန႔ျမငဥးရ႔ ေျခရာေဖာကျမစ (The River of Lost Footsteps) စာအပမာ ေနာကဆး အခနးကေတာ "စာကြငး" အျဖစ ဆကလကတငျပခပါတယ။ ေရႊဝါေရာငေတာလနေရး ေနာကပငးအေျခအေနေတြ အထက ျခင သးသပ တငျပထားပါ တယ။

ေသာတရင မတေဆြမားခငဗား

ဒစာအပဖတေနစဥ ကာလမာ အျခားျမနမာသမငးန႔ဆငတ စာအပေတြကလညး ကေနာ ယဥတြ ဖတေနမခပါတယ။ ဒအခါမာ တညခကေတြေတြ႔ရသလ၊ ကြလြခကေတြလညး ေတြ႔ခရပါတယ။

ပထမအခကကေတာ ပဂကာလ သမငးကစၥေတြမာပါ။ ပဂသမငးကေျပာရင တတထမး၊ ဓါးထမးေျပာရတယ ဆတာမးရေတာ ကြလြခကေတြလညး ရေကာငးရႏငပါတယ။ ဒါအျပင အခ႔ ကြလြခကေတြလညး ေတြ႔ခရပါ ေသးတယ။ ဥပမာ- ရခငမငးေနျပညေတာ ေျမာကဥးက (Monkey egg) ေျမာကဥလ႔ ဘာသာျပနထားတာမး၊ ေနာကတခါ တပငေရႊထး ကြယလြနတကစၥလညး လြေနတာေတြ႔ရပါတယ။ ဒါေပ မယလညး ဘာပျဖစျဖစ ဒလ လြေနတအခကေလာကေတြေလာကန႔ေတာ စာအပက မပစပယသငဘး။ ဖတသငတ စာအပတအပ လ႔ပ ညႊနးခငပါတယ။ ပထမအခကက အေၾကာငးကေတာ စတဝငစားဖြယ ခယမႈနးထားတ အေရးအသားေၾကာငပါ။ ဒတယ အခကကေတာ စာအပက ျမနမာသမငးက ကမၻာာအေျခအေန၊ ေခတၿပငအမနးခငး ႏငငေတြန႔ယဥလ႔ ေရးသားေဖာျပထားတ အခကပါပ။ ကေနာတ႔ ေကာငးသားဘဝက သမငးဘာသာရပ သငၾကားရတအခါ ကမၻာသမငးက သကသက၊ ျမနမာ သမငးက သက သက မခတဆကမဘး ျဖစခၾကပါတယ။ မးခစစတဓါတ ရငသနထကျမကေရးဆတ အစးရရ႔ ပညာေရး ရညရြယခကေတြ ေၾကာငလညး သမငးက မျပညမစ ပေဖာ တာက ဖတမတေလလာခၾကရပါတယ။ ဥးသန႔ျမငဥး စာအပ မာေတာ ကမၻာအေျခ အေနေတြကပါ ႏႈငးယဥ ေလလာႏငခပါတယ။

စာအပေနာကပငး စာကြငးမာေတာ သက ၂ဝဝ၇ ခႏစ၊ ေရႊဝါေရာငေတာလနေရးေနာကပငး အေျခအေနေတြ ကပါ စာေရး သက ထညသြငးသးသပေဖာျပခပါတယ။ ၁၉၈၈ ခႏစကာလမာေတာ စာေရးသက လငယေလး တဥး၊ တကကြစတန႔ ေအာငပြခမယလ႔ ယၾကညေမာလငေနခဘးပါတယ။ သဃာေတြဥးေဆာငတ ေရႊဝါ ေရာငေတာလနေရး ျဖစလာတအခါ မာေတာ သ႔မာ ဒလ အလားတအျမငေတြ မရေတာဘး၊ စးရမစတန႔သာ ေစာငၾကညေနမေတာတယ ဆတာလညး ေရးခ ပါတယ။ ၂ဝဝ၇ ခႏစမာ ျဖစခတ ဆႏၵျပပြေတြက အခနသင ျဖစခတာပါ။ ၁၉၈၈ ထကစာရင ႏငငတကာ သတငးမဒယာ ေတြမာ အမားဆးေနရာယခသလ၊ ႏငငတကာ မာလညး ျမနမာအေရးက အမားဆး သျမင နားလညလ႔ လႈပရားေနၾကတ အခန၊ ျမနမာအေရးတကကြလႈပ ရားသေတြကလညး ႏငငတကာက ေျချဖန႔ထားၾက တအခနပါ။ ဆႏၵျပပြေတြရ႔အဆး နဂးက သက တမးထင ျမငေနခပါတယ။ ဖကဆး၊ ေခမႈနးခရေလမယဆတစတက ကေနခတယ ဆပါတယ။ ၂ဝဝ၇ ခႏစ၊ စကတငဘာ မာေတာ ၈၈ ကန႔မတဘ ႏငငတကာ ျပစတငရႈ႔ခမႈေတြကလညး အလငအျမနေပၚ ထြကလာပါတယ။ ဒါေပ မယ အခနန႔အမ ျမနမာသတငးက ႏငငတကာ စာမကႏာေတြေပၚက ျပနေပာက ကြယသြားၾကျပနပါတယ။ ရနကနၿမ႔ ေကာငးကငမာ ယမးခးေတြစတအခါမာေတာ ျမနမာႏငင အေျခအေနက တနလႈပ စတပကဖြယ လကေတြ႔ တကယဘဝထ မာပ ျပနေတြ႔ၾကရျပနပါတယတ။

သကေတာ လမးမေပၚဆႏၵျပပြေတြန႔ေတာ စစအစးရက ျဖတခႏငေျခ မရဘးလ႔ သးသပပါတယ။ အစးရ ျဖတခ ေျပာငးလ ေရးဆတာလညး စစတပအပစတစက အာဏာသမး၊ အစးရေျပာငးမသာ ျဖစႏငေျခ ရပါ ေတာမယ။ ဒါေပမယ ဒလ စစတပ ကြထြကတာမး မျဖစရေလေအာင စစတပက စစညးျပငဆငထားခတယ ဆတာ သက ေျပာပါတယ။ ေနာကျဖစႏငေျခ တခကေတာ စစတပက အႀကးအကယဖအားေတြ ၾကလာမယ၊ လမးမေပၚအေျခအေနေတြက

ထနးမႏင သမးမရျဖစလာလ႔ ေဒၚေအာငဆနးစၾကညက လမးဖြငေပးၿပး ဒမကေရစအေျပာငးအလေတြ လပလာ ေစဖ႔ပါပ။ ဒလျဖစႏငေျခကလညး လာခ တ ႏစေတြမာ မေတြ႔ခရေလ ဘးလ႔ သက သးသပပါတယ။

ဒါဆရင ျမနမာႏငငအတြက အေျဖက ဘယလျဖစမလေပါ။ စာေရးသ ဥးသန႔ျမငဥးကေတာ ဒစာအပမာ သ ျမငတာက ရႈေထာငေပါငးစက တငျပခပါတယ။ အကယ၍ ကေနာတ႔က ႏငငေရးကစၥကခညး ေရ႔တနးတင၊ ဗဟျပေနတအခါမာ စစတပက ျပစတငရႈ႔ခတာ၊ စးပြားေရး ပတဆ႔တာ ဒလန႔ေျပာငးလမႈ ျဖစလာဖ႔ စဥးစား ၾကမယ ဆပါတယ။ သကေတာ ဒလ ျမငကြငးေတြက ႏငငေရးကစၥသကသကသာမက ပလ႔ ခ႔ထြငၾကညသင တယလ႔ ျမငပါတယ။ ေနာကတခက တငးရငးသား အေရးပါ။ တငးရငးသား လကနကကငေတြန႔ အပစအခတ ရပစေရး လပထားေပမယလညး ၿငမးခမး ေရးက ေဝးေနပါေသး တယ။ အၾကမးဖကမႈေတြ အခနမေရြး ျပနျဖစ လာႏငေျခလညး ရေနပါေသးတယ။

ေနာကတခကကေတာ တငးျပညရ႔ စးပြားေရးအေျခအေနပါ။ ျမနမာႏငငက သဘာဝသယဇာတ ဓါတေငြ႔သကေတြ အေပၚ ခြထငထားေသာလညး ဒအကးဆကေတြက ျပညသေတြ မခစားၾကရပါဘး။ ဒအေျခအေန မာ ျပညသအမားစက ပဆငးရ လာ၊ ကနးမာေရး ပညာေရး အေျခအေနေတြကလညး ယယြငးလာေနပါတယ။ တငးျပညအတြငးမာ ႏငငတကာ အကအည ေတြလညး မရႏငၾကပါဘး။ ဒေတာ ျမနမာျပညမာ ျဖစလာႏငတ "ေျခာကအပမကဆး" အေျခအေနက သက တြကျပပါတယ။ အေျခအေနေတြက မေျပာငးလဘ ပဆးလာတ အေျခအေနမာ ကေနာတ႔ ဒမကေရစအရသာ ခစားေစ ခငတ ျပညသေတြက ပလ႔မြျပာကရမယ အေျခအေနပါ။

ႏငငေရးရ႔ အျငငးပါမႈက သက ျငငးပယတာ မဟတဘးလ႔ ဆပါတယ။ ဒါေပမယလညး ျမနမာႏငငရ႔ ပကတ အေျခအေန န႔ ျပနာေတြရ႔ ရႈပေထြးေပြလမႈက သက ဒစာအပမာ ျမငေအာငတငျပခတယလ႔ ေျပာပါ တယ။ အေျဖကေတာ အလြယ မရပါဘး။ ေဆးၿမးတ ျဖတလမးလညး မရပါဘး။ ဒါေပမယ မးဆကေတြ ေျပာငးလမႈေတြက မလြမေသြ ၾကၾက မယ။ ျမနမာ ႏငငက အထးကနျဖစေအာင ပတပငမထားသငဘး။ ပလ႔ ပြငလငးလာျခငးအားျဖင၊ ပလ႔ ကနသြယျခငး အားျဖင၊ ပလ႔ ေပါငးသငးဆကဆျခငးအားျဖင၊ စးပြားေရး ျပျပငေျပာငးလျခငးအားျဖင၊ ႏငငေတာ ယႏယားစနစေတြက စနစတက ျပနလညတညေဆာကျခငး အားျဖင၊ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညး ကေလးေတြ ဖြ႔ၿဖးလာျခငးအားျဖငသာ တျဖညးျဖညး ေရရညသြားရ လမမယလ႔ စာေရးသက သးသပခပါတယ။ ဒလတငျပခကေတြေၾကာငလညး သေဘာထား ကြလြတသ အမားက ဒစာအပက ေဝဖနခၾကပါတယ။

ဒါေၾကာငလညး ဒစာအပက အျငငးထြကဖြယ စာအပတအပအျဖစ ရေနခေၾကာငး တငျပရငး နဂးခပပါရေစ။ အားလး ၿငမးခမး ေပာရႊငႏငၾကပါေစ။

(ယခ ေဆာငးပါးက လြတလပေသာအာရအသ ျမနမာပငးအစအစဥ RFA မ ထတလႊငသြားခၿပး ျဖစပါသည။ RFA ၏ မပငသာျဖစၿပး ျပနလညေဖာျပျခငး ျဖစသည။)