Upload
egla-kraja
View
442
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
1Eglantina KRAJA
MJEKIMI ME MJEKIMI ME INHALACION, INHALACION,
AEROZOLI DHE MËNYRA AEROZOLI DHE MËNYRA E VEPRIMIT TË TIJE VEPRIMIT TË TIJ
MJEKIMI ME MJEKIMI ME INHALACION, INHALACION,
AEROZOLI DHE MËNYRA AEROZOLI DHE MËNYRA E VEPRIMIT TË TIJE VEPRIMIT TË TIJ
Si ato punojnë dhe sa ato kujdesen për mua?
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
2
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
3
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
4
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
5
Si u zhvillua mjekimi me inhalacion dhe teknikat e Aerozolit
• Trajton të sëmuarët me sëmundje të mushkërisë dhe më gjerë.
I sëmuri
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
6
Si u zhvillua mjekimi me inhalacion dhe teknikat e Aerozolit
• Trajton të sëmuarët me sëmundje të mushkërisë dhe më gjerë.
I sëmuri I shëndoshi
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
7
Si u zhvillua mjekimi me inhalacion dhe teknikat e Aerozolit
• Trajton të sëmuarët me sëmundje të mushkërisë dhe më gjerë.
• Mjekimi me inhalacion, quhet i tillë pasi barnat i jepen të sëmurit me anën e frymëmarrjes, pra duke i thithur ato:
• in-halum = të thithësh, • ex-halum = të nxjerrësh.
I sëmuri I shëndoshi
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
8
Si lindi dhe u zhvillua mjekimi Si lindi dhe u zhvillua mjekimi me inhalacion?me inhalacion?
• 4000 vjet më parë nga mjekët indianë, “Datura stramonium”.
• Hipokrati (avuj nga gjethet e Norminia Orientalis).
• 1829, Shnaider dhe Valc ndërtuan aparatin e parë të aerozolit,
• Fjala aerozol u përdor për herë të parë nga Uajtlo, Grei dhe Paterson më 1932.
• Aerozolin në natyrë e shohim në formën e mjegullës.
• Aparatet e aerozolit i quajnë dhe Nebulizatore, (nga nebula = mjegull).
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
9
Rëndësia e mjekimit me inhalacion
• Dëshmon dobinë dhe përparësinë e mjekimit dhe parandalimin e sëmundjeve të sistemit të frymëmarrjes dhe më gjerë.
1. Së pari - bëhet i mundur dërgimi i barnave në rrugët e frymëmarjes.
2. Së dyti - ulen se tepërmi efektet anësore të mjekimit.
Raporti Efikasitet efekte anësore
• Vendin e parë – e zënë mjekimi me aerozol,• Vendin e dytë – vjen mjekimi nga goja.• Vendin e tretë – vjen mjekimi me injeksione (sc, ic, im,
iv.)
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
10
Max
Max
Efektet anësore
Zgjerimi i bronkeve
Mjekimi parenteral (s.c., i.m., i,.v.)
Mjekimi nga goja
Mjekimi me aerozol
Rëndësia e mjekimit me inhalacion(efikasitet efekte anësore)
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
11
Përparësit me inhalacion janë se:
1. Japim njëkohësisht dy ose më shumë barna,
2. Japim të sëmuarit sa herë të duam, me lehtësi doza mjekuese,
3. Japim sasi të vogla të barit për të marr të njejtin rezultat,
4. Japim disa barna të cilat nuk jepen me rrugë të tjera, si p.sh. kromogiklati dhe nedokromili i natriumit.
5. Kursehet një sasi e madhe barnash, duke:
• ulur sasinë e përgjithshme në njësi – kohë që i jepet të sëmurit, ose
• ulet produkti kohë – dozë.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
12
Faktorët që ndikojnë në shpërhapjen e medikamentit të inhaluar në rrugët e
frymëmarrjes
Ndahen në dy grupe, që lidhen me:
1. Vetitë fiziko–kimike të aerozolit që inhalohet.
2. Karakteristikat e rrugëve të frymëmarrjes së njeriut.
Depozitimi i grimcave në rrugët e frymëmarrjes kryhet me tre mekanizma:
1. Ndikimi inercial i fluksit që kryen personi kur kryen thithjen fillestare të aerozolit.
2. Fundërrimi nga grimcat e aerozolit, si rezultat i frymëmarrjeve të thella dhe (mbahet përreth 10 sec. fryma).
3. Shpërhapja e grimcave fare të vogla në nivelin e bronkioleve dhe alveolave.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
13
INHALATORËT E PREDOZUAR NËN
PRESION (MDI – metered/inhaler)
• U futën në përdorim më1956 nga firma prodhuese e barnave “Riker”.
• Nga sasia e nxjerrë nga puffpuff, vetëm 7–14% e ilacit shkon në rrugët e frym.
• Rreth 80% e medikamentit, mbetet në fyt,
• Rreth 10% e ilaçit mbetet në tubin plastik afër gojëzes së aparatit.
• Rreth 3% e sasisë së thithur nxirret me frymëmarrje.
• Nëse duhet inhaluar shumë pompa, në mes Pompave çdo 5 – 10 frymëmarrje të ndërpritet
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
14
Ndërtimi i pompës
• Bombol e vogël zakonisht prej alumini (apo dhe plastike),
• Çdo shkrepje e pompës (puff), çliron një sasi e caktuar medikamenti.
• Ilaçi çlirohet me presion:
• Shpejtësia e daljes së ilaçit nga aparati është:
Kutia
AEROSOLI
Mbjatësi plastik
Valvula matëse
Shtytësi me sasinë e lëngët të barit
Pipëza
Puff
3 atm.
30 – 40 m/sec.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
15
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
1. Hiqet kapaku plastik në kokën e pompës dhe tundet fortë ajo për të përzier sa më mirë medikamentin brenda saj.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
16
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
2. Kryhet një frymënxerrje e thellë
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
17
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
3. Mbahet pompa në pozicion vertikal me kokë nga poshtë dhe distance e gojëzes nga goja e të sëmurit duhet të jetë nga 2 – 10 cm ose dy deri pesë gisht larg.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
18
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
4. Fillohet një frymëmarrje e thellë dhe e zgjatur me gojën hapur dhe në të njëjten kohë shtypet fundi i bomboles për të kryer një shkrepje (puff).
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
19
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
5. Kur arrihet në fund të frymëmarrjes mbahet fryma për rreth 10 sec.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
20
Mënyra e drejtë e inhalimit të barnave
Frymëmarrje normale
Shpruconi aerosolin
Merr
ni fr
ym
ë n
gadalë
për
5 s
ec.
Mbani frymën të paktën për 10 sec.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
21
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
6. Kryhet frymënxerrja dhe në rast se kemi mjekim të shumëfisht kryhet e njejta procedure.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
22
Përdorimi i drejtë i pompës së aerozolit
7. Në fund të mjekimit shpëlahet goja dhe fyti me ujë.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
23
DHOMAT E AJRIT (AEROCHAMBERS)
Është një cilinder ose kon plastik volumatik që shpesh ndahet në dy pjesë:
1. Në njërin skaj ka gojëzën e pompës ku vendoset pompa (MDI).
2. Në skajin tjetër, ka një dalje cilindrike në formë të një tubi ku vendoset goja e të sëmuarit (gojëz).
Trupi
Membrana
Pipëza
Kapaku
Inhaluesi
Adapteri i inhaluesit
Rrjedha e sinjalit fishkëllues
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
24
KurrëKurrë……
Dhoma e ajrit si gyp të mos mbahet në
pozitë të pjerrtë
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
25
KurrëKurrë……
Dhoma e ajrit si gyp të mos mbahet në
pozitë të pjerrtë
Goja të mos jetë gjysmë e
hapur
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
26
KurrëKurrë……
Dhoma e ajrit si gyp të mos mbahet në
pozitë të pjerrtë
Spreji i inhalacionit të
mos jetë direkt në gojë tek
fëmijët e vegjël
Goja të mos jetë gjysmë e
hapur
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
27
Dhomat e ajrit janë të mbyllura me anë të valvolave:
Dhoma me një valvulëDhoma me një valvulë njëdrejtimore, ku mund të thithet ajri, por nuk mund të frysh Brenda
(Volumatiku)
dhe
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
28
Dhomat e ajrit janë të mbyllura me anë të valvolave:
Dhoma me një valvulëDhoma me një valvulë njëdrejtimore, ku mund të thithet ajri, por nuk mund të frysh Brenda
(Volumatiku)
dhe
Dhoma me dy Dhoma me dy valvola,valvola, njëra për
frymthithje dhe tjetra për nxjerrjen e ajrit.
(ky model përdoret për fëmijët shumë të vegjël dhe quhet
Babyhaler)
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
29
INHALATORËT ME BARNA NË FORMË PLUHURI (DPI–Dry Powder Inhaler)
Më të përdorshmit janë inhalatorët:
• Bronkozgjerues – (siterbutalina, salbutamoli, salmeteroli, formoteroli), • Glukokortikoide – (budezonidi, flutikazoni, beklometazoni), • Kriprat kromike të natriumit – (kromoglikati i Na dhe
Nedokromili, etj.).
Sot disa inhalatorë përmbajnë dy barna të kombinuara: • një bronkozgjerues dhe • një glukokortikoid (kombinimet që përdoren janë: salmeteroli + flutikazoni dhe formoteroli +
budezonidi)
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
30
Ndërtimi i inhalatorëve me barna në formë pluhuri (DPI–Dry Powder
Inhaler)
Ekzistojnë dy tipa inhalatorësh:
1. DPI me një dozë,
2. DPI me shumë doza ose multidozë
(zakonisht 60 doza, që janë Diskahaler, Turbohaler dhe Diskus).
Pipëza
Kapaku Rotadisku
DISKAHALER
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
31
DISKUS
Është inhalator me shumë doza dhe përdoret:
• Hapet diskus duke e shtyer kapakun deri në fund,• Lëvizet leva e ngarkimit nga e majta në të djathtë deri të
shkojë në fund,• Bëhet një frymënxjerrje dhe vendosen buzët tek gojëza e
aparatit dhe kryhet një frymëmarrje e shpejtë. • Mbahet fryma përreth 10 sec. dhe pastaj kryhet frymënxjerrja.• Pas procesit, kapaku këthehet prapa deri sa mbyllet
plotësisht.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
32
KurrëKurrë……
Në inhalatorin pluhur të mos ekspirohet (të mos lëshohet fryma), por të ndalet frymëmarrja për
5 – 10 sec.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
33
KurrëKurrë……
Në inhalatorin pluhur të mos ekspirohet (të mos lëshohet fryma), por të ndalet frymëmarrja për
5 – 10 sec.
Të mos ket kontakt me
ujë!
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
34
TURBOHALER
• Zhvidhoset, hiqet kapaku, e mbajmë në pozicionin pingul me gojëzën lart,• Kryejmë ngarkimin duke rrotulluar rrotën me dhëmbë deri sa rrota të
arrijë ,në fund dhe pastaj e kthejmë prapa derisa dëgjohet një kërcitje (klik),• Kryejmë një frymënxjerrje, vendosim gojëzen midis dhëmbëve, mbyllim
buzët dhe kryejmë një frymëmarrje të fortë dhe të thellë, • Mbajmë për rreth 10 sec. frymën.• Vendosim kapakun paisjes dhe shpërlajmë gojën dhe fytin me pak ujë.
Zhvidhoset
Hiqet kapaku
Klik
Inhalimi
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
35
APARATET E AEROZOLIT
(NEBULIZATORËT)
I ndajmë në tre brezni:
1. Brezi klasik i aparateve që përdorin ampula me sistem kapilar të dyfishtë.
2. Brezi që përdor efektin piezoelektrik për prodhim aerozoli.
3. Brezi i tretë (më i ri) që përdor ampulat me valvola.
Nebulizatori
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
36
NDËRTIMI I NEBULIZATORËVE
• Shfrytëzon energjinë elektrike për të prodhuar ajër me presion.
• Prodhon fluks ajri 6–8 l/min. me presion fillestar 1.35 bar dhe presion fundor 0.7 bar.
• Gypi bashkues është plastik me gjatësi 30-100cm sipas tipit të aparatit.
• Ampula që prodhon aerozol, është paisje cilindrike.
• Grimcat e aerozolit duhet të jenë nën 5 mikron për të qenë të afta të depertojnë në rrugët e poshtme të frymëmarrjes.
• Maska hundë-gojë janë plastike dhe montohen mbi ampulë.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
37
Kush mund dhe duhet të përdori aparatet e
aerozolit?• Fëmijët me bronkiolit (β-2 nxitës).
• Fëmijët e rritur dhe të moshuarit.
• Të sëmurët me kriza të forta, me: – bronkongushtim, – bronkektazi (mukolitike, beta 2, kortizonike)
– rinit, – sinuzit, – otit, – laringit, – Imuno – dificiencë
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
38
Këshilla gjatë përdorimit të aparateve të aerozolit
ose nebulizatorëve
• Përdoren 3ml solucion ose suspenzion me medikament sa herë që kryejmë nebulizim.
• Koha e inhalimit duhet të jetë 10 min.
• Mbetja më shumë se1ml tretësirë në aparat pas Mbetja më shumë se1ml tretësirë në aparat pas inhalimitinhalimit..
• Gjatë inhalimit duhet që të kryhen frymëmarrje normale.• Gjatë inhalimit i sëmuri duhet të qëndroj ulur me
trungun të shtrirë drejtë.• Vetëm në rastet e rënda i sëmuari mund të shtrihet.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
39
Terapia me aerosolTerapia me aerosol
Bronkodilatatorët Bronkodilatatorët -- ekzistojnë dy kategori:
1. agjentët simpatomimetik (adrenergjik), 2. kombinimet e xanthine-s.
Kortikosteroidet Kortikosteroidet
• zakonisht jepet tek obstruksionet intermitent të bronkeve.
• Prednisone Prednisone – 7-10 ditë, ndërsa ”Dozë e mbajtjes””Dozë e mbajtjes” 5-10 mg në ditë me muaj apo vite.
• Testi i tuberkulinës (reaksion 10 mm e mbi), parandalimi i TBC me izioniazid.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
40
Terapia me aerosolTerapia me aerosol
Ekspektorantët Ekspektorantët
• uji konsiderohet të jetë ekspektoranti më i mirë. • rekomandohet 3 - 4l lëngje/ditës përveç nëse pacienti
ka cor pulmonale.
Antibiotikët – përshkruhen tek infeksionet e traktit respirator
• Tetraciklin dhe ampicilin, 1-2 g/ditë për 7-10 ditë. • Marrja e antibiotikëve të fillojë brenda 24 orëve.• Të merret strisho e sputumit. • Përdorimi jo-adekuat, mund të shfaqë super-infeksion.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
41
Pastrimi dhe dezinfektimi i aparateve të aerozolit
• Lahen duart me ujë të ngrohtë para përdorimit të paisjes.
• Pastrohet me ujë të ngrohtë i gjithë sistemi tub –ampulë – maskë, para dhe pas përdorimit.
• Thahet me letër kuzhine.
• Përdoret vetëm uji i destiluar ose fiziologjik për mbushjen e ampulës.
• Pas mbarimit të përdorimit futet paisja (tub-ampulë-maskë) në solucionin dezinfektues p.sh. glutaraldeide 3% për rreth 30 min.
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
42
KurrëKurrë……
Tretja inhaluese të
mos mbahet në pozitë të
pjerrtë
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
43
KurrëKurrë……
Tretja inhaluese të
mos mbahet në pozitë të
pjerrtë
Koka të mos lakohet nga
poshtë. Rrugët e frymëmarrjes
duhet të jenë të lira!
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
44
KurrëKurrë……
Mos tymosni aty ku Mos tymosni aty ku
jetonijetoni
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
45
AKTIVITETET E
FËMIJËVE
LABIRINTHI SHKREHËSGjatë qëndrimit në kopsht, rrini larg pragut dhe faktorëve që shkaktojnë astmën. Ne mund të juNdihmojmë, duke e zgjedhur vetë ju këtë labirinth
NISJA
Fundi
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
46
Referencat:
• Mone E. 2003. Mjekimi dhe Diagnostikimi me Inhalacion. Vlorë
• www.seaak.ch·[email protected]
• www.lung.ch
• www.ahaswiss.Ch
• www.enh.org/.../encyclopedia/surgery/100200.aspx
• www.drugs.com/pdr/aerochamber_plus_and_aeroch...
• http://www.patient.co.uk/showdoc/23069155/
Mjekimi me inhalacion, Aerozoli dhe mënyra e veprimit të tij - E.KRAJA
47JU FALEMINDERITJU FALEMINDERIT