16 KASIM 2012 – ÇEŞME / İZMİRhttp://www.tapdk.gov.tr

TÜTÜN VE TÜTÜN ÜRÜNLERİNDEYASADIŞI TİCARET

OSMAN SİPERUZMAN

1

Tüm dünyada tütün mamulleri piyasaları “Duyarlı-Hassas Kamusal Alan” lar arasında sayılmaktadır.

Bunun en temel nedenleri;

Piyasaların ekonomik büyüklüğü (Türkiye: 25 milyar TL) Yüksek vergi gelirleri (Türkiye: 20 milyar TL) Ürünlerin kamu güvenliği ve esenliği ile birey ve toplum sağlığına

olumsuz etkileri

Bu piyasalar birçok ülkede uzun yıllar devlet tekelinde yönetilmiştir.

Devlet tekelinden serbest piyasa ekonomisine geçişle birlikte teknik ve uzman kuruluşlarca düzenlenmeleri ve denetlenmeleri esası benimsenmiştir.

2

Tütün mamulü; tüttürme, emme, çiğneme ya da buruna çekerek kullanılmak üzere üretilmiş, ham madde olarak tamamen veya kısmen tütün yaprağından ya da tütün bitkisi parçalarından imal edilmiş maddedir.

Başlıca tütün mamulü çeşitleri:

• Sigara• Puro ve sigarillo• Pipo• Sarmalık kıyılmış tütün mamulü• Nargilelik tütün mamulü• Enfiye • Çiğnemelik tütün • Ağızdan kullanım için tütün (Maraş otu, emme tütün mamulleri)

3

SİGARA

PURO-SİGARİLLO

PİPO-SARMALIK KIYILMIŞ TÜTÜN MAMULÜ

NARGİLELİK TÜTÜN MAMULÜ

Türkiye’de Satışı Yasal Olmayan Tütün Mamulleri

• Enfiye

• Çiğnemelik tütün

• Ağızdan kullanım için tütün mamulü (Maraş otu, snus gibi emme tütün mamulleri)

Türkiye’de tütün mamulleri piyasasındaki tüm faaliyetler TAPDK’dan alınması gereken lisanslara (izinlere) tabidir.

• Üretim

• İthalat

• Piyasaya arz

• Toptan satış

• Perakende satış

Türkiye’de tütün mamulleri, Gelir İdaresi Başkanlığı ve TAPDK logolarını içeren bandrollerle perakende satışa sunulabilir.

5 Kasım 2007 tarihinden itibaren bandrolsüz tütün mamulü satışı yasaklanmıştır.

Ürünleri bandrolsüz olarak veya ürüne uygun olmayan bandrol kullanarak üreten, dağıtan, satan veya nakleden üretici veya ithalatçılara yönelik olarak hapis, idari ve adli para cezaları, üretim veya dağıtım lisans iptali veya askıya alınması gibi ağır yaptırımlar uygulanmaktadır.

Bandroller, perakende olarak satışa sunulan birim paketler üzerine uygulanmaktadır.

“Yasadışı ticaret” ; üretim, yükleme ve taşıma, alım, mülkiyet, dağıtım, satış veya satın alma ve bunları kolaylaştıracak her türlü girişimle ilgili olarak yasalarca yasaklanmış uygulama veya davranışı olarak tanımlanmaktadır. (TKÇS)

Yasadışı Ticaret: Tütün ve tütün mamullerinin sahte veya kaçak olarak üretilmesi ve/veya yasadışı yöntemlerle son kullanıcıya ulaşmasını sağlayan veya bunları kolaylaştıran faaliyetlerdir. (UTKP)

11

Türkiye tütün mamulleri piyasası, dünyadaki en büyük 15 piyasa arasındadır.

Bunlar arasında tütün kullanma oranı en yüksek 2. ülke Türkiye’dir. Yetişkin nüfusun yarıya yakınını oluşturan 17 milyon kişi sigara içmektedir.

Tütün mamulleri tüketiminin yüksek olması, kamu sağlığı açısından önemli bir tehdit olmakla birlikte, çok büyük bir ekonomik hacim oluşturmaktadır.

2011 Yılını yakından incelersek; -Ürün satış hacmi 91.217.479.040 adet -Ekonomik hacim 24.598.105.743,60 TL-ÖTV tahsilatı 15.850.168.000 TL (%26)-KDV tahsilatı 3.719.726.518 TL

Son 5 yıllık periyotta stabil olan yasal satışlarda 2010 yılında bir önceki yıla göre %13,20’lik önemli bir azalma olmuş, bu azalma 2011 yılında yaklaşık %1,5 oranında gerçekleşmiştir. Tütün mamullerindeki yasal satışlardaki daralmanın 2 temel nedeninin bulunduğu; birincisi Mayıs 2008’de yürürlüğe konan tütün kontrolü önlemlerinin etkin şekilde uygulanmaya başlanması, diğeri ise yasadışı ticaretteki artış olduğu görülmektedir.

Tütün Mamullerinden Alınan ÖTV’nin Vergi Gelirleri İçerisindeki Payı (BİN TL)

2010 2011

Tütün Mamullerinden Alınan ÖTV Tutarı 14.784.461 15.850.168

ÖTV Gelirleri Genel Toplamı 57.285.121 64.188.786

Tütün Mamullerinden Alınan ÖTV’nin Toplam ÖTV Gelirleri İçindeki Oranı

% 25,80 % 24,69

Toplam Vergi Gelirleri 210.560.388 253.765.370

Tütün Mamullerinden Alınan ÖTV’ninToplam Vergi Gelirleri İçindeki Oranı

% 7,02 % 6,25

Türkiye’de tütün mamullerinin yasadışı ticaretinin boyutu hakkında kanıta dayalı yöntemlerle yapılmış resmî bir çalışma yoktur.

Kurumumuzca, kanıta dayalı yöntemlerle kapsamlı bir araştırma yapılması ve buna göre risk haritası oluşturulması planlanmaktadır.

Bazı resmî raporlarda, toplam pazarın %10-15’inin yasadışı ürünlerden oluştuğu tahmin edilmektedir (DPT 9. Kalkınma Raporu)

2007 yılında Gümrük Müsteşarlığı ile bazı sigara firmalarının yaptırdığı ortak araştırmaya göre yasadışı ürün oranı %6.7 bulunmuştur.

Tütün Sanayicileri Derneği tarafından yaptırılan ve basında da yer bulan araştırmaya göre 2011 yılında yasadışı ürün oranının %20 olduğu iddia edilmektedir.

2010 yılından bu yana kolluk kuvvetlerimizin yakalama sayılarındaki çok büyük artışlar, yasadışı ticaretin önemli ölçüde arttığını göstermektedir.

EGM KOM 2011 Yılı Olay-Şüpheli Sayıları

Kurumlara Göre2011 yılı Kaçak Sigara Yakalamaları

Türkiye’de Yasadışı Ticaretin Temel Nedenleri:

Komşu ülkelerdeki fiyatların oldukça düşük olmasıTürkiye ‘de 4.55 $ olan X marka sigara;Ukrayna 0.98 $Irak 1.29 $,Suriye 1.52 $, Ermenistan 1.34 $ Rusya 1.55 $, Gürcistan 1.48 $

Ülkemizde sigara tüketiminin çok yüksek olması

Ülkemizin coğrafi büyüklüğü, sınırlarının uzunluğu ve jeopolitik konumunun etkisi, Örneğin;

Doğu-Güneydoğu bölgelerinin siyasi ve sosyo-ekonomik yapısı Terör ve suç örgütlerinin sıcak para nedeni ile bu alana ilgisi Irak gibi bazı komşu ülkelerdeki illegal faaliyetler perakende satış fiyatlarının maliyet bedelinin yaklaşık 3-4 katı

olması

Perakende satış noktalarının yaygınlığı ve fazlalığı (200.000) sebebiyle etkin şekilde izlenememesi ve bu nedenlerle taşıma ve paraya dönüştürme imkanlarının rahatlığı

Doğu-Güneydoğu’daki ihracat imkanı kısıtlı tütünlerin kayıtdışı piyasaya kayması ve sarmalık kıyılmış tütün ticareti

Yargı süreçlerinde yaşanan sıkıntılar ve yaptırımların etkinliğini azaltan ve sanıklar lehine olan yasal veya fiili imkan ve uygulamalar

Mücadeleci kurumlar arasında bilgi paylaşımı ve eşgüdüm sağlanmasında yaşanan aksamalar

Mücadeleci kurumların personel ve teknik altyapı ihtiyaçları

Transit rejim ve DİR istismarları

Yolcu beraberi eşya muafiyetinin kontrolünde yaşanan aksamalar sayılabilir.

Yasadışı ticaretteki artış sonucunda Ülkemizde;

• Kamu gelirlerinde yıllık yaklaşık 2,5 milyar ABD Doları kayıp meydana geldiği tahmin edilmektedir. (2011 yılı tüm kolluk kuvvetlerince yakalanan toplam 115.910.173 paket kaçak sigaranın piyasa değeri 579.550.865 TL, Vergi değeri ise 465.089.569 TL’dir. Kolluk yakalamalarının genelde gerçek yasadışı oranının %10’u civarında olduğu göz önüne alınmaktadır)

• Tüketim artışı nedeniyle kamu sağlığına yönelik tehdit artmakta ve tütün kontrolü önlenmelerinin etkinliği azalmaktadır (Zira yasadışı ticaret tüketicilere ucuz sigara sağlar, gençlerin sigaraya daha rahat ulaşmasına neden olur ve sigarayı bırakmayı düşünenleri caydırır)

• Yasadışı ticaret neticesinde elde edilen suç gelirleri, organize suç örgütlerine ve terör örgütlerine maddi kaynak sağlamaktadır.

Yasadışı sigara ticareti özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizde giderek artan bir suç türü olarak karşımıza çıkmakta ve organize suç örgütlerine kazanç sağlamaktadır. Bu yönüyle, konu ULUSAL GÜVENLİK AÇISINDAN önem kazanmıştır.

Dünyada ve Türkiye’de Tütün Mamullerinde Yasadışı Ticarete Bakış

Tütün mamullerinde yasadışı ticaret uluslararası bir sorundur. Pek çok ülkede yasadışı ürün oranı %15-20 arasındadır. Örneğin; İNGİLTERE VE ALMANYA’DA TOPLAM SİGARA PİYASASININ % 25’den FAZLASI yasadışıdır.

Türkiye’de sigara kaçakçılığında son 3 yıldır önemli artışlar yaşanmaktadır. Bu artışta suç ve terör örgütünün rolü büyüktür.

Terör örgütünün, uyuşturucu ticareti yerine sigara kaçakçılığını tercih etmeye başladığı görülmektedir. Emniyetin son 2 yılda yakaladığı yaklaşık 1243 kişinin daha önce uyuşturucu ticaretinden sabıkalı olduğu belirlenmiştir.

Sigara kaçakçılığı yöntemleri her geçen gün farklılaşmaktadır. Türkiye’de son 3 yıldır yaşanan sigara kaçakçılığı yöntemleri genel olarak dünya kaçak sigara ticaretinden farklıdır.

Counterfeit factoriesCounterfeit factories 2004 - 2006

Counterfeit Manufacturing and Transit Routes to EU (all manufacturers)

RUSSIA

CHINA

UNITED KINGDOM IRELAND

FRANCE

BELGIUM

PORTUGAL

SPAIN

GERMANY POLAND

CZECH REP. SLOVAKIA

AUSTRIA HUNGARY

ITALY

SWITZ.

BULGARIA

GREECE

MACE. ALB..

SER.& MONT.

BOZ.& HERT. CRO.

ROMANIA

UKRAINE

SLO.

MOROCCO

ALGERIA LIBYA

EGYPT

MALI NIGER

MAURITANIA

CHAD

SUDAN

ETHIOPIA

SOMALIA

NIGERIA

CAMEROON

C.A.R.

BENIN

BENIN

TO

GO GHANA

CÔTE D'IVOIRE

LIBERIA

SIERRA LEONE

GUINEA GUINEA-BISSAU

THE GAMBIA

SENEGAL

UGANDA

KENYA DEMOCRATIC REP. OF THE

CONGO

EQUITORIAL GUINEA

GABON REP. CONGO

ANGOLA

TANZANIA

RWANDA

BURUNDI

ZAMBIA

MOZAMBIQUE

MA

LA

WI

ZIMBABWE NAMIBIA

BOTSWANA

SWAZILAND

LESOTHO

SOUTH AFRICA

MADAGASCAR

ERITREA YEMEN

OMAN

SAUDI ARABIA U.A.E.

SYRIA

ISR

AE

L

JORDAN

IRAQ

TURKEY

NETH.

MOLD.

BELARUS

LITHUANIA

LATVIA

ESTONIA

KALIN.

GEORGIA

ARM. AZERBAIJAN

IRAN

TURKMENISTAN

AFGHANISTAN

PAKISTAN

TAJIKISTAN

UZBEKISTAN

KAZAKHSTAN

KYRGYZSTAN

MONGOLIA

DENMARK

NORWAY

SWEDEN FINLAND

N.KOREA

S.KOREA JAPAN

TAIWAN INDIA

NEPAL

BANGLA DESH

BHUTAN

MYANMAR

THAILAND

LAOS

CAMBODIA

VIE

TN

AM

KUALA LUMPURR

SINGAPORE INDONESIA

MALAYSIA

PHILLIPINES

PAPUA NEW GUINEA

AUSTRALIA

Transit Point

Target Market

Origin

China

Europe

Philipines

Türkiye’de Sigara Kaçakçılığı ve Yeni Eğilimler

• Türkiye’deki yasadışı ticaret yöntemleri ve güzergahları genel olarak dünyadakilerle paraleldir.

• Son 3 yıldır genel yöntemlerden farklılaşmalar vardır.

• Sahte sigara kaçakçılığında ciddi bir azalma gözlemlenmektedir

• Cheap white (ucuz) beyaz yeni bir trend olarak karşımıza çıkmaktadır.

Routes of Illicit Trade in Turkey

Suriye, İran, Irak’dan gelen ucuz beyazlar

Gürcistan ve Azerbaycan’dan gelen sigaralar

Mersin’e gelip Kuzey Irak’’a transit edilen ucuz beyaz sigaralar

Major Illicit Brands & Manufacturers

Est. volumes for 2010

Prestige (Bulgartabac) 4.46bn

Toros 2005 (;ETC) 2.27bn

Winston (JTI) 1.56bn

Parliament(PMI) 0.44bn

Marlboro 0.38bn

Dubai/Egypt-China

Vietnam/Indonesia

Sources of illicit cigarettes

2011 yılında en fazla yakalaması yapılan ilk 10 sigara markası

34

%41

% 23

TÜTÜN VE TÜTÜN MAMULLERİ KAÇAKÇILIĞI İLE MÜCADELE

EYLEM PLANI (2011-2013)

“Tütün ve Tütün Mamulleri Kaçakçılığı ile Mücadele Eylem Planı (2011-2013)”, 27/10/2011 tarihli ve 28097 sayılı Resmî Gazete’nin mükerrer sayısında yayımlanan 2011/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile yürürlüğe girmiştir.

Eylem Planı kapsamında 14 hedef ve bu hedeflere ulaşmak amacıyla 37 eylem tanımlanmıştır.

35

Tütün ve Tütün Mamulleri Kaçakçılığı ile Mücadele Eylem Planında ilgili kurumların sorumlu ve koordinatör oldukları eylem sayıları

KURUM ADI SORUMLU KURULUŞLAR KOORDİNATÖR KURULUŞ

Adalet BakanlığıDışişleri BakanlığıEkonomi BakanlığıEmniyet Genel MüdürlüğüGİBGümrük ve Ticaret Bakanlığıİçişleri BakanlığıJandarma Genel KomutanlığıKara Kuvvet KomutanlığıMaliye BakanlığıMilli Eğitim BakanlığıSağlık BakanlığıSahil Güvenlik KomutanlığıUlaştırma BakanlığıTAPDK

7341517181914772214221

--1-959-11--1-11

Kurumumuzun, tütün ve tütün mamulleri piyasalarını düzenlemek ve denetlemek yetki ve görevini haiz kamu kurumu olarak Eylem Planı’nın uygulanması sürecinde aşağıda belirtilen eylemlerde;

1, 3, 4, 7, 8, 11, 12, 18, 19, 20, 23, 25, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 ve 37 numaralı eylemlerde “sorumlu kuruluş”,

3, 4, 19, 20, 30, 31, 32, 34, 35, 36 ve 37 numaralı eylemlerde “koordinatör kuruluş” olarak yer almaktadır.

37

Kurumumuz, eylem planında yer alan;

• Veri paylaşımı, • DİR kapsamında fire oranlarının belirlenmesi• Tütün eksperlerinin eğitimi ve sertifikalandırılması

eylemlerini gerçekleştirmiş;

• 4733 sayılı Kanun’da ve ilgili mevzuatta değişiklik• Yasa dışı ticaretin ölçümü• Sarmalık kıyılmış tütün mamulü yasa dışı ticaretinin kayıt altına alınması

çalışmalarını sürdürmektedir.

Eylem Planı’ndaki yüklenilen görev çerçevesinde, Kurumumuz ev sahipliğinde 5-8 Şubat 2012 tarihleri arasında Afyonkarahisar’da “Tütün Mamullerinin Yasadışı Ticareti ile Mücadele Çalıştayı” düzenlenmiştir. Çalıştay’da, Eylem Planı’nda görev ve sorumluluğu bulunan ilgili kamu kurumlarına düşen görevlerin gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.

39

Eylem Planının 20 nolu maddesinde; ‘‘Adlî süreçte, ekspertiz raporlarında yaşanan sıkıntıların ortadan kaldırılmasına yönelik olarak tütün eksperlerinin eğitimi ve sertifikalandırılması ile ilgili düzenlemeler yapılacaktır.’’ hükmü çerçevesinde 15-18 Nisan 2012 tarihinde Kemer/Antalya’da sertifika programı gerçekleştirilmiştir.

40

TAPDK’ nın Yasadışı Ticarette Rolü ve Görevi

41

Kurumumuzun, kaçakçılığı önleme, izleme ve araştırmakla doğrudan görev ve yetkisi bulunmamaktadır. Buna karşılık, yasadışı ticaretle mücadele açısından kurumumuzun iki önemli asli görevinden söz edilebilir.

Bunlardan ilki, sorumlu olduğu piyasaların düzenlemesi, denetlenmesi ve izlenmesi görevini en iyi şekilde yapmak suretiyle sağlıklı ve düzgün işleyen bir piyasa yapısı oluşturmaktır.

İkinci asli görevi ise; yasadışı ticaretle mücadelede takip görev ve yetkisini haiz kamu kurumlarına gerekli olan her türlü desteğin mevzuat dâhilinde verilmesidir.

42

TKÇS’nin 15 inci maddesine istinaden INB tarafından oluşturulan Taslak Protokol Çalışmaları devam etmekte olup, çalışmalara kurumumuz tarafından katkı ve katılım sağlanmaktadır.

Mart 2012 tarihinde Cenevre’de gerçekleştirilmekte olan beşinci toplantısında (INB5), taslak protokole son halinin verilerek 12-17 Kasım 2012 tarihlerinde Güney Kore’de yapılmakta olan COP5’te protokolün kabul edilmesi beklenmektedir.

43

SONUÇ OLARAK;

Tütün mamulü kaçakçılığının artışında;

cezaların etkin uygulanamaması nedeniyle kaçakçıların hafif cezalar alması,

hafif cezaların suç ağlarını teşvik etmesi, suç örgütlerine finansman kaynağı sağlaması,

komşu ülkelerdeki sigara fiyatı farklılıkları,

ülkelerarası yasadışı ticareti önlemede etkin bir işbirliği altyapısının bulunmaması,

tütün kontrolü önlemlerinden vergi artışı yoluyla tütün mamulü fiyatının arttırılması,

gibi etkenlerin tütün mamulleri kaçakçılığında payı olduğu yadsınamaz.

44

Tütün mamulleri kaçakçılığı oranında, yukarıda belirtilen etkenlerinin hangi oranda payı bulunduğuna ilişkin ülkemizde yapılan kanıta dayalı resmi bir araştırma bulunmamaktadır.

Bu nedenle yasadışı ticaretin boyutlarının sağlıklı bir şekilde ölçülmesi, yasadışı ticaretin önlenmesi kapsamında alınacak önlemlere katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Diğer yandan, yasadışı ticaretin önlenmesi kapsamında “Tütün ve Tütün Mamulleri Kaçakçılığı ile Mücadele Eylem Planı (2011-2013)”nda görev alan kurum ve kuruluşların yüklenilen görevleri etkin ve zamanında yerine getirmesi büyük önem arz etmektedir.

45

TEŞEKKÜR EDERİM.

46