17645386_yavuz Özdemi̇r-Eli̇f Aktaş

8182019 17645386_yavuz Oumlzdemır-Elıf Aktaş

httpslidepdfcomreaderfull17645386yavuz-oezdemir-elif-aktas 128

AUumlTuumlrkiyat Araştırmaları Enstituumlsuuml Dergisi [TAED] 45454545 ERZURUM 2011 235-262

HALKEVLERİHALKEVLERİHALKEVLERİHALKEVLERİ(1932rsquoden 1951rsquoe)(1932rsquoden 1951rsquoe)(1932rsquoden 1951rsquoe)(1932rsquoden 1951rsquoe)

Peoplersquos Houses f Peoplersquos Houses f Peoplersquos Houses f Peoplersquos Houses from 1932 torom 1932 torom 1932 torom 1932 to 1951195119511951

DrDrDrDr Yavuz OumlZDEMİR Yavuz OumlZDEMİR Yavuz OumlZDEMİR Yavuz OumlZDEMİR Elif AKTAŞElif AKTAŞElif AKTAŞElif AKTAŞ

OumlZOumlZOumlZOumlZBu araştırmanın amacı 1932 yılında

kurulan ve işlevsel olarak buumlyuumlk işler başarmışolan Halkevlerinin oumlnemini ortaya koymaktırDoumlnemin şartları iccedilerisinde hem halk hem dedevlet iccedilin hizmet etmiş olan Halkevleri ccedileşitli

kaynaklardan da yararlanılarak incelenmeyeccedilalışılmıştır Ccedilalışmada Halkevlerinin accedilılış yılıolan 1932 yılından başlayarak kapanış tarihiolan 1951 yılına kadar geccedilen doumlnemdeHalkevlerinin yaptığı faaliyetler ve halkeğitimindeki roluuml ortaya koyulmaya ccedilalışılmıştır

Ccedilalışma sonucunda Halkevlerinin hemeğitim accedilısından hem de toplumubuumltuumlnleştirme ve demokratikleşme accedilısındanoumlnemli hizmetlerde bulunduğu tespit edilmiştirAncak CHF ile olan yakınlığı nedeni ile ccedilokpartili doumlnemde kapatılmaya mahkucircmolmuştur

Anahtar SoumlzcuumlklerAnahtar SoumlzcuumlklerAnahtar SoumlzcuumlklerAnahtar Soumlzcuumlkler Halkevi yetişkin eğitimiinkılacircpların ve ideolojinin iccedilselleştirilmesi

ABSTRACTABSTRACTABSTRACTABSTRACTThe aim of this study is to point out the

importance of the peoplersquos houses which wereestablished in 1932 and functionally succeededgreat accomplishments Peoplersquos houses whichserved for both public and state under the

circumstances of the age were analyzed bybenefiting from various sources In the studythe activities that peoplersquos houses performedfrom 1932 which is the establishment year ofthem to 1951 which is the closing year of themand their important role on public education

As a result of the study it wasdetermined that peoplersquos houses served to agreat extent in terms of both democratizingand unifying society and education But they were condemned to be closed because of itsfondness of CHF

Key WordsKey WordsKey WordsKey Words Peoplersquos house adult education

internalizing the revolutions and ideologies

GirişGirişGirişGiriş

Ccedilalışmanın konusunu teşkil eden Halkevlerini incelemeye başlamadanoumlnce Tuumlrk milletinin yakın tarihteki yaşantısına kısaca değinmek konununanlaşılır kılınması accedilısından gereklidir

Batı karşısında kendisini ldquomuumlkemmelrdquo olarak goumlren Osmanlıİmparatorluğu zihniyet daralması yaşaması gelişen duumlnya koşullarına gerekenşekilde yaklaşmaması sonucunda giderek zayıflamıştır Osmanlı İmparatorluğusavaş meydanlarında aldığı ağır yenilgiler sonucunda durumunun farkına varmış

Atatuumlrk Uumlniversitesi Kacirczım Karabekir Eğitim Fakuumlltesi Orta Oumlğretim Sosyal Alanlar EğitimiBoumlluumlmuuml Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Oumlğretim Uumlyesi

Atatuumlrk Uumlniversitesi Kacirczım Karabekir Eğitim Fakuumlltesi Orta Oumlğretim Sosyal Alanlar EğitimiBoumlluumlmuuml Tarih Eğitimi Anabilim Dalı



236 TAED 45 Y OumlZDEMİR - E AKTAŞ

bir dizi reform ve ıslahat yapmıştır Ancak yeterli kaynağın olmamasıistikrarsızlık ve yaşanan suumlreccedilteki hareketlilik sebepleri ile istediği sonucualamadığı gibi milletleşme suumlrecine giren gayr-i Muumlslim ve Muumlslim unsurlarınayrılıkccedilı hareketlerine maruz kalmış ve alınan tedbirlerin yetersizliği sonucunda

yıkılma suumlrecine girmiştir Osmanlı İmparatorluğu 1914-1918 yılları arasındacereyan eden I Duumlnya Savaşırsquona Almanya Avusturya Macaristan veBulgaristanrsquodan oluşan İttifak Grubursquonun yanında girmiştir Soumlz konusu savaşınsonucunda Osmanlı İmparatorluğursquonun dacirchil bulunduğu İttifak Grubursquonun

yenilmesi ile birlikte toprakları oumlnceden yapılmış olan paylaşım projeleridoğrultusunda işgal edilmeye başlanmıştır Yaşanan bu suumlreccedil iccedilerisinde MustafaKemal Paşarsquonın oumlnderliğini yaptığı Millicirc Muumlcadele Hareketi doğmuş ve buhareket 29 Ekim 1923 tarihinde Tuumlrkiye Cumhuriyeti ile sonuccedillanmıştır Bu

bağlamda Tuumlrk milleti I Duumlnya Savaşırsquonın en oumlnemli sonuccedilları arasında yer alancumhuricircleşen duumlnyaya dacirchil olurken aynı zamanda artık bir ulus devlet olmaniteliğini de kazanmıştır

Millicirc Muumlcadelersquonin galibi Tuumlrkler olmasına rağmen Batılı guumlccedillerin Anadolutoprakları uumlzerindeki iddiaları sona ermemişti Aynı zamanda Tuumlrk milletinekarşı oumlnyargılar devam ediyordu Hatta Tuumlrklerin sarı ırka mensup olduklarıiddiası halen daha ileri suumlruumllebiliyordu Bunun yanı sıra Anadolursquonun ilksahiplerinin kendi ataları olduklarını iddia ederek toprak talebindebulunuyorlardı Batılı guumlccedillerin bu iddialarına karşılık vermek ve haksızlıklarınıortaya koymak iccedilin Tuumlrk Tarih Kurumu ve Tuumlrk Dil Kurumu gibi kurumlarkurulmuş Tuumlrk Tarih Tezi ve Guumlneş Dil Teorisi gibi ccedilalışmalar yapılmış millicirc

tarihccedililik anlayışı doğrultusunda ccedileşitli faaliyetler yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Tuumlrk milletineşanlı bir geccedilmişe sahip oldukları atalarının geccedilmişte hep oumlnemli işlerbaşardıkları duumlnyaya medeniyeti yayan millet oldukları fikri aşılanmaya ccedilalışılmış

ve bu bağlamda da milliyetccedililik kutsiyet kazanmıştır

Doumlnem ccedilalışmaları ile hedeflenenlerden birisi de Tuumlrk milletini ve devletinizamanın ccedilağdaş yapıları ile aynı seviyeye getirmek ve saygınlık kazanmalarınısağlamaktı 1920rsquoli ve 1930rsquolu yıllardaki Tuumlrk milleti profilini ccedilizdiğimizdeokumuş yazmış nuumlfus ile dinamik yani genccedil nuumlfusun yıllarca suumlren savaşlardakaybolduğu goumlruumllmektedir Bundan dolayı yeni devletin kalkınması ve duumlnyakonjonktuumlruumlnde yerini alması iccedilin oumlncelikle bilinccedilli ve eğitimli bir halka ihtiyacı

vardı Bu bağlamda Halkevleri hem yetişkin eğitimi accedilısından hem de toplumsaldeğişimden kaynaklanan ihtiyaccedilları karşılaması accedilısından oumlnemli kurumlar olarakhayat bulmuşlardır

Halkevleri resmicirc olarak 1932 yılında kurulmuştur Ancak koumlkenlerinidaha eskiye Tuumlrk Ocaklarırsquona kadar goumltuumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml Halkevlerininişleyiş ve faaliyetlerine bakıldığında Tuumlrk Ocakları ile benzerlikler goumlsterdiği



Halkevleri (1932rsquoden 19551rsquoe)TAED

45 983090983091983095

goumlruumllmektedir Bu durum bazı kesimlerin Halkevlerini Tuumlrk Ocaklarırsquonın devamıolarak nitelendirmesine neden olmaktadır

Tuumlrk Ocakları ve KapatılışıTuumlrk Ocakları ve KapatılışıTuumlrk Ocakları ve KapatılışıTuumlrk Ocakları ve Kapatılışı

Osmanlı İmparatorluğu ccedileşitli etnik grupları buumlnyesinde barındıran birdevlettir Devletin kuruluşundan 1750rsquolere kadar bu durum ciddi anlamdaherhangi bir problem yaratmamıştır Fakat 18 yyrsquoın sonlarına doğru oumlzellikle de1789 tarihli Fransız İhtilalirsquonin duumlnyaya tanıttığı milliyetccedililik akımı ccedilok halklıdevletlerin tuumlmuumlnuuml etkilediği gibi Osmanlı İmparatorluğursquonu da etkilemiştirMilliyetccedililik akımının bir sonucu olarak azınlıklar devletten ayrılma muumlcadelesinegirişmişler ve teker teker hedeflerine ulaşmışlardır Bu ayrılıkccedilı hareketler Batılıguumlccediller tarafından da destek goumlrmuumlştuumlr Bu gelişmeler sonucunda Osmanlıİmparatorluğursquonda da Osmanlıcılık fikri ile Osmanlı birliği altında İslamcılık fikriile İslam birliği altında ve II Meşrutiyet doumlneminde de Tuumlrk aydınlarıoumlncuumlluumlğuumlnde Tuumlrkccediluumlluumlk fikri ile devletin esas unsuru olan Tuumlrklere dayanarakdevlet kurtarılmaya ccedilalışılmıştır

Duumlnyayı saran milliyetccedililik akımından Osmanlı İmparatorluğu daolumsuz youmlnde etkilenmeye başlayınca II Meşrutiyet doumlneminde Tuumlrk aydınlarıdevletin kurtuluşunu devletin aslicirc unsuru olan Tuumlrklerin oumln plana ccedilıkarılmasındagoumlrmuumlşlerdir Bu goumlruumlş askeri tıbbiye oumlğrencileri arasında da rağbet goumlrmuumlş vetıp oumlğrencileri milliyetccedililik fikrini oumln plana ccedilıkaracak bir cemiyetin kurulması iccedilinccedilalışmalara girişmişlerdir Bu bağlamda bir program ve bu programa uygun

olarak hazırladıkları bildiriyi doumlnemin aydınlarına iletmişlerdir Bu bildirideTuumlrklerin her youmlnden geliştirilmesinin zarureti ve bu vazifeyi yerine getirecek bircemiyetin kurulması gerektiği vurgulanmıştır Goumlruumlşmeler sonucunda TuumlrkOcakları 3 Temmuz 1911 tarihinde fiilen kurulmuştur 1 Ocakların resmi olarakkuruluşu ise millicirc duyguları geliştirme ve ilerlemeyi hedef edinen bir grupuumlniversite oumlğrencisi ve aydın tarafından 1912 yılında gerccedilekleştirilmiştir2

Ocakların amacı millicirc duyguların ve millicirc dilin gelişmesini sağlayarakhalkın kuumlltuumlr seviyesini yuumlkseltmektir Bunu yaparken de eğitim faaliyetlerindenkonferanslardan tiyatrodan ve sosyal yardım faaliyetlerinden yararlanmışlardır3 Ocaklar bu doğrultudaki amaccedillarını ve yapacağı faaliyetleri Nizamnamesirsquonde debildirmiştir Ocağın hedefi Tuumlrk milletinin gelişmesi ve Orta Asyarsquodaki Tuumlrkler

1 Yusuf Sarınay ldquoİmparatorluktan Cumhuriyete Tuumlrk Milliyetccedililiğinin Doğuşu ve Gelişimirdquo Tuumlrkler Ansiklopedisi C 14 Yeni Tuumlrkiye Yay Ankara 2002 s 825

2 Franccedilois Georgeon (Ccedilev Ali Berktay) Osmanlı-Tuumlrk Modernleşmesi (1900-1930) YKY İstanbul2006 s 39

3 Kemal H Karpat Osmanlırsquodan Guumlnuumlmuumlze Asker ve Siyaset Timaş Yay İstanbul 2010 s 219




ile birleşmek yani ldquoTuranrdquoa ulaşmaktır Ocağın marşında geccedilen ldquoMabedimizTuumlrkocağı kacircbemiz de yuumlce parlak Turandırrdquo 4 ifadesi bunun en oumlnemligoumlstergelerinden birisidir

Tuumlrk Ocaklarırsquonın İttihat ve Terakki ile accedilık bir şekilde bağlantısı olmasada Ocaklar İttihat ve Terakkirsquonin fikirlerinin genccediller arasında yayılmasıkonusunda hizmet etmişlerdir5 Yine Ocaklar İttihat ve Terakki Partisirsquonin oumlndegelen isimlerinden maddi ve manevi yardım goumlrmuumlşlerdir6

Doumlnemi iccedilerisinde oumlnemli faaliyetler goumlsteren Tuumlrk Ocakları ccedilalışmalarınıoumlzellikle millicirc dil ve millicirc tarih konuları uumlzerinde yoğunlaştırmışlardır BuumltuumlnTuumlrk duumlnyası ve duumlnya Tuumlrkluumlğuuml Ocakların ilgi alanı iccedilerisindedir7 Bu doumlnemdeilk defa kadınlar ve erkekler Ocaklarda verilen konferanslara birlikte

katılmışlardır Mondros Muumltarekesirsquonin imzalanmasından sonra işgallere karşısilahlı muumlcadele fikri ilk defa Ocaklarda dile getirilirken yine İzmirrsquodeki uumlnluumlMaşatlık ve İstanbulrsquodaki Sultan Ahmet Mitinglerirsquonin oumlrguumltlenmesinde deOcaklar oumlnemli roller uumlstlenmişlerdir8 Millicirc Muumlcadele doğrultusunda da oumlnemlifaaliyetlerde bulunan Ocaklar İstanbulrsquoun işgali ile birlikte ccedilalışamaz halegelmişler ve kapatılmışlar Millicirc Muumlcadele sonrasında 1923 yılında tekraraccedilılmışlardır 1924 yılındaki tuumlzuumlğuumlnde Ocakların fırka siyaseti ileuğraşmayacakları ve hiccedilbir uumlyenin Ocağı siyasi emellerine alet edemeyeceğiancak uumlyelerin belirli kurallara uyarak Ocak dışında siyasi kanaatlerine goumlreccedilalışmakta serbest olacakları beyan edilmiştir9

Ocaklar Cumhuriyet doumlneminde de faaliyetlerine devam etmişlerdir

Mustafa Kemal Ocakların bir kısmını ziyaret etmiştir Mustafa Kemal bu ziyaretesnasında bazı Ocaklardan oumlvguuml ile bahsetmiş bazılarını da eleştirmiştir O yıllarda Tuumlrkiyersquode bulunan İngiliz Buumlyuumlkelccedilisi S G Clerkin Ocakların oumlnemine ve başarısına değinmiş Ocakların geccedilmişte oumlnemli ccedilalışmalarda bulunduklarınıbuguumln ve gelecekte de oumlnemli kurumlar olarak devam edeceklerini belirtmiştir

4 Neşe Gurallar Yeşilkaya Halkevleri İdeoloji ve Mimarlık İletişim Yay İstanbul 2003 s 645 Tevfik Ccedilavdar ldquoHalkevlerirdquo Cumhuriyet Doumlnemi Tuumlrkiye Ansiklopedisi C 4 İletişim Yay 1983

s 8786 Şeraffetin Zeyrek Tuumlrkiyersquode Halkevleri ve Halkodaları (1932-1951) Anı Yay Ankara 2006 s 137 Hamdullah Suphirsquonin Yeni Mecmuarsquoda yayınlanan 15 Haziran 1923 tarihli soumlyleşisindeki ldquoKaşgar

Tuumlrkistan Kırım Bakuuml Azerbaycan [hellip] Buumltuumln Tuumlrk memleketleri ile aramızda goumlnuumll ve fikirbirliği vardır biz onların saadetleriyle mesut oluruz onlar bizi arar ve bulurlar biz onları

arar ve buluruzrdquo 7 ifadelerinden de Ocakların faaliyet alanlarının ldquoBuumltuumln Tuumlrkluumlkrdquo olduğukanaatine varılabilmektedir Bkz Fuumlsun Uumlstel ldquoTuumlrk Ocaklarırdquo Modern Tuumlrkiyersquode SiyasiDuumlşuumlnce Cilt 4-Milliyetccedililik İletişim Yay İstanbul 2002 s 264

8 Zeki Arıkan ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Temel İşlevi rdquo Ankara Uumlniversitesi Tuumlrk İnkılacircp TarihiEnstituumlsuuml Atatuumlrk Yolu Dergisi C 6 S 23 s 263

9 Zeyrek a g e s 13




45 983090983091983097

Fakat Buumlyuumlkelccedili bu tespitinde yanılacaktır Ccediluumlnkuuml Ocaklar 1931 yılında yanibuumlyuumlkelccedilinin bu tespitinden bir yıl sonra kapatılacaktır 10

Ocaklar milliyetccedililik fikrinin hacirckim olduğu kuruluşlardı Yeni devlet iseinkılacircpların halka ulaştırılmasını ve benimsetilmesini amaccedil edinmişti Bu nedenlemilliyetccedililik ve halkccedilılığın bir arada bulunduğu yeni kurumlara ihtiyacı vardıCcediluumlnkuuml yeni devletin temellerini oluşturan ilkelerden birisi de Halkccedilılıktı11 Devletideolojisinin ve inkılacircpların felsefesinin halka benimsetilmesi hedefleniyordu

Youmlnetim Tuumlrk Ocaklarırsquonı halka yeterince ulaşamamakla succedilluyordu Yanikendisine tacircbi ve fırka ile buumltuumlnleşmiş bir kurum istiyordu Boumlylece TuumlrkOcaklarırsquonın vazifesini tamamladığı ima edilmeye başlanmıştı Henuumlz 1925 yılında

Necmettin Sadık (Sadak)rsquoın ldquohellip Bu milli devlet mekanizması arasında hem milletihem devleti Tuumlrk olan bu uzviyet iccedilinde ldquoTuumlrk Ocağırdquonın bir macircnacircsı var mıdırldquoOsmanlı Devletirdquo iccedilinde ldquoTuumlrk Ocağırdquonın bir macircnacircsı vardı Fakat buguumln ne buismin ne bu teşkilatın hikmet-i vuumlcudu kalmamıştır Daha doğrusu bu teşkilatın

gayeleri tahakkuk etmiş vazifesi hitama ermiştir Eğer yaşamakta devam etmekistiyorsa gayesini vazifesini hattacirc ismini değiştirmek mecburiyetindedirrdquo 12 şeklinde geccedilen yazısında Ocakların devrini tuumlkettiğini ve yaşamak istiyorsabirtakım değişikliklere gitmesi gerektiğini ifade ettiğini goumlruumlyoruz

1927 yılında toplanan Tuumlrk Ocakları IV Kurultayırsquonda değiştirilerek kabuledilen Tuumlrk Ocakları Tuumlzuumlğuumlrsquonuumln 2 Maddesi ldquo Tuumlrk Ocağırsquonın maksadı millicircşuurun kuvvetlendirilmesine medenicirc ve sıhhicirc tekacircmuumlluumln teminine ve millicirciktisadın inkişafına ccedilalışmaktır Tuumlrk Ocaklarının fiilen iştigal sahası TuumlrkiyeCumhuriyeti hudutları dahiline muumlnhasırdırrdquo şeklinde ifade edilmiştir Yapılan budeğişiklikle soumlz konusu tarihe kadar Tuumlrk Ocakları Tuumlzuumlğuumlrsquonuumln 2 Maddesirsquondeamaccedil belirtirken kullanılan ldquoTuumlrklerrdquo veya ldquobuumltuumln Tuumlrklerrdquo soumlzcuumlklerikaldırılmıştır Tuumlzuumlğuumln 2 Maddesirsquonde goumlruumllduumlğuuml uumlzere ldquoTuumlrk Ocaklarırsquonıniştigal sahası Tuumlrkiye Cumhuriyeti hudutları dacirchiline muumlnhasırdırrdquo ifadesi

yerleştirilerek Tuumlrk Ocaklarırsquonın tarihinde en buumlyuumlk yapı değişikliği yapılmıştır13 2 Madde ile birlikte 3 Maddersquode de bir değişiklik yapılarak ldquoTuumlrk Ocaklarırsquonındevlet siyasetinde Cumhuriyet Halk Fırkası ile beraber olduğurdquo 14 tespiti

yapılmıştır 2 Maddersquodeki değişiklik Tuumlrk-Sovyet ilişkilerine bağlı olarak

10 Georgeon a g e s 3911 Sarınay a g m s 83012 Akşam 3 Mayıs 1925 Akt Ahmet Cemil Ertunccedil CUMHURİYETİN TARİHİ Yaşadıklarımızın

Duumlnuuml-Buguumlnuuml Pınar Yay İstanbul 2005 s 28413 İbrahim Karaer Tuumlrk Ocakları ve İnkılacircplar Ankara Uumln Tuumlrk İnkılacircp Tarihi Ens Basılmamış

Doktora Tezi Ankara 1989 s 52-5314 Karaer a g t s 52-54




duumlşuumlnuumllebilir ise de 3 Maddersquode yapılmış bulunan değişiklik Ocakların ccedilalışmaalanının daraltılarak CHF ile buumltuumlnleşme doğrultusunda ilk adımın atıldığıkonusunda dikkat ccedilekmektedir Bunlara rağmen Ocaklılar zaman zaman sınırlarıaşarak Tuumlrk duumlnyasına karşı ilgilerini ortaya koymaya devam etmişler ve CHFrsquoninistediği tarzda bir buumltuumlnluumlğe yanaşmayarak kısmicirc oumlzerkliklerini korumuşlardır 15

Tuumlrk Ocaklarırsquondan farklı bir kurumun zihinlerde yer etmesi uumlzerine 1931 yılında Halkevleri iccedilin sinyaller verilmeye başlandı Basında bu konuya yer verildi ve yeni kurulacak olan kurumdan bahsedildi Hatta Tuumlrk Ocaklarırsquonın durumu ileilgili olarak 24 Mart 1931 tarihinde Ccedilankayarsquoda bir toplantı yapıldı Toplantınınsonucunda Mustafa Kemal tarafından verilen demeccedil Ocakların Halk Fırkası ilebirleşmesi kararını iccedileriyordu Bu durum Ocak mensupları tarafından uumlzuumlntuuml ile

karşılanmıştı

16

Ocakların Fırka ile birleştirilmek istenmesi iki kurum arasındagerginlik yaşanmasına neden olmuş ve sonuccedilta Ocaklar 10 Ocak 1931 tarihindekendi kendini feshetmek zorunda kalmışlardı Mal varlıkları da Cumhuriyet HalkFırkasırsquona devredilmiştir17 F Georgeon CHFrsquoye devredilen 121 Ocak binasından77rsquosinin yerel Fırka şubelerine 44rsquouumlnuumln ise Halkevlerine doumlnuumlştuumlruumllduumlğuumlnuumlbelirtmektedir 18

Ocakların kapatılması ile ilgili olarak birkaccedil neden ileri suumlruumllmektedirBunlardan birincisi uumllke duumlzeyine yayılamamış halk eğitimini ve inkılacircpları halkagoumltuumlrmede gereken ccedilabayı goumlstermemiş olmaları ikincisi Sovyet RusyarsquodakiTuumlrkler ile fazla ilgilenmesi ve bu durumun da Sovyet Rusyarsquoyı rahatsızetmesidir 16 Mart 1921 tarihinde imzalanmış bulunan resmicirc adıyla ldquoDostluk veKardeşlik Antlaşmasırdquo olarak imzalanan ve diplomasi literatuumlruumlnde Moskova

Antlaşması adıyla bilinen Antlaşmanın 8 Maddesi Sovyetler tarafından dilegetirilerek Ocakların faaliyetlerinden şikacircyetccedili olunmuş olduğu anlaşılmaktadırAncak soumlz konusu Antlaşmanın ilgili maddesi şoumlyledir ldquoBağıtlı Taraflartoprakları uumlzerinde karşı taraf uumllkesinin ya da ona bağlı topraklardan birinin

Partinin ismi 1935 yılına kadar Cumhuriyet Halk Fırkası şeklinde adlandırılırken 1935 yılındanitibaren Cumhuriyet Halk Partisi olarak adlandırılmıştır Bu nedenle makalede hem fırka hemde parti terimleri kullanılmıştır

15 Hamdullah Suphi Ocaklara karşı yapılan eleştirilere cevap vermek amacıyla 15 Kasım 1930tarihinde yaptığı konuşmasında Ocak uumlyelerini ve genccedilleri Bolşevizmrsquoe karşı hareketegeccedilirmeye ccedilalışmıştır Bu durum da Sovyetler Birliği ile Ocaklar arasındaki ccedilekişmenin biroumlrneğini teşkil etmektedir Bkz Uumlstel a g e s 356

16 Nurcan Toksoy HALKEVLERİ Bir Kuumlltuumlrel Kalkınma Modeli Olarak Halkevleri Orion Kitabevi

Ankara 2007 s 2517Ertan Aydın The Peculiarities of Turkish Revolutionary Ideology In The 1930s The UumllkuumlVersion of Kemalism 1933-1936 A PhD Dissersation Bilkent University Ankara September 2003 p 94 Murat Kuumlccediluumlkuğurlu-Mehmet Okur Tek Parti Doumlneminde Erzurum Halkevleri Derya Kitabevi Trabzon 2007 s 10

18 Georgeon a g e s 70




45 983090983092983089

huumlkuumlmeti roluumlnuuml uumlstlenmek savında bulunan oumlrguumlt ve grupların kurulmasını yada yerleşmesini ve oumlteki uumllkeye karşı savaşım amacında olan grupların

yerleşmesini hiccedilbir zaman kabul etmemeği yuumlkuumlmlenir Tuumlrkiye ve RusyaKafkasya Sovyet Cumhuriyetleri iccedilin de karşılıklı olmak koşulu ile oumlzdeş

yuumlkuumlmluumlluumlk uumlstlenirler (hellip)rdquo Doumlnemin şartları iccedilerisinde bu madde ldquoTuumlrkiyersquode Beyaz Ordu artıkları ve Musavatccedilıların RSFSCrsquode de Tuumlrk Komuumlnistlerleİttihatccedilıların barındırılması anlamına geliyordurdquo 19 Ne var ki bu madde ucu accedilıkifadeler iccedilerdiğinden Ocaklardan rahatsızlıkla ilgili olarak kullanılabilmiştirUumlccediluumlncuuml ve asıl neden ise Ocakların siyasetten uzak kalacaklarını beyanetmelerine rağmen gitgide siyasete dacirchil olmaları ve Cumhuriyet Halk Fırkasırsquonakarşı yazıları ve verdikleri uumlyeler ile Serbest Cumhuriyet Fırkasırsquonıdesteklemeleriydi20 Bir de Tuumlrkccediluumlluumlğuuml esas alan Ocakların Guumlneydoğudakiaydınlara oumlnayak olması ve bu aydınların Mustafa Kemalrsquoe mektup goumlndererekbu tuumlr ocakları kendi etnik kimlikleri ile kurmayı talep etmeleri de Ocaklarınkapatılmasındaki bir diğer neden olarak goumlsterilmektedir21 Boumlyle bir durum ccedilokkısa suumlre oumlnce kurulmuş olan ve temellerini sağlamlaştırıp halkı ile buumltuumlnleşmeccedilabaları goumlsteren yeni devletin bekası accedilısından tehlike arz edebilirdi

Ocakların nasıl kapandığı ya da kapanmak zorunda bırakıldığı tartışmakonusu olmuştur İsmet İnoumlnuuml Ocakların kapatılmasını kendi yetkililerininsağladığını soumlylerken Hamdullah Suphi bunu yalanlayarak Ocakların zorlakapattırıldıklarını ileri suumlrmektedir Hamdullah Suphi birccedilok cemiyetinkapatıldığını bunun nedeninin ise buumltuumln bu cemiyetleri tek partinin emrinde bir

elde toplamak olduğunu Rusyarsquodaki Narodnidom ve Almanyarsquodaki Hitler Yugendteşkilatını oumlrnek olarak goumlstererek amacın bunlar gibi şefin hacirckimiyetinisağlamak olduğunu belirtmiştir22

Tuumlrk Ocakları ister kendi istekleri ile kapatılmış olsun isterse kapatılmakzorunda bırakılmış olsun gerccedilek şudur ki uumllkede millicirc fikirlerin millicirc dilin vemillicirc tarihin gelişmesine buumlyuumlk katkılarda bulunmuş faaliyette bulunduğudoumlnemlerde oumlnemli işlere imza atmışlardır Ancak 1930rsquolu yıllara gelindiğindedevrini tuumlkettiği duumlşuumlnuumllmuumlş ve yerine daha işlevsel alternatif bir kurumduumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Bu kurumun adı Halkevi olarak belirlenmiştir

19 Melek Fırat ldquoSovyetlerle İlişkilerrdquo (Ed Baskın Oran) Tuumlrk Dış Politikası Kurtuluş SavaşırsquondanBuguumlne Olgular Belgeler Yorumlar C 1 İletişim Yay İstanbul 2001 s 174

20 Zeyrek a g e s 14-1521 Anıl Ccedileccedilen Atatuumlrkrsquouumln Kuumlltuumlr Kurumu HALKEVLERİ Cumhuriyet Kitapları İstanbul 2000 s

9122 Ertunccedil a g e s 285




Halkevlerinin Doğuşuna YHalkevlerinin Doğuşuna YHalkevlerinin Doğuşuna YHalkevlerinin Doğuşuna Yol Accedilan Etkenlerol Accedilan Etkenlerol Accedilan Etkenlerol Accedilan EtkenlerOsmanlı İmparatorluğursquondan kalan yıkıntının uumlzerinde yeni bir devlet

kurulmuş ve yeni bir felsefe benimsenmişti Millicirc Muumlcadelersquonin silahlı safhasınınzafer ile sonuccedillanması ve ardından gerccedilekleşen birtakım diplomatikgelişmelerden sonra sıra uumllkenin ccedilağdaşlaştırılmasına gelmişti Bu amaccedilla siyasihukuki toplumsal ekonomik vb alanlarda arka arkaya inkılacircplar gerccedilekleştirildiFakat birkaccedil problem mevcuttu Bunlardan birisi 1929 yılında gerccedilekleşen duumlnyaekonomik bunalımıydı Bu ekonomik bunalım Tuumlrkiyersquode de olumsuz etkilerinigoumlstermeye başlamış ve zaten savaş yıllarından kaynaklanan ekonomikrahatsızlıkları daha da artırmıştı Diğer bir problem de yapılan inkılacircpların halka

yeterince ulaşamamış olmasıydı Devletin oumlncuuml kadrosu son derece yoğun olduğu

iccedilin halk arasına yeterince giremezken

23

halk da ccedilok fazla bilinccedilli değildi Okuma yazma oranı duumlşuumlk iletişim araccedilları ise yetersizdi Bu nedenle yapılan yeniliklerhalka hem zamanında ulaşmadığı gibi hem de halk tarafından yeterincealgılanamıyordu Hatta uumllkenin uumlcra koumlşelerinde padişahlığın hacirclacirc devam ettiğinisanarak yaptığı yurt gezilerinde Mustafa Kemalrsquoe padişahım diye hitap edenlerdahi bulunmaktaydı Bu durum halk ile devlet arasındaki kopukluğugoumlsteriyordu Mustafa Kemal 1930 yılında ccedilıktığı yurt gezisinde bu kopukluğuiyice fark etmiş ve bir dizi oumlnlemler alma yoluna gitmiştir ki Halkevleri debunlardan birisidir

1930 yılında yaşanan SCF deneyimi de halk arasındaki hoşnutsuzluğun birgoumlstergesi olmuştur SCF kısa suumlrede buumlyuumlk bir halk desteği elde etmiş vebelediye seccedilimlerinde de hatırı sayılır bir başarı kazanmıştı Bu durum youmlnetici

CHF ile halk arasındaki kopukluğun bir emaresi olmuştu Bu kopukluğudolduracak koumlpruumllere ihtiyaccedil vardı Bu amaccedilla halk ile devleti ve halk ile aydınlarıbuumltuumlnleştirmek inkılacircpları ve duumlşuumlnce sistemini halka goumltuumlrmek yeni rejim iccedilinhalk desteği sağlamak gayesiyle bir dizi faaliyetlere geccedilildi Ccediluumlnkuuml bir rejim iccedilinkitle desteğinin olmaması demek ciddi bir problemin varlığı anlamınagelmektedir Sartorirsquoye goumlre tek partili devletler toplumu daha fazla politizeetmeye ihtiyaccedil duyarlar Tek partiler iddialarından dolayı kendilerini kanıtlama

ve haklı ccedilıkarma iddiasındadırlar24 Genccedil cumhuriyette ihtiyaccedil duyulan vatandaştipi eğitimli modern inkılacircpları anlamış rejimin ilke ve duumlşuumlnce sisteminibenimsemiş bir bireydi Yeni devletin bu ideal vatandaş eşliğinde gelişipbuumlyuumlmesi iccedilin Millet Mektepleri Tuumlrk Tarih Kurumu Tuumlrk Dil KurumuHalkevleri ve Halkodaları gibi ccedileşitli kurumlar accedilılmıştı

23 Ccedileccedilen a g e s 7724 Sefa Şimşek ldquoPeoplersquos Houses as a Nationwide Project For Ideological Mobilization in Early

Republican Turkey Turkish Studies Vol 6 No 1 March 2005 p 75




45 983090983092983091

Halkevlerinin AccedilılışıHalkevlerinin AccedilılışıHalkevlerinin AccedilılışıHalkevlerinin Accedilılışı

Rejimin yerleşmesi iccedilin atılan adımların sonuccedillarından biri olanHalkevleri25 halkı pozitivist duumlnya goumlruumlşuuml doğrultusunda eğitmek yeni rejimidestekleyecek yeni bir siyasi kuumlltuumlr oluşturmak halkın kaynaşarak birbirinianlayan ve fikir alışverişinde bulunan insanlar haline gelmesini sağlamak genccedillerizararlı alışkanlardan uzak tutmak sağlıklı nesiller yetiştirmek halkı modern birzihniyete kavuşturmak koumly ile kent arasındaki farkı ortadan kaldırmak ve hemkoumlylerde hem de kentlerde yetişkin eğitimini gerccedilekleştirmek cehaleti yoketmek milliyetccedili laik ve halkccedilı fikirleri aşılamak gibi nedenlerle accedilılmıştır Bunlaraccedilılış nedenlerinden sadece birkaccedilını teşkil etmektedir Nedenlerin sayısını

artırmak muumlmkuumlnduumlr Halkevlerinden beklenen goumlrev Cumhuriyetccedililik LaiklikDemokrasi Halkccedilılık vb değerleri halka kazandırması ve halk arasında yerleşmişolan imtiyazlılıkları ortadan kaldırmasıydı26 Bu kuumlltuumlr kurumunda herkes birşeyler oumlğrenecek bir şeyler oumlğretecek ve bilgi alışverişinde bulunacaktı YaniHalkevleri kuumlltuumlr inkılacircbının alt yapısının oluşturulmasında oumlnemli rolleruumlstleneceklerdi

SCF deneyiminin halktaki hoşnutsuzluğu ortaya ccedilıkarması yeni devletinhalkın devleti olduğunun anlatılması ve yetişkin eğitimi ihtiyacı gibi nedenlerdendolayı işlevsel kurumlar gereksinimi doğmuş ve Halkevlerinin kurulmasına karar

verilmişti

Halkevlerinin accedilılması fikri aslında Tuumlrk Ocaklarırsquonın hayatiyetini devam

ettirdiği guumlnlere kadar gitmektedir 1925 yılında Ocakların Halkevine doumlnuumlşmesibağlamında goumlruumlşler ileri suumlruumllmuumlştuumlr İstanbul Tuumlrk Ocağı tarafından 10Ekimrsquode yapılan kongrede İdare Heyetirsquone Ocakların bir kuluumlpten ziyade Halkeviolması oumlnerisini iccedileren bir rapor verilmiştir27 Geccedilen ccedileşitli konuşmalardaOcakların devrini tuumlkettiği inkılacircplar ve duumlşuumlnce sistemi doğrultusundaccedilalışacak yeni bir kuruma ihtiyaccedil olduğu sık sık vurgulanmıştır Mustafa Kemal1931 yılı kışında ccedilıktığı yurt gezisinin Aydın durağında Aydın Tuumlrk Ocağırsquonıziyaret etmiş ve burada Ocak mensupları ile goumlruumlşmuumlştuumlr Mustafa Kemal buziyaret esnasında geccedilen konuşmalarında Ocaklardan kaynaklananmemnuniyetsizliğini accedilıkccedila ortaya koymuştur28 Halkevleri ile ilgili ilk haberler

25 E Jan Zuumlrcher Modernleşen Tuumlrkiyersquonin Tarihi İletişim Yay İstanbul 2006 s 28226 Emel Uumlltanır-Guumlrcan UumlltanırldquoEstonya İngiltere ve Tuumlrkiyersquode Yetişkinler EğitimindeProfesyonel Standartlarrdquo Mersin Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Dergisi Cilt 1 S 1 Mersin2005 s 9

27 Uumlstel a g e s 166-16728 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm




Evlerin accedilılışından bir yıl Tuumlrk Ocaklarırsquonın kapanmasından yaklaşık uumlccedil ay oumlncebasında yer almaya başlamıştır Cumhuriyet gazetesindeki ldquoBuumlyuumlk Halkevleritesis edilecekrdquo başlığını taşıyan haberde halkı bir araya toplamak ve kuumlltuumlrelgelişimini sağlamak iccedilin bu tesislerin kurulacağından bahsedilmektedir29 Yine 2Ocak 1931 tarihli Milliyet gazetesinde de Halkevlerinin kurulacağı evlerin 1500kişilik olacağı iccedilerisinde kuumltuumlphane sinema vb bulunacağı konferanslar

verileceği bilgileri yer almaktaydı30 Henuumlz Ocaklar kapanmadan basında ccedilıkanbu haberler Ocaklara alternatif olarak duumlşuumlnuumllen yeni bir kurumun tasarlanmışolduğunu ortaya koymaktadır

1931 yılında Tuumlrk Ocaklarının kendini feshetmesinden sonra 10-18 Mayıs1931 tarihleri arasında CHFrsquonin III Buumlyuumlk Kongresi toplanmıştır Bu kongre aldığı

kararlar accedilısından oumlneme haizdir Ccediluumlnkuuml bu kongrede altı ilke

31

ve bu altı ilkeyedayanan bir program kabul edilmiştir32 İkinci olarak alınan kararda isekapatılmış olan Tuumlrk Ocaklarırsquonın buumltuumln mal varlığı CHFrsquoye devredilmiştirKongrede goumlruumlşuumllen konulardan birisi de Tuumlrk Ocaklarırsquonın kapatılması ile doğanboşluğun nasıl doldurulacağıydı Aslında bu boşluğun nasıl doldurulacağıoumlnceden tasarlanmıştı Nitekim Halkevleri ile ilgili haberler Ocak ayından itibarenbasında yer almaya başlamıştı Şimdi bunu karara bağlamak resmicirc hale getirmekzamanıydı Ccediluumlnkuuml genccedillerin ve halkın eğitilmesi gerekliydi33 Yeni devletin eğitim

ve kuumlltuumlr alanındaki amacı halk eğitimiydi Bu hedefe sadece şehirler değilkoumlylerde dacirchil edilmişlerdi Bu bağlamda Halkevleri kapatılan Koumlycuumlluumlk

29 Zeyrek a g e s 1530 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm 31 Georgeon a g e s 7032 Ahmet Soumlzen ldquoChanging Fundamental Principles in Turkhis Foreign Policy Makingrdquo March

2006 p 533 ldquoYurttaşların ccedilalışma guumlcuumlnuuml artırmak yaşayış seviyesini yuumlkseltmek milli ve insani

erdemlerini geliştirmek amacıyla okul eğitimi dışında veya yanında yapılan eğitim ve oumlğretimccedilalışmaları rdquo olarak tanımlanan halk eğitimi (bkz MEB 1991 Akt Mehmet Yapıcıhttpwwwuniversite-toplumorgtextphp3id=122) hem halkın ccedileşitli alanlarda bilgiedinerek gelişmesini sağlarken hem de toplumsal anlamda bir doumlnuumlşuumlmuuml kapsamaktadırHalk eğitimi yani halka doğru gidiş duumlşuumlncesi II Meşrutiyet Doumlnemirsquonden itibarenbaşlamıştır Amaccedil halkı bilinccedillendirmek ve zayıf olan devlete sahip ccedilıkmasını sağlamaktırHalka doğru gidiş duumlşuumlncesi Cumhuriyet doumlneminde Mustafa Kemal Paşa oumlnderliğinde dahasistematik bir hal almıştır Halkın kuumlltuumlr siyaset sanat meslek hayatı gibi her alanda bilgi

sahibi olarak faaliyet goumlstermeleri hedeflenmiştir Buumltuumln halk okuma-yazma bilecek vehayatın her alanı iccedilin gerekli olan zorunlu bilgileri oumlğrenecektir ldquoCumhuriyetin ilk yıllarındahalk eğitiminin temel amacı milli kuumlltuumlr birliğinin sağlanması vatandaşlık eğitimininsağlanması ve uumllkemizin ihtiyaccedil duyduğu vatandaş tipinin yetiştirilmesi olmuşturrdquo (bkz NidaBayındır httpuvtulakbimgovtr) Boumlylece modern duumlnyanın gerektirdiği bilgilere sahip olanhalk uumllkesinin de modern duumlnyada yer almasına katkıda bulunacaktır




45 983090983092983093

Cemiyetirsquonin goumlrevini de uumlstlenmişti34 Bu nedenle Halkevlerinde halk terbiyesiduumlşuumlncesinden yola ccedilıkılmıştı Yetişkin eğitimi o doumlnemde duumlnya ccedilapında biroumlneme haizdi Her devlet vatandaşını eğitmeyi ve bu eğitim sayesinde birlikoluşturmayı amaccedillamıştı Yetişkin eğitimine olan ihtiyaccedil Tuumlrkiyersquode de başgoumlsterince ccedileşitli aydın ve memurlar konu ile ilgili kurumları incelemeleri iccedilinAvruparsquoya goumlnderilmişlerdi35 Bu isimlerden Selim Sırrı (Tarcan) İsveccedilrsquoe giderken

Vildan Aşir (Savaşır) de Ccedilekoslovakyarsquoya gitmiştir Bunlar Tuumlrkiyersquoyebulundukları boumllgelerdeki kurumlar hakkında bilgiler veren raporlargoumlndermişlerdir36 ve bu raporlar doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır NitekimReşit Galip bir konuşmasında bu konuyu ldquoUzak yakın birccedilok memleketinmuumlmasil kuumlltuumlr ve genccedillik teşekkuumllleri tetkik edilmiş fakat hiccedilbirisi taklitolunmamıştırrdquo 37 soumlzleri ile ifade ederken bir konuşmasında ise Halkevlerininteşekkuumlluumlnde Tuumlrk Ocaklarırsquondan da yararlanıldığını belirtmiştir Yapılanccedilalışmalar Halkevlerinin oumlnemli araştırmaların sonucunda ortaya ccedilıktığınıgoumlstermektedirler

Ertan Aydın ldquoCHP 1931rsquodeki Kongresirsquonde halk yığınlarını daha ldquoaydınrdquo birevreye doumlnuumlştuumlrme misyonuna sahip yeni bir Kuumlltuumlrel Devrim Kurumu kurmayıkararlaştırdırdquo ifadesini kullanmıştır38 Halkı daha ldquoaydınrdquo hale getirmeyiamaccedillayan Halkevlerinin accedilılması teklifi CHFrsquonin III Buumlyuumlk Kongresirsquondeguumlndeme getirilir ve teklif Kongrersquonin 17 5 1931 tarihli celsesinde oy birliği ilekabul edilir39 Bu kararla birlikte halkı eğitmeyi inkılacircpları ve duumlşuumlnce sisteminibenimsetmeyi amaccedillayan ve kısa suumlrede uumllkenin en uumlcra koumlşelerine kadar

ulaşacak olan Halkevlerinin kurulması resmiyet kazanmıştırArtık resmileşen kararın ardından accedilılış iccedilin hazırlıklara başlanmıştır

Halkevlerini kurma goumlrevi 1932 Eyluumllrsquouumlnde Maarif Vekilliğine atanacak olan ReşitGaliprsquoe verilmiştir Ccedilalışmalara başlayan Reşit Galip Ankara Tuumlrk Ocağıbinasında bir toplantı duumlzenlemiş ve doumlnemin oumlnemli isimleri bu toplantıdaki

yerlerini almışlardır Toplantıya katılan isimler Şevket Suumlreyya (Aydemir) Recep(Peker) Hasan Cemil (Ccedilambel) Cevdet (Nasuhi) İsmail Huumlsrev (Toumlkin) Vildan

34 Fay Kirby Tuumlrkiyersquode Koumly Enstituumlleri (Ccedilev Niyazi Berkes) Tarihccedili Kitabevi İstanbul 2010 s103

35 M Asim Karaoumlmerlioğlu ldquoThe Peoplersquos Houses and the Cult of the Peasant in Turkeyrdquo Middle

Eastern Studies Vol 34 No 4 Turkey before and after Atatuumlrk Internal and ExternalAffarirs (October 1998) TaylorampFrancis Ltd p 69

36 Ccedileccedilen a g e s 81-8237 Gurallar Yeşilkaya a g e s 7038 Aydın ibid p 9539 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm




Aşir (Savaşır) gibi uumlnluuml isimlerden oluşmaktadır Toplantı sonucunda konu ileilgili bir komisyon oluşturulmuş ve bu komisyon Halkevlerinin ana tuumlzuumlğuumlnuumlhazırlamakla goumlrevlendirilmiştir40 Bu komisyonda Şevket Suumlreyya (Aydemir) veİsmail Huumlsrev (Toumlkin) gibi 1927rsquode TKPrsquoye uumlyelikten dolayı tutuklanmış kişilerinbulunması manidardır Bunlar ldquoMazlum Milletler Teorisirdquo ni ortaya koyan TuumlrkccediluumlSosyalist Sultan Galiyevrsquoin talebeleri idiler Nitekim 1932rsquoden itibaren Tuumlrkİnkılacircbırsquonın teorisini yapmak misyonunu yuumlklenen Kadro Hareketirsquonin oumlncuumllerioldular Zaman iccedilerisinde Halkevleriyle duumlşuumlnsel olarak bir devamlılık da

yakalayabildiler41

Soumlz konusu fikirlere sahip olan Şevket Suumlreyya ve İsmail HuumlsrevrsquoinHalkevleri Tuumlzuumlğuuml hazırlama komisyonunda bulunması kısmen duumlşuumlncelerinin

ilgili metne yansıması sonucunu doğurmuştur Reşit Galip ve arkadaşlarının 1932 yılında hazırladıkları ilk Halkevleri Teşkilacirct İdare ve Mesai Talimatnamesi oumlzetleşu şekilde idi42

Halkevleri fırkalı olsun olmasın herkese accedilıktır youmlnetici kesim fırkamensubu olmalıdır Memurlar idare heyetlerine girebilirler Evlerin accedilılış kararıFırka İdare Heyetine tesis şekil ve duumlzenlemesi ise vilayet idare heyetlerineaittir Ankara Halkevi Reisi Fırka Umumicirc İdare Heyeti tarafından seccedililmektedir

Halkevi accedilmak iccedilin şube faaliyetlerine uygun unsurlar ve bunlarınccedilalışması iccedilin bina para vb gibi maddi kaynaklar gerekmektedir Bir Halkevininaccedilılabilmesi iccedilin en az uumlccedil şubenin ccedilalışabilir olması lazımdır Masrafları vilayetfırka heyetlerince temin edilir Yapılacak bağışlar Halkevi idare heyetince kabul

edilebilir Halkevleri salonları CHF ilkelerine aykırı olmayan ve diğer partilerleilgili olmayan buumltuumln toplantılara accedilıktır İccedilki ve oyuna izin verilmez Protokol yoktur sadece Cumhurbaşkanına TBMM Başkanına Başbakana vali kaymakamnahiye muumlduumlrleri ve boumllgenin en buumlyuumlk komutanına yer ayrılmaktadır

Halkevlerinin ccedilalışmaları ile ilgili olarak Fırka Genel Sekreterliğirsquone uumlccedil aydabir rapor goumlnderilir Vatandaşların eğilimlerine goumlre bir ccedilalışma alanıbulabilmeleri iccedilin dokuz şube oluşturulmuştur Her şubenin bir kayıt defteriolmaktadır

Yine bu talimatnameye goumlre Evlerde belirli zamanlarda balolarduumlzenlenebilirdi Ev ve Fırka uumlyeleri duumlğuumln ve nişanlarını Halkevlerinde

40 Arıkan a g m s 26841 Daha geniş bilgi iccedilin bkz Temuccedilin Faik Ertan Kadrocular ve Kadro Hareketi (Goumlruumlşler

Yorumlar Değerlendirmeler) Kuumlltuumlr Bakanlığı Yay Ankara 1994 42 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm




45 983090983092983095

yapabilirlerdi Sıradan guumlnlerde iccedilki kullanılması yasak olmasına rağmen balo vetoumlrenlerde yerli iccedilkiler kullanılabilirdi43

Yapılan hazırlıklar sonucunda ilk Halkevleri 19 Şubat 1932 tarihinde 14merkezde accedilılmıştır Bu merkezler Afyon Ankara Aydın Bolu Bursa CcedilanakkaleDenizli Diyarbakır Eminoumlnuuml Eskişehir İzmir Konya Malatya ve SamsunrsquoduAslında bunlar accedilılışa kadar hazırlıkları tamamlanabilen Halkevleri idiler AntalyaBilecik Edirne Gaziantep Giresun Silifke Kastamonu Kayseri KırklareliKocaeli Kuumltahya Ordu Rize Sinop Şebinkarahisar Tekirdağ Trabzon Van

Yozgat ve Zonguldakrsquotaki Halkevleri ise 19 Şubat tarihine yetişemeyip 24 Haziran1932 tarihinde accedilılan Evlerdir44 Eklenen bu 20 yeni ev ile birlikte Halkevlerinin

sayısı 1932 Haziranı itibariyle 34rsquoe yuumlkselmiştir Ev sayısındaki bu artışHalkevlerinin kısa suumlrede tuumlm uumllkeye yayılacağının bir belirtisi olmuştur

Halkevlerinin accedilılışı adı geccedilen 14 ilde buumlyuumlk coşku ile kutlanmıştır Accedilılıştoumlrenlerine hem CHFrsquonin hem de halkın ilgisi buumlyuumlk olmuştur Evlerin herkeseaccedilık olması nedeni ile accedilılış toumlrenlerinde Cumhurbaşkanı TBMM Başkanı ilin

valisi ve en uumlst ruumltbeli komutanı dışında herhangi bir kimseye davetgoumlnderilmemiştir45 Bu durum 1932 tarihli Halkevleri Talimatnamesirsquonde yeralmaktadır Ankara Halkevindeki accedilılış toumlreninde oumlnce Recep Peker daha sonraise Reşit Galip birer konuşma yapmışlardır Recep Pekerrsquoin yaptığı konuşmaHalkevlerinin neden kurulduğunu accedilıklar niteliktedir Peker Evlerin duumlzenlieğitim-oumlğretimin yanında halk eğitimi ve terbiyesini icra etmek iccedilin kurulmuşolduğunu ifade eder46 Peker accedilılış konuşmasında itinalı bir kuumlltuumlr ccedilalışması ilemillicirc birliği yuumlkseltmenin hedeflendiğini bu asırda milletleşip milletccedilekaynaşmak iccedilin mekteplerin dışında yetişkin eğitimine oumlnem verilmesi birlikteccedilalışma fikrinin ve alışkanlığının oluşturulmasının lazım geldiğinibelirtmektedir47 Recep Peker burada oumlzetle milletleşme ve kuumlltuumlrel gelişmeninoumlnemine değinmiştir Reşit Galip ise Halkevlerine neden ihtiyaccedil duyulduğundan

ve Halkevi talimatnamesindeki maddelerden bahsetmiştir48 Konuşmaları accedilılıştoumlrenleri takip etmiş akabinde piyesler sahnelenmiş ve accedilılış şiirleri okunmuşturAccedilılışla ilgili olan bu faaliyetler sadece Ankara Halkevirsquonde değil diğer 13merkezdeki Halkevlerinde de gerccedilekleştirilmiştir 14 merkezde de aynı programın

43 Zeyrek a g e s 2944 Toksoy a g e s 4245 Zeyrek a g e s 22-2346 Aydın ibid p 9547 Toksoy a g e s 3248 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm




takip edilmesi Halkevlerinin accedilılışına verilen oumlnemi ve koordineli hareketedildiğini goumlstermektedir

Accedilılış toumlrenlerinde yapılan konuşmalardan da anlaşılacağı gibiHalkevlerinin amacı inkılacircpları ve altı ilkeyi yaymak halkı eğitmek hem halkarasında hem de halk ile devlet arasında kaynaşma meydana getirmekti YapılanHalkevleri nitelemelerine baktığımızda da şu hususlardan bahsedildiğinigoumlrmekteyiz

William H Jansen ldquoHalkevleri 1932rsquode Atatuumlrk ve onun Cumhuriyet HalkPartisi tarafından kurulan yetişkin eğitimi cemiyeti ve kuumlltuumlrel merkez idilerOnlar uumllkenin her yerinde şehirlerde kasabalarda ve hatta kuumlccediluumlk koumlylerde bile

yerleşen huumlkuumlmet himayeli ve destekli merkez idilerrdquo 49 diye tanımlarken

doumlnemin Başbakanı İsmet İnoumlnuuml ise ldquoHalkevleri siyasal bir muumlessese değildirlerSosyal ve kuumlltuumlrel kurumlardırrdquo 50 diye tanımlamaktadır ldquoHalkevi isminde ilerisuumlruumllduumlğuuml gibi bir saray ya da malikacircne evi değildir bu her tuumlr sınıf ccedilatışmasınatamamen karşı ve derinden halkccedilı olan Tuumlrk insanının toplandığı ulusal birkurumdur Orada ldquosenrdquo ya da ldquobenrdquo yoktur ldquobizrdquo vardır Siyasal ve sosyal birşekilde yuumlksek ruumltbeli vatandaş ve bir koumlyluuml ya da bir işccedili dirsek dirseğe (yan

yana) oturur onlar birbirleriyle konuşurlarrdquo 51 Yapılan tanımlar Halkevlerindenbeklentileri ve işleyişini ortaya koymaktadır Halkevleri kaynaşmanın sağlanacağımerkezler olarak tasarlanmışlardır Bu nedenle Halkevleri kurulacağı zaman

yetişkin eğitiminin duumlnyadaki oumlrnekleri incelenmiş ve bunlardan yararlanılmıştır 1930rsquoların duumlnyasındaki yetişkin eğitimi kurumlarına baktığımızda Almaneyaletlerinde ldquoYurttaşevirdquo veya ldquoHemşirevirdquo koumlylerinde ise ldquoToplumevlerirdquo nin

mevcut olduğu goumlruumllmektedir Bu kurumların amacı halkı konferanslar kurslargibi faaliyetler ile her youmlnden eğitmek tembel ve uyuşuk olmaktan kurtararakzararlı alışkanlıklardan uzak tutmaktır52 Macaristanrsquoda Macar Ulusal KuumlltuumlrCemiyeti Uranya Cemiyeti İşccedili Jimnazları Ccediliftccedili Dernekleri CcedilekoslovakyarsquodaMozarih İtalyarsquoda Dopolavaro İngilterersquode Halk Eğitim Cemiyeti Meksikarsquodakoumlylerde mevcut olan ve koumlyluumlye hayatın her alanıyla ilgili eğitim veren Cada delpeuble (halkın evi) gibi kurumlar mevcuttu53

Buumltuumln bu kurumların yanında Anıl Ccedileccedilen Fransız Devrimi sırasında halkokulu goumlrevi yapan devrimciler ile aydınların fikir alış verişi yaptıkları halkın da

49 William H Jansen ldquoTurkish Folklore an Introductionrdquo The Journal of American Folklore Vol

74 No 294 Folklore Research around the World A North American Point of View(OctDec 1961) p 355

50 Zeyrek a g e s 1851 Şimşek ibid s 7852 Ccedileccedilen a g e s 78-7953 Gurallar Yeşilkaya a g e s 70-71




45 983090983092983097

katılarak devrimin ilkeleri doğrultusunda bilinccedillendirildikleri JakobenKuluumlplerirsquonin de Fransız Devrimirsquoni inceleyen ve Halkevlerini kuran MustafaKemal uumlzerinde etkili olduğunu ileri suumlrmektedir54

Halkevlerinin kuruluşunda incelenen buumltuumln bu kurum ve uumllkelerin yanındahiccedil şuumlphesiz ki en etkili olanı Sovyet Rusyarsquodır Ccediluumlnkuuml Sovyet Rusyarsquoda 1800rsquoluuml

yılların ikinci yarısında başlayan ve Halkccedilılık anlamına gelen Narodnik hareketTuumlrkiyersquodeki bazı aydınları da etkilemiştir Bu harekette goumlnuumllluuml genccediller koumly koumlydolaşarak halkı bilinccedillendirmeye ccedilalışmışlardır İşte bu hareketten doğan Narodnidom (Halkevi) isimli kurumlardan esinlenilerek Tuumlrkiyersquode de Halkevlerininkurulduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlr55 Hatta o doumlnemde Sovyet Rusyarsquoya seyahatte

bulunan Falih Rıfkı (Atay)rsquonın Tuumlrkiyersquoye Narodni dom fikrini getirdiği iddiaedilmektedir56 Falih Rıfkı (Atay) bu gezisine ait anılarını ldquoYeni Rusyardquo isimlikitabında kaleme almış cemiyet olma ve eğitim ile ilgili olarak şunlarısoumlylemiştir

ldquoRusyadan ben bir ders getiriyorum

Bu ders Tuumlrk ihtilacirclini organize etmek yeni genccedilliği yetiştirmek ve Tuumlrkcemiyetini bir kaccedil hamlede terbiye etmek usulleridir Bu asırda cemiyetsiz

yaşamak imkacircnsızdır ne kapitalizm ne Bolşevizm ne sosyalizm hiccedil biri teknikve makinenin ve elektriğin tarlaya kadar girmiş olduğu bir asırda buumltuumln cemiyetterbiye edilmiş olmaksızın teessuumls edemez temel atamazrdquo 57 diye yazarken yineeğitim ve yığın terbiyesi ile ilgili olarak şu satırları kaleme almaktadır

ldquohellip Buumltuumln Tuumlrk cemiyeti bu asrın terbiyesini almadıkccedila inkılacircbın koumlkuumlhavadadırrdquo 58ldquoHiccedil durmaksızın buumlyuumlk yığının terbiyesine geccedilmekhelliprdquo 59 ifadeleri ileeğitim ve oumlğretimin oumlnemine değinirken cemiyet olmanın doumlnemin şartlarınauyum sağlamanın gerekliliğinden bahsetmektedir Eser incelendiğinde FalihRıfkırsquonın accedilık bir şekilde Narodni domrsquodan bahsettiği goumlruumllmemektedir Bununlabirlikte yığın eğitimi sık sık vurgulanmıştır ki bu da Halkevlerinde hedef olarakalınan bir unsurdur Halkevlerinin kuruluşunda duumlnyadaki modellerin oumlrnekalındığı muhakkaktır Ancak Sovyet Rusya ile ileri seviyede olan ilişkiler

54 Ccedileccedilen a g e s 82-8355 DP doumlneminde Halkevlerinin kapatılması iccedilin oumlnergeler verildiğinde H Suphi Tanrıoumlver

Rusyarsquodaki Narodni domrsquoun birebir karşılığının Halkevi olduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr56 Zeyrek a g e s 21-2257 Falih Rıfkı (ATAY) Yeni Rusya Ankara 1931 s 17058 Falih Rıfkı a g e s 17159 Falih Rıfkı a g e s 172




bakımından Sovyet Rusya etkisinin ve geccedilmişteki deneyimlerinden dolayı daTuumlrk Ocaklarırsquonın etkisinin daha ağırlıklı olduğu dikkat ccedilekmektedir

Bir merkezde Halkevinin accedilılabilmesi iccedilin gerekli bazı şartlar vardırHalkevleri Fırka Genel Youmlnetim Kurulu kararı ile accedilılmaktaydı Halkevinin accedilılmatalebi il youmlnetim kurulu tarafından fırka merkezine iletilir60 ve Fırka Genel

Youmlnetim Kurulursquondan olumlu bir karar ccedilıkar ise faaliyetlere başlanırdı Bir yerdeHalkevi accedilılabilmesi iccedilin evin ihtiyacını karşılayacak bina ve para gibi maddiunsurlara oumlnem verilmekteydi Reşit Galip ve arkadaşları tarafından hazırlanan1932 tarihli ilk Halkevleri Talimatnamesirsquonde vatandaşların ilgisini ccedilekmek vekendilerine goumlre bir ccedilalışma alanı bulabilmeleri iccedilin Halkevleri buumlnyesinde 9şubenin kurulmasına karar verilmişti Bu şubeler Dil ve Edebiyat Şubesi Guumlzel

Sanatlar Şubesi Temsil Şubesi Spor Şubesi Sosyal Yardım Şubesi HalkDershanesi ve Kurslar Şubesi Kuumltuumlphane ve Yayın Şubesi Koumlycuumlluumlk Şubesi ileTarih ve Muumlze Şubesi rsquonden ibaretti Şubeler millicirc dil ve millicirc tarih konularındaoumlnemli ccedilalışmalar yapmışlardır Bir taraftan da halkın kaynaşmasına ve modernduumlnyanın koşulları doğrultusunda eğitilmesine ccedilalışmışlardır Halkeviaccedilılabilmesinin şartlarından birisi de bu 9 şubeden en az 3rsquouumlnuumln accedilılacak olanHalkevinin buumlnyesinde bulunmasıydı61 Diğer bir accedilılış şartı ise her Halkevininolduğu yerde bir kuumltuumlphane ya da okuma odasının oluşturulmasıydı62 Bu şartHalkevi accedilmanın olmazsa olmazı idi Eğer kuumltuumlphane ya da okuma odasıoluşturacak imkacircn mevcut değilse hiccedil olmazsa bir kitaplık bulundurulmasıHalkevi accedilmak iccedilin yeterli goumlruumllmuumlştuuml Kolay ulaşılabilecek bir yerde olmalarıiccedilin kuumltuumlphanelerin alt katlarda yer almalarına oumlzen goumlsterilirdi63 Bu durum

Halkevlerinde hem halkın okumasının ve kendisini geliştirmesinin oumlnceliklihedeflerden birisi olduğunun hem de harf inkılacircbının halka goumltuumlruumllmesinin birgoumlstergesi olarak kabul edilebilir

Halkevlerinin YoumlnetimiHalkevlerinin YoumlnetimiHalkevlerinin YoumlnetimiHalkevlerinin Youmlnetimi

Halkevlerinin youmlnetimine baktığımızda CHF ile olan bağlantıları goumlzeccedilarpmaktadır Parti ile Evler arasında her alanda olduğu gibi youmlnetim alanındada sıkı bir bağ vardır Hatta Halkevlerinin en ccedilok eleştiri aldığı ve kapatılmasındaen buumlyuumlk koz olarak kullanılan şey Parti ile Evlerin bu yakınlığı olmuştur CemilKoccedilak CHF İl Başkanlarırsquonın aynı zamanda Halkevi Başkanı olduklarını son kararile birlikte valilerin sadece Parti Vilayet İdare Heyeti Başkanı olmakla

60 Kuumlccediluumlkuğurlu-Okur age s 1461 Tevfik Ccedilavdar Tuumlrkiyersquonin Demokrasi Tarihi 1839-1950 İmge Kitabevi Ankara 2004 s 35562 Toksoy a g e s 3663 Ayşe Durukan-Tuumlrkan Ulusu Uraz ldquoCumhuriyetin Kuumlltuumlr Kurumu Olarak Halkevi Binalarırdquo

ituumldergisia mimarlık planlama tasarım Cilt 7 S 1 Mart 2008 s 46




45 983090983093983089

kalmadıklarını aynı zamanda Halkevi Başkanı olduklarını ve belki de budurumun oumlnlenmesi iccedilin Halkevi Başkanlıkları iccedilin parti il youmlnetiminde seccedilim

yapılmasının oumlngoumlruumllduumlğuumlnden bahsetmektedir64 Daha sonra Halkevleribaşkanları boumllgenin parti oumlrguumltuuml tarafından seccedililmeye başlanmıştır AncakAnkara Halkevi bu duruma dacirchil değildi Ccediluumlnkuuml Ankara Halkevi merkezde yeralıyordu ve Halkevlerinin de merkezi konumundaydı Buranın başkanı Genelİdare Heyeti tarafından seccedililmekteydi

1932 tarihli Halkevleri Talimatnamesirsquone goumlre Halkevi İdare Heyeti şubekomiteleri tarafından belirlenen birer temsilciden oluşmaktadır İki yılda bir

yapılan seccedilimlerde uumlyeler yeniden seccedililebilme hakkına sahiplerdi Halkevleri

ccedilalışma raporlarını uumlccediler aylık periyotlarla Fırka Genel Sekreterliğirsquone goumlndermekzorundaydılar Milletvekilleri de Halkevlerini denetlemekle goumlrevlendirilirlerdi65

Halkevlerinde kararlar oy ccediloğunluğu ile alınır şayet oylar eşit olur isebaşkanın oy kullandığı tarafın kararı geccedilerli olurdu66

Halkevlerine UumlHalkevlerine UumlHalkevlerine UumlHalkevlerine Uumlyelik yelik yelik yelik

Evlere uumlyelik halka accedilık tutulmuştur Evler tamamen siyasi kurumlarolarak tahayyuumll edilmemişler ise de Fırka Genel Merkezirsquone bağlı oluşları dikkatccedilekmektedir 1932 tarihli Halkevleri Talimatnamesinde Halkevlerinin CumhuriyetHalk Fırkasırsquona kayıtlı olan ve olmayan buumltuumln vatandaşlara accedilık olduğu sadeceHalkevi İdare Heyeti ve Şube İdare Komitelerirsquone uumlye olabilmek iccedilin Fırkayamensup olunması gerektiği memurların idare heyetlerine girmesinde bir sakıncaolmadığı ifade edilmiştir67 Talimatnamede ldquoHalkevleri kalplerinde vedimağlarında memleket sevgisini mukaddes ve ileri yuumlruumlten yuumlksek bir heyecanhalinde duyanlar iccedilin toplanma ve ccedilalışma yeridir Bu itibarla halkevinin kapılarıfırkaya kayıtlı olan ve olmayan buumltuumln vatandaşlara accedilıktırrdquo 68 ifadesi yeralmaktadır Zaten birlik ve aidiyet duyguları oluşturmak iccedilin accedilılmış bir kurumdauumlyelik şartlarının olması da beklenilemezdi Kurumun kapıları buumltuumln halka accedilıktıhalkın evi idi

Halkevi BHalkevi BHalkevi BHalkevi Binalarıinalarıinalarıinaları

Halkevi binalarında Cumhuriyet doumlnemi ile ilgili bilgiler ve mesajlar yeralmıştır Binalarda bulunan Parti sloganları Altı Oklu bayraklar Atatuumlrk

64 Cemil Koccedilak Geccedilmişiniz İtina İle Temizlenir İletişim Yay İstanbul 2009 s 11665 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm 66 Zeyrek a g e s 3067 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm 68 Halkevleri 1932-1935 s 7 Akt Arıkan a g m s 269




heykelleri oumlzdeyişler ve Tuumlrk Bayrağı gibi unsurlar Cumhuriyet doumlnemine aitsembollerdi Binalar genellikle Cumhuriyet Meydanlarırsquonda inşa edilmişlerdirBunun istisnası Mersin Halkevi binasıdır Burada bina inşa edildikten sonraCumhuriyet Meydanı oluşturulmuştur Halkevleri binaları inşa edilirken bazıkişiler bu binaların daha iccedilerilerde bahccedilede yapılması taraftarı olmuşlardırHalkevleri binalarının oumlzellikleri ve inşaları da Halkevinin bulunduğu boumllgeyegoumlre değişmiştir Oumlrneğin sahil şehirlerindeki evler deniz kenarında inşaediliyorlardı Yine cami ve kiliselere yakın boumllgelerde de inşa edildiklerigoumlzlemlenmektedir Binaların balkonları hitabet amaccedillı kullanılırdı ki İtalyarsquodakiHalkevlerinin balkonları da aynı amaccedilla kullanılıyorlardı Evlerin bahccedile ve terasgibi accedilık alanlarından ise oumlzellikle yaz aylarında sinema balo vb etkinlikler iccedilin

yararlanılırdı69

Halkevleri binalarının ccedileşitli boumlluumlmleri mevcuttu Salon idari kısımkuumltuumlphane jimnastik salonu ve accedilık alan olarak da meydan bahccedile ya da avlubulunmaktaydı Salonlar ccedileşitli aktiviteler iccedilin kullanılabilirlerdi Balo duumlğuumln venişan bu aktivitelerden bazılarıydı Yine Halkevi binalarında temsil salonlarınınbulunması tiyatro ve temsil faaliyetlerinin hayat bulması bu binalarınCumhuriyet doumlneminin ilk binaları haline gelmesini sağlamıştır Binalarda yeralan gardırop odası kısmı ise modern hayatın bir alışkanlığını halka kazandırmayıamaccedillıyordu Davetlere salonlara dışarı kıyafetleri ile mantolar ile girilmemesibunların dışarıda ccedilıkarılarak iccedileri girilmesi kazandırılmaya ccedilalışılan alışkanlıktı70

Halkevlerinin GelirleriHalkevlerinin GelirleriHalkevlerinin GelirleriHalkevlerinin Gelirleri

Halkevlerinin kira elektrik yakıt gibi belirli başlı giderleri vardı Bugiderlerin karşılanabilmesi iccedilin parasal kaynaklara ihtiyaccedil duyuluyorduHalkevlerinin gelirleri oumlncelikle yardımlardan devlet buumltccedilesinden ve bulunduğuboumllgenin parti il oumlrguumltuuml tarafından karşılanırdı

Halkevleri yıllık buumltccedile yapıp bağlı bulundukları youmlrenin parti oumlrguumltuumlneonaylatırlardı Gelirlerinin buumlyuumlk kısmını devletten gelen boumlluumlm oluşturuyorduFakat devlet tarafından yapılan yardımlar bir suumlre sonra giderek yetersiz halegelmeye başlayacaktır Ccediluumlnkuuml Halkevlerinin sayısı giderek artmaktadırDolayısıyla yardımlar giderek boumlluumlnmeye ve azalmaya başlamıştır Bu nedenle1946 yılında Halkevlerine giderlerini karşılamaları amacıyla paralı olarak balolarmuumlsamereler geziler gibi etkinlikler duumlzenlemelerine ve sinema goumlsterimleri iccedilinodaların kiraya verilmesine muumlsaade edilmiştir71 Mustafa Kemal 10 Kasım 1938

69 Durukan-Ulusu Uraz a g m s 41-4670 Durukan-Ulusu Uraz a g m s 45-4671 Zeyrek a g e s 38-40




45 983090983093983091

tarihinde vefat edince vasiyeti uumlzerine menkul mallarından bir kısmı daHalkevlerine verilmiştir72

Halkevleri vergiden muaf tutulmuştur CHF Genel Sekreterliği iseHalkevlerini goumlnderilen parayı gerekli yerlerde kullanmaları tasarruflu olmalarıgibi konularda uyarmıştır Fakat gelirlerin buumlyuumlk boumlluumlmuumlnuumln devlet tarafındansağlanması oumlzellikle ccedilok partili doumlnemde eleştiri konusu olmuştur Muhalefetolan Demokrat Parti devletin olduğu iddia edilen ve devlet tarafından paratahsis edilen bu kurumdan kendilerinin yeterince faydalanamadıklarını ilerisuumlrecektir

Halkevlerinde Yayın veHalkevlerinde Yayın veHalkevlerinde Yayın veHalkevlerinde Yayın ve Kuumltuumlphanecilik FaaliyetleriKuumltuumlphanecilik FaaliyetleriKuumltuumlphanecilik FaaliyetleriKuumltuumlphanecilik Faaliyetleri

Halkevlerinin en oumlnemli faaliyetlerinden birisi de yayınları olmuşturCcediluumlnkuuml Halkevlerinde neşredilen yayınlar guumlnuumlmuumlz ccedilalışmaları iccedilin de ışıktutmakta doumlneminin tarih edebiyat folklor vb alanlarına ait bilgileriiccedilermektedirler Bu yayınlar pek ccedilok uumlnluuml isim iccedilin okul goumlrevi goumlrmuumlş vekuumlltuumlrleşimi artırmışlardır

Yayınlar kitaplardan broşuumlrlerden ve dergilerden oluşmaktaydı Ancakhem sayı bakımından hem de oumlnem bakımından yayınlar arasında dergilerinağırlıkta olduğu goumlruumllmektedir

1940 tarihli Halkevleri Talimatnamesirsquone goumlre Halkevlerinin kendimatbaalarını kurmaları yasaklanmıştı73 Bu nedenle yayınlar oumlzel matbaalar

tarafından yayınlanmış bu durum ise basım alanında gelişmelere yol accedilmıştıHalkevlerinin ccedilıkardığı dergilerin sayısı hızla artmıştır Dergiler Evlerin

soumlzcuumlleriydiler Her Ev kendi dergisini ccedilıkarma hakkına sahipti Dergilerin yayımından Dil ve Edebiyat Şubesi sorumluydu Dolayısıyla dergide kullanılandilin anlaşılır ve accedilık olması yazıların yayınlanmak iccedilin uygun olup olmadığı buşubenin denetiminden geccediliyordu Dergilerin bir kısmı gerekli yerleregoumlnderildikten sonra kalan kısmı Evlere gelir sağlamak iccedilin halka satılırdıİnkılacircpları ve duumlşuumlnce sistemini iletmek de dergilere duumlşen bir goumlrevdi

Halkevlerinin yayımladığı en oumlnemli dergi Uumllkuuml dergisiydi Uumllkuuml Şubat1933-Ağustos 1950 arasını kapsayan doumlnemde ccedilıkarılmıştır Dergide yayınlanan

yazılar CHFrsquonin ideolojisini accedilıklamaları accedilısından oumlnemliydiler74 Dergi eğitsel

72 Hilmi Uran Meşrutiyet Tek Parti Ccedilok Parti Hatıralarım (1908-1950) Anı Yay İstanbul 2007s 279

73 CHP HALKEVLERİ Ccedilalışma Talimatnamesi Ankara 1940 s 7-874 Ccedilavdar a g m s 882




amaccedillıydı Uumllkuuml dergisi Evlerin genel politikasını CHFrsquonin goumlruumlşlerine uygunolarak tanımlamıştır Bununla birlikte Uumllkuumlrsquonuumln politikası ve goumlruumlşlerieditoumlruumlnden de etkilenmiştir 1936 yılına kadar CHP Genel Sekreteri RecepPeker Uumllkuumlrsquonuumln editoumlrluumlğuumlnuuml yuumlruumltmuumlştuumlr Peker doumlneminde Uumllkuuml hızlımodernleşmeyi destekleyen radikal inancı dile getirirken 1936rsquodan 1941rsquoe kadareditoumlrluumlk yapan Fuad Koumlpruumlluuml doumlneminde didaktik ve tarihi bir oumlzellikkazanmıştır 1941rsquoden sonra ise derginin editoumlrluumlğuumlnuuml yazar ve sanatccedilı kimliğinesahip olan Ahmet Kutsi Tecer uumlstlenmiştir Tecer zamanında ise derginin iccedileriğiedebiyat ve sanat konularının dacirchil edilmesi ile birlikte zenginleştirilmiştir 75

Uumllkuuml hem Parti tarafından hem de Halkevleri tarafından ayrı bir oumlnemehaizdir Parti Genel Sekreterliği bir tezkere yayınlamış ccedilıkacak olan bu derginin

ldquoTuumlrkiyersquonin en bilimsel en değerli ve en halkccedilı dergisi olacağınırdquo hemHalkevlerine hem de Halkevlerinin kollarına duyurmuştur Uumllkuumlrsquoye duumlşen goumlrevCumhuriyetin ilkelerini fikirlerini bilimsel bir tarzda yaymak halkın bunubenimsemesini buna inanmasını sağlamaktı Bu nedenle diğer Halkevleridergilerine oumlrnek olarak goumlsterilmiş derginin editoumlrluumlğuumlnuuml yuumlruumltenlerden halkile buumltuumlnleşmeleri ve yetenekli genccedilleri yazı yazmaları iccedilin teşvik etmeleriistenmiştir Nitekim Yaşar Kemal gibi oumlnemli bir yazar ve Hulusi Koumlymen gibiuumlnluuml bir siyasetccedili bu dergilerden yetişmişlerdir76

Uumllkuuml yayın hayatı boyunca duumlzenli ccedilıkmış bir dergidir Pratik bilgilerin veinkılacircpccedilı goumlruumlşlerin yayılmasında oumlncuumlluumlk yapmış diğer dergilere ve yayınlararehberlik etmiştir Derginin arka kapağındaki reklamlar bile propagandaiccedilermektedir77

Halkevleri tarafından ccedilıkarılan dergiler uumlzerinde iccedilerik ve soumlylem gibikonularda denetleme yapılmıştır Bu denetimler bazı dergilerin sıkılmasına veccedilok partili hayata geccedilişle birlikte daha oumlzguumlr yayınlar iccedilin kaybolmalarına nedenolmuştur Halkevlerinin kuruluşundan oumlnce ccedilıkmakta olan dergiler deHalkevlerine bağlanmışlardır Bu olay ile birlikte bazı dergiler daha da gelişirkenbazıları ise yetersiz olduklarından dolayı Halkevleri tarafından kabuledilmemişlerdir

Kaliteleri birbirini tutmasa da dergiler sosyoloji antropoloji ve guumlnluumlkhayatla ilgili oumlnemli bilgileri halka ulaştırmışlar ve derlenen kelimeleri

yayınlamışlardır Bunun yanında oumlğretmenler iccedilin de yazma fırsatı yaratmışlar

75 H Kemal Karpat ldquoThe Impact of The Peoplersquos Houses on The Development ofCommunication in Turkey 1931-1951rdquo Die Welt des Islams New Series Vol 15 Issue frac14(1974) p 71

76 Karpat ibid p 72 7677 Zeyrek a g e s 82-83




45 983090983093983093

lise oumlğretmenleri kendi boumllgeleri ile ilgili halk kuumlltuumlruuml konusunda araştırmalar yapmışlar ve bu araştırmalarını Halkevleri dergilerinde yayınlamışlardır78

Halkevlerinin diğer yayınları ise kitap ve broşuumlrlerden oluşmaktadır Bu yayınlar edebiyat folklor tarih ve Evlerde verilen konferansları iccedilermekteydilerHatta bu konferanslar ccediloğu zaman Halkevi dergileri ya da Ulus gazetesinde

yayınlanmışlardır79 Halkevlerinden ccedilıkan bu yayınlar kendilerinden sonrakilericcedilin oumlrnek teşkil etmişlerdir Doumlnemin duumlşuumlnce sisteminin yayılmasına yardımederken guumlnluumlk hayata youmlnelik bilgiler vermiş bilimsel ccedilalışmalar yapılmasınaolanak sağlamış birccedilok uumlnluuml ismin yetişmesine vesile olmuşlardır

Halkevleri kuumltuumlphaneleri bilgili ve sorumluluk sahibi bir okuyucu kitlesi yetiştirmeyi amaccedillamışlar ve bunda da başarılı olmuşlardır Kuumltuumlphaneler halkınokuma alışkanlığı kazandığı oumlğrencilerin dersleri iccedilin referans kaynaklarıbuldukları boş zamanlarında ise ders ccedilalışıp kitap okudukları yerler olmuşlardırBu kuumltuumlphanelerin oumlnemlerinden birisi de tercuumlme edilmiş klasikleri ve yerliklasikleri buumlnyelerinde barındırmalarıydı Buralarda klasiklerin okunmasına ayrıbir oumlnem verilir hatta Ankara Halkevi uumlniversite oumlğrencileri iccedilin kitap oumlzetleme

yarışmaları duumlzenlerdi Bu yarışmalardaki amaccedil okunan metinleri ve bumetinlerdeki kelimeleri daha iyi anlamaktı Milli Eğitim Bakanlığı bu yarışmalardaStendhal ve Shakespearrsquoin eserlerinin okunmasını oumlneriyordu80

Halkevi kuumltuumlphaneleri okuma alışkanlığı kazandırarak pek ccedilok kitabı veklasik eserleri halk ile buluştururken oumlğrencilerin ve genccedillerin de vakitlerini

değerlendirmelerini ve boumlylece zararlı alışkanlıklardan zararlı ccedilevrelerden uzaktutulmalarını amaccedillamışlardır

1940 Yılında Meydana Gelen D1940 Yılında Meydana Gelen D1940 Yılında Meydana Gelen D1940 Yılında Meydana Gelen Depremlerde Halkevleriepremlerde Halkevleriepremlerde Halkevleriepremlerde Halkevleri

1940 yılında uumllkenin bazı boumllgelerinde depremler meydana gelmiştirHalkevleri bu depremlerde halkın yardımına koşmuş uumlzerlerine duumlşen goumlrevleri

yerine getirmişlerdir Kelkit Ccedilayı ccedilevresinde meydana gelen depremde derhaldeprem boumllgesine koşulmuş evleri yıkılan vatandaşlara kalacak yer sağlanmış

yaralıların hastanelere taşınmalarına yardım edilmiş ve halkın diğer ihtiyaccedillarınınteminine ccedilalışılmıştır Bu olay Sosyal Yardım Şubelerinin bu vb doğal afetlerekarşı oumlnceden hazırlıklı bulunmaları konusunda bilinccedillenmelerine neden

78 Halil İnalcık Atatuumlrk ve Demokratik Tuumlrkiye Kırmızı Yay İstanbul 2007 s 185-18679 Koccedilak a g e s 377-37880 Şehnaz Tahir Guumlrccedilağlar ldquoThe Politics and poetics of translation in Turkeyrdquo 1923-1960

Boğaziccedili University 2001 p 117




olmuştur81

Yine Adapazarı depreminde de Halkevi salonu yararlılara tahsisedilmiştir82 Boumlylece Halkevleri vatandaşlarda koumltuuml guumlnlerde de birlik olma ve

yardımlaşma duygusunun gelişmesini sağlamış gelebilecek doğal afetlere karşıoumlnceden oumlnlemler alınması konusunda vatandaşı bilinccedillendirmişlerdir

HalkevlerininHalkevlerininHalkevlerininHalkevlerinin İnkılacircplara Desteğiİnkılacircplara Desteğiİnkılacircplara Desteğiİnkılacircplara Desteği

Halkevlerinin accedilılış nedenlerinden birisi de yapılan inkılacircpların halkaulaşmasında yaşanılan sıkıntıların guumln yuumlzuumlne ccedilıkmış olmasıydı Halkevleri busıkıntıların giderilmesinde oumlnemli bir vazife uumlstlenmiş inkılacircpları halka tanıtmaya

youmlnelik ccedilalışmalar yapmıştı Oumlrneğin Dil ve Edebiyat Şubesi Diyarbakır MardinMersin Adana ve Gaziantep gibi şehirlerde Tuumlrkccedile konuşma okuma ve yazmakursları accedilarak dil ve alfabe alanındaki yeniliklere katkıda bulunmuşlardı83

Şapka İnkılacircbı konusunda Kastamonu Halkevi ccedileşitli aktivitelerduumlzenlemiştir Kastamonursquoda 1935 yılından itibaren ldquoAtatuumlrkrsquouumln KastamonursquoyaGelişleri ve Şapka İnkılacircbı Bayramırdquo kutlama programı yapılmaya başlanmıştırBu programların hazırlanması goumlrevi Halkevine ait olmuş 1934 yılındagerccedilekleştirilen toumlrende Halkevi bandosunun oumlncuumlluumlğuumlnde soumlylenilen İstiklalMarşı ile başlayan kutlamalar Halkevi Suumlvari ve Bisiklet kolunun resmi geccedilişleriile sona ermiştir 1935 yılındaki kutlamalarda ise akşam Halkevi Temsil Kolutarafından davet verilmiştir84

Yine Halkevleri Soyadı Kanunursquonun ccedilıkmasından sonra da Tuumlrkccedilesoyadları alınması iccedilin oumlncuumlluumlk etmişler ve soyadı alma guumlnleri duumlzenlemişlerdirGoumlruumllduumlğuuml gibi inkılacircpların halka yeterice ulaşamadığından endişe edilirken

Halkevlerinin kuruluşundan sonra bu yolda oumlnemli bir mesafe kat edilmiş veHalkevleri modernleşmenin halka goumltuumlruumllmesinde oumlnemli birer araccedil olmuşlardı

Halkevlerinin Sayıları FaaHalkevlerinin Sayıları FaaHalkevlerinin Sayıları FaaHalkevlerinin Sayıları Faaliyetlerliyetlerliyetlerliyetleri ve Gelişimlerinin Yavaşlamasıi ve Gelişimlerinin Yavaşlamasıi ve Gelişimlerinin Yavaşlamasıi ve Gelişimlerinin Yavaşlaması

Halkevleri ilk olarak 1932 yılının Şubat ayında 14 merkezde accedilılmıştıAslında accedilılışa yetişemeyen Evler de olmuştu Sonuccedilta Halkevlerinin sayısı 1932

yılının sonunda 34rsquoe ulaşmıştı Halkevlerinin en hızlı geliştiği doumlnem ise 1932-1940 yılları arasını kapsayan doumlnemdi 1932-1951 yılları arasını kapsayan doumlnemdeLondra Halkevi de dacirchil olmak uumlzere toplam 479 Halkevi bulunmaktaydı85

81 Ccedileccedilen a g e s 15482 Uran a g e s 32883 Ouml Faruk Huyuguumlzel ldquoCumhuriyet Doumlnemi Tuumlrk Edebiyatında Halkevlerinin Roluumlrdquo s 395

httpdergilerankaraedutrdergiler4579910212pdf 84 Mehmet Serhat Yılmaz ldquoAtatuumlrkrsquouumln Kastamonu Gezisi ve Şapka İnkılacircbırdquo Kastamonu Eğitim

Dergisi C 13 No 1 s 23085 Durukan-Ulusu Uraz a g m s 41




45 983090983093983095

Halkevleri kısa suumlrede hem nitel olarak hem de nicel olarak gelişmişler ve oumlnemliişlere imza atmışlardı

Halkevlerinin hepsi aynı verimlikte ccedilalışmıyorlardı Bazı Halkevleri ccedilok verimli olurken bazıları da hiccedil verimli olamamışlardı Bunda Evlerin youmlneticilerinin oumlzellikleri uumlyelerinin bilgi seviyeleri uumlye sayısı ccedilevresel faktoumlrlermaddi imkacircnlar vb etkenler rol oynamıştır Ancak şu bir gerccedilektir ki 1938

yılından itibaren Evlerin eylemliliği giderek azalmaya başlamıştır Halkevlerininresmiyette merkezi yoktur Ancak bu goumlrev Ankara Halkevi tarafından

yuumlruumltuumllmuumlştuumlr En oumlnemli iki Halkevinden birisi Ankara Halkevi diğeri de LondraHalkevirsquodir Bunlar diğer evlerden farklı bir uygulamaya tabi tutulmuşlardır Bu

iki Evin başkanları doğrudan CHF Genel Youmlnetim Kurulu tarafından seccedililirdi Yine bu iki Ev raporlarını doğrudan Parti Genel Sekreterliğine goumlnderirler veParti Genel Sekreterliği ile doğrudan iletişime geccedilerlerdi86 Gerccedilektende AnkaraHalkevi diğer Halkevleri iccedilin oumlrnek teşkil etmiştir Yarışmalar sergiler ve oyunlaroumlnce burada gerccedilekleştiriliyor sonra Anadolursquodaki diğer Evlerde uygulanıyorlardıDoumlnemin oumlnde gelen isimleri burada halkla buumltuumlnleşiyorlar hem onlara bir şeyleroumlğretiyorlar hem de onlardan bir şeyler oumlğreniyorlardı Ankara Halkevi uumlniversiteoumlğrencileri iccedilin balolar ve geceler duumlzenliyordu Bu sayede memleketlerindenuzakta olan oumlğrenciler iccedilin sıcak bir ortam sağlayarak onların yeni insanlartanımalarına ve ccedilevre edinmelerine olanak sağlıyordu Uumllkeyi ziyarete gelen

yabancı devlet adamları da Ankara Halkevirsquoni ziyaret ediyorlar ve buradakietkinliklere katılıyor Evlerin youmlnetimi ve işleyişi ile ilgili bilgiler alıyorlardı Hatta

bazı uumllkeler kendilerine uyarlamak iccedilin araştırmalar yapıyorlardı Mesela 1938ilkbaharında uumllkemize gelen Irak heyeti bu tarz araştırmalar yapmıştır87

Dış basının da Halkevlerine ilgisi yoğun olmuştur Uumlnluuml Fransız gazetesiFigaro Halkevleri ile ilgili bir makale yayınlamıştır Bu makale dış basınınHalkevlerine olan ilgisini artırmıştır Bu ilgi sonucunda İngiltere Dışişleri BakanıMr Eden Halkevlerine uumlye olmuş 1948 yılında ise İngiliz Elccedililiği SamsunHalkevinde bir sergi accedilmıştır88 Yurtdışındaki tek Halkevi ise 19 Şubat 1942tarihinde Londrarsquoda accedilılmış ve altı şubesi ile faaliyete başlamıştır89 LondraHalkevi Ankara Halkevirsquonden sonraki en oumlnemli Halkevidir

Halkevlerinin bu başarılı ve hızlı yuumlkselişi 1940 yılına gelindiğinde yavaşlamış ve accedilılışı da azalmıştır Bunun uumlccedil nedeni vardır Bunlardan birincisi II

86 Zeyrek a g e s 2887 Ccedileccedilen a g e s 14288 Ccedileccedilen a g e s 149-159 171 18589 ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmalarırdquo httpw3balikesiredutrmozsariHalkevlerihtm




Duumlnya Savaşı nedeni ile Tuumlrkiyersquonin savaş oumlnlemleri almasıdır İkincisi para yokluğudur Uumlccediluumlncuumlsuuml ise Halkevlerinin uumllke ccedilapına epeyce yayılmış olmasıdır Yani buumlyuumlk merkezlerin hemen hepsinde Halkevi zaten accedilılmış durumdadırDaha kuumlccediluumlk kesimlerde ise Halkodası kurulması yoluna gidilmiştir CcediluumlnkuumlHalkodaları da Halkevleri gibi goumlrev yapmaktadırlar ve bunların giderleri dahaazdır

Halkevlerindeki dinamizmin duumlşmesi uumlzerine 1940 yılında bazıduumlzenlemelere gidilmiştir Eski şartlarda bir Halkevinin accedilılabilmesi iccedilin uumlccedil kolunaccedilılması gerekliyken yeni duumlzenlemeye goumlre ise uumlccedil kolun yanında 200 kişilik birsalon iki ccedilalışma odası bir kuumltuumlphane jimnastik avlusu en az bir odacı ve birmemur aylığı ile zaruri giderleri karşılayacak bir buumltccedilenin olması gerekmekteydi

Halkevi kollarından birisinin accedilılabilmesi iccedilin ise kayıtlı en az yirmi beş uumlyesininbulunması lazımdı90 Bu duumlzenlemelere rağmen Halkevlerinin eski dinamizmi yakalanamamış oumlzellikle de ccedilok partili hayata geccedilişle birlikte eleştiri merkezlerihaline gelmişler ve kapanış suumlrecine doğru hızla yol almaya başlamışlardır DPiktidara geldiğinde yaklaşık olarak doumlrt yuumlz Halkevi bulunuyordu ve bunlar CHPile olan yakın ilişkilerinden dolayı kapatılacaklardı91

HalkodalarıHalkodalarıHalkodalarıHalkodaları

Bir yerde Halkevi accedilılabilmesi iccedilin belirli şartlar vardı Ancak bazı kırsalkesimler bu şartları sağlamaktan yoksundu En az uumlccedil şube accedilma şartınısağlayamadıkları gibi uumlye sayısı az bina ve gelirleri yoktu 1940rsquolı yıllaragelindiğinde CHP koumlylerde yeterince yandaş sağlayamadığı koumlyler iccedilin

hedeflenen değişikliklere ulaşılamadığı izlenimine ulaşmıştı Bu nedenlerdendolayı buralarda Halkevlerinin goumlrevini yapacak kurumlara ihtiyaccedil olduğuduumlşuumlnuumllduuml Bu yeni kurumun adı Halkodası olarak belirlendi 1939 yılında 20maddeden meydana gelen Halkodaları talimatnamesi hazırlanmış ve 19 Şubat1940 tarihinde 141 Halkodası accedilılmıştır92 1950 yılına gelinceye kadar sayıları3500rsquouuml bulmuştur Hatta ilerleyen yıllarda Halkodalarından bazıları Halkevlerinedoumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr93

Halkevlerinin KapatılmasıHalkevlerinin KapatılmasıHalkevlerinin KapatılmasıHalkevlerinin Kapatılması

Halkevlerinin accedilılmasının yavaşlama nedenlerinden birisi de II DuumlnyaSavaşı nedeniyle uumllkenin tedbirler almasıydı I Duumlnya Savaşırsquonın en oumlnemlisonucu cumhuriyet olmuş ve Tuumlrkiye cumhurileşen duumlnya konjonktuumlruumlnde

90 Zeyrek a g e s 3191 Jansen ibid p 35592 Zeyrek a g e s 18393 Ccedilavdar a g m s 882




45 983090983093983097

yerini almıştı II Duumlnya Savaşırsquonın sonucu ise demokrasi olmuş ve duumlnyadakibirccedilok uumllke demokrasiyi tercih etmiştir Tuumlrkiye tıpkı birincisinde olduğu gibiikincisinde de duumlnyanın gidişatına ayak uydurmuş ve demokrasiyi benimsemişccedilok partili hayata geccediliş kararı almıştır

Ccedilok partili hayata geccediliş kararı ile birlikte oumlnce 1945 yılında Millicirc KalkınmaPartisi kurulmuştur Ancak bu parti ccedilok uzun oumlmuumlrluuml olmamış beklediği ilgiyigoumlrememiş ve kısa suumlrede yok olup gitmiştir İkinci olarak ise 1946 yılındaDemokrat Parti kurulmuştur Demokrat Parti 1946 seccedilimlerinde mecliste 66koltuk kazanmış ve bir sonraki seccedilimler iccedilin guumlccedilluuml bir rakip olacağınınsinyallerini vermişti

DPrsquonin muhalefet olarak meclise girmesinden sonra Halkevleri de tartışılırbir konu haline gelmiştir Ccediluumlnkuuml Evler zaten CHPrsquonin kuruluşları gibi goumlruumlluumlyor

ve bu konuda eleştiri alıyorlardı Gerccedilekten de CHP ile Evler arasında guumlccedilluuml birbağ vardı Bu konu eleştiri nedeni olmuştur Ancak Evleri kuran ve gelişimi ile

yakından ilgilenen organın CHP olduğu gerccedileği goumlz ardı edilmemelidir

CHP yeni duruma adapte olamamış eski tutumunu devam ettirmiştiCHPrsquonin bu tutumu haklı olarak Demokrat Partililer tarafından eleştiriye tabitutulmuştu Ccediluumlnkuuml Halkevlerinin gelirleri genellikle devlet tarafındansağlanıyordu Dolayısıyla bir devlet kurumu imajı ortaya ccedilıkmıştı Bu durumDemokrat Partinin de bu kurumdan en azından tarafsızlık bekleme hakkını

yaratmıştı94

Yapılan eleştiriler sonucunda 25 kişiden muumlteşekkil bir komisyonoluşturulmuş ccedilalışmalar sonucunda Evlerin tesis haline getirilmesi konusuuumlzerinde durulmuştur Ancak Evler hiccedilbir zaman tesis haline getirilmemiştirDPrsquolilerin Evlerin Milli Eğitim Bakanlığırsquona bağlanması teklifi de soumlz konusuolmuştur95

1949 yılında yeniden accedilılan Tuumlrk Ocakları Halkevlerine devredilen mal varlıklarını geri istemişlerdir Bu nedenle eski Tuumlrk Ocakları Başkanı HamdullahSuphi Tanrıoumlver Halkevlerinin Rusyarsquodaki Narodni domrsquolara benzediğini ilerisuumlrerek kurumu eleştirmiştir Bu iddiaya karşılık Halkevlerini savunan CHPrsquoliisim Cevat Dursunoğlu olacaktır Cevat Dursunoğlu neden sadece Rusyaoumlrneğinin ileri suumlruumllduumlğuumlnuuml sorarak Almanyarsquoda Volkhausların bulunduğunu ve

94 Zeyrek a g e s 101-10295 Zeyrek a g e s 109




bu kurumların da birebir Halkevi olduğunu bunların neden goumlruumllmediğinisoumlyleyerek Halkevlerini savunacaktır96

Ccedilok partili hayata geccedilince Halkevlerine olan maddi yardımlar oumlnemlioranda kesilmiştir Bunun gerekccedilesi ise Evlerin CHPrsquonin bir organı gibigoumlruumllmesidir Bu nedenle sadece Londra ve buumlyuumlk merkezlerdeki evlere yardımedilmiş bunun sonucunda Halkevlerinin faaliyetleri zayıflamıştır

14 Mayıs 1950 seccedilimlerinde DP iktidar olmuş CHP ise henuumlz dahaşaşkınlığını uumlzerinden atamamış ve bunun geccedilici bir durum olduğunuduumlşuumlnmuumlştuumlr Oysa DP 27 Mayıs 1960 Darbesine kadar iktidara hacirckim olacaktırDPrsquonin iktidar olması ile birlikte Halkevleri tartışması şiddetlenerek devametmiştir CHPrsquoliler Evleri savunan konuşmalar yapmışlar ve onların parti ayrımı

goumlzetilmeksizin tuumlm genccedillere ve tuumlm halka accedilık olduğunu vurgulamışlardırFakat uzlaşmaya varılamamış ve Evlerin kapatılması iccedilin oumlnerge verilmiştirAslında geriye doumlnuumlp bakıldığında Başbakan Adnan Menderesrsquoin de geccedilmişte birHalkevli olduğu goumlruumllmektedir Uzun yıllar Aydın Halkevi başkanlığını yuumlruumltmuumlş

ve o doumlnemde bu kurumları oumlvmuumlştuuml Fakat şimdi kapanması iccedilin uğraşıyorduBu siyasi hayatın Halkevlerine oynadığı bir oyundu

Halkevlerinin kapatılmasına neden olan yasa 8 Ağustos 1951 tarihinde5830 sayılı yasa ile toplam uumlye sayısı 468 olan Mecliste 340 evet oyu almıştır

Yasa 11 Ağustos 1951 tarihli Resmicirc Gazetede yayınlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiş veboumlylece Halkevleri tarih olmuştur

Evlerin kapanmasından sonra mal varlıklarına dacirchil olan binaların bir

kısmı yeniden accedilılmış olan Tuumlrk Ocaklarına verilmiş bir kısmı ise hazineyedevredilmiştir Kuumltuumlphane arşiv fotoğraf vb malzemelerin korunması iccedilinherhangi bir oumlnlem alınmamış ve buumlnyesinde barındırdığı kuumlltuumlrel mirasın yokolup gitmesi97 buumlyuumlk bir kayıp olmuştur

SonuccedilSonuccedilSonuccedilSonuccedil

Halkevleri bazı kesimler tarafından eleştirilere maruz kalmışlardır Bueleştiriler Halkevlerinin halka yeterince inemediği aydın ile halk arasındakiboşluğu iyice artırdığı koumlylere giden ziyaretccedililerin onlar gibi olamadıklarıCHPrsquonin bir organı gibi işlediklerihellip gibi konularda olmuştur KanaatimizceHalkevleri Tuumlrk modernleşmesinin inkılacircp evresinde oumlnemli bir modernleştiriciaraccedil olarak faaliyetler yuumlruumltmuumlşlerdir Oumlncelikle toplum olma bilinci

uyandırmışlar ve yardımlaşma duygularını geliştirmişlerdir Dil bayramları vesoyadı verme guumlnleri duumlzenlemişler inkılacircpların yayılmasına ve benimsenmesine

96 Ccedileccedilen a g e s 202-20397 Arıkan a g m s 279




45 983090983094983089

katkıda bulunmuşlardır Halka hem kendi dilini hem de Batı dillerinitanıtmışlardır Accediltıkları okuma yazma kursları ile halkın okuma yazma oranınıartırmışlar kuumltuumlphaneleri vasıtası ile hem oumlğrencilere yardımcı olmuşlar hem deokuma alışkanlığı kazanılmasını sağlamışlardır Yerli malı kullanımını ve tutumluolmayı savunmuşlardır Sağlık konusunda halkı oumlzellikle de koumlyluumlleribilinccedillendirmişler onlara tarıma ve guumlnluumlk hayata youmlnelik işlevsel bilgiler

vermişlerdir Kadınlara ayrı bir oumlnem verilmiş accedilılan kurslara devam edenkadınların hem sosyalleşmelerini hem de para kazanarak aile buumltccedilesine katkıdabulunmalarını sağlamışlardır Genccedillerin koumltuuml alışkanlıklardan uzak durmalarınaccedilalışmışlardır Dil tarih ve folklor konularında araştırmalar yapmışlar halkınguumlzel sanatlar ile tanışmasını sağlarken modern tarzda eğlenceler duumlzenlemişler

ve halkın kuumlltuumlr seviyesini artırmışlardır İnsanların hem tiyatro sinema gibigoumlrsel sanatları hem de guumlzel sanatlar alanında Batılı ve millicirc unsurlarıtanımalarına vesile olmuşlardır Her şeyden oumlnemlisi de sistemin yurttaşınınortaya ccedilıkışına oumlnemli katkılar yapmışlardır Yani Halkevleri faaliyettebulundukları doumlnemde ciddi işlere imza atmışlar toplumun oumlnde gelen kuumlltuumlrkurumları olmuşlardır

Pek ccedilok alanda yararlılık goumlsteren bu kurumlar kapatılmak yerineduumlzenlenerek daha işlevsel hale getirilebilirlerdi DP Halkevlerini CHPrsquonin birorganı olmakla succedilluyordu İktidara geldiğinde kurumu kapatmak yerineeleştirdiği bu ve benzeri noktalarda yeniden yapılanma başlatarak 1932 yılındanberi faaliyet goumlsteren Halkevlerini kurtarabilir ve daha verimli hale getirebilirdi

KAYNAKCcedilAKAYNAKCcedilAKAYNAKCcedilAKAYNAKCcedilA

Halkevlerinin Kuruluşu ve Ccedilalışmaları http w3 balikesir edu trmozsari HalkevlerihtmErişim tarihi 24 Eyluumll 2010

ARIKAN Zeki ldquoHalkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevirdquo Ankara Uumlniversitesi Tuumlrk İnkılacircp TarihiEnstituumlsuuml Atatuumlrk Yolu Dergisi C 6 S 23 ss 261-280

AYDIN Ertan ldquoThe Peculiarities of Turkish Revolutionary Ideology In The 1930s The Uumllkuuml Version of Kemalism 1933-1936rdquo A PhD Dissersation Bilkent University Ankara 2003

BAYINDIR Nida ldquoAtatuumlrk ve Halk Eğitimirdquo httpuvtulakbimgovtrErişimTarihi 12 Mart 2011CHP Halkevleri Ccedilalışma Talimatnamesi Ankara 1940CcedilAVDAR Tevfik ldquoHalkevlerirdquo Cumhuriyet Doumlnemi Tuumlrkiye Ansiklopedisi C 4 İletişim Yay

1983 ss 877-884 _______ _______ _______ ________ __ _ Tuumlrkiyersquonin Demokrasi Tarihi 1839-1950 İmge Kitabevi Ankara 2004

CcedilECcedilEN Anıl Atatuumlrkrsquouumln Kuumlltuumlr Kurumu Halkevleri Cumhuriyet Kitapları İstanbul 2000DURUKAN Ayşe-ULUSU URAZ Tuumlrkan ldquoCumhuriyetin kuumlltuumlr kurumu olarak Halkevi Binalarırdquo ituumldergisia mimarlık planlama tasarım C 7 S 1 2009 ss 38-49

ERTUNCcedil Ahmet Cemil Cumhuriyetin Tarihi Yaşadıklarımızın Duumlnuuml-Buguumlnuuml Pınar Yayİstanbul 2005

Falih Rıfkı (ATAY) Yeni Rusya Ankara 1931




GEORGEON Franccedilois Osmanlı-Tuumlrk Modernleşmesi (1900-1930) (Ccedilev Ali Berktay) YKYİstanbul 2006GURALLAR YEŞİLKAYA Neşe Halkevleri İdeoloji ve Mimarlık İletişim Yay 2003GUumlRCcedilAĞLAR TAHİR Şehnaz The Politics and poetics of translation in Turkey 1923-1960

Boğaziccedili University Institute of Social Sciens 2001 HUYUGUumlZEL Ouml Faruk Cumhuriyet Doumlnemi Tuumlrk Edebiyatında Halkevlerinin Roluuml

httpdergilerankaraedutrdergiler4579910212pdf Erişim Tarihi 23 Mart 2011 ss 391-400 İNALCIK Halil Atatuumlrk ve Demokratik Tuumlrkiye Kırmızı Yay İstanbul 2007 JANSEN H William ldquoTurkish Folklore An Introduction The Journal of American Folklorerdquo

Folklore Research around the World A North American Point of View Vol 74 No 294KARAER İbrahim Tuumlrk Ocakları ve İnkılacircplar Ankara Uumln Tuumlrk İnkılacircp Tarihi Ens Basılmamış

Doktora Tezi Ankara 1989KARAOumlMERLİOĞLU M Asim ldquoThe Peoplersquos Houses and the Cult of the Peasant in Turkeyrdquo

Middle Eastern Studies Vol 34 No 4 Turkey before and after Atatuumlrk Internal and

External Affarirs (October 1998) TaylorampFrancis Ltd pp 67-91 KARPAT H Kemal ldquoThe Impact of The Peoplersquos Houses on The Development ofCommunication in Turkey 1931-1951rdquo Die Welt des Islams New Series Vol 15 Issue frac141974 pp 69-84

_______ _______ _______ ________ __ _ Osmanlırsquodan Guumlnuumlmuumlze Asker ve Siyaset Timaş Yay İstanbul 2010KİRBY Fay Tuumlrkiyersquode Koumly Enstituumlleri (Ccedilev Niyazi Berkes) Tarihccedili Kitabevi İstanbul 2010KOCcedilAK Cemil Geccedilmişiniz İtinayla Temizlenir İletişim Yay İstanbul 2009KUumlCcedilUumlKUĞURLU Murat-OKUR Mehmet Tek Parti Doumlneminde Erzurum Halkevleri Derya

Kitabevi Trabzon 2007 SARINAY Yusuf ldquoİmparatorluktan Cumhuriyete Tuumlrk Milliyetccedililiğinin Doğuşu ve Gelişimirdquo

Tuumlrkler Ansiklopedisi C 14 Yeni Tuumlrkiye Yay Ankara 2002 ss 819-833SOumlZEN Ahmet ldquoChanging Fundamental Principles in Turkhis Foreign Policy Makingrdquo Annual

Conference of the International Studies Association in San Diego USA March 2006 22-25httpiremuedutrstaffasozenpubsozen20isa2006pdf Erişim Tarihi 11 Temmuz 2010

ŞİMŞEK Sefa ldquo lsquoPeoplersquos Housesrsquo as a Nationwide Project For Ideological Mobilization in EarlyRepublican Turkeyrdquo Turkish Studies Vol 6 No 1 2005 pp 71-91TOKSOY Nurcan Halkevleri Bir Kuumlltuumlrel Kalkınma Modeli Olarak Halkevleri Orion Kitabevi

Ankara 2007 URAN Hilmi Meşrutiyet Tek Parti Ccedilok Parti Hatıralarım (1908-1950) Anı Yay İstanbul 2007UumlLTANIR Emel-UumlLTANIR Guumlrcan ldquo Estonya İngiltere ve Tuumlrkiyersquode Yetişkinler Eğitiminde

Profesyonel Standartlarrdquo Mersin Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Dergisi C 1 S 1 Haziran2005 ss 1-23

UumlSTEL Fuumlsun ldquoTuumlrk Ocaklarırdquo Modern Tuumlrkiyersquode Siyasi Duumlşuumlnce C 4-Milliyetccedililik İletişim Yay İstanbul 2002 ss 263-268

_________ _________ _________ _________ İmparatorluktan Ulus-Devlete Tuumlrk Milliyetccedililiği Tuumlrk Ocakları (1912-1931) İletişim Yayİstanbul 1997

YAPICI Mehmet Yaygın Eğitim httpwwwuniversite- toplumorgtextphp3id=122 ErişimTarihi 12 Mart 2011

YILMAZ Mehmet Serhat ldquoAtatuumlrkrsquouumln Kastamonu Gezisi ve Şapka İnkılacircbırdquo Kastamonu EğitimDergisi C 13 No 1 2005 ss 223-232

ZEYREK Şerafettin Tuumlrkiyersquode Halkevleri ve Halkodaları (1932-1951) Anı Yay Ankara 2006ZURCHER E Jan Modernleşen Tuumlrkiyersquonin Tarihi İletişim Yay İstanbul 2006




bir dizi reform ve ıslahat yapmıştır Ancak yeterli kaynağın olmamasıistikrarsızlık ve yaşanan suumlreccedilteki hareketlilik sebepleri ile istediği sonucualamadığı gibi milletleşme suumlrecine giren gayr-i Muumlslim ve Muumlslim unsurlarınayrılıkccedilı hareketlerine maruz kalmış ve alınan tedbirlerin yetersizliği sonucunda

yıkılma suumlrecine girmiştir Osmanlı İmparatorluğu 1914-1918 yılları arasındacereyan eden I Duumlnya Savaşırsquona Almanya Avusturya Macaristan veBulgaristanrsquodan oluşan İttifak Grubursquonun yanında girmiştir Soumlz konusu savaşınsonucunda Osmanlı İmparatorluğursquonun dacirchil bulunduğu İttifak Grubursquonun

yenilmesi ile birlikte toprakları oumlnceden yapılmış olan paylaşım projeleridoğrultusunda işgal edilmeye başlanmıştır Yaşanan bu suumlreccedil iccedilerisinde MustafaKemal Paşarsquonın oumlnderliğini yaptığı Millicirc Muumlcadele Hareketi doğmuş ve buhareket 29 Ekim 1923 tarihinde Tuumlrkiye Cumhuriyeti ile sonuccedillanmıştır Bu

bağlamda Tuumlrk milleti I Duumlnya Savaşırsquonın en oumlnemli sonuccedilları arasında yer alancumhuricircleşen duumlnyaya dacirchil olurken aynı zamanda artık bir ulus devlet olmaniteliğini de kazanmıştır

Millicirc Muumlcadelersquonin galibi Tuumlrkler olmasına rağmen Batılı guumlccedillerin Anadolutoprakları uumlzerindeki iddiaları sona ermemişti Aynı zamanda Tuumlrk milletinekarşı oumlnyargılar devam ediyordu Hatta Tuumlrklerin sarı ırka mensup olduklarıiddiası halen daha ileri suumlruumllebiliyordu Bunun yanı sıra Anadolursquonun ilksahiplerinin kendi ataları olduklarını iddia ederek toprak talebindebulunuyorlardı Batılı guumlccedillerin bu iddialarına karşılık vermek ve haksızlıklarınıortaya koymak iccedilin Tuumlrk Tarih Kurumu ve Tuumlrk Dil Kurumu gibi kurumlarkurulmuş Tuumlrk Tarih Tezi ve Guumlneş Dil Teorisi gibi ccedilalışmalar yapılmış millicirc

tarihccedililik anlayışı doğrultusunda ccedileşitli faaliyetler yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Tuumlrk milletineşanlı bir geccedilmişe sahip oldukları atalarının geccedilmişte hep oumlnemli işlerbaşardıkları duumlnyaya medeniyeti yayan millet oldukları fikri aşılanmaya ccedilalışılmış

ve bu bağlamda da milliyetccedililik kutsiyet kazanmıştır

Doumlnem ccedilalışmaları ile hedeflenenlerden birisi de Tuumlrk milletini ve devletinizamanın ccedilağdaş yapıları ile aynı seviyeye getirmek ve saygınlık kazanmalarınısağlamaktı 1920rsquoli ve 1930rsquolu yıllardaki Tuumlrk milleti profilini ccedilizdiğimizdeokumuş yazmış nuumlfus ile dinamik yani genccedil nuumlfusun yıllarca suumlren savaşlardakaybolduğu goumlruumllmektedir Bundan dolayı yeni devletin kalkınması ve duumlnyakonjonktuumlruumlnde yerini alması iccedilin oumlncelikle bilinccedilli ve eğitimli bir halka ihtiyacı

vardı Bu bağlamda Halkevleri hem yetişkin eğitimi accedilısından hem de toplumsaldeğişimden kaynaklanan ihtiyaccedilları karşılaması accedilısından oumlnemli kurumlar olarakhayat bulmuşlardır

Halkevleri resmicirc olarak 1932 yılında kurulmuştur Ancak koumlkenlerinidaha eskiye Tuumlrk Ocaklarırsquona kadar goumltuumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml Halkevlerininişleyiş ve faaliyetlerine bakıldığında Tuumlrk Ocakları ile benzerlikler goumlsterdiği




45 983090983091983095
























9 Zeyrek a g e s 13




45 983090983091983097

















karşılanmıştı

16












45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983091983095
























9 Zeyrek a g e s 13




45 983090983091983097

















karşılanmıştı

16












45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089


















































9 Zeyrek a g e s 13




45 983090983091983097

















karşılanmıştı

16












45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983091983097

















karşılanmıştı

16












45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089









































karşılanmıştı

16












45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983092983089

















23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089











































23










45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983092983091





verilmişti












31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089











































31










45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983092983093















yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089








































yakalayabildiler41













45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983092983095



























45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089






















































45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983092983097


























45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089



















































45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983093983089
















yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089








































yararlanılırdı69









45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983093983091




























45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089



















































45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983093983093

















olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































olmuştur81


















45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983093983095


























45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089



















































45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089







































45 983090983093983097







yaratmıştı94























45 983090983094983089























































45 983090983094983089







































45 983090983094983089


























































Documents

17645386_yavuz Özdemi̇r-Eli̇f Aktaş