1970-1980 ΕΛΛΑΔΑ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

H EΛΛAΔA 1970 –1980

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999

H EΛΛAΔATON 20� AIΩNA

1970-1980� Xρ�ν�λ�γι�

T�υ Nικηρ�υ Σταματάκη

� H ε έγερση τ�υ Π�λυτε�νεί�υT�υ Γιώργ�υ Δελαστίκ

� H απ�κατάστασητης Δημ�κρατίαςT�υ Πέτρ�υ Παπακωνσταντίν�υ

� 1974-1980: Nέα ε ωτερικήπ�λιτικήT�υ Eυάνθη Xατ�η�ασιλεί�υ

� Eλλάδα-T�υρκία: Πιέσειςστ� Aιγαί�T�υ Kων/ν�υ Aγγελπ�υλ�υ

� Mε τ� �ραμα της EνωμένηςEυρώπηςT�υ Kωνσταντίν�υ Σ��λπ�υλ�υ

� Kυπριακ�: Eπί της �υσίαςT�υ Kώστα Mελακ�πίδη

� Oικ�ν�μία: Tαραγμένη δεκαετίαT�υ Aντώνη Kαρακ�ύση

� ΠAΣOK: Kατακ�ρυ!η αν�δικήτρ��ιάT�υ Σταύρ�υ Λυγερ�ύ

� 1975-1985: Γυναικεί�ς λ�γ�ςTης Mαρίας Pεπ�ύση

� M�υσική: Στ�ν πυρετ�τ�υ π�λιτικ�ύ τραγ�υδι�ύT�υ Γιώργ�υ Tσάμπρα

� Στ�ν αστερισμ� τ�υ Xατ$ιδάκιT�υ Nίκ�υ A. Δ�ντά

� X�ρ�ς: Tα !υτώριατης μεταπ�λίτευσηςT�υ Aνδρέα Pικάκη

� Θέατρ�: Kυριαρ�εί η ελληνικήδραματ�υργίαT�υ Πλάτων�ς Mαυρ�μ�ύστακ�υ

� Kινηματ�γρά!�ς: Aνεμ�ςανατρ�πήςTης Mαρίας Kατσ�υνάκη

� Λ�γ�τε�νία: Mετα&ατικήσυμ&�λή τ�υ ’70T�υ Aλέ$η Zήρα

� M�υσεία και νέες γκαλερίT�υ Δημήτρη Παυλπ�υλ�υ

� Oι ανασκα!ές στη BεργίναT�υ Δημήτρη Δαμάσκ�υ

E�ώ�υλλ�: 17 N�εμ�ρί�υ 1974. Oι πρώτες ε-κλ�γές μετά την πτώση της δικτατ�ρίας. O ελ-ληνικ�ς λα�ς ανταμεί�ει γενναι�δωρα τ�νKων. Kαραμανλή για την αναντικατάστατησυμ��λή τ�υ στην απ�κατάσταση της Δημ�-κρατίας (�ωτ.: Δέλτα).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Eιδικ�ς ΣυνεργάτηςNIKHΦOPOΣ ΣTAMATAKHΣ

H Eλλάδα τ�ν 20

1970 – 1980

17 N�εμρί�υ 1973, Παρασκευή – �ημέρωμα Σαάτ�υ. Π�λυτε�νεί�. Mπρ�στά στην πύλη, τα θωρακισμένα άρματατης δικτατ�ρίας. Πίσω απ# τ� κιγκλίδωμα, �ι ε�εγερμέν�ι %�ιτητές. H Eλλάδα κ�μμένη στα δύ�. Tην επ#μενη στιγμή,ένα απ# τα άρματα θα κινηθεί μπρ�στά και θα γκρεμίσει την πύλη συνθλί�ντας. H αρ�ή τ�υ τέλ�υς της δικτατ�ρίας(%ωτ.: Bασίλης Kαραμανώλης).

1970

Ιαν�υάρι�ς29 Ιαν�υαρί�υ: Δίκη μελών της �ργάνω-σης «Λαϊκή Πάλη». Kαταδικά��νται τέσ-σερις σε ισ�ια και πέντε σε υλάκιση έως18,5 'ρνια.

Φε&ρ�υάρι�ς3 Φε�ρ�υαρί�υ: Η Ε*Κ διακπτει τις δια-πραγματεύσεις για την έντα$η της Ελλά-δας, έως τ�υ απ�κατασταθεί η δημ�κρα-τία στη 'ώρα.

Απρίλι�ς12 Απριλί�υ: Mεγάλη δίκη της Δημ�κρατι-κής Aμυνας. * καθηγητής Σάκης Καρά-γιωργας, καταδικά�εται σε ισ�ια. Δεκαε-πτά καταδικά��νται σε π�ινές υλάκισης5 έως 18 'ρνια.

Ι�ύλι�ς6 Ι�υλί�υ: Δίκη 35 μελών τ�υ ΚΚΕ. Kατα-δικά��νται 3 σε ισ�ια, άλλ�ι σε π�ινέςυλάκισης 5 έως 20 'ρνια.10 Ι�υλί�υ: Kαταδικά��νται 4 μέλη τ�υ«Ρήγα Φεραί�υ» σε π�ινές υλάκισης απ4 έως 12 'ρνια.11 Ι�υλί�υ: Kαταδικά��νται 5 μέλη τ�υΠΑΜ σε π�ινές υλάκισης απ 5 έως 20'ρνια.

Σεπτέμ&ρι�ς2 Σεπτεμ�ρί�υ: Αθήνα: * Κύπρι�ς Γ.Τσικ�υρής και η Ιταλίδα Ελ.–Μ. Αντ�ε-λνι σκ�τών�νται ταν εκρήγνυται αυτ�-κίνητ�–�μ�α, στ� �π�ί� επέ�αιναν μεστ'� να πλή$�υν την αμερικανική πρε-σ�εία. 18 Σεπτεμ�ρί�υ: Iταλία: * �ιτητής Κώ-στας Γεωργάκης αυτ�πυρπ�λείται σε πλα-τεία της Τ�έν��α, διαμαρτυρμεν�ς για τηδικτατ�ρία στην Eλλάδα. 19 Σεπτεμ�ρί�υ: Η δικτατ�ρία αναγγέλλειτην ίδρυση «Συμ��υλευτικής Επιτρ�πήςΝ�μ�θετικής Εργασίας» – μια παρωδίαK�ιν��υλί�υ.

1970

• Με επίδ�ση 5,49 μ. στ� άλμα επί κ�ντώ,� Cρήστ�ς Παπανικ�λά�υ γίνεται � πρώ-τ�ς Eλληνας αθλητής π�υ επιτυγ'άνει πα-γκσμι� ρεκρ (24/10).• «Αναπαράσταση» τ�υ Θδωρ�υ Αγγε-λπ�υλ�υ.• Δεκα�κτώ Κείμενα.• Νίκ�ς Κάσδαγλης: Δίψα.• Μάρι�ς Cάκκας: Μπιντές.• Γιάννης Σακιανάκης: H $ώρα με τ�υςανέμ�υς.• Ν.Ι. Πεντ�ίκης: Μητέρα Θεσσαλ�νίκη.• Θάνατ�ς Βασίλη Αυλωνίτη (1904–1970).• Θάνατ�ς Cριστ. Νέ�ερ (1889–1970).• Θάνατ�ς Νίκ�υ Κα'τίτση (1926–1970).• Θάνατ�ς Ηρ. Απ�στ�λίδη (1893–1970).

• Θάνατ�ς Παναγή Λεκατσά (1911–1970).• Θάνατ�ς Γιάννη Cρήστ�υ (1926–1970).• Θάνατ�ς Νίκ�υ Τσιρ�υ (1909–1970).

1971 Ιαν�υάρι�ς28 Ιαν�υάρι�υ: Η Ελλάδα διαγράεται α-π την Ευρωπαϊκή Β�υλή.

Μάρτι�ς15 Μαρτί�υ: Kαταδικά��νται 4 μέλη τ�υ«Ελληνικ�ύ Απελευθερωτικ�ύ Στρατ�ύ»σε π�ινές υλάκισης 5 έως 20 'ρνια.

Ι�ύλι�ς20 Ι�υλί�υ: Η δικτατ�ρία ααιρεί την ελ-ληνική ιθαγένεια απ την εκδτρια της«Καθημερινής», Ελένη Βλά'�υ.

Σεπτέμ&ρι�ς22 Σεπτεμ�ρί�υ: Aθήνα: Η πάνδημη κη-

δεία τ�υ π�ιητή Γιώργ�υ Σεέρη μετατρέ-πεται σε διαδήλωση κατά της '�ύντας.

Ν�έμ&ρι�ς 8 Ν�εμ�ρί�υ: Καταδικά�εται σε υλάκιση7 μηνών � Γιάννης C�ρν, εκδτης της αγ-γλωνης εημερίδας «Athens News».

Δεκέμ&ρι�ς19 Δεκεμ�ρί�υ: Ανακ�ινώνεται η άρσητ�υ στρατιωτικ�ύ νμ�υ απ την 1η τ�υνέ�υ έτ�υς, εκτς απ Αθήνα, Πειραιά καιΘεσσαλ�νίκη.

1971

• Εκδίδεται τ� περι�δικ «Αι�λικά γράμ-ματα».• Εκδίδεται τ� περι�δικ «Ευθύνη».• «Ευδ�κία» τ�υ Αλέ$η Δαμιαν�ύ.• Oδυσσέας Eλύτης: O Hλι�ς � Hλιάτ�-ρας.• Γιώργ�ς Ιωάνν�υ: Η σαρκ��άγ�ς.• Cριστ�ρ�ς Μηλιώνης: Τ� π�υκάμισ�τ�υ κένταυρ�υ.• Πέτρ�ς Αμπατ�γλ�υ: Θάνατ�ς μισθω-τ�ύ.• Θάνατ�ς Γιώργ�υ Σεέρη (1900–1971).• Θάνατ�ς Aλκη Θρύλ�υ (ψευδ. Ελένης*υράνη, 1896–1971).• Θάνατ�ς Βάσ�υ Βαρίκα (1912–1971).

1972 Ιαν�υάρι�ς21–22 Ιαν�υαρί�υ: Πρώτη δίκη μελών τ�υΠΑΚ. Καταδικά��νται επτά σε π�ινές υ-λάκισης έως 9 'ρνια.

Απρίλι�ς21 Απριλί�υ: Αθήνα: Καθιστική διαδήλω-ση εκατ �ιτητών, στην επέτει� τ�υ πρα-$ικ�πήματ�ς. Συλλήψεις.

Μάι�ς4 Μαΐ�υ: * Mήτσ�ς Παρτσαλίδης, πρώηνγραμματέας τ�υ ΕΑΜ, καταδικά�εται σε

KYPIAKH 19 ΔEKEMBPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

Eπιμέλεια αιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ ΓIOYPΓOΣK·ΣTHΣ ΛIONTHΣ

αιώνα Hδεκαετία 1970-1980, περί�δ�ς ανατρ�πών και δυναμικώνπρ�ωθήσεων στην π�λιτική, την κ�ινωνία, την �ικ�ν�μία,απ�τελεί τ�μή στη σύγ$ρ�νη ελληνική ιστ�ρία. <εκινά μετην Eλλάδα να έ$ει εκδιω$θεί απ� την ευρωπαϊκή κ�ιν�-

τητα – και τελειώνει με την πανηγυρική και �λως ε>αίρετη εισδ�-$ή της, τ� 1979, ως δέκατ� μέλ�ς στην «Eυρώπη των εννέα».

Στ� >εκίνημά της, τ� δικτατ�ρικ� καθεστώς μ�ιά?ει εδραιωμέ-ν�, έ$�ντας, με την επίσκεψη τ�υ Aμερικαν�ύ υπ�υργ�ύ E>ωτε-ρικών, την «επίσημη» αναγνώριση των HΠA. Λίγ� αργ�τερα, ταεκ�υλιστικά �αιν�μενα πυκνών�υν και η αρ$ή τ�υ τέλ�υς γίνεταιεμ�ανής – με τα πρώτα σκιρτήματα της ��ιτητικής ε>έγερσης,π�υ θα συγκλ�νίσει �λ�κληρ� τ� 1973, για να κ�ρυ�ωθεί με τηνε>έγερση τ�υ Π�λυτε$νεί�υ.

H επιστρ��ή τ�υ K. Kαραμανλή –μετά την ανατρ�πή τ�υ Mα-καρί�υ, την τ�υρκική εισ��λή στην Kύπρ� και την κατάρρευσητης $�ύντας– �ι συνθήκες και � τρ�π�ς μετα�ί�ασης της ε>�υ-σίας, δημι�ύργησαν τη δικαι�λ�γημένη εντύπωση �τι η π�λιτική?ωή της $ώρας απλώς έκανε επτά $ρ�νια πίσω, κλείν�ντας τα μά-τια στη δικτατ�ρική «παρένθεση», εθελ�τυ�λώντας για τις συν-θήκες π�υ την ε>έθρεψαν και αρν�ύμενη να δει τις συνέπειές της.Kαι τ�ύτη η εντύπωση έμελλε να ανατραπεί. Oι ε>ελί>εις έδει>αν�τι η ελληνική δημ�κρατία εί$ε τ� σθέν�ς να είναι αυστηρή στην

τιμωρία των �ιαστών της, αλλά και γενναι�δωρη σε κάθε επίκλη-ση της μεγαλ�ψυ$ίας της. Aλλά, τ� σημαντικ�τερ�, �ι ε>ελί>εις ε-πε�ύλα>αν στη $ώρα την πι� παρατεταμένη περί�δ� �μαλ�ύ καισταθερ�ύ π�λιτικ�ύ �ί�υ στην ιστ�ρία της, τρανή απ�δει>η της ε-πάρκειας των δύ� πυλώνων τ�υ π�λιτικ�ύ συστήματ�ς –των π�-λιτών και των π�λιτικών– σε ωριμ�τητα και σω�ρ�σύνη.

H �μαλή μετά�αση απ� τη δικτατ�ρία στη δημ�κρατία. H α-�ίαστη έκ�ραση τ�υ �ρ�νήματ�ς των Eλλήνων στην κάλπη τ�υπ�λιτειακ�ύ δημ�ψη�ίσματ�ς. H ν�μιμ�π�ίηση των δύ� κ�μ-μ�υνιστικών κ�μμάτων. H ανεμπ�διστη ανάδει>η νέων δυνάμε-ων στ� π�λιτικ� πρ�σκήνι�, �πως εμ�ατικά –και $αρακτηριστι-κά για την καλή κράση τ�υ π�λιτικ�ύ συστήματ�ς– πιστ�π�ιεί-ται απ� τη διαδρ�μή τ�υ κ�μματ�ς τ�υ Aνδρέα Παπανδρέ�υμέ$ρι την ε>�υσία. H κατ�$ύρωση της γνήσιας απ�τύπωσης τηςλαϊκής ��ύλησης στ� περιε$�μεν� της κάλπης, $ωρίς τις αμ�ι-σ�ητήσεις και τις σκιές τ�υ παρελθ�ντ�ς. Oλα τα παραπάνω, α-νάμεσα στα π�λλά α>ι�μνηστα, είναι τα εμ�ανή π�υ θα πιστώ-σει � ιστ�ρικ�ς στη δεκαετία τ�υ ’70 – δίπλα στ� $ρέ�ς μνήμηςτης δημ�κρατίας πρ�ς τ�υς α�ανείς και τ�υς ανυστερ��υ-λ�υς, π�υ υπηρέτησαν τη δημ�κρατία και θυσιάστηκαν γι’ αυ-τήν, �ταν τ� εί$ε περισσ�τερ� ανάγκη: στη διάρκεια της επτά-$ρ�νης δικτατ�ρίας. K.Γ.

Xρ�ν�λγι�


H EΛΛAΔA 1970 –1980ισ�ια για τη δράση τ�υ στ�ν Εμύλι�.22 Μαΐ�υ: Με απαση τ�υ Πρωτ�δικεί-�υ Αθηνών διαλύ�νται η «Εταιρεία Μελέ-της Ελληνικών Πρ��λημάτων» και η«Ελλην�ευρωπαϊκή Κίνηση Νέων».

Ι�ύλι�ς 4 Ι�υλί�υ: * *υίλιαμ Ρτ�ερ, υπ�υργςΕ$ωτερικών των ΗΠΑ, επισκέπτεται τηνΕλλάδα και συναντάται με τ�ν Παπαδ-π�υλ�.

Αύγ�υστ�ς3 Αυγ�ύστ�υ: Δίκη της �ργάνωσης «20*κτώ�ρη». Kαταδικά��νται 2 σε υλάκι-ση 3,5 και 1,5 'ρνων.

,κτώ&ρι�ς18 Cκτω�ρί�υ: Καταδίκη 4 μελών της «20*κτώ�ρη» σε π�ινές υλάκισης απ 6 έως17 'ρνια. Καταδικά��νται επίσης, ως συ-στασιώτες, 4 Γερμαν�ί π�λίτες σε π�ινέςαπ 6 έως 18 μήνες.

1972

• *λυμπιακ�ί Μ�νά'�υ: * Πέτρ�ς Γαλα-κτπ�υλ�ς αργυρ μετάλλι� στην ελλην�-ρωμαϊκή πάλη και � Ηλίας Cατ�ηπαυλής'άλκιν� στην ιστι�πλ�ΐα. • Στη Μερέντα της Αττικής (τ�υς αρ'αί-�υς Μυρριν�ύς) απ�καλύπτ�νται δύ� αρ-'αϊκά αγάλματα μιας κρης και ενς κ�ύ-ρ�υ, 540 π.'.• Εκδίδεται τ� περι�δικ «Ηριδανς»(1972–1976).• «Μέρες τ�υ ’36» τ�υ Θδωρ�υ Αγγελ-π�υλ�υ.• «Τ� πρ�$ενει της Aννας» τ�υ ΠαντελήΒ�ύλγαρη.• «Θανάση πάρε τ� πλ� σ�υ» τ�υ Ντίν�υΚατσ�υρίδη.• Θανάσης Βαλτινς: Συνα>άρι ΑνδρέαΚ�ρδ�πάτη.• Αντρέας Φραγκιάς: Λ�ιμ�ς .• Νίκ�ς Μπακλας: Εμ�ατήρια.• Θάνατ�ς Θανάση Απάρτη (1899–1972).• Θάνατ�ς Μάρι�υ Cάκκα (1931–1972).• Θάνατ�ς Ρδη Ρ�ύ�υ (1928–1972).

1973

Ιαν�υάρι�ς22–29 Ιαν�υαρί�υ: O Mπ. Δρακπ�υλ�ς,ηγέτης τ�υ KKE εσωτ., καταδικά�εται σευλάκιση 12,5 'ρνων και � Μήτσ�ς Παρ-τσαλίδης σε υλάκιση 12 'ρνων. Mικρ-τερες π�ινές σε 4 συναγωνιστές τ�υς.

Φε&ρ�υάρι�ς21–22 Φε�ρ�υαρί�υ: Αθήνα: Κατάληψητης Ν�μικής Σ'�λής απ �ιτητές διαμαρ-τυρμεν�υς για ν�μ�θετικ διάταγμα π�υεπιτρέπει διακ�πή της ανα��λής σπ�υ-δών.

Μάρτι�ς20 Μαρτί�υ: Αθήνα: Nέα κατάληψη τηςΝ�μικής Σ'�λής. Η αστυν�μία επεμ�αίνειύστερα απ αίτηση της Συγκλήτ�υ. Δεκά-δες τραυματίες και πάνω απ 100 συλλή-ψεις.

Απρίλι�ς23 Απριλί�υ: Κατάσ'�νται τα ύλλα της«Βραδυνής» και της «Θεσσαλ�νίκης», για-τί δημ�σίευσαν δήλωση τ�υ Κ. Καραμαν-λή για την κατάσταση στην Ελλάδα.

Μάι�ς22 Μαΐ�υ: Σύλληψη τ�υ α$ιωματικ�ύ Σπύ-ρ�υ Μ�υστακλή και άγρι�ς �ασανισμςτ�υ στ� ΕΑΤ–ΕΣΑ.

23–25 Μαΐ�υ: Κίνημα στ� Π�λεμικ Ναυ-τικ. Συμμετέ'�υν κυρίως ιλ��ασιλικ�ία$ιωματικ�ί. Στ'�ς: να καταλά��υν έναελληνικ νησί και να �ητήσ�υν κατάργησητης δικτατ�ρίας. Τ� κίνημα καταστέλλεταιπριν εκδηλωθεί. * κυ�ερνήτης, μως, τ�υαντιτ�ρπιλικ�ύ «Βέλ�ς», Γ. Παππάς, σεσυνεννηση με τ�υς α$ιωματικ�ύς και τ�πλήρωμα, �δηγεί τ� πλ�ί�, π�υ συμμετεί'εσε νατ�ϊκή άσκηση, στα ιταλικά 'ωρικά ύ-δατα και λ�ι �ητ�ύν π�λιτικ άσυλ�.

Ι�ύνι�ς1 Ι�υνί�υ: * Παπαδπ�υλ�ς καταργεί τημ�ναρ'ία και πρ�αναγγέλλει την εγκαθί-δρυση «Κ�ιν��υλευτικής Πρ��δευτικήςΔημ�κρατίας» με δημ�ψήισμα.

Ι�ύλι�ς4 Ι�υλί�υ: Συλλαμ�άν�νται � Ευ. Α�έ-ρω, ως π�λιτικς σύμ��υλ�ς των α$ιω-ματικών τ�υ κινήματ�ς στ� Nαυτικ.29 Ι�υλί�υ: Π�λιτειακ δημ�ψήισμα. Τ�'αλκευμέν� απ�τέλεσμα: «ΝΑΙ» 78,4% ,«*CΙ» 21,6%.

Αύγ�υστ�ς8 Αυγ�ύστ�υ: Θάνατ�ς τ�υ Νίκ�υ Sα'α-ριάδη, ε$ριστ�υ τα τελευταία 'ρνια της�ωής τ�υ στη Σι�ηρία. 9–10 Αυγ�ύστ�υ: Δίκη ��μ�ιστών τηςΕΑΝ. Kαταδικά��νται 6 σε π�ινές υλά-κισης έως 18 'ρνια.19 Αυγ�ύστ�υ: * Παπαδπ�υλ�ς �ρκί�ε-ται πρεδρ�ς της Δημ�κρατίας και, την ε-π�μένη, '�ρηγεί γενική αμνηστία, δίνει 'ά-ρη στ�ν Παναγ�ύλη και αίρει τ�ν στρα-τιωτικ νμ� σε Αθήνα και Πειραιά. Πα-ραγρά�νται τα αδικήματα (δηλ. τα �α-σανιστήρια) π�υ διέπρα$αν ανακριτικάργανα.

Σεπτέμ&ρι�ς25 Σεπτεμ�ρί�υ: Aθήνα: Φ�ιτητική διαδή-

λωση κατά των στρατεύσεων. Συγκρ�ύ-σεις με την αστυν�μία και συλλήψεις.

,κτώ&ρι�ς8 Cκτω�ρί�υ: O Παπαδπ�υλ�ς επι'ειρεί«π�λιτικ�π�ίηση» τ�υ καθεστώτ�ς. Δι�ρί-�ει πρωθυπ�υργ τ�ν Σπ. Μαρκε�ίνη. *π�λιτικς κσμ�ς της 'ώρας αρνείται νασυμπρά$ει.

Ν�έμ&ρι�ς4 Ν�εμ�ρί�υ: Συγκρ�ύσεις διαδηλω-τών–αστυν�μίας μετά τ� μνημσυν� τ�υΓ. Παπανδρέ�υ.15 Ν�εμ�ρί�υ: Φ�ιτητές καταλαμ�άν�υντ� κτίρι� τ�υ Π�λυτε'νεί�υ στην Αθήνακαι πανεπιστημιακά κτίρια στη Θεσσαλ�-νίκη. Cιλιάδες π�λίτες συμπαρίστανται.17 Ν�εμ�ρί�υ: Aρμα μά'ης γκρεμί�ει τηνπύλη τ�υ Π�λυτε'νεί�υ και στρατιωτικέςδυνάμεις εισ�άλλ�υν στ� κτίρι�. Uανάστρατιωτικς νμ�ς στην Αθήνα.25 Ν�εμ�ρί�υ: * τα$ίαρ'�ς Ιωαννίδης α-νατρέπει τ�ν Παπαδπ�υλ�. Τ�π�θετείπρεδρ� της Δημ�κρατίας τ�ν αντιστρά-τηγ� Φαίδωνα Γκι�ίκη και πρωθυπ�υργτ�ν Αδαμάντι� Ανδρ�υτσπ�υλ�.

1973

• Αρ'ί��υν συστηματικές ανασκαές στ�Δί�ν υπ τη διεύθυνση τ�υ καθηγητή Δ.Παντερμαλή.

1974. O Aνδρέας Παπανδρέ�υ, ευσταλής και νεανικ#τατ�ς στα 55 τ�υ,

σε δημ#σια εμ%άνισή τ�υ λίγ� καιρ# μετά την ίδρυση τ�υ ΠAΣOK. H�ερε καλά

την πρ�σωπική γ�ητεία π�υ ε�έπεμπε, αλλάκαι τ�υς απ�δέκτες της ακτιν�#λας εικ#νας

τ�υ – δεν ήταν #μως μ#ν�ν αυτά π�υ τ�υ �άρισαν την εύν�ια των ψη%�%#ρων

(%ωτ.: N.Λ. Φλώρ�ς).


Aύγ�υστ�ς 1975. Στιγμι#τυπ� απ# τη δίκη των πρωταιτίων της απριλιανής δικτατ�ρίας, στ�ν K�ρυδαλλ#. Kαταθέτει � στρατηγ#ς Oπρ#π�υλ�ς, καθηλωμέν�ς στην αναπηρικήπ�λυθρ#να ε�αιτίας των ασανιστηρίων π�υ υπέστηαπ# τα #ργανα της ��ύντας(%ωτ.: Συνεργασία Φωτ�ειδησε�γρά%ων Δικαστικ�ύ).

Aπ# την επίσκεψη τ�υ Γάλλ�υ πρ�έδρ�υ

B. Zισκάρ ντ’ Eστέν στην Eλλάδα, στις 17 Σεπτεμ-

ρί�υ 1975. Στιγμι#τυπ� απ# τη μετάασή τ�υ

στ� Συμμα�ικ# K�ιμητήρι�,στη Θεσσαλ�νίκη, για κατάθε-ση στε%άν�υ, συν�δευ#μεν�ς

απ# τ�ν Kωνσταντίν� Kαραμανλή, με τ�ν �π�ί� τ�ν συνέδεε στενή %ιλία

(%ωτ.: Aρ�εί� Iδρύματ�ς Kων-σταντίν�ς Γ. Kαραμανλής).

• Εκδίδεται τ� περι�δικ «H Συνέ'εια».• «Λά�ατε θέσεις» τ�υ Θδ. Μαραγκ�ύ.• «Κρανί�υ τπ�ς» τ�υ Κ. Αριστπ�υλ�υ.• «Ιωάννης � �ίαι�ς» της Τώνιας Μαρκετάκη.• Τάκης Κ�υπ�υλ�ς: Εκδ�$ές.• Ηλίας Παπαδημητρακπ�υλ�ς: Cδ�-ντ�κρεμα με $λωρ��ύλλη.• Θάνατ�ς Αιμ. C�υρμ�ύ�ι�υ (1904–1973).• Θάνατ�ς Ηλία Βενέ�η (1904–1973).• Θάνατ�ς Μέλπως Α$ιώτη (1905–1973).• Θάνατ�ς Κατίνας Πα$ιν�ύ (1900–1973).

1974

Ι�ύλι�ς2 Ι�υλί�υ: Στρατ�δικεί� Ιωαννίνων: Κα-ταδικά��νται 27 μέλη της �ργάνωσης«Aρης Βελ�υ'ιώτης» σε π�ινές υλάκισηςέως 10 'ρνια.23 Ι�υλί�υ: * Φ. Γκι�ίκης, καλεί σε σύσκε-ψη π�λιτικ�ύς πρ�ς αντιμετώπιση της κρί-σης. Συμμετέ'�υν �ι Παν. Κανελλπ�υ-λ�ς, Γ. Μαύρ�ς, Ευ. Α�έρω, Σπ. Μαρκε-�ίνης, Στ. Στεανπ�υλ�ς, Γ. Ν�ας, Π.Γαρ�υαλιάς και Uεν�ών S�λώτας.Απ�ασί�εται � σ'ηματισμς κυ�έρνησηςΠ. Κανελλπ�υλ�υ – Γ. Μαύρ�υ. O Ευ.Α�έρω πείθει τ�ν Γκι�ίκη να κληθεί � Κ.Καραμανλής, ως � μν�ς κατάλληλ�ς νααντιμετωπίσει την κρίση. Την ίδια ημέρα,στην Κύπρ�, � Σαμψών παραιτείται και α-ναλαμ�άνει πρεδρ�ς � Γλαύκ�ς Κληρί-δης.24 Ι�υλί�υ: * K. Καραμανλής θάνει στηνΑθήνα και γίνεται δεκτς απ 'ιλιάδεςλα�ύ. Oρκί�εται πρωθυπ�υργς και σ'η-ματί�ει κυ�έρνηση Eθνικής Eντητας μεαντιπρεδρ� και υπ�υργ Ε$ωτερικώντ�ν Γ. Μαύρ�, υπ�υργ Συντ�νισμ�ύ τ�νU. S�λώτα, Εθνικής Aμυνας τ�ν Ευ. Α�έ-ρω, Εσωτερικών τ�ν Γ. Ράλλη. Aπ�κλεί-�νται � Ανδρέας Παπανδρέ�υ και τα κμ-

ματα της Αριστεράς. 25 Ι�υλί�υ: Γενεύη: Συν�μιλίες Βρετανίας,Ελλάδας και Τ�υρκίας, �ι �π�ίες καταλή-γ�υν, έπειτα απ 5 μέρες, σε απαση κα-τάπαυσης τ�υ πυρς στη γραμμή τ�υ«Αττίλα 1».

Αύγ�υστ�ς1 Αυγ�ύστ�υ: Επαναέρεται σε ισ'ύ τ�Σύνταγμα τ�υ 1952, εκτς των διατά$εωνπ�υ α�ρ�ύν τη μ�ρή τ�υ π�λιτεύματ�ς,η �π�ία θα κριθεί με δημ�ψήισμα.8 Αυγ�ύστ�υ: Γενεύη: Καταλήγ�υν σεναυάγι� λγω της τ�υρκικής αδιαλλα$ίας,�ι διαπραγματεύσεις για κατάπαυση τ�υπυρς, π�υ εί'αν αρ'ίσει μετά τις παρα-�ιάσεις της εκε'ειρίας. 14 Αυγ�ύστ�υ: *ι Τ�ύρκ�ι παρα�ιά��υντη συμωνία κατάπαυσης τ�υ πυρς καιεπιτίθεται απ την Κερύνεια πρ�ς τ� εσω-τερικ της Kύπρ�υ. Δύ� μέρες αργτερασταματ�ύν στη γραμμή τ�υ «Αττίλα 2», έ-'�ντας καταλά�ει τ� 40% τ�υ νησι�ύ.16 Αυγ�ύστ�υ: * K. Καραμανλής απ�σύ-ρει την Ελλάδα απ τ� στρατιωτικ σκέ-λ�ς τ�υ ΝΑΤ*.

Σεπτέμ&ρι�ς3 Σεπτεμ�ρί�υ: * Α. Παπανδρέ�υ ε$αγ-γέλλει την ίδρυση τ�υ Πανελλήνι�υ Σ�σια-λιστικ�ύ Κινήματ�ς, δίν�ντας στη δημ�-σιτητα τη «Διακήρυ$η της 3ης τ�υ Σε-πτέμ�ρη».15 Σεπτεμ�ρί�υ: Η «Καθημερινή», π�υ εί-'ε κλείσει την 21η Απριλί�υ, επανεκδίδε-ται.20 Σεπτεμ�ρί�υ: * Γ. Μαύρ�ς, πρεδρ�ςτης Eνωσης Κέντρ�υ. 22 Σεπτεμ�ρί�υ: N�μιμ�π�ίηση τ�υ ΚΚΕ.Τα κμματα της Αριστεράς συγκρ�τ�ύνκ�ιν εκλ�γικ σ'ήμα, την Ενωμένη Αρι-στερά.29 Σεπτεμ�ρί�υ: * K. Καραμανλής ιδρύει

τη Νέα Δημ�κρατία, πρ�κηρύσσει ��υ-λευτικές εκλ�γές για τις 17 Ν�εμ�ρί�υ καιπ�λιτειακ δημ�ψήισμα για τις 8 Δεκεμ-�ρί�υ.

Oκτώ&ρι�ς31 Cκτω�ρί�υ: Δίω$η των πρα$ικ�πημα-τιών της 21ης Απριλί�υ 1967. Oι Παπαδ-π�υλ�ς, Μακαρέ��ς και Παττακς εκτ�-πί��νται στην T�ιά.

Ν�έμ&ρι�ς17 Ν�εμ�ρί�υ: Θριαμ�ευτική εκλ�γική νί-κη τ�υ Κ. Καραμανλή: Νέα Δημ�κρατία,54,37% και 220 έδρες· Eνωση Κέντρ�υ,20,42%· ΠΑΣ*Κ, 13,58% · Ενωμένη Αρι-στερά, 9,45%.

Δεκέμ&ρι�ς7 Δεκεμ�ρί�υ: * Μακάρι�ς επιστρέειστην Κύπρ�. Mεγαλειώδης υπ�δ�'ή.8 Δεκεμ�ρί�υ: Π�λιτειακ δημ�ψήισμα:τ� 69,20% τ�υ λα�ύ τάσσεται υπέρ της α-�ασίλευτης Δημ�κρατίας. 11 Δεκεμ�ρί�υ: * στρατηγς Γκι�ίκης πα-ραιτείται απ πρεδρ�ς της Δημ�κρατίας.Αναλαμ�άνει � Μι'αήλ Στασινπ�υλ�ς,απ τ�υς ελά'ιστ�υς ανώτατ�υς δικαστι-κ�ύς π�υ εί'αν αντιτα'θεί στη δικτατ�ρία.

1974

• «Τα 'ρώματα της ίριδ�ς» τ�υ Νίκ�υ Πα-ναγιωτπ�υλ�υ.• «Δι’ ασήμαντ�ν α�ρμήν» τ�υ Τάσ�υΨαρρά.• «Μ�ντέλ�» τ�υ Κώστα Σήκα.• Γιώργ�ς Σεέρης: E>ι νύ$τες στηνAκρ�π�λη.• Oδυσσέας Eλύτης: Aν�ι$τά $αρτιά.• Ευάγγελ�ς Α�έρω–Τ�σίτσας: Φωτιάκαι τσεκ�ύρι – Ελλάδα 1944–1949.• Γιώργ�ς Ιωάνν�υ: Η μ�νη κληρ�ν�μιά.


H EΛΛAΔA 1970 –1980• Δημήτρης Νλλας: Νεράιδα της Αθηνάς– Π�λυ>ένη.• Nικηρ�ς Bρεττάκ�ς: Ωδή στ�ν ήλι�.• Nάν�ς Bαλαωρίτης: Aνώνυμ� π�ίημα.• Γιώργ�ς Γιατρ�μανωλάκης: Λειμωνάρι�.• Νίκ�ς Μπακλας: Yπν�ς Θάνατ�ς.• Θάνατ�ς Κ�σμά Π�λίτη (1888–1974).• Θάνατ�ς Κώστα Βάρναλη (1884–1974).• Θάνατ�ς Εύας Βλάμη (1920–1974).• Θάνατ�ς Μι'άλη Τμπρ�υ (1889–1974).

1975

Ιαν�υάρι�ς14 Ιαν�υαρί�υ: Πρ�υλακί��νται �ι κατη-γ�ρ�ύμεν�ι για τ� πρα$ικπημα της 21ηςΑπριλί�υ. 27 Ιαν�υαρί�υ: Η Ελλάδα πρ�τείνει πα-ραπ�μπή τ�υ �ητήματ�ς της υαλ�κρηπί-δας των νησιών τ�υ Αιγαί�υ στ� ΔιεθνέςΔικαστήρι� της Cάγης. Η Τ�υρκία απ�ρ-ρίπτει την πρταση.

Φε&ρ�υάρι�ς24 Φε�ρ�υαρί�υ: Απ�καλύπτεται σ'εδια-�μεν� πρα$ικπημα 36 α$ιωματικών, �ιπερισστερ�ι απ τ�υς �π�ί�υς εί'αν δρά-σει στ� πρα$ικπημα κατά τ�υ Μακαρί�υ.

Μάρτι�ς30 Μαρτί�υ: Δημ�τικές εκλ�γές. Δήμαρ-'�ς Αθηναίων � υπ�στηρι�μεν�ς απ τακμματα της αντιπ�λίτευσης, Ιω. Παπαθε-�δώρ�υ.

Απρίλι�ς6 Απριλί�υ: Δεύτερ�ς γύρ�ς των δημ�τι-κών εκλ�γών: Δήμαρ'�ς Πειραιώς � Τ.Β�υλ�δήμ�ς και Θεσσαλ�νίκης � Μ. Πα-παδπ�υλ�ς.

Μάι�ς22 Μαΐ�υ: Παραπέμπ�νται 24 πρωτεργά-τες της δικτατ�ρίας με την κατηγ�ρία τηςεσ'άτης πρ�δ�σίας και της στάσης.

Ι�ύνι�ς6 Ι�υνί�υ: Κρίση στ� ΠΑΣ*Κ. * Α. Πα-πανδρέ�υ διαγράει απ τ� κμμα 11 στε-λέ'η πρ�ερ'μενα απ τη Δημ�κρατικήAμυνα.11 Ι�υνί�υ: Ψήιση τ�υ νέ�υ Σύνταγμα-τ�ς στη B�υλή. H αντιπ�λίτευση απέ'ει,διαωνώντας για τις υπερε$�υσίες τ�υΠρεδρ�υ της Δημ�κρατίας.12 Ι�υνί�υ: * Κ. Καραμανλής υπ��άλλειεπισήμως αίτηση εισδ�'ής της Ελλάδαςστην Ε*Κ.19 Ι�υνί�υ: * Κων. Τσάτσ�ς εκλέγεται α-π τη Β�υλή Πρεδρ�ς της Δημ�κρατίας.

Ι�ύλι�ς2 Ι�υλί�υ: * Aρει�ς Πάγ�ς απ�αίνεταιτι τ� αδίκημα της εσ'άτης πρ�δ�σίας -σων συνέπρα$αν στ� πρα$ικπημα της21ης Απριλί�υ ήταν «στιγμιαί�». Απαλ-λάσσ�νται πάσης ευθύνης σ�ι συνεργά-στηκαν με τη '�ύντα μετά την επικράτησητ�υ πρα$ικ�πήματ�ς.28 Ι�υλί�υ: Αρ'ί�ει η δίκη των πρα$ικ�πη-ματιών.

Αύγ�υστ�ς23 Αυγ�ύστ�υ: Λή$η της δίκης των πρα$ι-κ�πηματιών. Επι�άλλεται τη θανατικήπ�ινή στ�υς Γ. Παπαδπ�υλ�, Ν. Μακα-ρέ�� και Στ. Παττακ, η �π�ία, με κυ�ερ-νητική απαση, μετατρέπεται σε ισ�ιακάθειρ$η. Σε ισ�ια άλλ�ι 8 πρα$ικ�πημα-τίες.

Σεπτέμ&ρι�ς13 Σεπτεμ�ρί�υ: Λήγει η δίκη των �ασανι-

στών της ΕΣΑ. Καταδίκη σε μακρ�'ρνιαυλάκιση μν� τριών δι�ικητών τ�υ στρα-τ�πέδ�υ ΕΑΤ–ΕΣΑ. Μικρτερες π�ινέςσε 13 α$ιωματικ�ύς και υπα$ιωματικ�ύς.

Δεκέμ&ρι�ς23 Δεκεμ�ρί�υ: Δ�λ��νείται � ΡίτσαρντΓ�υέλς, «σταθμάρ'ης» της CIA στηνΕλλάδα. Την ευθύνη αναλαμ�άνει η«Επαναστατική *ργάνωση 17 Ν�έμ�ρη». 30 Δεκεμ�ρί�υ: Λήγει η δίκη τ�υ Π�λυτε-'νεί�υ. Σε ισ�ια �ι Δ. Ιωαννίδης, Στ. Βαρ-νά�ας και Ν. Ντερτιλής. Σε π�λυετή κά-θειρ$η �ι Γ. Παπαδπ�υλ�ς και Ν. Sαγ�-ριανάκ�ς.

1975

• Αρ'ί��υν �ι εργασίες συντήρησης και α-ναστήλωσης των μνημείων της Ακρπ�λης.• Η Αρ'αι�λ�γική Εταιρεία $εκινά τη συ-στηματική ανασκαή τ�υ Ραμν�ύντα. • «* θίασ�ς» τ�υ Θδ. Αγγελπ�υλ�υ.• «Κελλί μηδέν» τ�υ Γιάννη Σμαραγδή.• «Βι�–γραία» τ�υ Θανάση Ρετ�ή.• Aρης Αλε$άνδρ�υ: Τ� κι�ώτι�.• Tάσ�ς Aθανασιάδης: Oι ρ�υρ�ί τηςA'αΐας.• Μένης Κ�υμανταρέας: Βι�τε$νία υαλικών.• Αλε$άνδρα Δεληγιώργη: Cι �ωνές.• Tάσ�ς Δενέγρης: Θάνατ�ς στην πλατείαKάνιγγ�ς.• Σάκης Παπαδημητρί�υ: H παρακα-μπτήρι�ς.• Θάνατ�ς *ρέστη Μακρή (1899–1975).• Θάνατ�ς Ανδ. Εμπειρίκ�υ (1901–1975).• Θάνατ�ς Νίκ�υ Κα��αδία (1910–1975).• Θάνατ�ς Γιάννη Σιδέρη (1898–1975).• Θάνατ�ς Μαρίας Ράλλη (1905–1975).• Θάνατ�ς Σπυρ. Μαρινάτ�υ (1901–1975).

1976 Ιαν�υάρι�ς28 Ιαν�υαρί�υ: Εκπαιδευτική μεταρ-

ρύθμιση στις γραμμές, εκείνης τ�υ1964. Θεσπί�εται εννεαετής υπ�'ρεω-τική εκπαίδευση, καθιερώνεται η δη-μ�τική ως επίσημη γλώσσα της Εκπαί-δευσης και της Δι�ίκησης και καταρ-γείται η διδασκαλία των Aρ'αίωνEλληνικών απ τ� πρωττυπ� στ� Γυ-μνάσι�.

Φε&ρ�υάρι�ς9 Φε�ρ�υαρί�υ: Τ� Συμ��ύλι� Υπ�υργώντης Ε*Κ κάνει απ�δεκτή την αίτηση τηςΕλλάδας για πλήρη έντα$η.

Μάι�ς1 Μαΐ�υ: O Aλέκ�ς Παναγ�ύλης σκ�τώ-νεται σε τρ�'αί�.

Αύγ�υστ�ς9 Αυγ�ύστ�υ: Τ� τ�υρκικ πλ�ί� «Σισμίκ1» αρ'ί�ει έρευνες για πετρέλαι� στ� Αι-γαί�. Η κυ�έρνηση πρ�σεύγει στ� Διε-θνές Δικαστήρι� της Cάγης.

1976

• «Cάππυ Νταίη» τ�υ Παντ. Β�ύλγαρη.• «Τ� άλλ� γράμμα» τ�υ Λάμπρ�υ Λιαρ-π�υλ�υ. • Δημήτρης Cατ�ής: Τ� διπλ� �ι�λί�.• Νάσ�ς Βαγενάς: Η συντε$νία.• Τλης Κα�αντ�ής: Η παρέλαση.• Θάνατ�ς K. M�υσ�ύρη (1903–1976).• Θάνατ�ς Νικ. Ανδριώτη (1906–1976).• Θάνατ�ς Τ. Παπατσώνη (1895–1976).• Θάνατ�ς *κτά�ι�υ Μερλιέ (1897–1976).• Θάνατ�ς Επαμ. Θωμπ�υλ�υ (1878–1976).• Θάνατ�ς Τ�. Μπα'ά�υερ (1913–1976).

1977

Ιαν�υάρι�ς27 Ιαν�υαρί�υ: Συνάντηση κ�ρυής Μα-καρί�υ – Ντενκτάς καταλήγει σε ναυάγι�.

Φε&ρ�υάρι�ς12 Φε�ρ�υαρί�υ: Nέα συνάντηση Μακα-ρί�υ – Ντενκτάς υπ την πρ�εδρία τ�υ Γ.Γ. τ�υ *ΗΕ, Κ�υρτ Βαλντ'άιμ.

Αύγ�υστ�ς3 Αυγ�ύστ�υ: Πεθαίνει � αρ'ιεπίσκ�π�ςΜακάρι�ς. Βαθύτατ� πένθ�ς σε Κύπρ�και Ελλάδα.

Σεπτέμ&ρι�ς3 Σεπτεμ�ρί�υ: Τ�ν Μακάρι� διαδέ'εται �Σπ. Κυπριαν�ύ, π�υ εκλέγεται 'ωρίς αντί-παλ�, μέ'ρι τέλ�υς της θητείας τ�υ απ�δη-μήσαντ�ς. 19 Σεπτεμ�ρί�υ: Διαλύεται η Β�υλή καιπρ�κηρύσσ�νται πρωρες εκλ�γές.

Ν�έμ&ρι�ς20 Ν�εμ�ρί�υ: Εκλ�γική νίκη της Ν.Δ. με41,68%. Τ� ΠΑΣ*Κ α$ιωματική αντιπ�-λίτευση, με 25,31% και 93 έδρες. 29 Ν�εμ�ρί�υ: Παραίτηση Γ. Μαύρ�υ απτην ηγεσία της ΕΔΗΚ

Δεκέμ&ρι�ς2 Δεκεμ�ρί�υ: Νέ�ς πρεδρ�ς της ΕΔΗΚ ,� Ιωάννης Sίγδης.

1977

• Στην Εύα Κυν�υρίας (Λ�υκ�ύ), αρ'ί�εινα ανασκάπτεται η έπαυλη τ�υ Ηρώδητ�υ Αττικ�ύ.• «Κυνηγ�ί» τ�υ Θδ. Αγγελπ�υλ�υ.• «Τ� �αρύ πεπνι» τ�υ Παύλ�υ Τάσι�υ.• «Μια �ωή σε θυμάμαι να εύγεις» τηςΦρίντας Λιάππα.• Νίκ�ς Κάσδαγλης: Μυθ�λ�γία.• Μήτσ�ς Αλε$ανδρπ�υλ�ς: Φύλλα �τερά.• Κώστας Παπαγεωργί�υ: Τ� Γι�τάπατ�.• Αντώνης Σ�υρ�ύνης: Cι συμπαίκτες. • Σταύρ�ς Bα��ύρης: Π�ιήματα.• Περικλής Συρίδης: H α�ίσσα.

Στις 23 Σεπτεμρί�υ 1974, με ν�μ�θετικ# διάταγμα της κυέρνησης εθνικής εν#τητας, τ� KKE ν�μιμ�π�ιείται έ-πειτα απ# 27 �ρ#νια συνε��ύς παραν�μίας. Eπ�υλών�νται έτσι τα τραύματα τ�υ εμ%ύλι�υ π�λέμ�υ, αλλά δεν γε-%υρώνεται τ� ρήγμα στις γραμμές τ�υ ελληνικ�ύ κ�μμ�υνιστικ�ύ κινήματ�ς. Στη %ωτ�γρα%ία, �ι δύ� �υλευτέςτ�υ KKE εσωτερικ�ύ, Λ. Kύρκ�ς και Mπάμπης Δρακ#π�υλ�ς (αριστερά) και, σε «απ#σταση ασ%αλείας», �ι πέντε�υλευτές τ�υ KKE, Mίνα Γιάνν�υ, Xαρ. Φλωράκης, Γρ. Φαράκ�ς, Kώστας Kάππ�ς και Δ. Γ#ντικας (%ωτ.: Δέλτα).


1978

• * Σύνδεσμ�ς Ελλήνων Βι�μη'άνωνμετ�ν�μά�εται σε Σύνδεσμ� ΕλληνικώνΒι�μη'ανιών.• «1922» τ�υ Νίκ�υ Κ�ύνδ�υρ�υ.• «*ι τεμπέληδες της εύ�ρης κ�ιλά-δας» τ�υ Νίκ�υ Παναγιωτίδη.• «Δυ� εγγάρια τ�ν Αύγ�υστ�» τ�υΚώστα Φέρρη.• Τηλέμα'�ς Αλα�έρας: Απ’ α��ρμή.• Μένης Κ�υμανταρέας: Η κυρία Κ�ύ-λα .• Γιώργ�ς Ιωάνν�υ: Τ� δικ� μας αίμα.• Πέτρ�ς Xάρης: Hμέρες �ργής.• Eκτ. Kακνα�άτ�ς: Oδ�ς Λαιστρυγ�-νων.• Mίλτ. Σα'τ�ύρης: Π�ιήματα 1945–1971.• Θάνατ�ς Κυ�έλης (1888–1978).• Θάνατ�ς Σ�ίας Βέμπ� (1910–1978).• Θάνατ�ς Aρη Αλε$άνδρ�υ(1922–1978).

1979

Ιαν�υάρι�ς11 Ιαν�υαρί�υ: * Ιω. Πεσμα�γλ�υ ιδρύειτ� Κμμα τ�υ Δημ�κρατικ�ύ Σ�σιαλισμ�ύ(Κ*ΔΗΣ*).

Φε&ρ�υάρι�ς 25 Φε�ρ�υαρί�υ: Δ�λ��νείται � δια�η-τ�ς για τη δράση τ�υ επί δικτατ�ρίας, α-στυνμ�ς ε.α. Π. Μπάμπαλης. Την ευθύνηαναλαμ�άνει η �ργάνωση «Ι�ύνης ’78».

Μάρτι�ς19–20 Μαρτί�υ: Ατελέσ�ρη συνάντησηκ�ρυής Κυπριαν�ύ – Ντενκτάς.

Μάι�ς19 Μαΐ�υ: Συνάντηση Κυπριαν�ύ – Ντεν-κτάς. Συμωνείται η επανάληψη των συ-ν�μιλιών στις 15 Ι�υνί�υ 1979. 28 Μαΐ�υ: Αθήνα: Υπ�γράεται η Συνθή-κη Eντα$ης της Ελλάδας στην Ε*Κ.

,κτώ&ρι�ς3 Cκτω�ρί�υ: Επίσημη επίσκεψη K. Κα-ραμανλή στη Μσ'α.

Ν�έμ&ρι�ς13 Ν�εμ�ρί�υ: Επίσημη επίσκεψη K. Κα-ραμανλή στη Λαϊκή Κίνα.

1979

• * *δυσσέας Ελύτης τιμάται με τ� Ν-μπελ Λ�γ�τε'νίας.• * Αναστάσι�ς *ρλάνδ�ς πραγματ�-π�ιεί νέες ανασκαές στη Μεσσήνη. • «Τα$ίδι τ�υ μέλιτ�ς» τ�υ Γ. Παν�υσ-π�υλ�υ.• «Περιπλάνηση» τ�υ Cριστ. Xριστ�-ή.• «Ε$ριστ�ς στην κεντρική λεωρ�»τ�υ Παντελή Sερ��ύ.• «Ανατ�λική περιέρεια» τ�υ ΒασίληΒαέα.• Μάρω Δ�ύκα: Αρ$αία Σκ�υριά.• Αλέ$. Κ�τ�ιάς: Αντιπ�ίησις αρ$ής.• Tάσ. Λει�αδίτης: Eγ$ειρίδι� ευθανα-σίας.• Aθως Δημ�υλάς: H μ�ίρα των πεπρω-μένων.• Aυτ�κτ�νία N. Π�υλαντ�ά (1936–1979).• Θάνατ�ς Κώστα Κ�τ�ιά (1921–1979). • Θάνατ�ς Aγγ. Tερ�άκη (1907–1979).• Θάνατ�ς Ανδ. Uυγγπ�υλ�υ (1891–1979).• Θάνατ�ς Σωκρ. Καραντιν�ύ (1906–1979).• Θάνατ�ς Eης Φερεντίν�υ (1915–1979).• Θάνατ�ς Δημήτρη Ψαθά (1907–1979).

Nικη%#ρ�ς Σταματάκης

• Mαν. Uε$άκης: O θάνατ�ς τ�υ ιππικ�ύ.• Θάνατ�ς Φιλ. Φίν�υ (1908–1977).• Θάνατ�ς Μαρίας Κάλλας (1923–1977).• Θάνατ�ς Βασίλη Ρώτα (1889–1977). • Θάνατ�ς Μεν. Λ�υντέμη (1906–1977).• Θάνατ�ς Σ�ίας Μαυρ�ειδή–Παπαδά-κη (1905–1977).

1978

Φε&ρ�υάρι�ς13 Φε�ρ�υαρί�υ: Συν�μιλίες Ελλάδας –Τ�υρκίας για την υαλ�κρηπίδα κατα-λήγ�υν σε ναυάγι�.

Μάρτι�ς10 Μαρτί�υ: Διαπραγματεύσεις Καρα-μανλή – Ετσε�ίτ απ��αίν�υν άκαρπες.

Μάι�ς20 Μαΐ�υ: Πρ�σ'ωρ�ύν στη Ν.Δ. �ι Κ.Μητσ�τάκης και Παύλ�ς Βαρδιν�γιάν-νης, π�υ εί'αν εκλεγεί ��υλευτές με τ�Kμμα Νε�ιλελευθέρων, και � Αθ.Κανελλπ�υλ�ς. * Κ. Μητσ�τάκης α-ναλαμ�άνει τ� υπ�υργεί� Συντ�νισμ�ύκαι � Αθ. Κανελλπ�υλ�ς τ� υπ�υργεί�*ικ�ν�μικών.

Ι�ύνι�ς21 Ι�υνί�υ: Θεσσαλ�νίκη: ισ'υρς σει-σμς 6,5 Ρί'τερ. Τριάντα πέντε νεκρ�ί.

,κτώ&ρι�ς22 Cκτω�ρί�υ: Δημ�τικές εκλ�γές. ΣεΑθήνα, Πειραιά και Θεσσαλ�νίκη εκλέ-γ�νται υπ�ψήι�ι υπ�στηρι�μεν�ι απτα κμματα της αντιπ�λίτευσης.

Δεκέμ&ρι�ς15 Δεκεμ�ρί�υ: Νέα απαση τ�υ Διε-θν�ύς Δικαστηρί�υ, π�υ κρίνει εαυτναναρμδι� να ε$ετάσει την πρ�συγήτης Ελλάδας για την �ρ�θέτηση της υ-αλ�κρηπίδας.

Η δεκαετία τ�υ 1970 άρ'ισε με κα-κ�ύς �ιων�ύς για την Kύπρ�. T�«Εθνικν Μέτωπ�ν», ένα συνωμ�τι-κ, τρ�μ�κρατικ κατασκεύασμαανθρώπων της '�ύντας και γρι�ι-κών, εί'ε θέσει μν� σκ�π τ�υ τηνε$ντωση τ�υ Mακαρί�υ. O Γρί�ας ετ�ίμα�ε την επιστρ�ήτ�υ στ� νησί... O Mακάρι�ς ήταν εμπδι� στα σ'έ-

δια της '�ύντας για μια δι'�τ�μικήνατ�ϊκή λύση τ�υ Kυπριακ�ύ, την �-π�ία η δικτατ�ρία θα παρ�υσία�εως ένωση για να δρέψει εθνικές περ-γαμηνές και να απ�κτήσει, επιτέ-λ�υς, «λαϊκν έρεισμα».

1970

Μάρτι�ς 8 Μαρτί�υ: Αντιμακαριακ�ί �άλ-λ�υν κατά τ�υ πρ�εδρικ�ύ ελικ�πτέ-ρ�υ. O Μακάρι�ς σώ�εται ως εκθαύματ�ς. Oργανωτές της αππει-ρας έρ�νται � Π�λύκαρπ�ς Γεωρ-κάτ�ης και � '�υντικς συνταγμα-τάρ'ης Δ. Παπαπ�στλ�υ.

15 Μαρτί�υ: O Γεωρκάτ�ης δ�λ��-νείται απ αγνώστ�υς, σε ερημικήτ�π�θεσία κ�ντά στη Λευκωσία.

1971

Απρίλι�ς5 Απριλί�υ, Aθήνα: * Γρί�ας, σε με-γάλη δημσια συγκέντρωση πρ�δια-γράει τ�υς στ'�υς τ�υ, εν ψει τηςσ'εδια�μενης επανδ�υ τ�υ στηνΚύπρ�: καταγγελία συνθηκών Λ�ν-δίν�υ και Sυρί'ης, καταγγελία τ�υΜακαρί�υ ως ανθενωτικ�ύ, αγώναςγια την ένωση.

Ι�ύνι�ς19 Ι�υνί�υ: * Παπαδπ�υλ�ς στέλ-νει στ�ν Μακάρι� επιστ�λή �ητώ-ντας τ�υ να απ�δε'θεί τ� σ'έδι� ει-ρήνευσης π�υ τ�υ πρ�τείνει � ίδι�ςκαι τ�ν απειλεί με μέτρα αν δεν συμ-μ�ρωθεί.

24 Ι�υνί�υ: Απαράδεκτες 'αρακτη-ρί�ει � Μακάρι�ς τις απειλές τ�υ δι-κτάτ�ρα στην απάντησή τ�υ και δη-λώνει τι δεν θα δε'θεί «νθες λύ-σεις» τ�υ Κυπριακ�ύ.

Αύγ�υστ�ς29 Αυγ�ύστ�υ: * Γρί�ας «διαεύ-γει» των ρ�υρών τ�υ και ανα'ωρείγια την Κύπρ�. Δύ� μέρες αργτερααπ��ι�ά�εται δυτικά της Λεμεσ�ύ.Ιδρύει την Ε*ΚΑ Β’ και πρ�ετ�ιμά-�ει έν�πλ� ενωτικ αγώνα.

1972

Σεπτέμ&ρι�ς29 Σεπτεμ�ρί�υ: * Μακάρι�ς καταγ-γέλλει τ�ν Γρί�α τι ε$�πλί�ει παρά-ν�μες �μάδες με στ'� την ανατρ�πήτ�υ.

1973

Μάρτι�ς8 Μαρτί�υ: * Γρί�ας και η δικτατ�-ρία των Αθηνών υπ�κιν�ύν τ�υςτρεις Κύπρι�υς μητρ�π�λίτες να κα-θαιρέσ�υν τ�ν Aρ'ιεπίσκ�π� Μα-κάρι� με τ� αιτι�λ�γικ τι είναι α-συμ�ί�αστη η άσκηση π�λιτικών καιεκκλησιαστικών καθηκντων.

Ι�ύλι�ς14 Ι�υλί�υ: Η μεί�ων Σύν�δ�ς τηςEκκλησίας της Kύπρ�υ καθαιρείτ�υς τρεις μητρ�π�λίτες.

Αύγ�υστ�ς9 Αυγ�ύστ�υ: Συλλαμ�άνεται � υ-παρ'ηγς τ�υ Γρί�α, Σταύρ�ς Σταύ-ρ�υ, ταγματάρ'ης τ�υ ελληνικ�ύστρατ�ύ. Bρίσκεται στην κατ�'ή τ�υσ'έδι� δ�λ��νίας τ�υ Μακαρί�υ.

,κτώ&ρι�ς7 Cκτω�ρί�υ: Νέα απ�τυ'ημένη α-ππειρα δ�λ��νίας τ�υ Μακαρί�υαπ μέλη της Ε*ΚΑ Β΄ .

1974

Ιαν�υάρι�ς27 Ιαν�υαρί�υ: Πεθαίνει στ� κρησύ-γετ τ�υ, στην Kύπρ�, � Γ. Γρί�ας. *υπαρ'ηγς τ�υ, Γ. Καρ�ύσ�ς, δια-τάσσει αναστ�λή δράσης της Ε*ΚΑΒ΄.

Ι�ύλι�ς2 Ι�υλί�υ, Αθήνα: Aπ�ασί�εταιπρα$ικπημα κατά τ�υ Μακαρί�υ.Xρν�ς: 15 Ι�υλί�υ, ώρα 8.30 π.μ.3 Ι�υλί�υ: * Μακάρι�ς �ητεί την ανά-κληση 650 Ελλαδιτών α$ιωματικών α-π την Εθνική Φρ�υρά.15 Ι�υλί�υ: Μ�νάδες της κυπριακήςεθν�ρ�υράς και τ�υ ελληνικ�ύστρατ�ύ π�υ σταθμεύ�υν στην Κύ-πρ� εκτελ�ύν πρα$ικπημα, κατ’ ε-ντ�λή της '�ύντας Ιωαννίδη. B�μ-�αρδί�εται τ� Πρ�εδρικ Μέγαρ�. *Μακάρι�ς, σώ�εται και μετα�αίνειστ� Λ�νδίν�. *ι πρα$ικ�πηματίες τ�-π�θετ�ύν πρ�έδρ� της Κύπρ�υ τ�νN. Σαμψών. 17 Ι�υλί�υ: H Aθήνα πληρ��ρείταιαπ��ατικές ετ�ιμασίες της T�υρκίαςστ� λιμάνι της Μερσίνας, αλλά δεν α-ντιδρά. Στην Κύπρ�, η Εθν�ρ�υράε$απ�λύει άγρι� κυνηγητ εναντί�ντων μακαριακών.20 Ι�υλί�υ: Τ�υρκικά στρατεύματα α-π��ι�ά��νται στη �ρεια ακτή τηςΚύπρ�υ και εγκαθιστ�ύν πρ�γεύ-ρωμα στην Κερύνεια. Στην Ελλάδα,κηρύσσεται επιστράτευση, η �π�ία α-πλώς επι�ε�αιώνει την ελεεινή κατά-σταση διάλυσης των ενπλων δυνά-μεων απ τη δικτατ�ρία.25 Ι�υλί�υ: Αρ'ί��υν στη Γενεύη συ-ν�μιλίες μετα$ύ Βρετανίας, Ελλάδαςκαι Τ�υρκίας, �ι �π�ίες καταλήγ�υνμετά 5 μέρες σε συμωνία κατάπαυ-σης τ�υ πυρς στη γραμμή τ�υ «Αττί-λα 1».

Kύπρ�ς 1970-1974


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Γιώργ�υ Δελαστίκ

T� 1972, πέντε �λ�κληρα �ρ�νια μετά τ� σ�ετερι-σμ� της ε��υσίας, τ� δικτατ�ρικ� καθεστώς �ειστιγμές ευ��ρίας, καθώς διευρύνεται η διεθνήςτ�υ αναγνώριση. Oι υ�υπ�υργ�ί E�ωτερικώντης Γαλλίας, Zαν ντε Λιπ��σκί, της Oμ�σπ�ν-διακής Γερμανίας, Πά�υλ Φρανκ και της Bρε-τανίας, λ�ρδ�ς Λίμερικ παρελαύν�υν στηνAθήνα, ενώ στις 17 N�εμ&ρί�υ α�ικνείται η

πρώτη κινε�ική αντιπρ�σωπεία και την επ�μένη �ι Σ�&ιετι-κ�ί υπ�γρά��υν με τη ΔEH συμ�ωνία για την εγκατάστα-ση ατμ�ηλεκτρικ�ύ σταθμ�ύ στ�υς Φιλίππ�υς της Kα&ά-λας.

H επίσκεψη �μως π�υ πρ�καλεί π�λιτική θύελλα είναι ε-κείνη τ�υ υπ�υργ�ύ E�ωτερικών των HΠA Oυίλιαμ P�-τ�ερς, � �π�ί�ς �υσικά συναντάται με τ�ν δικτάτ�ρα Γ.Παπαδ�π�υλ�. O τέως πρωθυπ�υργ�ς Π. Kανελλ�π�υλ�ςτην επικρίνει σ��δρ�τατα, ανα�έρ�ντας σε δηλώσεις τ�υ:«Zητ�ύμε να παύση η Oυάσιγκτ�ν να παρεμ&αίνη εις τα ε-σωτερικάς υπ�θέσεις της Eλλάδ�ς, υπ�στηρί��υσα και ενι-σ�ύ�υσα αμέσως ή εμμέσως ένα καθεστώς π�υ επε&λήθηκαι διατηρείται εις την ε��υσίαν με την παρα&ίασιν των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων (...). E�αιτίας της π�λιτικής τηςOυάσιγκτ�ν των τελευταίων ετών απ��ενών�νται αι νέαιγενεαί γενικώτερ�ν απ� τ� αμερικανικ�ν έθν�ς, με επικιν-δύν�υς συνεπείας ε�ίσ�υ διά την Eλλάδα και διά ταςHΠA».

O έμπειρ�ς π�λιτικ�ς �έρει π�λύ καλά τι λέει. Hδη απ�τις αρ�ές τ�υ �ρ�ν�υ τα πανεπιστήμια της �ώρας &ρίσκ�-νται σε ανα&ρασμ�, καθώς �ι ��ιτητές �ητ�ύν τη διενέρ-γεια εκλ�γών στ�υς ��ιτητικ�ύς συλλ�γ�υς, των �π�ίωνπρ�ΐστανται δι�ρισμένα �ργανα της ��ύντας. Πρ�σ�υγέςστα πρωτ�δικεία, «παράν�μες» συνελεύσεις και απ��ές σεπληθώρα σ��λών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων,αλλά και των ανωτέρων σ��λών υπ�μη�ανικών �λη την ά-ν�ι�η δημι�υργ�ύν ένα τέτ�ι� κλίμα, ώστε η ��ύντα ανα-κ�ινώνει τη διενέργεια ��ιτητικών εκλ�γών για τις 20 N�-εμ&ρί�υ. Eλπί�ει �τι με τ� συνδυασμ� ν�θείας, τρ�μ�κρα-τίας και εκλ�γής κάπ�ιων διακ�σμητι-κών πραγματικών αντιπρ�-σώπων των ��ιτητών θα ε-κτ�νώσει την κατάσταση,πρ�σδίδ�ντας και κάπ�ια ν�-μιμ��άνεια στα δι�ικητικάσυμ&�ύλια και ως εκ τ�ύτ�υστ� καθεστώς.

Aυτή η επί�αση �ιλελευθε-ρ�π�ίησης είναι αναγκαίαγια την παραπλάνηση της ελ-ληνικής και διεθν�ύς κ�ινήςγνώμης, καθώς την ίδια �ρ�-νιά τ� καθεστώς κλιμακώνειτις πρ�σπάθειες για την ύψι-στη απ�στ�λή τ�υ, π�υ είναιη πρ�δ�σία της Kύπρ�υ. Στιςαρ�ές Φε&ρ�υαρί�υ η ��ύντακαταδίδει δημ�σίως στ�υςT�ύρκ�υς, �τι η κυ&έρνησητης Kύπρ�υ έ�ει πρ�μηθευτείμυστικά �πλα απ� την Tσε��-σλ�&ακία, τα �π�ία �υλάσ-σ�νται στα υπ�γεια τηςAρ�ιεπισκ�πής, και ε�αναγκά�ει τηΛευκωσία να τα παραδώσει στ�νOHE.

H Aθήνα ε��πλί�ει την ακρ�δε�ιάEOKA B΄, η �π�ία δημι�υργεί συνθή-κες ακήρυ�τ�υ εμ�υλί�υ π�λέμ�υστην Kύπρ�, ενώ ταυτ��ρ�να τ� δι-κτατ�ρικ� καθεστώς �ργανώνει την α-π�πειρα εκκλησιαστικ�ύ πρα�ικ�πή-ματ�ς εκ μέρ�υς των τριών μητρ�π�λι-τών τ�υ νησι�ύ, �ι �π�ί�ι απαιτ�ύν τε-λεσιγρα�ικά την παραίτηση τ�υ Mα-καρί�υ. «Ως πρ�δ�σία θα κατελ�γί�ε-τ� ημίν η τ�ιαύτη τ�υ λα�ύ εγκατάλει-ψις και �υγή. Tων λύκων επερ��μένων

� π�ιμήν �υκ α�ίησι τα πρ�&ατα και�εύγει», τ�υς απαντά περή�ανα � Mα-κάρι�ς.

N�θες ��ιτητικές εκλ�γές

Eν �ψει τ�υ εγκλήματ�ς π�υ ετ�ιμά-�ει στην Kύπρ�, η ��ύντα έ�ει ανάγκηπρ�καταρκτικής εκτ�νωσης της εσω-τερικής πίεσης μέσω μιας υπ�τυπώ-δ�υς �ιλελευθερ�π�ίησης, ώστε να α-ντέ�ει καλύτερα στη θύελλα π�υ θα

πρ�καλέσει η πρ�δ�σία. Oμως, η �ύσητ�υ καθεστώτ�ς δεν επιδέ�εται τέτ�ι-�υ είδ�υς καλλωπισμ�ύς.

Στις 14 N�εμ&ρί�υ διε�άγ�νται, εν εί-δει γενικής δ�κιμής, ��ιτητικές εκλ�-γές μ�ν� στην Πάτρα. T� πανεπιστή-μι� αυτ� έ�ει επιλεγεί γιατί αντί γιαπρύτανη έ�ει πρ�εδρ� έναν... απ�-στρατ� στρατηγ� (!) και ως εκ τ�ύτ�υθεωρείται απ� τα πι� ασ�αλή για τη��ύντα. T� �ιάσκ� �πως είναι πρωτ�-�ανές, καθώς η κάλπη «ε�α�ανί�εται»για δεκαπέντε λεπτά και �ι αντιδικτα-τ�ρικ�ί ��ιτητές ανακαλύπτ�υν στα

κα�ανάκια των α��δευτηρίων τ�υ πα-νεπιστημί�υ σταυρωμένα ψη��δέλτια.

H απ�κάλυψη της ν�θείας κινητ�-π�ιεί �λ�υς τ�υς ��ιτητές της �ώραςκαι έτσι �ι εκλ�γές στα υπ�λ�ιπα AEI,στις 20 N�εμ&ρί�υ, λαμ&άν�υν �ώραεν μέσω συλλήψεων, τρ�μ�κρατίας, α-π��ών, καταγγελιών. T� σ�έδι� της δι-κτατ�ρίας απ�τυγ�άνει παταγωδώς,καθώς �υδείς αναγνωρί�ει τα απ�τελέ-σματα π�υ ανακ�ινών�υν τα �ργανατ�υ καθεστώτ�ς.

Tώρα πλέ�ν είναι αδύνατ� να ανα-κ�πεί η δυναμική τ�υ ��ιτητικ�ύ κινή-

H ε�έγερση

τ�υ Π�λυτε�νεί�υ


Π�λυτε�νεί�, N�έμ�ρι�ς 1973. Mέσα σε τρεις μέρες, η λαϊκή δυσαρέσκεια δεκαετιών, συμπυκνωμένη σε αισθήματα απ�στρ��ής πρ�ς τη δικτατ�ρία, έγινε ε�έγερση. Φ�ιτητές και πλήθη λα�ύ διαδηλών�υνεναντί�ν της ��ύντας (�ωτ. κάτω: A��ί Aναγνωστ"π�υλ�ι).

Aθήνα, 4 I�υλί�υ 1972. Στιγμές ευ��ρίας για τ� δικτατ�ρικ" καθεστώς. O υπ�υργ"ς E�ωτερικών των HΠA,Oυίλιαμ P"τ$ερς, επισκέπτεται την Aθήνα και συναντάται με τ�ν δικτάτ�ρα Παπαδ"π�υλ�. Θύελλα αντι-δράσεων εκ μέρ�υς τ�υ π�λιτικ�ύ κ"σμ�υ (�ωτ.: N.Λ. Φλώρ�ς).

ματ�ς. Eτσι, �ταν στις 16 Iαν�υαρί�υ1973 η ��ύντα δίνει στη δημ�σι�τητατ� πρ�σ�έδι� εν�ς Kαταστατικ�ύXάρτη για την Aνώτατη Παιδεία, η α-ντίδραση των ��ιτητών είναι άμεσηκαι δυναμική. H απ��ή τα�ύτατα γενι-κεύεται σε �λα τα AEI της �ώρας.

Στις 10 Φε&ρ�υαρί�υ εκδίδεται τ�ν�μ�θετικ� διάταγμα 1347/73, με τ� �-π�ί� η ��ύντα δίνει στ�ν εαυτ� της τ�δικαίωμα να διακ�πτει την ανα&�λήκαι να στρατεύει αμέσως �σ�υς ��ιτη-τές απέ��υν απ� τα μαθήματά τ�υς.Στις 14 Φε&ρ�υαρί�υ αστυν�μικές δυ-νάμεις εισ&άλλ�υν στ� Π�λυτε�νεί�και �υλ�κ�π�ύν δεκάδες ��ιτητές και��ιτήτριες μπρ�στά στα μάτια των με-λών της συγκλήτ�υ, η �π�ία παραιτεί-ται σύσσωμη τ� απ�γευμα της ίδιας μέ-ρας.

Eως τις 20 Φε&ρ�υαρί�υ έ��υνστρατευθεί, &άσει τ�υ νέ�υ διατάγμα-τ�ς, 97 ��ιτητές. Oι ελπίδες �μως της��ύντας να απ�κε�αλίσει με τ�ν τρ�-π� αυτ� τ� ��ιτητικ� κίνημα απ�δει-κνύ�νται �ρ�ύδες. Στις 21 Φε&ρ�υαρί-�υ, 4.000 ��ιτητές κατακλύ��υν τ� κτί-ρι� της N�μικής, απ� τα αμι�θέατραώς την ταράτσα, �π�υ σ�ηματί��υν με�αρτ�νια τη λέ�η «Eλευθερία».

Aπ� �ρ�� σε �ρ�� ι έγκλειστ�ι��ιτητές επαναλαμ&άν�υν τ�ν περί-�ημ� �ρκ�: «Eμείς �ι ��ιτηταί τωνAνωτάτων Eκπαιδευτικών Iδρυμάτων�ρκι��μεν�ι εις τ� �ν�μα της Eλευθε-


H EΛΛAΔA 1970 –1980ρίας να αγωνισθώμεν μέ�ρι τέλ�υς διάτην κατ��ύρωσιν των ακαδημαϊκών ε-λευθεριών, τ�υ πανεπιστημιακ�ύ ασύ-λ�υ, της ανακλήσεως �λων των κατα-πιεστικών ν�μων και διαταγμάτων.Oρκι��μεθα συμπαράστασιν εις �λ�ντ�ν ��ιτητικ�ν κ�σμ�ν της Eλλάδ�ς, ��π�ί�ς &ασανί�εται. H &ία και η τρ�-μ�κρατία δεν θα περάσ�υν. Zήτω ��ιτητικ�ς κ�σμ�ς της Eλλάδ�ς». Tασυνθήματα «Kάτω η ��ύντα», «EλλάςEλλήνων Φυλακισμένων», «Δεν περνά� �ασισμ�ς» δ�ν�ύν την καρδιά τηςAθήνας. Eκατ�ντάδες άτ�μα συγκε-ντρών�νται γύρω απ� τη N�μική. H α-στυν�μία τ�υς απωθεί &ίαια, αλλά �κ�σμ�ς συγκεντρώνεται πάλι και πάλι.Tη νύ�τα, δεκάδες κεριά ανά&�υνστην �δ� Aκαδημίας, σε μια &�υ&ή,αλλά εύγλωττη έκ�ραση συμπαράστα-σης πρ�ς τ�υς έγκλειστ�υς ��ιτητές, �ι�π�ί�ι απ��ωρ�ύν απ� τ� κτίρι� αναί-μακτα τ� απ�γευμα της επ�μενης ημέ-ρας. H ηθική νίκη τ�υς είναι τεράστια.

Στις 20 Mαρτί�υ γίνεται νέα κατάλη-ψη της N�μικής, αλλά πέντε ώρες μετάτην έναρ�ή της � πρύτανης Kωνστα-ντίν�ς T�ύμπας καλεί τις αστυν�μικέςδυνάμεις τ�υ καθεστώτ�ς να εισ&ά-λ�υν στ� κτίρι� και να αιματ�κυλή-σ�υν τ�υς περίπ�υ 3.000 ��ιτητές π�υ&ρίσκ�νται εκεί. Eκατ�ντάδες είναι �ιτραυματίες και �ι συλλη�θέντες.

H π�ρεία πρ�ς την ε�έγερση

Tρεις μ�λις ημέρες αργ�τερα, στις 23Mαρτί�υ, � μετέπειτα Πρ�εδρ�ς τηςΔημ�κρατίας Kων. Tσάτσ�ς γρά�ειπρ�ς τ�ν Kων. Kαραμανλή, � �π�ί�ς&ρίσκεται στ� Παρίσι, ανα�ερ�μεν�ςστ� ��ιτητικ� κίνημα:

«Tελικώς, αυτ� τ� πρώτ� κίνημα α-ντιστάσεως, αν ευδ�κιμήσει, θα ελέγ-�εται απ� άλλας δυνάμεις, ��ι απ�μας. Aυτήν την κατασκευήν νέων αρι-στερών δυνάμεων την επέτυ�ε η ��ύ-ντα με τ�ν άθλι�ν �ειρισμ�ν τ�υ ��ιτη-τικ�ύ».

Aπ� τα τέλη Mαρτί�υ τ� ��ιτητικ�κίνημα εμ�ανί�ει επι�ανειακή ύ�εση,αν και διά�υτη είναι η εντύπωση �τι μετην έναρ�η της νέας ακαδημαϊκής �ρ�-νιάς θα πρέπει να αναμένεται έκρη�η.

Στ� μετα�ύ �μως, η ��ύντα κυριαρ-�εί άνετα στ� π�λιτικ� επίπεδ�. E��υ-δετερώνει πανεύκ�λα τ� κίνημα τ�υNαυτικ�ύ πριν καν αυτ� εκδηλωθεί,καταργεί με ένα ακ�μη ν�θ� δημ�ψή-�ισμα τη μ�ναρ�ία, απ�λύει σ�εδ�ν �-λ�υς τ�υς π�λιτικ�ύς κρατ�ύμεν�υς,�ργανώνει μέσω της EOKA B΄ τη δεύ-τερη απ�πειρα δ�λ��νίας τ�υ Mακα-ρί�υ (την πρώτη την εί�ε �ργανώσει τ�1970) στις 7 Oκτω&ρί�υ – ευτυ�ώς πά-λι ανεπιτυ�ώς. Aκρι&ώς την επ�μένη,στις 8 Oκτω&ρί�υ, � δικτάτ�ρας Πα-παδ�π�υλ�ς επι�ειρεί την «π�λιτικ�-π�ίηση» της ��ύντας, δι�ρί��ντας κυ-&έρνηση ανδρεικέλων της με επικε�α-λής τ�ν Σπύρ� Mαρκε�ίνη και πρ�θε-ση να �ργανώσει κάπ�ια στιγμή ν�θεςεκλ�γές, ώστε τ� καθεστώς να εμ�ανι-στεί πλέ�ν ως «λα�πρ�&λητ�».

H λύση Mαρκε�ίνη απ�τελεί την έ-μπρακτη απάντηση της δικτατ�ρίαςκαι στ�ν Kωνσταντίν� Kαραμανλή, ��π�ί�ς με δηλώσεις τ�υ στις 23 Aπριλί-�υ σπάει τη σιωπή π�υ εί�ε τηρήσει α-κ�μη και κατά τη διάρκεια της κατάλη-ψης της N�μικής και καλεί τη ��ύντα

«να καλέση τ�ν &ασιλέα, π�υ συμ&�λί-�ει τη ν�μιμ�τητα και να παρα�ωρήσητην θέσιν της εις μίαν ισ�υράν και έ-μπειρ�ν κυ&έρνησιν. H κυ&έρνησις αυ-τή, ασκ�ύσα δι’ ωρισμέν�ν �ρ�ν�ν ε-κτάκτ�υς ε��υσίας, θα δημι�υργήση,μακράν απ� πάθη και αντεκδικήσεις,τας συνθήκας π�υ θα επιτρέψ�υν ναλειτ�υργήσει η δημ�κρατία εις τηνEλλάδα...».

Eδώ Π�λυτε�νεί�!

Στ� μετα�ύ, �πως αναμεν�ταν, η έ-ναρ�η της ακαδημαϊκής �ρ�νιάς σημα-τ�δ�τεί την έναρ�η κινητ�π�ιήσεων,την περαιτέρω π�λιτικ�π�ίηση τ�υ��ιτητικ�ύ κινήματ�ς π�υ εί�ε εκδη-λωθεί έντ�να στη N�μική και την α-π�ρριψη τ�υ μαρκε�ινικ�ύ πειράμα-τ�ς.

H αναταρα�ή εντείνεται απ� τις αρ-�ές N�εμ&ρί�υ, καθώς τ� δικτατ�ρικ�καθεστώς αρνείται να ικαν�π�ιήσει τ�αίτημα για ��ιτητικές αρ�αιρεσίες καιπρ�&άλλει ως πιθανή ημερ�μηνία διε-�αγωγής τ�υς τη 15η Φε&ρ�υαρί�υ1974. Παρ’ �λα αυτά, η κατάληψη τ�υΠ�λυτε�νεί�υ την ηλι�λ�υστη Tετάρτη14 N�εμ&ρί�υ αρ�ί�ει εντελώς αυθ�ρ-μητα, �ωρίς την απ��αση κανεν�ς �ρ-γάν�υ. Tη νύ�τα &ρίσκ�νται κλεισμέ-

ν�ι μέσα στ� Π�λυτε�νεί� μ�ν� περί-π�υ 1.500 ��ιτητές, ενώ λίγες εκατ�-ντάδες άτ�μα είναι αυτά π�υ συρρέ-�υν απέ�ω.

Tην Πέμπτη, �μως, τα πράγματα αλ-λά��υν. H συγκρ�τηση Συντ�νιστικήςEπιτρ�πής με εκπρ�σώπ�υς 13 απ� τις15 σ��λές της Aθήνας, η λειτ�υργία ι-σ�υρ�ύ ραδι��ωνικ�ύ σταθμ�ύ π�υ α-κ�ύγεται σε �λη σ�εδ�ν την Aθήνα καιη συρρ�ή �ιλιάδων λα�ύ π�υ εκ�ρά�ειμε κάθε τρ�π� τη συμπαράστασή τ�υπρ�ς τ�υς ��ιτητές, π�υ και αυτ�ί έ-��υν πλέ�ν γίνει �ιλιάδες, μετα&άλ-λ�υν ρι�ικά τ� τ�πί�. Tαυτ��ρ�να κα-ταλαμ&άν�νται τα Πανεπιστήμια τηςΘεσσαλ�νίκης και της Πάτρας.

Tην Παρασκευή 16 N�εμ&ρί�υ ��ιμ�ν� τ� κέντρ� της Aθήνας, αλλά καιπ�λλά ακ�μη τμήματά της παρ�υσιά-��υν την �ψη �εσηκωμένης π�λης. Δε-κάδες �ιλιάδες άνθρωπ�ι είναι στ�υςδρ�μ�υς και διαδηλών�υν ή �ειρ�κρ�-τ�ύν τ�υς διαδηλωτές, ενώ απ� π�λλάπαράθυρα ακ�ύγ�νται τα ραδι��ωνανα μεταδίδ�υν στη διαπασών τις εκπ�-μπές τ�υ π�μπ�ύ τ�υ Π�λυτε�νεί�υ.

Aπ� τις 7.30 τ� &ράδυ αρ�ί��υν �ιεκκαθαριστικές επι�ειρήσεις της αστυ-ν�μίας για την απ�μάκρυνση τ�υ κ�-σμ�υ απ� την περι��ή τ�υ Π�λυτε�νεί-�υ. O κ�σμ�ς, μεθυσμέν�ς απ� την �ε-�ασμένη για π�λλά �ρ�νια γεύση ελευ-

Aπ" την κατάληψη τ�υ κτιρί�υ της N�μικής Σ��λής Aθηνών στις 21-22 Φε�ρ�υαρί�υ 1973. Aνε�ασμέν�ι στην ταράτσατ�υ κτιρί�υ, �ι ��ιτητές καλ�ύν σε συμπαράσταση τ�υς π�λίτες της Aθήνας (�ωτ.: N.Λ. Φλώρ�ς).

θερίας, δεν υπ��ωρεί. Δακρυγ�να,γκλ�μπ και σ�αίρες της αστυν�μίας α-ναλαμ&άν�υν δράση. Oι διαδηλωτέςστήν�υν �δ��ράγματα για να εμπ�δί-σ�υν την επέλαση των πραιτωριανών


Aθήνα, Φε�ρ�υάρι�ς 1973. Eιδική μετα�είριση επι�υλάσσ�υν �ι αστυν�μικές δυνάμεις της δικτατ�ρίας στ�υς π�λίτεςπ�υ συμπαρίστανται στ�υς ε�εγερμέν�υς ��ιτητές της N�μικής (�ωτ.: N.A. Φλώρ�ς).

Παπαδ"π�υλ�ς – Iωαννίδης. O δικτά-τ�ρας και � δι�ικητής της δια�"ητηςEΣA, "ταν ακ"μα �ι σ�έσεις τ�υς ήτανανέ�ελες. Στ� τέλ�ς, για να �λ�κλη-ρωθεί � κύκλ�ς της πρ�δ�σίας, � δεύ-τερ�ς θα ανατρέψει τ�ν πρώτ� και θα�τάσει η �ώρα στ� έσ�ατ� σκαλ�πάτιτης ήττας και της καταισ�ύνης (�ωτ.A��ί Φλώρ�υ).

τ�υ καθεστώτ�ς. Πέ�τ�υν �ι πρώτ�ινεκρ�ί. Aιμ��υρτ�ι μετα�έρ�νται στ�Π�λυτε�νεί� �ι πρώτ�ι τραυματίες.Oμως �ιλιάδες νέ�ι παραμέν�υν στις ε-πάλ�εις.

O ραδι�σταθμ�ς τ�υ Π�λυτε�νεί�υδίνει τ�ν παλμ�, καθώς �ητάει απ� τ�νκ�σμ� αίμα, �άρμακα και γά�ες, υπ�τ�ν ή�� των πυρ�&�λων �πλων καιτων σειρήνων των ασθεν��ρων:

«Eδώ Π�λυτε�νεί�! Eδώ Π�λυτε-�νεί�! Eλληνικέ λαέ, τ� Π�λυτε�νεί� θαμείνει τ� πρ�πύργι� και η εστία τ�υ α-γώνα. Oλ�ς � λα�ς να συσπειρώνεταιγύρω απ� τ�υς �ώρ�υς τ�υ Π�λυτε�νεί-�υ, να παραμείνει στ�υς δρ�μ�υς τηςAθήνας και να κατε&εί στ�υς δρ�μ�υςκάθε μεγάλης π�λης της Eλλάδας. T�Π�λυτε�νεί� είναι ��υρωμέν� με ταστήθη των ��ιτητών… O αγώνας μαςείναι κ�ιν�ς. Eίναι αγώνας αντι��υντι-κ�ς. Eίναι αγώνας αντιδικτατ�ρικ�ς.Eίναι αγώνας αντιιμπεριαλιστικ�ς. Kά-τω η δικτατ�ρία! Zήτω η δημ�κρατία!».

E�ει έρθει η ώρα των τανκς. Στις 2παρά τέταρτ� της νύ�τας της Παρα-σκευής πρ�ς Σά&&ατ� �τάν�υν μπρ�-στά στην πύλη τ�υ Π�λυτε�νεί�υ. Oιεκπ�μπές τ�υ σταθμ�ύ έ��υν πλέ�ντραγικ� τ�ν�: «Eίμαστε ά�πλ�ι! Eίμα-στε ά�πλ�ι! Oι ��ιτητές &ρίσκ�νται α-πέναντι στα τανκς. Oι �αντάρ�ι είναιαδέλ�ια μας, δεν θα μας πυρ�&�λή-σ�υν. Aγωνι��μαστε για μια καλύτερηκαι ελεύθερη Eλλάδα. Nα καθ�ρί��υ-με μ�ν�ι μας τις τύ�ες τ�υ λα�ύ μας.Aγωνι��μαστε για τη λευτεριά αυτ�ύ

τ�υ τ�π�υ. Eλληνικέ λαέ, έ�ω απ� τ�Π�λυτε�νεί� &ρίσκ�νται τανκς και έ-��υν στραμμένες τις μπ�ύκες των κα-ν�νιών τ�υς στα παιδιά σ�υ. Aυτή τηστιγμή, ελληνικέ λαέ, μπ�ρείς να διαπι-στώσεις πώς μας κατάντησαν �ι Aμε-ρικάν�ι. Δεν πρέπει να �υθεί ελληνικ�αίμα. O�ι άλλ� αίμα!».

Oμως τα πληρώματα των τανκς δεντα απ�τελ�ύν �αντάρ�ι. Tα απ�τε-λ�ύν επαγγελματικά στελέ�η τ�υστρατ�ύ, αδίστακτα �ργανα της ��ύ-ντας. Oι εκκλήσεις των ��ιτητών δεντ�υς συγκιν�ύν. Xωρίς δισταγμ�, γύρωστις 3 τα �αράματα τ�υ Σα&&άτ�υ, 17N�έμ&ρη, τ� τανκ της αιώνιας καται-σ�ύνης γκρεμί�ει την πύλη τ�υ Π�λυ-τε�νεί�υ. Oι &άρ&αρ�ι περν�ύν. Σαν�ιτλερικά Tάγματα E��δ�υ �ι πραιτω-ριανές δυνάμεις τ�υ καθεστώτ�ς, κυ-ρίως της EΣA και των ΛOK, �υλ�κ�-π�ύν, τραυματί��υν και συλλαμ&ά-ν�υν εκατ�ντάδες ��ιτητές και στη συ-νέ�εια επιδίδ�νται σε ένα �υδαί� πλιά-τσικ�, γεμί��ντας τις τσέπες τ�υς με�ρήματα, τσιγάρα, σ�κ�λάτες ή άλλατρ��ιμα π�υ εί�ε πετά�ει � κ�σμ�ςστ�υς έγκλειστ�υς ��ιτητές.

Στα ν�σ�κ�μεία, �ργανα της ��ύ-ντας πρ�πηλακί��υν, �τυπ�ύν ή συλ-λαμ&άν�υν τραυματίες π�υ μετα�έρ�-νται εκεί.

T� πρωί τ�υ Σα&&άτ�υ � δικτάτ�ραςΠαπαδ�π�υλ�ς κηρύσσει και πάλι επι-σήμως στρατιωτικ� ν�μ�. «Tα γεγ�ν�τατων τελευταίων ημερών απέδει�αν τηνύπαρ�ιν συνωμ�σίας των ε�θρών της

Δημ�κρατίας(!)» ισ�υρί�εται με απύθ-μεν� θράσ�ς στ� σ�ετικ� διάγγελμά τ�υ.

Aνάλ�γη η στάση και τ�υ πρωθυ-π�υργ�ύ–ανδρείκελ�υ Σπ. Mαρκε�ίνη,� �π�ί�ς μετα&αίνει την Tρίτη 20 N�-εμ&ρί�υ στ� Πεντάγων� πρ�ς «ενημέ-ρωση» και κατ�πιν δηλώνει μπρ�στάστις τηλε�πτικές κάμερες πρ�ς τ�υςστρατιωτικ�ύς ηγέτες της σ�αγής:

«Eισηγ�ύμεν�ς πρ�ς τ�ν πρ�εδρ�ντης Δημ�κρατίας (σ.σ. ενν�εί τ�ν δι-κτάτ�ρα), κατά τ� Σύνταγμα αρμ�δι�ννα κηρύ�ει τ�ν στρατιωτικ�ν ν�μ�, εί-��ν πλήρη συνείδησιν της π�λιτικήςσημασίας της εισηγήσεώς μ�υ… Nα έ-�ετε συνείδησιν ήσυ��ν �τι επιτελείτετ� καθήκ�ν σας, ίσως δις, ως να επ�λε-μ�ύσατε με ε�ωτερικ�ν ε�θρ�ν(!)… Oε�θρ�ς τ�υ Eθν�υς και της Δημ�κρα-τίας δεν θα περάση. Kαι πάλιν εμείς θαείμεθα �ι νικηταί».

Δεν θα περάσει �ύτε ε&δ�μάδα απ�τις δηλώσεις αυτές και � Σπύρ�ς Mαρ-κε�ίνης θα έ�ει εκ νέ�υ επανέλθει στ�π�λιτικ� περιθώρι�, τελεσίδικα. Στις3.30 τα �αράματα της Kυριακής, 25N�εμ&ρί�υ, τα τανκς κυλ�ύν και πάλιστ�υς δρ�μ�υς της Aθήνας. Aυτή τη��ρά για να ανατρέψ�υν τ�ν δικτάτ�-ρα Παπαδ�π�υλ� κατ’ εντ�λήν τ�υαιμ�σταγ�ύς δι�ικητή της EΣA Δ. Iω-αννίδη και να υλ�π�ιήσ�υν σε λίγ�υςμήνες τη μεγαλύτερη πρ�δ�σία στην ι-στ�ρία τ�υ σύγ�ρ�ν�υ ελληνικ�ύ κρά-τ�υς – τ� σ�έδι� π�υ θα �έρει τηνT�υρκία ως δύναμη κατ��ής της μισήςKύπρ�υ.


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Πέτρ�υ Παπακωνσταντίν�υ

Mέσα στ� μικρ� ιδιωτικ� αερ�πλάν� τ�υ Γάλλ�υ πρ�έδρ�υBαλερί Zισκάρ ντ’ Eστέν, π�υ τ�ν μετέ�ερε εσπευσμένα –νύ-�τα της 23ης πρ�ς 24η I�υλί�υ 1974– απ� τ� Παρίσι στηνAθήνα, π�υ τ�ν περίμενε ως απ� μη�ανής θε�, � Kων. Kαρα-μανλής ήταν �υθισμέν�ς σε σκέψεις. Oύτε η δικαι�λ�γημένηεπιθυμία για υστερ��ημία απ� τ�ν άνθρωπ� π�υ εί�ε υπ�-�ρεωθεί να �ύγει νύ�τα, έντεκα �ρ�νια νωρίτερα, απ� τ� αε-ρ�δρ�μι� τ�υ Eλληνικ�ύ και τώρα επέστρε�ε ως παράκλη-

τ�ς σ�εδ�ν �λ�υ τ�υ π�λιτικ�ύ κ�σμ�υ· �ύτε τ� παραλήρημα τ�υ απίστευτ�υπλήθ�υς, απ� τ� Eλληνικ� έως τ� Σύνταγμα, π�υ �ώνα%ε ρυθμικά τ� �ν�μάτ�υ· �ύτε η εν λευκώ παράδ�ση της ε&�υσίας απ� τ�ν «πρ�εδρ�» της ��ύντας,στρατηγ� Φαίδωνα Γκι%ίκη, δεν μετρίασαν τ� σκεπτικισμ� τ�υ έμπειρ�υ π�-λιτικ�ύ, π�υ γνώρι%ε καλά π�σ� μικρή είναι η απ�σταση ανάμεσα στ�ν θρίαμ-�� και την πανωλεθρία σε στιγμές εθνικής κρίσης και π�λιτικής θύελλας.

O δρ�μ�ς για την απ�κατάσταση της Δημ�κρατίας δεν ήταν, για τ�ν K. Kα-ραμανλή, στρωμέν�ς με ρ�δ�πέταλα, αλλά με νάρκες. Tις πρώτες κρίσιμες ε-�δ�μάδες, τρεις νάρκες ήταν �ι πι� επικίνδυνες: Kατ’ αρ�άς, η κληρ�ν�μημέ-νη απ� τη ��ύντα ηγεσία τ�υ στρατ�ύ. Eπειτα, � άμεσα διαγρα��μεν�ς κίν-δυν�ς νέων, �αρύτερων απωλειών στ� εθνικ� πεδί� – ��ι μ�ν� στην Kύπρ�αλλά και στ� Aιγαί�, �π�υ η T�υρκία καραδ�κ�ύσε να ανατρέψει τ� στάτ�υςκ��. Tέλ�ς, τ� ενδε��μεν� να &ε�ύγει � έλεγ��ς των ε&ελί&εων απ� τ�ν αστι-κ� π�λιτικ� κ�σμ� και να περάσει στ� «πε%�δρ�μι�», στις εν π�λλ�ίςανε&έλεγκτες, «στ�ι�ειακές» δυνάμεις τ�υ λα�ύ και (ιδίως) της νε�λαίας, π�υκατέκλυ%αν καθημερινά τ�υς δρ�μ�υς και τις πλατείες με έντ�να ρι%�σπαστι-κά – αντιμπεριαλιστικά συνθήματα. T� πρ�σ�ατ� παράδειγμα της Π�ρτ�γα-λίας, �π�υ η κατάρρευση της �ασιστικής δικτατ�ρίας, με την «Eπανάστασητων γαρι�άλων», εί�ε �δηγήσει τη �ώρα, εν είδει συμπιεσμέν�υ ελατηρί�υ π�υαπελευθερώνεται, στ� άλλ� άκρ� τ�υ π�λιτικ�ύ �άσματ�ς, ήταν αρκετ� γιανα τρ��δ�τεί με σκ�τεινές έγν�ιες τ�ν συντηρητικ� π�λιτικ�.

O σ�ηματισμ�ς της «κυ�έρνησης εθνικής εν�τητας», αντικατ�πτρί%ει πιστάτην π�λιτική στρατηγική τ�υ K. Kαραμανλή για τ�ν �αρακτήρα της μεταπ�-λίτευσης: � �ασικ�ς κ�ρμ�ς της κυ�έρνησης απαρτι%�ταν απ� στελέ�η της

πρ�δικτατ�ρικής EPE πιστάστ�ν ίδι� –μ�ν� � ΠαναγιώτηςKανελλ�π�υλ�ς, � τελευταί�ςπρ�δικτατ�ρικ�ς αρ�ηγ�ς τ�υκ�μματ�ς, απέρριψε τη θέσητ�υ αντιπρ�έδρ�υ π�υ τ�υπρ�τάθηκε, ��λωμέν�ς π�υ ηε&�υσία παραδ�θηκε στ�ν K.Kαραμανλή, παρά την αρ�ικήπρ�θεση των στρατιωτικών να�ρίσ�υν πρωθυπ�υργ� τ�ν ί-δι�. Δύ� νευραλγικά υπ�υρ-γεία, τ� Eθνικής Aμύνης καιτ� Δημ�σίας Tά&εως, παρα-δ�θηκαν σε δύ� ακραι�νείςδε&ι�ύς π�λιτικ�ύς –της εμπι-στ�σύνης, πάντως τ�υ K. Kα-ραμανλή– τ�υς Eυ. A�έρω�και Σ�λωνα Γκίκα, σε μια εμ-�ανή πρ�σπάθεια καθησυ�α-σμ�ύ των στρατιωτικών, ενώτ� επίσης κρίσιμ� υπ�υργεί�Eσωτερικών ανατέθηκε στ�νδεδηλωμέν� καραμανλικ�–και �ιλ��ασιλικ�– Γ. Pάλλη.

Aρκετά υπ�υργεία δ�θηκαν σε π�λιτι-κ�ύς πρ�ερ��μεν�υς απ� τη δε&ιά πτέ-ρυγα της Eνωσης Kέντρ�υ, � επικε�α-λής της �π�ίας, Γ. Mαύρ�ς, ανέλα�ε τηναντιπρ�εδρία της κυ�έρνησης και τ� υ-π�υργεί� E&ωτερικών. Aντιθέτως, απ�-κλείστηκαν απ� την κυ�έρνηση «εθνικήςεν�τητας», τ�σ� η κ�μμ�υνιστική Aρι-στερά �σ� και η υπ� τ�ν Aνδρέα Πα-πανδρέ�υ αριστερή πτέρυγα της Eνω-σης Kέντρ�υ.

Παρ’ �λα αυτά, γρήγ�ρα έγινε �ανερ��τι � K. Kαραμανλής π�υ γύρισε απ� τ�Παρίσι δεν ήταν � Kαραμανλής της πρ�-δικτατ�ρικής EPE. Eίτε απ� πεπ�ίθησηείτε απ� ανάγκη είτε και απ� τα δύ�,πρ��ώρησε σε ρη&ικέλευθα μέτρα, π�υώθησαν την εύθραυστη ακ�μα EλληνικήΔημ�κρατία π�λύ μακρύτερα απ� τα α-

σ�υκτικά στενά πλαίσια π�υ την περι�-ρι%αν κατά τα μετεμ�υλιακά �ρ�νια.Σταθμ�ί σ’ αυτήν την π�ρεία ήταν τ�κλείσιμ� τ�υ στρατ�πέδ�υ π�λιτικών ε-&�ρίστων της Γυάρ�υ και η αμνήστευση�λων των π�λιτικών κρατ�υμένων–πρώτη πρά&η της νέας κυ�έρνησης– ην�μιμ�π�ίηση τ�υ KKE στις 23 Σεπτεμ-�ρί�υ, ύστερα απ� 27 �ρ�νια διωγμώνκαι κατατρεγμών και η αναγγελία δημ�-ψη�ίσματ�ς για την �ριστική επίλυσητ�υ π�λιτειακ�ύ, στ� �π�ί� � K. Kαρα-μανλής επέλε&ε στάση αυστηρής �υδετε-ρ�τητας. Παράλληλα, με αργά αλλάσταθερά �ήματα, δρ�μ�λ�γήθηκε η «κά-θαρση», με τ�ν εκτ�πισμ� των πρωται-τίων της δικτατ�ρίας στην T%ια, αρ�ικά,

και ύστερα στ�ν K�ρυδαλλ�, και με τηναντικατάσταση της ανώτατης ηγεσίαςτ�υ στρατεύματ�ς.

Σε λιγ�τερ� απ� πέντε μήνες, � K. Kα-ραμανλής έ�ει σταθερ�π�ιήσει απ��α-σιστικά τη θέση τ�υ: � π�λυκ�μματισμ�ςέ�ει απ�κατασταθεί, με τη δημι�υργίατης «Nέας Δημ�κρατίας», τ�υ ΠAΣOK,της Eνωσης Kέντρ�υ και με την απ�κα-τάσταση της ν�μιμης λειτ�υργίας τωνδύ� KK.

Eκλ�γική επικράτησηT� κ�μμα τ�υ K. Kαραμανλή επικρά-

τησε σαρωτικά στις εκλ�γές της 17ηςN�εμ�ρί�υ απ�σπώντας, υπ� τ� κρά-

τ�ς και τ�υ διλήμματ�ς «Kαραμανλής ήτανκς», τ� 54,37% των ψή�ων, π�σ�-στ� ρεκ�ρ στη μεταπ�λεμική Eλλάδα.H κατ’ ε&��ήν ευν��ύμενη απ� τ�ν Kα-ραμανλή για τ� ρ�λ� της α&ιωματικήςαντιπ�λίτευσης, Eνωση Kέντρ�υ, κατέ-κτησε �ντως τη δεύτερη θέση με τ�20,42%, ενώ τ� ρι%�σπαστικ� ΠAΣOKτης επ��ής τ�υ «%ι�άγκ�» καθηλώθηκεστ� 13,58% –και � A. Παπανδρέ�υ, α-π�γ�ητευμέν�ς, σκέ�τηκε πρ�ς στιγμήννα συνε�ίσει την ακαδημαϊκή τ�υ κα-ριέρα στις HΠA. Tέλ�ς, η κατ’ �ν�μαμ�ν� «Eνωμένη Aριστερά» περι�ρί%ε-ται στ� 9,45%, τη �ειρ�τερη μεταπ�λε-μική εκλ�γική επίδ�σή της. Λίγ� αργ�-τερα, στις 8 Δεκεμ�ρί�υ, � K. Kαραμαν-

H απ�κατάσταση

της Δημ�κρατίας


I�ύλι�ς 1974. H κυέρνηση Eθνικής Eν�τητας, στην αίθ�υσα συνεδριάσεων τ�υ Yπ�υργικ�ύ Συμ�υλί�υ στη B�υλή, σε απαρτία. O K. Kαραμανλής, αριστερά, πλαισιωμέν�ς απ� τ�υς �. Z�λώτα και Γ. Pάλλη. Kάτω: Aερ�δρ�μι� Eλληνικ�ύ, νύ�τα 23ης πρ�ς 24η I�υλί�υ 1974. O K. Kαραμανλής γαίνει απ� τ� αερ�πλάν� π�υ τ�υ διέθεσε � πρ�εδρ�ς της Γαλλίας Zισκάρ ντ’ Eστέν για να έλθει επειγ�ντως στην Aθήνα.

Aθήνα, ράδυ της 23ης I�υλί�υ 1974. Πανηγυρισμ�ί στην Aθήνα μετά την εί-δηση της πτώσης της δικτατ�ρίας Iωαννίδη και της ανα"ήτησης π�λιτικής λύ-σης (#ωτ.: Aρ�εί� Iδρύματ�ς Kωνσταντίν�ς Γ. Kαραμανλής).

λής απαλλάσσεται απ� την απειλή εν�ςεν δυνάμει απ�σταθερ�π�ιητικ�ύ π�-λ�υ ε&�υσίας, καθώς στ� δημ�ψή�ισμαγια τ� π�λιτειακ� � ελληνικ�ς λα�ς α-π��αίνεται με τ� μη επιδε��μεν� αμ�ι-σ�ήτησης 69,2% υπέρ της α�ασίλευτηςδημ�κρατίας.

H καραμανλική μεταπ�λίτευση �λ�-κληρώθηκε, στ� π�λιτικ� επίπεδ�, τ�καλ�καίρι τ�υ 1975. Στις 7 I�υνί�υ ε-γκρίθηκε απ� τη B�υλή, με τις 208 ψή-��υς των ��υλευτών της Nέας Δημ�-κρατίας, τ� νέ� Σύνταγμα της �ώρας,π�υ θέσπι%ε ένα είδ�ς πρ�εδρευ�μενηςδημ�κρατίας. Στα περισσ�τερα σημείατ�υ, � νέ�ς καταστατικ�ς �άρτης ε-μπνε�ταν απ� τη λ�γική τ�υ Συντάγμα-τ�ς της Δυτικής Γερμανίας, αν και �ι ε-κτεταμένες αρμ�δι�τητες π�υ παρεί�εστ�ν Πρ�εδρ� της Δημ�κρατίας, ιδίωςσε �,τι α��ρά τη διάλυση της B�υλήςκαι την κήρυ&η κατάστασης εκτάκτ�υανάγκης, και �ι περι�ρισμ�ί στ� συνδι-καλιστικ� δικαίωμα, τ�υ δίν�υν μια πα-τερναλιστική- αυταρ�ική �ρ�ιά. Δώδε-κα μέρες αργ�τερα, εκλέγεται απ� τηB�υλή Πρ�εδρ�ς της Δημ�κρατίας � α-καδημαϊκ�ς και πρ�σωπικ�ς �ίλ�ς τ�υπρωθυπ�υργ�ύ Kων. Tσάτσ�ς – η Eνω-ση Kέντρ�υ και η EΔA εί�αν πρ�τείνειτ�ν Π. Kανελλ�π�υλ�, ενώ ΠAΣOKκαι KKE ψή�ισαν λευκ�.

T�υς επ�μεν�υς μήνες, �λ�κληρώθη-κε με τα�ύτατ�υς ρυθμ�ύς η «κάθαρ-ση», περι�ρισμένη στ�ν στεν� κύκλ�των πρωταιτίων της 21ης Aπριλί�υ καιτων αρ�ι�ασανιστών, ύστερα απ� τηναπ��αση τ�υ Aρεί�υ Πάγ�υ να �αρα-κτηρίσει «στιγμιαί�» τ� αδίκημα τ�υπρα&ικ�πήματ�ς. Στη δίκη των πρωται-

τίων, η «τρ�ικα» Παπαδ�π�υλ�υ–Πατ-τακ�ύ–Mακαρέ%�υ καταδικάστηκαν α-π� τ� E�ετεί� –υπ� την πρ�εδρία τ�υ I.Nτεγιάννη– εις θάνατ�ν, απ��αση π�υθα μετατραπεί απ� τ�ν K. Kαραμανλήσε ισ��ια κάθειρ&η. Eί�ε πρ�ηγηθεί τ�«πρα&ικ�πημα της πιτ%άμας», μια απε-γνωσμένη απ�πειρα �λίγων ιωαννιδι-κών να καταλά��υν κάπ�ιες μ�νάδεςτ�υ στρατ�ύ και να διαπραγματευθ�ύντην αμνήστευση των ��υντικών.

H έ��δ�ς απ� τ� NATO

Στ� ναρκ�πέδι� της ε&ωτερικής π�λι-τικής, η κυ�έρνηση εθνικής εν�τητας υ-π��ρεώθηκε να «δε�θεί» την απώλειατ�υ 40% της Kύπρ�υ με τ�ν «AττίλαII», π�υ ε&ελί�θηκε επί των ημερώντης. Kαθώς μια στρατιωτική αντιπαρά-θεση με την T�υρκία θα ήταν, υπ� τιςδεδ�μένες συνθήκες, �λέθρια για τηνEλλάδα, � K. Kαραμανλής υπ��ρεώ-θηκε να π�ντάρει απ�κλειστικά στ�π�λιτικ� πεδί�. Σε μια εντυπωσιακή,για συντηρητικ� π�λιτικ�, κίνηση �πρωθυπ�υργ�ς απέσυρε, στις 14 Aυ-γ�ύστ�υ τ�υ 1974, την Eλλάδα απ� τ�στρατιωτικ� σκέλ�ς τ�υ NATO. Στ� ε-σωτερικ� μέτωπ�, «η απ��ώρηση απ�τ� NATO ήταν τ� άν�ιγμα της �αλ�ί-δας για τη δια�υγή της εκρηκτικά συσ-σωρευμένης λαϊκής αγανακτήσεως» ε-ναντί�ν των Aμερικανών, �πως με α-��πλιστική ειλικρίνεια αναγνωρί%εταιστα Aρ�εία τ�υ Iδρύματ�ς Kαραμαν-λή.

Mακρ�πρ�θεσμα, �μως, � K. Kαρα-μανλής είδε ως μ�ναδική �δ� για τηθωράκιση τ�υ εθνικ�ύ �ώρ�υ την έντα-


H EΛΛAΔA 1970 –1980

9 I�υνί�υ 1975. O πρωθυπ�υργ�ς Kων. Kαραμανλής υπ�γρά#ει τ� νέ� Σύνταγμα της Eλλάδας (#ωτ.: K. Mεγαλ�κ�ν�μ�υ).

Mια �ειραψία π�υσ#ράγισε συμ�-λικά τ� τέλ�ςμιας επ��ής π�υη αρ�ή της ανά-γεται π�λλά �ρ�-νια πριν απ� τηναπριλιανή δικτα-τ�ρία. O Kων. Kα-ραμανλής έ�ειμ�λις �ρκισθείπρωθυπ�υργ�ςκαι δέ�εται τασυγ�αρητήριατ�υ Φ. Γκι"ίκη,πρ�έδρ�υ μιαςδημ�κρατίας π�υαιωρείται ακ�μη,αμή�ανη και �ω-ρίς ταυτ�τητα.

&η της �ώρας, ως ισ�τιμ� μέλ�ς, στηνEOK. Σπ�νδυλική στήλη της ε&ωτερι-κής π�λιτικής τ�υ K. Kαραμανλή ήδηαπ� τ� 1959, η ευρωπαϊκή στρατηγικήενσάρκωνε τις ελπίδες τ�υ ισ�υρ�τε-ρ�υ τμήματ�ς τ�υ �ικ�ν�μικ�ύ και π�-λιτικ�ύ κατεστημέν�υ για την έ&�δ�της �ώρας απ� τ� περιθώρι� και την α-ναρρί�ησή της στην «πρώτη τα�ύτητα»τ�υ δυτικ�ύ κ�σμ�υ. H π�λιτική �ιλ�-σ��ία της «�ωτισμένης, ευρωπαϊκής

Δε&ιάς» απ�τυπώθηκε και στην �ικ�-ν�μική–κ�ινωνική π�λιτική τ�υ K. Kα-ραμανλή, η �π�ία την πρώτη διετία τηςπρωθυπ�υργίας τ�υ σ�ραγίστηκε απ�μέτρα ενίσ�υσης των κατώτερων εισ�-δημάτων και επέκτασης τ�υ �ικ�ν�μι-κ�ύ ρ�λ�υ τ�υ κράτ�υς. Oρισμένες επι-λ�γές τ�υ, �πως η επι��λή έκτακτης��ρ�λ�γικής εισ��ράς ύψ�υς 10 δισε-κατ�μμυρίων στα μεγάλα εισ�δήματαγια τις ανάγκες της εθνικής άμυνας και

�ι εθνικ�π�ιήσεις τ�υ συγκρ�τήματ�ςAνδρεάδη, των αστικών συγκ�ινωνιώνκαι των διυλιστηρίων Aσπρ�πύργ�υ,τ� 1976, θα πρ�καλέσ�υν έντ�νες αντι-δράσεις τ�υ Συνδέσμ�υ EλληνικώνBι�μη�ανιών, � �π�ί�ς θα �ρεώσειστ�ν K. Kαραμανλή και στ�ν υπ�υργ�Συντ�νισμ�ύ Παν. Παπαληγ�ύρα �ψι-μη... «σ�σιαλμανία», αν και στην πραγ-ματικ�τητα δεν επρ�κειτ� παρά γιακαθυστερημένα μέτρα ε&�ρθ�λ�γισμ�ύ

εν�ς «επαρ�ιώτικ�υ» καπιταλισμ�ύ, α-γκυλωμέν�υ απ� πελατειακές σ�έσειςμε την εκάστ�τε π�λιτική ε&�υσία.

Π�ρεία πρ�ς EOK

Στα μέσα τ�υ 1976, � K. Kαραμανλήςεί�ε πετύ�ει τ�υς άμεσ�υς στ��υς τ�υ:O στρατ�ς, υπ� τ�ν έλεγ�� τ�υ πλέ�ν,εί�ε απ�συρθεί �ριστικά στ�υς στρα-τώνες και η Aριστερά, στ� συντριπτικάμεγαλύτερ� π�σ�στ� της, εί�ε ενσωμα-τωθεί στ� κ�ιν��υλευτικ� παι�νίδι.Aπ�λυτ�ς κυρίαρ��ς τ�υ παι�νιδι�ύ, ε-γκαινίασε μια δε&ιά στρ��ή τ�σ� στηνεσωτερική �σ� και στην ε&ωτερική π�-λιτική, με κύρι� στ�� την «πειθαρ�η-μένη» π�ρεία πρ�ς την EOK. Στ� �ικ�-ν�μικ� πεδί� εγκαινιάστηκε μια περί�-δ�ς λιτ�τητας, συν�δευ�μενη απ� αυ-ταρ�ικά μέτρα κατά τ�υ απεργιακ�ύδικαιώματ�ς, με απ�κ�ρύ�ωμα τ�νδια��ητ� ν�μ� 330, με τ�ν �π�ί� � υ-π�υργ�ς Aπασ��λησης Kων. Λάσκα-ρης �ιλ�δ�&ησε, κατά δήλωσή τ�υ, νακαταργήσει την πάλη των τά&εων –γιανα πρ�καλέσει, �μως, τ� πι� εκτεταμέ-ν� και �ίαι� απεργιακ� κύμα της με-ταπ�λίτευσης. Παράλληλα, άρ�ισε ηπρ�σπάθεια απ�κατάστασης τωνστρατιωτικών δεσμών με τ� NATO, η�π�ία έμελλε να �λ�κληρωθεί αργ�τε-ρα, επί πρωθυπ�υργίας Γ. Pάλλη, μετην πλήρη επανέντα&η.

Διαισθαν�μεν�ς την πρ�ϊ�ύσα �θ�-ρά της παράτα&ής τ�υ, � πρωθυπ�υρ-γ�ς πρ��ώρησε σε πρ�ωρες εκλ�γές,στις 20 Oκτω�ρί�υ τ�υ 1977, ελπί%�-ντας �τι θα ανανέωνε την κ�ιν��υλευ-τική τ�υ αυτ�δυναμία �άρη στ� εκλ�γι-κ� σύστημα της υπερ-ενισ�υμένης ανα-λ�γικής. H νίκη τ�υ θα απ�δει�θεί πύρ-ρεια: H Nέα Δημ�κρατία αναδεί�θηκεμεν πρώτ� κ�μμα, με 41,85%, αλλά ση-μειών�ντας απώλεια δώδεκα π�σ�στι-αίων μ�νάδων μέσα σε λιγ�τερ� απ�τρία �ρ�νια.

Aκ�μα �ειρ�τερα, τ� δικ�μματικ�σύστημα N.Δ.–E.K., π�υ ήλπι%ε να δια-μ�ρ�ώσει � αρ�ιτέκτ�νας της μεταπ�-λίτευσης, καταρρέει, καθώς η EνωσηKέντρ�υ τ�υ Γ. Mαύρ�υ συγκεντρώνειμ�λις 11,95%, ενώ α&ιωματική αντιπ�-λίτευση αναδεικνύεται τ� ρι%�σπαστι-κ� ΠAΣOK τ�υ A. Παπανδρέ�υ. Στ��ώρ� της Aριστεράς, ηγεμ�νική δύνα-μη αναδεικνύεται τ� «�ρθ�δ�&�» KKEτ�υ Xαρ. Φλωράκη, ενώ η μετρι�παθέ-στερη «Συμμα�ία» (με κ�ρμ� τ� KKEεσωτερικ�ύ) κατα�αραθρώνεται στ�2,72%.

O K. Kαραμανλής αντέδρασε επιτα-�ύν�ντας τη διάλυση τ�υ Kέντρ�υ μετην τακτική της «διεύρυνσης» της NέαςΔημ�κρατίας, και ε&ασ�αλί%�ντας μετ�ν τρ�π� αυτ� «μεταγρα�ές» ��υλευ-τών, �άρη στις �π�ίες θα εκλεγεί πρ�ε-δρ�ς της Δημ�κρατίας, α�ήν�νταςστ�ν Γ. Pάλλη τ�ν Γ�λγ�θά της επ�με-νης εκλ�γικής αναμέτρησης.

Παράλληλα, επικέντρωσε �λη τ�υ τηδραστηρι�τητα στην επιτά�υνση της έ-ντα&ης της �ώρας στην EOK με στ��να δημι�υργηθ�ύν τετελεσμένα για την�π�ια μελλ�ντική κυ�έρνηση. Oι πρ�-σπάθειές τ�υ δικαιώθηκαν στις 28Mαΐ�υ τ�υ 1979, ημέρα π�υ υπ�γρά�ε-ται στ� Zάππει� η συμ�ωνία πλήρ�υςκαι ισ�τιμης έντα&ης της Eλλάδας στηνEυρωπαϊκή K�ιν�τητα – μια πρά&ηπ�υ απ�τέλεσε, π�λιτικά και συμ��λι-κά, τη θριαμ�ευτική αυλαία της καρα-μανλικής μεταπ�λίτευσης.


O K. Kαραμανλής με τν πρ�εδρ των HΠA, T�ίμι Kάρτερ, στν κήπ τυΛευκύ Oίκυ (�ωτ.: A�ί Φλώρυ).

Λνδίν, Oκτώ�ρις 1975. O K. Kαραμανλής με τν Bρεταν� μ�λγ� τυ, XάρλντOυίλσν, στν αριθμ� 10 της Nτάυνινγκ Στριτ (�ωτ.: Press Association).

T�υ Eυάνθη Xατηασιλεί�υ

Δρ Iστ�ρίας Πανεπιστημί�υ Λ�νδίν�υ

Mετά τη μεταπλίτευση, η ελληνική δι-πλωματία αντιμετώπισε πληθώραπρ�λημάτων, κυρίως στην αντιπαρά-θεση με την Tυρκία, στην Kύπρ καιστ Aιγαί. Παράλληλα, έπειτα απ�την επτά�ρνη διπλωματική απμ�-νωση, η Aθήνα �!ειλε να εναρμνίσειτην πλιτική της με τ διεθνές περι-

�άλλν της ύ!εσης, να ανα"ητήσει ένα νέ σημεί ι-σρρπίας στις σ�έσεις με τις HΠA, να πρωθήσει τστ�� της έντα#ης στην EOK, αλλά και να δραστηρι-πιηθεί στις σ�έσεις με τν ανατλικ� συνασπισμ� καιτν Tρίτ K�σμ. Aντιμέτωπες με τύτ τ συνδυασμ�πρ�λημάτων, πρκλήσεων και ευκαιριών, ι κυ�ερνή-σεις K. Kαραμανλή (1974-80) και Γ. Pάλλη (1980-81),με υπυργύς E#ωτερικών τυς Δ. Mπίτσι (1974-77),Π. Παπαληγύρα (1977-78), Γ. Pάλλη (1978-80) και K.Mητστάκη (1980-81) πρ�ώρησαν σε μια ευρεία ανα-μ�ρ!ωση της ελληνικής ε#ωτερικής πλιτικής.

H κλιμάκωση της τυρκικής πίεσης στ Aιγαί, μετάτην τυρκική εισ�λή στην Kύπρ, δημιυργύσε ένανέ πρ��λημα ασ!άλειας για την Eλλάδα.

1974–1980:

Nέα ε#ωτερική

πλιτικήH αμ!ισ�ήτηση απ� την Aγκυρα –ε-

κτ�ς της υ!αλκρηπίδας– τυ εναέρι-υ �ώρυ τυ Aιγαίυ, τυ δικαιώμα-τς της Eλλάδας να επεκτείνει τα �ωρι-κά της ύδατα ή να ε#πλίσει τα νησιάτυ ανατλικύ Aιγαίυ, καθώς και ιαπειλητικές δηλώσεις Tύρκων επισή-μων, ώθησαν την ελληνική κυ�έρνησηνα αναδιργανώσει την άμυνα της �ώ-ρας, να ανανεώσει τ στρατιωτικ� υλι-κ� και των τριών Oπλων και να ιδρύ-σει πλεμικές �ιμη�ανίες πυ θα μεί-ωναν την ε#άρτηση απ� τ ε#ωτερικ�

στ πεδί τυ πλεμικύ υλικύ. Eτσι,απκαταστάθηκε η ισρρπία στρα-τιωτικών δυνάμεων στ Aιγαί. Oι δύ�ώρες �ρέθηκαν στα πρ�θυρα τυ π-λέμυ, �ταν τ καλκαίρι τυ 1976, ηTυρκία απέστειλε τ ερευνητικ� σκά-!ς «SISMIK I» (πρώην «X�ρα») γιαπαράνμες έρευνες στην ελληνική υ-!αλκρηπίδα. Ωστ�σ, η έγκαιρη κι-

νητπίηση των ελληνικών δυνάμεων,η ελληνική πρσ!υγή στ Συμ�ύλιAσ!αλείας, σε συνδυασμ� με την απει-λή τυ K. Kαραμανλή πρς τυς Aμε-ρικανύς �τι η κρίση δεν θα έμενε στεπίπεδ των ελληντυρκικών σ�έσε-ων, αλλά θα γενικευ�ταν (με πιθανή α-νάμι#η και τυ ανατλικύ συνασπι-σμύ), υπ�ρέωσαν την Aγκυρα να α-

νακαλέσει τ σκά!ς της. Tν Iανυά-ρι τυ 1975, η ελληνική κυ�έρνησηπρ�τεινε στην Aγκυρα την παραπμπήτυ θέματς της υ!αλκρηπίδας στΔιεθνές Δικαστήρι της Xάγης (πρ�τα-ση στην πία η Eλλάδα εμμένει έως σή-μερα). H Tυρκία �ρέθηκε σε δύσκληθέση, καθώς ήταν δύσκλ να απρρί-ψει μια τέτια διαδικασία· ωστ�σ, ενώ


H EΛΛAΔA 1970 –1980Aριστερά:

O K. Kαραμανλής μετν γ.γ. τυ NATO,

Γι��ε� Λυνς, τ 1974 στις Bρυ-#έλλες, λίγ πριν

απ� την απ%ώρησητης Eλλάδας απ�

τ στρατιωτικ� σκέ-λς της Συμμα%ίας

(�ωτ.: CameraPress). Δε#ιά:

Mε τν Σ�ιετικ� ηγέτη, Λενίντ

Mπρέ�νιε�, κατάτην επίσκεψή τυ

στη M�σ%α, στις 3 Oκτω�ρίυ

1979.

!ραστικά απδε��ταν την παραπμπήστ Δικαστήρι, παρενέ�αλε διαρκώςδιαδικαστικά πρσκ�μματα και απέτρε-πε τη δικαστική κρίση. Συναντήσεις τυK. Kαραμανλή με τυς Tύρκυς μ-λ�γυς τυ Συλεϊμάν Nτεμιρέλ (Bρυ-#έλλες, Mάις 1975) και MπυλέντEτσε�ίτ (Mντραί, Mάρτις 1978), κα-θώς και η σύναψη τυ Πρακτικύ τηςBέρνης, τ !θιν�πωρ τυ 1976, δεν με-τέ�αλαν την τυρκική αυτή στάση. T1978, δεν συ"ητήθηκε μια ελληνική πρ-σ!υγή στ Διεθνές Δικαστήρι, καθώςτύτ δεν έ�ει δικαίωμα να επιλη!θείδια!ράς �ωρίς τη σύμ!ωνη γνώμη �-λων των εμπλεκ�μενων πλευρών (και έ-λειπε η συναίνεση της Tυρκίας). Aκ-λύθησαν δια�υλεύσεις μετα#ύ τωνδύ �ωρών σε επίπεδ γενικών γραμμα-τέων των υπυργείων E#ωτερικών, ι -πίες �μως δεν δήγησαν σε διευθέτησητης δια!ράς.

Eλλάδα – ΔύσηMετά τ δραματικ� καλκαίρι τυ

1974, η ελληνική κυ�έρνηση θέλησε επί-σης να θέσει τις σ�έσεις της με τις HΠAσε νέες �άσεις. Aλλωστε, και η επιλγήτης έντα#ης στην EOK σ�ετι"�ταν, με-τα#ύ άλλων, και με τη συνειδητή πρ-σπάθεια της Aθήνας για μείωση της ε-#άρτησης απ� την Oυάσιγκτν. O K.Kαραμανλής, σε επικινωνίες τυ μετην αμερικανική ηγεσία, τ�νι"ε την ανά-γκη να ασκηθεί πίεση στην Tυρκία, ώ-στε να συμ�άλει αυτή στη λύση τυ Kυ-πριακύ και να δε�θεί τη δικαστική επί-

λυση τυ πρ�λήματς της υ!αλκρη-πίδας. Eπιπλέν, η Eλλάδα έθεσε τ θέ-μα τυ νμικύ καθεστώτς των αμερι-κανικών �άσεων στη �ώρα, για τ πίδιενεργήθηκαν επίπνες διαπραγματεύ-σεις, �ωρίς �μως, μέ�ρι τ 1981, να επι-τευ�θεί ριστική συμ!ωνία. Tν Aπρί-λι τυ 1976, μετά τη σύναψη αμερικα-ντυρκικής αμυντικής συμ!ωνίας πυπρέ�λεπε την παρ�ή αμερικανικήςστρατιωτικής �ήθειας πρς την Aγκυ-ρα, η ελληνική πλευρά πέτυ�ε τη σύνα-ψη ανάλγυ ελληναμερικανικύ«Kειμένυ Aρ�ών», πυ πρέ�λεπε τηνπαρ�ή υλικύ και στην Eλλάδα, στη�άση τυ 7:10 - ε#ασ!αλί"ντας έτσι τηδιατήρηση της ισρρπίας δυνάμεωνστ Aιγαί. Ωστ�σ, η Oυάσιγκτν α-πδεί�θηκε απρ�θυμη ή αδύναμη να α-σκήσει υσιαστική πίεση στην Tυρκίαγια επίλυση τυ Kυπριακύ, ακ�μη καιμετά την εκλγή, τ 1976, εν�ς νέυπρέδρυ, τυ T"ίμμυ Kάρτερ. Mάλι-στα, τ 1978, ι HΠA, παρά τις έντνεςαντιδράσεις της Aθήνας, εγκατέλειψαντ εμπάργκ �πλων πρς την Tυρκία.

Oι ελληννατϊκές σ�έσεις καθρί-στηκαν απ� την απ�ώρηση της Eλλά-δας απ� τ στρατιωτικ� σκέλς της Συμ-μα�ίας, τν Aύγυστ τυ 1974, μετάτην τυρκική εισ�λή στην Kύπρ. H α-π�!αση αυτή αργ�τερα επικρίθηκε, α-!ύ έτσι η Tυρκία μετατρεπ�ταν στμ�ν πλήρες μέλς της Συμμα�ίας στηνπερι�ή. Σύμ!ωνα �μως με τν K. Kα-ραμανλή, ήταν η μ�νη ενέργεια στην -πία μπρύσε να πρ�ωρήσει η κυ�έρ-νηση, ώστε να πιέσει τις ισ�υρές δυτικές

�ώρες να δραστηριπιηθύν, και ταυ-τ��ρνα να ικανπιήσει τ κιν� αί-σθημα στην Eλλάδα, τ πί εί�ε ε#ε-γερθεί απ� τη στάση των συμμά�ων.Πρέπει επίσης να λη!θεί υπ�ψη �τι, έ-στω και αν δεν πρκάλεσε επέμ�ασητων Δυτικών συμμά�ων υπέρ της Kύ-πρυ, η απ�ώρηση της Eλλάδας έπαι-#ε, σύμ!ωνα με τα διαθέσιμα στι�εία,σημαντικ� ρ�λ στην επι�λή τυ ε-μπάργκ �πλων απ� τα νμθετικά σώ-ματα των HΠA κατά της Tυρκίας, τπί έδωσε τη δυνατ�τητα στην Eλλά-δα να απκαταστήσει την ισρρπίαδυνάμεων στ Aιγαί τ 1975-76.

Oπωσδήπτε, σταδιακά δια!άνηκε �-τι η απ�ώρηση της Eλλάδας δεν εί�επρκαλέσει σ�αρές συμμα�ικές πιέσειςπρς την Aγκυρα για τ Kυπριακ�, ενώεί�ε ε#αντλήσει τν ρ�λ της ως μ�λ�ςπίεσης στις ισ�υρές δυτικές δυνάμεις.Eτσι, η Aθήνα επεδίω#ε την επάνδ�της στ στρατιωτικ� σκέλς της Συμμα-�ίας. Oι διαπραγματεύσεις απδεί�θη-καν επίπνες, καθώς η Tυρκία έθετεπρσκ�μματα στην λκλήρωση τηςδιαδικασίας. H σ�ετική συμ!ωνία υπ-γρά!ηκε απ� την κυ�έρνηση Pάλλη, τνOκτώ�ρι 1980.

Eλλάδα – BαλκάνιαMια απ� τις πλέν ρι"σπαστικές

πρωτ�υλίες της νέας ε#ωτερικής π-λιτικής α!ρύσε τις σ�έσεις με τις �αλ-κανικές �ώρες. Σε τύτ �ηθύσε καιτ κλίμα ύ!εσης στις σ�έσεις Aνατλής-Δύσης. T 1975, K. Kαραμανλής επι-

σκέ!θηκε τ Bελιγράδι, τ Bυκυρέ-στι και τη Σ�!ια – η επίσκεψή τυ στηBυλγαρία επέτρεψε την πραγματπί-ηση της πρώτης ελλην�υλγαρικής συ-νάντησης κρυ!ής επί ένα σ�εδ�ν αιώ-να! T �αλκανικ� άνιγμα της Aθήναςαπδεί�θηκε επιτυ�ές. Kατά τα επ�με-να �ρ�νια, ι διμερείς σ�έσεις –��ι μ�-νν στ πλιτικ�, αλλά και στ ικν-μικ� πεδί– αναπτύ�θηκαν ραγδαία, ε-νώ τν Aύγυστ τυ 1975 Kαραμαν-λής πρ�τεινε την ανάπτυ#η δια�αλκανι-κής συνεργασίας σε τε�νικά και ικν-μικά "ητήματα. H πρ�ταση έγινε δεκτήαπ� �λα τα �αλκανικά κράτη, εκτ�ς τηςAλ�ανίας και τν Iανυάρι 1976 συ-γκλήθηκε στην Aθήνα η πρώτη Δια�αλ-κανική Διάσκεψη. Hταν η πρώτη !ράπυ, με ελληνική πρωτ�υλία, ι �ώρεςτης ντιανατλικής Eυρώπης συνέρ-�νταν σε μια διαδικασία ειρηνικής π-λυμερύς συνεργασίας, η πία δενστρε!�ταν εναντίν άλλυ �αλκανικύκράτυς.

Mετά τ επιτυ�ημέν �αλκανικ� ά-νιγμα, ακλύθησε η διάνι#η διαύ-λων επικινωνίας με τη Σ�ιετική Eνω-ση. T 1978 υπυργ�ς E#ωτερικών Γ.Pάλλης επισκέ!θηκε τη M�σ�α, και α-κλύθησε, τ επ�μεν έτς, η επίσημηεπίσκεψη τυ K. Kαραμανλή, η πρώτηEλληνα πρωθυπυργύ στην ιστρίατων ελληνσ�ιετικών σ�έσεων. Eκτ�ςαπ� την ανταλλαγή απ�ψεων, σ�ετικάμε τη διεθνή κατάσταση, ι ελληνσ-�ιετικές συνμιλίες κρυ!ής απέ!ερανσημαντικές συμ!ωνίες στν ικνμικ�και τν ενεργειακ� τμέα. Eπίσης, τ ί-


δι έτς, 1979, Kαραμανλής επισκέ-!θηκε τ Πεκίν.

Eλλάδα –Mέση Aνατ�λή

Παράλληλα, η Eλλάδα δραστηριπι-ήθηκε για την ανάπτυ#η σ�έσεων με τνTρίτ K�σμ, κυρίως τις αρα�ικές �ώ-ρες. O Kαραμανλής επισκέ!θηκε τ 1976την Aίγυπτ και τ 1979 τη Συρία, τIράκ και τη Σαυδική Aρα�ία. Oπωσδή-πτε, πρωθυπυργ�ς απέ�λεπε καιστην ε#ασ!άλιση πηγών για την πρμή-θεια πετρελαίυ, στα �ρ�νια αυτά τωνδιαδ�ικών πετρελαϊκών κρίσεων. Ωστ�-σ, πέραν τύτυ, τ ενδια!έρν της �ώ-ρας για την ε#έλι#η της κατάστασης στηMέση Aνατλή ήταν έντν, �πως δεδ-μένη ήταν και η επιθυμία της να πρσελ-κύσει υπέρ της Kύπρυ τις αρα�ικές ψή-!υς στν OHE. Eπιπλέν, η Aθήνα α-να"ήτησε την ανάπτυ#η των ικνμι-κών σ�έσεων με τις αρα�ικές �ώρες - έν-δει#η τύτυ, η λειτυργία της πρθμια-κής γραμμής B�λυ-Tαρτύς.

H πλήρης έντα#η στις EυρωπαϊκέςKιν�τητες, απτέλεσε για την κυ�έρνη-ση και τν Kαραμανλή πρσωπικά, μεί-"να επιδίω#η, πυ σ�ετι"�ταν με τνσυνλικ� μακρπρ�θεσμ πρσανατλι-σμ� ��ι μ�νν της ελληνικής διπλωμα-τίας ή της ικνμίας, αλλά και της πλι-τικής και της κινωνίας γενικ�τερα. Eί-ναι ενδεικτικ� της πρτεραι�τητας πυαπέδιδε η Aθήνα στ στ�� αυτ�ν, �τι ηΣυνθήκη Σύνδεσης τυ 1961 επανενεργ-

πιήθηκε την επαύρι της μεταπλίτευ-σης, τ Δεκέμ�ρι τυ 1974, ενώ η αίτησηγια πλήρη πρσ�ώρηση κατατέθηκε στιςBρυ#έλλες στις 12 Iυνίυ 1975, πέντε η-μέρες μετά την ψή!ιση και μια μ�λις ημέ-ρα μετά την επίσημη έναρ#η της ισ�ύςτυ νέυ Συντάγματς, δηλαδή αμέσωςμ�λις η Eλλάδα έ!θασε να πληρί τα τυ-πικά κριτήρια για να υπ�άλλει παρ�-μια αίτηση.

H έντα#η διευκλύνθηκε απ� τ άνιγ-μα της ελληνικής διπλωματίας στις �ώρεςτης δυτικής Eυρώπης. Oι επισκέψεις τυK. Kαραμανλή στη Γαλλία και τη ΔυτικήΓερμανία, την άνι#η τυ 1975, ήταν ιπρώτες πυ πραγματπίησε μετά τη Mε-ταπλίτευση, ενώ ι πρσωπικές τυ συ-νεννήσεις, κυρίως με τν Γάλλ πρ�ε-δρ, Bαλερί Zισκάρ ντ’ Eστέν και τνΔυτικγερμαν� καγκελάρι, XέλμυτΣμιτ, έπαι#αν σημαντικ� ρ�λ στην επι-τυ�ία της πρσπάθειας αυτής.

Kαραμανλής– Nτ’ Eστέν

Tν Iανυάρι και τν Φε�ρυάριτυ 1976, μετά απ� σύντνες πρσπάθει-ες, η Eλλάδα κατά!ερε να υπερκεράσειτην αρ�ική γνωμδ�τηση της Eπιτρπήςτων Eυρωπαϊκών Kιντήτων να συν-δευθεί η ελληνική έντα#η με ρισμ� «πρ-εντα#ιακύ καθεστώτς» (πυ θα συνε-παγ�ταν σ�αρή καθυστέρησή της) καινα συσ�ετιστεί με την ε#έλι#η των σ�έσε-ων των Kιντήτων με την Tυρκία. Hελληνική πλευρά τ�νισε �τι εισδ�ή «υπ�

επιτρπεία» ήταν πρσ�λητική για τη �ώ-ρα και ίδις Kαραμανλής υπγράμμι-σε στυς πρέσ�εις των �ωρών-μελών τηςKιν�τητας �τι η Eλλάδα δεν θα δε��ταντην έντα#η «εάν επρ�κειτ να γίνη κατάτρ�πν πυ να θίγη την α#ιπρέπειαντυ έθνυς». Xάρη και στην υπστήρι#ητυ Γάλλυ πρέδρυ, Zισκάρ ντ’ Eστέν,τ Συμ�ύλι Yπυργών των Kιντή-των απδέ�θηκε την έναρ#η διαπραγμα-τεύσεων, �ωρίς να πρ�λέπεται «πρε-ντα#ιακή περίδς». Πράγματι, ι δια-πραγματεύσεις άρ�ισαν στις 27 Iυλίυ1976, στις Bρυ#έλλες. Eπίσης, κατά τπρώτ ε#άμην τυ 1977 απμακρύνθη-κε τ ενδε��μεν, ύστερα και απ� παρεμ-�άσεις τυ πρωθυπυργύ στυς Δυτικ-ευρωπαίυς ηγέτες, συσ�ετισμύ των αι-τήσεων πρσ�ωρήσεως της Eλλάδας, τηςIσπανίας και της Πρτγαλίας (πυ επί-σης ενεί�ε τν κίνδυν καθυστέρησης τηςελληνικής έντα#ης).

Mετά τη νίκη τυ στις εκλγές τυ 1977, Kαραμανλής ενέτεινε τις πρσπάθειέςτυ να επιτύ�ει συμ!ωνία με τις Kιν�τη-τες, κύριι συνεργάτες τυ Π. Παπαλη-γύρας και κατ�πιν Γ. Pάλλης, καθώςκαι υπυργ�ς Aνευ Xαρτ!υλακίυαρμ�δις για θέματα Eυρωπαϊκών Kιν-τήτων, Γ. Kντγεώργης. Πράγματι, στδεύτερ ε#άμην τυ 1978, ι διαπραγμα-τεύσεις επιτα�ύνθηκαν. Στην κρύ!ωσητων δια�υλεύσεων, νέα πρσωπική πα-ρέμ�αση τυ πρωθυπυργύ, με επιστλήτυ πρς τυς ηγέτες των �ωρών-μελών,στις 12 Δεκεμ�ρίυ 1978, έπαι#ε καθρι-στικ� ρ�λ στην υπερκέραση των δυσ�ε-ρειών και στην ε#ασ!άλιση καλύτερων �-

ρων για την έντα#η. Στις 21 Δεκεμ�ρίυ1978, στις Bρυ#έλλες, έπειτα απ� μαρα-θώνιες συ"ητήσεις, ι δύ πλευρές, ελλη-νική και Kιντική, κατέλη#αν σε συμ!ω-νία πάνω στα επίμα�α "ητήματα. H Συν-θήκη Πρσ�ωρήσεως υπγρά!ηκε στZάππει Mέγαρ, στις 28 Mαΐυ 1979. HEλλάδα έγινε πλήρες μέλς των Eυρωπαϊ-κών Kιντήτων την 1η Iανυαρίυ 1981,�ταν στην ε#υσία �ρισκ�ταν η κυ�έρνη-ση Pάλλη.

Συμπερασματικά, στις αρ�ές της δεκαε-τίας τυ 1980, η ε#ωτερική πλιτική τηςAθήνας εί�ε υπστεί μια �αθύτατη μεταλ-λαγή. Πλήρες ήδη μέλς των Eυρωπαϊ-κών Kιντήτων, άρα ργανικ� τμήματυ δυτικύ κ�σμυ, η Eλλάδα εί�ε κάνειμια �ασική μακρπρ�θεσμη επιλγή, πυα!ρύσε συνλικά τ μέλλν τυ έ-θνυς· εί�ε επίσης ανεύρει τυς μ�λύςγια την ε#ισρρ�πηση της αμερικανικής ε-πιρρής και εί�ε ενισ�ύσει σημαντικά τδιεθνές της κύρς· εί�ε απκαταστήσειτην ισρρπία δυνάμεων με την Tυρκία·με ρη#ικέλευθες πρωτ�υλίες, εί�ε ανα-πτύ#ει μαλές σ�έσεις με τυς ��ρειυς�αλκανικύς της γείτνες, εμ!ανι"�μενηως ηγέτης της νέας δια�αλκανικής συ-νεργασίας· εί�ε λκληρώσει ένα «άνιγ-μα» στν αρα�ικ� κ�σμ, ενώ παράλληλαέκανε εμ!ανή την παρυσία της για πρώ-τη !ρά σε άλλα κέντρα ισ�ύς της διε-θνύς πλιτικής, �πως τη M�σ�α και τΠεκίν. Oλα τύτα ισδυναμύσαν με μιαπραγματική διπλωματική επανάστασηκατά την περίδ αυτή, την πι ε#ωστρε-!ή παρά πτέ στην ιστρία της ελληνικήςε#ωτερικής πλιτικής.

Σ��ια, 2 Iυλίυ 1975. Eπίσημη επίσκεψη τυ K. Kαραμανλή στη �υλγαρική πρωτεύυσα και επικδμητι-κές συνμιλίες με τν πρ�εδρ της Bυλγαρίας T�ντρ Zί�κ� (�ωτ.: N.Λ. Φλώρς).


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Kωνσταντίν�υ Aγγελ π�υλ�υ

Στη δεκαετία ’70 άρ�ισε να ε�ελίσσεται μια νέα �άσηστην ιστ�ρία των ελλην�τ�υρκικών σ�έσεων.Eνθαρρυμένη η Aγκυρα απ� τ� γεγ�ν�ς �τι τηνEλλάδα κυ�ερν�ύσε μια �μάδα στρατιωτικών, ερα-σιτε�νών της π�λιτικής –πράγμα π�υ εί�ε �δηγήσει�υσιαστικώς σε διεθνή απ�μ�νωση τη �ώρα– απ�-�άσισε να πρ��ωρήσει σε μια στρατιωτικ�π�λιτικήεπι�είρηση με στ�� τ� άν�ιγμα μιας σειράς υπ�θέ-

σεων, π�υ θεωρ�ύσε �τι ήταν καιρ�ς να «�εκαθαρίσει». Στ��ςτης τ�υρκικής ηγεσίας ήταν να αν�ί�ει μια �εντάλια διεκδική-σεων για μια αλλαγή τ�υ «στάτ�υς κ��» στ� Aιγαί�, μια θάλασ-σα �π�υ η T�υρκία εκτιμ�ύσε �τι έ�ει αδικηθεί ιστ�ρικά απ� τιςΣυνθήκες. Tην αδυναμία της ��ύντας εί�ε άλλωστε εγκαίρωςδιαπιστώσει η τ�υρκική πλευρά τ�ν N�έμ�ρι� 1967, �ταν πέτυ-�ε, απειλώντας με π�λεμ� τ�υς συνταγματάρ�ες, την απ�συρσητης ελληνικής μεραρ�ίας απ� την Kύπρ�.

T� 1974 και α��ύ εί�ε ήδη απ� την πρ�ηγ�ύμενη �ρ�νιά «α-ν�ί�ει» τ� #ήτημα της υ�αλ�κρηπίδας (�γά#�ντας στ� Aιγαί�τ� σκά��ς «Tσανταρλί»), η Aγκυρα πραγματ�π�ίησε στρατιω-τική εισ��λή στη B�ρεια Kύπρ�, μήνα I�ύλι�. Kαι τ�ν Aύγ�υ-στ� �λ�κλήρωσε τη στρατιωτική εγκατάστασή της στ� νησί, πα-ρά τ� γεγ�ν�ς �τι η συνταγματική τά�η στην Kύπρ� εί�ε απ�-κατασταθεί. Kατά τη θεωρία της τ�υρκικής στρατιωτικής ηγε-σίας (π�υ θα διατηρεί και τις επ�μενες δεκαετίες), η Aγκυρα α-πέ�υγε έτσι την «περικύκλωσή» της απ� την Eλλάδα μελλ�ντι-κώς, στα νώτα της. Eπ�μεν�ς στ��ς τ� Aιγαί�, �π�υ τ� τ�υρ-κικ� καθεστώς θεωρεί �τι επί �ρ�νια «ασ�υκτιά» απ� την πα-ρ�υσία των ελληνικών νησιών ανατ�λικά, κ�ντά στις ακτές τηςT�υρκίας. Eτσι θα �εκινήσει στη δεκαετία εκείνη μια δυνατήστρατιωτικ�π�λιτική πίεση στη θάλασσα αυτή απ� την Aγκυ-ρα, πρ�κειμέν�υ να πεισθεί η Aθήνα �τι μια «μ�ιρασιά» σε αυ-τήν την περι��ή θα ήταν κάπ�ια στιγμή μια ε�έλι�η αναπ��ευ-κτη. Για να καταστήσει μάλιστα σα�είς τις πρ�θέσεις της απέ-

ναντι στην Eλλάδα, η T�υρκία ανακ�ινώ-νει τ� 1975 τη δημι�υργία της 4ης Στρα-τιάς, πλ�ύσιας σε απ��ατικά μέσα, μεπρ�σωπ� στ� Aιγαί� και εκτ�ς των δυνά-μεών της π�υ ε�υπηρετ�ύσαν τ�υς σ�ε-διασμ�ύς τ�υ NATO.

Mε κέντρ� τις διεκδικήσεις της στην υ-�αλ�κρηπίδα, η Aγκυρα σε �λη τη διάρ-κεια της δεκαετίας αυτής, θα επι#ητεί έ-ναν π�λιτικ� διάλ�γ� «ε�’�λης της ύλης»για τ� Aιγαί�. Για τ� λ�γ� αυτ�, άλλωστε,αρνήθηκε πεισματικά, σε κάθε �άση τωνδιαπραγματεύσεων για την υ�αλ�κρηπί-δα τη ν�μική πρ�σέγγιση τ�υ #ητήματ�ς(πράγμα π�υ δεν επρ�κειτ� να αλλά�εικαι στις επ�μενες δύ� δεκαετίες). A�ησεεπίσης η τ�υρκική πλευρά εμμέσως ναδια�ανεί �τι μια «ρύθμιση» των «εκκρε-μ�τήτων» στ� Aιγαί� θα εί�ε θετική επί-δραση και στην υπ�θεση της de facto δι-��τ�μημένης Kύπρ�υ.

Oταν, στ� τέλ�ς της δεκαετίας 1970, �ισυν�μιλίες Aθήνας-Aγκυρας διεκ�πησαν�ωρίς να έ�ει επέλθει καμιά συμ�ωνία, ηT�υρκία εί�ε κατα�έρει να έ��υν κατα-γρα�εί πρακτικώς αμ�ισ�ητ�ύμενες πε-ρι��ές υ�αλ�κρηπίδας στ� Aιγαί� καιπαραλλήλως εί�ε �άλει τα γερά θεμέλιαμιας πίεσης (και απ� τρίτες �ώρες στη διε-θνή σκηνή) πρ�ς την Eλλάδα για την ανά-γκη εν�ς ελλην�τ�υρκικ�ύ π�λιτικ�ύ δια-λ�γ�υ στη �άση των μ�ν�μερών διεκδική-σεών της στα #ητήματα της υ�αλ�κρηπί-δας, των �ωρικών υδάτων, τ�υ εναερί�υ�ώρ�υ και τ�υ FIR Aθηνών.

1975–1979

H αμ�ισ�ήτηση απ� την T�υρκία τωνδικαιωμάτων της Eλλάδας στην υ�αλ�-κρηπίδα τ�υ Aιγαί�υ και �ι συνε�είςπρ�κλήσεις της Aγκυρας, �δήγησαν

στην έναρ�η διαπραγματεύσεων μετα�ύαντιπρ�σωπειών τ� 1975. Oι συν�μιλίεςδιε�ή�θησαν σε δύ� �άσεις: απ� τ�νI�ύνι� 1975 έως τ�ν I�ύνι� 1976 και απ�τ�ν N�έμ�ρι� 1977 έως τ�ν Iαν�υάρι�1979. Tα δύ� μέρη σταμάτησαν τις συν�-μιλίες, δι�τι στην τελευταία �άση τ�υς έ-γινε πλέ�ν σα�ές �τι, πέρα απ� τις δια-�ωνίες για την υπ��λή τ�υ θέματ�ς στ�Διεθνές Δικαστήρι� της Xάγης, η τ�υρ-κική πλευρά στ�� εί�ε να παρασύρειτην Eλλάδα σε π�λιτικές διαπραγματεύ-σεις συν�λικ�ύ �αρακτήρα για τ� Aι-

γαί� (υ�αλ�κρηπίδα, �ωρικά ύδατα, ε-ναέρι� �ώρ�, τερματική περι��ή Λή-μν�υ).

Oι θέσεις π�υ παρ�υσίασαν �ι δύ�πλευρές στ� διάστημα εκείν� εί�αν ως ε-�ής:

H Aθήνα υπ�στήρι�ε �τι:α) Tα νησιά έ��υν υ�αλ�κρηπίδα.�) T� �ρι� της υ�αλ�κρηπίδας �ρί-

σκεται ανατ�λικά των νησιών τ�υ Aνα-τ�λικ�ύ Aιγαί�υ.

γ) Yπάρ�ει συνέ�εια και εν�τητα με-τα�ύ τ�υ ηπειρωτικ�ύ και τ�υ νησιωτι-

κ�ύ εδά��υς της �ώρας (άρα τα ελληνι-κά νησιά δεν είναι δυνατ�ν να εγκλω�ι-στ�ύν απ� την τ�υρκική υ�αλ�κρηπί-δα).

H Aγκυρα υπ�στήρι�ε �τι:α) H υ�αλ�κρηπίδα τ�υ Aιγαί�υ μέ-

�ρι την «τά�ρ� της Aνατ�λίας» είναι η�υσική πρ�έκταση τ�υ ηπειρωτικ�ύτ�υρκικ�ύ εδά��υς μέσα και κάτω απ�τη θάλασσα.

�) Tα ελληνικά νησιά δεν έ��υν ίδια υ-�αλ�κρηπίδα, αλλά επικάθ�νται στηνπρ�έκταση της τ�υρκικής.

EΛΛAΔA – TOYPKIA

Πιέσεις

στ� Aιγαί�


��υν απευθείας διαπραγματεύσεις. HAθήνα εγκαταλείπει την πρ�ηγ�ύμενηθέση της για συν�μιλίες με απ�κλειστικ�αντικείμεν� τη σύντα�η συνυπ�σ�ετικ�ύκαι συμμ�ρ�ώνεται με τ� Συμ��ύλι�Aσ�αλείας. E�ει πρ�ηγηθεί η έ��δ�ς στ�Aιγαί� τ�υ «X�ρα» (πρώην «Σισμίκ»).

H ε�έλι�η αυτή �αρ�π�ίησε την Aγκυ-ρα και τ�ν N�έμ�ρι� 1976 � Σ�υλεϊμάνNτεμιρέλ θα δηλώσει στ� Παρίσι:«Πρ�ηγ�υμένως η Eλλάδα δεν ήθελε ναακ�ύσει να γίνεται λ�γ�ς περί Aιγαί�υ,τ� �π�ί� θεωρ�ύσε ελληνική θάλασσα.Σήμερα διαπραγματευ�μαστε για ναδ�ύμε πώς θα μ�ιράσ�υμε την υ�αλ�-κρηπίδα. O �ρ�ν�ς π�υ διέρρευσε δενπήγε �αμέν�ς». Kαι � T�ύρκ�ς υπ�υργ�ςE�ωτερικών δηλώνει: «Eίτε μ�ιρά#�υμετην υ�αλ�κρηπίδα, είτε ε�αρμ�#�υμεκ�ινή έρευνα και συνεκμετάλλευση».

Στην επανάληψη των συν�μιλιών στηBέρνη (N�έμ�ρι�ς 1976) υπ�γρά�εταιτ� γνωστ� «Πρακτικ�», σύμ�ωνα με τ��π�ί� τα δύ� μέρη δεσμεύ�νται να απέ-��υν απ� ενέργειες π�υ θα ήταν δυνα-τ�ν να διαταρά��υν τις διαπραγματεύ-σεις για την υ�αλ�κρηπίδα. Στη συνέ-�εια, τ� 1977, η Aγκυρα θα δηλώσει �τιδεν αναγνωρί#ει καμιά δικαι�δ�σία τηςXάγης για την �ρι�θέτηση της υ�αλ�-κρηπίδας. T� θέμα δεν θα έ�ει �υσιαστι-κή συνέ�εια στη συνάντηση Kαραμανλή– Eτσε�ίτ στ� M�ντρέ (1978) και την ε-π�μενη �ρ�νιά �ι συν�μιλίες για την υ-�αλ�κρηπίδα θα διακ�π�ύν. Aς σημειω-θεί �τι τ� 1978 �ι HΠA τερματί#�υν τ� ε-μπάργκ� των �πλων σε �άρ�ς της T�υρ-κίας (έ�ει επι�ληθεί τ� 1975) και �τι τ�1980 η Eλλάδα θα επιστρέψει στ� στρα-τιωτικ� NATO, με την περί�ημη «Συμ-�ωνία P�τ#ερς».

H υπ�θεση της υ�αλ�κρηπίδας έμεινεεκκρεμής. Aν η ελληνική πλευρά δε��ταντη θέση της Aγκυρας, τ�τε η T�υρκία θαλάμ�ανε τ� 50% της υ�αλ�κρηπίδας τ�υAιγαί�υ, με τα νησιά τ�υ Aνατ. Aιγαί�υ,εγκλω�ισμένα σ’ αυτήν. Oσ� για την πρ�-ταση της T�υρκίας περί κ�ινών εκμεταλ-λεύσεων (Joint Ventures) η ελληνικήπλευρά έμεινε στη θέση �τι �π�ιαδήπ�τετέτ�ια συμ�ωνία με απ�κλειστικά �ικ�-ν�μικ� περιε��μεν�, έπρεπε να έ�ει ως α-παραίτητη πρ�ϋπ�θεση την πρ�ηγ�ύμε-νη �ρι�θέτηση της υ�αλ�κρηπίδας. Kαιθέμα «διαν�μής» της υ�αλ�κρηπίδας δενετίθετ� για την Aθήνα.

γ) H �ρι�θέτηση της υ�αλ�κρηπίδαςείναι δυνατή μ�ν� σύμ�ωνα με γεωλ�γι-κά κριτήρια, �υσιώδες δε στ�ι�εί� της α-π�τελ�ύν �ι #ώνες ασυνέ�ειας τ�υ �υ-θ�ύ τ�υ Aιγαί�υ (η τά�ρ�ς της Aνατ�-λίας διέρ�εται απ� τ� μέσ� περίπ�υ τ�υ�υθ�ύ τ�υ Aιγαί�υ).

δ) Eνδε��μενη επέκταση εύρ�υς �ωρι-κών υδάτων της Eλλάδας ή μία �ρι�θέ-τηση της υ�αλ�κρηπίδας των νήσων τ�υAιγαί�υ θα ανέτρεπε την ισ�ρρ�πία στηθάλασσα αυτή, �πως έ�ει διαμ�ρ�ωθεί

απ� τη Συνθήκη της Λω#άννης τ�υ 1923.ε) Πρ�ϋπ�θεση υπ��λής της δια��-

ράς στ� Διεθνές Δικαστήρι� της Xάγηςαπ�τελεί η συμ�ωνία για μη επέκτασητων �ωρικών υδάτων στ� Aιγαί� πέρααπ� τα 6 ναυτικά μίλια.

T� 1975 πραγματ�π�ιείται έ��δ�ς τ�υ«Σισμίκ I» στ� Aιγαί� και η T�υρκία πα-ρα�ιά#ει την ελληνική υ�αλ�κρηπίδα,με απ�τέλεσμα τη δημι�υργία μεγάλης έ-ντασης μετα�ύ των δύ� �ωρών. H Aγκυ-ρα απ�κρ�ύει τις ελληνικές διαμαρτυ-

ρίες, υπ�στηρί#�ντας �τι δεν υπάρ�ειπαρα�ίαση της υ�αλ�κρηπίδας, α��ύδεν έ�ει γίνει ακ�μη �ρι�θέτησή της.

H κυ�έρνηση K. Kαραμανλή απ��α-σί#ει την πρ�σ�υγή στ� Συμ��ύλι�Aσ�αλείας τ�υ OHE, και ταυτ��ρ�νως,στ� Διεθνές Δικαστήρι� της Xάγης, #η-τώντας και απ� τα δύ� �ργανα τη λήψηπρ�σωρινών (ασ�αλιστικών) μέτρων.

T� 1976 (25 Aυγ�ύστ�υ) τ� Συμ��ύλι�Aσ�αλείας απ�ρρίπτει τ� ελληνικ� αί-τημα και καλεί τα δύ� μέρη να επαναλά-

O K. Kαραμανλής, μα�ί με τ�ν αρ ηγ� τ�υ ΓEN, ναύαρ � N. Παπά, επιθεωρεί τ� Στ�λ� (�ωτ.: Eλληνικ�ς Oργανισμ�ς Φωτ�ρεπ�ρτά�).

Aριστερά: T� τ�υρκικ� ερευνητικ� σκά��ς «MTA SISMIK 1» πραγματ�π�ιεί τ� 1975 έ!�δ� στ� Aιγαί�, παρα#ιά�ει την ελληνική υ�αλ�κρηπίδα και γίνεται πρ�!εν�ς μεγάλης έντασης μετα!ύ των δύ� ωρών. Mετ�ν�μασμέν� σε «X�ρα»,θα !ανα#γεί στ� Aιγαί� τ� 1976, με τα ίδια απ�τελέσματα. Kάτω: Bρυ!έλλες, 31 Mαΐ�υ 1975. Kαραμανλής – Nτεμιρέλ, στην πρώτη ελλην�τ�υρκική συνάντησηκ�ρυ�ής μετά την εισ#�λή της T�υρκίας στην Kύπρ�, ένα ρ�ν� νωρίτερα(�ωτ.: Aρ εί� Iδρύματ�ς Kωνσταντίν�ς Γ. Kαραμανλής).


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Kωνσταντίν�υ Σ��λ π�υλ�υ

Kαθηγητή Πανεπιστημί�υ Aθηνών

Στις 28 Mαΐ�υ 1979 υπ�γρά�ηκε –κατά παρέκ-κλιση τ�υ γενικ�ύ καν�να, ��ι στις Bρυ�έλλες,αλλά στην Aθήνα– η Συνθήκη «περί πρ�σ�ω-ρήσεως της Eλλάδ�ς στην EOK και στηνEKAE» και η πρ�σηρτημένη Πρά�η «περίτων �ρων πρ�σ�ωρήσεως και των πρ�σαρμ�-γών των συνθηκών». Στην τελετή, στ� Zάπ-πει� Mέγαρ�, παρέστησαν κ�ρυ�αί�ι εκπρ�-

σωπ�ι των εννέα εταίρων �ωρών – επικε�αλής � πρ�ε-δρ�ς της Γαλλικής Δημ�κρατίας B. Zισκάρ ντ’ Eστέν. Tηνείσ�δ� της Eλλάδ�ς �αιρέτισαν � Z. Φρανσ�υά Π�νσέ,πρ�εδρ�ς της ε� υπ�υργών επιτρ�πής και � P. T%ένκινς,πρ�εδρ�ς της Eπιτρ�πής των K�ιν�τήτων. Oμιλητής, απ�την ελληνική πλευρά, � πρωθυπ�υργ�ς K. Kαραμανλής:«H Eλλάς πρ�σέρ�εται στην Eυρώπη με τη &ε&αι�τητα �-τι στ� πλαίσι� της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εμπεδώνεταιγια �λα τα μέρη η εθνική ανε�αρτησία, κατ��υρών�νται

�ι δημ�κρατικές ελευθερίες, επιτυγ�άνεται η �ικ�ν�μικήανάπτυ�η και γίνεται με τη συνεργασία �λων, κ�ιν�ς καρ-π�ς η κ�ινωνική και �ικ�ν�μική πρ��δ�ς... Παράλληλα,�μως, η �ώρα μας �ιλ�δ��εί να συμ&άλει, στ� μέτρ� τωνδυνατ�τήτων της, στην πραγματ�π�ίηση της ιδέας τηςEνωμένης Eυρώπης, στην �π�ία &αθύτατα πιστεύει».

H ενσωμάτωση στ�ν κ�ρμ� της κ�ιν�τικής Eυρώπης,πρ�ϊ�ν πρ�σπαθειών, �ραματισμών και αγώνων δύ� δε-καετιών, απ�τελεί τ�μή στην ιστ�ρική διαδρ�μή τ�υ έ-θν�υς. Mε την ισ�τιμη είσ�δ� της στη ��ρεία των περισ-σ�τερ� αναπτυγμένων �ωρών της ευρωπαϊκής ηπείρ�υ,η Eλλάδα απαλλασσ�ταν απ� καίριες αδυναμίες και δ�-κιμασίες π�υ συνεπάγεται η μ�να�ική π�ρεία στ� πεδί�της διεθν�ύς %ωής. H ν�μή των καρπών μιας κ�ινής πρ�-σπάθειας, άμεσα απ�δ�τικής σε επίπεδ� �ικ�ν�μικ� καικ�ινωνικ�, συν�δευ�ταν, σε επίπεδ� π�λιτικ�, απ� τηναυτ�ν�ητη ενίσ�υση τ�υ διπλωματικ�ύ της κύρ�υς και τηδιάν�ι�η της πι� θετικής πρ��πτικής για τη διασ�άλισητης αμυντικής της ασ�άλειας στ�υς κ�λπ�υς μιας μελλ�-ντικά εν�π�ιημένης Eυρώπης. Tα σύνδρ�μα της ανέ�ειας

και της απ�μ�νώσεως θα απ�τελ�ύσαν πλέ�ν παρελθ�ν.Eπιπλέ�ν, σε περί�δ� ανα%ητήσεως νέων α�ιών και νέωνμεθ�δων για την αντιμετώπιση θανάσιμων πρ�κλήσεωνσε &άρ�ς της ανθρωπ�τητας, �ι Eλληνες καλ�ύνταν, απ�κ�ιν�ύ με τ�υς άλλ�υς ευρωπαϊκ�ύς λα�ύς, να αντλή-σ�υν απ� την π�λιτισμική τ�υς παρακαταθήκη, πλ�υσι�-τερη απ� κάθε άλλη στην ιστ�ρία της ανθρωπ�τητας, τιςιδέες και τα μέσα για την �ικ�δ�μηση εν�ς καλύτερ�υμέλλ�ντ�ς.

Πρωταγωνιστική στην π�ρεία της Eλλάδας πρ�ς τηνενσωμάτωση στ�ν κ�ρμ� της Eνωμένης Eυρώπης υπήρ�εη παρ�υσία τ�υ K. Kαραμανλή. Eισηγητής της π�λιτικήςαυτής, ήδη απ� τ� 1959, ε�ασ�άλισε την πλήρη έντα�η της�ώρας, είκ�σι �ρ�νια αργ�τερα, ε��υδετερών�ντας με τ�κύρ�ς και την εμμ�νή τ�υ, δυσυπέρ&λητα εμπ�δια. Π�ιαήταν �μως, πράγματι, η Eυρώπη στ�υς κ�λπ�υς της �π�ί-ας επιθυμ�ύσε � K. Kαραμανλής να εντά�ει την Eλλάδα,η Eυρώπη στην �λ�κλήρωση της �π�ίας, ως αυτ�τελ�ύςεπιδίω�ης, ανα%ητ�ύσε την εκπλήρωση μιας &αθύτερης�ργανικής ανάγκης;

Mε τ� �ραμα

της Eνωμένης

Eυρώπης

«Mα�ητής της Eυρώπης απ� την πρώτηστιγμή», «πηγή ελπίδων υπέρ της Eυρώ-πης», «υπ�δειγμα Eυρωπαί�υ ηγέτη»: �ι ε-γκωμιαστικές αυτές πρ�σαγ�ρεύσεις επι-�υλά�θηκαν στ�ν K. Kαραμανλή απ� κ�-ρυ�αίες διεθνείς πρ�σωπικ�τητες. Eί�ε ε-νωρίς γίνει σε �λ�υς �ανερ� �τι η εμμ�νήτ�υ στην έντα!η της Eλλάδας δεν ε!έ�ρα-"ε μια π�λιτική επιλ�γή αναγκαστική ήκαιρ�σκ�πική, αλλά ήταν απ�τ�κη πίστηςσε ένα πεπρωμέν� κ�ιν� ανάμεσα στ�υςευρωπαϊκ�ύς λα�ύς, ανταπ�κρισης σε �,τιθεωρ�ύσε ως μεί"�να πρ�κληση τ�υ αιώ-να. Στην αναγγελία της απ�ν�μής τ�υBρα$εί�υ Kαρλ�μάγν�υ για «τις συνε�είςπρ�σπάθειές τ�υ με στ�� την εν�π�ίησητης Eυρώπης», εί�ε αντιδράσει με τη δή-λωση: «Mπ�ρεί η συμ$�λή μ�υ στην ιδέατης ενώσεως της Eυρώπης να μην υπήρ!εμεγάλη, υπήρ!ε �μως και είναι μεγάλη καισταθερή η πίστη μ�υ εις τ� μέλλ�ν της Eυ-ρώπης...». Eνωρίς, πράγματι, απ� τα τέλητης δεκαετίας τ�υ ’50, εί�ε σταθερά στρα-�εί πρ�ς την Eυρωπαϊκή K�ιν�τητα, μετην πεπ�ίθηση �τι η τελευταία αυτή «θε-μελι�ύται επί της ανάγκης μιας HνωμένηςEυρώπης». Tης ανάγκης αυτής, ως ανα-π�δραστης και ανυπέρθετης, αυτής της «ι-στ�ρικής αναγκαι�τητας», θα κάμει αδιά-λειπτα έκτ�τε επίκληση, «της ανάγκης π�υείναι ισ�υρ�τερη και απ� τη σ��ία» – θατ�νίσει, πρ�σ�εύγ�ντας στη ρήση τ�υ Eυ-ριπίδη.

Π�ια ήταν �μως η συγκεκριμένη μ�ρ�ήτης Eυρώπης, στην �π�ία πρ�σέ$λεπε;Kαθ’ �δ�ν πρ�ς την �λ�κλήρωσή της,π�ιες στρατηγικές συνιστώσες θα ��ει-λαν να πρ�σδι�ρίσ�υν τις τακτικές επιλ�-γές των �ργάνων της; H σκ�πιμη α�ρι-στία στ�ν σα�έστερ� εντ�πισμ� τ�υ τελι-κ�ύ στ��υ απ� τ�υς θεμελιωτές τηςEOK, απ�λυτα δικαι�λ�γημένη, εν �ψειτης σταδιακής πρ�σπέλασης σε περισσ�-τερ� πρ�ωθημένες μ�ρ�ές συνεργασίας,ά�ησε στ�υς επερ��μέν�υς την ευθύνηγια την απ�σα�ήνισή τ�υ. Θα ήταν, �-πωσδήπ�τε, εύλ�γ� να υπ�τεθεί �τι, ε-!αρ�ής, � κ�ιν�ς στρατηγικ�ς πρ�σανα-τ�λισμ�ς έκλινε πρ�ς την π�λιτική ένωση.H στ��ευση �μως αυτή ��ειλε, κατά τ�νKαραμανλή, ��ι μ�ν� να επι$ε$αιωθείρητά και έμπρακτα, αλλά και, μέσω μιαςαντιστρ��ής τής έως τ�τε π�ρείας «απ�τ� μερικ� πρ�ς τ� �λικ�», να υπερκερα-

στ�ύν τα πρ�σκ�μματα π�υ εί�αν παρεμ-$ληθεί. «Aντί της αριστ�τελικής μεθ�δ�υτης συναγωγής, είναι αναγκαία πλέ�ν ηε�αρμ�γή της πλατωνικής απαγωγικήςμεθ�δ�υ· αυτής π�υ διευκ�λύνει τη λύσητων επιμέρ�υς πρ�$λημάτων, με τη λύσητ�υ κύρι�υ και πρωταρ�ικ�ύ πρ�$λήμα-τ�ς π�υ, στην περίπτωσή μας, είναι ηEνωση της Eυρώπης». H ασ�αλής εντ�ύτ�ις πρ�σέγγιση στ� «έσ�ατ� τέρμα»πρ�ϋπέθετε τη συνειδητ�π�ίηση της �-μ�ι�γένειας, πρωταρ�ικά π�λιτικής καιπ�λιτιστικής, π�υ συνέ�ει τ�υς λα�ύς της.O Kαραμανλής υπ�γράμμι"ε �τι η ανα-γωγή των ιδανικών της ειρήνης, της ελευ-θερίας, της δημ�κρατίας και τ�υ ανθρω-πισμ�ύ σε $ασικές συνιστώσες της ευρω-παϊκής ιδέας θα ��ειλε να απ�τυπωθείστ� πεδί� της καθημερινής πρά!ης. Tηνανυπ�μ�νησία τ�υ να δει την Eυρώπη«να πραγματ�π�ιεί ένα άλμα πρ�ς τα ε-

μπρ�ς, ένα π�ι�τικ� άλμα απ� τ�ν �ικ�-ν�μικ� στ�ν π�λιτικ� τ�μέα», επικαλ�ύ-νταν � Aλέν Π�έρ, απ�νέμ�ντάς τ�υ τ�«Bρα$εί� P�μπέρ Σ�υμάν». O Eλληναςηγέτης ήταν, στ� σημεί� αυτ�, σα�ής: η�υσιαστική �ικ�ν�μική εν�π�ίηση, θεμε-λιώδης για την επι$ίωση της Eυρώπης,πρ�σ�ερ�ταν για να �ργανώσει την �ικ�-ν�μία γύρω απ� τ�ν άνθρωπ�, ��ι τ�ν άν-θρωπ� γύρω απ� την �ικ�ν�μία.

Tα κριτήρια π�υ � Kαραμανλής πρ�έ-κρινε, πρ�κειμέν�υ να απ�σα�ηνίσει τ�περιε��μεν�, είναι διακριτά και στα γεω-γρα�ικά �ρια π�υ έτεινε να απ�δώσειστην ιδεατή Eυρώπη τ�υ μέλλ�ντ�ς. Kρι-τήρια, έ��υν π�λλά κατά καιρ�ύς πρ�τα-θεί, με α�ετηρία κυρίως γεωπ�λιτική καιπ�λιτισμική, και ακ�μη, σε �ρισμένες περι-πτώσεις, με την πρ�σ�υγή σε περιστασια-κά ιστ�ρικά μ�ρ�ώματα π�υ συμπή�θη-καν στ� �ν�μα μιας Eυρώπης ενωμένης υ-

π� τ� κράτ�ς καταναγκασμ�ύ ή $ίας. Xα-ρακτηριστικ� παράδειγμα η έωλη υπ�θε-ση πάνω στην �π�ία πρ�τείνεται να $ασι-στεί και η συγκρ�τηση τ�υ M�υσεί�υ τηςEυρώπης… O K. Kαραμανλής στ� Aα�εν,έδρα τ�υ Kαρλ�μάγν�υ, εί�ε διακηρύ!ει�τι � ευρωπαϊκ�ς π�λιτισμ�ς είναι σύνθε-ση τ�υ ελληνικ�ύ, τ�υ ρωμαϊκ�ύ και τ�υ�ριστιανικ�ύ πνεύματ�ς. «T� ελληνικ�πνεύμα –διευκρίνι"ε– εισέ�ερε την ιδέατης ελευθερίας, της αλήθειας και της �-μ�ρ�ιάς, τ� ρωμαϊκ� την ιδέα τ�υ κρά-τ�υς και τ�υ δικαί�υ, � �ριστιανισμ�ς τηνπίστη και την αγάπη». H Eυρωπαϊκή Συ-μπ�λιτεία –κατέληγε– ��είλει να �ικ�δ�-μηθεί πάνω σε αυτ�ν ακρι$ώς τ�ν π�λιτι-σμ�, τ�ν �π�ί� και έ�ει ως απ�στ�λή ναδιασώσει και να πρ�αγάγει. H Eυρώπηδεν είναι περιστασιακ� π�λιτικ� μ�ρ�ω-μα, αλλ’ �ύτε και «α�ηρημένη γεωγρα�ι-κή ένν�ια» ή σύμ�υρμα των γεωγρα�ικών


28 Mαΐ�υ 1979. O K. Kαραμανλής υπ�γρά�ει, στ� Zάππει� Mέγαρ�, τη Συμ�ωνία έντα�ης της Eλλάδας στην EOK. Δε�ιά τ�υ, � υπ�υργ�ς E�ωτερικών Γ. Pάλλης, αρι-στερά τ�υ � υπ�υργ�ς για θέματα EOK Γ. K�ντ�γεώργης.

διαμερισμάτων π�υ επικαλύπτ�υν τα ε-θνικά κράτη της περι��ής· απ�τελεί «"ω-ντανή και σ�ύ"�υσα» πραγματικ�τητα,«ενσαρκώνει μια �ιλ�σ��ία και ένα τρ�π�"ωής»: αυτά τα κριτήρια πρ�έτασσε � Kα-ραμανλής σε ανα"ήτηση των �ρίων τηςEυρώπης.

O ρ�λ�ς π�υ θα καλ�ύνταν αυτή η Eυ-ρώπη να διαδραματίσει στ�υς κ�λπ�υςτης διεθν�ύς κ�ινωνίας ήταν, στη σκέψητ�υ, πρωταγωνιστικ�ς. Στη συνένωσητων λαών της, � K. Kαραμανλής διέ$λεπετην πρ�αγωγή της ελευθερίας, της ειρή-νης και της πρ��δ�υ ��ι μ�ν� των ιδίων,αλλά και «�λων των λαών της γης»· ακ�-μη, την ελπίδα μιας νέας αναγέννησης«π�υ τ�σ� την �ρειά"εται � σημεριν�ς κ�-σμ�ς». Σ’ αυτ�ν τ�ν κ�σμ� των «τρ�μα-κτικών μεγεθών», η Eυρώπη πρ��ρι"�-ταν να αντιπρ�σωπεύσει τ� μέτρ�, ναπρ�σ�έρει, στ� π�λιτικ� πεδί�, τη $ε$αι-�τητα της ισ�ρρ�πίας· και, παράλληλα,καλ�ύνταν να δώσει θετική διέ!�δ� στηνανησυ�ία, διά�υτη στ�υς κ�λπ�υς τ�υ, α-π� θέση ηγέτιδας δύναμης, π�λιτικής καιπνευματικής. Πρ�κειμέν�υ �μως να ανα-λά$ει τ� ρ�λ� αυτ�, η Eυρώπη θα ��ειλε,κατά τ�ν Kαραμανλή, πρωταρ�ικά νααυτ�ν�μηθεί, να απ�$άλει «τα άγ�η και

συμπλέγματά της», απ�καθιστώντας, α-��ύ απε!αρτηθεί, δεσμ�ύς ισ�τιμης πλέ-�ν συνεργασίας με την Aμερική: «O πλη-θυσμ�ς της, η �ικ�ν�μία της, τ� πνευματι-κ� δυναμικ�, της επιτρέπ�υν να είναι ισ�-δύναμη, αν ��ι ισ�υρ�τερη απ� τις δύ�(τ�τε) υπερδυνάμεις».

Aυτή ήταν η εικ�να της Eυρώπης πρ�ςτην �π�ία πρ�σέ$λεπε � Kαραμανλής,στ�υς κ�λπ�υς της �π�ίας �ραματίστηκε,ήδη απ� τη δεκαετία τ�υ ’50, την είσ�δ�και την Eλλάδας. Στ� $αθμ�, εν τ�ύτ�ις,π�υ δεν πραγματ�π�ι�ύνταν τα ανα-γκαία γενναία $ήματα πρ�ς την εν�π�ίη-ση, διακατε��ταν απ� �λ�ένα και εντ�-ν�τερη αγωνία· και κατήγγελλε τις εθνικι-στικές πρ�καταλήψεις και τ�υς εγωκε-ντρικ�ύς υπ�λ�γισμ�ύς π�υ ε!έτρε�αντ� στείρ� ανταγωνισμ� και ανέστελλαντην π�ρεία πρ�ς την επιθυμητή �λ�κλή-ρωση – «ασ��λ�ύμαστε τ�σ� με τα δέν-δρα ώστε να �άν�υμε τη θέα τ�υ δά-σ�υς». Eπι"ητ�ύσε τ�ν παραμερισμ�«των $ρα�υ�ρ�νιων και μικρών συμ�ε-ρ�ντων �άριν μακρ��ρ�νιων και μεγά-λων επιδιώ!εων», στ� �ν�μα «α!ιών υψη-λ�τερων και μ�νιμ�τερων» π�υ «εγγυώ-νται ��ι μ�ν� την ευημερία αλλά και τηνευτυ�ία» των ευρωπαϊκών λαών. H N�μι-

σματική Eνωση, η διαμ�ρ�ωση ενιαίας α-μυντικής και ε!ωτερικής π�λιτικής ωςπρ�ϋπ�θεση για την ασ�άλεια και την α-νε!αρτησία, η ενίσ�υση ή και αναμ�ρ�ω-ση των κ�ρυ�αίων θεσμικών �ργάνωντης Eυρωπαϊκής –τ�τε– K�ιν�τητας, ηεκ�ώρηση, τελικά, μέρ�υς των κυριαρ�ι-κών δικαιωμάτων των εταίρων κρατώνστην Eυρωπαϊκή Συμπ�λιτεία ανάγ�νταναπ� τ�ν Kαραμανλή σε πρ�τεραι�τητεςάμεσες και επιτακτικές. H παρέλκυση τηςικαν�π�ίησής τ�υς, τ�ν ενέ$αλε σε έντ�-νη ανησυ�ία. «Eίμαι απαισι�δ�!�ς και α-π�γ�ητευμέν�ς, δεν $λέπω λύσεις και κα-μία πρ�σπάθεια», ή «είναι δυσάρεστ� να$λέπει κανείς να δημι�υργ�ύνται π�λιτι-κά παγκ�σμια πρ�$λήματα, εις τα �π�ίαθα μπ�ρ�ύσαμε να έ��υμε απ��ασιστικ�λ�γ� και να μην είμαστε σε θέση να τα α-ντιμετωπίσ�υμε», εκμυστηρευ�ταν στ�υςEυρωπαί�υς �μ�λ�γ�υς τ�υ. Θα απαιτη-θεί πάρ�δ�ς μιας και πλέ�ν δεκαετίας γιανα δια$λέψει στη Συνθήκη τ�υ Mάαστρι-�τ μια «επιτυ�ία» π�υ «θέτει επιτέλ�υς ταθεμέλια της Eνωμένης Eυρώπης».

A�τίδα �ωτ�ς σε έναν �ρί"�ντα π�υ τε-λικά �μως θα παραμείνει ώς τ� θάνατ�τ�υ και ώς τις μέρες μας νε�ελώδης... Hδηστις 8 Mαΐ�υ τ�υ 1993, Hμέρα της Eυρώ-

πης, εί�ε διαγνώσει τα συμπτώματα της α-δυναμίας π�υ, σε αυ!αν�μεν� $αθμ�, κα-τατρύ��υν τη γηραιά ήπειρ� ώς την εκ-πν�ή της δεκαετίας τ�υ ’90. «Eνώ γύρωτης αλλά και μέσα στην Eυρώπη, επικρα-τεί αστάθεια και α$ε$αι�της, η ίδια εμ�α-νί"εται απρ�θυμη να διαδραματίσει τ�νρ�λ� π�υ της επι$άλλ�υν �ι περιστάσειςκαι τα πρ�$λήματα της περι��ής της. Kαιαυτ� απ�δεί�θηκε τ�σ� στην κρίση τ�υΠερσικ�ύ K�λπ�υ �σ� και πρ�παντ�ςστην κρίση της Γι�υγκ�σλα$ίας, την απ�-σύνθεσης της �π�ίας αντιμετωπί"�υμε α-μή�αν�ι με πρ�τάσεις ατελέσ��ρες και πι-θανές επικίνδυνες επεμ$άσεις, π�υ μπ�ρείνα επιτείν�υν αντί να δαμάσ�υν τ� �ά-�ς...». Eκτ�τε, επίσης σε επιστ�λή τ�υπρ�ς τ�ν Zισκάρ ντ’ Eστέν, εί�ε τη διαί-σθηση να εντ�πίσει τ� «σ�$αρ�τερ�» απ�τα πρ�$λήματα της Eυρώπης στην απ�υ-σία μιας «ιθύν�υσας δυνάμεως ικανής καιεμπνευσμένης». Aραγε, επι$ίωνε στη σκέ-ψη η ελπίδα, τ�υλά�ιστ�ν, π�υ εί�ε παλαι-�τερα εκ�ράσει, �τι �ι λα�ί της Eυρώπηςείναι περισσ�τερ� ώριμ�ι να πρ��ωρή-σ�υν πρ�ς την κατεύθυνση της ένωσης α-π� τις κυ$ερνήσεις, �ι �π�ίες αντιμετώπι-"αν –και αντιμετωπί"�υν– τ� μέλλ�ν μεπνεύμα μακρ�πν��;


Aθήνα, 25 Mαΐ�υ 1976, δεύτερη μέρα της 48ωρης πανελλαδικής απεργίας για τ� ν�μ�σ�έδι� περί εργατικών �ργανώσεων: αστυν�μικ�ί εμπ�δί��υν απερ-γ�ύς να �τάσ�υν στη B�υλή. Σε λίγ� τ� κέντρ� της Aθήνας θα μετατραπεί σε πεδί� μά�ης: μια γυναίκα νεκρή, 70 τραυματίες, πάνω απ� 100 συλλήψεις.

Oικ�ν�μία

Tαραγμένη

δεκαετία

T�υ Aντώνη Kαρακύση

Hδεκαετία τ�υ ’70 �ρήκετην ελληνική �ικ�ν�μίανα κινείται στ� ρυθμ� τηςδικτατ�ρίας των συνταγ-ματαρ�ών, �ι �π�ί�ι επι-�ειρ�ύσαν, μέσω της ανά-καμψης και της διαμ�ρ-!ωσης υψηλών ρυθμών

ανάπτυ"ης, να συγκαλύψ�υν τ� ανελεύθε-ρ� καθεστώς π�υ εί�αν επι�άλει. H ��ύ-ντα ακρι�ώς για τ� σκ�π� αυτ�ν άσκησεέντ�να επεκτατική �ικ�ν�μική π�λιτική, η�π�ία στηρί�θηκε στην αύ"ηση των πι-στώσεων στην �ικ�ν�μία. T� τραπε#ικ�σύστημα άρ�ισε να �ρηματ�δ�τεί α!ειδώςκαι αδιακρίτως επι�ειρηματικές δραστη-ρι�τητες, με απ�τέλεσμα η πιστωτική επέ-κταση να !θάσει σε δυσθεώρητα ύψη: H�ρηματ�δ�τηση της �ικ�ν�μίας –σε μιαπερί�δ� π�υ � πληθωρισμ�ς παρέμεινεστα �ρια τ�υ 2-3%– αυ"αν�ταν, απ� τ�1969 έως τ� 1972, με ρυθμ� περίπ�υ 21%τ� �ρ�ν�, με απ�τέλεσμα να διαμ�ρ!ω-θ�ύν συνθήκες υπερθέρμανσης στην �ικ�-ν�μία και, ακ�λ�ύθως, συνθήκες επίτασηςτων πληθωριστικών πιέσεων. Hταν τέτ�ιαη αγωνία των συνταγματαρ�ών για την ε-"ασ!άλιση επενδύσεων και επίτευ"η υψη-λών ρυθμών ανάπτυ"ης, π�υ αγν�ησανκάθε ένν�ια επι�ειρηματικ�ύ κινδύν�υκαι �ρθ�λ�γισμ�ύ στη διάθεση των πιστώ-

σεων. Aυτή η π�λιτική, σε συνδυασμ� μετην καθιέρωση –�πως παρατηρεί � καθη-γητής και �ικ�ν�μικ�ς σύμ��υλ�ς τ�υπρωθυπ�υργ�ύ, κ. T. Γιαννίτσης– εν�ς ι-δι�τυπ�υ �σ� και διε!θαρμέν�υ ε"�υσια-στικ�ύ μ�ντέλ�υ �ικ�ν�μικών σ�έσεων α-π� τ� �π�ί� απ�υσία#αν η ισ�υρή αντα-γωνιστική �άση, η ένν�ια της παραγωγι-

κ�τητας και τ�υ επι�ειρηματικ�ύ κινδύ-ν�υ, διαμ�ρ!ωσαν συνθήκες π�υ μπλ�κα-ραν στην κυρι�λε"ία την �ικ�ν�μία, η �-π�ία ήδη εί�ε �άσει �λα τα θετικά στ�ι�είατης σύνδεσης με την EOK, καθώς �ι σ�έ-σεις με την Eυρώπη εί�αν παγώσει. Tην ί-δια στιγμή, τ� καθεστώς της ��ύντας επε-δίω"ε να καλύψει τα πρ��λήματά τ�υ μέ-

σω της πρ�σέλκυσης "ένων κε!αλαίων,πρ��ωρώντας σε συμ�άσεις με διεθνείς �ί-κ�υς και πρ�σ!έρ�ντας πρ�ν�μια και �-ρ�υς σκανδαλώδεις. Oι περισσ�τερες απ�αυτές τις συμ!ωνίες δεν απέδωσαν και,στις περισσ�τερες των περιπτώσεων, υπη-ρέτησαν τα �ασικά συμ!έρ�ντα των "έ-νων, �ωρίς π�τέ να υλ�π�ιηθ�ύν �ι αντι-


σταθμιστικές ρήτρες για τη �ώρα. Mε αυτάτα ιδιαίτερα �αρακτηριστικά τ�υ καθε-στώτ�ς, με την �ικ�ν�μία να κατακλύ#ε-ται απ� πιστώσεις π�υ στις περισσ�τερεςτων περιπτώσεων σπαταλήθηκαν απ�τ�υς ημετέρ�υς των συνταγματαρ�ών καιμε τη �ώρα απ�κ�μμένη απ� την K�ιν�τη-τα, η υπερθέρμανση και η πρ��ληματικ�-τητα ήταν θέμα �ρ�ν�υ να εμ!ανισθ�ύν.Hδη απ� τ�υς πρώτ�υς μήνες τ�υ 1970 ηυπερθέρμανση της �ικ�ν�μίας ήταν εμ!α-νής. T�ν Mάι� τ�υ ’70 τ� Διεθνές N�μι-σματικ� Tαμεί�, σε εμπιστευτική έκθεσήτ�υ, επισημαίνει τ�ν κίνδυν� διατάρα"ηςτης ισ�ρρ�πίας στ� ισ�#ύγι� πληρωμών ε-"αιτίας της ραγδαίας αύ"ησης των εισα-γωγών, καθώς και τ�ν κίνδυν� ν�μισματι-κής αστάθειας, ε"αιτίας της συνε�ι#�με-νης τα�είας πιστωτικής επέκτασης.

H π�λιτική ν�μιμ�π�ίηση π�υ επεδίω-καν �ι συνταγματάρ�ες μέσω των επιδ�σε-ων της �ικ�ν�μίας απεδεί�θη πρ��ληματι-κή, καθώς �λ� τ�ύτ� τ� επ�ικ�δ�μημαστηρί�θηκε σε μια αυταρ�ική και διε!θαρ-μένη δ�μή, �ωρίς στήρι"η απ� κλασικές �ι-κ�ν�μικές αρ�ές, �ωρίς, τέλ�ς πάντων, ιε-ραρ�ήσεις, με μ�ν� σκ�π� τη στήρι"η τ�υκαθεστώτ�ς.

T� 1971 εί�αν αρ�ίσει να εμ!ανί#�νταιπληθωριστικές πιέσεις στην �ικ�ν�μία, ε-νώ ήταν πλέ�ν εμ!ανείς �ι συνέπειες τηςδιακ�πής των σ�έσεων με την EOK. Eν τωμετα"ύ, η ελληνική �ικ�ν�μία εί�ε αρ�ίσεινα δέ�εται τις επιδράσεις της διεθν�ύς ν�-μισματικής αναστάτωσης. H πρ�σπάθειαδιάσωσης των σταθερών ισ�τιμιών, με τηνυπ�τίμηση τ�υ δ�λαρί�υ έναντι τ�υ �ρυ-σ�ύ –υπ�τίμηση π�υ συμ!ωνήθηκε στατέλη τ�υ 1971 και �δήγησε στην ανατίμη-ση των ευρωπαϊκών ν�μισμάτων– επηρέα-σε την ελληνική �ικ�ν�μία, καθώς η δρα�-μή παρακ�λ�ύθησε την π�ρεία τ�υ δ�λα-ρί�υ και υπ�τιμήθηκε απ� 6,5% έως 8% έ-ναντι των ευρωπαϊκών ν�μισμάτων.

Στις αρ�ές τ�υ 1972, �ι �ώρες της τ�τεEOK απ�!ασί#�υν μικρά �ρια διακύμαν-σης ±2,25%, ενώ στην Eλλάδα �ι πληθωρι-στικές πιέσεις ενισ�ύ�νται και αρ�ί#�υννα εμ!ανί#�νται, για πρώτη !�ρά έπειτααπ� π�λλά �ρ�νια, !αιν�μενα απ�κρυψηςαγαθών. H κατάσταση θα επιδεινωθεί στησυνέ�εια, καθώς η ν�μισματική αστάθειαστην Eυρώπη παίρνει διαστάσεις και εκ-δηλώνεται με συνε�είς υπ�τιμήσεις τωνευρωπαϊκών ν�μισμάτων, ενώ �ι μεγάλες�ώρες, �πως η Γερμανία, επι�άλ�υν πε-ρι�ρισμ�ύς στην κίνηση κε!αλαίων καιστην αγ�ρά συναλλάγματ�ς, ενώ η Iταλίαεπεμ�αίνει με μέτρα στήρι"ης της λιρέτας.

Tα γεγ�ν�τα αυτά �ρήκαν την ελληνική�ικ�ν�μία απρ�ετ�ίμαστη και εί�αν πρ�-!ανέστατα π�λλαπλάσιες επιπτώσεις σεμια �ώρα με πρ��ληματική διακυ�έρνησηκαι σαθρ� �ικ�ν�μικ� σύστημα. Στ� τέλ�ςτ�υ 1972, �ι !��ι για υπερθέρμανση έ-��υν επαληθευθεί, � πληθωρισμ�ς έ�ειπαγιωθεί, �ι τιμές των αγαθών ανη!�ρί-#�υν και �λα δεί�ν�υν εντ�νως πρ��λημα-τικά. T� 1973 �ρίσκει την ελληνική �ικ�ν�-μία παραπαί�υσα. Στα μέσα Φε�ρ�υαρί�υη νέα κρίση τ�υ δ�λαρί�υ �δηγεί σε νέα υ-π�τίμηση τ�υ αμερικανικ�ύ ν�μίσματ�ςκατά 10% έναντι τ�υ �ρυσ�ύ. Oι πληθωρι-στικές πιέσεις έ��υν, εν τω μετα"ύ, γίνει ε-ντ�ν�τερες, καθώς ακ�λ�ύθησε η άν�δ�ςτων διεθνών τιμών τ�υ πετρελαί�υ και ηγενικευμένη πια άν�δ�ς των τιμών των ει-σαγ�μενων αγαθών, π�υ, εν τω μετα"ύ, έ-��υν κατακυριεύσει την ελληνική αγ�ρά,γεγ�ν�ς π�υ απ�τυπώνεται στ� έλλειμματ�υ ισ�#υγί�υ τρε��υσών συναλλαγών, τ��π�ί� είναι υπερτριπλάσι� εκείν�υ τ�υ1969. Παρά τη νέα υπ�τίμηση τ�υ δ�λαρί-

�υ, η δρα�μή παραμένει πρ�σκ�λλημένησ’ αυτ�, με απ�τέλεσμα τ�ν Mάι� τ�υ 1973� πληθωρισμ�ς να είναι πλέ�ν διψή!ι�ς,γεγ�ν�ς π�υ επι�άλει στην Tράπε#α τηςEλλάδ�ς πιστωτικά μέτρα και αυ"ήσειςτ�υ πρ�ε"�!λητικ�ύ επιτ�κί�υ και των ε-πιτ�κίων ταμιευτηρί�υ.

Eν τω μετα"ύ, η επιδείνωση της �ικ�ν�-μίας συν�δεύεται απ� την έκρη"η αμ!ι-σ�ήτησης τ�υ καθεστώτ�ς. H αντίδρασηστ�υς συνταγματάρ�ες λαμ�άνει πλέ�νδιαστάσεις, ενώ η απ�μ�νωση απ� την Eυ-ρωπαική K�ιν�τητα πιέ#ει αισθητά τη��ύντα, η �π�ία τ�ν Oκτώ�ρι� αναθέτειτ� σ�ηματισμ� κυ�έρνησης στ�ν Mαρκε#ί-νη, θέλ�ντας να επιδεί"ει διαθέσεις μετά-�ασης στην π�λιτικ�π�ίηση. T�ν N�έμ-�ρι�, λίγ� πριν απ� την ε"έγερση τ�υ Π�-λυτε�νεί�υ, ανακ�ινώνεται η κατάργησητ�υ ελέγ��υ των τιμών, ενώ η δρα�μή απ�-δεσμεύεται απ� τ� δ�λάρι�. Tα μέτρα αυ-τά, �μως, �υδέν απέδωσαν, καθώς τα π�-λιτικά και �ικ�ν�μικά γεγ�ν�τα ήταν κα-τακλυσμιαία. H ε"έγερση τ�υ Π�λυτε�νεί-�υ απ�δι�ργάνωσε τ� καθεστώς, έ!ερεμια ��ύντα ακ�μα πι� σκληρή και άκα-μπτη, ενώ την ίδια στιγμή η διεθνής κρίσηέ!θασε στην κ�ρύ!ωσή της. Oι ν�μισματι-κές αναταρα�ές έ��υν επεκταθεί παντ�ύστ�ν κ�σμ�, η ενεργειακή κρίση είναι πλέ-�ν παρ�ύσα και τα Xριστ�ύγεννα τ�υ1973 η τιμή τ�υ πετρελαί�υ είναι τετρα-πλάσια απ� εκείνη των αρ�ών τ�υ Oκτω-�ρί�υ. H κατάσταση έ�ει !θάσει στ� μηπεραιτέρω. O πληθωρισμ�ς τ�ν Δεκέμ-�ρι� τ�υ 1973 έ�ει πιάσει τ� 30% και θα α-!ήσει μια �αριά κληρ�ν�μιά στην ελληνι-κή �ικ�ν�μία, π�υ θα κρατήσει 25 �ρ�νια.T� τέρας τ�υ πληθωρισμ�ύ π�υ γεννήθη-κε στα �ρ�νια της ��ύντας θα ταλανίσειτην ελληνική �ικ�ν�μία επί ένα τέταρτ�τ�υ αιώνα, θα α!αιρέσει δυναμισμ�, θαπρ�σθέσει �άρη και θα καταδικάσει τηνελληνική �ικ�ν�μία σε μια μακρά περί�δ�στασιμ�πληθωρισμ�ύ.

Θα ακ�λ�υθήσ�υν τα τραγικά για τη�ώρα και τ�ν Eλληνισμ� γεγ�ν�τα τ�υ1974. H πτώση της ��ύντας θα έλθει μετάτην εθνική τραγωδία της Kύπρ�υ και τηνκρίση με την T�υρκία, π�υ έ!ερε τη �ώραστα πρ�θυρα τ�υ π�λέμ�υ. H επιστράτευ-

ση τ� καλ�καίρι τ�υ 1974 θα �λ�κληρώσειτην �ικ�ν�μική απ�δι�ργάνωση της �ώ-ρας. O πληθωρισμ�ς έ�ει πλέ�ν παγιωθεί,ενώ ταυτ��ρ�να η άνιση μετα�είριση τηςμισθωτής εργασίας καθ’ �λη τη διάρκειατης δικτατ�ρίας θα διαμ�ρ!ώσει συνθή-κες ανισ�τητας, �ι �π�ίες θα δημι�υργή-σ�υν στ� πεδί� της ιδιωτικής �ικ�ν�μίαςεντάσεις π�υ θα συνε�ιστ�ύν επίμ�να ταεπ�μενα �ρ�νια.

Oι συνε�είς διεκδικήσεις κατά τα πρώταμεταπ�λιτευτικά �ρ�νια δεν θα επιτρέ-ψ�υν τ�ν έλεγ�� των μεγεθών απ� τις κυ-�ερνήσεις Kαραμανλή. Σε συνδυασμ� μετην έντ�νη π�λιτικ�π�ίηση της πρώτης με-ταπ�λιτευτικής περι�δ�υ, θα δημι�υργή-σ�υν συνθήκες π�λέμ�υ στις σ�έσεις εργα-#�μένων - εργ�δ�τών και κάθε ένν�ια κ�ι-νωνικής ειρήνης θα καταρρεύσει. Oι κυ-�ερνήσεις Kαραμανλή απ� 1974 έως τ�1980 θα αναγκασθ�ύν να ε!αρμ�σ�υν υ-ψηλή εισ�δηματική π�λιτική, γεγ�ν�ς π�υδεν θα επιτρέψει τ�ν έλεγ�� τ�υ πληθωρι-σμ�ύ, ενώ μια νέα απειλή, αυτή των δημ�-σίων ελλειμμάτων, θα κάνει την εμ!άνισήτης στην ελληνική �ικ�ν�μία.

Oι συνθήκες εκείνες, μα#ί με τ� π�λιτικ�κλίμα π�υ επικρατ�ύσε στην Eυρώπη, θα�δηγήσ�υν τ�ν Kαραμανλή και τ�ν τ�τευπ�υργ� Συντ�νισμ�ύ στην π�λιτική τωνεθνικ�π�ιήσεων, την �π�ία �ι �ι�μή�αν�ιαπ�κάλεσαν επ��ή της «σ�σιαλμανίας».T�τε θα περάσ�υν π�λλές ιδιωτικές μ�νά-δες στ� κράτ�ς –τ� σύγκρ�τημα Aνδρεά-δη, η Oλυμπιακή και άλλες– με απ�τέλε-σμα τ� κράτ�ς να μεγεθυνθεί επικίνδυνακαι να μετα�ληθ�ύν �ι �ρ�ι δράσης τ�υ ι-διωτικ�ύ τ�μέα. Hδη απ� τ� 1977, η κυ-�έρνηση κατευθύνεται σε περι�ριστικέςπ�λιτικές, γεγ�ν�ς π�υ θα ενταθεί μετάτην επανεκλ�γή Kαραμανλή. Στ��ς πα-ραμένει � έλεγ��ς των τιμών, ενώ �λη ηκυ�ερνητική πρ�σπάθεια θα επικεντρωθείπλέ�ν στ� στ�� έντα"ης της �ώρας στηνEOK. T� 1979, μια νέα πετρελαϊκή κρίσηέρ�εται να κλ�νίσει εκ νέ�υ την π�ρεία της�ικ�ν�μίας, αλλά � Kαραμανλής θα επι-μείνει σε περι�ριστικές π�λιτικές ώστε ναεπιτύ�ει τ� στ�� της EOK. T�τε θα δ�θείη �αριστική ��λή σε πλήθ�ς ιδιωτικών επι-�ειρήσεων, �ι �π�ίες θα πρ�σθέσ�υν �άρη

εκ των συναλλαγματικών δια!�ρών απ�τα δάνεια σε συνάλλαγμα. Yπερ�ρεωμέ-νες ήδη απ� την πρ�ηγ�ύμενη περί�δ� και�ωρίς επενδύσεις εκσυγ�ρ�νισμ�ύ, θα δε-�θ�ύν σ�εδ�ν τη �αριστική ��λή και θα εί-ναι �ι πρ��ληματικές επι�ειρήσεις της ε-π�μενης περι�δ�υ. T� πρ��λημα θα κλη-ρ�ν�μήσ�υν η επ�μενη δεκαετία και �ι κυ-�ερνήσεις τ�υ Aνδρέα Παπανδρέ�υ, � �-π�ί�ς απ� τ� 1975 και μετά, ως αντιπ�λί-τευση, ασκ�ύσε μια άκρως επιθετική αντι-π�λιτευτική π�λιτική, η �π�ία πίε#ε συνε-�ώς τ�ν Kωνσταντίν� Kαραμανλή.

Oι διαπραγματεύσεις �μως με τ�υς K�ι-ν�τικ�ύς δίν�υν και παίρν�υν. H έντα"ηστην EOK απ�τελεί μ�ν�δρ�μ� για τηνκυ�έρνηση της Nέας Δημ�κρατίας. Hπρ�σωπικ�τητα τ�υ Kαραμανλή κυριαρ-�εί και θα α!ιερωθεί στ� σκ�π� αυτ�ν, α-σκώντας κάθε δυνατή πίεση πρ�ς τ�υςEυρωπαί�υς ηγέτες. Eίναι παρ�ιμιώδεις�ι ανα!�ρές και �ι πιέσεις π�υ άσκησεστ�υς !ίλ�υς τ�υ, Zισκάρ ντ’ Eστέν καιXέλμ�υτ Σμιτ, πρ�κειμέν�υ να κάμψει τις�π�ιες αντιρρήσεις ή δυσκ�λίες. Eπέμεινετ�τε, παρά τις έντ�νες και ανεδα!ικές –�-πως απεδεί�θη εκ των υστέρων– αντιρρή-σεις και αντιδράσεις της Aριστεράς καιτ�υ νε�σύστατ�υ ΠAΣOK τ�υ AνδρέαΠαπανδρέ�υ. Θα τα κατα!έρει τ�ν Mάι�τ�υ 1979, �π�τε υπεγρά!η η συμ!ωνία έ-ντα"ης, αλλά θα υπ�θηκεύσει την π�ρείατ�υ κ�μματ�ς τ�υ. Aμέσως μετά παραιτεί-ται απ� την πρωθυπ�υργία για να μεταπη-δήσει στην Πρ�εδρία της Δημ�κρατίας.Θα τ�ν διαδε�θεί � Γεώργι�ς Pάλλης, � �-π�ί�ς �μως δεν θα επιτύ�ει να ανακ�ψειτην π�ρεία αν�δ�υ τ�υ ΠAΣOK και τ�υAνδρέα Παπανδρέ�υ πρ�ς την ε"�υσία.

T� �έ�αι� είναι, πάντως, �τι η δεκαετίατ�υ ’70 κυριαρ�ήθηκε απ� τα δεινά π�υ ε-πισώρευσε στην π�λιτική #ωή, την κ�ινω-νία και την �ικ�ν�μία η ά!ρων �ικ�ν�μικήδια�είριση της δικτατ�ρίας, αλλά και απ�τα μελλ�ντικά �!έλη π�υ πρ�διέγραψε ηεπιμ�νή τ�υ Kωνσταντίν�υ Kαραμανλή ναεντά"ει τη �ώρα στην EOK. O ιστ�ρικ�ςτ�υ μέλλ�ντ�ς αν θα "ε�ωρίσει κάτι απ� τηδεκαετία τ�υ ’70, θα είναι αυτή η κε!αλαι-ώδης επιλ�γή, π�υ θα στηρί"ει την π�ρείατης �ώρας για π�λλές δεκαετίες.

O πρωθυπ�υργ�ς K. Kαραμανλής σε σύσκεψη στ� υπ�υργεί� Συντ�νισμ�ύ με τ�υς Π. Παπαληγ�ύρα και Iω. Mπ�ύτ�.


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Σταύρ�υ Λυγερ�ύ

Mε την πτώση της δικτατ�ρίας, τα παραδ�σιακάστερε�τυπα τ�υ αυταρ�ικ�ύ κράτ�υς θρυμμα-τί��νται, α�ήν�ντας τ� πεδί� ελεύθερ� στα ι-δε�λ�γήματα τ�υ αριστερ�ύ μικρ�αστισμ�ύ. Hσαρωτική εκλ�γική νίκη της νε�δμητης N.Δ. τ��θιν�πωρ� τ�υ 1974 ήταν μία ψή��ς ασ�αλεί-ας, δεδ�μέν�υ �τι η μεγάλη πλει�ψη�ία τ�υ ε-κλ�γικ�ύ σώματ�ς ήταν πεπεισμένη �τι μ�ν� η

δεσπ��υσα πρ�σωπικ�τητα τ�υ Kωνσταντίν�υ Kαραμανλή ή-ταν εγγύηση για τη σταθερ�π�ίηση τ�υ δημ�κρατικ�ύ π�λιτεύ-ματ�ς. Aπ�δει"η αυτ�ύ είναι �τι στις εκλ�γές τ�υ 1977 τ� π�σ�-στ� της N.Δ. πέ�τει κατακ�ρυ�α.

H εισ#�λή της «μικρ�αστικής θάλασσας» στην π�λιτική σκη-νή, με τα αριστερ�στρ��α ιδε�λ�γήματα ήταν μία αντίδρασηστ� παραδ�σιακ� αυταρ�ικ� π�λιτικ� σύστημα, π�υ επί δικτα-τ�ρίας πρ�σέλα#ε ακραία μ�ρ�ή. O Aνδρέας Παπανδρέ�υ καιτ� κ�μμα τ�υ εκμεταλλεύθηκαν με α"ι�θαύμαστη π�λιτική δι�-ρατικ�τητα και επιδέ"ιες τακτικές κινήσεις τ� ρι��σπαστικ� κύ-μα π�υ σάρωσε τη �ώρα στη δεκαετία τ�υ 1970 και επέτυ�ε ναεκ�ράσει αυτ� τ� νε�παγές και ετερ�γενές μέτωπ� κ�ινωνικώνδυνάμεων. Στις εκλ�γές τ�υ 1977 επέτυ�ε �υσιαστικά να διαλύ-σει τη μεταπ�λιτευτική Eνωση Kέντρ�υ και να αναδεί"ει τ�ΠAΣOK ��ι μ�ν� σε α"ιωματική αντιπ�λίτευση, αλλά σε κ�μμαπ�υ ενέγρα�ε υπ�θήκες για την κατάκτηση της ε"�υσίας.

Tρεις ήταν �ι ά"�νες – κ�ινωνικά αιτήματα, γύρω απ� τ�υς �-π�ί�υς αναπτύ�θηκε τ� ρεύμα της «Aλλαγής»:

— O με την ευρεία ένν�ια εκδημ�κρατισμ�ς, συμπεριλαμ#α-ν�μένης της υπέρ#ασης τ�υ εμ�υλι�π�λεμικ�ύ δι�ασμ�ύ.

— H εθνική ανε"αρτησία, με την ευρεία ένν�ια της εθνικής�ειρα�έτησης.

— H δημ�κρατία τ�υ Kράτ�υς Πρ�ν�ιας.H εκλ�γική νίκη τ�υ 1981 επισ�ράγισε μία κατακ�ρυ�η αν�-

δική τρ��ιά, π�υ τρ��δ�τήθηκε ακρι#ώς απ’ αυτ� τ� κύμα. Tαπρώτα επτά �ρ�νια της �ωής τ�υ ΠAΣOK (1974–81) σ�ραγί��-

νται απ� μια σειρά εσωκ�μματικές κρί-σεις, π�υ στ� επίκεντρ� τ�υς εί�αν την κα-τ��ύρωση της παντ�δυναμίας τ�υ ιδρυτή– αρ�ηγ�ύ και την ε"�υδετέρωση �λων ε-κείνων π�υ, με τ�ν έναν ή τ�ν άλλ� τρ�π�,την αμ�ισ#ητ�ύσαν ή αμ�ισ#ητ�ύσαν τηγραμμή πλεύσης τ�υ πρ�ς την κατάκτησητης πλει�ψη�ίας. T� 1981 απ�τελεί σταθ-μ�, ��ι γιατί τ� ΠAΣOK σ�ημάτισε κυ#έρ-νηση και εισέ#αλε σε �λ�υς τ�υς αρμ�ύςτ�υ κρατικ�ύ μη�ανισμ�ύ, αλλά κυρίωςγιατί μ’ αυτ�ν τ�ν τρ�π� έ�ερε τα κατάκαν�να θ�λά �ράματά τ�υ αντιμέτωπα μετη σκληρή πραγματικ�τητα.

Mε την άν�δ� στην ε"�υσία, �ι �ρ�ι τ�υπ�λιτικ�ύ παι�νιδι�ύ αντιστρά�ηκαν. T�κίνημα εί�ε απ�δεί"ει �τι ή"ερε να κάνειαντιπ�λίτευση. Mε την άν�δ� τ�υ στην ε-"�υσία εκλήθη να απ�δεί"ει �τι μπ�ρ�ύσενα ασκήσει δημι�υργικά και τις κυ#ερνη-τικές ευθύνες. H μεταλλαγή απ� κίνημαδιαμαρτυρίας σε κ�μμα ε"�υσίας δεν ήταντ�σ� επιτυ�ής, αν και αυτ� δεν ήταν αρ�ι-κά ευδιάκριτ�, λ�γω τ�υ κλίματ�ς ευ��-ρίας και ελπίδας. T� κυ#ερνητικ� παρελ-θ�ν της N.Δ. παρέμεινε για μεγάλ� διά-στημα άλλ�θι, π�υ κάλυπτε τις εγγενείς α-νεπάρκειες της κυ#έρνησης Παπανδρέ�υ.

T� ΠAΣOK �υσιαστικά ενηλικώθηκε α-σκώντας την ε"�υσία. H α"ι�π�ίηση τ�υτεράστι�υ π�λιτικ�ύ κε�αλαί�υ π�υ επεν-δύθηκε απ� τ� λα� στ�ν ηγέτη τ�υ, ήτανσ�ετικά μικρή �σ�ν α��ρά την ενίσ�υσηκαι την ανα#άθμιση τς �ώρας. Aν�ι"ε �-μως στην ιστ�ρία της ένα νέ� κε�άλαι�, �απ�λ�γισμ�ς τ�υ �π�ί�υ έ�ει και θετικάκαι αρνητικά στ�ι�εία. Oι συ�νά ανερμά-τιστ�ι πειραματισμ�ί και τα π�λλά σ�άλ-ματα πρ�σκ�μισαν σημαντικ� κ�στ�ς, αλ-λά ταυτ��ρ�νως � δυναμισμ�ς τ�υ Kινή-ματ�ς πρ�σκ�μισε και σημαντικά στ�ι�είαανανέωσης στην ελληνική κ�ινωνία. Δεν

3 Σεπτεμ�ρίυ 1974. O Aνδρέας Παπανδρέυ παρυσιά�ει την περί�ημη «Διακήρυ�η της 3ης Σεπτέμ�ρη», πυ απτέ-λεσε και την ιδρυτική διακήρυ�η τυ κ�μματ�ς τυ: τ Πανελλήνι Σσιαλιστικ� Kίνημα (ΠAΣOK) έ�ει γεννηθεί και θααπδει�θεί δυναμικ�ς πλιτικ�ς σ�ηματισμ�ς (�ωτ.: Pετ�ής).

Bράδυ της 16ης Aυγύστυ 1974. O Aνδρέας Παπανδρέυ επιστρέ�ει στην Eλλάδα, μετά την κατάρ-ρευση της δικτατρίας και την ανάληψη της πρωθυπυργίας απ� τν Kων. Kαραμανλή 23 μέρες νω-ρίτερα, στις 24 Iυλίυ 1974, και δηλώνει στις �ιλιάδες πυ τν υπδέ�νται: «... Πρέπει να σπάσυμετα δεσμά πυ �άλκευσε αμερικάνικς ιμπεριαλισμ�ς...» (�ωτ.: Pετ�ής).


O Aνδρέας Πα-πανδρέυ, αρ-�ηγ�ς τυ τρί-τυ σε δύναμηκ�μματς στη

Bυλή τυ1975, αγρεύειαπ� τα έδρανατης αριστερήςπτέρυγας. Σύ-

ντμα, μετά τιςεκλγές τυ

’77, θα ανταλ-λάσσει δια�ι�ι-

σμύς με τνπρωθυπυργ�K. Kαραμανλή

απ� τα έδρανατης α�ιωματι-κής αντιπλί-τευσης (�ωτ.:

Pετ�ής).

Kατακ�ρυ�η

αν�δική τρ��ιάήταν, #ε#αίως, τ� στ�ί�ημα τ�υ �π�ι�υσ�σιαλιστικ�ύ μετασ�ηματισμ�ύ π�υ παί-�θηκε εκείνα τα �ρ�νια.

T� κυρίαρ�� αίτημα της ελληνικής κ�ι-νωνίας ήταν η πρ�ώθηση μιας ρι��σπαστι-κής μεταρρύθμισης με ε"υγιαντικ� και εκ-συγ�ρ�νιστικ� περιε��μεν�. T� ΠAΣOKδεν εί�ε ευθύνη για τις στρε#λώσεις π�υκληρ�ν�μησε. H μεγάλη ευθύνη τ�υ εντ�-πί�εται στ� �τι δεν πρ�σπάθησε σ�#αράνα διαμ�ρ�ώσει τ�υς ευν�ϊκ�ύς �ρ�υς,π�υ θα τ�υ επέτρεπαν μία απ�τελεσματι-κή ε"υγιαντική παρέμ#αση στις ν�σ�ύσεςδ�μές. Aυτ� ισ�ύει πρωτίστως για την �ι-κ�ν�μία, η �π�ία, στη συνέ�εια, εκδικήθη-κε, καθιστώντας μ�ν�δρ�μ� την π�λυετήλιτ�τητα. H ιδε�λ�γική και π�λιτική ωρί-μανση τ�υ ΠAΣOK δεν πρ�ήλθε απ� μίασυστηματική και συγκρ�τημένη αντιπα-ράθεση ιδεών και τάσεων στ�υς κ�λπ�υςτ�υ, �πως λιγ�τερ� ή περισσ�τερ� συνέ#η

παλαι�τερα στα δυτικ�ευρωπαϊκά σ�-σιαλδημ�κρατικά κ�μματα. O AνδρέαςΠαπανδρέ�υ, εκμεταλλευ�μεν�ς τ�ν ηγε-μ�νικ� ρ�λ� τ�υ, επέ#αλε «ντε �άκτ�» �-ρισμένες επιλ�γές στην κυ#ερνητική π�λι-τική, �ωρίς να συγκρ�υσθεί ευθέως με τακ�μματικά ιδε�λ�γήματα, π�υ στην πρά"ηανέτρεπε. H αντί�αση αυτή συνέ�ισε να ι-σ�ύει για �ρισμένα �ρ�νια, αλλά ε"ασ�ά-λισε μία μάλλ�ν �μαλή πρ�σγείωση, α��ύτα ρήγματα π�υ πρ�κλήθηκαν ήταν σ�ετι-κά μικρά. Στ� κ�ινωνικ� πεδί�, η κυ#έρ-νηση Παπανδρέ�υ κατά καν�να ακ�λ�ύ-θησε την π�λιτική της μικρ�τερης αντίστα-σης και επέδει"ε δειλία εκεί π�υ υπήρ�ε ε-πείγ�υσα ανάγκη για τ�μές και εκεί π�υ υ-πήρ�ε ή μπ�ρ�ύσε να διαμ�ρ�ωθεί ευν�ϊ-κ�ς συσ�ετισμ�ς δυνάμεων. Aυτή η πρα-κτική εί�ε ως αναπ��ευκτ� απ�τέλεσματην απ�νεύρωση και τ�ν εγκλω#ισμ� π�λ-λών θετικών πρωτ�#�υλιών. Eπιπλέ�ν, η

απ�υσία �υσιαστικών π�λιτικών διαδικα-σιών καθιστ�ύσε σ�εδ�ν αδύνατη την �-ρι�θέτηση και τ� θεσμικ� έλεγ�� των κυ-#ερνητικών επιλ�γών. Eπειδή, �μως, ηπραγματικ�τητα δεν ανέ�εται επί μακρ�ντην αμ�ιταλάντευση, τ�ν ερασιτε�νισμ�και τη δημαγωγία, τ� ΠAΣOK εκλήθη ναπληρώσει την ανικαν�τητά τ�υ να μετα-σ�ηματίσει πρ�ς ��ελ�ς τ�υ τις ισ�ρρ�-πίες, �σ� διατηρ�ύσε την πρωτ�#�υλίατων κινήσεων και την άνεση �ειρισμών.

Π�λλ�ί θεωρ�ύν �τι #ασική αιτία για

την εμ�άνιση εκ�υλιστικών �αιν�μένωνστ� ΠAΣOK ήταν � αρ�ηγισμ�ς, π�υ συ-νέθλιψε αρκετά νωρίς την εσωκ�μματικήδημ�κρατία και �δήγησε στη δημι�υργία�ατριών πελατειακ�ύ �αρακτήρα, �ι �-π�ίες ως συνεκτικ� δεσμ� εί�αν την πρ�-στασία και την αντιπαρ��ή και ως στ��τ�ν έλεγ�� μη�ανισμών και τη ν�μή της ε-"�υσίας. T� παράλληλ� �αιν�μεν� τηςκ�μματικ�π�ίησης συρρίκνωσε την κ�ινω-νική αυτ�ν�μία, απ�νεύρωσε τις �π�ιεςσυμμετ��ικές διαδικασίες, εγκλώ#ισε τηλαϊκή πρωτ�#�υλία και άν�ι"ε τ� δρ�μ�στην αλα��νεία και στ� κυνήγι τ�υ πρ�-σωπικ�ύ συμ�έρ�ντ�ς σε �λη σ�εδ�ν τηνπυραμίδα. Aπ� την άλλη πλευρά, είναι α-λήθεια �τι �ωρίς την αδιαμ�ισ#ήτητη ηγε-μ�νία τ�υ Aνδρέα Παπανδρέ�υ θα ήταναδύνατη η εκτ�"ευση πρ�ς την ε"�υσίαμέσα σε επτά μ�ν� �ρ�νια. Aπ� ένα ση-μεί� και μετά, �μως, η υπ�κατάσταση της

π�λιτικής λειτ�υργίας απ� την απ��ασητ�υ αρ�ηγ�ύ και τη συνακ�λ�υθη γρα�ει-�κρατική διευθέτηση μετατράπηκε απ�πλε�νέκτημα σε μει�νέκτημα.

T� ΠAΣOK, ως συνάθρ�ιση αδιαμ�ρ-�ωτων π�λιτικών ρευμάτων και συνασπι-σμ�ς ετερ�κλητων κ�ινωνικών δυνάμεων,ήταν ε" αρ�ής πεδί� τα"ικών ανταγωνι-σμών. H σύμ�υτη αντι�ατικ�τητα τ�υ κ�ι-νωνικ�ύ και π�λιτικ�ύ μπλ�κ π�υ εκ�ρά-στηκε στ� ΠAΣOK, αντί να επιλύεται π�-λιτικά, δι��ετεύτηκε στα κανάλια τα �π�ίαά�ησε αν�ικτά � αρ�ηγισμ�ς. Oπως πρ�α-να�έραμε, λ�γω των ατρ��ικών π�λιτικώνλειτ�υργιών, τα ιδε�λ�γικ�π�λιτικά εσω-κ�μματικά ρεύματα υπ�καταστάθηκαν α-π� �ατρίες. Oι σημαντικ�τερες διευθετή-σεις �μως γίν�νταν μέσα απ� ένα παρά-πλευρα αναπτυσσ�μεν� και μη θεσμικ�κύκλωμα σ�έσεων επιρρ�ής, π�υ εί�αν ωςσημεί� ανα��ράς τ�ν πρωθυπ�υργ�-ηγε-μ�να. O ρ�λ�ς αυτ�ς εδρα��ταν στην ειδι-κή σ�έση τ�υ Aνδρέα Παπανδρέ�υ με τηνεκλ�γική #άση τ�υ Kινήματ�ς. Mια σ�έσηευθεία, π�υ ελά�ιστα διερ��ταν μέσα απ�την κ�μματική �ργάνωση και εμπεριεί�ε έ-ντ�να στ�ι�εία λαϊκισμ�ύ. H παράτα"ητ�υ ΠAΣOK ήταν μια δυναμική τριγωνικήσ�έση μετα"ύ τ�υ ιδρυτή, της εκλ�γικής#άσης και τ�υ κ�μματικ�ύ μη�ανισμ�ύ.

Σε αυτ� τ� πλαίσι�, � στρατηγικ�ς π�λι-τικ�ς σ�εδιασμ�ς και � σε#ασμ�ς των θε-σμών σε �λα τα επίπεδα σ�εδ�ν θυσιάστη-καν στ� #ωμ� των τακτικών ελιγμών. Στα-θερή επιδίω"η, η «τράπ�υλα» να #ρίσκεταιστα �έρια τ�υ αρ�ηγ�ύ και να μ�ιρά�εταικάθε ��ρά ανάλ�γα με τη σκ�πιμ�τητατης στιγμής. Mε άλλα λ�για, απ�θέωση τ�υτακτικισμ�ύ σε ένα κ�ινωνικ� και π�λιτικ�περι#άλλ�ν π�υ απαιτ�ύσε στρατηγική ��ιμ�ν� για την πρ�ώθηση των επι#αλλ�με-νων αλλαγών, αλλά και για τη δια�ύλα"ηκαι διεύρυνση των κ�ινωνικών και π�λιτι-κών συμμα�ιών. O τακτικισμ�ς και τ� σύν-δρ�μ� τ�υ π�λιτικ�ύ κ�στ�υς εμπ�δισαντην απ�τελεσματική ε"υγιαντική παρέμ#α-ση στις ν�σ�ύσες δ�μές. Aκ�μα, απέτρε-ψαν τη μετε"έλι"η τ�υ Kινήματ�ς σε ένασύγ�ρ�ν� σ�σιαλιστικ� κ�μμα π�υ να α-νταπ�κρίνεται στις ελληνικές συνθήκες. T�κύρι� πρ�#λημα τ�υ ΠAΣOK δεν ήταν �τιαμ�ιταλαντευ�ταν μετα"ύ μιας ρι��σπα-στικής και μιας μετρι�παθ�ύς π�λιτικήςγραμμής. Hταν �τι στην πρά"η εί�ε παρα-�ωρήσει τη �ωτική αρμ�δι�τητα τ�υ π�λι-τικ�ύ αυτ�πρ�σδι�ρισμ�ύ και της �άρα"ηςγραμμής στ�ν αρ�ηγ� τ�υ, πρ�κειμέν�υαυτ�ς να διατηρεί τα μεγαλύτερα δυνατάπεριθώρια ελιγμών.


Mάν�ς Λ�ΐ��ς και Xαρ�ύλα Aλε�ί�υ ντ�υέτ� (αριστερά), Γιώργ�ς Nταλάρας (δε�ιά) και Tάκης Σ�ύκας (πίσω) σε συναυλία τ�υ Λ�ΐ��υ στ�ν Πανιώνι�. Σταπρώτα �ρ!νια της μεταπ�λίτευσης, συνθέτες και τραγ�υδιστικά είδωλα συμπλέ�υν και #ρίσκ�υν, με λαϊκές συναυλίες, απή�ηση στ� μ�υσικ! κ�ιν! π�υ«διψάει για π�λιτικ! τραγ�ύδι»...

αυτά πυ συμπίπτυν με την τελευταίαπερίδ της �ύντας. T τραγύδι παρα-μένει κατ’ ε��ήν στα �έρια δημιυργώνμε πρσωπική άπψη, �ε�ωρί�υν νέα α-�ι�λγα πρ�σωπα στ �ώρ της δημιυρ-γίας, αλλά και της ερμηνείας και η θέσητυ κάθε είδυς –τυ επ�ικύ ψυ�αγωγι-κύ τραγυδιύ συμπεριλαμ"ανμένυ–είναι δεδμένη. Mε τη μεταπλίτευση δη-γύμαστε σε μια μνμερή ανάπτυ�η τυείδυς πυ νμάστηκε «πλιτικ� τραγύ-δι». Aυτή η ανάπτυ�η #αίνεται �τι δενστηρι��ταν τ�σ στα επιτεύγματά της σεεπίπεδ δημιυργίας, �σ σε ε�ωτερικύς

παράγντες. Aπ� τη μια πλευρά έ�υμε τησα#ή εμπλκή πλιτικών #ρέων στη δια-μ�ρ#ωση αντίληψης για την τέ�νη με "ά-ση κριτήρια σ�εδ�ν απ�λυτα «κμματικά»και απ� την άλλη –σε επίπεδ κεντρικής ε-�υσίας– μια πλιτική λγκρισίας και α-παγρεύσεων πυ συνε�ί�εται. H δισκ-γρα#ική "ιμη�ανία –η πία μ�λις έ�ειαρ�ίσει να απκτά στέρεες "άσεις με κύ-ρια �πλα τ μεγάλ δίσκ "ινυλίυ και τησυνε�ώς αναπτυσσ�μενη τηλε�ραση–�ρησιμπιεί �σ μπρεί και τις εν λ�γωπαραμέτρυς, αλλά παράλληλα πρ�ωρείστη δημιυργία «συστημάτων» ψυ�αγωγι-

κύ τραγυδιύ πυ θα της επιτρέψυν ταεπ�μενα �ρ�νια έναν πι άνετ έλεγ� τηςαγράς. Kάπως έτσι αρ�ί�ει να πριμδ-τείται απ� τα μέσα της δεκαετίας και μετάη απή�ηση κατ’ ε��ήν τραγυδιστικώνειδώλων συ�νά σε "άρς της ε�έλι�ης κά-πιων δημιυργικών πρτάσεων, κάπωςέτσι καθιερώνεται εμπρικά –με δεδμένητην «πλιτική» κ�πωση της πρώτης μετα-πλιτευτικής περι�δυ– η κατπινή στήρι-�η μιας «πλιτικής», η πία συμπεριλαμ-"άνει επ�ικές μ�δες πυ δεν έ�υν την α-νάγκη μιας πρσωπικής ανα�ήτησης, μιαςκαλλιτε�νικής δημιυργίας («εισαγωγή»

μεταγλωττισμένυ αισθηματικύ τραγυ-διύ, «ανα"ίωση» τυ ρεπερτρίυ κ..κ.).Tα απτελέσματα αυτών των επιλγώνπυ κρυ#ώννται τα τελευταία �ρ�νιατης δεκαετίας τυ ’70, θα #ανύν πι �ε-κάθαρα στα �ρ�νια της δεκαετίας τυ ’80,κάνντας αυτή τη δεκαετία –με τη συν-δρμή τυ «λαϊκίστικυ» πνεύματς πυκυριάρ�ησε στ �εκίνημά της– ίσως τηνπι «#τω�ή» καλλιτε�νικά μέσα στις δεκα-ετίες τυ αιώνα.

H περίδς της μεταπλίτευσης σημα-δεύεται απ� την πλήρη επανακυκλ#ρία�λυ τυ υλικύ τυ Mίκη Θεδωράκη

T�υ Γιώργ�υ Tσάμπρα

Mελετώντας τα ιστρικά δεδμένα της επ�ής με την απ�σταση δύδεκαετιών, παραμένει ακ�μα δύσκλ να απαντήσει κανείς α"ασά-νιστα στ ερώτημα, αν σημαντικ�τερ ρ�λ στην ε�έλι�η τυ τρα-γυδιύ αυτή τη δεκαετία έπαι�ε πλιτικ�ς παράγντας (η παρέμ-"αση της �ύντας στην ελληνική κινωνία και τν ελληνικ� πλιτι-σμ�) ή κινωνικικνμικ�ς (αστικπίηση και πρεία της ελλη-νικής κινωνίας –μιραία και της ελληνικής δισκγρα#ίας– πρςτην εκ"ιμη�άνιση). Oι επιμέρυς παρατηρήσεις απ� την αρ�ή μέ-

�ρι τ τέλς της δεκαετίας μάλλν μπερδεύυν, παρά �εκαθαρί�υν τυς σ�ετικύς«μύθυς». Παρ’ �λες τις απαγρεύσεις, η δημιυργική δύναμη τυ τραγυδιύ εμ#α-νί�εται πλύ πι πλύσια και η απή�ησή τυ πλύ πι �εκάθαρη τα πρώτα �ρ�νια, Στν πυρετ�

τυ πλιτικύ τραγυδιύ

MOYΣIKH


H EΛΛAΔA 1970 –1980

M. K�υγι�υμτ�ής (αριστερά), Γιάν. Σπαν!ς (κέντρ�) και Λ�υκ. Kη-λαϊδ!νης (δε�ιά). E��υν �εκινήσει πάνω στα �νάρια τ�υ «έντε-�ν�υ λαϊκ�ύ» την πρ�ηγ�ύμενη δεκαετία και #ρίσκ�υν σταθεράανταπ!κριση στ� κ�ιν!. Yπ�σ�έσεις για τ� μέλλ�ν δίνει και � Δή-μ�ς M�ύτσης π�υ #ρίσκεται ανάμεσα στ�υς νέ�υς συνθέτες μεέντ�νη παρ�υσία αυτή την περί�δ� (κάτω).

O Mίμης Πλέσσας με σταθερή παρ�υσία στην ε*ει τη μ�υσική της θεατρικής κωμωδίας «Mε +ε�ωρί�ει τ� τραγ�ύδι «Θέλω π�τέ να μη �ωρί

Mάν�ς Xατ�ιδάκις(1925–1994): � απ!λυ-

τ�ς κυρίαρ��ς των μ�υσικών

πραγμάτων στην Eλλάδα

της Mεταπ�λίτευσης.

T�υ Nίκ�υ A. Δ�ντά

Tη θλι"ερή παρένθεση της επταε-τίας ακλύθησε η επιστρ#ήτυ Kωνσταντίνυ Kαραμανλήκαι η ανάδει�η τυ Mάνυ Xατ�ι-

δάκι σε απ�λυτ κυρίαρ� των ελληνι-κών μυσικών πραγμάτων. Aπ� τις ε-πίσημες θέσεις πυ τυ πρσ#έρθηκανσυνέ"αλλε καθριστικά με πλήθς τρ�-πων στην αναδιαμ�ρ#ωση τυ μυσι-κύ τπίυ και ευρύτερα τυ πλιτιστι-κύ ήθυς τυ τ�πυ κατά τ τελευ-ταί τέταρτ τυ αιώνα. Διετέλεσε γε-νικ�ς διευθυντής της Kρατικής Oρ�ή-στρας Aθηνών (1976-1982), αναπλη-ρωτής γενικ�ς διευθυντής της Eθνικής

και τις μεγάλες πλιτικές συναυλίες. Πα-ράλληλα, αρκετί ακ�μα συνθέτες(Λΐ�ς, Λεντής, Mύτσης) κυκλ#-ρύν υλικ� με άμεσες ή έμμεσες ανα#ρέςστην πρηγύμενη περίδ πυ εί�ε α-πρρίψει η λγκρισία της επ�ής. Παρ’�τι τα �ρια αν�ής της λγκρισίας ανί-γυν, #αίνεται ωστ�σ �τι αυτή παραμέ-νει αυστηρή τ�σ σε �,τι α#ρά την κυ-κλ#ρία τραγυδιών με κάπιες συγκε-κριμένες ανα#ρές και πλύ περισσ�τερτις μεταδ�σεις της κρατικής ραδι–τηλε�-ρασης. Eίναι πλλές ι καταγγελίες πυμέσα στν πυρετ� της μεταπλίτευσηςμαρτυρύν την απαγ�ρευση μιας μεγάληςγκάμας υλικύ απ� τα εργατικά «τραγύ-δια μας» των Mάνυ Λΐ�υ και ΦώνταΛάδη μέ�ρι τα «Xαμένα �ρ�νια» τυEμ#ύλιυ, πυ τραγυδύν στν μώνυ-μ δίσκ ι Mίμης Πλέσσας και ΓιάννηςKακυλίδης. O,τι απαγρεύεται "έ"αια α-π� τα κρατικά «μέσα» παίρνει πιστπιη-τικ� «πρδευτικ�τητας» απ� τυς –ε�αι-ρετικά ισ�υρύς περί τα πλιτιστικά της ε-π�ής– μη�ανισμύς των «πρδευτικών»κμμάτων. Aυτή η πραγματικ�τητα μέσαστ’ άλλα πριμδτεί πρ�σωπα και τραγύ-δια πυ μ�ν κατ’ επί#ασιν συμ"άλλυνστην ε�έλι�η και την κινωνική κατα�ίωσητυ τραγυδιύ. Mε τν ίδι τρ�π και ηκρατική απαγ�ρευση δηγεί επίσης σ’ ένακατ’ επί#ασιν «υδέτερ» ρεπερτ�ρι, μεσυνλικ� απτέλεσμα την υσιαστική κ�-πωση τυ μέσυ ακρατή, πίς πλύσύντμα στρέ#ει αλλύ τα ενδια#έρντάτυ σε �,τι α#ρά την έκ#ραση μέσω τυτραγυδιύ. Λίγ μετά τη μεταπλίτευσησυντελείται η πρώτη ανα"ίωση τυ ρεμπέ-τικυ πυ #έρνει στην επικαιρ�τητα έναπράγματι παρε�ηγημέν στ παρελθ�νσπυδαί υλικ� με ά�να σημαντικά ν�-ματα ερμηνευτών της επ�ής (Nταλάρας,Aλε�ίυ), αλλά την ίδια επ�ή �εκινά τ�-σ η ανάπτυ�η τυ μεταγλωττισμένυ αι-σθηματικύ τραγυδιύ ευρωπαϊκής πρ-έλευσης (Πάρις, Πυλ�πυλς) �σ καιη «γκετπίηση» τυ λαϊκύ τραγυδιύτων νυ�τερινών κέντρων (Mητρπάνς,Δύκισσα, Pίτα Σακελλαρίυ, «σλ�γκαν»και Tάκης Mυσα#ίρης). Aκρι"ώς εδώδιαμρ#ώνει τ δικ� της ρ�λ η ανερ��με-νη "ιμη�ανία τυ τραγυδιύ, κρατώ-ντας στην επιρρή της τ κύρι σώμα της

απή�ησης εν�ς τραγυδιύ και «περιθω-ριπιώντας» σιγά σιγά δημιυργικέςπρσπάθειες πυ δεν μπρύν να εντα-�θύν στις πρδιαγρα#ές της. Mέσα σ’ αυ-τ� τ κλίμα κυκλ#ρύν δίσκι απ� τις«Mπαλάντες» τυ Mίκη Θεδωράκη μέ�ριτ «Παρ�ν» τυ Aκη Πάνυ και απ� τ«Yπάρ�ω» τυ Xρήστυ Nικλ�πυλυκαι τυ Πυθαγ�ρα για τν Kα�αντ�ίδη μέ-�ρι την «Tρίτη ανθλγία» τυ ΓιάννηΣπανύ, είναι �μως ένα υλικ� πυ διαγρά-#ει την τρ�ιά τυ περισσ�τερ μέσα στα�ρ�νια πυ περνύν και λιγ�τερ κυριαρ-�ώντας –εμπρικά ή πλιτιστικά– στην ε-π�ή πυ κυκλ#�ρησε.

T πλιτικ� κλίμα της μεταπλίτευσης#έρνει στ πρσκήνι κάπιες ακ�μα δη-μιυργικές δυνάμεις στα �νάρια τυ αλλ-

τινύ «έντε�νυ» (Θάνς Mικρύτσικς,Hλίας Aνδρι�πυλς) πυ με την ε�έλι�ητων πραγμάτων είναι «καταδικασμένες»,είτε να μεταλλα�θύν «ανίγντας» σε πε-ρισσ�τερα μυσικά ρεύματα είτε να περι-θωριπιηθύν. Oλ και πι συ�νά �μωςπρ"άλλει –ακ�μα και μέσα απ� τα σημει-ώματα δίσκων της επ�ής– τ αίτημα για«ανακύ#ιση» απ� την «πλιτική κ�πω-ση». Kάπως έτσι Δινύσης Σα""�πυ-λς "ρίσκεται πίσω απ� την παραγωγήτυ δίσκυ «H εκδίκηση της γυ#τιάς» τωνNίκυ 3υδάκη - Mανώλη Pασύλη με "α-σικ� ερμηνευτή τν Nίκ Παπά�γλυ(1978), κάπως έτσι Mάνς Λΐ�ς α#ή-νει την επ�μενη �ρνιά τ «μετερί�ι» μιαςσυνε�ύς «αγωνιστικής» διάθεσης για μιασειρά τραγυδιών πυ ακρ"ατύν αρι-

σττε�νικά ανάμεσα στην πλιτική μπα-λάντα και τ... τσι#τετέλι.

Eίναι τα «Tραγύδια της Xαρύλας»πυ γρά#ει με τν Pασύλη πάλι, για τηνXαρύλα Aλε�ίυ. T κρατικ� ραδι�#ω-ν της επ�ής επιστρέ#ει τν πρώτ δί-σκ ως «εθνικώς απαράδεκτ», α#ήν-ντας τα «αιτήματα» των επιλγών τυ νααναμετρηθύν με την επ�μενη δεκαετία,ενώ δεύτερς, σύμ#ωνα με α#ηγήσειςτυ στι�υργύ τυ, «περνά απ� 40 κύ-ματα», ωσ�τυ δηγηθεί σε μια «κ�σμια»για την επ�ή μρ#ή. Mια άλλη απ�λυταπρσωπική στάση αυτών των �ρ�νωνπυ �σ κι αν δεν διαρκεί πλύ, απδίδεικαρπύς σε επίπεδ απή�ησης είναι αυτήτυ Mάνυ Xατ�ιδάκι. O κρυ#αίς συν-θέτης, α#ύ απμακρύνεται σύντμα α-


ελληνική δισκ�γρα*ία απ! τ� 1951, !ταν γρά-ε τ�ν έρωτα παρέα» με τις αδελ*ές Kαλ�υτά.ρίσ�υμε» και η��γρα*είται σε δίσκ�.

Λυρικής Σκηνής (1974-1980), καθώς ε-πίσης και γενικ�ς διευθυντής της EPT,�πυ η πρσ�ή τυ στρά#ηκε αμέσωςστ Γ΄ Πρ�γραμμα (1975-1981): απ�την ιστρική εκείνη περίδ αναδεί-�θηκαν ως πνευματικά τυ παιδιά συν-θέτες, �πως Γιώργς Kυρυπ�ς(1942) – πίς τν διαδέ�θηκε στηδιεύθυνση της «Oρ�ήστρας των Xρω-μάτων» πυ ιδρύθηκε τ 1989– Δημή-

τρης Mαραγκ�πυλς (1949), η ΛέναΠλάτωνς (1951) και Nίκς Kυπυρ-γ�ς (1952). T 1977 ιδρύθηκε η Xρω-δία τυ Γ΄ Πργράμματς με διευθυντήτν Aντώνη Kντγεωργίυ: �άρη στκρυ#αί αυτ� �ρωδιακ� σύνλ ηAθήνα ανακάλυψε τν πλύτ των με-γάλων ρατρίων της δυτικής μυσι-κής. Mε τη #ρντίδα τυ Xατ�ιδάκι �ε-κίνησαν επίσης τ 1979 ι Mυσικές

Γιρτές των Aνωγείων στην Kρήτη.H μεταπλίτευση έδωσε νέα #τερά

και στυς εκπρσώπυς της «μυσικήςπρωτπρίας» των πίων η ε�έλι�η εί-�ε ανακπεί απ�τμα τ 1967. Tν Σε-πτέμ"ρι τυ 1975 «Eλληνικ�ς Σύνδε-σμς Σύγ�ρνης Mυσικής», ργάνωσεμια «E"δμάδα 3ενάκη» με την ευγενήσύμπρα�η της Συμ#ωνικής Oρ�ή-στρας τυ Στρασ"ύργυ, ενώ τ 1979

ργανώθηκαν ι ε�αιρετικά #ιλ�δ�ες«Παγκ�σμιες Mυσικές Hμέρες».

T 1980 πραγματπιήθηκε Δεύτε-ρς Πανελλήνις Διαγωνισμ�ς Σύνθε-σης, 18 �ρ�νια μετά τν πρώτ, πυ εί-�ε ργανώσει Xατ�ιδάκις τ 1962. T"ρα"εί απενεμήθη μ�λις ένα �ρ�ναργ�τερα στν Γιώργ Zερ"� (1947)για τ Kυαρτέτ Eγ��ρδων τυ.

Στα τέλη της δεκαετίας γίνεται πλύευκλ�τερη η εισαγωγή δίσκων κλασι-κής μυσικής απ� τ ε�ωτερικ�, με α-πτέλεσμα τη διαμ�ρ#ωση εν�ς πλύευρύτερυ και καλύτερα πληρ#ρη-μένυ κινύ.

Στν αστερισμ� τυ Xατ�ιδάκι

T�υ Aνδρέα Pικάκη

Iστ�ρικ�ύ – Kριτικ�ύ X�ρ�ύ

HΣ�λή της Kύλας Πράτσικαστην δ� Oμήρυ 55 έ�ει μετα-"ι"αστεί στ κράτς. Δημιυρ-γείται η Kρατική Σ�λή Oρ�η-

στικής Tέ�νης (KΣOT, 1972) και πρ-σκαλείται ένας παλαι�τερς �ρευτήςτυ μπαλέτυ τυ 20ύ αιώνα (M.Mπε�άρ), Zερμινάλ Kασαντ�, για νατη διευθύνει. «Δεν ευδκίμησε», σημει-ώνεται στ «K. Πράτσικα, Eργα καιHμέρες». Aγρά�εται και �ώρςστυς Aμπελκήπυς �πυ μετακμί-�ει η «θεία» Kύλα και ργανώνειμιαν «άλλη» σ�λή. H KΣOT αρ�ί�εινα λειτυργεί τ 1973, ενώ θεσμ�ςτων Φυτωρίων (πυ θα στεγαστύνστην δ� A. Παππά) δημιυργείται τ1976. Στ τέλς της δεκαετίας (1980)«παρέδωσα με την καρδιά μυ τη σ�-λή και τη σκυτάλη στην Nτ�ρα Tσά-τσυ-Συμεωνίδη», σημειώνει η KύλαΠράτσικα.

H Πλυ�ένη Mατέυ εκλέγεται πρ�ε-δρς τυ νεσυσταθέντς σωματείυXρύ και Pυθμικής, τυ πίυ διετέ-λεσε απ� τ 1977 επίτιμη πρ�εδρς. HΔέσπινα Γρηγριάδυ εκλέγεται πρ�-εδρς τυ νεσυσταθέντς σωματείυιδρυτών / διευθυντών Σ�λών Kλασι-κύ Mπαλέτυ. O Aνδρέας Pικάκης ε-κλέγεται πρ�εδρς τυ νεσυσταθέ-ντς σωματείυ των Φίλων τυ Kλασι-κύ Xρύ.

H Pαλλύ Mάνυ �ργρα#εί τηMήδεια στ Nτάλας, Tέ�ας, ενώ τ«Eλληνικ� Xρ�δραμα» εμ#ανί�εταιστ Διεθνές Φεστι"άλ Xρύ στ Πα-ρίσι και σε περιδείες στην Kύπρ καιστη Γιυγκσλα"ία. Στα τέλη της δε-καετίας, η Pαλλύ Mάνυ επιμελείταικαι παρυσιά�ει με τ «Eλληνικ� X-ρ�δραμα» και πλλύς καλεσμένυς�ρευτές την άκρως ενδια#έρυσα τη-λεπτική σειρά O Eλληνικ�ς X�ρ�ςXθες και Σήμερα.

Διαλύνται τα «Xρικά» της Zυ-�ύς Nικλύδη για ικνμικύςλ�γυς. Oργανώνεται η Σ�λή και ηOμάδα τυ «Kέντρυ KλασικύMπαλέτυ» απ� τη Pενέ Kάμερ καιτν Λεωνίδα ντε Πιαν.

Στην EPT αρ�ί�υν ι τακτικές εκ-πμπές α#ιερωμένες στ �ρ�, αλ-λδαπ� και ημεδαπ�. Yπεύθυνς Aλέ�ης Kωστάλας. Στ Πειραματικ�Mπαλέτ Aθηνών, Γιάννης Mέ-τσης πρωθεί την έρευνα �ργρά-#ησης ελληνικών έργων, πρεσ"υτέ-ρων και νεωτέρων συνθετών (N.Σκαλκώτας Tρίπτυ�� και Δέκα Σκί-

τσα, Γ. Σισιλιάνυ Tαναγραία, M. Xα-τ�ιδάκι Mικρή Λευκή A�ι�άδα, Θ.Aντωνίυ Συλλα�ές και K�ντσερτίν�,Δ. Mαραγκ�πυλυ Mετασ�ηματισμ�ί,Tετραγράμματ�, H Δίκη των Aτρειδών,Kασιανή και Θε�"ιλ�ς). Mε την πτώσητης δικτατρίας αρ�ί�υν ι περιδείεςστ εσωτερικ�, την Kύπρ, τ ε�ωτερι-κ� (Aρ�αντέιγ, Παρίσι, και στ ΔιεθνέςΦεστι"άλ Φιλίας στ Bυκυρέστι καιστην Kντσάντ�α).

T 1979 πραγματπιείται μια εκθαμ-"ωτική πρώτη εμ#άνιση στ Φεστι"άλAθηνών, Hρώδει. E�υν πρηγηθείεμ#ανίσεις στην «Eκ#ραση» τυ υπυρ-γείυ Πλιτισμύ. Eπρ�κειτ για τηνργάνωση πικίλων δρώμενων σε διά-#ρα θέατρα. T 1978, σε α#ιέρωμα τυΠειραματικύ Mπαλέτυ Aθηνών σεκαινύργιυς �ργρά#υς καλείταιη... αστυνμία για να τιθασεύσει τα πλή-θη πυ απειλύν να σπάσυν τις π�ρτεςτυ κατάμεστυ θεάτρυ «Γιάλτ», γιανα παρακλυθήσυν την παράσταση!

Στ Mπαλέτ της EΛΣ πρσκαλύ-νται αλλδαπί �ργρά#ι (M. Σπάρε-μπλεκ, Z. Kασαντ�, Π. "αν Nτικ) αλλά

και επίλεκτι Eλληνες (N. Tσάτσυ–Συ-μεωνίδη, Γ. Mέτσης) για την πρώθησηκαι υπστήρι�η τυ �ρευτικύ σώμα-τς. Πρώτη εμ#άνιση τυ Mπαλέτυτης EΛΣ στ Φεστι"άλ Aθηνών (1977)με έργα Γ. 3ενάκη (Aρ�ύρα και Aντι-�θών), Γ. Σισλιάνυ (Παρα��λή) και M.Θεδωράκη (Kαπετάν Aνδρέας Zέπ-π�ς). T 1978 παρυσιά�νται μπαλέτασε μυσικές Γ. Kυρυπύ (Tρελή Iστ�-ρία), Γ. Iωαννίδη (Nατ�ύρε) και M.Aδάμη (Γένεση).

T 1979 �ργρα#είται στ ΘέατρΛυκα"ηττύ ένα τρίπτυ� σε μυσικήM. Θεδωράκη: Mυθ�λ�γία (�ργρ.X. Mαντα#ύνη), Hλέκτρα (�ργρ. Σ.Kαϊτέν), Z�ρμπάς (�ργρ. Λ. Mασίν).Eδώ απκαλύπτνται τα αστέρια τυσυγκρτήματς Π. Mελά, K. Δήμα, P.Παπανικ�λα, X. Παπίδης, A. Xατ�ής,Γ. Λι"άδης. T 1975, η κ. Eλένη Bλά�υανακαλύπτει μέσα απ� την «Kαθημερι-νή» τη Nelly πυ έ�ει επιστρέψει στηνEλλάδα και «�ει μακριά απ� τη δημ-σι�τητα στη Nέα Σμύρνη». H κ. Bλά�υαναλαμ"άνει και τυπώνει ημερλ�γιμε #ωτγρα#ίες της.

Tα #υτώρια

της μεταπλίτευσης

π� τ «αγκάθιν» π�στ τυ διευθυντήPαδι#ωνίας πυ αναλαμ"άνει μετά τημεταπλίτευση, δημιυργεί στα τέλη τηςδεκαετίας ένα «μέσ» των δικών τυ πρ-διαγρα#ών στ Tρίτ Πρ�γραμμα, α#ή-νντας να δια#ανύν μια άλλη αισθητικήκαι αρκετά νέα πρ�σωπα στ �ώρ τυτραγυδιύ. Kι �λα αυτά �ωρίς να θέλυ-με να παρα"λέψυμε τις απ�λυτα πρ-σωπικές εθνικές («Eλλαδγρα#ία), κι-νωνικπλιτικές, («H πρσευ�ή της Παρ-θένυ») ακ�μα και... ικλγικές θέσειςτυ («O ε#ιάλτης της Περσε#�νης»), �-πως αυτές καθρε#τί�νται με τη συνδρ-μή τυ "ασικύ συνεργάτη τυ στ λ�γ,πιητή Nίκυ Γκάτσυ, στα «Παράλγα»– «τραγύδια της #θράς και τυ νείρυτυ 1976.

Nε�κλασικισμ!ς, π�υάντ και ’70’s look.

O Γιάννης Mέτσης και η Kαλλι!πη

Tρίπ�υ στα «Kρ�υστά!»τ�υ Πειραματικ�ύ

Mπαλέτ�υ Aθηνών(*ωτ!: Hνωμέν�ι

Φωτ�ρεπ!ρτερς).

XOPOΣ


H EΛΛAΔA 1970 –1980

T�υ Πλάτων�ς Mαυρ�μ�ύστακ�υ

Eπίκ�υρ�υ καθηγητή στ� τμήμα Θεατρικών Σπ�υδών Πανεπιστημί�υ Aθηνών

Mετά τ� 1970, με τη συγκυρία της πρ�-σκαιρης �ιλελευθερ�π�ίησης τ�υ δι-κτατ�ρικ�ύ καθεστώτ�ς και την άρσητης πρ�ληπτικής λ�γ�κρισίας, εμ�ανί-��νται νέ�ι θεατρικ�ί πυρήνες καιπρωτ�παρ�υσιά��νται αρκετ�ί Eλλη-νες συγγρα�είς. Oι θίασ�ι π�υ δημι�υρ-γήθηκαν λίγ� πριν ή λίγ� μετά τ� 1970,

τ� Θέατρ� Στ�ά της Λήδας Πρωτ�ψάλτη και τ�υ Θα-νάση Παπαγεωργί�υ, τ� σύγ$ρ�ν� Eλληνικ� Θέατρ�τ�υ Στέ�αν�υ Ληναί�υ, τ� Aν�ι$τ� Θέατρ� τ�υ Γιώρ-γ�υ Mι$αηλίδη και τ� Eλεύθερ� Θέατρ�, με την πρα-κτική τ�υς συνέ&αλαν στη συνέ$ιση της π�ρείας π�υ α-νέκ�ψε η δικτατ�ρία αλλά και εμ&άθυναν τ�ν πρ�&λη-ματισμ� για τ�ν κ�ινωνικ� και π�λιτικ� ρ�λ� τ�υ θεά-τρ�υ. T� αίτημα της απ�κέντρωσης και τ� αίτημα πρ�-&�λής τ�υ σύγ$ρ�ν�υ ελληνικ�ύ έργ�υ, σε μεγάλ� π�-σ�στ� καθ�ρί�ει τη �υσι�γνωμία των νέων θιάσων.

Σ’ αυτ� τ� τελευταί� διάστημα �ι παραστάσεις τεί-ν�υν �λ� και περισσ�τερ� να τ�νίσ�υν την αντίθεση τ�υθεάτρ�υ στ� δικτατ�ρικ� καθεστώς. Παραστάσεις �πωςT� μεγάλ� μας Tσίρκ� τ�υ Iάκω&�υ Kαμπανέλλη (Θέα-τρ� Kαρέ�η-Kα�άκ�υ 1973), απ�τελ�ύν σημαντικά θεα-τρικά, αλλά και π�λιτικά γεγ�ν�τα π�υ εκ�ρά��υν �λ�και πι� έντ�να τ� δημ�κρατικ� αίσθημα και εντάσσ�-νται στ� κλίμα πρ�ετ�ιμασίας των μεγάλων λαϊκών εκ-

T� Eλεύθερ� Θέατρ� με τις παραστάσεις τ�υ, απ� τ� ’73 και μετά, έδωσε στην επιθεώρηση

νέ� πρ�σανατ�λισμ�.

ΘEATPO

Kυρι

η ελλ

δραματ

δηλώσεων, �ι �π�ίες κ�ρυ�ών�νται μετα γεγ�ν�τα τ�υ Π�λυτε$νεί�υ.

Kατά την περί�δ� της δικτατ�ρίας,παρ�υσιά��νται για πρώτη ��ρά, ε-νταγμέν�ι στ� ιδι�τυπ� αυτ� π�λιτικ�κλίμα, συγγρα�είς, �πως � ΣτρατήςKαρράς (Oι νυ�τ��ύλακες, Eθνικ�Θέατρ� 1969), � Πέτρ�ς Mάρκαρης (Hιστ�ρία τ�υ Aλή Pέτ��, Eλεύθερ� Θέ-ατρ� 1972), � Mάρι�ς Π�ντίκας (Πα-ν�ραμική θέα μιας νυ�τερινής εργα-σίας, Θέατρ� Στ�ά 1972), � Γιώργ�ςΣκ�ύρτης (Oι νταντάδες, Θέατρ� Tέ-$νης 1972), συμ&άλλ�ντας ταυτ�$ρ�ναστη δημι�υργία των συνθηκών π�υ θαεπιτρέψ�υν την κυριαρ$ία της νέας ελ-ληνικής δραματ�υργίας στις σκηνές, η�π�ία θα είναι έντ�να αισθητή μετά ταμέσα της δεκαετίας.

Mεταπ�λίτευση

H μεταπ�λίτευση εί$ε ως απ�τέλε-σμα την �ριστική απελευθέρωση τωννέων δυνάμεων τ�υ θεάτρ�υ π�υ εί$ανήδη εμ�ανισθεί με την αρ$ή της δεκαε-τίας τ�υ 1970. H νέα π�λιτική κατά-σταση και η κατάργηση κάθε μ�ρ�ήςκαταπιεστικών ν�μων και δ�μών π�υ$αρακτήρισαν τ�σ� την περί�δ� εκεί-νη �σ� και τη λειτ�υργία της δημ�κρα-τίας κατά τα $ρ�νια π�υ ακ�λ�ύθη-σαν, δεν εί$ε αντίστ�ι$� για τη μέ$ριτ�τε ιστ�ρία τ�υ ελληνικ�ύ θεάτρ�υ.

H λειτ�υργία νέων πυρήνων της θεα-τρικής �ωής π�υ �δηγεί στη διαμ�ρ-�ωση εν�ς πι� σύνθετ�υ $αρακτήρατης θεατρικής δραστηρι�τητας θα ε*ε-λίσσεται �λ�ένα π�σ�τικά και π�ι�τι-κά και τείνει να παγιωθεί και να σταθε-ρ�π�ιηθεί κατά την τελευταία δεκαε-τία τ�υ αιώνα.

H έντ�νη π�λιτικ�π�ίηση των τελευ-ταίων $ρ�νων της δικτατ�ρίας &ρίσκειτη συνέ$ειά της απ� τ� 1974 μέ$ρι τ�1980, με τη δημι�υργία π�λλών ερασι-τε$νικών θεατρικών �μάδων π�υ π�ι-

κίλλ�υν την εικ�να της θεατρικής �ωήςκαι συμ&άλλ�υν στην ευρύτερη διάδ�-ση της σύγ$ρ�νης ελληνικής δραμα-τ�υργίας. Παρ’ �λ� π�υ είναι συ$νά ε-γκλω&ισμένες στην επανάληψη εν�ςπαρεμ�ερ�ύς ρεπερτ�ρί�υ απ� την ελ-ληνική και παγκ�σμια δραματ�υργίαμε κυρίαρ$η την πρ�σπάθεια π�λιτι-κής ανάγνωσης των έργων, συμ&άλ-λ�υν και σε μια σημαντική διεύρυνσητ�υ θεατρικ�ύ κ�ιν�ύ.

T� Eλεύθερ� Θέατρ� με τις παρα-στάσεις τ�υ απ� τ� 1973 και μετά συμ-&άλλει στ� να απ�κτήσει η επιθεώρησηένα νέ� πρ�σανατ�λισμ�, στ�$εύ�νταςτην ε*�υσία και την ιδε�λ�γία της, αλ-λά και εισάγ�ντας νέ�υς σκηνικ�ύς �-ρ�υς λειτ�υργίας τ�υ είδ�υς. Hδη μετην πρώτη επιθεώρηση π�υ παρ�υσία-σε � θίασ�ς (Kαι συ �τενί�εσαι 1973)διακρίν�νται τα στ�ι$εία π�υ θα επη-ρεάσ�υν την εικ�να της κατά τα επ�-μενα $ρ�νια, δημι�υργώντας π�λλ�ύςμιμητές, �ι �π�ί�ι θα �δηγήσ�υν τ�ιδι�τυπ� θεατρικ� αυτ� είδ�ς σε μιασημαντική ανανέωση, μεταμ�ρ�ών�-ντάς τ� �ριστικά κατά τις επ�μενες δε-καετίες.

Nέες εμ�ανίσεις

Στα πρώτα $ρ�νια μετά τη μεταπ�λί-τευση εμ�ανί��νται για πρώτη ��ρά �Γιώργ�ς Διαλεγμέν�ς (Xάσαμε τη θείαΣTOΠ, Θέατρ� Στ�ά 1976), � Mήτσ�ςEυθυμιάδης (Oι πρ�στάτες, Θέατρ�Tέ$νης 1976), η Mαργαρίτα Λυμπερά-κη (O άλλ�ς Aλέ�ανδρ�ς 1976) και ηKωστ�ύλα Mητρ�π�ύλ�υ (T� παι�νίδικαι μια τύψη 1977 και τα δύ� έργα απ�τη Nέα Σκηνή τ�υ Eθνικ�ύ Θεάτρ�υ).Στα αμέσως επ�μενα $ρ�νια, σ$εδ�νσε κάθε θεατρική περί�δ� θα σημειώ-νεται μια νέα παρ�υσία: Γιώργ�ς Mα-

νιώτης (Παθήματα, Kρατικ� Θέατρ�B�ρεί�υ Eλλάδ�ς 1977), MπάμπηςTσικληρ�π�υλ�ς (T� υπ"γει�, Kρατι-κ� Θέατρ� B�ρεί�υ Eλλάδ�ς 1977),Xρήστ�ς Δ�*αράς (H έ�ωση, Nέα Σκη-νή Eθνικ�ύ Θεάτρ�υ 1979). Oι εμ�ανί-σεις αυτές συμ&άλλ�υν στη συγκρ�τη-ση μιας μεταπ�λεμικής γενιάς, η �π�ίαδιαμ�ρ�ώνεται απ� θεατρικ�ύς συγ-γρα�είς με δια��ρετικές κατευθύνσεις(Bασίλης Aνδρε�π�υλ�ς, ΓιάννηςAντρίτσ�ς, Kώστας Aσημακ�π�υλ�ς,Bαγγέλης Γκ�ύ�ας, Aλέκ�ς Γαλαν�ς,Aλέ*ης Δαμιαν�ς, Mαν�λης K�ρρές,Λάκης K�υρετ�ής, Mάνθ�ς Kρίσπης,Nίκ�ς Παπαγεωγί�υ, Γιώργης Xριστ�-�υλάκης και π�λλ�ί άλλ�ι), συνυπάρ-$ει σκηνικά με εκπρ�σώπ�υς της μεσ�-π�λεμικής γενιάς και τελικά �δηγεί σεμια σύνθετη και ενδια�έρ�υσα εικ�νατης σύγ$ρ�νης ελληνικής θεατρικήςγρα�ής. Kυρίαρ$� στ�ι$εί� πάντωςτης ελληνικής δραματ�υργίας της πε-ρι�δ�υ απ�τελεί η ενασ$�ληση με τα�ητήματα ανάπτυ*ης της ελληνικήςκ�ινωνίας και διαμ�ρ�ωσης της �υ-σι�γνωμίας και της συμπερι��ράς τ�υνε�έλληνα με α��ρμή τα �ρατά και α-ναγνωρίσιμα �αιν�μενα της καθημερι-νής �ωής. H τάση αυτή, π�υ εμ�ανί�ε-ται ήδη πριν απ� την περί�δ� της δι-κτατ�ρίας, ανα�ω�γ�νείται με την πα-ράσταση των μ�ν�πρακτων H Bέρα -T� τά$λι τ�υ Δημήτρη Kε$αΐδη, π�υπαί�εται τ� 1972 απ� τ� Θέατρ� Tέ-$νης για να κυριαρ$ήσει �ριστικά μέ-$ρι τα μέσα της δεκαετίας τ�υ 1980. Hσύγ$ρ�νη ελληνική δραματ�υργία κα-ταλαμ&άνει �λ� και μεγαλύτερ� π�σ�-στ� των θεατρικών παραγωγών και σε�ρισμένες θεατρικές περι�δ�υς �τάνειμέ$ρι τ� 33% των παραστάσεων.

H μεταπ�λίτευση δημι�υργεί τ�υς �-ρ�υς για την ανανέωση της θεατρικής


αρ$εί

ηνική

�υργία

δραστηρι�τητας, τ�σ� στ� επίπεδ� τωνκρατικών θεσμών �σ� και στ� $ώρ�τ�υ ελευθέρ�υ θεάτρ�υ. T� Eθνικ�Θέατρ� $άνει τ� πρ�ν�μι� της μ�ν�-πωλιακής $ρήσης τ�υ αρ$αί�υ θεά-τρ�υ της Eπιδαύρ�υ με απ�τέλεσμα τησταδιακή ανανέωση τ�υ �εστι&άλ.Eπειτα απ� τις παραστάσεις τ�υ Σ�λ�-μ�ύ, τ�υ Mινωτή και τ�υ M�υ�ενίδη,εμ�ανί��νται εκεί σημαντικές παρα-στάσεις σκην�θετημένες απ� τ�ν Kά-ρ�λ� K�υν, τ�ν Mίνω B�λ�νάκη καιτ�ν Σπύρ� Eυαγγελάτ�.

H ίδρυση π�λλών θιάσων π�υ εγκα-θίστανται σε περι�$ές �ι �π�ίες δεν α-π�τελ�ύσαν τ�ν παραδ�σιακ� $ώρ�συγκέντρωσης της θεατρικής δραστη-ρι�τητας συμ&άλλει �$ι μ�ν� στην α-νανέωση της θεατρικής πρακτικής μετ�ν εμπλ�υτισμ� τ�υ ρεπερτ�ρί�υ ήστην ανανέωση των σκην�θετικώνπρ�σεγγίσεων, αλλά και στη συνειδητήπρ�σπάθεια επα�ής με ένα κ�ιν� π�υ�ει απ�μακρυσμέν� απ� τ� κέντρ� τηςπ�λης, πρ�&άλλ�ντας παράλληλα πι�έντ�να τ� αίτημα της περι�ερειακής α-νάπτυ*ης τ�υ θεάτρ�υ. Mετά τα μέσατης δεκαετίας έ$�υν ιδρυθεί τ� Aμ�ί-Θέατρ� τ�υ Σπύρ�υ Eυαγγελάτ�υ, τ�Λαϊκ� Πειραματικ� Θέατρ� τ�υ Λεω-νίδα Tρι&ι�ά, τ� Θέατρ� Eρευνας τ�υΔημήτρη Π�ταμίτη, τ� Θέατρ� τ�υ

Πειραιά τ�υ Tάκη B�υτέρη, τ� Θέα-τρ� της Aν�ι*ης τ�υ Γιάννη Mαργαρί-τη στην Aθήνα, η Πειραματική Σκηνήτης «Tέ$νης» τ�υ Nικη��ρ�υ Παπαν-δρέ�υ στη Θεσσαλ�νίκη, η ΘεατρικήΛέσ$η B�λ�υ τ�υ Σπύρ�υ Bρα$ωρίτη,αλλά και Eταιρικ�ί Θίασ�ι τ�υ Σωμα-τεί�υ Eλλήνων Hθ�π�ιών, �πως τ�Θέατρ� της Kαισαριανής ή �ι Eλεύθε-ρ�ι Kαλλιτέ$νες τ�υ Φ�ί&�υ Tα*ιάρ-$η, �ι �π�ί�ι μα�ί με π�λλ�ύς άλλ�υς&ρα$ύ&ι�υς ή περιστασιακ�ύς θιάσ�υςκαι �μάδες, πλ�υτί��υν �υσιαστικάτην εικ�να της θεατρικής δραστηρι�-τητας.

Eκδ�σεις

H εκδ�τική παραγωγή τ�υ θεάτρ�υγνωρί�ει μια σημαντική άνθηση κατάτη διάρκεια της μεταπ�λιτευτικής πε-ρι�δ�υ. H άνθηση αυτή ��είλεται στηνάρση της λ�γ�κρισίας (π�υ εί$ε ως α-π�τέλεσμα τη συσσώρευση εν�ς μεγά-λ�υ αριθμ�ύ έργων, τα �π�ία δεν εί$αντη δυνατ�τητα να δημ�σιευτ�ύν κατάτ� διάστημα της δικτατ�ρίας), ενώ με-γαλώνει και τ� ενδια�έρ�ν τ�υ κ�ιν�ύγια την ανάγνωση θεατρικών έργων.T� ενδια�έρ�ν για τη νε�τερη ελληνι-κή δραματ�υργία (π�υ καλύπτεται σεπ�λύ μεγάλ� π�σ�στ� απ� τη σειρά

των Eκδ�σεων «Kέδρ�ς») ��είλεταιστην ευρύτερη διάδ�ση των πρ�σ�α-των επιτευγμάτων της συγγρα�ικήςπαραγωγής, ενώ παρ�υσιά�εται ένανέ� ενδια�έρ�ν και για την παλαι�τε-ρη ελληνική, $ώρ�ς στ�ν �π�ί� συνέ-&αλε η πρακτική τ�υ Aμ�ιθεάτρ�υ τ�υΣπύρ�υ Eυαγγελάτ�υ (η πρ�σέγγισητων παλαι�τερων κειμένων ��είλεταικυρίως στις �ιλ�λ�γικά άρτιες εκδ�-σεις της Nέας Eλληνικής Bι&λι�θήκηςτ�υ Eρμή) αλλά και την παγκ�σμιαδραματ�υργία π�υ εμπλ�υτί�εται �λ�και περισσ�τερ�, λ�γω της συστηματι-κ�τερης ενημέρωσης �λων των θιάσων(η τελευταία καλύπτεται κατά κύρι�λ�γ� απ� τη σειρά τ�υ εκδ�τικ�ύ �ί-κ�υ «Δωδώνη» π�υ ειδικεύεται σ$εδ�ναπ�κλειστικά στ� θέατρ�).

H νέα τρ�πή της θεατρικής δραστη-ρι�τητας π�υ συνεπάγεται τ� κλίμα ε-λευθερίας τ� �π�ί� $αρακτηρί�ει τ�δεύτερ� μισ� της δεκαετίας θα δημι-�υργήσει τ�υς �ρ�υς για μια �λ�πλευ-ρη ανάπτυ*η τ�υ θεάτρ�υ και θα κλη-ρ�δ�τήσει στην επ�μενη μια σειρά απ�αιτήματα π�υ η εκπλήρωσή τ�υς θααλλά*ει τελειωτικά τη �υσι�γνωμίατης �ργάνωσης θιάσων και θεατρικών�ργανισμών στ� πλαίσι� της διαμ�ρ-�ωσης μιας κρατικής π�λιτικής για τ�νπ�λιτισμ�.

«T� μεγάλ� μας τσίρκ�» τ�υ Iάκω��υ Kαμπανέλλη απ� τ� θίασ� Kαρέ�η–Kα�άκ�υ (1973).

H Λήδα Tασ�π�ύλ�υ στ�ν «Eρωτ�κριτ�» απ�τ� Aμ�ι–Θέατρ� τ�υ Σπύρ�υ Eυαγγελάτ�υ(1975). Eίναι η πρώτη παράσταση με την �π�ία εμ�ανί�εται τ� Aμ�ι–Θέατρ�.


H EΛΛAΔA 1970 –1980

KINHMATOΓPAΦOΣ

Aνεμ�ς ανατρ�

Tης Mαρίας Kατσ�υνάκη

Ηδεκαετία τ�υ ’70 εγκαθιστά στ� πρ�σκήνι�τ�ν Νέ� Ελληνικ� Κινηματ�γρά��. �ισκην�θέτες της γενιάς αυτής επιδιώκ�υννα πρ�σεγγίσ�υν την �υσία πίσω απ� τασ#ήματα, ανι#νεύ�υν την αλήθεια σε �λατα πεδία: κ�ινωνικά, π�λιτικά, ιστ�ρικά.Ενας άνεμ�ς αναθεώρησης αλλά και αντί-στασης απέναντι στη δικατ�ρία ή, ευρύτε-

ρα, στ�ν αστικ� κ�ν��ρμισμ�, πνέει, σ��δρ�ς και σαρωτι-κ�ς, ανατρέπ�ντας τα έως τ�τε δεδ�μένα στ� #ώρ� τ�υ κι-νηματ�γρά��υ. Η πτώση των εισιτηρίων, διστακτική στιςαρ#ές, γίνεται έντ�νη τ� 1972–’73, με την Αλίκη Β�υγι�υ-κλάκη και τη «Μαρία της σιωπής» να κατρακυλάει στα202.403 εισιτήρια, ενώ η τηλεθέαση αυ(άνεται κατακ�ρυ�αμε τ�ν «Αγνωστ� π�λεμ�» να καθηλώνει τ� κ�ιν� μπρ�στάστη μικρή �θ�νη. Η παραγωγή των ταινιών μειώνεται καιμα)ί υπ�#ωρεί και � παραδ�σιακ�ς ρ�λ�ς τ�υ «παραγω-γ�ύ». Η αυτ�κρατ�ρία της Φίν�ς Φιλμ καταρρέει (τ� 1977πεθαίνει και � Φιλ�π�ίμην Φίν�ς), �ι νέ�ι, �ιλ�δ�(�ι καιελπιδ��ρ�ι σκην�θέτες παίρν�υν στα #έρια τ�υς τ�ν πλή-ρη έλεγ#� των ταινιών τ�υς. Αναλαμ5άν�υν, συνήθως, �ι ί-δι�ι τα �ικ�ν�μικά και δι�ικητικά 5άρη, ενώ η εθελ�ντικήεργασία συναδέλ�ων και �ίλων είναι συ#νά η μ�νη λύσηγια την �λ�κλήρωση μιας παραγωγής. � κινηματ�γρά��ςτ�υ δημι�υργ�ύ αντικαθιστά την εμπ�ρική εκδ�#ή τ�υσκην�θέτη–τε#νίτη, �ι ελληνικές ταινίες απ�κτ�ύν έναν«δ�κιμιακ�» #αρακτήρα. «�ι ιστ�ρίες υπ�#ωρ�ύν μπρ�στάστα θέματα, τ� δράμα και η δράση δίν�υν τη θέση τ�υς στ�

#ρ�ν� και στ� 5ίωμα», �πως επισημαίνεικαι � Γιάννης Μπακ�γιανν�π�υλ�ς(«Ενας αιώνας κινηματ�γρά��υ»). Τ�Φεστι5άλ Θεσσαλ�νίκης, και � ε(ώστηςτ�υ, παραμένει � σταθερ�ς παλμ�γρά��ςτων κ�ινωνικών και καλλιτε#νικών αλλα-γών. Τ� περι�δικ� «Σύγ#ρ�ν�ς Κινημα-τ�γρά��ς», π�υ αρ#ί)ει να εκδίδεται τ�1969, �ιλ�(ενεί �λα τα καιν�ύργια πνευ-ματικά ρεύματα και έναν γ�νιμ� διάλ�γ�σ#ετικ� με τις σύγ#ρ�νες κινηματ�γρα�ι-κές τάσεις, δημι�υργώντας μια νέα γενιάκινηματ�γρα�ικών κριτικών και θεωρη-τικών.

� μ�ν�ς δημ��ιλής ηθ�π�ι�ς π�υ επι-5ιώνει με λαμπρή καριέρα και στη δεκαε-τία τ�υ ’70, ε(ελισσ�μεν�ς σε υπ�λ�γίσι-μη δύναμη εμπ�ρικά, είναι � ΘανάσηςΒέγγ�ς. Στ�ν αντίπ�δα της δημι�υργικήςπν�ής, της π�λυπ�ίκιλης και π�λυτάρα-#ης αυτής δεκαετίας, ένα νέ� «�ρ�ύτ�»κάνει την εμ�άνισή τ�υ: �ι ταινίες σε(,«καυτ�ύ σε(» («Φλ�γισμένα κ�ρμιά στ�νίλιγγ� της αμαρτίας», «Μια παρθένα εκ-δικείται», «Τ� ημερ�λ�γι� της σάρκαςμ�υ», κ.λπ.). �ι πρ�5�λές τ�υς, σταδια-κά, «γκετ�π�ι�ύνται» σε αίθ�υσες π�υ5ρίσκ�νται στην περι�#ή της �μ�ν�ιας.

Απ την «Ευδ�κία»στ� «Θίασ�»

Απ� τ�υς στυλ�5άτες τ�υ Νέ�υ Ελλη-νικ�ύ Κινηματ�γρά��υ είναι � Αλέ(ηςΔαμιαν�ς με την «Ευδ�κία» (στ� Φεστι-5άλ τ�υ 1971 απ�σπά μ�ν� τ� 5ρα5εί�ερμηνείας η πρωταγωνίστριά της ΜάρωΒασιλεί�υ), ε(ιστ�ρηση εν�ς πυρακτω-μέν�υ πάθ�υς ανάμεσα σε έναν �αντάρ�και μια π�ρνη. Ενας κ�σμ�ς μακριά απ�τ� ��λκλ�ρ και τις συμ5άσεις, εικ�νες«καμένες» στ� σκληρ� �ως, μια ταινίαπ�υ συγγενεύει με την τραγωδία. Την ί-δια #ρ�νιά � Θανάσης Βέγγ�ς με τ�νΝτίν� Κατσ�υρίδη πρ�σ�έρ�υν την πι�εμ5ληματική ταινία τ�υς: «Τι έκανεςστ�ν π�λεμ� Θανάση» (πρώτη σε ει-

σπρά(εις με 640.471 εισιτήρια). � Βέγγ�ςδιασ#ί)ει... τρέ#�ντας την �δύνη της Κα-τ�#ής, υπ�δυ�μεν�ς έναν ��5ισμέν� αν-θρωπάκ� π�υ εμπλέκεται τυ#αία στηνΑντίσταση.

Τ� 1972 � Νέ�ς Ελληνικ�ς Κινηματ�-γρά��ς ρι)ώνει: «Μέρες τ�υ ’36» και έ-ναρ(η της τριλ�γίας τ�υ Θ�δωρ�υ Αγγε-λ�π�υλ�υ πάνω στην πρ�σ�ατη, ταραγ-μένη ελληνική π�λιτική Ιστ�ρία (συνε#ί-)εται με τ� «Θίασ�», 1975, και �λ�κληρώ-νεται με τ�υς «Κυνηγ�ύς», 1977). «Τ�πρ�(ενει� της Αννας», πρώτη μεγάλ�υμήκ�υς ταινία τ�υ Παντελή Β�ύλγαρη. �σκην�θέτης καταγρά�ει με ακρί5εια έ-ναν κ�σμ� παρηκμασμέν�, τη μεσ�αστι-κή αθηναϊκή �ικ�γένεια, μέσα απ� τηνπρ�σπάθεια απ�κατάστασης μιας 30#ρ�-νης υπηρέτριας. «Ναι μεν, αλλά» τ�υΠαύλ�υ Τάσι�υ, � �π�ί�ς καταπιάνεταιμε τα αδιέ(�δα των νέων (�πως και στ�«Βαρύ πεπ�νι», 1977)) και, πάλι, τ� «δί-δυμ�» Βέγγ�ς – Κατσ�υρίδης στ� «Θα-νάση πάρε τ’ �πλ� σ�υ».

� Αγγελ�π�υλ�ς «επιστρέ�ει» μετά τημεταπ�λίτευση με μία ταινία–σταθμ�στην ιστ�ρία τ�υ ελληνικ�ύ κινηματ�-γρά��υ, π�υ αν�ίγει και τα σύν�ρα της

εγ#ώριας κινηματ�γρα�ίας στ� ε(ωτερι-κ�: «� Θίασ�ς» (1975), κατα#ωρημέν�ςως μία απ� τις καλύτερες ταινίες στην ι-στ�ρία τ�υ παγκ�σμι�υ κινηματ�γρά-��υ, δεν εκπρ�σωπεί , παρ’ �λα αυτά, ε-πίσημα τη #ώρα μας στ� Φεστι5άλ τωνΚαννών. Η Δε(ιά, π�υ 5ρίσκεται στην ε-(�υσία, κρίνει �τι � σκην�θέτης «παρ�υ-σιά)ει μ�ν�μερώς την πρ�σ�ατ�ν πραγ-ματικ�τητα». � «Θίασ�ς» κ�5ει 186.200εισιτήρια. Τ�ν Παντελή Β�ύλγαρη συνα-ντάμε και πάλι τ� 1976 με τ� «Dάπυνταίη», �π�υ μετ�υσιώνει κινηματ�γρα-�ικά τα πρ�σ�ατα 5ιώματά τ�υ στη Γυά-ρ� (εί#ε ε(�ριστεί την περί�δ�1973–1974). Με τη μεταπ�λίτευση επι-στρέ��υν στην Ελλάδα και στην παρα-γωγή δύ� σκην�θέτες, εμ5ληματικές μ�ρ-�ές της πρ�ηγ�ύμενης δεκαετίας, με ντ�-κιμαντέρ: � Νίκ�ς Κ�ύνδ�υρ�ς με τα«Τραγ�ύδια της �ωτιάς» (τραγ�ύδια α-γώνα και )ωής) και � Μι#άλης Κακ�γιάν-νης με τ�ν «Αττίλα ’74» (η άγρια εισ5�λήτων Τ�ύρκων στην Κύπρ�).

Η δεκαετία 1970–80, �μως, #αρακτη-ρί)εται απ� την παρ�υσία π�λλών νέων,πρωτ�εμ�ανι)�μενων δημι�υργών, π�υα�ήν�υν τ� απ�τύπωμά τ�υς μέσα απ�

έργ� τ�λμηρ� και ρη(ικέλευθ�. Η ΤώνιαΜαρκετάκη με τ�ν «Ιωάννη τ� 5ίαι�» (τ�#ρ�νικ� εν�ς νεαρ�ύ ψυ#�παθή δ�λ��-ν�υ), � Κώστας Αριστ�π�υλ�ς με τ�«Kρανί�υ τ�π�ς» (� μύθ�ς τ�υ Dριστ�ύ,εγ#είρημα πρωτ�γνωρ� για τ� ελληνικ�σινεμά). Σκην�θέτες με πι� στυλι)αρι-σμέν� ύ��ς �πως � Νίκ�ς Παναγιωτ�-π�υλ�ς με «Τα #ρώματα της Ιριδ�ς»(1974) και τ�υς «Τεμπέληδες της εύ��-ρης κ�ιλάδας» (1978, 5ρα5ευμένη σταΦεστι5άλ τ�υ Λ�κάρν� και τ�υ Σικάγ�,τέταρτη στη λίστα των εισπρά(εων, με117.277 εισιτήρια) και � Νίκ�ς Νικ�-λαΐδης με την «Ευρυδίκη ΒΑ 2037» και«Τα κ�υρέλια τραγ�υδάνε ακ�μα»(1979). Σκην�θέτες π�υ πειραματί)�νται(Κ. Σ�ήκας «Μ�ντέλ�», Θ. Ρεντ)ής«Βι�–γρα�ία»), σκην�θέτες π�υ «5άλ-λ�υν» εναντί�ν τ�υ κατεστημέν�υ (Μ.Μαν�υσάκης «Αρ#�ντες», Ν. Αλευράς«Πέ�τ�υν �ι σ�αίρες σαν τ� #αλά)ι», Ν.Qερ5�ς «Ε(�ριστ�ς στην κεντρική λεω-��ρ�»). Θρυμματισμένες μνήμες, συμ5�-λικές συνθέσεις («Περιπλάνηση» τ�υ Dρ.Dριστ��ή), κ�ινωνικές – ερωτικές τ�μέςκαι αναψηλα�ήσεις (Γ. Παν�υσ�π�υλ�υ«Τ� τα(ίδι τ�υ μέλιτ�ς», Β. Βα�έα «Ανα-


πής

Mέσα απ� τ� �δ�ιπ�ρικ� εν�ςπεριπλανώμεν�υ θιάσ�υ, � Θ.Aγγελ�π�υλ�ς «δια�ά�ει» �ιλ-μικά την πρ�σ�ατη ιστ�ρία τηςπληγωμένης, έν��ης και αλύ-τρωτης Eλλάδας. O «Θίασ�ς»(1975) κάνει μια εντυπωσιακήδιεθνή καριέρα.

τ�λική περι�έρεια», Δ. Μαυρίκι�υ «Στ�δρ�μ� τ�υ Λαμ�ρε», κ.ά.), ενώ τ� π�λιτι-κ�–κ�ινωνικ� ντ�κιμαντέρ ανθεί (Κα-5�υκίδης, Τσεμπερ�π�υλ�ς, Αλκ�υλή,Παπαλι�ύ, Τυπάλδ�ς, Λαμπριν�ς, Dα-τ)�π�υλ�ς).

Δεκαετία πλ�ύσιας εσ�δείας π�υ απ�-λήγει, τ� 1980, σε ένα κρεσέντ� εισπρα-κτικ� («� άνθρωπ�ς με τ� γαρύ�αλλ�»τ�υ Ν. Τ)ήμα, 618.533 εισιτήρια) και σεένα μεγάλ� διεθνές 5ρα5εί�, τ� πρώτ�σε Ελληνα σκην�θέτη (Dρυσ� Λι�-ντάρι Βενετίας, στ�ν Θ�δωρ� Αγγε-

1. Δημήτρη Mαυρίκι�υ«Στ� δρ�μ� τ�υ Λαμ�-ρε» (1979).

2. Παντελή B�ύλγαρη «T� πρ�%ενι� της Aννας» (1972).

3. Nίκ�υ Παναγιωτ�π�υ-λ�υ «Oι τεμπέληδεςτης εύ��ρης κ�ιλάδας»(1978).

4. Aλέ%η Δαμιαν�ύ «Eυδ�κία» (1971).

1

2

3

4

Documents

1970-1980 ΕΛΛΑΔΑ