1990 YılıYaş çay

.KampanyamızınDeğerlendirmesi

Nejat URALGenel Müdür

1990 Yılı Yaş çay ürünüalımlarına, bölgeselolarak sa-hil kesiminde 4 Mayıs 1990tarihinde başlanmış, kampan-yanın açılışı 12 Mayıs 1990tarihinde Maliye ve GümrükBakammız, Sayın AdnanKAHVECİ tarafından yapıl-mıştır.

45 Yaş çay fabrikasınabağlı 2681 alım yerinde 1138alım ekibi ile sürdürülen kam-panya 173 gün boyunca de-vam etmiş ve kampanya süre-since 895 dekar alandaüreticilerimizden 472.203 tonyaş çay ürünü satın alınarakkampanya 23 Ekim 1990 tari-hinde sona ermiştir.

Ülkemizde çay tarımı vesanayii; ekonomik, sosyal vekültürel yönden önemli bir ye-re sahiptir. Bu düşünce ilekampanya öncesinden başlatı-larak kampanya süresince;hem çay üreticisinin, hemdeülke ekonomisinin lehine so-nuçlar alabilmemiz için üreti-cisiyle, çalışanlarıyla, yöneti-

cisiyle kaliteli üretim ve başa-rılı işletmecilik temel hedefineyönelik olarak bir program da-hilinde çeşitli etkinliklerdebulunulmuştur. Bu amaç doğ-rultusunda:

• Tüm yaş çay işletmelerikampanya öncesinden gerekliteknik bakım ve onarımdangeçirilmiş, gelişen teknolojileryakından izlenerek fabrikala-rımızın daha rantabl ve kalite-li çay imalatı yapacak şekildeyenileme ve modernizasyonçalışmaları tamamlanmı ştı r.

• Üreticilerin eğitilmesineönem verilmiş; yetiştiricilik,hasat ve alımevinde satma es-nasında dikkat edilecek hu-suslar üzerinde durulmuştur.çaycılığımızın geleceği açısın-dan açıklanmasında fayda gö-rülen hususlar bildiriler halin-de dağıtılmış ayrıca zamanzaman düzenlenen toplantı-larla üreticiler aydınlatılmış-tır.

arası uygulama birliğininsağlanması amacıyla fabrikamüdürleri ve alım yerlerindeçalışan çay eksperleriyle za-man zaman toplantılar yapıl-mıştır.

• Satınalınan yaş çayın kali-tesi ve kuru çayın üretimi hergün Genel Müdür, Genel Mü-dürYardımcıları ve Deire Baş-kanları tarafından izlenmiş-tir.

• Tüm Yaş çay fabrikaları ve ~Paketlerne fabrikaları ile çayAraştırma Enstitüsünde mev-cut olan Laboratuvarlarımız-da , TSE ve Uluslararası kali-teli çay normuna uygun kuruçay üretimini sağlamak ama-cıyla gerekli analizlerin yapı-labilmesi için gereken araç -gereç ve personel ihtiyaçlarıkarşılanmıştır.

• Laboratuvarlarda, günlüküretilen çay nevilerinden alı-nan numuneler üzerinde kali-teye yönelik analizler yapıl-mıştır. Tadım çalışmalarının

yanısıra rutubet, kafein, eks-trakt, selüloz, tanen, kül gi- .bi kaliteye doğrudan tesireden kimyasal analizler ya-pılarak sonuçları ilgili birim-lere günlük olarak iletiImiş-tir ve böylece üretimlekalite kontrol birarada. yürü-tülmüştür.

1990 kampanyası süresin-ce üreticilerden alınan yaş çayürünleri bekletilmeden fabri-kalara ulaştırılmış ve günlük

işlenerek kalite standardınauygun kuru çay üretimineözen gösterilmiştir. Yaş çayalımları, günlük 6070 ton 'lukkapasiteye ulaşıncaya kadardekar başına 20 kg, izdihamdönemlerinde ise 10 kg üze-rinden yapılmıştır.

Üreticilere, bir önceki yılagöre verilen yaş çay taban fi-yatında % 58 oranında artışyapılarak sürgün dönemleriitibariyle, üreticinin lehine ar~

tan oranlı farklı fiyat uygula-ması yapılmıştır. Yine ilk defabu kampanya döneminde baş-latılarak, yaş çay alımyerle-rinde kamyonlara yüklemeiçin kg başına 10 TL. ücretinüreticiye ödenmesi esası ka-bul edilmiştir

Üreticiye 1989 ve 1990 yıl-larında ödenmesi kabul edilentaban fiyatlar sürgün dönem-leri itibariyle şöyledir.

Sürgün Dönemi1989 Yılı 1990 Yılı Artış

(TL.) (TL.) %

Mayıs. - Haziran 550 850 %55(1. Sürgün)

Temmuz - Ağustos 570 900 %58(2. Sürgün) .

Eylül- Ekim 600 975 %63(3. Sürgün)

Üreticilere, satmış oldukla-n çayın bedeli olarak ödene-cek toplam 428.3 milyarTL'nin 18 Mart 1991 tarihi iti-bariyle 314.3 milyar TL.si yani% 73'ünün ödenmesi tamam-lanmış olup, geriye kalan kıs-mın ödenmesine devam edil-mektedir.Yaş çay bedellerininödenmesi, mümkün olan en kı-sa zamanda tamamlanarakür.eticiler alınterinin ve emeği-nin karşılığını zamanında al-mış olacaklardır.

1990 Yılı' kampanyası dö-neminde gerçekleşen toplam622.000 ton yaş çay rekoltesi-nin 472.215 tonu Çaykur tara-fından satın alınmış ve gün-lük 6070 ton 'luk yaş çayişleme kapasitesi tam kulla-nılmıştır. Bunun sonucunda95.595 ton kuru çay imal edil-miştir.

1985 yılında 3092 sayılı ka-nunla Kuruluşumuz eliyle yü-rütülen çayda devlet tekelininkalkması sonucu Çaykur'un

yanında özel sektör de 1990yılında irili ufaklı toplam123 adet yaş çay işletmesin-de günlük 3600 tonluk işle-me kapasitesiyle yaş çaykampanyasına iştirak etmişve özel sektörce satın alınanyaş çay miktan 150.000 tonve üretilen kuru çay miktarıise 30.000 ton olarak gerçek-leştiği tabmin edilmektedir.

Son beş yılda Çaykur veözel sektörce yaş çay, üreti-len kuru çay ve pazar payla-rı şu şekildedir.

YAŞ ÇAY REKOLTESİ ÜRE'!'İLEN KURU ÇAY (TON)YILLAR

ÇAYKUR ÖZELSEKTÖR ÇAYKUR ÖZELSEKTÖR

1985 602.474 27.500 132.978 5.500

1986 669.771 55.000 140.261 11.000

1987 566.609 115.700 119.775 23.140

1988 581.339 218.661 121.486 43.732

1989 530.510 200.000 108.406 40.000

1990 472.203 150.000 95.595 30.000

1990 yılında toplam yaş çayrekoltesinde bir öncekiyıla göre%14düşüş olmuş, buna paralelolarak kuru çay üretim miktar

ları da azalmıştır. Rekoltedekidüşüş %14 olmasına rağmenÇaykur'un satın aldığı yaş çaymiktarında ki azalış %10düze-

yinde kalmış, buna karşılık özelsektörün satın aldığı yaş çay veürettiği kuru çay miktarında kikaybı %25'eulaşmıştır.

TOPLAM TOPLAM PAZAR PAYI ( % )YILLAR REKOLTE KURUÇAY

(TO ) (TO ) ÇAYKUR ÖZELSEKTÖR

1985 629.974 138.478 96 4

1986 724.771 151.261 92 8

1987 682.309 142.915 83 17

1988 800.000 165.218 73 27

1989 730.510 148.406 73 27

1990 622.203 125.595 76 24

Son 5 yıllık rekolte dikkatealınarak Çaykur ve Özel Sek-törün satın aldıkları yaş çaymiktarları birlikte incelendi-ğinde, % 73'e kadarine Çay-kur pazar payının 1990 yılın-da % 14 olan toplam rekol-tedeki düşüşe rağmen Çay-kur'un sektör payının artmaeğilimi gösterdiği ve % 76'yaulaştığı anlaşılmaktadır.

1986 Yılında Arhavi ÇayFabrikasında üretime geçilenve Dünya'da üretilen çayın %25'ini teşkil eden YEŞİLÇAYın üretimine 1990 yılın-da da devam edilmiş, ve top-lam 321 ton Yeşil Çay üretimigerçekleştirilmiştir. Siyah ça-ya oranla 10 kat daha fazla CVitamini ve ayrıca Bl, B2 veTanen'ce zengin olan YeşilÇay'ın halkımızın tüketiminesunulması kararlaştırılmışolup Eylül ayından itibarenpiyasada Yeşil Çay satışlarınabaşlanılmıştır.

1990 yılı, önceki yıl başlatı-lan ihracat hamlesinin doruğaulaştığı bir yılolmuştur. 1989yılında bağlantısı yapılan34.193 ton ihraçlık çay'ın1990 yılında bakiye kalan

9111 tonluk kısmının ihracatıtamamlanmış ve 1990 yılındabaşta SSCB'ne 30.000 ton ol-mak üzere çeşitli ülkelere ih-ra cı taahhüt .edilen toplam41.976 ton dökme ve paketliçaydan şimdiye kadar 28.183tonunun ihracı gerçekleştiriI-miş ve bunun karşılığında99.316 milyar TL. döviz ülkeekonomisine kazandırılmıştır.

Paketli çay ihracatının ya-nında 1990 yılında Dökme çayihracatında da önemli artışlarkaydedilmiş, başta ABD, Hol-landa Polonya ve Almanya ol-mak üzere toplam 14 ülkeye6.751 ton dökme çay ihraçbağlantısı yapılmış, yıl içeri-

sinde bunun tamamının ihra-catı tamamlanmıştır.

1990 yılında gerçekleştiri-len ihracat taahhüdleri bir ön-ceki yıla göre % 64, elde edile-cek döviz karşılığı ihracatgelirlerinde de % 142 oranın-da artış sağlanmıştır.

Çaykur'un ihracat göster-gelerindeki bu başarıya ulaş-mada. en büyük pay şüphesizki istenen evsafta ve şekildeyaş çay ürünü velien üreticile-rimizin ve tam bir üretim se-ferberliğine katılan, üretiminher kademesinde çalışan gö-revli personelimizindir.

YILLAR DÖKME PAKETLİ TOPLAM BEDEL(TON) (TON) (TON) (BİNTL.)

1985 - 807 807 990.182

1986 488 488 707.205

1987 - - - -

1988 189 189 692.428

1989 4500 20.582 25.082 76.368.600

1990 6751 21.432 28.183 99.316.700

1990YIU SATlŞL~Rı DEGERLEND'RIlMESi1990 ylU iç SATıŞLARı

L990 ;'IU söc.Ga.eR iTiBARi U KRfOO VfPE5IH çAY SATIş MiKTARLAAl

PEŞiN: 51948 kın

• KREOO.2988O ten

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

O

el~ ..•

~ ::> ..•i ~ ! z '"'"' '" '" ::> ••'" ::> '"' ..• = ~

.,~ >- li! 1! ~ >-..• ..• ~'" •• .... '"

65.000

00.000

55.000

50.000

45.000

40.000

35.000

30.000

25.000

2ll.000

15.000

W.OOO

5.000

OIıtUÇAY[

L990 YU iç SAT$.AANlIf fWERiTiBARı iLE O~

ÇAY ıılu: UJlI!LYA FiLtz D!Wçtçııal 1lIIIU."T LiLICS ÇAYlAII

1990 YILI Ml ıcı ÇAYSArıs lBIllERı 1990 nu gı ıcı ÇAYSAr~ı.tLYAII nJIL

n..

100 98 W.OOO

tıtl90 ii.ooo

90 11.000

70 7.000

/LO /i.OOO

50 5.000

40 4,000

30 3.000

20 21 24 2.000

LO 1.000

o o..i i ol ii !~i ~

~ i ~~ ! i ! ~

l! ~ğ i ... i ~ i i ~i ;:ı i i ~LI: "

a Paketil Cay

• 00<ıre Cay

21.432 Tııı

6.751 TıııMilYAR Tl .

30

1990 YILI GENEL 5ATI5LAR mo YILI OO<K:CAYIfflN:ATININLLJ<iLLR 'LEPEYI1.fR !TIaNUYlE !W:lllMI

TOO

1990 YILI HPlJ+t CAY SATIŞlNU 2.000l.PEYl

1;'/00 2.PEYlTON 1.800 5.PEYlO İç Satış 1. 700

1.600 o 6.PEYlİhracat ı. 600 • 7.PEYl10.000 1.400

ı. :ıoo1.2008.000 1.LOOı.ooo

9006.000800

700

600".000600

400

;>.()()O :ıoo200

100

o;ı: VJ :i

i tl~ N o ,. t; g ., .,~~ ~

tl .,.... ;ı: VJ i.... :5 • ...,

i ~ ~~ ~" < E-< < ..., VJ • til -l '" el E< <il o:: VJ >- N ~ ~ ...., ~ ~ ! E .• !3 ö! <il ~U ~ ;! 'H ;; < <ol ""

,.~ 2 li! •• ;/o v> ;ı: :ı: E-< < <ol <ol < <il

YURTİÇİ İHRACAT TOPLAMAYLAR

AYLAR BEDEL AYLAR BEDEL AYLAR BEDEL

OCAK 5.187.9 27.1727 4.672.6 16.791.2 9.860.5 43.963.9

ŞUBAT 6.060.8 32.267.5 1.639.8 2.495.3 7.700.6 34.762.9

MART 9.016.1 49.542.3 1.535.8 2.298.9 10.551.9 51.841.3

NİSAN 3.737.3 24.126.2 757.8 1.296.4 4.495.1 25.422.6

MAYIS 8.682.7 56.410.0 229.0 320.3 8.911.7 56.730.4

HAZİRAN 8.107.7 56.579.9 1.667.8 3.174.2 9.775.5 59.754.2

TEMMUZ 8.311.1 67.625.5 3.090.8 10.860.5 11.402.0 78.486.0

AGUSTOS 7.493.1 73.254.5 2.673.9 9.303.1 10.167.0 82.557.6

EYLÜL 7.553.6 79.503.8 3.793.9 17.005.9 11.347.5 96.509.7

EKİM 6.772.8 71.709.0 6.189.4 27.749.5 12.962.1 99.458.5

KASIM 7.587.0 80.832.8 1.772.5 6.954.1 9.359.5 87.786.9

ARALIK 9.318.7 98.483.8 159.9 1.066.9 9.478.6 99.550.7

TOPLAM 87.828.7 717.508.1 28.183.4 99.316.7 116.012.1 816.824.8

Gerek iç piyasada, gereksedış piyasada tüketicilere da-ha kaliteli ve modern maki-nalarda imal edilen paketliçay sunabilmek amacıyla1990 yılında paketli çay üreti-minde makina kapasitesiniartırıcı çalışmalar yapılmışve bunun sonucunda Alman-ya'dan 4 adet 1000 gr'lık Oto-matik dolum yapan makinaithal edilerek montaj işlemle-rine geçilmiş kısa zamandamontaj ve deneme üretimleritamamlanarak normal üreti-me başlanılmıştır. BöyleceKuruluşumuzda makinedepaketli çay üretim kapasitesi72.000 tonlyıl'dan 92.000 tonlyıl'a çıkarılmıştır.

1989 yılında çay'a alter-natif ürünler olarak; Kivi,İpekböceği, Narenciye yetiş-tiriciliği için KuruluşumuzMerkez ve Hayrat fidanlıkla

rında tesis edilen bahçelerdebaşlatılan çalışmalar 1990 yı-lında da sürdürülmüş, özel-likle Dünya'da yetişen tümKivİ türlerinin bölgede dene-meye alınması ve bunun içinilgili uzmanların bölgeye geti-rilmesi hususunda Sayın Ba-kanımızın talimatları doğrul-tusunda FAS'tan uzmankişiler davet edilmiştir. Araş-tırma istasyonunda incelemeyapan uzmanlar denemeyealınan fidanların yetiştirilme-sini çok iyi bulmuşlar ve tek-nik işbirliği konusunda yar-dımcı olacaklarını ifadeetmişlerdir.

Ülkemiz çay sektörününbaşarıya ulaşabilmesi için; ge- .lişe.n teknolojilerin izlenerekkaliteli çay imal edilmesi, üre-tim-tüketim dengesini kura-rak ve koruyarak uluslararasıkalite normlarına uygun kuru

çay üretilmesi, 1989'da başla-tılan ve 1990 da doruğa ula-şan ihracat hamlesinin kesin-tisiz sürdürülmesi çalışmala-rımızın temeli olmuştur.

Serbest Piyasa Ekonomisiiçinde, karşılıklı rekabete da-yalı olarak; üreticinin alınte-rinin karşılığı verildiği, tüke-ticinin maximum faydayısağladığı ve gündelik yaşamı-mızın ayrılmaz bir parçasınıoluşturan insan sağlığına pekçok yönden yararlı ÇAY gibibir ürünü üreten ÇAYKURgi-bi büyük bir kuruluşun yetki-li~;i olarak, geride bıraktığı-mız 1990 yılı kampanyasınınardından gelecekte de aynıhedefleri daha da geliştirereksürdürmek ve başarıya ulaş-mak dileğiyle bu çetin uğraşı-da her kademe de emeği ge-çenlere teşekkürlerimi suna-rım.