BDP DRUTVENI PROIZVOD I DOHODAKDoc. dr Zoran Mastilo

PREDMET MAKROEKONOMIJE

Razlika mikroekonomije i makroekonomije. U dijelu bavljenja mikroekonomijom bavili smo se individualnim tritima, odnosno tritima pojedinih proizvoda i usluga (penica, automobili, turistike agencije). To su bila pitanja potroakog izbora kao i ta odreuje visinu cijene pojedinog proizvoda ili faktora proizvodnje i visinu ponude. Bavili smo se pitanjima maksimuma profita preduzea i maksinuma koristi za potroaa.

Nevidljiva ruka tritaSvako radi u svom interesuRazmena povezuje interese pojedinanih privrednih subjekataCijene su najvaniji indikatori za trino odluivanje(Potpuna) konkurencija podie efikasnost upotrebe oskudnih resursaSavremena ekonomska kriza radja sumnje o efikasnosti trita

Poslednja tri naela: Opte okolnostiivotni standard zavisi od produktivnosti i lokacije na svetskom trituInsitucije uredjuju poslovanje u svakoj privredi i smanjuju neizvesnostPrivredne odluke imaju multiplikativne efekte i dugorone efekte

ivotni standard zavisi od produktivnosti

Bruto domai proizvod meri ivotni standardU svetu ne postoji ravnomerna raspodela BDP-aNajbogatije zemlje su, medjutim, najproduktivnijeBlizina razvijenim tritima je, takodje, znaajna jer smanjuje transakcione trokove trgovine i investiranja

U makroekonomiji je pogled mnogo iri. Ovdje se bavimo ekonomijom kao cjelinom. Kada je u pitanju odnos ponude i tranje, ovdje se ne bavimo tritima pojedinanih proizvoda, nego ukupnom ponudom na jednoj, i ukupnom tranjom, na drugoj strani. Drugim rijeima, u makroekonomiji se bavimo agregatnom ponudom i agregatnom tranjom.Kada govorimo o cijenama, ne govorimo o cijenama pojedinog proizvoda ili usluge, nego o cijena cjeline, o optem nivou cijena.Cijene su vezane ne samo za obim proizvodnje nego i za monetarno trite, pa se postavlja i pitanje nivoa inflacije.

Makroekonomija se zapravo bavi:ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga,ukupnom tranjom za ovim proizvodima i uslugama,ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti,optim nivoima cijena,platnim bilansom,stopom ekonomskog rasta.

Ciljevi makroekonomije:maksimalan rast proizvodnje,ostvarenje pune zaposlenosti,stabilne cijene i ravnotea uvoza i izvoza.

Maksimalan rast proizvodnje. Postoje dva naina za mjerenje bruto drutvenog proizvoda. Nominalni BDP izraava se u tekuim cijenama, a realni u stalnim cijenama, ime rast realnog BDP zapravo izraava rast fizikog obima proizvodnje.Bruto drutveni proizvod (BDP), predstavlja ukupno proizvedenu koliinu materijalnih dobara i izvrenih usluga u jednoj dravi (drutvenoj zajednici) tokom jedne godine.BDP se moe izraziti:Naturalno ili koliinskiVrednosno (u novcu)

Potrebno je razlikovati potencijalni od realnog BDP. Potencijalni BDP predstavlja mogunost proizvodnje.Dva su kljuna faktora koja utiu na rast potencijalnog BDP:porast resursa i porast efikasnosti koritenja raspoloivih resursa.Realan BDP je ispod potencijalnog.Kada je kretanje nizbrdino blago, kada kratko traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP mala, to stanje u privredi se naziva recesijom, a kada je kretanje okomitije, kada dugo traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP velika, stanje u privredi se naziva depresijom.

Odnos potencijalnog i realnog BDP mogao bi se grafiki prikazati na sljedei nain: Potencijalni BDPRealni BDPVRIJEMEBDP

Nominalni BDP, I stope rasta realnog BDP-a u BIHIzvor: Centralna Banka BIH, Godinji izvjetaj 2010, str.14Ovaj grafiki prikaz pokazuje, da je BDP u BIH od 2006. do 2008. godine imao rast, a dolaskom globalne krize u 2009. godini, BDP je imao smanjenje, dok je u 2010. godini, imao blagi oporavak, te 2012., 2013, oekuje se blagi rast.

Realni BDP, godinja stopa rastaIzvor: World Economic Outlook, IMF, Apr 11Ova analiza pokazuje pad BDP-a, od 2009. i procjene rasta u 2010., 2011., i 2012. godini, u svijetu, SAD-u, Zoni eura, Japanu, Centralnoj i Istonoj Evropi i BIH.

2009201020112012

Svijet-0.55.04.44.5SAD-2.62.82.82.9Zona eura-4.11.71.61.8Japan-6.33.91.42.1Centralna i Istona Evropa-3.64.23.74.0BiH-3.10.82.24.0

Projekcija razvoja: stope rasta BDP

Chart1

5.6144.481.6973.0543143235

5.2135.0792.9822.6734054022

6.9055.1822.7682.1408342164

5.5363.0210.6480.4385451994

-2.873-0.604-4.085-2.4400595695

1.54.2170.963.1008943318

34.341.4932.5502921044

54.4611.8142.398496602

5.54.5311.8422.503934489

5.54.5771.7752.3932027414

54.5861.6822.389855914

Srbija

Svet

Euro zona

SAD

Sheet1

Column1SrbijaSvetEuro zonaSAD

20055.6144.481.6973.0543143235

20065.2135.0792.9822.6734054022

20076.9055.1822.7682.1408342164

20085.5363.0210.6480.4385451994

2009-2.873-0.604-4.085-2.4400595695

20101.54.2170.963.1008943318

201134.341.4932.5502921044

201254.4611.8142.398496602

20135.54.5311.8422.503934489

20145.54.5771.7752.3932027414

201554.5861.6822.389855914

Osnovni makroekonomski indikatori RS 2006 - 2010Izvor: Privredna Komora Republike Srpske - www.komorars.ba

POKAZATELJPERIOD2006.2007.2008.2009.2010.Broj stanovnika u RS (procjena)1.443.7091.439.6731.439.6731.435.1791.433.038Nominalni BDP (u 000 KM)6.543.7267.350.9858.489.2878.243.2658.306.974Realna stopa rasta (u %)5,8%6,7%6,2%-2,8%0,8%Broj zaposlenih 252.227258.209259.205253.665247.388Broj nezaposlenih143.219139.825135.102139.536145.343Prosjena neto plata (u KM)520585755788784Stopa rasta industrijske proizvodnje 19,1%1,4%16,8%19,0%5,0%Izvoz (u 000 KM)1.540.2361.671.6011.921.8371.672.9152.177.809Uvoz (u 000 KM)2.760.1633.347.9254.146.5193.567.1044.053.076Saldo robne razmjene(u 000 KM)-1.219.927-1.676.324-2.224.682-1.894.189-1.875.267Pokrivenost uvoza izvozom55,8%49,9%46,3%46,9%53,7%Inflacija (potroake cijene, %)6,4%1,1%7,2%-0,4%2,5%Strane direktne investicije(u 000 KM)103.2231.946.688165.675104.500

BDP (u 000 KM) I BDP PER CAPITA (KM) 2006-2010Izvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske

STOPA REALNOG RASTA BDP (u %), ZA PERIOD 2006-2010 Izvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske

STRUKTURA BDP RS U 2010. GODINIIzvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske

U Saveznoj Republici Njemakoj, npr., odnos potencijalnog i realnog BDP je sledei:

Razlika izmeu potencijalnog i stvarnog BDP naziva se jaz (odnosno GAP).Ostvarenje pune zaposlenosti. Osnovna je potreba ljudi da rade, te vlada koja ne moe da zaposli svoje ljude, ne treba ni da vlada.Stopa nezaposlenosti je postotak radne snage koja ne moe da nae zaposlenje.

Stabilne cijene. Cilj je da se odre stabilne cijene na slobodnom tritu, odnosno da se odre stabilne cijene na osnovi odnosa ponude i tranje, sa to je mogue manjim uplitanjem drave.Kretanje opteg nivoa cijena mjeri se indeksom cijena na malo.Rast cijena se mjeri stopom inflacije koja se dobije kada se od indeksa cijena ove godine oduzme indeks cijena prosle godine i razlika podijeli sa indeksom cijena iz prole godine, te pomnoi sa sto.

Stopa inflacije =

Uporedni prikaz inflacije merene rastom maloprodajnih cena kao i stopa rasta BDP na prethodnu godinu, prosenog i kumulativnog rasta 2010/2000.

Poeci druge decenije XXI veka su, za Srbiju, u znaku ogromnog rizika od rastue inflacije i opte ekonomske nestabilnosti, daljeg pada dinara. Opasnost od kratkorone upotrebe sredstava od prodaje Telekoma, velika iskuenja vlade u suoavanju sa trajkovima zaposlenih u javnim slubama i sve to u situaciji kada su godinji anuiteti za servis stranog duga dospeli do nivoa jedne desetine BDP-a. Stopa nezaposlenosti je bila u padu kratko vreme nakon 2007. da bi u vreme krize opet eskalirala, ka vrednosti od ak preko 19%.

Na slici data je grafika informacija o tome da je Srbija nakon blagog poboljanja pozicije na globalnoj rang listi 2008/9. kada je dospela na 85. poziciju, u svim kasnijim vrednovanjima padala sve do 96. mesta, od ukupno 136 zemalja za 2010/11.Pozicije Srbije u globalnoj konkurentnosti na osnovu godinjih izvetaja WEF

Na osnovu pozicije ukupno 12 pojedinih stubova koji uslovljavaju bolju ili slabiju meunarodnu konkurentnost, evo prikaza najslabije ocenjenih indikatora za Srbiju na skali WEF. Relativne pozicije u globalnoj skali konkurentnosti (prema WEF) Srbije i nekih zemalja u okruenju tokom proteklih etiri godine

Stubovi Rang od ukupno 139 zemalja1. Institucije 1203. Makro-ekonomsko okruenje1096. Efikasnost trita dobara1257. Efikasnost trita rada1021

1. The Global Competitiveness Raport, World Economic Forum, Geneva, Switzerland 2010 Table 4: Global Competitiveness Index 20102011 rankings and 20092010 comparisons,

Srbija i svet: BDP tokom poslednje dve decenija sa projekcijama za narednu (4,5% rasta - plavi i 5,8% - crveni indikatori)

Ako se dogodi opti pad cijena, onda je rije o deflaciji.Ravnotea uvoza izvoza. Razlika izmeu izvoza i uvoza naziva se neto izvoz. Kada je vrijednost izvoza vea od vrijednosti uvoza, onda je neto izvoz pozitivan, odnosno radi se o trgovinskom suficitu. Trgovinski deficit je stanje u platnom bilansu kada je vrijednost uvoza vea od vrijednosti izvoza.

Instrumenti ekonomske politike. Uglavnom se odnose na etiri instrumenta, odnosno etiri politike koje provodi drava:fiskalna politika,monetarna politika,meunarodna ekonomska politika ipolitika dohodaka.

Fiskalna politika. Dvije su strane sa kojih fiskalna politika utie na privredni razvoj, odnosno rast dohotka.Monetarna politika je drugi moni instrument makroeko-nomske politike. To je upravljanje ponudom novca, uslovima kreditiranja i bankarskim sistemom.Meunarodna ekonomska politika. Nunost ukljuenja u meunarodnu razmjenu daje poseban znaaj ovom instrume-ntu makroekonomske politike.Politika dohodaka. Djelovanje vlade putem direktne kontrole na visine cijena i nadnica, poznato kao politika dohodaka.

MAKROEKONOMSKA RAVNOTEA

U okviru mikroekonomske analize upotrebljavali smo krivu ponude, krivu tranje, kako bi odredili (analizirali) cijene i koliine pojedinanih proizvoda.Agaregatna tranja je tranja svih dobara i usluga u odreenoj ekonomiji za vrijeme od jedne godine. To je suma potronje gdje se sva dobra sabiraju (agregiraju) u jedno jedino dobro (AD) koje se onda, prema namjenama troe za zadovoljenje potreba stanovnitva (C), za investicionu potronju u privredi (I), za potronju drave (G) i neto izvoz (X-M).AD = C + I + G + (X - M)

Kriva agregatne tranje pokazuje sve koliine dobara koje su potroai spremni da kupe po razliitim cijenama.Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u odreenom vremenu, uglavnom za godinu dana.Kriva agregatne ponude pokazuje sve koliine outputa koje su preduzea spremna da isporue po razliitim cijenama (P).Funkcija agregatne ponude je tako proizvodna funkcija:AS = f (P,L,K,G.S,T).

Uravnoteenje je postignuto kada je agregatna ponuda jednaka agregatnoj tranji (AS = AD), kada ni kupci ni prodavci ne ele da promijene to stanje.Makroekonomska ravnotea je kombinacija opteg nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i prodavaca.

U potpunijoj ekonomskoj interpretaciji makroekonomska ravnotea znai zapravo stanje kada nemamo snage da dostignuti nivo realnog bruto drutvenog proizvoda pomjerimo na vie. To znai da je ravnoteu mogue ostvariti na svakom nivou privrednog razvoja.

501001502002500ASGADADEADP1000020000250000Yindeks cijena za sve robepotencijalni bruto drutveni proizvodrealni bruto drutveni proizvod

MJERENJE DRUTVENOG PROIZVODA I DOHODKA

Kruni tok u privredi. Osnovna karakteristika savremene privrede je u visokoj podjeli rada i intezivnoj razmjeni proizvoda.DomainstvaBankeVladaInostranstvoPreduzeaDohodciPotronjatednjaInvesticijePoreziPoreziTransferna plaanjaSubvencije i potronja VladeUvozIzvoz

Kruni tok izmeu preduzea i domainstva bez tednje. Najintezivnija razmjena se odvija izmeu preduzea i domainstva.Domainstva su vlasnici faktora proizvodnje, koje iznajmljuju preduzecima u cilju proizvodnje odreenih roba.Preduzea, na drugoj strani, proizvode robe koje prodaju domainstvima, za iju kupovinu domainstva troe ostvarene dohotke (robni tok).

Kruni tok izmeu preduzea i domainstava ukljuujui i tednju. Ovo usaglasavanje tednje (domainstva) i investicija (preduzea) u vezi sa visinom kamatne stope, obzirom da za to usaglaavanje postoji vremenski pomak, predstavlja osnovu talasanja privrede, odnosno formiranja konjuktornih (poslovnih) ciklusa.Kruni tok izmeu preduzea, domainstava i drave. Kruni tok izmeu domainstava, preduzea i inostranstva. Ovaj dio ukupnog krunog toka se ostvaruje po osnovu uvoza, odnosno izvoza.

Sadraj pojmova drutveni proizvod i nacionalni dohodak. Drutveni proizvod, odnosno drutveni bruto i drutveni neto proizvod predstavlja polazni pojam mjerenja ekonomskog uspjeha odreene privrede. To je zbir trinih vrijednosti svih flnalnih dobara i usluga.U finalna dobra i usluge ubrajaju se: potrona dobra koja slue konanom zadovoljenju konanih potroaa i ostvarene investicije.U raun ne ulaze takozvana intermedijarna dobra.

Bruto investicije predstavljaju vrijednost svih proizvodnih investicionih dobara u godini dana;Neto investicije su bruto investicije umanjene za amortizaciju. Ako se od bruto drutvenog proizvoda oduzime amortizacija dobije se drutveni neto proizvod ili samo drutveni proizvod kao pouzdanija mjera nacionalnog bogatstva;Nacionalni dohodak;dohodak stanovnitva;rapoloivi dohodak domainstva.

Ako sve ovo sumiramo, dobijamo sljedei pregled:

Ukupna vrijednost prodaje (po trinim cijenama).- Vrijednost nabavki od strane preduzea= Bruto drutveni proizvod po trinim cijenama - Amortizacija= Drutveni (neto) proizvod po trinim cijenama - Indirektni porezi+ Subvencije= Nacionalni dohodak ili drutveni neto proizvod po trinim cijenama- Profit preduzea- Direktni porezi preduzea- Iznos socijalnog osiguranja koji plaaju preduzea+Subvencije= Dohodak domainstva (stanovnitva)- Direktni porezi graana- Iznos socijalnog osiguranja koji plaaju radnici= Raspolozivi dohodak domacinstava.

Metodi obrauna drutvenog proizvoda:proizvodni metod (raun trokova faktora u proizvodnji),dohodni metod (raun raspodjele) i potroni metod (raun upotrebe).

Proizvodni metod

Bruto drutveni proizvod je veliina je ne samo vremenski (godinu dana) nego i teritorijalno odreena. To je ukupna vrijednost stvorena na teritoriji odreene zemlje bez obzira da li je stvarali domai ili strani graani.

RednibrojNaziv privredne graneDrutveni proizvod u tekuim cijenama u godini XX1.2.3.4.Poljoprivreda, umarstvo, ribarstvoIndustrijaTrgovina i saobraajUsluge (obrazovanje, finansijske usluge i sl.)1002000100015005.6.Bruto vrijednost proizvodaDrava (plate dravnih slubenika)Domainstva (plaanje posluge)46001000300+Nacionalni dohodakIndirektni porezi5900650Bruto drutveni proizvod po trinim cijenama6550

Dohodni metod. Poseban interes za ovaj metod obrauna drutvenog proizvoda je pitanje raspodjele.

Pri tome se posebno misli na:dio radnih dohodaka, odnosno dio koji pripada radnicima u formi nadnica, idio neradnih dohodaka koji pripada vlasnicima kapitala (kamate, rente, profiti).

Raniji primjer dobija sledei oblik obrauna po metodu dohotka. Drutveni proizvod u tekuim cijenama - Dohoci od rada ("radni dohoci") 3500 - Dohoci od imovine i preduzetnitva (dohoci ostalih faktora ,,neradni dohoci") 1500 Nacionalni dohodak 5000 + Indirektni porezi } +550 - Subvencije Drutveni proizvod po trinim cijenama 5550 + Amortizacija 1000 Bruto drutveni proizvod po trinim cijenama 6550

Potroni metod. Ovaj metod mjerenja, odnosno obra-una drutvenog proizvoda odnosi se na troenje, odnosno na njegovu konanu upotrebu. Drutveniproizvod po tekuim cijenama

- Potronja stanovnitva 2500- Potronja drave 1000- Investicije 1500Potronja u zemlji 5000Izvoz 2550Uvoz 1000Neto izvoz +1550Drutveni proizvod po trinim cijenama 6550

Drutveni proizvod kao pokazatelj stepena ekonomske razvijenosti.

promjena realnog DP

Stopa rasta= realni DP u prethodnoj godini

Zemlja $ Per capitaZemlja1996 u $ Per capitaLuksemburg45360Kanada19020vajcarska44350Irska17110Japan40940Izrael15870Norveka34510panija14350Danska32100Grka11460Njemaka28870Portugal10160SAD28020eska Republika 4740Francuska26270Turska2830vedska25710Jordan1650Finska23240Egipat1080Australia20090Indonezija1080Italija19880Bolivija830V.Britanija19600Mozambik80

Privredni rast nije bez limita, neogranien. Ogranienja su:u rastu stanovnitva,u rastu eksploatacije prirodnih bogatstava i u rastu zagaenosti ivotne sredine.

RASPODJELA DOHODKA

Definicija i znaenje. Problem raspodjele je jedno od najkontroverznijih pitanja, u ekonomiji, esto nazvan i konflikt raspodjele. Ukoliko bi se pojam pravedne raspodjele izjednaio sa pojmom jednakosti, odmah se dolazi u sukob sa ekonomskom efikasnosti. Raspodjelu dohotka je mogue posmatrati:na nivou preduzea,na nivou stanovnitva ina nivou drave.

Postavi li se pitanje koji dio dohotka pripada pojedinim domainstvima, dolazi se do raspodjele dohotka meu grupama domainstava ili pojedinaca, odnosno do personale raspodjele nacionalnog dohotka.Posmatra li se problem raspodjele dohotka sa stanovita uticaja drave, imamo sekundarnu raspodjelu dohotka.

Funkcionalna raspodjela dohotka.

Procentualno uee nadnica u nacionalnom dohotku:

godinaSR NjemakaVelika Britanija19501965 1991 199371- 66--76- 65

Personalna raspodjela nacionalnog dohotka. Raspodjelu dohotka na pojedince mogue je posmatrati sa stanovita grupisanja u pojedine socijalne grupacije. Mogue je obaviti posmatranje i sa stanovita uea u pojedinim intervalnim dohodovnim grupama.Razlikovanja uea u raspodjeli bogatstva i dohotka takoe zasluu panju. Pod dohotkom se podrazumijevaju ukupna godinja primanja u novcu koja mogu da potiu od rada (nadnice) ili od vlasnitva (kamate, dividende). Bogatstvo se sastoji od neto vrijednosti imovine u odreenom vremenu.

Mjerenje nejednakosti. Dva su osnovna metoda za mjere-nje personalne nejednakosti u raspodjeli dohotka: Lorencova kriva i Dini koeficijent. Lorencova kriva Dijagonalna kriva (45) pokazuje ravnomjernu raspodjelu dohotka (20% stanovnitva uiva 20% dohotka i sl.).Koeficijent koncentracije dohotka nazvan je Gini koeficijent (ABC/ABD).

100%

75%

50%

25%

20%0 25% 50% 75% 100%DohodakLorencova krivaLorencova kriva

100%

75%

50%

25%

0 25% 50% 75% 100%DohodakBCADGini koeficijent

Dohodna struktura drutva

Izvor: na osnovu Samjuelson, Nordhaus, Ekonomija, op. cit. str. 383

Dohodovni razred(%) svih domainstava(%) ukupnog dohotka primljenog od strane domainstava ovog razredaStvarna raspodela(%) od ukupnog dohotkaNajnia petina 20 4 4Druga petina 20 9 13Trea petina 2015 28etvrta petina 2024 52Najvia petina 2048100 3% najbogatijih 520-

Lorencova kriva, na osnovu tabele dohodnih razreda: I manje nejednakosti (levo); i II - vee nejednakosti dohotka (desno)

Ekonomske nejednakosti zemalja irom sveta krajem XX veka.

G =povrina izmeu Lorencove krive i krive od 45povrina ispod linije od 45

Distribucija dohotka u odabranim zemljama i Gini koeficijent u 1970. godini:

Izvor: Case K., 1999; 399

ZemljaetvrtineGinikoeficijentdonjadrugatreaetvrtaFinska10,826,445,668,60,207Belgija10,225,043,566,40,235Holandija10,124,542,565,30,268Njemaka9,824,242,565,30,250Norveka9,824,943,766,70,234vedska9,525,344,868,20,220Francuska8,321,839,161,60,296Italija8,020,738,061,20,310vajcarska8,021,037,858,90,323V. Britanija7,520,538,261,80,304panija7,420,137,560,20,320SAD5,718,035,760,20,341

Primama i sekundarna raspodjela dohotka.Primarna raspodjela dohotka se odvija pod odluujuim uticajem trita. Na njemu preduzea prisvajaju odreen ukupan prihod koji u sebi moe da sadri profit ili, ak, gubitak.Kada je rije o preraspodjeli putem poreza, onda se govori o tkzv. sekundarnoj (dravnoj) raspodjeli dohotka. Dakle, sekundarna raspodjela je raspodjela izmeu preduzea i drave, a sredstva ubrana tako slue optedrutvenim probama.

Primanja drave u periodu 1972 - 1994. godine:

Izvor: Woll A., 1998; 475

GodinaUkupna potronja drave (% od BDP)Uee (% od BDP)porezaDoprinosa za socijalno osiguranje1972199423,6653,4624,4027,4213,6421,61

Procentno uee domainstava u nacionalnom dohotku rangirano u petine dohodovne grupe u V. Britaniji:

Izvor: Hardwick P., 1994; 591

Petine dohotkaOstvareni (predporeski) dohodakPost-poreski dohodakdonja petinadruga petinatrea petinaetvrta petina peta petina2,07,016,026,050,06,611,016,023,044,0Sva domainstva100,0100,0Gini koeficijent (u %)51%39%

Efekat preraspodjele je vidljiv.Ukoliko se ovo prikae grafiki kao kumulativna distribucija dohotka, dobiemo:

DohodakNakon oporezivanja smanjile su se nejednakosti u raspodjeli. Lorencova kriva sa krivom ravnomjerne raspodjele dohotka zatvara, poslije oporezivanja, manju povrinu nego to je ona bila prije oporezivanja.

AGREGATNA TRANJA I NACIONALNI DOHODAK

Znaenje agregatne tranje. Ukupna (godinja) vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu preduzea u jednoj zemlji predstavlja realni domai drutveni proizvod (Y) ili agregatni output (proizvod). On obuhvata usluge, potrona i investiciona dobra.Adam Smit, osniva klasine ekonomske teorije, poao je od pretpostavke o samoregulaciji trinog privrednog sistema.

Tranja za potronim dobrima;Funkcija potronje i tednje.

Osnovni faktori potronje su:raspoloivi dohodak domainstva, raspoloiva imovina kojom domainstvo raspolae,visina kamatne stope, ivotna dob, procjene budunosti.

Raspoloivi dohodak domainstva.

Bruto dohodak + transferni dohodak (npr. djeiji dodatak) = ukupan dohodak - direktni porezi (npr. porez na dohodak) = raspoloivi dohodak (za potronju ili tednju)Postoje razlike u troenju permanentnog i povremenog (tranzitnog) dohotka .Osnovna karakteristika potronje permanentnog dohotka je da se radi o normalnom, odnosno planiranom nivou potronje, odnosno tednje.Povremeni (transferni) dohodak, troi se na drugaiji nain od permanentnog. Potronja ovog dohotka uglavnom nije u nekoj vezi sa potronjom permanentnog dohotka.

Imovina kojom domainstvo raspolae. Domainstva priblinog nivoa tekuih dohodaka, ali razliitog bogatstva (visine imovine) razliito e se ponaati u potronji.Visina kamatne stope. Vie kamate e uticati na porast tednje, odnosno na smanjenje potronje.ivotna dob je takoe jedan od uticajnih faktora potronje.Procjene budunosti. Oekivani rast cijena u budunosti uticae da se donese odluka da se vie troi, a da se manje tedi. Pojava novih proizvoda moe da utie na porast potronje.

Funkcija potronje. Potronja je funkcija dohotka, odnosno potronja i tednja su u neposrednoj zavisnosti od visine dohotka:C = f(Y).To je takozvana hipoteza apsolutnog dohotka.Prosjena potronja je pokazatelj uea obima potronje u drutvenom proizvodu.Rije je o graninoj sklonosti ka potronji, odnosno prirastu potronje na jedinicu prirasta dohotka. Svaki porast dohotka (Y) dovodi do rasta potronje za iznos b x Y , odnosno C=b>Y, (b) je C/Y.

Pretpostavimo sljedei primjer:

Ako ovo grafiki prikaemo, dobiemo sljedeu sliku:

YCS0100 200 30040 120 200 280-40-20020

Funkcija potronje ima u vidu vezu potronje i dohotka;Funkcija investicija. Investicije su upotreba, odnosno aktiviranje tednje:I = SPoetna tekoa investicija je u vremenu trajanja. I = Potroaka tranja. Procjene o visokoj potroakoj tranji i povoljnim cijenama odreene robe, vaan su podsticaj preduzeima za investiranje. To je princip akceleratora, gdje su investicije funkcija prirasta potronje:I = Kamatna stopa. Investicije su opadajua funkcija kamatne stope. Ova razlika izmeu godinjeg prihoda i godinjeg troka je godinji neto profit.

VISINA RAVNOTENOG DOHODKA

Potronja i investicije;Visina ravnotenog dohotka u privredi bez investicija.Stanje ravnotenog dohotka je dostignuto kada je agregatna tranja jednaka agregatnoj ponudi.

Stanje ravnotenog dohotka pokazuje krivu od 45. Agregatna ponuda, odnosno visina nacionalnog dohotka (Y) u svakoj taki ove krive jednaka je iznosu tranje za proizvodima, odnosno iznosu potronje (C). Suma faktorskih dohodaka jednaka je vrijednosti proizvodnje.Ravnoteno stanje, odnosno ravnoteni nacionalni dohodak podrazumijeva puno koritenje faktora proizvodnje. Visina ravnotenog dohotka u privredi sa investicijama. Kako je kamata odluujui faktor visine investicija, pretpo-stavimo da je fiksna.

Ako prethodnu tabelu dopunimo iznosom za investicije, ona e izgledati:

YCSI0100 200 30040 120 200 280-40-2002010101010

Grafiki prikaz ove tabele izgleda ovako:

U privredi bez investicija ukupna agregatna tranja se odnosila samo na nivo potronje stanovnitva (C). U privredi sa investicijama nivo agregatne tranje se die za iznos ostvarenih investicija, te je sada iznos agregatne ponude jednak zbiru ove dvije tranje:Y = C + I.

MULTIPLIKATOR

U prethodnoj analizi smo nauili da je ponuda determinisana tranjom. Zavisno od nivoa tranje formira se nivo ravnotenog dohotka. Ako je agregatna tranja manja od obima (mogue) agregatne ponude, ponuda e se smanjiti do nivoa uspostavljanja ravnotenog dohotka.Multiplikator predstavlja jedan od kljunih elemenata u sistemu Keynes -ove analize.U naem prethodnom primjeru odgovor je dat. Porast investicija za 10 jedinica poveao je iznos nacionalnog dohotka za 50.

Multiplikator je mjera odnosa izmeu promjena ravnote-nog nacionalnog dohotka i autonomne potronje.Autonomnost znai nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se neto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski (egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable.Ovdje emo se baviti investicijama i toj vrsti uticaja na rast drutvenog proizvoda, odnosno baviemo se investicionim multiplikatorom.Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granina sklonost ka potronji (C/Y), odnosno granine sklonosti ka tednji (S/Y).Iznos autonomne investicione tranje je u naem primjeru 10 jedinica.Y = I + C.

Multiplikator javne potronje. Drava svojim porezima oduzima jedan dio dohodaka stanovnitvu i privredi, ime smanjuje obim njihove tranje. Nisu svi prikupljeni porezi prihodi drave. Jedan dio poreza drava vrati stanovnitvu i privredi u formi raznih subvencija, dotacija i sl. To su transferna plaanja.Multiplikator spoljne trgovine.Neto izvoz je razlika izmeu izvoza (X) i uvoza (M) dobara i usluga (X-M).Ovo znai da prisustvo spoljne trgovine znai da se potronja u zemlji moe razlikovati od obima njene proizvodnje.

Multiplikator otvorene privrede. Koeficijent otvorenosti privrede predstavlja odnos izmeu zbira uvoza i izvoza u odnosu na drutveni proizvod.

Za potrebe raunanja multiplikatora spoljne trgovine prvo se javlja potreba da se izrauna granina sklonost ka uvozu koja predstavlja porast vrijednosti uvoza po jedinici porasta drutvenog proizvoda (MPm)Multiplikator spoljne trgovine tako bi bio:

HVALA NA PANJI