1

Στην εργασία συμμετείχαν με αλφαβητική σειρά:

Αμανατίδου Ευθυμία

Βασιλάκη Αλεξία

Βασίλη Άννα

Βεργής Χρήστος

Γεροχρήστου Ουρανία

Γκρούμα Αριάδνη

Καλιακάτσος Βασίλειος

Κοτσίνη Βασιλική

Κουτσιμπέλης Νικόλαος

Κουτσιμπέλης Σωτήριος

Κουτσουμπός Χρήστος

Κριτσιμά Στεφανία

Κυριακοπούλου Ευαγγελία

Σταθάτου Αναστασία

Τριποτσέρη Ελευθερία

Ψούνη Αγγελική

Η συνθετική αυτή εργασία έγινε στα πλαίσια

της ‘Ερευνητικής Εργασίας’

το 2ο τετράμηνο

του σχολικού έτους 20011 – 2012

2

Ευχαριστίες

Η ομάδα μας θερμά ευχαριστεί όλους που πρόθυμα βοήθησαν

για την πραγματοποίηση των στόχων της εργασίας μας.

Τους καθηγητές του σχολείου μας (με αλφαβητική σειρά)

την κυρία Γρυλωνάκη Μαρία, εικαστικό,

τον κύριο Ξενάκη Γιώργο, φιλόλογο

την κυρία Ράπτη Βασιλική, φιλόλογο

την κυρία Τομαρά Μαρίνα, φυσικό ΡΗ.

και

την κυρία Σωτηροπούλου Χρυσάνθη, θεατρολόγο,

καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Ευχαριστίες οφείλουμε και στην επιβλέπουσα καθηγήτρια,

κυρία Μητσάνη Ευαγγελία, γαλλικής φιλολογίας,

για την επίμονη υποστήριξή της.

3

Η εργασία αυτή πρόσφερε την ευκαιρία στους μαθητές μας να δουλέψουν συλλογικά και να καταφέρουν σπουδαία αποτελέσματα, τα οποία είναι πρωτόγνωρα ως προς τον συνήθη τρόπο εργασίας και συνεργασίας στο σχολείο. Παρόλα αυτά πρέπει να αναγνωρίσω και ειλικρινά να αναφέρω ότι κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες.

Για όλα αυτά θέλω εδώ να τους ευχαριστήσω και δηλώνω προσωπικά υπερήφανη που καταφέραμε μαζί να καταλήξουμε σε μια αξιοσημείωτη απόδοση της εργασίας. Ευχαριστίες οφείλω, επίσης, στους συναδέλφους μου. Η ολοκληρωμένη αυτή εργασία δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την συμβολή των συναδέλφων μου της Βίκυς Ράπτη, του Γιώργου Ξενάκη, της Μαρίας Γρυλωνάκη και της Μαρίνας Τομαρά. Ευχαριστώ πολύ την φίλη και πανεπιστημιακή δασκάλα Χρυσάνθη Σωτηροπούλου. Όλοι τους ανταποκρίθηκαν αμέσως στο κάλεσμα μας και συνέβαλαν με τις παρουσιάσεις τους και τις διευκρινίσεις τους σημαντικά. Κι αυτά συνέβηκαν σε ώρες εκτός ωραρίου τους και με προσωπική τους εργασία. Τέλος, η αδιάλειπτη παρουσία της συναδέλφου μας Σίσης Χαρατσή μας στήριξε σημαντικά, και τους μαθητές και εμένα, προσφέροντας ενθουσιασμό και όχι μόνο. Γι` αυτό την ευχαριστώ πολύ.

Ευαγγελία Μητσάνη

4

Πρόλογος ................................................................................................................................... 6

1. 1. Κίνητρα ...................................................................................................................... 6

1. 2. Σκοπός ....................................................................................................................... 7

Ανάπτυξη του θέματος .............................................................................................................. 8

2.1. Εισαγωγή ................................................................................................................... 8

2.1.1. Θεωρητικό υπόβαθρο ..................................................................................................... 8

2.1.2. Μεθοδολογία ............................................................................................................ 11

2.1.3. Ερευνητική Διαδρομή ............................................................................................... 13

Πώς πραγματοποίησα μια παρουσίαση ζωγραφικών έργων ........................................... 20

2.2.1. Αξιόλογα ρεύματα μεταφοράς της ελληνικής μυθολογίας ...................................... 22

προς τη Δύση ................................................................................................................... 22

2.2.2. Ιστορικές προσωπικότητες που συνέβαλαν ....................................................... 31

2.3 Παρουσίαση επιρροής ανά γεωγραφική περιοχή .......................................................... 34

2.4 Συγκριτική ανάλυση .......................................................................................................... 38

2.4.1. Η αρπαγή της Ελένης .......................................................................................... 38

2.4.2. Ανδρομάχη .......................................................................................................... 41

2.4.3. Τρωίλος και Χρυσηίδα ........................................................................................ 46

2.4.4. Λαοκόωντας ........................................................................................................ 51

2.4.5. Η κρίση του Πάρη ................................................................................................ 54

2.4.6. Σειρήνες ............................................................................................................... 57

2.4.7. Η αρπαγή της Ευρώπης ........................................................................................ 60

2.4.8. Ιφιγένεια .............................................................................................................. 64

Συμπεράσματα και προτάσεις ................................................................................................ 69

Βιβλιογραφία........................................................................................................................... 76

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ............................................................................................................................ 79

ΙΤΑΛΙΑ ...................................................................................................................................... 80

Ιταλική λογοτεχνία .............................................................................................................. 81

Ιταλοί ζωγράφοι και γλύπτες .............................................................................................. 83

Ιταλικές όπερες ................................................................................................................... 86

Ιταλικός κινηματογράφος ................................................................................................... 89

ΓΑΛΛΙΑ ..................................................................................................................................... 91

Γαλλικά λογοτεχνικά και θεατρικά έργα ............................................................................. 92

Γάλλοι ζωγράφοι ................................................................................................................. 94

5

Γάλλοι γλύπτες .................................................................................................................... 95

Γαλλικές όπερες................................................................................................................... 97

Γαλλικός κινηματογράφος ................................................................................................ 100

Γαλλικό θέατρο .................................................................................................................. 101

ΟΛΛΑΝΔΙΑ και ΓΕΡΜΑΝΙΑ ..................................................................................................... 102

Γερμανοί συγγραφείς θεατρικών έργων ........................................................................... 103

Γερμανόφωνοι ζωγράφοι .................................................................................................. 106

Γερμανόφωνα μουσικά έργα ............................................................................................ 109

ΙΣΠΑΝΙΑ ................................................................................................................................. 114

Ισπανική λογοτεχνία .......................................................................................................... 115

Ισπανία: Ζωγραφική, Γλυπτική .......................................................................................... 117

ΑΓΓΛΙΑ .................................................................................................................................... 119

Αγγλόφωνη λογοτεχνία ..................................................................................................... 120

Άγγλοι Ζωγράφοι .............................................................................................................. 123

Αγγλία Μουσική ............................................................................................................... 124

Αγγλόφωνος κινηματογράφος .......................................................................................... 125

Κατάλογος εικόνων ............................................................................................................... 127

6

Πρόλογος (Αγγελική Ψούνη)

1. 1. Κίνητρα

Το θέμα με το οποίο ασχοληθήκαμε στην «Ερευνητική Εργασία» μας του 2ου τετραμήνου είχε σαν θέμα διερεύνησης την επιρροή της ελληνικής μυθολογίας στο δυτικό πολιτισμό. Επιλέξαμε αυτό το θέμα γιατί μας αρέσει η μυθολογία. Μας θυμίζει την παιδική μας ηλικία. Από μικροί ακούγαμε και μαθαίναμε τις ιστορίες θεών, ηρώων και ανθρώπων. Με την διεξοδική έρευνα του θέματος θεωρήσαμε ότι θα μπορούμε μέσα από την μυθολογία να γνωρίσουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Και πράγματι δεν απογοητευθήκαμε. Η ενασχόλησή μας - υποχρεωτική και μη - με την ιστορία, τη λογοτεχνία και τις τέχνες, καθόρισε την επιλογή μας. Ένα επιπρόσθετο κίνητρο ήταν και η περιέργεια. Θέλαμε να μάθουμε πώς η Μυθολογία της χώρας μας θα μπορούσε να επηρεάσει τόσο τον αρχαίο όσο και τον σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό.

Εικόνα 1 Σάντρο Μποτιτσέλι, Η Αφροδίτη και οι τρεις Χάριτες προσφέροντας δώρα σε νέα γυναίκα (1484)

7

1. 2. Σκοπός

Από τις πρώτες συναντήσεις μας καθορίσαμε τα ερευνητικά μας ερωτήματα: • Ποιες είναι οι πτυχές του πολιτισμού;

• Πώς αποτυπώνεται η επίδραση της ελληνικής μυθολογίας στη δυτική λογοτεχνία;

• Ποια έργα τέχνης είναι εμπνευσμένα από τη ελληνική μυθολογία;

• Ποιες επιρροές έχει δεχθεί η δυτική μουσική από την ελληνική μυθολογία;

• Σε ποιο βαθμό επηρεάστηκε το θέατρο και ο κινηματογράφος από την ελληνική

μυθολογία;

Προσπαθήσαμε να επιτύχουμε τα παραπάνω με την ανεύρεση έγκυρων πληροφοριών, τις οποίες θα τις μετατρέπαμε σ’ ένα δικό μας κείμενο. Το κείμενο αυτό θα έπρεπε να το παραδώσουμε στο προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Κάτι πολύ σημαντικό για την επίτευξη του στόχου μας ήταν η σωστή συνεργασία τόσο μεταξύ μας όσο και με την καθηγήτρια μας, η τήρηση των ατομικών και ομαδικών ημερολογίων. Μέσα από την συνεργασία μας επιδιώκουμε να κοινωνικοποιηθούμε και να μάθουμε να δουλεύουμε σωστά και πάνω σε ένα συγκεκριμένο

θέμα διερεύνησης. Τέλος η συνολική προσπάθεια αποβλέπει στην πραγματοποίηση της παρουσίασης του συνολικού έργου, όπως αυτό αποτυπώνεται σε μια συνθετική εργασία, αλλά και σε ότι η ομάδα θα αποφάσιζε για επιπρόσθετο παραδοτέο. Θέλουμε μέσο αυτής της ερευνητικής εργασίας να δείξουμε την ευρύτερη διάδοση και επίδραση του Ελληνικού πολιτισμού στην Δύση. Ακόμα θέλουμε να παρουσιάσουμε τους τομείς της τέχνης του Δυτικού πολιτισμού που εμπνεύστηκαν από την Ελληνική μυθολογία και ιστορία.

Εικόνα 2 Σ. Μποτιτσέλι, Αλληγορία της Άνοιξης, λεπτομέρεια (1482)

8

Ανάπτυξη του θέματος 2.1. Εισαγωγή

2.1.1. Θεωρητικό υπόβαθρο (Ράνια Γεροχρήστου) Ερευνητική εργασία είναι η εργασία που έχει ερευνητικό χαρακτήρα και σχετίζεται με την κατανόηση, την εμβάθυνση και την παρουσίαση ενός θέματος, σε συγκεκριμένο χρόνο.

Εικόνα 3. Καραβάτζιο, Αυτοπροσωπογραφία του ως Βάκχο (1594)

Τα μέρη της εργασίας, ποικίλουν. Μπορούν να χωριστούν στο πρακτικό κομμάτι (εύρεση πληροφοριών, μελέτη δεδομένων και σύνταξη εργασίας), καθώς και στο τεχνικό μέρος (παρουσίαση εργασίας μέσω βίντεο, φωτογραφιών και σχολίων) το οποίο υλοποιείται με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Αυτό που προσπαθεί να επιτύχει

9

μια ερευνητική εργασία, είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη έρευνα και εμβάθυνση ενός θέματος, με σκοπό την πλήρη κατανόησή του τόσο σε γλωσσικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο πληροφοριών. Συγχρόνως η ουσιαστικότερη εμπειρία είναι τα συμπεράσματα και ο λόγος, ο σκοπός της πραγματοποίησης της εργασίας. Τα άτομα που συμμετέχουν σε μια ερευνητική εργασία, ωφελούνται λόγω της αναζήτησης των πληροφοριών που εντοπίζουν και τους βοηθούν στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων τους. Ταυτόχρονα, αυτά τα άτομα, αποκομίζουν την εμπειρία της ομαδικότητας και της συνεργασίας, καθώς και της υπακοή τους στον υπεύθυνο - συντονιστή της κάθε υποομάδας.

Σε αυτή την εργασία μας ασχοληθήκαμε σε μεγάλο μέρος με τον πολιτισμό. Ο όρος πολιτισμός (πόλις > πολίτης > πολιτισμός) εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα τον 18ο αι., ως αντιστοίχιση του γαλλικού civilisation, έκτοτε όμως χρησιμοποιείται υποκαλύπτοντας και την έννοια του culture/kultur λόγω της έλλειψης μονολεκτικής ακριβούς απόδοσης στα ελληνικά της ξενόγλωσσης έννοιας. Πρόκειται για την ανάπτυξη των τεχνικών και πνευματικών του επιτευγμάτων ανά την υφήλιο, με τη βοήθεια που προήλθε από την αστικοποίηση του ανθρώπου. Τα χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού είναι η πολιτιστική δράση (υλικά και πνευματικά έργα, δραστηριότητες και έθιμα) και η πνευματική καλλιέργεια ή «culture» (αξίες, παραδόσεις, παιδεία, μόρφωση, αισθητική, εκλέπτυνση συμπεριφοράς) που συνιστάμενα διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων.

Οι τομείς της ανθρώπινης προσπάθειας που χαρακτηρίζονται ως πολιτισμικοί ποικίλουν. Αρχικά, η δημιουργία οικισμών και πόλεων, στη συνέχεια η δημιουργία και η ανάπτυξη των επιστημών και της παιδείας και τέλοςη συγκρότηση κοινωνίας και πολιτισμού, είναι οι βασικοί πολιτισμικοί τομείς, στην δημιουργία των οποίων μετέχει ενεργά το άτομο.

Τέλος, το κύριο θέμα, που έδωσε και το όνομά του στην εργασία, είναι οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι, που κατεξοχήν επηρέασαν το δυτικό πολιτισμό. Οι κυριότεροι από αυτούς, είναι οι εξής: « Ιφιγένεια», «Ελένη», «τρωικός πόλεμος», «Θεογονία»,

«Τιτανομαχία»», «Ανδρομάχη», «Θεοί του Ολύμπου», «Ηρακλής», «Ορφέας» καθώς και πολλοί άλλοι.

Τα μέλη των ομάδων της εργασίας μας αναζήτησαν, κατέγραψαν και μελέτησαν έργα, των οποίων οι δημιουργοί εμπνεύστηκαν από τους ελληνικούς μύθους. Εντοπίστηκαν έργα σε όλες τις μορφές τέχνης που έχουν επηρεάσει και

Εικόνα 4. Ορφέας

10

σχολιάστηκαν ενδελεχώς. Το σημαντικότερο στάδιο ήταν η σύγκριση και η εξαγωγή συμπερασμάτων.

Εικόνα 5. Ανταίος και Ηρακλής, 1559 ‐60, Μπαρτολομέο Αμμαννάτι

11

2.1.2. Μεθοδολογία (Νίκος Κουτσιμπέλης, Χρήστος Βεργής, Ελευθερία Τριποτσέρη)

Στην διάρκεια κυρίως των δύο πρώτων συναντήσεων, καθορίσαμε τους στόχους της εργασίας μας και τους τρόπους πραγματοποίησης αυτών. Καταλήξαμε πως ο σκοπός της εργασίας μας θα ήταν η παρουσίαση της επίδρασης της ελληνικής μυθολογίας στον δυτικό πολιτισμό. Αναπτύξαμε τις υποχρεώσεις μας και συμφωνήσαμε τους όρους συνεργασίας μας.

Συζητήσαμε αρκετά για το πώς θα πραγματοποιήσουμε την έρευνά μας. Στην αρχική μας συζήτηση, με όλη την ομάδα, κατανοήσαμε ότι η επιρροή της ελληνικής μυθολογίας είναι πιο φανερή σε ορισμένες χώρες, με τις οποίες θα ασχολούμασταν. Μέσα από τις υπάρχουσες γνώσεις μας είχαμε στον νου μας ότι η ελληνική μυθολογία συνδέεται ως προς τη θεματολογία της με την αναγέννηση, που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία. Από τον ορισμό ξεκινούσαμε σε δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Επομένως ο σχηματισμός υποομάδων, σκεφτήκαμε και προτείναμε, να είναι ανά χώρες. Η επιλογή χώρας έγινε ανάλογα με τις γνώσεις μας σε ξένες γλώσσες. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να διευκολυνθούμε στην αναζήτηση στοιχείων. Έτσι χωριστήκαμε σε τέσσερις ομάδες / χώρες: Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία.

Η αναζήτηση στοιχείων για την εργασία μας – ενώ εμείς θεωρούσαμε – ότι θα γίνει μόνο μέσα από το διαδίκτυο, και πραγματικά στην πορεία το χρησιμοποιήσαμε πάρα πολύ, στις συναντήσεις μας αποδείχθηκε ότι θα είχαμε πολλά βιβλία και περιοδικά. Επειδή φάνηκε ότι η ιστορία και οι εξελίξεις της καθορίζουν την πολιτιστική πορεία κάθε τόπου, επειδή καμιά χώρα δεν είναι ξεκομμένη από τις τριγύρω χώρες της κι επειδή οι αλληλεπιδράσεις είναι ολοφάνερες, για τούτο καταλήξαμε ότι πρέπει μια ομάδα να ασχοληθεί με τα ιστορικά γεγονότα που συνέβαλαν στην διάδοση της ελληνικής παιδείας.

Στις συναντήσεις μας φαινόταν ότι θα ήταν πολύ δύσκολη όλη αυτή η δουλειά. Έτσι κάναμε αποδεκτή την πρόταση της καθηγήτριάς μας να ζητήσουμε τη βοήθεια κι άλλων καθηγητών μας, ειδικών σε κάθε αντικείμενο. Γι` αυτό συνεννοηθήκαμε να μας κάνουν παρουσιάσεις σε θέματα λογοτεχνίας, ιστορίας, ζωγραφικής και θεάτρου.

Οι στόχοι μας ήταν να αναζητήσουμε και να παρουσιάσουμε στην τάξη μας έργα λογοτεχνίας, ζωγραφικής και γλυπτικής, μουσικής, θεάτρου και κινηματογράφου. Καταλήξαμε σε αυτές τους τομείς πολιτισμού σαν τις κυριότερες εκφράσεις τους. Θα κάναμε μια πρώτη καταγραφή και θα επιλέγαμε αυτά που θα μας άρεσαν για να τα δούμε όλες οι υποομάδες.

12

Εικόνα 6. Ραφαέλλο Σάντσιο, Αρετές (1511)

Πρόσθετος στόχος ήταν να καταδειχθεί η διαχρονική επιρροή της ελληνικής μυθολογίας και να καταγραφούν οι μύθοι που επανεμφανίζονταν και για ποιους λόγους. Θα αναζητούσαμε τους συμβολισμούς τους και με συγκριτικές αναλύσεις σε διάφορες εποχές και τεχνοτροπίες θα μας οδηγούσαν σε συμπεράσματα.

Ένας άλλος σημαντικός στόχος ήταν το τελικό παραδοτέο έργο μας. Θέλαμε να κάνουμε και κάτι άλλο εκτός από την τελική συνθετική εργασία με τα στοιχεία της έρευνάς μας. Έτσι μια συμμαθήτριά μας πρότεινε να κάνει ένα βίντεο με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία. Και έγινε αποδεκτό.

Από τις βασικότερες υποχρεώσεις μας ήταν η τήρηση προσωπικού και ομαδικού ημερολογίου. Αυτό που τονίστηκε ιδιαίτερα ήταν η συνεργασία μεταξύ μας. Αυτό ήταν ένα ακόμη στοιχείο για το σχηματισμό των υποομάδων. Η επικοινωνία μεταξύ μας και με την καθηγήτριά μας για τα εβδομαδιαία παραδοτέα θα γινόταν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Στο τέλος θα συμπληρώναμε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης και θα ετοιμάζαμε την παρουσίαση της εργασίας μας με τα στοιχεία της έρευνάς μας.

13

2.1.3. Ερευνητική Διαδρομή

(Χρήστος Βεργής και Βασίλης Καλιατσάκος) Η συνθετική εργασία του 2ου τετραμήνου μας βρήκε πιο υποψιασμένους από εκείνη του 1ου. Είχαμε πάρει μια ιδέα για το τι πρόκειται και γενικά ήμαστε πιο άνετοι. Από την πρώτη κιόλας συνάντησή μας συζητήσαμε για το τι είναι μια συνθετική εργασία και ποιες οι τυπικές – αλλά και ουσιαστικές – υποχρεώσεις μας. Κάτι πιο δύσκολο μας ακουγόταν. Συμφωνήσαμε για τον τρόπο συνεργασίας μεταξύ μας (των μελών) και με την καθηγήτριά μας, κυρία Μητσάνη, η οποία υπήρξε από την πρώτη στιγμή απόλυτη στην τήρηση των ημερολογίων (προσωπικού και ομαδικού) και του ατομικού φακέλου. Για λόγους οικονομίας χρόνου και μελανιού για εκτυπώσεις, μας προτάθηκε και το αποδεχθήκαμε η επικοινωνία μας να γίνεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Όσοι δεν είχαν θα μπορούσαν να τα δίνουν με ένα ‘στικάκι’. Η τεχνολογία στάθηκε βοηθός μας. Πρόσθετα της οικονομίας είναι η ευκολία διόρθωσης και η τήρηση αρχείου. Ακόμη θα μπορούσαμε να δουλεύουμε όποτε μπορούσαμε. Ξεκινήσαμε με μια συζήτηση για το τι περιμένουμε από αυτό το θέμα που είχαμε επιλέξει και γιατί. Τις απόψεις μας αυτές τις αποτυπώσαμε και γραπτά. Συνεχίσαμε με καταιγισμό ιδεών και γράψαμε σε χαρτόνια τι μας φέρνουν στο νου οι λέξεις πολιτισμός και ελληνική μυθολογία. Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ τους. Η πρώτη μας υποχρέωση ήταν να αναζητήσουμε την ερμηνεία των όρων ‘πολιτισμός’ και ‘μυθολογία’ σε σχολικά βιβλία, όπως το Λεξικό λογοτεχνικών όρων και στο διαδίκτυο, στη Wikipedia.

Εικόνα 7. Βερονέζε, Νέμεση (1560 ‐ 61)

14

Στην συζήτησή μας, για το πώς θα πραγματοποιούσαμε την εργασία μας, βάλαμε κάποιους στόχους. Πρώτα ποιους τομείς πολιτισμού θα ερευνούσαμε. Ήμασταν όλοι σύμφωνοι ότι η λογοτεχνία, τα θεατρικά έργα, οι θεατρικές παραστάσεις άρα και ο κινηματογράφος, η μουσική και η ζωγραφική και γλυπτική είναι οι κυριότεροι χώροι πολιτιστικής δημιουργίας. Γνωρίζαμε ήδη ότι η Ιταλία είναι μια χώρα που είχε άμεσες και ουσιαστικές επιρροές από τον ελληνικό πολιτισμό. Η εποχή της αναγέννησης είναι γνωστή σε όλους και στο μυαλό μας έρχονται πίνακες πασίγνωστων αναγεννησιακών ζωγράφων. Στην τάξη μιλήσαμε και η καθηγήτριά μας μάς έφερε παραδείγματα κι άλλων χωρών. Είναι γεγονός ότι όλες οι χώρες αλληλοεπηρεάζονται και τίποτα δεν σταματάει στα γεωγραφικά στενά σύνορα. Τα πολιτισμικά έργα επηρεάζονται από την εποχή τους, εκφράζουν τις κοινωνικές και οικονομικές αναταράξεις και ανάλογα τις επηρεάζουν.

Εικόνα 8. Πάολο Βερονέζε, Μουσική (1556 ‐ 57)

Στην τρίωρη συνάντηση αυτή μετά τη συζήτηση χωριστήκαμε σε ομάδες. Αποφασίσαμε ότι ήταν καλύτερα να χωριστούμε ανά χώρα. Χωριστήκαμε στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Αγγλία και την Γερμανία. Η χώρα την οποία θα αναλαμβάναμε ήταν ανάλογα και με τις γνώσεις μας σε ξένες γλώσσες. Επειδή μία συμμαθήτριά μας

15

μαθαίνει ισπανικά, με την ομάδα της ασχολήθηκε και με τη χώρα αυτή. Στην πορεία είδαμε ότι αναζητώντας στοιχεία για την Γερμανία, «πηγαίναμε» σε γερμανόφωνες χώρες, όπως Ολλανδία, Αυστρία. Σε αυτό το σημείο, έπρεπε να κάνουμε μια επιλογή στα στοιχεία. Μέσα στην ομάδα ο καθένας ανέλαβε από ένα τομέα (μουσική - θέατρο, ζωγραφική-γλυπτική, λογοτεχνία και κινηματογράφο) για να αναζητήσει και σε πρώτη φάση να καταγράψει έργα που εμπνεύστηκαν από την ελληνική μυθολογία. Μία άλλη ομάδα ερεύνησε την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού συνεπώς και της ελληνικής μυθολογίας στη δύση, μέσα από την ιστορία. Τα στοιχεία συγκεντρώνονταν με πολύ κόπο και διάβασμα και έρευνα: το σχολικό βιβλίο της Ιστορίας της Β λυκείου, άρθρα (άφθονα, θα λέγαμε) σε περιοδικά. Πολύ μεγάλη βοήθεια ήταν η παρουσίαση με τίτλο ‘Η διάδοση της ελληνικής γραμματείας’, που μας έκανε ο καθηγητής μας, κύριος Ξενάκης. Έβαλε τα στοιχεία σε έναν καλό δρόμο, που φαίνεται από την απόδοση της αντίστοιχης ομάδας. Οι παρουσιάσεις (γιατί ακολούθησαν κι άλλες) και οι σημειώσεις ένωναν τις υποομάδες, επειδή όλοι παρακολουθούσαμε την πορεία των άλλων.

Παράλληλα η έρευνα συνεχιζόταν από όλους μας. Οι υπολογιστές και το διαδίκτυο πήραν φωτιά. Καταπληκτικοί πίνακες ζωγραφικής ξεπηδούσαν στα μάτια μας και οι θεοί του Ολύμπου, οι ήρωες, θνητοί και ημίθεοι παρουσιάζονταν μπροστά μας. Άλλοι ολοστρόγγυλοι και παχουλοί, άλλοι γεωμετρικοί… Όλη η ελληνική μυθολογία παρέλασε μπροστά μας. Η συμβολή της καθηγήτριάς μας κυρίας Γρυλωνάκη στη παρουσίαση των καλλιτεχνικών ρευμάτων και στην σύγκριση και ανάλυση των έργων ζωγραφικής είναι πολύ σημαντική. Μας έμαθε τι να βλέπουμε σε έναν πίνακα. Συγχρόνως δε απόλαυσε όλη η ομάδα αυτά τα αριστουργήματα.

Στις επόμενες συναντήσεις μας στο σχολείο κάθε μέλος και με την συνεχή βοήθεια της υπεύθυνης καθηγήτριάς μας και σε συνεννόηση μαζί της, έφερνε το υλικό που έβρισκε.

Εικόνα 9. Ηρακλής (κινηματογραφική ταινία)

Έτσι παρακολουθήσαμε τρέιλερ κινηματογραφικών αγγλόφωνων ταινιών, εμπνευσμένων πάντα από την ελληνική μυθολογία. Αυτό που μας έκανε ιδιαίτερη

16

εντύπωση ήταν ότι οι μύθοι παρουσιάζονται αλλοιωμένοι για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς εντυπωσιασμού της ταινίας.

Εικόνα 10. Αργοναυτική εκστρατεία, (κινηματογράφος)

Παρακολουθήσαμε αρκετά αποσπάσματα θεατρικών παραστάσεων στην αγγλική και γαλλική γλώσσα. Έγινε συζήτηση για τις διάφορες απόψεις του ίδιου μύθου και πώς ο κάθε σκηνοθέτης τον χρησιμοποιεί, αλλά και τον αποδίδει. Η παρουσίαση της κυρίας Σωτηροπούλου, θεατρολόγου στο Πανεπιστήμιο Πάτρας, μας γοήτευσε.

Πρώτα μας έδειξε ταινίες κινούμενων σχεδίων για να μας βάλει στο πνεύμα του κινηματογράφου και το τι πρέπει να προσέχουμε σε μια ταινία ή ένα θεατρικό έργο. Ποιος είναι ο ρόλος κάθε συντελεστή. Δευτερευόντως είδαμε ένα απόσπασμα από τις Τρωάδες του Μιχάλη Κακογιάννη και κάναμε κάποιες παρατηρήσεις και συζήτηση.

Εικόνα 11. Τρωάδες, 1971, Μιχάλη Κακογιάννη

17

Εικόνα 12. Ιλιάδα και Οδύσσεια

Εικόνα 13. Περσέας

Από το αρχείο της ΕΡΤ, είδαμε σχετικές εκπομπές, όπως: Ο Ελληνισμός της Βενετίας, Δεσποτάτα της Ελλάδας, Οι τόποι των μύθων: Αρισταίος και Ορφέας, Ηρακλής, Θησέας, Μύθοι και Μαντεία κ.α. αυτές οι εκπομπές μας ήταν λίγο βαρετές, αλλά η κυρία Μητσάνη μας τόνιζε πόσο βοηθούσαν στην έρευνά μας. Κι εμείς…….

Με τις θεατρικές παραστάσεις γνωρίσαμε σε πρώτη φάση τους θεατρικούς συγγραφείς και μετά γενικότερα τους λογοτέχνες (ποιητές και πεζογράφους). Η καταγραφή μας σε έργα λογοτεχνικά συνεχιζόταν και χρειαζόμασταν μια ‘τακτοποίηση’ για την κατάταξη σε λογοτεχνικά ρεύματα. Με τη φιλόλογο κυρία Ράπτη συζητήσαμε για λογοτεχνία και τους εκπροσώπους της στην παρουσίαση των ευρωπαϊκών λογοτεχνικών ρευμάτων, που μας έκανε. Η ωραία συζήτηση που προκάλεσε άρεσε σε όλους μας γιατί ήταν πολύ ευχάριστη και εποικοδομητική.

Παράλληλα ακούσαμε μπόλικη κλασική μουσική. Στην γερμανική γλώσσα έχουν γραφεί πολλά μουσικά θεατρικά έργα (όπερες) εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία. Τα αυτάκια μας άκουσαν ….. από Μπετόβεν και Ντεμπισύ μέχρι……

18

Εικόνα 14. Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα, 1967, του Ο`Νηλ

Αφού καταγράψαμε και κατατάξαμε σε χρονολογική σειρά όλα τα έργα που βρήκαμε ο σκοπός μας ήταν να εντοπίσουμε τους κυρίαρχους μύθους και τον συμβολισμό τους. Παρατηρήσαμε ότι κυριαρχούσαν οι μύθοι για τον Ηρακλή, τον Ορφέα και κυρίως σχετικοί με τον τρωικό πόλεμο. Σχηματίζοντας διαφορετικές ομάδες με το κριτήριο του μύθου που κυριαρχούσε στα έργα που είχαμε βρει, διακρίναμε τη

σημασία τους και τους λόγους για τους οποίους επιλέγονται συχνά.

Εικόνα 15 photo LAROUSSE

TALMA DANS LE ROLE DE PYRRHUS Galerie dramatique de Martinet

Διαπιστώσαμε ότι μέχρι και σήμερα γίνεται εκτεταμένη χρήση των αρχαιοελληνικών μύθων και από την Ιταλία εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.

Μια ακόμα εργασία μας ήταν η συγκριτική ανάλυση έργων που αναφέρονταν στο ίδιο μυθολογικό θέμα. Ανά δύο συνεργαστήκαμε, και αυτό μας άρεσε πιο πολύ, και με καλά αποτελέσματα. Βοηθηθήκαμε και από τις παρουσιάσεις και από σχόλια που βρήκαμε μέσω

19

διαδικτύου.

Τέλος, αρχίσαμε να κάνουμε την σύνθεση της εργασίας μας. Σχηματίσαμε ομάδες και κάθε ομάδα ανέλαβε από μία δράση. Πιστεύουμε ότι το αποτέλεσμα θα είναι ικανοποιητικό καθώς όλοι δουλέψαμε αρκετά για αυτή την εργασία. Επιπλέον ετοιμάσαμε και μια παρουσίαση των ζωγραφικών έργων που ‘ανακαλύψαμε’. Πιο κάτω η Έφη θα σας περιγράψει πώς την έκανε.

Για την τελευταία μας συνάντηση, η καθηγήτριά μας πρότεινε να συμπληρώσουμε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης. Είναι από αυτά που βαριούνται οι μαθητές και επιμένουν οι καθηγητές. Όμως βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για τις συνθετικές εργασίες. Έτσι υποκύψαμε…….. Εκεί από ότι είδαμε όλοι ήμαστε πολύ επιεικείς με τον εαυτό μας. Τι γνώμη να έχει άραγε η κυρία Μητσάνη;

Μας έμενε ένα ακόμα βήμα πριν το καλοκαίρι μακριά από τα πρότζεκτ. Η παρουσίαση της εργασίας μας στο σχολείο. Η κούραση ήταν εμφανής, οι εξετάσεις πλησιάζουν και οι μουρμούρες ήταν αδιάκοπες. Όμως κι αυτό το τελειώσαμε. Επιτέλους!!!!!

Μπράβο μας.

Εικόνα 16. Μέδουσα, 1636 ‐ 38, Μπερνίνι. Ρώμη, Βίλλα Μποργκέζε

20

Πώς πραγματοποίησα μια παρουσίαση ζωγραφικών έργων σε μορφή power point, ως παραδοτέο της ερευνητικής εργασίας.

(Έφη Αμανατίδου)

Το πρώτο μέλημα κάθε ομάδας ήταν η καταγραφή έργων (λογοτεχνικών, θεατρικών, κινηματογραφικών, εικαστικών) των οποίων οι δημιουργοί εμπνεύστηκαν από την ελληνική μυθολογία. Η πληθώρα των ζωγραφικών πινάκων και των γλυπτών που «ξεπήδησαν» μέσω διαδικτύου, μας δημιούργησαν την διάθεση να τα αξιοποιήσουμε δημιουργώντας ένα βίντεο.

Μετά την καταγραφή των έργων, έγιναν δύο παρουσιάσεις από καθηγήτριές μας. Η πρώτη παρουσίαση (από την κυρία Μητσάνη) αναφερόταν στη θεωρία των εικαστικών ρευμάτων, από τον μεσαίωνα έως σήμερα. Στη δεύτερη (από την κυρία Γρυλωνάκη) έγινε ανάλυση των έργων, της τεχνοτροπίας και συγκρίσεις μεταξύ των καλλιτεχνών. Με αυτές τις δύο παρουσιάσεις βοηθήθηκαν οι συμμαθητές μου και έβαλαν τα έργα σε χρονολογική σειρά. Έτσι διαγραφόταν η εξέλιξη των εικαστικών τεχνών.

Κάθε υπεύθυνος μου έστειλε τα έργα χρονολογημένα και με τις απαραίτητες πληροφορίες για το συγκεκριμένο θέμα και τον δημιουργό. Εφόσον είχα όλες αυτές τις πληροφορίες ξεκίνησα την δουλειά για τη δημιουργία του βίντεο. Αμέσως όμως συνειδητοποίησα ότι δεν είχα το απαιτούμενο υλικό. Έτσι σκεφτήκαμε να δουλέψουμε το υλικό μας σε μια σειρά διαφανειών.

Πέρασα τις πληροφορίες που είχα σε διαφάνειες σύμφωνα με μία σειρά και μετά άρχισα την επεξεργασία στο power point. Στη συνέχεια χρησιμοποίησα διάφορα εφέ, φόντο, την αυτόματη εναλλαγή των διαφανειών, διαφοροποίησα την γραμματοσειρά και τα χρώματά της. Επίσης εμπλούτισα τις διαφάνειες με απόσπασμα από την όπερα του Ντεμπισύ, ‘Πηλέας και Μελισσάνθη’. Εδώ συνάντησα κάποιες δυσκολίες, γιατί δεν είχα όλα τα προγράμματα. Βρήκα όμως βοηθό την καθηγήτριά μας, κυρία

Τομαρά. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα είναι το επιθυμητό και πολύ αξιόλογο.

Εικόνα 17. Ο Κλωντ Ντεμπισύ στο πιάνο, 1893. Συνθέτης της όπερας ‘Πηλέας και Μελισσάνθη’

21

Εικόνα 18 Ανδρομάχη, στην Κομεντί Φρανσαίζ

22

2.2. Ιστορική εξέλιξη

2.2.1. Αξιόλογα ρεύματα μεταφοράς της ελληνικής μυθολογίας προς τη Δύση (Άννα Βασιλάκη)

Οι Έλληνες έχουν ασκήσει την επιρροή τους σε όλη την Δύση και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης προς όλους τους τομείς. Η ιστορία χωρίζεται κυρίως: στην Κλασική Αρχαιότητα (6ος-4ος αι. π.Χ.), στην Ελληνιστική Εποχή (3ος αι. π.Χ), στη Ρώμη (146 π.Χ.-330 μ. Χ.), στο Βυζάντιο (330 μ.Χ.-1453), στην Φραγκοκρατία και την εποχή των Παλαιολόγων και στους Βυζαντινούς Λόγιους της Δύσης (15ος αι. π.Χ.). Παρόλα αυτά θα ξεκινήσουμε την αναδρομή από μερικούς αιώνες πιο παλιά.

Η α` και β` αποικία των Ελλήνων τον 11ο- 9ο και 8ο αιώνα π.Χ. αντίστοιχα φαίνεται να είναι η αρχή της μετάδοσης των στοιχείων. Τα ελληνικά φύλλα αποφασίζουν να επεκταθούν πέρα από τα γνωστά έως τότε σύνορα τους και να δημιουργήσουν αποικίες. Ένα από τα φύλα που φαίνεται ότι επηρεάστηκε ήταν και αυτό των Ετρούσκων. Οι αρχαίοι Έλληνες τους ονόμαζαν Τυρρηνούς. Όπως μαθαίνουμε, οι Ετρούσκοι γνώριζαν τους ελληνικούς μύθους και ίσως και μερικά τμήματα λογοτεχνικών έργων όπως αυτά του Ομήρου. Ο τρόπος με τον οποίο γινόταν η ανάγνωση τους πιθανόν ήταν μέσω εμπόρων οι οποίοι έκανα τις μεταφράσεις. Βλέπουμε τους μύθους να παίρνουν μορφή σε καλλιτεχνικά τους έργα όπως κάτοπτρα, τοιχογραφίες και αγγεία διαφόρων χρήσεων.

Τον 6ο-4ο αι. π. Χ. αρχίζει η περίοδος της Κλασικής Αρχαιότητας. Τα έγραφα τους ήταν γραμμένα πάνω σε παπύρους διπλωμένους σε ρολά και φυλαγμένους μέσα σε κυλίνδρους. Οι πάπυροι γινόντουσαν όλο και περισσότεροι και χρειαζόντουσαν συντήρηση. Τον 5ο αιώνα χάρη στους σοφιστές της εποχής που δίδαξαν ρητορική και επιστήμες κυρίως στην Αθήνα, διαδίδεται το βιβλίο. Έτσι ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες με την πρώτη από αυτές να βρίσκεται στην Αθήνα, από τον Πεισίστρατο το 570/60 π. Χ. η οποία περιλάμβανε έργα του Ομήρου και άλλων ραψωδών. Οι πάπυροι όμως δεν ανήκαν μόνο σε βιβλιοθήκες αλλά και στην κατοχή λογίων της αρχαιότητας. Ο Πλάτωνας διατηρούσε μεγάλη βιβλιοθήκη για της ανάγκες της φιλοσοφικής του σχολής (την Ακαδημία) και ο Αριστοτέλης μια τεράστια συλλογή βιβλίων για την υποστήριξη του προγράμματος της σχολής του (το Λύκειο). Μάλιστα, ο Μέγας Αλέξανδρος που ήταν μαθητής του

Εικόνα 19

23

Αριστοτέλη, τον επιχορήγησε με 800 τάλαντα για να εμπλουτίσει την βιβλιοθήκη του και του έστελνε βιβλία και υλικό για την σύνταξη του έργου του. Αργότερα, επί των ημερών του Θεοφράστου, το Λύκειο μετονομάστηκε σε Περίπατο και ο αριθμός των σπουδαστών του έφτασε στους 2000. Η Ελληνιστική εποχή που εκτείνεται τον 3ο αιώνα π. Χ. είναι και αυτή μια εποχή ορόσημο για τον ελληνισμό. Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου βοήθησε στην μετάδοση ελληνικών στοιχείων, όπως η γλώσσα (η οποία καθορίστηκε ως διεθνής σε όλη την αυτοκρατορία) αλλά και η ελληνική καλλιτεχνική, λογοτεχνική και φιλοσοφική παράδοση. Έτσι αυτό γίνεται αφορμή για να ιδρυθεί η Οικουμενική Βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια από τον Πτολεμαίο Α` και με αυτό τον τρόπο η Αλεξάνδρεια έγινε η πρωτεύουσα του πνευματικού κέντρου του ελληνιστικού κόσμου.

Η Βιβλιοθήκη αποτελούσε μέρος του Μουσείου, ενός διδακτικού και επιστημονικού κέντρου με αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια, στοές, χώρους αναψυχής και ένα κήπο με ζώα και φυτά προς μελέτη. Ο Δημήτριος ο Φαληρέας (350-280 π.Χ) ήταν μαθητής του Αριστοτέλη και πρώτος προϊστάμενος της Βιβλιοθήκης και κατέφερε να συγκεντρώσει 200.000 βιβλία αλλά τον 2ο αι. π.Χ η συλλογή έφτασε τα 700.000 κυλίνδρους. Όμως, το 48 π.Χ μερικοί υποστηρίζουν την πυρπόληση της Βιβλιοθήκης κατά την πολιορκία της Αλεξάνδρειας θέμα που αμφισβητείται ανοιχτά. Θεωρείται ότι κάηκαν στο λιμάνι αρκετές χιλιάδες άγραφοι πάπυροι, τους οποίους ο

Ιούλιος Καίσαρας προόριζε για τη Ρώμη. Το 47 π.Χ ο Ιούλιος Καίσαρας επιστρέφοντας ανέθεσε

στον Βάρρωνα την αναζήτηση συγγραμμάτων και την ταξινόμηση βιβλιοθήκης με δημόσιο χαρακτήρα.

Αναφερόμενοι στην εποχή της Ρώμης (146π.Χ-330 μ. Χ.) τώρα, αρχίζει η μεταφορά των παπύρων στην Ρώμη μετά την κατάκτηση της Μεγάλης Ελλάδας (Νότια Ιταλία-272 π. Χ.) και στη συνέχεια της Σικελίας. Έλληνες συγγραφείς και γραμματικοί άρχισαν να συρρέουν στη Ρώμη, δημιουργώντας τους πρώτους κύκλους λογίων. Η ελληνική παιδεία θεωρήθηκε απαραίτητο προσόν για κάθε δημόσιο άνδρα της Ρώμης. Ο Λίβιος Ανδρόνικος, ένας Έλληνας από τον Τάραντα, μετέφρασε στα μέσα του 3ου αι. π. Χ. την Οδύσσεια στα λατινικά. Έτσι, τα αρχαία ελληνικά κείμενα αποτέλεσαν πρότυπα για τα λατινικά που δημιουργήθηκαν. Την εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου δημιουργήθηκε ένας κύκλος διανοουμένων γύρω από τον πολύ αρκετά πλούσιο της εποχής, Μαικήνα. Ιδιωτικές συλλογές βιβλίων διατηρούσαν ο Κικέρων, ο Λούκουλλος, ο Σύλλας και άλλοι επιφανείς Ρωμαίοι αλλά από τον 1ο μ. Χ. αι. ιδρύθηκαν σημαντικές βιβλιοθήκες στην περιφέρεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Εικόνα 20. Σάντζιο, αριστερά ο Πλάτων και δεξιά ο Αριστοτέλης

24

Τέλος, ο αυτοκράτορας Αδριανός (76-138 μ. Χ.), λάτρης της Ελλάδας, είχε προσωπική φιλία με τον Ηρώδη τον Αττικό και ίδρυσε στην πόλη των Αθηνών μια λαμπρή βιβλιοθήκη, η οποία καταστράφηκε με την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. Επί Αδριανού ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες και σε πολλές άλλες πόλεις όπως είναι η Αλεξάνδρεια, η Πέργαμος, η Ιερουσαλήμ, η Μελιτηνή κλπ.

Εικόνα 21. Ερείπια της Βιβλιοθήκης του Αδριανού στην Αθήνα

Το Βυζάντιο συνδέεται με τον ελληνισμό, κληρονόμησε τον πολιτισμό του αρχαίου κόσμου. Η Βυζαντινή εποχή ξεκινά με την κτίση της Κωνσταντινούπολης από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 π. Χ. Το 380 καθιερώθηκε ο χριστιανισμός ως επίσημη

θρησκεία με το διάταγμα του Μεγάλου Θεοδοσίου και αναδείχθηκε η χριστιανική γραμματεία συγκρουόμενη με την αρχαία ελληνική. Ακόμα, υπήρξε η επιβολή ενός ορθόδοξου δόγματος μέσω των Συνόδων και αντιγράφηκαν σταδιακά οι πάπυροι σε περγαμηνούς κώδικες μεταξύ 2ου και 3ου αιώνα μ. Χ. Αυτοί ήταν παράγοντες που επηρέασαν τις εξελίξεις στον κόσμο του πολιτισμού και της εκπαίδευσης στο Βυζάντιο. Σημαντικό γεγονός που φαίνεται να απειλούσε τον χριστιανισμό είναι οι επιρροές που δεχόντουσαν από τον αρχαίο ελληνισμό. Όσοι αγαπούσαν και ασχολήθηκαν με τον αρχαίο κόσμο ονομάστηκαν ειδωλολάτρες και τα βιβλία ονομάστηκαν «αιρετικά» τα οποία κάηκαν από την εποχή του Κωνσταντίνου. Το 392 ο Μέγας Θεοδόσιος καταργεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το 529 ο Ιουστινιανός απαγορεύει την διδασκαλία όσων έπασχαν από την «ιερή νόσο» των Ελλήνων, κλείνοντας την φιλοσοφική σχολή των Αθηνών. Παρόλα αυτά, η Κωνσταντινούπολη έγινε η πόλη στην οποία επισκέπτονταν όλοι οι ρήτορες, γραμματικοί και φιλόσοφοι. Επί Κωνσταντίνου Β` (337-361) ιδρύθηκε αυτοκρατορική βιβλιοθήκη υπό την εποπτεία του φιλοσόφου και ρήτορα Θεμιστίου ενώ επί Ιουλιανού η βιβλιοθήκη περιλάμβανε 120.000 τόμους και αναδείχθηκε η κλασική παιδεία. Ο σπουδαίος Έλληνας εκκλησιαστικός πατέρας και πλατωνιστής Ωριγένης(185-251 μ.Χ) συγκρότησε σημαντική προσωπική βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια την οποία αργότερα μετέφερε στην Καισαρεία. Κατά τον 4ο αι. οι πατέρες της εκκλησίας, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Γρηγόριος Νύσσης και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος είχαν βαθιά κλασική παιδεία. Οι δύο πρώτοι σπούδασαν ρητορική στην νεοπλατωνική Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας, όπου δίδασκαν εθνικοί. Ο Βασίλειος και ο Ιωάννης σπούδασαν ρητορική στην Αντιόχεια με τον εθνικό Λίβανο, τον μεγαλύτερο ρητοροδιδάσκαλο της εποχής.

25

Ο μοναχισμός είναι σήμα κατατεθέν για την θρησκεία. Οι μοναχοί ζουν ασκητική ζωή αλλά είναι υποχρεωμένοι να είναι γνώστες των γραμμάτων και των επιστημών, τουλάχιστον στο Βυζάντιο. Ο μοναχισμός ξεκίνησε από την Αίγυπτο και ως τα μέσα του 4ου αι. μ.Χ. εξακολούθησε σε ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή. Τα μοναστήρια λειτούργησαν ως κέντρα αντιγραφής χειρογράφων κωδίκων. Το 454 ιδρύεται από τον συγκλητικό Στούδιο η αρχαιότερη μοναστηριακή βιβλιοθήκη, η Μονή του Ιωάννη Προδρόμου του Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη.

Η βιβλιοθήκη και το βιβλιογραφείο της Μονής γνώρισαν μεγάλη ακμή στην εποχή του Θεόδωρου Στουδίτη (759-826). Οι μοναχοί έφτασαν τους 700 και κατά την διάρκεια της εικονομαχίας αποτέλεσε καταφύγιο των εικονολατρών. Ιδιαίτερης αξίας βιβλιοθήκη θησαυρίζει η Μόνη Αγίας Αικατερίνης του Σινά, η οποία δεν έπεσε ποτέ σε εχθρικά χέρια και διατηρείται ακέραιη ως σήμερα. Ανεγέρθηκε από τον Ιουστινιανό κατά τον 6ο αι. Γύρω στα 800 εισάγεται και γενικεύεται η χρήση της μικρογράμματης ελληνικής γραφής σε αντικατάσταση της μεγαλογράμματης. Με αυτό τον τρόπο γίνεται εξοικονόμηση στο γραφικό υλικό, στον χώρο και το κόστος των βιβλίων μειώνεται σημαντικά.

Το Άγιο Όρος βρίσκεται στην τρίτη την ανατολικότερη χερσόνησο της Χαλκιδικής, την χερσόνησο του Άθωνα. Είναι το μεγαλύτερο κέντρο βιβλίου της χριστιανοσύνης και τα χειρόγραφα του ανέρχονται στις 16.000 από αυτά που διασώζονται. Η μέγιστη Λαύρα είναι η αρχαιότερη από τις 20 μονές και διαθέτει 2.242 κώδικες. Το 425 ο Θεοδόσιος Β` ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη το πρώτο αυτοκρατορικό σχολείο, όπου διδασκόταν η ελληνική και η λατινική φιλολογία, η φιλοσοφία και το δίκαιο. Το 855 ο καίσαρας Βάρδας ίδρυσε επί Μιχαήλ Γ` μια ανώτερη σχολή στη Μαγναύρα, που έγινε γνωστή ως Πανδιδακτήριο. Τη σχολή διεύθυνε ο Λέων ο Μαθηματικός ή Φιλόσοφος, λάτρης της κλασικής παιδείας. Κατά τον 11ο αι. ο Μηχαήλ Ψελλός ανέλαβε την διεύθυνση του ανωτέρου αυτοκρατορικού σχολείου, δίδασκε 11 μαθήματα και έδωσε έμφαση στον Πλάτωνα και τους Νεοπλατωνικούς φιλοσόφους. Το 1082 μία Σύνοδος καταδίκασε την μελέτη του Πλάτωνα και, έτσι, οι σπουδές στράφηκαν προς τον Αριστοτέλη.

Σημαντική επιρροή στην Δύση είναι και αυτή των Αράβων που με το εμπόριο τους και τις συμφωνίες που είχαν με το Βυζάντιο καθώς και με τις κατακτήσεις τους σε περιοχές της Εγγύς Ανατολής κατά την διάρκεια του 7ου αι., κατάφεραν να έρθουν σε επαφή με τους Έλληνες ρήτορες και φιλοσόφους καθώς και με ραψωδούς όπως ο Όμηρος. Από τα μέσα του 8ου αι. έως τα τέλη του 10ου αι. μεταφράστηκαν στα αραβικά το σύνολο της αριστοτελικής παράδοσης , μαθηματικά, ιατρική, μουσική

Εικόνα 22. Άγιος Θεόδωρος Στουδίτης, ψηφιδωτό στην Νέα Μονή Χίου

26

κλπ. Τα ελληνικά γίνονται πλέον η γλώσσα της διοίκησης στην Αραβία. Πλούσιοι Άραβες ξόδευαν τεράστια ποσά επιχορηγώντας τη μετάφραση και αντιγραφή έργων της ελληνικής αρχαιότητας με τους Αββασίδες χαλίφες της Βαγδάτης να επιδεικνύουν ιδιαίτερη μέριμνα για την μετάφραση τους στα αραβικά.

Τον 9ο αι. περίπου, το βυζαντινό κράτος οργανώνεται σε νέες βάσεις και ανακάμπτει. Από εκείνη την εποχή αρχίζει η Βυζαντινή Αναγέννηση. Ο πατριάρχης Φώτιος ελέγχει νέα εκκλησία της Βουλγαρίας και συγκρούεται με τον πάπα της Ρώμης. Στο έργο του «Βιβλιοθήκη» καταγράφει πολύτιμες πληροφορίες για τα έργα της ελληνικής γραμματείας. Ο μαθητής του, Καισαρείας Αρέθας (850-933), αναζητά έργα της κλασικής γραμματείας και πληρώνει αδρά αντιγραφείς και καλλιγράφους, για να αποκτήσει έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη καθώς και άλλων ρητόρων. Επιπλέον γράφει σχόλια στο έργο του Παυσανία και του Λουκιανού. Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος (913-959) ανασυγκροτεί την ανακτορική βιβλιοθήκη και το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας και συστήνει μια μνημειώδη συλλογή βιβλίων, αποθησαυρίζοντας όλα τα έργα των αρχαίων και βυζαντινών συγγραφέων ως την εποχή του.

Η Φραγκοκρατία ξεκινά όταν οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1204 και εγκατέστησαν λατινικά κράτη στα Βαλκάνια. Τότε καταφύγιο της βυζαντινής αυλής και του Πατριαρχείου, υπήρξε το κράτος της Νίκαιας. Άλλα

ελληνικά κράτη ιδρύθηκαν στην Τραπεζούντα, την Ήπειρο και στον Μυστρά. Ο Μυστράς εξελίχθηκε στο κατεξοχήν πολιτικό και πνευματικό κέντρο του Δεσποτάτου του Μορέως. Στα μοναστήρια του λειτούργησαν σχολές και αντιγραφικά κέντρα με σπουδαίες βιβλιοθήκες.

Κατά τον 15ο αι. κυριάρχησε στον Μυστρά η μορφική του πλατωνιστή Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνος, ο οποίος άσκησε κριτική στον τρόπο άσκησης της εξουσίας και πρότεινε την ιδανική πλατωνική πολιτεία. Όμως ο πατριάρχης Γεώργιος

Σχολάριος διέταξε την «διά πυρός» καταστροφή του έργου του. Ο Πλήθων Γεώργιος Γεμιστός (1355-1452), ήταν φιλόσοφος, επαναστάτης, ριζοσπάστης πολιτικός και βαθύς μελετητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Γεννήθηκε στη Σπάρτη και αργότερα, όταν οι ιδέες του άρχισαν να γίνονται στόχος κάποιων σκληροπυρηνικών του οικουμενικού πατριαρχείου (που εξόντωσαν τον μαθητή του Ιουβενάλιο), εγκαταστάθηκε στο Δεσποτάτο του Μυστρά. Υπήρξε ένθερμος υπερασπιστής της

Εικόνα 23. Ο Μωάμεθ Β` ο Πορθητής παραχωρεί τα προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο

27

φυσικής και πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνισμού. Σε μια εποχή, που στο Βυζάντιο, το Έλλην ήταν ακόμη συνώνυμο του εθνικού-ειδωλολάτρη, ο Γεμιστός ανήκε στους λίγους που έλεγαν ότι είναι Έλληνες και όχι Ρωμιοί. Ήταν κατά του μοναχισμού, που στην εποχή του αριθμούσε περί τις 500.000. Τους μοναχούς τους θεωρούσε «ανόητους, που ζητούσαν την ευδαιμονία στη φτώχεια, την αγαμία, τη νηστεία, την ακαθαρσία, την αμάθεια και την αδράνεια. Στην αγιοσύνη αντέτασσε το αρχαίο κάλλος. Ζητούσε την ριζική λύση του αγροτικού ζητήματος και την απελευθέρωση του αγροτικού πληθυσμού. Ζητούσε την κατάργηση των μισθοφόρων και τη δημιουργία ενός εθνικού στρατού. Ο ριζοσπαστισμός του φαίνεται από το γεγονός ότι ήταν κατά της θανατικής ποινής. Ο Πλήθωνας πέθανε στην Σπάρτη ένα χρόνο πριν την άλωση.

Μεταξύ το 1438-9 συνήλθε στην Φεράρα - Φλωρεντία της Ιταλίας, Σύνοδος που αποφάσισέ την Ένωση την Εκκλησιών όπου συμμετείχε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ ο Παλαιολόγος με μεγάλη συνοδεία επισκόπων και πνευματικών ανθρώπων (Πλήθων, Βησσαρίων, Μάρκος Ευγενικός κ.α.) Πριν από την Άλωση έρχονταν στην Κωνσταντινούπολη νέοι από την Δύση να σπουδάσουν ελληνικά. Με αφορμή την Σύνοδο της Φλωρεντίας δημιουργήθηκε εκεί Πλατωνική Ακαδημία. Πολλοί Έλληνες λόγιοι έφυγαν στην Ιταλία πριν και μετά την Άλωση της Πόλης. Οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν: Μανουήλ Χρυσολοράς, Γεώργιος Τραπεζούντιος, Θεόδωρος Γαζής, Βησσαρίων, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Μιχαήλ Αποστόλης, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Ιανός Λάσκαρις κ.α. Μαζί τους είχαν σημαντικές συλλογές

χειρογράφων, οι οποίες άλλαζαν χέρια διαρκώς με αγοραπωλησίες.

Εικόνα 24. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος σε τοιχογραφία του Β. Gozzoli στο Παλάτι των Μεδίκων στη Φλωρεντία

Κατά την συγκρότηση του Βυζαντίου και του Χριστιανισμού, τα ελληνικά αποτελούσαν τη γλώσσα και ένα μέσο με το οποίο αντιμετώπιζαν τις διαφορετικές θρησκείες. Στην

Αγγλία το 668 διδάσκονταν ελληνικά από τους απεσταλμένους του πάπα Βιταλιανού. Για να μάθαινε ελληνικά θα έπρεπε να του τα δίδασκε κάποιος Έλληνας ή κάποιο άλλο άτομο που τα διδάχτηκε ο ίδιος από Έλληνα. Το 827 γίνονται στην Δύση μεταφράσεις ελληνικών κειμένων.

Τέλος, η αρχαία ελληνική γλώσσα έπαψε να διδάσκετε αλλά παρόλα αυτά διατηρήθηκε το ελληνικό αλφάβητο. Σιγά - σιγά αρχίζει να σταματάει ο φανατισμός της ελληνικής γλώσσας και να την αντικαθιστούν τα λατινικά.

28

Το 838 μ.Χ. οι Άραβες κυριαρχούν στη Μεσόγειο και πλήττουν το εμπόριο. Το Βυζάντιο τους προσφέρει ως δώρα βιβλία φιλοσοφίας. Έρχονται στα χέρια τους έργα του Θουκυδίδη, Αριστοτέλη, Ιπποκράτη, Γαληνού, Ευκλείδη, Πτολεμαίου κ.α. Έχοντας αυτά ως βάσεις κατάφεραν να αναπτύξουν την αστρονομία, τα μαθηματικά την ιατρική και την φιλοσοφία.

Την ίδια εποχή, στα 800 στέφτηκε αυτοκράτορας της Δύσης ο Κάρολος ο Μέγας, ο οποίος εδραίωσε την κυριαρχία του στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης. Ο Καρλομάγνος υπήρξε θαυμαστής του Ομήρου και της Αθήνας. Καλεί και εγκαθίστανται στο κράτος του Ιταλοί δάσκαλοι της ελληνικής. Συχνές ήταν οι επισκέψεις βυζαντινών διπλωματικών αποστολών (812 Άαχεν) που αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον των Δυτικών για την Ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα, γνωστό ως «Καρολίγγεια Αναγέννηση» περιλάμβανε την ίδρυση σχολών στις επισκοπές και στα μοναστηριακά κέντρα, καθώς και την ευρεία αντιγραφή χειρογράφων στην μικρογράμματη καρολίγγεια γραφή.

Εικόνα 25. Η στέψη του Καρόλου του Μεγάλου

29

Στη συνέχεια ακολουθούν οι Σταυροφορίες, ένα από τα αίτια των οποίων ήταν η αναβίωση της αρχαίας παράδοσης του προσκυνήματος στους Αγίους Τόπους στη διάρκεια του 10ου αιώνα.

Τον 12ο αιώνα και μετά δημιουργούνται οι Αριστοτελικοί και οι Πλατωνικοί. Στους Πλατωνικούς ανήκει ο Γεώργιος Πλήθωνας Γεμιστός (1360-1452) όπου χάρη σε αυτόν ιδρύεται η Πλατωνική Ακαδημία στη Φλωρεντία και αναγεννιούνται οι πλατωνικές σπουδές στην Ιταλία. Στους Αριστοτελικούς ανήκουν ο Γεώργιος Σχολάριος (1405-1468) που ήταν ο πρώτος πατριάρχης μετά την Άλωση της Πόλης και μετέφρασε στα λατινικά έργα του Θωμά Ακινάτη.

Οι Αριστοτελικοί συμβάλλουν στην Αναγέννηση και μεταφράζουν σωστά τα έργα στα λατινικά κάτι που οι Άραβες δεν κατάφεραν να κάνουν πιστά. Οι ιστοριογράφοι έχουν ως πρότυπα τους ελληνιστικούς κλασικής αρχαιότητας. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος και ο Γεώργιος Σφαντζής κατά την διάρκεια της Άλωσης μιμούνται τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη. Στη λογοτεχνία ο Ιωάννης Δαμασκηνός χρησιμοποιεί κανόνες, ύμνους και τροπάρια σε αρχαία ποιητικά μέτρα. Τα σημαντικά πρόσωπα που συναντάμε σε αυτή την χρονική περίοδο είναι: ο Βάκων ο οποίος ήταν άγγλος μελετητής του Αριστοτέλη, ο Μάξιμος Πλανούδης (μεταφραστής), ο Βαρλαάμ Καλαβρός (έλληνας μοναχός από την Νότια Ιταλία), ο Δημήτρης Κυδώνης και ο αδερφός του Πρόχορος οι οποίοι έκαναν μεταφράσεις και εργάστηκαν για την πνευματική και θρησκευτική προσέγγιση Ανατολής και Δύσης, ο Μανουήλ Χρυσολοράς (δίδασκε ελληνικά σε ένα κύκλο Ιταλών διανοουμένων), ο Γεώργιος τραπεζούντιος (λατινιστής που επηρέασε το κύκλο Ιταλών λογίων), ο Θεόδωρος Γαζής ( δίδασκε ελληνικά και εργάστηκε ως μεταφραστής στη Νεάπολη) και ο Βησσαρίων που ήταν μαθητής του Πλήθωνα και συλλέκτης ελληνικών χειρογράφων. Ακόμα δημιουργήθηκε ο Ακαδημία όπου ήταν τόπος συγκέντρωσης των πνευματικών για να ασχοληθούν με την ελληνική γραμματεία ενώ παράλληλα εφευρέθηκε η τυπογραφία που βοήθησε στην μετάδοση των βιβλίων και στην παροχή τους από τους αναγνώστες. Τέλος, μετά την Άλωση της Πόλης, βυζαντινοί λόγιοι μετανάστευσαν στην Ιταλία.

Στη συνέχεια ακολουθεί η Αναγέννηση. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας, οι οποίες είχαν παραμεριστεί κατά τον Μεσαίωνα. Ο αναγεννησιακός άνθρωπος εμπνέεται από τον αρχαίο κόσμο. Έχουμε έτσι την οικονομική άνοιξη που ξεκίνησε αρχικά από την Ιταλία (Φλωρεντία, Βιέννη και Ρώμη) αλλά επεκτάθηκε σε όλη την Δυτική Ευρώπη, την κοινωνική και την πνευματική που υποστηρίζονταν από φιλόδοξους εκπρόσωπους της αστικής τάξης και φιλόμουσους ηγεμόνες όπως οι Μέδικοι στη Φλωρεντία. Στράφηκαν προς τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και επιδόθηκε στη συστηματική μελέτη, μετάφραση και σχολιασμό των αρχαίων συγγραφέων. Τον 12ο όμως αιώνα Ίδη μελετούνταν τα αρχαία φιλοσοφικά κείμενα στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Από τον 12ο έως τον 15ο αι. μελέτησαν την αρχαία γραμματεία. Τέλος προσπαθούν να αφομοιώσουν τις αξίες του τότε κόσμου. Τον 15ο και 16ο αι. εκδίδονται κείμενα αρχαίων Ελληνικών

30

συγγραφέων και συλλέγουν αρχαία χειρόγραφα που μεταφέρθηκαν στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη ( Βενετία) και στην Λαυρεντική Βιβλιοθήκη (Φλωρεντία). Ακόμα έχουμε

την εμφάνιση της τυπογραφίας σε όλη την Δυτική Ευρώπη.

Εικόνα 26. Το αναγεννησιακό κτίριο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, στη Βενετία, που σχεδιάστηκε από τον Γιάκοπο Σανσοβίνο

Ακόμα, αυτή την περίοδο Κρητικοί, Επτανήσιοι, Κύπριοι αλλά και Έλληνες άλλων βενετοκρατούμενων περιοχών, είχαν ως χώρους συναντήσεων ιταλικά πνευματικά

κέντρα (Πάδοβα, Φλωρεντία, Πίζα κ.α.) Η ελεύθερη διακίνηση των κατοίκων πραγματοποιήθηκε για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Σε όλη ολόκληρη την Ευρώπη αλλά κυρίως στην Ιταλία υπήρχαν αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία επηρέασαν τους κατοίκους των περιοχών. Όταν αναπτύχθηκε η κατάλληλα τεχνολογία, άρχισαν να μελετάνε και τα ευρήματα. Από τα μέσα του 15ου αιώνα άρχισαν να δραστηριοποιούνται και ο Μπρουνελέσκι, ο Ντονατέλο και ο γλύπτης Λορέντζο Γκιμπέρττι (1378-1455) έκανα πολλά ταξίδια και επισκέφτηκαν πολλές περιοχές με αρχαία μνημεία. Ο Νικολό Νίκολι (1364-1437) ήταν συλλέκτης αρχαίων έργων τέχνης και είχε αρκετές συλλογές στην κατοχή του. Αξιοσημείωτος ήταν και ο Κυριάκος της Ανκόνα (1452-1591) ο οποίος είχε την ικανότητα να ταξιδεύει σε όλη την Μεσόγειο και να ανακαλύπτει τα αρχαία ευρήματα και φιλοσοφίες από άκρη σε άκρη.

Συνοπτικά γεγονότα που επηρέασαν:

• Κατακτήσεις Ρωμαίων • Αντιγραφή των παπύρων σε περγαμηνές. (Θετικός παράγοντας) • Εργαστήρια για την αντιγραφή χειρογράφων στην Ανατολή (Θετικός

παράγοντας) • Μεταγραφή κωδίκων από την Μεγαλογράμματη γραφή στην Μικρογράμματη.

(Θετικός παράγοντας) • Οι Άραβες κατακτούν την Εγγύς Ανατολή τον 7ο αι. (Θετικός παράγοντας) • Σύνοδος Εκκλησιών το 1082. Έκλεισαν σχολές και καταδίκασαν τον

Πλάτωνα. (Αρνητικός παράγοντας)

31

2.2.2. Ιστορικές προσωπικότητες που συνέβαλαν

(Αλεξία Βασίλη)

Πολλοί Έλληνες λόγιοι έφυγαν στην Ιταλία πριν και μετά την Άλωση της Πόλης. Οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν: Μανουήλ Χρυσολωράς, Γεώργιος Τραπεζούντιος, Θεόδωρος Γαζής, Βησσαρίων, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Μιχαήλ Αποστόλης, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Ιανός Λάσκαρις κ.α. Μαζί τους είχαν σημαντικές συλλογές χειρογράφων, οι οποίες άλλαζαν χέρια διαρκώς με αγοραπωλησίες.

Εικόνα 27. Εμμανουήλ Χρυσολωράς

Ο Μανουήλ Χρυσολωράς γεννήθηκε το 1260 στη Νικομήδεια της Βηθυνίας και εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία το 1397 και με τη βοήθεια πλουσίων χορηγών μεσολάβησε για την μεταφορά πολλών χειρογράφων στη Δύση, δίδαξε αρχαία ελληνικά και προώθησε ένα ευρύ πρόγραμμα μετάφρασης αρχαιοελληνικών συγγραμμάτων στα λατινικά. Ο Χρυσολωράς πεθαίνει το 1330.

Ο Βησσαρίων, μαθητής του Πλήθωνος, ανακηρύχτηκε καρδινάλιος και υπήρξε συνεργάτης των ουμανιστών. Ανάπτυξε πολιτική και φιλοσοφική δράση κρατώντας πάντα μια φιλελληνική στάση. Προσπάθησε να συγκεράσει το αριστοτελικό με το πλατωνικό πνεύμα, αποφεύγοντας τις αναμεταξύ τους διενέξεις. Με έντεχνο τρόπο ανέδειξε τις πλατωνικές θέσεις μέσα στον αριστοτελισμό, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησε να ταιριάξει το αρχαιοελληνικό πνεύμα με το χριστιανισμό. Ο μόνος τρόπος που μπορούσε να σωθεί ο βυζαντινός πολιτισμός για τον Βησσαρίωνα, ήταν η ενσωμάτωση του με το δυτικό πνεύμα, πράγμα που μπορούσε να επιτευχθεί με την ένωση των εκκλησιών.

Εικόνα 28. Βησσαρίων

Η παρουσίαση των αντίθετων απόψεων μεταξύ Αριστοτέλη και Πλάτωνος από το Βησσαρίωνα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ερμηνεία και την αποδοχή του πλατωνισμού από τους δυτικούς. Ο Βησσαρίων προσπάθησε να παραμείνει

32

αμερόληπτος και μετριοπαθής στο ριζοσπαστικό πλατωνισμό του δασκάλου του, συγκρίνοντας τις αντιμαχόμενες φιλοσοφικές προσεγγίσεις και βρίσκοντας τα κοινά σημεία τους. Η ανωτερότητα του πλατωνισμού έναντι του αριστοτελισμού στα μάτια του Βησσαρίωνα, έγινε όχι γιατί ο Πλάτωνας ήταν ανώτερος φιλοσοφικά ούτε γιατί ήταν περισσότερο χριστιανός, αλλά γιατί ταίριαζε περισσότερο στην χριστιανική φιλοσοφία και η εκκλησία θα είχε συμφέρον από τη γνώση του. Σε αυτή την αιτιολογία έβρισκε λόγο ύπαρξης και η Φλωρεντινή Πλατωνική Ακαδημία.

Εικόνα 29. Θ. Γαζής διά χειρός Μποτιτσέλι

Ο Θεόδωρος Γαζής (1398-1475) υπήρξε Έλληνας ουμανιστής, μεταφραστής του Αριστοτέλη, επιστήμονας και λόγιος του 15ο αι. Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και μετά την άλωση της πατρίδας του από τους Τούρκους πήγε στην Ιταλία. Αφού έμαθε την λατινική γλώσσα, χρημάτισε στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων, συνεχίζοντας την παράδοση που είχε ξεκινήσει πριν από αυτόν ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Φερράρα, ιατρική, φιλοσοφία, θεολογία και φυσικές επιστήμες. Δίδαξε Ελληνικά γράμματα στην Σιένα της Τοσκάνης και στην Φερράρα ως καθηγητής γυμνασίου και αργότερα ασχολήθηκε με τις μεταφράσεις ιδίως του Θεόφραστου και του Αριστοτέλη.

Ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης (1423 – 1511) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Βυζαντινούς λόγιους που συνέβαλε με το έργο του στην αναβίωση των ελληνικών γραμμάτων στη δυτική Ευρώπη. Το 1449 ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης πήγε στην

Ρώμη, αφού είχε προηγουμένως σπουδάσει φιλοσοφία, πιθανόν κοντά στον Γεώργιο Γεμιστό. Εκεί συμπλήρωσε τις σπουδές του δίπλα στον Θεόδωρο Γαζή, από τον οποίο διδάχτηκε τα λατινικά. Με τον Γαζή συνδέθηκε με στενή φιλία η οποία επισφραγίστηκε με τη διαθήκη του τελευταίου που κληροδότησε στον Χαλκοκονδύλη την προσωπική του βιβλιοθήκη. Από το 1452 και για τρία χρόνια ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης βρέθηκε στην Περούτζια, όπου παρέδιδε μαθήματα ελληνικής. Το 1455 επέστρεψε στην Ρώμη, όπου παρέμεινε μέχρι το 1463.

Εικόνα 30. Δ Χαλκοκονδύλης

33

Από το 1463 μέχρι το 1472 έζησε στην Πάντοβα όπου ανέλαβε την έδρα των ελληνικών στο εκεί πανεπιστήμιο. Εκεί εισήγαγε τους ακροατές του στις φιλοσοφικές θεωρίες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και δίδαξε τα ελληνικά. Στην Πάντοβα μεταξύ των επιφανέστερων μαθητών του ήταν και ο Ιανός Λάσκαρις.

34

2.3 Παρουσίαση επιρροής ανά γεωγραφική περιοχή (Νίκος Κουτσιμπέλης, Σωτήρης Κουτσιμπέλης, Εύα Κυριακοπούλου,

και Βασιλική Κοτσίνη)

Μετά την έρευνά μας αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε τις επιρροές της ελληνικής μυθολογίας ανά γεωγραφική περιοχή, στην Ευρώπη συγκεκριμένα. Κάνοντας μία πρώτη καταγραφή, καταλήξαμε στο συμπέρασμα, πως πολλές χώρες της Ευρώπης επηρεάστηκαν από αυτήν, με τη διαφορά ότι άλλες νωρίτερα, άλλες αργότερα και άλλες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Κοιτίδα της διάδοσης των ελληνικών γραμμάτων και γενικότερα του ελληνικού πολιτισμού, άρα και της ελληνικής μυθολογίας υπήρξε η Ιταλία. Εκεί γεννιέται και η Αναγέννηση. Στη συνέχεια φωτισμένοι βασιλείς, ταξίδια, ίδρυση πανεπιστημίων και φυσικά η εφεύρεση της τυπογραφίας συνέβαλαν ώστε η αρχαιοελληνική θεματολογία να φτάσει και στη Γαλλία, όπως και στην Ισπανία και σε μικρότερο βαθμό να επηρεάσει και την Αγγλία με τη Γερμανία λόγω της απόστασης και της απομόνωσης.

Εικόνα 31.Τζιόρτζιο ντα Κίρικο, Το Αίνιγμα του Χρησμού, 1910

Οι δημιουργικοί τομείς, στους οποίους αυτές οι χώρες παρουσίασαν δείγματα επιρροής από την ελληνική μυθολογία είναι η μουσική, η ζωγραφική και η γλυπτική, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία και το θέατρο. Βέβαια, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, δεν επηρεάστηκαν όλες οι χώρες στον ίδιο βαθμό. Για αυτόν τον λόγο και δεν έχουν

35

όλες οι χώρες ποικιλία έργων, ούτε και έργα από κάθε εποχή και τεχνοτροπία, μάλιστα μερικές από αυτές τις χώρες σε μερικούς τομείς δεν έχουν τίποτα να μας παρουσιάσουν.

‘Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει αλληλοεπίδραση των κοινωνικό – οικονομικών συνθηκών και της τέχνης σε όλες της τις μορφές. Η εποχή επιδρά στο έργο (κάθε μορφής) και το έργο, από την πλευρά του εκφράζει την εποχή αλλά και την επηρεάζει’. (Βιβλίο ιστορίας της τέχνης).

Οι σπουδαιότεροι καλλιτέχνες, που επηρεάστηκαν από την ελληνική μυθολογία και διέπρεψαν σε αυτούς τους δημιουργικούς τομείς, προέρχονται κυρίως ή από την αναγέννηση ή από τον διαφωτισμό, αλλά και την μοντέρνα τέχνη. Αυτό συνέβη, διότι τότε ήταν που οι άνθρωποι έπαψαν να στηρίζονται στις αλήθειες που έδινε η καθολική εκκλησία και άρχισαν να αναζητούν μόνοι τους την αλήθεια.

Οι πιο αντιπροσωπευτικοί δημιουργοί των παραπάνω χωρών ως αναφορά την Αναγέννηση (1300-1600 μ.Χ.) είναι οι εξής:

Λογοτέχνες και Θεατρικοί συγγραφείς:

Γαλλία: Pierre de Ronsard Ισπανία : Λόπε δε Βέγα Αγγλία: Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Μουσικοί:

Ιταλία: Claudio Giovanni- Antonio Monteverdi Αγγλία: John Blow

Εικόνα 32. Τιτσιάνο, Περσέας και Ανδρομέδα, 1554 ‐ 56

36

Ζωγράφοι και γλύπτες:

Ιταλία: Σάντρο Μποττιτσέλι Γαλλία: Νικολά Πουσέν Ισπανία: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος Γερμανία: Rubens Peter Paul

Εικόνα 33. Η Μάχη των Αμαζόνων, 1618, Πολ Ρούμπενς

Οι πιο αντιπροσωπευτικοί δημιουργοί των παραπάνω χωρών ως αναφορά τον Διαφωτισμό (μέσα 18ου αι. μ.Χ.) είναι οι εξής:

Λογοτέχνες και Θεατρικοί συγγραφείς:

Γαλλία: Jean-Baptiste Poquelin, Moliere Γερμανία: Heinrich von Kleist-Χάινριχ φον Κλάιστ Αγγλία: Percy Bysshe Shelley

Μουσικοί:

Ιταλία: Luigi Cherubini Γερμανία: Christoph Willibald Gluck

Ζωγράφοι και γλύπτες:

Ιταλία: Τιέπολο Τζοβάνι Μπατίστα Γαλλία: Ζακ Λουί Νταβίντ

37

Αυτοί είναι και οι πιο αντιπροσωπευτικοί δημιουργοί των ίδιων χωρών, που επηρεάστηκαν από την ελληνική μυθολογία στον κινηματογράφο:

Ιταλία: Pietro Francisci Γαλλία: Jean Cocteau Αγγλία: Wolfgang Petersen

Εικόνα 34. Η Ανδρομέδα του Κορνέιγ. Ο Περσέας επάνω στον Πήγασο.

38

2.4 Συγκριτική ανάλυση 2.4.1. Η αρπαγή της Ελένης (Έφη Αμανατίδου, Αναστασία Σταθάτου)

Στην αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη αναφέρονται και οι δύο παρακάτω πίνακες. Η Ελένη αποκαλούμενη και Ωραία Ελένη, περίφημη για την ομορφιά της, στην ελληνική μυθολογία ήταν κόρη του Τυνδάρεω ή του Δία και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλέα της Σπάρτης. Η αρπαγή της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του Τρωικού Πολέμου.

Εικόνα 35. Η αρπαγή της Ελένης, 1530, Φραντσέσκο Πριματίτσιο

Ο Φραντσέσκο Πριματίτσιο (Francesco Primaticcio), ιταλός γλύπτης, ζωγράφος και αρχιτέκτονας, που έζησε τον 16ο αιώνα (1505–1570), είναι ο δημιουργός του ανωτέρω έργου. Δημιουργήθηκε το 1530 – 1539 περίπου, και βρίσκεται τώρα στο Μουσείο Bowes. Είναι λάδι σε καμβά. Ο Πριματίτσιο θεωρείται ιδρυτής της λεγόμενης σχολής του Φοντενεμπλό, που μαρτυράει την ιταλική επίδραση στο έργο των Γάλλων ζωγράφων της εποχής. Χαρακτηριστικό της τεχνοτροπίας του είναι τα υπερμεγέθη πρόσωπα και η τάση προς το διακοσμητικό και το φανταστικό στοιχείο. (πληροφορίες από wikipedeia).

39

Στον πίνακα αυτό βλέπουμε ότι ο Πάρης παίρνει άθελα την Ελένη από την πατρίδα της για να την κάνει γυναίκα του. Η πράξη του Πάρη δείχνει την ανήθικη συμπεριφορά του απέναντι στην Ελένη και στις ακόλουθες τις. Τα συναισθήματα που μας δημιουργεί είναι η βία, ο αυτοσαρκασμός και η μη θέληση που δείχνει η Ελένη στον Πάρη.

Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί πολλά χρώματα τα οποία δεν είναι έντονα ίσως γιατί θέλει να δώσει περισσότερη προσοχή και έμφαση στις κινήσεις και στις αισθήσεις των προσώπων. Υπάρχει εναλλαγή φωτός και σκιάς.

Εικόνα 36. Η αρπαγή της Ελένης, 1631, Γκουίντο Ρένι

Ο δεύτερος πίνακας έχει τον ίδιο τίτλο και έχει δημιουργηθεί από το Γκουίντο Ρένι Guido Reni (1575–1642), ιταλού ζωγράφου. Ανήκει, ως προς την τεχνοτροπία του, στο μπαρόκ. Ο πίνακας είναι και αυτός φτιαγμένος με λάδι σε καμβά, το 1631 και βρίσκεται στο Μουσείο Λούβρο.

Σε αυτόν τον πίνακα βλέπουμε να κυριαρχούν πάλι κινήσεις και αισθήσεις. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης μπορούμε να πούμε πως δεν είναι έντονα αν εξαιρέσουμε σε κάποια σημεία μόνο που χρησιμοποιεί έντονα χρώματα γιατί θέλει

40

να δείξει κάτι και να δώσει έμφαση. Επίσης χρησιμοποιεί και στοιχεία της φύσης όπως η θάλασσα και τα ζωάκια αλλά και του ουρανού όπως είναι τα αγγελάκια. Η Ελένη βλέπουμε να είναι ήρεμη και γαλήνια και φαίνεται να μην έχει κάποιο πρόβλημα, από την άλλη βλέπουμε τον Πάρη να στέκεται δίπλα από την Ελένη να την κρατάει από το χέρι και να δείχνει χαρούμενος.

Στον πίνακα του Guido Reni όπως φαίνεται η Ελένη αφήνεται με τη θέληση της να πάει με τον Πάρη. Η πράξη του Πάρη το να αποσπάσει το μαντίλι από το κεφάλι της ωραίας Ελένης για τον κόσμο των Νεραϊδών στη Λακωνία συμβολίζει τη θέλησή του να φανεί γυναίκα του. Εγκαταλείπει ξαφνικά το σύντροφο της ζωής της, τον βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαο, ενώ ήταν η μόνη γυναίκα που στα ομηρικά έπη τον είχε επιλέξει η ίδια ανάμεσα σε επτά μνηστήρες. Θα περιμέναμε την Ελένη, ασφαλώς να την κατείχαν τρομερά συναισθήματα ενοχής και φόβου για τη φυγή της, τα οποία περισσότερο έντονα θα αισθανόταν από τον Πάρη. Και ο Πάρης, θα έπρεπε να φαίνεται φοβισμένος, αφού ασέβησε τόσο τους ιερούς κανόνες της φιλοξενίας. Η ωραία Ελένη υπέδειξε στον Πάρη να αποπλεύσουν χωρίς καθυστέρηση από την Κυανή Ακτή της Λακωνίας, νύχτα με την πανσέληνο για τα Κύθηρα.

Τα συναισθήματα που μας δημιουργεί αυτός ο πίνακας είναι η ηρεμία των προσώπων, που πιστεύουμε ότι με αυτό ο δημιουργός ήθελε να δείξει τον κεραυνοβόλο έρωτα των δύο προσώπων.

41

2.4.2. Ανδρομάχη (Αλεξία Βασιλάκη, Χρήστος Κουτσουμπός)

Στην ελληνική μυθολογία η Ανδρομάχη ήταν η σύζυγος του Έκτορα. Ως σύζυγος του Έκτορα η Ανδρομάχη αναφέρεται όχι μόνο στην Ιλιάδα, αλλά και από τον Ευριπίδη (420 π.Χ.) σε δύο τραγωδίες του, καθώς και από άλλους ποιητές και λογοτέχνες, κλασικούς (όπως ο Ρακίνας) και σύγχρονους.

Η Ανδρομάχη ήταν κόρη του Ηετίωνα, βασιλιά της «Υποπλακίης Θήβης», όπως την ονομάζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, επειδή ήταν μια πόλη στους πρόποδες του όρους Πλάκος, στον κάμπο του Αδραμυττίου. Αδελφός της Ανδρομάχης ήταν ο Πόδης, που σκοτώθηκε από το Μενέλαο. Ωστόσο, στην Ιλιάδα (ραψωδία Ζ) η Ανδρομάχη παρουσιάζεται να λέει πως και οι επτά αδελφοί της σκοτώθηκαν από τον Αχιλλέα. Γιος της Ανδρομάχης και του Έκτορα ήταν ο Αστυάνακτας ή Σκαμάνδριος, που μετά τον Τρωικό Πόλεμο οι νικητές τον γκρέμισαν από τα τείχη της Τροίας (ή από τον Οδυσσέα, ή από τον Μενέλαο, ή από τον Νεοπτόλεμο, τον γιό του Αχιλλέα, εκδικούμενος τον θάνατο του πατέρα του). Ο Έκτορας σκοτώθηκε, επειδή δεν είχε ακούσει τη συμβουλή της Ανδρομάχης να μη μονομαχήσει με τον Αχιλλέα. Η Ανδρομάχη θρήνησε για το θάνατό του, όταν ο Αχιλλέας τον έσερνε πίσω από το άρμα του στο `Ίλιον Πεδίον, και πάλι όταν ο πεθερός της, Πρίαμος, βασιλιάς της Τροίας, έφερε τη σορό του στο ανάκτορο, πρώτη εκείνη, κρατώντας το κεφάλι του μέσα στις χούφτες της (Ιλιάδα, Ω 725-745).

Στο πρόσωπο της Ανδρομάχης αναφέρθηκαν πολλοί κλασικοί συγγραφείς Έλληνες και ξένοι, όπως ο Ευριπίδης, ο Σενέκας, ο Ρακίνας. Ο γάλλος θεατρικός συγγραφέας Ρακίνας (Jean Racine, 1639-1699) έγραψε την Ανδρομάχη του το 1667, εμπνευσμένος από τα ομηρικά έπη. Η τραγωδία παρουσιάστηκε για πρώτη το 1667 στο πύργο Λούβρο. Αποτελείται από αλεξανδρινούς στίχους και αναφέρεται στη ζωή της Ανδρομάχης μετά την πτώση της Τροίας. Ο Ρακίνας συμβουλευόταν και σεβόταν την ιστορία και τηρούσε στα έργα του τους μύθους.

« Tais−toi, perfide, Et n’impute qu’à toi ton lâche parricide. Va faire chez tes Grecs admirer ta fureur, Va ; je la désavoue, et tu me fais horreur. Barbare, qu’as−tu fait ? Avec quelle furie As−tu tranché le cours d’une si belle vie ? (…) »

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από την Ανδρομάχη του Ρακίνα, εκδόσεις LAROUSSE.

42

Εικόνα 37. απόσπασμα της Ανδρομάχης του Ρακίνα

Το έργο του Ρακίνα έχει ανεβεί πολλές φορές κάτω από τις οδηγίες διάφορων σκηνοθετών, σε θεατρικές παραστάσεις, στην Γαλλία και σε πολλές άλλες χώρες..

Η ταινία του Ζακ Ριβέτ (Jacques Rivette) L'Amour fou επικεντρώνεται στις πρόβες μιας παραγωγής του έργου «Ανδρομάχη».

Με τη σειρά του ο συνθέτης Αντρέ Γκετρί (André Grétry) έγραψε μια τρίπρακτη ομότιτλη όπερα, με ένα λιμπρέτο βασισμένο στο έργο του Ρακίνα, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1780.

Οι παρακάτω πίνακες έχουν κεντρικό πρόσωπο την Ανδρομάχη που κλαίει τον σκοτωμένο άντρα της, Έκτορα.

43

Εικόνα 38. Ο πόνος και η λύπη της Ανδρομάχης πάνω από το σώμα του άντρα της Έκτορα, Ζακ Νταβίντ, 1783

Ο γάλλος ζωγράφος Νταβίντ (Jacques-Louis David, 1748–1825) επηρεάστηκε από το νεοκλασικό ύφος, και μακριά από το ροκοκό απέδωσε την κλασική λιτότητα και σοβαρότητα. Ο πίνακας έχει τίτλο «Ο πόνος και η λύπη της Ανδρομάχης πάνω από το σώμα του άντρα της Έκτορα». Ο τίτλος και μόνο αποτυπώνει τη θέληση του δημιουργού να αποτυπώσει κυρίως τα συναισθήματα που προκαλούνται από ένα θλιβερό γεγονός. Το φως πέφτει στην Ανδρομάχη, ενώ ο Έκτορας δεν φαίνεται πληγωμένος. Είναι σαν να κοιμάται. Όπως ταιριάζει σε έναν ήρωα. Τα σύμβολα του

44

πολεμιστή (υπερμεγέθη, θα λέγαμε), βρίσκονται δίπλα του. Ο μικρός γιος τους κοιτάζει την λυπημένη μάνα του.

Ο πίνακας βρίσκεται στο μουσείο Λούβρο. Έχει δημιουργηθεί το 1783.

Μια άλλη εκδοχή, εκείνη των ωραίων στιγμών του Έκτορα και της Ανδρομάχης μας αποτυπώνει ο ιταλός Ντε Κίρικο.

Εικόνα 39. Έκτωρ και Ανδρομάχη, 1917, Ντε Κίρικο

Έκτωρ και Ανδρομάχη, ζωγραφισμένο το 1917, στη Ferrara, από τον Ντε Κίρικο (Giorgio de Chirico, 1888 – 1978). Εκτίθεται στην Galleria Nazionale d'Arte Moderna, στη Ρώμη.

45

Ο Ιταλός ζωγράφος, συγγραφέας και γλύπτης, είναι γνωστός ως ένας από τους καλλιτέχνες που διαμόρφωσαν το ιδίωμα της Μεταφυσικής Ζωγραφικής (αλλά και για την επιρροή που άσκησε σε καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα, όπως ο υπερρεαλισμός και η Νέα Αντικειμενικότητα).

Τα έντονα χρώματα, οι καθαρές γραμμές χαρακτηρίζουν το έργο.

46

2.4.3. Τρωίλος και Χρυσηίδα (Νίκος Κουτσιμπέλης, Βασιλική Κοτσίνη)

Ο Τρωικός πόλεμος είναι πηγή μύθων, από τους οποίους έχουν εμπνευστεί πολλοί καλλιτέχνες. Ένας από τους πιο πολυσυζητημένους μύθους είναι ο μύθος του Τρωίλου και της Χρυσηίδας. Σχετικά με αυτόν τον μύθο, έχουν γραφτεί ποιήματα, θεατρικά έργα, όπερες, έχει απεικονιστεί ακόμα και σε πίνακα.

Το θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (Τhe History of Troilus and Cressida, 1602 μ.Χ.) έχει πολλές ομοιότητες με το ποίημα του Τζέφρυ Τσώσερ, το οποίο άλλωστε, θεωρείται και πηγή έμπνευσης του Σαίξπηρ, καθώς βασίστηκε σε αυτό, ως προγενέστερο του.

Ο Τσέφρυ Τσώσερ, θεωρείται ο πατέρας της Αγγλικής ποίησης και είναι ένας από τους πιο σοβαρούς και αγαπητούς της σύγχρονης Αγγλίας. Το ποίημα του (Troilus and Criseyde, 1380μ.Χ.) το χαρακτηρίζει η σοβαρότητα και η ακρίβεια, καθώς δίνει πολλές πληροφορίες σχετικά με τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα, πληροφορίες που θα χρησιμοποιήσει και ο Σαίξπηρ αργότερα. Στο θεατρικό έργο, η σοβαρότητα που υπήρχε στο ποίημα χάνεται, καθώς ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ παραποιεί την πλοκή του σεναρίου και του προσθέτει χιουμοριστικές σκηνές, σε ένα έργο που έχει κανονικά ένα πολύ δραματικό και σοβαρό χαρακτήρα. Τα δύο αυτά έργα χαρακτηρίζονται από ρομαντισμό και μελαγχολία, γιατί ακόμα και το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ που είναι χιουμοριστικό δεν μας αφήνει να ξεχνάμε με τον τρόπο που μας δίνει το χιούμορ του την σοβαρότητα του θέματος.

Στις ιστοσελίδες:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%81%CF%85%CF%83%CE%B7%CE%AF%CE%B4%CE

%B1 και http://www.gutenberg.org/dirs/etext99/1ws2911.txt, βρήκαμε απόσπασμα των έργων του Τζέφρυ Τσώσερ και του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Τα παραθέτουμε.

Troilus and Criseyde του Τζέφρυ Τσώσερ, 1380

BOOK I

The double sorwe of Troilus to tellen, 1 That was the king Priamus sone of Troye, In lovinge, how his aventures fellen Fro wo to wele, and after out of Ioye, My purpos is, er that I parte fro ye. 5 Thesiphone, thou help me for tendyte Thise woful vers, that wepen as I wryte! To thee clepe I, thou goddesse of torment, Thou cruel Furie, sorwing ever in peyne; Help me, that am the sorwful instrument 10That helpeth lovers, as I can, to pleyne! For wel sit it, the sothe for to seyne, A woful wight to han a drery fere,

For I, that god of Loves servaunts serve, 15 Ne dar to Love, for myn unlyklinesse, Preyen for speed, al sholde I therfor sterve, So fer am I fro his help in derknesse; But nathelees, if this may doon gladnesse To any lover, and his cause avayle, 20 Have he my thank, and myn be this travayle! But ye loveres, that bathen in gladnesse, If any drope of pitee in yow be, Remembreth yow on passed hevinesse That ye han felt, and on the adversitee 25 Of othere folk, and thenketh how that ye Han felt that Love dorste yow displese;

47

And, to a sorwful tale, a sory chere. And preyeth for hem that ben in the cas Of Troilus, as ye may after here, 30 That love hem bringe in hevene to solas, And eek for me preyeth to god so dere, That I have might to shewe, in som manere, Swich peyne and wo as Loves folk endure, In Troilus unsely aventure. 35 And biddeth eek for hem that been despeyred In love, that never nil recovered be, And eek for hem that falsly been apeyred Thorugh wikked tonges, be it he or she; Thus biddeth god, for his benignitee, 40 So graunte hem sone out of this world to pace, That been despeyred out of Loves grace. And biddeth eek for hem that been at ese, That god hem graunte ay good perseveraunce, And sende hem might hir ladies so to plese, 45

Or ye han wonne hym with to greet an ese. That it to Love be worship and plesaunce. For so hope I my soule best avaunce, To preye for hem that Loves servaunts be, And wryte hir wo, and live in charitee And for to have of hem compassioun 50 As though I were hir owene brother dere. Now herkeneth with a gode entencioun, For now wol I gon streight to my matere, In whiche ye may the double sorwes here Of Troilus, in loving of Criseyde, 55 And how that she forsook him er she deyde. It is wel wist, how that the Grekes stronge In armes with a thousand shippes wente To Troyewardes, and the citee longe Assegeden neigh ten yeer er they stente, 60And, in diverse wyse and oon entente, The ravisshing to wreken of Eleyne, By Paris doon, they wroughten al hir peyne.

THE HISTORY OF TROILUS AND CRESSIDA, 1602, by William Shakespeare

DRAMATIS PERSONAE: PRIAM, King of Troy

His sons: HECTOR, TROILUS, PARIS, DEIPHOBUS, HELENUS, MARGARELON, a bastard son of Priam

Trojan commanders: AENEAS, ANTENOR

CALCHAS, a Trojan priest, taking part with the Greeks

PANDARUS, uncle to Cressida

AGAMEMNON, the Greek general

MENELAUS, his brother

Greek commanders: ACHILLES, AJAX, ULYSSES, NESTOR, DIOMEDES,

PATROCLUS

THERSITES, a deformed and scurrilous Greek

ALEXANDER, servant to Cressida

SERVANT to Troilus

SERVANT to Paris

48

SERVANT to Diomedes

HELEN, wife to Menelaus

ANDROMACHE, wife to Hector

CASSANDRA, daughter to Priam, a prophetess

CRESSIDA, daughter to Calchas

Trojan and Greek Soldiers, and Attendants

SCENE: Troy and the Greek camp before it

TROILUS AND CRESSIDA / PROLOGUE

In Troy, there lies the scene. From isles of Greece The princes orgillous, their high blood chaf'd, Have to the port of Athens sent their ships Fraught with the ministers and instruments Of cruel war. Sixty and nine that wore Their crownets regal from th' Athenian bay Put forth toward Phrygia; and their vow is made To ransack Troy, within whose strong immures The ravish'd Helen, Menelaus' queen, With wanton Paris sleeps-and that's the quarrel. To Tenedos they come, And the deep-drawing barks do there disgorge Their war-like fraughtage. Now on Dardan plains The fresh and yet unbruised Greeks do pitch Their brave pavilions: Priam's six-gated city, Dardan, and Tymbria, Helias, Chetas, Troien, And Antenorides, with massy staples And corresponsive and fulfilling bolts, Sperr up the sons of Troy. Now expectation, tickling skittish spirits On one and other side, Troyan and Greek, Sets all on hazard-and hither am I come A Prologue arm'd, but not in confidence Of author's pen or actor's voice, but suited In like conditions as our argument, To tell you, fair beholders, that our play Leaps o'er the vaunt and firstlings of those broils, Beginning in the middle; starting thence away, To what may be digested in a play. Like or find fault; do as your pleasures are; Now good or bad, 'tis but the chance of war.

49

Και στο μουσικό θέατρο επαναλαμβάνεται το ίδιο θέμα. Έτσι το 1954, έχουμε την όπερα Troilus and Cressida (Τρωίλος και Χρυσηίδα) του άγγλου συνθέτη Ουίλιαμ Ουώλτον (William Walton).

Εικόνα 40. Ο Οδυσσέας επιστρέφει την Χρυσηίδα στον πατέρα της, 1644, Κλωντ Ζελέ

Ο πίνακας με τίτλο « Ο Οδυσσέας επιστρέφει την Χρυσηίδα στον πατέρα της» (Ulysse rend Chrysséida à son père,1644) είναι του Claude Gellée τον ονομαζόμενο Le Lorrain (1600 – 1682). Βρίσκεται στο Μουσείο Λούβρο, στο Παρίσι. Αναπαριστά την επιστροφή της Χρυσηίδας στον ιερέα και πατέρα της Χρύση, με την συνοδεία του Οδυσσέα, όπως λέει και ο τίτλος του έργου.

Ο Claude Gellée δημιούργησε αυτό τον πίνακα για τον παριζιάνο συλλέκτη Roger du Plessis de Liancourt. Ο πίνακας θα εμπλούτιζε τη συλλογή του Λουδοβίκου ΙΔ` αφού ανήκε πρώτα στον Δούκα de Richelieu.

Το θέμα αναφέρεται στους στίχους 307-349, της Ιλιάδας. «Ετοιμάζεται και ρίχνεται στη θάλασσα πλοίο με 20 κωπηλάτες και κυβερνήτη τον Οδυσσέα, που θα μεταφέρει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της.»

Η τεχνοτροπία του πίνακα είναι μπαρόκ και μέσω των τόσο φωτεινών χρωμάτων και της λεπτομερούς περιγραφής του τοπίου, ο ζωγράφος δείχνει μια μεγαλοπρέπεια. Στο λιμάνι υπάρχει μια κινητικότητα. Το φως του ήλιου έρχεται από το κέντρο του πίνακα και το βάθος. Μάλλον ο ήλιος πηγαίνει προς τη δύση. Τα πρόσωπα είναι στραμμένα όλα προς τη θάλασσα, που εκφράζουν την αναμονή του απόπλου. Η μόνη γυναίκα

50

είναι η Χρυσηίδα. Δίπλα της στέκεται ο Οδυσσέας. Είναι τοποθετημένοι στο κέντρο χωρίς να ξεχωρίζουν. Θεωρούμε ότι δεν αποδίδει πιστά την εποχή του τρωικού πολέμου, ούτε την Τροία. Μεγαλόπρεπα κτίρια μέχρι την ακροθαλασσιά, τα ρούχα, κ.λ.π.

51

2.4.4. Λαοκόωντας (Σωτήρης Κουτσιμπέλης, Εύα Κυριακοπούλου)

Ο Λαοκόων είναι ένας από τους πιο διαδεδομένους μύθους στην Ευρώπη από την Αρχαία ελληνική μυθολογία. Πηγάζει από τον κύκλο των μύθων του Τρωικού πολέμου, όπως πολλοί άλλοι μύθοι. Σύμφωνα με τον μύθο, ο ιερέας Λαοκόωντας συμβούλεψε τους Τρώες να μην δεχτούν τον δούρειο ίππο, καθώς πίστευε πως ήταν παγίδα των Αχαιών. Δεν πρόλαβε όμως, να πείσει τους Τρώες να μην πέσουν στην παγίδα, γιατί τον κατασπάραξαν αυτόν και τους γιούς του δύο πελώρια φίδια. Έτσι οι Τρώες δέχθηκαν το δώρο αυτό νομίζοντας ότι η αιτία για τον θάνατο του Λαοκόωντα ήταν η ασέβεια προς την Θεά Αθηνά στην οποία ήταν αφιερωμένος ο δούρειος ίππος.

Εικόνα 41. Το σύμπλεγμα του Λαοκόωντα, αντίγραφο ; προτύπου έργου ελληνιστικής εποχής

Το μαρμάρινο γλυπτό «το Σύμπλεγμα του Λαοκόωντα», πιστεύεται ότι είναι αντίγραφο προτύπου έργου ελληνιστικής εποχής, (περίπου το 200 π.Χ.). Ο αρχαίος

52

Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αποδίδει τη δημιουργία του αγάλματος σε τρεις Ρόδιους καλλιτέχνες, τους Αγήσανδρο, Αθηνόδωρο και Πολύδωρο.

Το αντίγραφο (1507), το οποίο βρίσκεται τώρα στο Μουσείο Βατικανού, θεωρείται ότι είναι έργο του Μιχαήλ Αγγέλου. Απεικονίζει σωστά και με μεγάλη ακρίβεια την τραγική στιγμή όπου κατασπαράζεται ο Λαοκόωντας μαζί με τους δύο γιους του από δυο φίδια. Είναι υπερβολικά ρεαλιστικό και με έμφαση στη λεπτομέρεια.

Ακριβώς την ίδια στιγμή απεικονίζει και ο πίνακας του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) με αρκετές ομοιότητες. Συγκρίνοντας τα δύο έργα η μόνη διαφορά που διακρίνεται είναι το ότι ο πίνακας απεικονίζει εκτός από τους δύο γιους άλλες δύο γυναίκες.

Εικόνα 42. Λαοκόων, 1610 ‐ 14, Δ. Θεοτοκόπουλου

Ο Λαοκόων, 1610-1614 του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, El Greco (1541–1614). Είναι ελαιογραφία σε μουσαμά, και εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον. Το έργο αυτό με το μυθολογικό περιεχόμενο αποτελεί μοναδικό στο ρεπερτόριο του Ελ Γκρέκο.

Στην ιστοσελίδα: http://xouakina.blogspot.com/2007/10/el-greco_1436.html συλλέξαμε τις παρατηρήσεις: Οι ειδικοί διακρίνουν στοιχεία τεχνοτροπίας του Μιχαήλ Άγγελου, ενώ το τοπίο στο φόντο θυμίζει το Τολέδο της Ισπανίας. Το έργο

53

ωστόσο παρέμενε ημιτελές. Όλα τα νευρώδη γυμνά σώματα πλάθονται μέσω φωτός, δημιουργώντας έτσι ρευστά και κυματοειδή περιγράμματα. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός πως αυτά τα χαρακτηριστικά υπακούουν στους κανόνες του εξπρεσιονισμού. Στα δεξιά μερικά άλλα πρόσωπα παρακολουθούν την τραγωδία. Το ένα από αυτά παρέμεινε ημιτελές και μάλιστα έχει δύο κεφάλια. Πιστεύεται ότι απεικονίζει μία από τις τρεις γυναίκες: Αθηνά, Εύα, Πανδώρα. Φυσικά εδώ διαφαίνεται η αναποφασιστικότητα του ζωγράφου σχετικά με την κλίση της κεφαλής της γυναίκας, αριστερά ώστε να παρατηρεί με τρόμο την τραγωδία ή στραμμένο δεξιά ώστε να μη βλέπει το συμβάν.

54

2.4.5. Η κρίση του Πάρη (Αριάδνη Γκρούμα, Ελευθερία Τριποτσέρη)

Ο γνωστός μύθος σύμφωνα με τον οποίο στους γάμους του Πηλέα και της Θέτιδας, η θεά Έρις επειδή δεν ήταν προσκεκλημένη, έστειλε ως δώρο στους νεόνυμφους ένα χρυσό μήλο με την επιγραφή «στην ομορφότερη». Επιδίωξή της ήταν να συγκρουστούν οι τρεις θεές Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη για τον επίζηλο τίτλο της ωραιότερης. Ο Δίας για να βγει από τη δύσκολη θέση του κριτή, ανέθεσε αυτό το ρόλο στο Πάρη ο οποίος ζούσε ως βοσκός σε ένα βουνό της Τροίας, αγνοώντας τη βασιλική καταγωγή του. Ο μύθος αυτός λόγω του συμβολισμού του, εφόσον κριτής των θεών τίθεται ένας θνητός, ενέπνευσε ζωγράφους που δημιούργησαν πίνακες με θέμα «Η κρίση του Πάρη». Οι τρεις πιο χαρακτηριστικοί είναι του Ρούμπενς, του Τζιορντάνο και του Σεζάν.

Εικόνα 43. Η κρίση του Πάρη, 1639, Π. Ρούμπενς. (Μουσείο Prado, Μαδρίτη) Ο Ρούμπενς, Φλαμανδός ζωγράφος (1577-1640), εκπρόσωπος της τεχνοτροπίας μπαρόκ, διαθέτει δυνατό πινέλο και αισθητικά εκφραστικά μέσα που προκαλούν στον θεατή ψυχολογικές, συναισθηματικές και αισθητικές αντιδράσεις, πολύ έντονες. Στον συγκεκριμένο πίνακα, είναι ολοφάνερη η χρήση της καμπύλης, σε όλες τις μορφές και ποικιλίες. Η κίνηση των σωμάτων είναι φαινομενικά τουλάχιστον αχαλίνωτη. Σαν να συμβαίνει γύρω από έναν κεντρικό άξονα. Οι μορφές είναι σαν να αιωρούνται.

Το έργο χαρακτηρίζεται από το ζωηρό χρώμα και τη χρήση των δυνατών δραματικών φωτοσκιάσεων. Εντυπωσιακή επίσης είναι και η ρεαλιστική απόδοση της σάρκας στα αισθησιακά, πληθωρικά, γυμνά των διαγωνιζόμενων καλλονών. Οι απεικονιζόμενες θεές, από τις οποίες όπως λέγεται, η Αφροδίτη δανείστηκε τη μορφή της νεαρής συζύγου του ζωγράφου, αποτυπώνονται, προβάλλοντας με τέχνη τα προσόντα τους, αλλά και σαν να μιλούν στον Πάρη. Ο δε Πάρης, απλώνει ήδη το μήλο, σημάδι ότι

55

έχει αποφασίσει να επιλέξει τον έρωτα από τη σοφία και την εξουσία που του είχαν προσφερθεί ως αντάλλαγμα από τις υποψήφιες.

Εικόνα 44. Η κρίση του Πάρη, 1681, Τζιορντάνο,(Μουσείο Hermitage, Πετρούπολη, Ρωσία)

Η κρίση του Πάρη, (περίπου 1681 και 1683) του Τζιορντάνο (Luca Giordano, 1632–1705). Είναι ελαιογραφία σε καμβά και εκτίθεται στο μουσείο Hermitage, στην Πετρούπολη , Ρωσία.

Ο Τζιορντάνο (1934-1705), Ιταλός ζωγράφος, τεχνοτροπίας, μπαρόκ, ήταν γνωστός και με το ψευδώνυμο Luca fa presto (Λούκα να εργάζεσαι γρήγορα). Στο έργο του φαίνεται ότι ήταν πολύ επηρεασμένος από τον ζωγράφο Βερονέζε πλάι στον οποίο μαθήτευσε, δείχνοντας μια προτίμηση σε θέματα από τη θρησκεία και τη μυθολογία. Χρησιμοποιεί επίσης εκθαμβωτικό χρώμα, οι γραμμές είναι καθαρές, οι φωτοσκιάσεις εξαιρετικές, και η ζωντάνια του πίνακα απίστευτη. Κυριαρχούν και εδώ οι καμπύλες, ο ιπτάμενος Έρως, και μια ρεαλιστική πινελιά, τα πρόβατα, που προδίδουν την ιδιότητα του Πάρη. Αρκετά εντυπωσιακός ο πίνακας, απέχει όμως πολύ από τον αντίστοιχο του Ρούμπενς.

56

Εικόνα 45. Η κρίση του Πάρη, 1862, Πολ Σεζάν Ο γάλλος ζωγράφος Σεζάν (1839-1906) υπήρξε πρωτοπόρος της μοντέρνας τέχνης. Το έργο του αντιπροσωπεύει την μετάβαση από τον ιμπρεσιονισμό στο κίνημα του κυβισμού. «Την κρίση του Πάρη» την αποδίδει με διαφορετικό τρόπο από τους προηγούμενους δυο. Τα χρώματα του έργου του είναι ζωντανά, κυρίως όμως με χρήση των βασικών χρημάτων. Οι φιγούρες αποδίδονται σαν να βυθίζονται στο φως. Όσον αφορά τα πρόσωπα, αποφεύγει να δώσει τα καθαρά χαρακτηριστικά τους. Επιδιώκει έτσι, να απομονώσει το θέμα από επιδράσεις της δικής του ιδιοσυγκρασίας, όπως ακριβώς επέβαλε η τεχνοτροπία του ιμπρεσιονισμού. Το έργο δεν χαρακτηρίζεται από πολύ ρομαντισμό ή συναίσθημα, αλλά είναι πολύ εντυπωσιακό, ιδίως αν το παρατηρήσει κανείς, από κάποια απόσταση, ώστε να γίνεται πιο αντιληπτή η κάθε φιγούρα.

57

2.4.6. Σειρήνες (Αγγελική Ψούνη, Στεφανία Κριτσιμά)

Εικόνα 46. Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, 1891, Τζον Γ. Γουότερχαουζ

Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, 1891, του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ (John William Waterhouse, 1849 – 1917). Άγγλος ζωγράφος, που έδρασε στα τέλη της Βικτωριανής εποχής. Ήταν οπαδός των Προραφαηλιτών καλλιτεχνών. Ο συγκεκριμένος πίνακας είναι λάδι πάνω σε καμβά.

Στον πίνακά του ο Γουότερχαουζ απεικονίζει έναν από τους γνωστότερους μύθους από την Οδύσσεια του Ομήρου, της Σειρήνες. Ο Οδυσσέας βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα δεμένος πάνω στο κατάρτι του πλοίου. Γύρω του βλέπουμε τους συντρόφους του που έχουν κλείσει τα αυτιά τους για να μην ακούσουν το μαγικό τραγούδι των σειρήνων. Οι σειρήνες βρίσκονται παντού στον πίνακα και απεικονίζονται ως μεγάλα πουλιά με κεφάλι γυναίκας. Ο Οδυσσέας ζήτησε από τους συντρόφους του να τον δέσουν στο κατάρτι και να μην τον ελευθερώσουν όσο κι αν φωνάζει.

Ο πίνακας μας δημιουργεί αντιφατικά συναισθήματα καθώς από την μία μας δείχνει την ομορφιά του τραγουδιού των σειρήνων, το οποίο μάγευε τους πάντες και τους έκανε να τις ερωτευτούν και από την άλλη μας δείχνει την θνητότητα του ανθρώπου, που δεν μπορεί να αντισταθεί στους πειρασμούς.

Οι γραμμές είναι καθαρές και τα χρώματα φωτεινά. Φως πέφτει στον Οδυσσέα και τους συντρόφους του.

58

Σειρήνες, (1946) του Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso, 1881 - 1973). Η τεχνική του έργου είναι λάδι σε πανί και η τεχνοτροπία του σουρεαλιστική.

Τον ίδιο μύθο αναπαριστά και ο Πικασό, ένας από τους κυριότερους Ισπανούς εκπροσώπους της τέχνης του 20ου αιώνα, συνιδρυτής μαζί με τον Ζωρζ Μπρακ του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης.

Στο κέντρο βλέπουμε το πρόσωπο του Οδυσσέα και γύρω του τις σειρήνες. Ο πίνακας είναι γεμάτος από έντονα παστέλ χρώματα. Ο πίνακας αυτός όπως και οι προηγούμενοι απεικονίζουν την προσπάθεια του Οδυσσέα να ξεφύγει από την μαγεία του τραγουδιού των σειρήνων.

Τα συναισθήματα που μας προκαλεί ο πίνακας είναι ανάμικτα. Αρχικά νιώθουμε την προσπάθεια των τεράτων να αποπλανήσουν τον Οδυσσέα, καθώς βρίσκονται γύρο του. Από την άλλη αισθανόμαστε μια σύγχυση λόγο των πολλών χρωμάτων, η θάλασσα είναι ανακατεμένη και ο ουρανός είναι σχετικά σκούρος.

Εικόνα 47. Σειρήνες, 1946 Πάμπλο Πικάσο

59

Εικόνα 48. Ο Οδυσσέας και οι σειρήνες, 1993, Μπερνάντ Μπιφέ

Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες,(1993) του Μπερνάντ Μπιφέ (Buffet Bernard, 1928 –1999). Ο γάλλος ζωγράφος, εκφράζει στον πίνακά του τις αρχές του Εξπρεσιονισμού.

Πάλι έχουμε το ίδιο σκηνικό, ο Οδυσσέας βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα. Γύρω του οι σύντροφοί του και οι σειρήνες. Ο πίνακας απεικονίζει τον αντίστοιχο μύθο της Οδύσσειας .

Αυτό που αλλάζει όμως είναι τα συναισθήματα. Αυτή την φορά παρουσιάζεται έντονα ο φόβος. Αριστερά στο βάθος βλέπουμε σκελετούς το οποίο μας δείχνει τον θάνατο που έχουν προξενήσει οι σειρήνες. Ακόμα ο φόβος φαίνεται στα πρόσωπα του Οδυσσέα και των Συντρόφων του, οι οποίοι κοιτάζουν γύρω τους με τρόμο. Χαρακτηριστικά ο Οδυσσέας κοιτάει στον ουρανό σαν να περιμένει την βοήθεια των θεών.

60

2.4.7. Η αρπαγή της Ευρώπης (Χρήστος Βεργής, Βασίλης Καλιατσάκος)

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Ευρώπη ήταν η όμορφη κόρη του βασιλιά της Φοινίκης, Αγήνορα, και της Τηλεφάσσας, αλλά και αδελφή του Κάδμου (ιδρυτή της Θήβας). Κάποτε, όταν έπαιζε με τις φίλες της αμέριμνη στη παραλία, την είδε ο Δίας και θαμπώθηκε από την ομορφιά της. Τότε μεταμορφώθηκε σε έναν εύσωμο και δυνατό ταύρο, και παριστάνοντας ότι βόσκει πήγε κοντά της. Εκείνη, πλησίασε το ταύρο και άρχισε να τον χαϊδεύει, γοητευμένη από την δύναμη του και τη κορμοστασιά του. Μετά ανέβηκε στη ράχη του για να τον ιππεύσει και τότε ο ταύρος άρχισε να τρέχει με αστραπιαία ταχύτητα. Διέσχισε όλο το Λιβυκό Πέλαγο, ώσπου έφτασε στη Κρήτη (στο σημερινό Λέντα). Εκεί ο Δίας πήρε ξανά την αληθινή του μορφή και οδήγησε την Ευρώπη στην Γόρτυνα, κάτω από τον αειθαλή της πλάτανο. Εκεί λοιπόν ζευγάρωσαν και καρπός του έρωτα τους ήταν ο Μίνωας και ο Ραδάμανθυς. Μάλιστα νομίσματα της αρχαίας Γόρτυνας αναπαριστούν την Ευρώπη. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ήπειρος μας πήρε το όνομα της από την Ευρώπη και ότι η αρπαγή της Ευρώπης αναπαριστάται στο Ελληνικό κέρμα των 2 Ευρώ.

Παραθέτουμε τέσσερις πίνακες ζωγραφικής που αναφέρονται στον μύθο της αρπαγής της Ευρώπης.

Εικόνα 49. Η αρπαγή της Ευρώπης, 1560 ‐ 62, Τιτσιάνο

61

Η αρπαγή της Ευρώπης, (1560 – 1562) του Τιτσιάνο (Titiano Vecello, 1490 – 1576). Η τεχνική του είναι λάδι σε μουσαμά και εκτίθεται στο μουσείο Isabella Stewart Gerdner, στην Βοστώνη. Ανήκει στην αναγέννηση.

Σε αυτόν τον πίνακα του Τιτσιάνο, ενός από τους σημαντικότερους ιταλούς καλλιτέχνες της αναγέννησης, απεικονίζεται ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο και η Ευρώπη να κρατιέται από πάνω του. Επίσης φαίνεται να διασχίζουν μαζί το Λιβυκό Πέλαγος. Στο βάθος φαίνονται κάποια κορίτσια που πιθανόν είναι οι φίλες της Ευρώπης που όπως αναφέρει ο μύθος έπαιζαν μαζί της πριν την αρπάξει ο Δίας. Οι άγγελοι που φαίνονται στην εικόνα θα συμβολίζουν τον έρωτα του Δία για την Ευρώπη. Ο καλλιτέχνης για αυτό τον πίνακα χρησιμοποιεί απλά χρώματα, δίνει έμφαση στους πρωταγωνιστές και όχι στα άλλα πρόσωπα. Ο ζωγράφος αποδίδει με λεπτομέρεια τα σώματα των ανθρώπων και του ταύρου.

Εικόνα 50. Η αρπαγή της Ευρώπης και Γέννηση του Μίνωα, 1632, Ρέμπραντ

Η Αρπαγή της Ευρώπης και Γέννηση του Μίνωα , 1632, του Ρέμπραντ (Rembrandt Harmenszoon van Rijn, 1606 – 1669. Σήμερα εκτίθεται στο μουσείο J. Paul Getty, στο Λος Άντζελες

Ο πίνακας αυτός ανήκει στον, παγκοσμίου φήμης, Ολλανδό ζωγράφο Ρέμπραντ ο οποίος εκπροσωπεί την τεχνοτροπία του μπαρόκ.

62

Σε αυτόν τον πίνακα όπως και στον προηγούμενο βλέπουμε τον Δία σαν ταύρο να αρπάζει την Ευρώπη από την παραλία όπου έπαιζε ξέγνοιαστα με τις φίλες της στην παραλία. Δεξιά βλέπουμε τις φίλες της να θορυβούνται και να φωνάζουν για την αρπαγή της. Ο Δίας και η Ευρώπη καλπάζουν στη θάλασσα κατευθυνόμενοι προς το Λιβυκό πέλαγος καθώς πηγαίνουν στην Κρήτη όπου εκεί πρόκειται να γεννηθεί ο Μίνωας, ο μέλλον βασιλιάς της Κνωσού. Στο βάθος της εικόνας φαίνεται η πόλη της Φοινίκης σαν να την έχει σκεπάσει ένα μαύρο σύννεφο και πιθανόν με αυτό να θέλει να μας δείξει τη στενοχώρια του βασιλιά της πόλης για την αρπαγή της κόρης του. Ο ζωγράφος δίνει πιο πολύ φως στο σημείο της αρπαγής και λιγότερο φως στα άλλα σημεία του πίνακα.

Εικόνα 51. Η αρπαγή της Ευρώπης,1869, Γκουστάβ Μορό

Η αρπαγή της Ευρώπης, 1869, του Μορό (Gustave Moreau 1826 – 1898). Ο γάλλος

συμβολιστής ζωγράφος απεικονίζει ξεκάθαρα τον Δία μεταμορφωμένο στο ιερό ζώο του ταύρου, να έχει αρπάξει την Ευρώπη και να τρέχουν ξέγνοιαστα στα λιβάδια της Κρήτης. Πίσω φαίνεται ένα αγγελάκι το οποίο συμβολίζει τον έρωτα του Δία και της Ευρώπης. Ο

ζωγράφος χρησιμοποιεί παστέλ χρώματα και προσπαθεί να δώσει έμφαση στα σώματα των ηρώων.

63

Εικόνα 52. Η αρπαγή της Ευρώπης, 1919, Πιερ Μπονάρ

Η αρπαγή της Ευρώπης, 1919, του Μπονάρ (Pierre Bonnard 1867 –1947). Ο γάλλος ζωγράφος υπήρξε βασικό στέλεχος της αβάν γκαρντ και ιδρυτικό μέλος των Nabis. Είναι

βραβευμένος και επιτυχημένος ακόμη και στη διαφήμιση. Ο πίνακας αυτός εκτίθεται στο Μουσείο Τέχνης "Τολέδο", στο Τολέδο της Ισπανίας.

Ο Pierre Bonnard δείχνει τον Δία και την Ευρώπη να κάθονται σε μια παραλία της Κρήτης, όπου και οι δύο ξεκουράζονται λόγω του μεγάλου ταξιδιού τους από την Φοινίκη. Ο Δίας παίρνει την αρχική του μορφή και πάλι και ξαναγίνεται άνθρωπος. Ο διεθνούς φήμης γάλλος ζωγράφος χρησιμοποιεί πολλά έντονα χρώματα και δίνει έμφαση στο εξωτερικό περιβάλλον. Στο έργο του αποτυπώνονται ιμπρεσιονιστικά στοιχεία, όπως το ενδιαφέρον του για την επίδραση τού φωτός.

64

2.4.8. ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ (Άννα Βασίλη, Ράνια Γεροχρήστου)

Η μυθολογία αναφέρει ότι ήταν κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Ο πατέρας της προκάλεσε την οργή της Άρτεμης και ο στόλος των Αχαιών δεν μπορούσε να ξεκινήσει από την Αυλίδα για την Τροία, γιατί επικρατούσε άπνοια. Ο μάντης Κάλχας, όταν τον ρώτησαν, είπε ότι πρέπει ο Αγαμέμνονας να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια για να πνεύσουν και πάλι οι άνεμοι. Ο Αγαμέμνονας, μετά από πολλούς δισταγμούς, πείστηκε από το Μενέλαο και τον Οδυσσέα να εκτελέσει την επιθυμία της θεάς. Κάλεσε λοιπόν την κόρη του από τις Μυκήνες με το πρόσχημα ότι θα την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Η θυσία όμως δεν έγινε, γιατί τη τελευταία στιγμή, η θεά λυπήθηκε τη νεαρή κόρη, την άρπαξε από το βωμό κι έβαλε στη θέση της για θυσία ένα ελάφι. Μετά οδήγησε την Ιφιγένεια στην Ταυρίδα και την έκανε ιέρειά της. (πηγή: wikipedia)

Ο Ρακίνας (Jean Racine, 1693 – 1699), γάλλος συγγραφέας θεατρικών έργων του 17ου αιώνα βασίζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη και παρουσιάζει την δική του Ιφιγένεια στην Αυλίδα. Η τραγωδία παίχθηκε στις Βερσαλλίες το 1674. Στην μετάφραση στα ελληνικά του έργου του Ρακίνα από την Α. Συμεωνίδου και τις εκδόσεις Μπατσιούλα, 2007, αντιγράφουμε: «Η τραγωδία του ελληνιστή Γάλλου κορυφαίου τραγωδού, αποτελεί το προοίμιο του δεκαετούς Τρωικού πολέμου, κατά το οποίο η αγνότητα και η αναμαρτησία, τα γνωρίσματα μιας ένδοξης κόρης, της Ιφιγένειας, πρόθυμης να φτάσει τα ανώτερα ιδανικά, γίνονται λεία θεών αιμοδιψών και ανθρώπων καταδυναστευμένων από τα πάθη τους. Με το πρόσωπο της Εριφύλης ο απρόβλεπτος Ρακίνας διαφεύγει το θαυμαστό και μεταβαίνει στο απίθανο...»

Η Ιφιγένεια του Ρακίνα είναι τραγωδία σε πέντε πράξεις και αποτελείται από αλεξανδρινούς και οκτασύλλαβους στίχους. Έχει κάποιες σημαντικές διαφορές με τον αρχικό μύθο. Διαφορές τόσο στα πρόσωπα, αφού συμμετέχει και η Εριφύλη, κόρη του Θησέα και της Ελένης, όσο και στην κατάληξη της ιστορίας, η οποία είναι τελείως διαφορετική από αυτή του γνωστού μύθου, που μας παραδίδουν Όμηρος και Ευριπίδης.

(πηγή: http://books.matia.gr/logotechnika-vivlia/xeni-logotechnia/ifigenia-tou-ioanni-rakina.html)

Στην παρακάτω ιστοσελίδα:

http://www.inlibroveritas.net/lire/oeuvre590.html#page_95 αντιγράψαμε απόσπασμα όπου η Ιφιγένεια υπακούει τελικά στη θέληση των θεών, να θυσιαστεί.

Acte cinquième

Aegine: Ah, Madame !

Iphigénie: Ah, sentence ! Ah, rigueur inouïe !

65

Dieux plus doux, vous n'avez demandé que ma vie !

Mourons, obéissons. Mais qu'est−ce que je vois ?

Dieux ! Achille !

Και παρακάτω, όταν βλέπουν ότι η Ιφιγένεια ζει:

Acte cinquième / Scène dernière / Ulysse, Clytemnestre, Arcas, Aegine, Gardes

Ulysse: Non, votre fille vit, et les dieux sont contents.

Rassurez−vous. Le ciel a voulu vous la rendre.

Clytemnestre: Elle vit ! Et c'est vous qui venez me l'apprendre !

Ulysse: Oui, c'est moi qui longtemps, contre elle et contre vous,

Ai cru devoir, Madame, affermir votre époux ;

Moi qui, jaloux tantôt de l'honneur de nos armes,

Par d'austères conseils ai fait couler vos larmes,

Et qui viens, puisque enfin le ciel est apaisé,

Réparer tout l’ennui que je vous ai causé.

Clytemnestre: Ma fille ! Ah, Prince ! O ciel ! Je demeure éperdue.

Quel miracle, Seigneur, quel dieu me l'a rendue ?

Ulysse: Vous m'en voyez moi−même, en cet heureux moment,

Saisi d'horreur, de joie et de ravissement.

Jamais jour n'a paru si mortel à la Grèce.

Στη στιγμή αυτή αναφέρεται και το ψηφιδωτό που παραθέτουμε.

66

Εικόνα 53. Η θυσία της Ιφιγένειας, 62 μ. Χ. ψηφιδωτό στην Πομπηία

Αγαμέμνονας, Οδυσσέας, Ιφιγένεια, Μενέλαος, ο μάντης Κάλχας

Η Ιφιγένεια στο κέντρο του ψηφιδωτού μεταφέρεται στο βωμό για θυσία, μπροστά στον Κάλχα (στα δεξιά) ενώ παρακολουθεί και ο Αγαμέμνονας (στα αριστερά) ο οποίος κρατά συντετριμμένος το κεφάλι του ως ένδειξη απόγνωσης. Στον ουρανό εμφανίζεται η Άρτεμις με ένα ομοίωμα που θα αντικαταστήσει το νεαρό κορίτσι. Τοιχογραφία σε γύψο, μετά το 62 μ. Χ. Προέρχεται από τη στοά του περιστυλίου της οικίας του τραγικού ποιητή, στην Πομπηία. Εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.

67

Τα συναισθήματα που δημιουργούνται μέσω αυτής της εικόνας είναι η θλίψη και ο σπαραγμός για την θυσία της Ιφιγένειας, καθώς και μια αίσθηση ελπίδας λόγω της εμφάνισης της Άρτεμης.

Εικόνα 54. Η θυσία της Ιφιγένειας, 1623, Λεονάρ Μπράμερ

Θυσία της Ιφιγένειας, 1623, του Leonard Bramer (1596 - 1674), ολλανδού ζωγράφου. Σήμερα ο πίνακας εκτίθεται στο μουσείο Het Prinsenhof, στην Ολλανδία.

Πρόκειται για ένα πίνακα επηρεασμένο από το ρεύμα του Νεοκλασικισμού. Ο συγκεκριμένος πίνακας μας δημιουργεί κυρίως, συναισθήματα θλίψης, αγωνίας και μιας χαμένης ελπίδας για την σωτηρία της Ιφιγένειας η οποία φαίνεται τόσο καταδικασμένη όσο και ανήμπορη στο να αντιδράσει.

68

Εικόνα 55. Η θυσία της Ιφιγένειας, 1819, Ζακ Νταβίντ

Αχιλλέας , Κλυταιμνήστρα, Ιφιγένεια και Αγαμέμνονας, 1819, του Νταβίντ (Jacques-Louis David, 1748 – 1825). Γάλλος ζωγράφος της νεοκλασικής τεχνοτροπίας.

Στον συγκεκριμένο πίνακα, απεικονίζονται ο Αγαμέμνονας, η Κλυταιμνήστρα, η Ιφιγένεια και ο Αχιλλέας. Η απερίγραπτη λύπη είναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπο της μάνας Κλυταιμνήστρας. Η Ιφιγένεια έχει ένα ύφος μοιρολατρικό. Υπακούει στους θεούς για την σωτηρία της πατρίδας της. Ο Οδυσσέας είναι σκυθρωπός. Ο Αχιλλέας κοιτάζει σαν να μην πιστεύει τι γίνεται. Ποιο θα είναι το τέλος της νεαρής κόρης;

Και φυσικά δεν θα μπορούσε και το μουσικό θέατρο να μην έχει την Ιφιγένειά του. «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» φημισμένη όπερα σε μουσική του γερμανού συνθέτη Κριστόφ Βίλλιμπαλντ Γκλουκ (Christoph Willibald Ritter von Gluck, 1714 -1787) και λιμπρέτο βασισμένο στην εκδοχή του μύθου από τον Ρακίνα.

Το 1774, ο Γκλουκ φεύγει από τη Βιέννη και εγκαθίσταται στο Παρίσι, ως προστατευόμενος της Μαρίας Αντουανέττας. Εκεί παρουσιάζει για πρώτη φορά την Ιφιγένεια εν Αυλίδι. Η μεγάλη επιτυχία της Ιφιγένειας στη γαλλική πρωτεύουσα σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για το λυρικό θέατρο. Το έργο, δραματουργικά και μουσικά είναι μπροστά από την εποχή του, πλησίασε την αισθητική και τα ιδεώδη του ρομαντισμού. Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, μεγάλος θαυμαστής του Γκλουκ, παρουσίασε το 1847 μια αναθεωρημένη εκδοχή της όπερας με ελάχιστες νέες προσθήκες.

Η Ιφιγένεια εν Αυλίδι, ένα κατεξοχήν αντιπολεμικό, πάντα σύγχρονο έργο, διερευνά τα όρια της ελευθερίας του ατόμου που βάλλεται από πολιτικά, κοινωνικά ή θρησκευτικά «πρέπει». Είναι μια σπουδή πάνω στις σχέσεις εξουσίας και τις λεπτές ισορροπίες τους αλλά και του διλλήματος «πίστη ή λογική».

69

Συμπεράσματα και προτάσεις (Αριάδνη Γκρούμα)

Από την ερευνητική μας εργασία, αποκομίσαμε πλήθος στοιχείων, αναφορικά με τη μοναδικότητα της ελληνικής μυθολογίας και το πόσο σημαντικές αλήθειες εκφράζει. Διαπιστώσαμε, ότι διαχρονικά έχει εκτενή επιρροή σε πολλούς πολιτισμικούς τομείς, όπως τις τέχνες και τη λογοτεχνία του δυτικού και όχι μόνον πολιτισμού και παραμένει μέρος της δυτικής κληρονομιάς, γιατί οι ελληνικοί μύθοι δεν είναι απλές αφηγήσεις. Είναι ένα πολύπλοκο πολιτισμικό φαινόμενο, που συνδέεται με τη θρησκεία, την κοινωνία, την πολιτική, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την τέχνη.

Συστατικό στοιχείο του ελληνικού και του δυτικού πολιτισμού οι μύθοι, ερμηνεύτηκαν αλληγορικά κατά τον χριστιανικό μεσαίωνα, ενέπνευσαν την αναγεννησιακή τέχνη, ενώ εξακολουθούν μέχρι σήμερα να εμπλουτίζουν τη θεματολογία της λογοτεχνίας, των εικαστικών τεχνών, αλλά και της λαϊκής τέχνης.

Έτσι, η συμβολή της ελληνικής μυθολογίας στη διαμόρφωση της κεντρικής θεματολογίας του δυτικού πολιτισμού, είναι πλουσιοπάροχη, όπως προκύπτει από όσα εκτέθηκαν στην παρούσα ερευνητική εργασία. Πολυάριθμοι οι μυθολογικοί ήρωες, που αποτέλεσαν το θέμα σε κινηματογραφικές παραγωγές, σε πίνακες ζωγραφικής, στη γλυπτική, στην αγγειογραφία και σε άλλες μορφές τέχνης.

Εικόνα 56. Βάκχος και Αριάδνη στην Νάξο, 1520 ‐ 23, Τιτσιάνο

70

Κάθε μύθος, έχει τη δική του δυναμική που τον κάνει σύμβολο διαχρονικών αξιών. Ο μύθος της Αφροδίτης, συμβολίζει το μακρινό και ποθητό ιδεατό ανά τους αιώνες.

Η μετάβαση από την μητριαρχία στην πατριαρχία, το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας άλλης, αποτυπώνονται στο μύθο της Αριάδνης. Στο μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, περιέχεται ολόκληρη η διαδρομή του ανθρώπου, η γέννηση και ο θάνατος.

Ο γοητευτικός μύθος της αρπαγής της Ευρώπης, θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ο αρχέγονος σπόρος της Ευρωπαϊκής ιδέας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι επιλέχθηκε ως θέμα για τη διακόσμηση του συνοριακού περάσματος στο Βερολίνο στη Friedrich Strasse.

Με το μύθο του Πυγμαλίωνα, σκιαγραφούνται οι υπερβολές της ειδωλολατρίας και η αέναη τάση του αρσενικού να προσπαθεί να προσαρμόσει το θηλυκό στα μέτρα του.

Ο Ορφέας στον ομώνυμο μύθο, μας ταξιδεύει σε έναν κόσμο όπου οι κυρίαρχες και ακατανίκητες εκφράσεις της μουσικής αρμονίας, επηρεάζουν όλα τα όντα, και συμφιλιώνουν κοινωνικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιθέσεις. Η μεταφυσική σημασία του μύθου εμπνέει ανά τους αιώνες.

Εικόνα 57. Ορφέας και Ευρυδίκη, George Frederic Watts (1817 ‐ 1904)

Ο Ορφέας κατεβαίνει στον Άδη για να πάρει πίσω την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Σύμφωνα με μια ερμηνεία του μύθου συμβολίζει την Νυχτερινή πορεία του Ήλιου αναζητώντας την Αυγή (Ευρυδίκη).

71

Σ’ αυτόν τον μύθο αποδίδεται η μεταρρύθμιση των Ελευσίνιων Μυστηρίων, την πρόσθεση της λατρείας του Διονύσου στο αρχαίο τελετουργικό. Σε ολόκληρη την ιστορία του εμφανίζεται αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα στις υψηλές σφαίρες του Πνεύματος και στις σφαίρες της ύλης, ανάμεσα στον Απόλλωνα και το Διόνυσο. Αντιπροσωπευτική μορφή του ήρωα, σημαίνει ότι έχει κάποια υπεράνθρωπη διάσταση. Τραγουδάει πάνω απ’ όλα τη ζωή και το νόημά της.

Ο Προμηθέας, αιώνιο σύμβολο της δύναμης του νου, σηματοδοτεί την επινοητικότητα και την ανεξαρτησία απέναντι στην εξουσία και θα θυμίζει πάντα, ότι η γνώση και η εφευρετικότητα κορυφώθηκαν στην Ελλάδα. Είναι ο προάγγελος της έλευσης ενός νέου κόσμου.

Εικόνα 58. Προμηθέας Δεσμώτης, 1762, Νικολά Σεμπαστιάν Αντάμ, Γαλλική Βασιλική Ακαδημία

72

Τέλος, το σύμβολο της δύναμης ο Ηρακλής, εκφράζει την αέναη επιδίωξη του ανθρώπου να μοιάσει σε τελειότητα στον πλάστη του αποκτώντας ηρωική υπόσταση πέρα από τα ανθρώπινα δεδομένα.

Εικόνα 59. Σύμβολα του Ηρακλή, στο Palazzo Leoni Montanari, Entrance hall and Hercules Loggia

Οι μορφές των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας, γοητεύουν, όχι μόνο όταν είναι σύμβολα δύναμης, ηρωισμού και πραγμάτωσης του άπιαστου και του ανέφικτου (π. χ. Ηρακλής). Γοητεύουν ακόμα κι όταν ενσαρκώνουν το κακό, το τραγικό, το μοιραίο και το αποτρόπαιο (π.χ. Μήδεια) γιατί κι αυτές οι ακραίες συμπεριφορές, είναι συμβατές με την ανθρώπινη φύση, όταν η ψυχή φτάσει να ασφυκτιά κάτω από ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Το κυρίαρχο όμως θέμα ανήκει στον κύκλο του τρωικού πολέμου. Και είναι αυτονόητη η επιλογή θεμάτων μιας και η Αινειάδα, γραμμένη από τον Βιργίλιο τον 15ο αιώνα ένωσε τον ελληνικό με τον ρωμαϊκό κόσμο. Έδωσε την αρχή της δημιουργίας του ρωμαϊκού κράτους.

73

Εικόνα 60. Ο Δούρειος Ίππος, 1773, Τζιοβάνι Ντομένικο Τιέπολο (1727 – 1804)

Η μεγάλη απήχηση στις τέχνες οφείλεται στο γεγονός ότι, ιδιαίτερα η Ιλιάδα, αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της παιδείας διαχρονικά, προβάλλοντας ιδεώδη και ηθικές αξίες.

Εικόνα 61. Johann Georg Trautmann (1713 ‐1769): Blick auf das brennende Troja

74

Εικόνα 62. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης, εκδηλώσεις «Qué se puede hacer en el Museo», 2000.

‘Οι αρχαίοι μύθοι, άρρηκτα δεμένοι παλιότερα με τη θρησκεία, τις παραδόσεις και την ίδια την ιστορία των Ελλήνων, μεταμορφώθηκαν ήδη από την κλασική αρχαιότητα σε ποίηση και τέχνη. Οι Ρωμαίοι τους πλούτισαν με ευφάνταστες παραλλαγές, ο Μεσαίωνας τους φόρτωσε με ηθικοπλαστικούς συμβολισμούς, κι έτσι διέσχισαν τους αιώνες χωρίς ποτέ να χάσουν τη δημοτικότητά τους. Έχασαν βέβαια το αρχικό τους νόημα, την άλλου είδους βαρύτητα που είχαν από την καταγωγή τους, ταυτόχρονα όμως κέρδισαν ένα ανανεωμένο ευρωπαϊκό πρόσωπο, άριστη επιβεβαίωση της αθανασίας τους.’ (Χριστοφόγλου, Μ, 2003, Η ώρα της ζωγραφικής, Επτά ημέρες, Καθημερινής)

Η ελληνική μυθολογία λοιπόν, προσφέρει ποικιλία ηρώων και μύθων, μέσα από τους οποίους, ο άνθρωπος μπορεί να ερμηνεύσει, να παραδειγματισθεί, να προβληματισθεί, να θαυμάσει, να ονειροπολήσει ακόμη και να νιώσει θυμό και αποστροφή, κι όλα αυτά μέσα σε ένα σκηνικό μαγευτικό που ταλαντεύεται ανάμεσα στο υπαρκτό και το φανταστικό. Οι μύθοι αποτυπώνουν χαρακτηριστικά στοιχεία του ελληνικού πνεύματος, όπως η αγωνιστική διάθεση, η κατάφαση της ζωής, η λατρεία της ομορφιάς, η απαίτηση του δικαίου στο όνομα των αδυνάτων, η μετάδοση ηθικοπλαστικών και η αναζήτηση του ανθρώπου σαν ανθρώπου και μόνο. Δεν είναι

75

καθόλου τυχαίο που βρήκε τόσο μεγάλη απήχηση στη θεματολογία κάθε μορφής τέχνης. Κι όταν οι τέχνες γνώρισαν τόσο μεγάλη άνθηση στο Δυτικό πολιτισμό, εύλογα η ελληνική μυθολογία κατέλαβε εξέχουσα θέση στις πηγές έμπνευσής του.

Εικόνα 63. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης, εκδηλώσεις «Qué se puede hacer en el Museo», 2000.

Κατά την εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού η επιρροή της κλασικής παράδοσης είναι – όπως αναφέραμε - έντονη και διαχρονική. Διαφέρει κατά εποχή ως προς τον τρόπο τεχνικής κι αυτό είναι ανάλογο με την πολιτισμική έκφραση της ιστορικής στιγμής. Κατά την αναγέννηση η στροφή του δυτικού πολιτισμού ήταν προς την μορφή έκφρασης και αποτύπωσης των κλασικών προτύπων. Κατά τον διαφωτισμό η στροφή ήταν προς τον ορθό λόγο και τον ανθρωπισμό. Οι μετέπειτα επιμέρους εξελίξεις ήταν σε πιο συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Έτσι ο συμβολισμός ενώ περιορίζεται ως προς την τεχνική του στην χρήση συμβολικών στοιχείων, διατηρεί - συχνά - ως πηγή έμπνευσης την κλασική παράδοση.

76

Βιβλιογραφία (Αναστασία Σταθάτου)

Βιβλία • Λεξικό λογοτεχνικών όρων • Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου (Α Γενικού Λυκείου - Γενικής Παιδείας) • Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου 565 -1815 (B Γενικού

Λυκείου - Γενικής Παιδείας) • Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία (Β Γενικού Λυκείου – Επιλογής) • Ιστορία της Τέχνης (Γ Γενικού Λυκείου - Επιλογής) • Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου (Γ Γενικού Λυκείου - Γενικής

Παιδείας) • Bordas, Collection Littéraire Lagarde et Michard (XV, XVI. XVII, XVIII,

XIX, XXe siècles) • Racine, Andromaque, NCL • Aliagas, N. Allez voir chez les Grecs, 2003, J. C. Lattès

Άρθρα

• Στάικος, Γ. Σπ., Τα ελληνικά βιβλία Ο Ελληνισμός της Βιέννης, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 14 – 5 – 1995, σελ. 20 -23

• Παπαϊωάννου, Α. Η Βιβλιοθήκη της Κοινότητας, Ο Ελληνισμός της Τεργέστης, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 17 – 12 – 1995, σελ. 20 - 21

• Κουνενάκη, Π. Ο Θεοτοκόπουλος διαμορφώνεται ως δυτικός ζωγράφος στην Ιταλία, Ελ Γκρέκο, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 8–10–1995, σελ. 14 - 17

• Συμεωνίδης, Χ. Μετά την Άλωση, Η Ελληνική Γλώσσα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 3 – 10 – 1999, δελ. 18 – 19.

• Krauskopf, Ingrid Ελληνικοί μύθοι στην Ετρουρία, Ετρούσκοι και Έλληνες, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή,10 – 10 -1999, σελ. 16 - 19

• Χρήστου, Ει. Βυζαντινοί λόγιοι στη Δύση, Η άλωση της Πόλης, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 28 – 5 -2000, σελ. 26 - 28

• Ταμβάκη, Α. Η συλλογή της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 26 – 11 -2000, σελ. 15 -17

• Νικήτας, Δ. Καρολίγγεια εποχή και ελληνικά γράμματα, Ο Καρλομάγνος και η ιδέα της Ευρώπης, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 21–1-2001, σελ. 19–21

• Γαλάβαρης, Γ. Η τέχνη στην εποχή του Καρλομάγνου, Ο Καρλομάγνος και η ιδέα της Ευρώπης, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 21–1-2001, σελ. 22 - 27

• Αθανασιάδη, Π. Η μετάβαση από την Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα, Ύστερη Αρχαιότητα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 18 – 2 – 2001, σελ. 2 - 5

• Ιωαννίδης, Γ. Μύθοι και παραμύθια, Οι ελληνικοί μύθοι στην όπερα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 22 – 4 -2001, σελ. 6 – 8

• Βλαγκόπουλος, Π. Ο Ορφέας στην όπερα, Οι ελληνικοί μύθοι στην όπερα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 22 – 4 -2001, σελ. 12 - 14

77

• Ζερβός, Γ. Η γέννηση της όπερας, Οι ελληνικοί μύθοι στην όπερα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 22 – 4 -2001, σελ. 9 - 11

• Νίκα – Σαμψών, Ε. Οι αρχαιοελληνικοί μύθοι στο έργο του Χαίντελ, Οι ελληνικοί μύθοι στην όπερα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 22 – 4 -2001, σελ 14

• Κουνενάκη, Π. Οι αρχαίοι μύθοι πηγή έμπνευσης, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ. 2 – 3

• Πετρόπουλος, Ι. Ομηρικοί μύθοι στην αρχαία τέχνη, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ. 4 - 6

• Λαμπράκη – Πλάκα, Μ. Αρχαία θέματα στην αναγέννησης, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ. 7-11

• Ταμβακάκη, Α. … κάτι ευχάριστο και …ωραίο, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ. 12 - 18

• Λοιζίδη, Ν. Συμβολιστές και Τζ. Ντε Κίρικο, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ. 19-21

• Λοιζίδη, Ν. Ο πικασικός μινώταυρος, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ.22 – 24

• Κασιμάτη, Μ. Έλληνες θεοί και ήρωες στη Δύση, Ελληνικοί μύθοι στη ζωγραφική, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 29 – 4 – 2001, σελ.23 - 27

• Αναγέννηση και Ελλάδα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 4 – 1 -2004 • Καραπιδάκης, Ν. Τα ελληνικά στον Δυτικό Μεσαίωνα, Βυζαντινοί και

Αρχαιότητα, Επτά Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 12 – 1- 2003, σελ. 29 - 32 • Τόλιας, Γ. Ο Μύθος της πόλης των Αθηνών, Η Αθήνα των περιηγητών, Επτά

Ημέρες, εφ. Η Καθημερινή, 4 – 4 – 2004, σελ. 6 - 11

Ιστοσελίδες

Ελληνική Μυθολογία: Wikipedia

Πολιτισμός / Δυτικός πολιτισμός: Wikipedia

Τρωικός πόλεμος: Wikipedia

Λογοτεχνικά ρεύματα και τάσεις: Wikipedia, http://sillavi.edublogs.org/archives/7,

Τεχνοτροπίες / καλλιτεχνικά ρεύματα: Wikipedia

Λογοτέχνες, ζωγράφοι, μουσικοί, εμπνευσμένοι από την ελληνική μυθολογία: Wikipedia

Μύθοι: Wikipedia

Όπερα: Wikipedia

Θεωρία Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας:

78

http://www.arnos.gr/oktonia/index.php?tomeas=6&mathima_id=871

ΟΙ ΤΟΠΟΙ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ, ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

http://www.matia.gr/library/ebook_19/003_mythology.html

http://www.matia.gr/library/ebook_03/006_art_history.html

http://www.peri-grafis.com

http://el.wikipedia.org

http://habilisii-habilis.blogspot.com/

http://www.racine.ra.it/lctorricelli/ipertesto5d/salafeste.html

Οι εικόνες είναι αναδημοσίευση από:

http://www.wikipedia.com

http://www.theogonia.gr

http://habilisii-habilis.blogspot.com

Andromaque de Racine, Larrousse

Bordas, Collection littéraire Lagarde et Michard

79

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Εικόνα 64. Peter Paul Rubens: Η Πτώση του Φαέθοντος, 1604/1605 (National Gallery of Art, Washington D. C.)

Ακολουθούν πίνακες καταγραφής έργων λογοτεχνικών, κινηματογραφικών, μουσικών και εικαστικών, ανά χώρα έρευνας.

80

ΙΤΑΛΙΑ Οι λίγοι φιλόσοφοι, ερευνητές και επιστήμονες της εποχής, όσοι έμειναν μακριά από τη διαφθορά της κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, ασφυκτιούσαν σ' αυτό τον κόσμο και αναζητούσαν «νέες αξίες», εκμεταλλευόμενοι τις διαφοροποιήσεις ηγεμόνων μεταξύ τους και από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό. Αυτές οι αξίες είναι όμως οι παλιές γνωστές, της Αρχαιότητας, του ελληνορωμαϊκού παρελθόντος. Τα αγάλματα, τα κτήρια, τα συγγράμματα των αρχαίων ποιητών και επιστημόνων ήρθαν πάλι στο προσκήνιο και διαδόθηκαν πολύ γρήγορα, κυρίως λόγω της εξαπλωμένης τυπογραφίας.

Εστία δημιουργίας αυτής της αναγεννητικής κίνησης ήταν η βόρεια Ιταλία, όπου η συστηματική μελέτη των κλασικών έργων είχε αρχίσει ήδη από το 12ο αιώνα. Αυτή η αναγέννηση της γνώσης και της επιστήμης έβαζε πια στο κέντρο τον άνθρωπο και τον κόσμο.

(ΠΗΓΉ: http://sfrang.com/historia/selida401.htm)

H EΠOXH που διάλεξε η αναγέννηση για οδηγό της ήταν η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Εκεί αναζήτησε με πάθος τα πρότυπά της, από τους πολιτικούς θεσμούς και τον πρακτικό βίο έως τη φιλοσοφία και την ηθική, από τη γλώσσα και τη λογοτεχνία έως την καλλιτεχνική δημιουργία. H νοσταλγία της αρχαιότητας έχει πράγματι τις ρίζες της στα κοινά ιδανικά, στην κοσμοθεωρητική συνάφεια του αρχαίου κόσμου με τη νέα εποχή.

Κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες που προετοίμασαν την ιστορική αναδρομή στην αρχαιότητα, η «σκηνογραφία» των ερειπίων επενέργησε διεγερτικά στις συνειδήσεις των Ιταλών, οι οποίοι, παρά την πολιτική τους διαίρεση, συμμερίζονταν το αίσθημα της κοινής καταγωγής τους από τους Ρωμαίους. το ρωμαϊκό ιταλικό πνεύμα, έθρεψε το ουμανιστικό κίνημα που εξασφάλισε στο φαινόμενο της ιταλικής αναγέννησης την ομοιογένεια μέσα στην πολυμορφία.

O θαυμασμός και ο σεβασμός των ανθρώπων της αναγέννησης για τα αρχαία ερείπια, μάρτυρες του πολιτισμού των προγόνων τους, εναλλάσσονταν με αισθήματα οργής και θλίψης για την παρακμή του, που απέδιδαν στην περιφρόνηση και στην αμάθεια των αιώνων που μεσολάβησαν.

(Αναγέννηση και Αρχαιότητα, Μ. Λαμπράκη –Πλάκα , Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Επτά ημέρες Καθημερινής, 04-01-2004)

81

Ιταλική λογοτεχνία: Ελευθερία Τριποτσέρη

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία Ενδιαφέροντος

Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (Publius Vergilius Maro

70 π.Χ - 19 π.Χ

Αινειάδα

(περίπου 19 π. Χ.)

Οδύσσεια και Ιλιάδα

Η Αινειάδα είναι μίμηση τους, αλλά δημιούργημα καινούργιο, προσωπικό. Ο Αινείας, νέος τύπος επικού ήρωα τυραννιέται από διλήμματα σχετικά με το ηρωικό πεπρωμένο του. Η Αινειάδα συμβόλισε ουσιαστικά την ιστορική αποστολή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Πόπλιος Οβίδιος Νάσων

43 π.Χ. 17 μ.Χ.

Επιστολές ηρωίδων

Πάρης και Ελένη, Ηρώ και Λέανδρος κ.α.

Επιστολικά ποιήματα. Περιέχει επιστολές γραμμένες από διάσημες ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας και περιλαμβάνει επιστολές ερωτευμένων ανδρών και απαντήσεις των αγαπημένων τους γυναικών (Πάρης και Ελένη, Ηρώ και Λέανδρος κ.ά.).

Μεταμορφώσεις Νάρκισσος, Αθηνά, Δάφνη κλπ

Επικό ποίημα αναφερόμενο σε μεταμορφώσεις ανθρώπινων όντων από το χάος έως την αποθέωση του Καίσαρα. Αποτελεί μια τεράστια πηγή μυθικών παραδόσεων.

Δάντης Αλιγκέρι

1265 – 1321

Θεία Κωμωδία

1314-1321

Οδύσσεια Επικό, αφηγηματικό ποίημα. Ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, έχοντας

82

χαρακτηριστεί ως η επιτομή του μεσαιωνικού κόσμου.

Βοκκάκιος Ιωάννης

1313 - 1375

Το κυνήγι της Άρτεμης

Άρτεμη Ουμανιστής

83

Ιταλοί ζωγράφοι και γλύπτες : Βασιλική Κοτσίνη

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία ενδιαφέροντος

Σάντρο Μποττιτσέλλι

1445-1510 Αλληγορία της Άνοιξης, περ. 1482

Αναγέννηση

Η γέννηση της Αφροδίτης,1485

Θεά Αφροδίτη

Ραφαέλο Σάντσιο

1483 - 1520 Ο Θρίαμβος της Γαλάτειας, 1514

Νηρηίδα Γαλάτεια

Αναγέννηση

Βετσέλιο Τιτσιάνο

1487 – 1576 Η απαγωγή της Ευρώπης, 1559 - 1562

Ευρώπη Αναγέννηση

Η Αφροδίτη διασκεδάζει με τον Έρωτα και την Μουσική

Αφροδίτη

Μπενβενούτο Τσελίνι

1500 - 1571 Περσέας

1545–54

Περσέας και Μέδουσα

Αναγέννηση

γλυπτό

Πάολο Βερονέζε

1528 - 1588 Η Οικογένεια του Δαρείου ενώπιον του Αλεξάνδρου, 1565-1570

Μέγας Αλέξανδρος

Μανιερισμός

Αφροδίτη και Άρης, 1570

Αφροδίτη

Η Αρπαγή Της Ευρώπης, 1580

Η Αρπαγή της Ευρώπης

Guido Ren,

Γκουίντο Ρένι

1575-1642 Αταλάντη και Ιππομένης

1622-25

Αταλάντη Μπαρόκ με επιδράσειςτόσο του κλασικισμούτων Καράτσι όσο και οι φωτοσκιάσεις του Καραβάτζιο

Τέσσερις εποχές

Βάκχος και Αριάδνη

84

Αριάδνη

Αρπαγή της Δηιάνειρας

Σύζυγος του Ηρακλή

Αφροδίτη και Έρωτας

Αφροδίτη

Αρπαγή της Ελένης

Τρωικός πόλεμος

Τζιαν Λορέντσο Μπερνίνι

1598 - 1680 Απόλλων και Δάφνη, 1622-1625

Απόλλωνας και Δάφνη

Μπαρόκ γλυπτό

Η Κρήνη του Τρίτωνα, 1642

Θεότητα θαλάσσια. Γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Κατά το σώμα ήταν όμοιος με τους άλλους θεούς αλλά από τους γλουτούς και κάτω κατέληγε σε ουρά.

γλυπτό

Τιέπολο Τζοβάνι Μπατίστα

1696 – 1770 Απόλλων και Δάφνη, 1744–1745

Απόλλων, Δάφνη

Ροκοκό

Φραντσέσκο Χάγιεζ

1791 - 1882 Το λουτρό των Νυμφών

1831

Νύμφες: γυναικείες ιδεατές μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν μέσα στην άγρια φύση.

Ρομαντισμός

Τζόρτζιο ντε Κίρικο

1888 - 1978 Το Ξύπνημα Της Αριάδνης, 1913

Κόρη του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης. Συνδέεται με τον μύθο του Θησέα, το Μινώταυρο,

Υπερρεαλισμός

85

και με το θεό Διόνυσο.

Έκτορας και Ανδρομάχη, 1917

Έκτορας και Ανδρομάχη: Τρωικός πόλεμος

86

Ιταλικές όπερες: Αγγελική Ψούνη

Δημιουργός Έτος Τίτλος Μύθος

Claudio Giovanni Antonio Monteverdi

(σηματοδότησε τη μετάβαση από το αναγεννησιακό ύφος της μουσικής με εκείνη της περιόδου μπαρόκ. )

1567 -1643

Arianna (Aριάδνη)

1607

Είναι η κόρη του βασιλιά Μίνωα η οποία βοήθησε τον Θησέα να σκοτώσει τον Μινώταυρο, δίνοντάς του σχοινί το οποίο θα το έδενε στην αρχή του Λαβύρινθου, ώστε να μην χαθεί.

Orfeo (Oρφεύς)

Ο Ορφέας γεννήθηκε στην περιοχή της Θράκης περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν γιός της Κλειώς και του Ίαγρου, βασιλιά της Θράκης. Διδάχτηκε από τον Απόλλωνα τη λύρα όπου με αυτήν μπορούσε να μαγεύει τα πάντα με τους μαγικούς ρυθμούς που έπαιζε.

Penelope (Πηνελόπη)

Είναι η γυναίκα του βασιλιά της Ιθάκης , Οδυσσέα η οποία τον περίμενε για 20 ολόκληρα χρόνια μέχρι εκείνος να επιστρέψει στην πατρίδα του.

Il ritorno di Ulisse in patria (Επιστροφή του Οδυσσέως στην πατρίδα) 1639

Ένα μακροχρόνιο ταξίδι που έκανε ο Οδυσσέας από την Τροία ως την Ιθάκη που ήταν η πατρίδα του. Μέχρι να φτάσει εκεί πέρασε ο ίδιος και το πλήρωμά του πολλές περιπέτειες.

87

Luigi Cherubini 1760 –1842

Ιfigenia in Aulide (Iφιγένεια εν Αυλίδι) 1787

Λίγο πριν την αρχή του τρωικού πολέμου, οι Έλληνες έπρεπε να κάνουν μία θυσία για τη Θεά Άρτεμη στο λιμάνι της Αυλίδας. Αποφάσισαν να θυσιάσουν την κόρη του βασιλιά Ιφιγένεια. Την στιγμή που η λεπίδα του μαχαιριού άγγιξε την κοπέλα εμφανίστηκε στη θέση της ένα χρυσό ελάφι.

Luigi Cherubini Pygmalion (Πυγμαλίων)

Μυθικός βασιλιάς της Κύπρου. Είχε ερωτευτεί ένα άγαλμα και ζήτησε από την Αφροδίτη να του χαρίσει μια όμοια με αυτό γυναίκα, το οποίο κι έγινε.

Gioachino Antonio Rossini

1792 –1868

Hermione (Eρμιόνη)

1819

Η Ερμιόνη ήταν η μοναδική κόρη που απέκτησαν μαζί ο Μενέλαος και η Ωραία Ελένη. Οι αρχαιότερες παραδόσεις διηγούνται ότι ο Μενέλαος είχε μνηστεύσει την Ερμιόνη με τον γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, και ότι μετά την επιστροφή του από τον Τρωικό Πόλεμο εόρτασε με μεγαλοπρέπεια τους γάμους τους.

Ruggero Leoncavallo 1857 - 1919

Edipus Rex

(Bασιλεύς Οιδίπους)

Ένα τραγικό πρόσωπο της Ελληνικής μυθολογίας. Ο πατέρας του , βασιλιάς Λάιος είχε πάρει ένα χρησμό πως ο πρωτότοκος γιός του θα τον σκότωνε, έτσι λοιπόν όταν γέννησε η γυναίκα του τον Οιδίποδα, εκείνος τον πήρε , τον

88

έδεσε και τον έδωσε σε ένα δούλο για να τον αφήσει κάπου μακριά. Ο Οιδίποδας σώθηκε χάρις σε έναν βοσκό που τον παρέδωσε στην βασίλισσα της Κορίνθου.

Ildebrando Pizzetti 1880 - 1968

Fedra (Φαίδρα)

1909 -12

Η Φαίδρα ήταν κόρη του Μίνωα, βασιλιά της Κρήτης και της Πασιφάης. Ήταν η δεύτερη γυναίκα του ήρωα και βασιλιά της Αθήνας Θησέα. Όταν η Φαίδρα κυριεύθηκε από σφοδρό έρωτα με τον ονομαστό για την ομορφιά του γιο του Θησέα (από την Αντιόπη ή Ιππολύτη), τον Ιππόλυτο, στη προσπάθειά της να τον συγκινήσει, εκείνος την απέκρουσε. Σε επόμενη συνάντησή τους η Φαίδρα δεν δίστασε να πέσει στα πόδια του και να τον παρακαλεί με δάκρυα ν ΄ ανταποκριθεί στον παράφορο έρωτά της.

Pizzetti Iphigénie (Ιφιγένεια)

Στην ελληνική μυθολογία η Ιφιγένεια ήταν μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας.

Luigi Dallapiccola 1904 - 1975

Odisseo (Οδυσσεύς)

1960-8

Ο βασιλιάς της Ιθάκης που με την ευφυΐα του κατάφερε να ξεγελάσει τους Τρώες με ένα ξύλινο άλογο (Δούρειος Ίππος) και να τους κατακτήσει.

89

Ιταλικός κινηματογράφος : Αριάδνη Γκρούμα

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Συντελεστές Giovanni Pastrone

1910 La caduta di Troia

Η πτώση της Τροίας

Luigi Romano Borgnetto , Giovanni Casalegio

Richard Strauss

1912 Ariadne auf Naxos

Ο μύθος της Αριάδνης

Maria Jeritza Herman Jadlowker

Richard Strauss

1916 Ariadne auf Naxos

Ο μύθος της Αριάδνης

Maria Jeritza Bela Von Kornyey

Pietro Francisci

1958 Le Fatiche di Ercole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Steeve Reeves Sylva Koscina

Pietro Francisci

1959 Ercole e la regina di Lidia

Οι άθλοι του Ηρακλή

Steeve Reeves Sylva Kosciva Sylvia Lopez

Carlo Ludovico Bragaglia

1960 Gli amori di Ercole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Miklos Hargitay Jayne Mansfield

Vittorio Cottafavi

1960 La vendetta di Ercole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Mark Forest Broderick Crawford

Mario Bava 1961 Ercole al centro della Terra

Οι άθλοι του Ηρακλή

Reg Park Cristopher Lee Marisa Belle

Vittorio Cottafavi

1961 Ercole alla conquista di Atlantide

Οι άθλοι του Ηρακλή

Reg Park Luciano Marin Laura Altan

Giorgio Ferroni

1961 La guierra di Troia

Η μάχη της Τροίας

Steeve Reeves Juliette Mayniel

Gianfranco Parolini

1962 La Furia di Ercole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Brad Harris Serge Gainsbourg

Giorgio Ferroni

1963 Ercole contro Moloch

Οι άθλοι του Ηρακλή

Gordon Scott Alessandra Panaro

Osvaldo Givirani

1964 Ercole contro I figli del sole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Mark Forest Anna Maria Pace,Angela Ruh

Pietro Francisci

1963 Ercole sfida sansone

Οι άθλοι του Ηρακλή

Kirk Morris Liana Orfei

Don Chaffey

1963 Jason and the Argonauts

Ιάσων και Αργοναύτες

Todd Amstrong Nancy Kovack

Domenico Paolella

1964 Ercole contro I

Οι άθλοι του Ηραλκή

Rock Stevens Helga Linne Mirko Valentin

90

tiranni di Babilonia

Pietro Pierotti

1964 Ercole contro Roma

Οι άθλοι του Ηρακλή

Alan Steel Tullio Altamura

Alvaro Mancori

1964 Ercole l’invincibile

Οι άθλοι του Ηρακλή

Dan Vadis Spela Rozin

Alberto De Martino

1964 Il trionfo di Ercole

Οι άθλοι του Ηρακλή

Dan Vadis Marilu Tolo

Giorgio Capitani

1964 Ercole sansone Maciste e Ursus gli invincibili

Οι άθλοι του Ηρακλή

Sergio Ciani Howard Ross Nadir Moretti

Richard Strauss

1965 Ariadne auf Naxos

Ο μύθος της Αριάδνης

Deborah Vogt Natalie Dessar Susanne Mentzer

Pier Paolo Pasolini

1967 Edipo re (Oedipus Rex)

Οιδίπους Τύραννος

Silvana Mangano Franco Citti

Pier Paolo Pasolini

1969 Media Μήδεια Maria Callas

Μύθοι που εμφανίζονται:

2 Η πτώση της Τροίας

1 Μήδεια

3 Ο μύθος της Αριάδνης

1 Οιδίπους Τύραννος

14 Οι άθλοι του Ηρακλή

2 Ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες

91

ΓΑΛΛΙΑ Η Καρολίγγεια (εποχή βασιλείας του Καρλομάγνου ή Κάρολου του Μεγάλου: 742 ή 747 –814) ελληνομάθεια προετοίμασε το έδαφος για την ουμανιστική αναγέννηση. Ο Καρλομάγνος υπήρξε θαυμαστής του Ομήρου και της Αθήνας. Ιταλοί δάσκαλοι της ελληνικής εγκαταστάθηκαν στο κράτος του. Συχνές ήταν οι επισκέψεις βυζαντινών διπλωματικών αποστολών (812 Άαχεν) αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον των Δυτικών για την Ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Η ελληνική γλώσσα γίνεται μόδα. Η ελληνομάθεια είναι βασικό χαρακτηριστικό διακεκριμένων λογίων.

Παρατηρείται άνθηση των ελληνικών επί Καρόλου Β Φαλακρού 840 -877.

Το 1253 ίδρυση του κολεγίου (όπως ονομαζόταν τότε), πανεπιστημίου (αργότερα) της Σορβόνης.

Ο Φραγκίσκος Α΄ (François I),(1494 - 1547) βασιλιάς της Γαλλίας, θεωρείται ο πρώτος Γάλλος βασιλιάς της Αναγέννησης και καλείται «Πατέρας και Αναστηλωτής των γραμμάτων». Με την άνοδο του στον θρόνο το 1515 φρόντισε όχι μονάχα να φέρει την Γαλλία στην σφαίρα της Αναγέννησης αλλά να την κάνει το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο της εποχής του και τα κατάφερε.

Κάλεσε στην χώρα του τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Μαζί με του ήρθαν και όλοι οι μεγάλοι Ιταλοί ζωγράφοι, άλλοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα, όπως ο χρυσοχόος και γλύπτης Μπενβενούτο Τσελίνι και οι ζωγράφοι Ρόσσο Φιορεντίνο, Τζούλιο Ρομάνο, Πριματίτσιο, ενώ άλλοι ήταν σε συνεχή επαφή με ταξίδια.

Με την άνοδο του, η μεγάλη του ελπίδα ήταν να φέρει τον πολιτισμό και την γνώση στο πολεμοχαρές Γαλλικό έθνος. Φρόντισε να στείλει απεσταλμένους στην Ιταλία για συλλογή σπάνιων βιβλίων και συγγραμμάτων, πλουτίζοντας συνεχώς την τεράστια βιβλιοθήκη του. Ο ίδιος ήταν αναγνώστης όλων των βιβλίων της βιβλιοθήκης του, κατόρθωμα σπάνιο σε όλα τα βασιλικά χρονικά, ενώ είναι ο πρώτος που άνοιξε τις πόρτες της βιβλιοθήκης του σε δωρεάν ελεύθερη ανάγνωση από όλον τον σπουδαστικό κόσμο. Με το διάταγμα του Μονπελιέ επέτρεψε αντιγραφή βιβλίων της βιβλιοθήκης στη διάθεση του λαού του.

Μετά τον Φραγκίσκο Α΄ γαλλικοί θρησκευτικοί πόλεμοι μεταξύ ουγενότων και Καθολικών ερήμωσαν τη χώρα. Οι ξεχωριστές εξελίξεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περιλαμβάνουν την αρχή της απολυταρχίας στην Γαλλία, τη διάδοση του ανθρωπισμού, την εισαγωγή και ανάπτυξη των νέων τεχνικών στους τομείς αρχιτεκτονικής, τεχνών και επιστημών.

ΠΗΓΗ: «Καρολίγγεια εποχή και ελληνικά γράμματα» του Δημ. Ζ. Νικήτα, Επτά ημέρες Καθημερινή 21 Ιανουαρίου 2001.

http://el.wikipedia.org/wiki

92

Γαλλικά λογοτεχνικά και θεατρικά έργα : Ράνια Γεροχρήστου

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία ενδιαφέροντος

Pierre de Ronsard

1524‐ 1585 Combat des Dieux et des Géants, 1550 Αγώνας θεών και γιγάντων

1

Les amours de Cassandre, 1552 Οι έρωτες της Κασσάνδρας

2

Sonnets pour Hélène Σονέτα για την Ελένη

2

La Franciade

3

Jean‐Baptiste Poquelin, Moliere

1622‐1673 Amphitryon 17, 1668 Αμφιτρύων

4

Psyché, 1671 Ψυχή

5

Jean Racine 1639 Andromaque (1667) Ανδρομάχη

2

Francois Rene de Chateaubriand

1768

Charles‐Marie Leconte de Lisle

1818‐1894 L'enfance d'Héraklès Η παιδική ηλικία του Ηρακλή

6 Παρνασσισμός

Charles Pierre Baudelaire

1821‐1867 Les fleures du mal: Un voyage à Cythère(1861) Ταξίδι στα Κύθηρα

7

Jose‐Maria de Heredia

1842‐1905 Les Trophées: Stymphale, 1893 Στυμφαλία

6 Παρνασσισμός

Maurice Maeterlinck

1862‐ 1949 Pélléas et Melisande Πηλέας και Μελισάνθη

8

Marcel Proust 1871‐ 1922 Le coté de Germantes: Néréides et Tritons, 1920‐21 Νηρηίδες και Τρίτωνες

9

Guillaume Apollinaire

1880 ‐1918 Les Mamelles de Tirésias (1917) Οι μαστοί του Τειρεσία

10 Νεορομαντισμός

Jean Giraudoux 1882‐1944 Amphitryon 38, 4

93

Αμφιτρύων, 1929 La guerre de Troie

n’aura pas lieu, 1935 Ο πόλεμος της Τροίας δεν θα γίνει

2

Electre, 1937 Ηλέκτρα

11

Μύθοι

1. Η Θεογονία είναι ένα ποίημα του Ησιόδου που περιγράφει, την καταγωγή των θεών της ελληνικής μυθολογίας. Αποτελεί μια σημαντικότατη πηγή για το σύνολο σχεδόν των ιδεατών θεοτήτων που σέβονταν και τιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Η Τιτανομαχία ήταν ο πόλεμος μεταξύ των Τιτάνων και των Ολύμπιων θεών.

2. Τρωικός πόλεμος : ήρωες του τρωικού πολέμου Ανδρομάχη, Κασσάνδρα, Ελένη, .... εμπνέουν με την ζωή τους και τους μύθους γύρω από αυτήν.

3. La Franciade: όπως Οδύσσεια, Αινειάδα. Η δημιουργία της Γαλλίας. 4. Ο Αμφιτρύωνας ήταν γιος του Αλκαίου, βασιλιά της Τίρυνθας, και της Ιππονόης,

εγγονός του Περσέα και σύζυγος της Αλκμήνης, μητέρας του Ηρακλή. Ο μύθος ανήκει στον κύκλο του Ηρακλή.

5. Ψυχή: μια θνητή που είχε τη φήμη μιας πανέμορφης γυναίκας. Ο Έρωτας ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα την Ψυχή. Είναι ένα μυθολογικό ζευγάρι, που βασανίστηκαν πολύ μέχρι να μπορέσουν να χαρούν την αγάπη τους ανεμπόδιστα.

6. Στυμφαλία : Λίμνη, όπου βρίσκονταν οι στυμφαλίδες όρνιθες, ένας από του άθλους του Ηρακλή.

7. Τα Κύθηρα παραπέμπουν στον μύθο της Αφροδίτης. 8. Πηλέας: πατέρας του Αχιλλέα και σύζυγος της Θέτιδας

Μελισάνθη: (1105 ‐ 1161) ήταν βασίλισσα των Ιεροσολύμων (1131 ‐ 1153).

9. Νηρηίδες και Τρίτωνες: μυθολογικά όντα της θάλασσας. Αναφέρονται και στον μύθο της αρπαγής της Ευρώπης.

10. Τειρεσίας: μάντης 11. Κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, εκδικήτρια του φόνου του πατέρα

της από τον Αίγιστο, σύντροφο της μητέρας της.

94

Γάλλοι ζωγράφοι: Βασίλης Καλιατσάκος

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Τεχνοτροπία Νικολά Πουσέν

1594 – 1665 Κέφαλος και Ηώ, 1627

1 μπαρόκ

Νύμφη και Σάτυροι, περ. 1627

2

Οι Βοσκοί της Αρκαδίας,1637/38

3

Ζακ Λουί Νταβίντ

1748 – 1825 Έρωτας Πάρη και Ελένης, 1788

4 Νεοκλασικισμός

Ο Άρης αφοπλίζεται από την Αφροδίτη, 1824

5

Ο θυμός του Αχιλλέα, 1825

4

Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ένγκρ

1780 – 1867 Η Θέτιδα ικετεύει τον Δία, 1811

6 Νεοκλασικισμός

Η αποθέωση του Ομήρου, 1827

7

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ

1794 – 1824 Η Σχεδία της Μέδουσας, 1818-1819

8 Ρομαντισμός

Ζαν-Λεόν Ζερόμ

1824 – 1904 Η Φρύνη ενώπιον του Αρείου Πάγου, 1861

9 Νεοκλασικισμός

Πυγμαλίων και Γαλάτεια, 1890

10

Οντιλόν Ρεντόν

1840 – 1916 Πήγασος, 1900 11 Συμβολισμός

Η γέννηση της Αφροδίτης, 1912

5

Κύκλωπες, 1914 12 Πανδώρα,

1914 13

Φαέθων 14

95

Γάλλοι γλύπτες : Βασίλης Καλιατσάκος

Πιερ Πωλ Πιζέ

1620 – 1694 Ο Περσέας απελευθερώνει την Ανδρομέδα

15 Μπαρόκ

Φρανσουά Ζοζέφ Μποζιό

1769 – 1845 Υάκινθος, 1817 16

Ο Ηρακλής μαχόμενος με τον μεταμορφωμένο σε ερπετό ποταμό Αχελώο, 1824

17

Αιμέ Μιλέ 1819 -1891 Η Κασσάνδρα προστρέχει στην προστασία της Αθηνάς, 1875

4 Νεοκλασικισμός

Μύθοι

1. Η Ηώ (θεότητα- προσωποποίηση της αυγής, κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας, και επομένως αδελφή του Ήλιου) ερωτεύθηκε τον Κέφαλο (γενάρχης του αττικού γένους των Κεφαλιδών) και τον κατεδίωξε ώσπου τον έφθασε στη Συρία, τον άρπαξε και τον έκανε δικό της. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Τιθωνός, κατ' άλλους και ο Φαέθοντας.

2. Νύμφες: γυναικείες ιδεατές μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν μέσα στην άγρια φύση. Σάτυροι: κατώτερα μυθικά όντα "δαίμoνες", τους οποίους η Ποίηση και η Τέχνη τους απεικόνιζαν από τη μέση και πάνω σχεδόν ανθρωπόμορφους, φαλακρούς και με μυτερά αυτιά, με πόδια και ουρά τράγου.

3. Η Αρκαδία είναι ένας ειδυλλιακός τόπος. 4. Ο κύκλος του τρωικού πολέμου 5. Δώδεκα θεοί του Ολύμπου. 6. Η Θέτιδα ικετεύει τον Δία για το γιο της τον Αχιλλέα. 7. Ο ποιητής Όμηρος εικονίζεται ως θεός, καθήμενος μπροστά από ένα ναό,

στον οποίο είναι χαραγμένο το όνομά του. 8. Μέδουσα: μία από τις τρεις Γοργόνες. Από τις τρεις αδελφές αυτή ήταν η

θνητή. Ανήκει στον μύθο του Περσέα. 9. Φρύνη: εταίρα. 10. Πανέμορφη ήταν η γυναίκα που χάρισε η Αφροδίτη στον Πυγμαλίωνα! Κι

εκείνος την ονόμασε Γαλάτεια...Κι από τότε έμειναν μαζί και τίποτα δεν τους χώρισε!

11. Ο Πήγασος ήταν το φτερωτό άλογο της Ελληνικής Μυθολογίας, που γεννήθηκε από το αίμα της Μέδουσας που την σκότωσε ο Περσέας.

96

12. Κύκλωπες: μυθικά όντα με ένα μάτι στη μέση του μετώπου. Ανήκει στον κύκλο του τρωικού πολέμου, Οδύσσεια.

13. Πανδώρα: αναφέρεται ως η πρώτη θνητή γυναίκα, αιτία όλων των δεινών κατά τον Ησίοδο και αντίστοιχη της βιβλικής Εύας. Ο μύθος της Πανδώρας, ως αιτίας όλων των παθών, λόγω της περιέργειάς της, έχει κάνει το γύρο του κόσμου.

14. Φαέθων: γιός του Ήλιου και της Κλυμένης. Ενώ οδηγούσε το άρμα του πατέρα του τρόμαξε και έχασε τον έλεγχο. Τα άλογα έφεραν το άρμα τόσο χαμηλά και κοντά στη γη, ώστε άρχισε να καίγεται και τα ποτάμια άρχισαν να ξεραίνονται από την εκπεμπόμενη θερμότητα. Ο Δίας, θέλοντας να προλάβει χειρότερες καταστροφές, τον γκρέμισε με ένα κεραυνό στον Ηριδανό ποταμό, σκοτώνοντάς τον.

15. Περσέας: γιος του Δία και της Δανάης. Αφού σκότωσε την Μέδουσα πέταξε μακριά με τον Πήγασο. Στο δρόμο του βρήκε την Ανδρομέδα, την οποία απελευθέρωσε μιας και ήταν τιμωρημένη από τον Ποσειδώνα.

16. Υάκινθος :ένας ωραιότατος νέος από τις Αμύκλες, ερωμένος του θεού Απόλλωνα, τον οποίο ο θεός σκότωσε κατά λάθος ρίχνοντας το δίσκο.

17. Ο μύθος των άθλων του Ηρακλή.

97

Γαλλικές όπερες : Έφη Αμανατίδου

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Στοιχεία ενδιαφέροντος

Εκτόρ Μπερλιόζ (Hector Berlioz,

1803-1869

Les Troyens (Oι Τρώες), 1856 - 8

1 Ρομαντισμός

César Frank

1822 - 1890

Eros et Psyche ( Ο έρωτας και η ψυχή), 1886 -1888

2

Charles-Camille Saint-Saëns

1835 – 1921

Phryne (Φρύνη), 1892 - 3

3 Ρομαντισμός

Hélène (Ελένη), 1904

4

Claude Debussy-Achille

1862 – 1918

Pelléas et Mélisande (Πηλεύς και Μελισάνθη), 1893

5 Συμβολισμός

Albert Roussel

1869 – 1937 Bacchus et Arianne (Βάκχος και Αριάδνη), 1931

6 Ιμπρεσιονισμός Μπαλέτο

Darius Milhaud

1892 – 1974 L’Orestie D’Eschyle (H Ορέστεια του Αισχύλου), 1913

7 Μοντερνισμός

Protee (Πρωτεύς), 1919

8

Les matheurs d’Orphée (Tα πάθη του Ορφέως), 1924

9

Arianne abandonnée Η Αριάδνη εγκαταλελειμμένη, 1927

6

L’enlèvement d’Europe (H απαγωγή της Ευρώπης), 1927

10

Thesee Libere (Ο Θησέας απελευθερωμένος), 1927

6

98

Médée (Mήδεια), 1938

11

Μύθοι

1. Οι Τρώες ήταν αρχαίοι πολίτες της πόλεως της Τροίας στην περιοχή της Τρωάδος, στη χώρα της Φρυγίας, στη γη της Μικράς Ασίας. Η Τροία ήταν γνωστή για τα πλούτη της, που κέρδιζε από το λιμενικό εμπόριο με ανατολή και δύση, τα ωραία ρούχα, την παραγωγή σιδήρου, και τα τεράστια αμυντικά της τείχη.

2. Ο Θεός Έρως στην αρχαιότητα ήταν υπεύθυνος για τα πάθη πολλών θνητών και μη, τελικά και ο ίδιος δεν γλίτωσε από τα βέλη του. Ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα την Ψυχή, μια θνητή που είχε τη φήμη μιας πανέμορφης γυναίκας. Ο Έρωτας και η Ψυχή είναι ένα μυθολογικό ζευγάρι, που βασανίστηκαν πολύ μέχρι να μπορέσουν να χαρούν την αγάπη τους ανεμπόδιστα.

3. Φρύνη: Εταίρα: Οι αφηγήσεις τη θέλουν εξαιρετικά όμορφη και πρέπει να είχε μεγάλη επιτυχία στους κύκλους των πλουσίων πολιτών.

4. Ελένη, περίφημη για την ομορφιά της, ήταν κόρη του Τυνδάρεω ή του Δία και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλέα της Σπάρτης. Η αρπαγή της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του Τρωικού Πολέμου. Ο Όμηρος την ονομάζει κόρη του Δία και φαίνεται ότι γεννήθηκε από την επαφή του με τη Λήδα, την οποία ο θεός επεσκέφθη μεταμορφωμένος σε κύκνο. Είναι δηλαδή αδελφή των Διοσκούρων: Κάστορα και Πολυδεύκη.

5. Πηλέας: πατέρας του Αχιλλέα και σύζυγος της Θέτιδας Μελισάνθη: (1105 - 1161) ήταν βασίλισσα των Ιεροσολύμων (1131 - 1153)

6. Ο Θησέας άρχισε να βοηθάει τον πατέρα του να στεριώσει το θρόνο του: σκότωσε τον ταύρο του Μαραθώνα που κατέστρεφε την Αττική. Επίσης νίκησε τους Παλλαντίδες ανιψιούς του Αιγέα, που διεκδικούσαν συνεχώς το θρόνο. Απάλλαξε τους Αθηναίους από το φοβερό φόρο αίματος, που ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν στο βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Στο γυρισμό τους για την Αθήνα, ο Θησέας και οι σύντροφοί του έκαναν μια στάση στο νησί της Νάξου. Εκεί, στο όνειρο του Θησέα εμφανίστηκε ο θεός Διόνυσος και του είπε ότι έπρεπε να φύγουν από το νησί χωρίς την Αριάδνη, αφού ήταν γραφτό να μείνει εκεί και να γίνει γυναίκα του. Η Αριάδνη έμεινε στη Νάξο και παντρεύτηκε το θεό Διόνυσο κι έτσι αναπτύχθηκε και η λατρεία της σαν θεότητα στο νησί. Ο Διόνυσος (ή η Αφροδίτη ή οι Ώρες) της χάρισε χρυσό στεφάνι, έργο του Ηφαίστου, και την έφερε μαζί του στον Όλυμπο. Η θνητή Αριάδνη έφθασε έτσι να γίνει αθάνατη σύζυγος θεού. Η Αριάδνη εγκαταλείφτηκε από τον Θησέα στο νησί του Δία, που τελικά έφυγε για να ακολουθήσει το θεό Διόνυσο, ο οποίος την παίρνει για την Λήμνο .

99

7. Ο Ορέστης ήταν γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, αδερφός της Ηλέκτρας και της Ιφιγένειας. Μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, η Ηλέκτρα τον φυγάδευσε στη Φωκίδα, στο βασιλιά Στρόφιο, που ήταν θείος του. Ύστερα από χρόνια, ο Ορέστης επέστρεψε στις Μυκήνες με το φίλο και ξάδελφό του Πυλάδη, και εκδικήθηκε το θάνατο του πατέρα του σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της. Οι Ερινύες, όμως, οι θεές της εκδίκησης, άρχισαν να τον καταδιώκουν, μέχρι που έφτασε στην Αθήνα και δικάστηκε στον Άρειο Πάγο, όπου με την ψήφο της θεάς Αθηνάς αθωώθηκε. Για να εξιλεωθεί, ωστόσο, ο Ορέστης θα έπρεπε να φέρει στην Αθήνα το άγαλμα της θεάς Άρτεμης από την Ταυρίδα. Στη χώρα των Ταύρων, ο Ορέστης και ο Πυλάδης παραλίγο να θυσιαστούν στο βωμό της θεάς από την ίδια την Ιφιγένεια. Αφού τα δυο αδέρφια αναγνωρίστηκαν, με ένα τέχνασμα που σκαρφίτηκε η Ιφιγένεια κατάφεραν να ξεφύγουν από το βασιλιά της χώρας, Θόα, και να γυρίσουν πίσω σώοι στην Αθήνα.

8. Ο Πρωτέας έζησε ειρηνικά στο βασίλειό του, ώσπου ένα τραγικό συμβάν τον τάραξε. Όταν κάποτε ο Ηρακλής πέρασε από εκεί, μονομάχησε με τους δυο γιους του Πρωτέα, τον Πολύγονο (ή Τμώλο) και τον Τηλέγονο, τους οποίους και σκότωσε. Ο Πρωτέας δεν άντεξε και από τη λύπη του έπεσε στη θάλασσα. Οι θεοί τον σπλαχνίστηκαν και τον έκαναν αθάνατο θεό των νερών. Έλεγαν ότι ο Πρωτέας ήταν πάντα ανέκφραστος, ούτε μιλούσε, ούτε γελούσε ποτέ.

9. Όταν πέθανε η Ευρυδίκη, γυναίκα του Ορφέα, από το δάγκωμα ενός φιδιού, Ο Ορφέας γύριζε παντού απελπισμένος και με τα τραγούδια του συγκινούσε ακόμα και την άψυχη φύση. Κατέβηκε τέλος και στον Άδη. Εκεί και πάλι με τη μουσική του γοήτευσε τους θεούς του Κάτω Κόσμου και τα τέρατα που τον φρουρούσαν. Έτσι ο Πλούτωνας του επέτρεψε να πάρει πίσω την Ευρυδίκη. Σαν όρο του έβαλε να μη γυρίσει να τη δει, πριν φτάσουν στο φως. Αλλά την τελευταία στιγμή ο Ορφέας δε συγκρατήθηκε και με λαχτάρα γύρισε να αντικρίσει την αγαπημένη του. Τότε εκείνη εξαφανίστηκε για πάντα στον Άδη.

10. Σύμφωνα με το μύθο, η Ευρώπη ήταν αδελφή του Κάδμου, ιδρυτή της Θήβας και κόρη του Αγήνορα και της Τηλεφάσσας, ηγεμόνων της Φοινίκης. Όταν μεγάλωσε, την συνάντησε ο Δίας μεταμορφωμένος σε ήρεμο, εύσωμο και δυνατό ταύρο. Την άρπαξε, διέσχισε τη θάλασσα συνοδευόμενος από Τρίτωνες και Νηρηίδες και έφτασε στην Κρήτη.

11. Όταν ο Ιάσονας, αρχηγός της Αργοναυτικής εκστρατείας, έφτασε στην Κολχίδα, η Μήδεια τον ερωτεύτηκε και έθεσε στην διάθεσή του όλα τα μέσα της τέχνης της, ώσπου ο ήρωας να αποκτήσει το Χρυσόμαλλο δέρας. Ύστερα απ' αυτό ακολούθησε τον εραστή της και για να αργοπορήσει τον Αιήτη, ο οποίος τους καταδίωκε, τεμάχισε τον αδελφό της, Άψυρτο, και σκόρπισε στη θάλασσα τα μέλη του. Ο πατέρας τότε εγκατέλειψε την καταδίωξη και επιδόθηκε στην περισυλλογή των μελών του σφαγμένου παιδιού του.

100

Γαλλικός κινηματογράφος : Έφη Αμανατίδου

ΤΙΤΛΟΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΜΥΘΟΣ

"L'Île de Calypso: Ulysse et le géant Polyphème"

(Ο Οδυσσέας και ο γίγαντας Πολύφημος)

1905 Georges Méliès

1861 - 1938

Οδύσσεια: ο Πολύφημος κατοικούσε μέσα σε ένα σπήλαιο. Ήταν φοβερός γίγαντας και ο αγριότερος από τους Κύκλωπες. Αιχμαλώτισε στη σπηλιά του τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, τους οποίους άρχισε να τρώει, ώσπου ο Οδυσσέας τον τύφλωσε.

Le Testament d'Orphee

(Η Διαθήκη του Ορφέα)

1950 Jean Cocteau

1889 – 1963

Ο Ορφέας γιός της Κλειώς και του Ίαγρου, βασιλιά της Θράκης, διδάχτηκε από τον Απόλλωνα τη λύρα. Όταν ο Ορφέας έχασε την αγαπημένη του γυναίκα, Ευρυδίκη, κατέβηκε στον Άδη για να την ζητήσει πίσω. Όμως την τελευταία στιγμή κλονίστηκε η πίστη του στους χθόνιους θεούς και γύρισε να δει αν κρατήσουν το λόγο τους, αν του δώσουν στη γη την Ευρυδίκη. Αυτή η πράξη του, τον έκανε να την χάσει για πάντα.

101

Γαλλικό θέατρο: Έφη Αμανατίδου

Αντιγόνη

Jean Anouilh: σκηνοθέτης

2003: έγινε ταινία

Σύγχρονη τραγωδία

Πλαίσιο πολιτικό : 1944, γερμανική κυριαρχία

102

ΟΛΛΑΝΔΙΑ και ΓΕΡΜΑΝΙΑ Στην ιστορία της τέχνης, ο όρος Αναγέννηση στη Βόρεια Ευρώπη αναφέρεται στις ραγδαίες εξελίξεις στις τέχνες (περ.1430-1580) που έλαβαν χώρα σε δύο κυρίως γεωγραφικές περιοχές: στην Ολλανδία και τη Φλάνδρα από τη μία πλευρά και στη Γερμανία από την άλλη. Μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, τα ολλανδικά εδάφη κυβερνούσαν οι Δούκες της Βουργουνδίας, ενώ από εκεί κι έπειτα οι Αψβούργοι, που είχαν επίσης υπό την κυριαρχία τους μεγάλο μέρος της Γερμανίας. Η Αναγέννηση στο Βορρά φημίζεται για τις προηγμένες τεχνικές στη ζωγραφική με λάδι, τις ρεαλιστικές και γεμάτες έκφραση απεικονίσεις στις Αγίες Τράπεζες, τις προσωπογραφίες σε ξύλινους πίνακες, καθώς και για τις ξυλογραφίες και άλλες μορφές της χαρακτικής. Η γλυπτική δεν υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής, ωστόσο οι Γερμανοί αρίστευαν στην ξυλογλυπτική.

Πριν το 1500, η ιταλική αναγεννησιακή τέχνη δεν είχε σχεδόν καμία επίδραση στην εξέλιξη της ζωγραφικής και της γλυπτικής στη Βόρεια Ευρώπη. (Αντίθετα η Ιταλία είχε επηρεαστεί από το Βορρά.) Ακόμη και μετά το 1500, ενώ η Υψηλή Αναγέννηση άνθιζε, θέματα όπως η θρησκεία, η πολιτική, το κλίμα και οι διαφορετικές καλλιτεχνικές παραδόσεις είχαν την τάση να ελαχιστοποιούν την απορρόφηση των πολιτιστικών ιδεών από τη Φλωρεντία και τη Ρώμη.

Η Γερμανική αναγέννηση δημιουργήθηκε από την επιρροή της Ιταλίας. Άρχισε να διαδίδεται από Γερμανικούς φιλοσόφους του 15ου και 16ου αιώνων. Αυτό ήταν ένα αποτέλεσμα των γερμανικών καλλιτεχνών που είχαν ταξιδέψει στην Ιταλία για να μάθουν περισσότερα και να εμπνευστούν από ιταλική αναγεννησιακή κίνηση.

Πολλοί τομείς των τεχνών και των επιστημών επηρεάστηκαν, όπως η διάδοση των ιδεών του ανθρωπισμού. Συντελέστηκαν σημαντικές πρόοδοι στην ανάπτυξη των νέων τεχνικών στους τομείς της αρχιτεκτονικής, των τεχνών και των επιστημών.

http://el.wikipedia.org

103

Γερμανοί συγγραφείς θεατρικών έργων : Σωτήρης Κουτσιμπέλης

Δημιουργός Εποχή Έργο Σημεία ενδιαφέροντος

Μύθος

Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκέτε Johann Wolfgang Goethe

1749 ‐1832 Ιφιγένεια εν Ταύροις, 1779

Νεοκλασικισμός Ρομαντισμός

1

Heinrich von Kleist Χάινριχ φον Κλάιστ

1777‐1811 Πενθεσίλεια, 1807

Νεοκλασικισμός

2

Αμφιτρύων, 1807

3

Χόφμαν φον Χόφμανσταλ HugoVon Hofmannsthal

1874 ‐1929 Ηλέκτρα, 1903

Συμβολισμός 4

Ödipus und die Sphinx, 1906

5

Μύθοι

1. Η «Ἰφιγένεια ἐν Ταύροις» είναι τραγωδία που έγραψε ο Ευριπίδης με άγνωστο το έτος που διδάχτηκε (μέσω θεατρικής παράστασης). Το έργο εκτυλίσσεται με σκηνικά «εν Ταύροις» της Σκυθίας όπου ο Ορέστης και ο Πυλάδης προσορμίζονται προκειμένου να πάρουν το ξόανο της θεάς Αρτέμιδος και να το μεταφέρουν στην Αττική Αλλά οι δύο ήρωες συλλαμβάνονται από βαρβάρους ως σύμφωνα με δικούς τους νόμους ιερόσυλοι καθώς ο βασιλιάς της Ταυρίδας, Θόας, μισούσε τους ξένους και τους Έλληνες. Προτού λοιπόν θανατωθούν ως θυσία προς τη Θεά Αρτέμιδα, οδηγούνται για εξαγνισμό, στο ναό της Θεάς, από την ιέρεια του ναού. Όμως ιέρεια του Ναού της Θεάς τυγχάνει να είναι η αδελφή του Ορέστη η Ιφιγένεια με την οποία αναγνωρίζονται. Έτσι με τέχνασμα αυτής οι ήρωες και μαζί τους η Ιφιγένεια καταφέρνουν με την βοήθεια της Θεάς Αθηνάς να αποδράσουν αποκομίζοντας και το ιερό ξόανο της Θεάς.

2. Αναφέρεται στην Πενθεσίλεια την βασίλισσα των Αμαζόνων. Στην ελληνική μυθολογία η Πενθεσίλεια ήταν βασίλισσα των Αμαζόνων, κόρη του θεού του πολέμου Άρη και της Οτρήρης. Η βασιλεία της ανάγεται στην εποχή του Τρωικού Πολέμου, ενώ στην (υποτίθεται προγενέστερη) εποχή του Ηρακλέους βασίλισσα των Αμαζόνων ήταν η Ιππολύτη. Μετά τον θάνατο του Έκτορα στον Τρωικό Πόλεμο, η Πενθεσίλεια ήρθε «από τον αλαργινό Πόντο» να βοηθήσει τους Τρώες επικεφαλής στρατού από Αμαζόνες. Σύμφωνα με κάποια εκδοχή είχε αναγκασθεί να εγκαταλείψει τη χώρα της μετά από κάποιο φόνο που διέπραξε άθελά της, ή ήθελε να εξαγοράσει το κρίμα. Συγκεκριμένα,

104

είχε σκοτώσει κατά λάθος την αδελφή της στο κυνήγι κι έλπιζε βοηθώντας τους Τρώες, που τους προστάτευε η θεά Άρτεμη, προστάτιδα και του κυνηγιού, ότι θα τη συγχωρούσε η θεά. Ο βασιλιάς της Τροίας, ο Πρίαμος, δέχθηκε την Πενθεσίλεια σα να ήταν πραγματική κόρη του και ετοίμασε πλούσιο τραπέζι γι' αυτή. Η Πενθεσίλεια και οι Αμαζόνες της διακρίθηκαν στη μάχη. Κυνήγησαν τον εχθρό μέχρι τα πλοία του, αλλά τελικώς η Πενθεσίλεια τραυματίσθηκε θανάσιμα από τον Αχιλλέα.

3. Ο Αμφιτρύωνας ήταν γιος του Αλκαίου, βασιλιά της Τίρυνθας, και της Ιππονόης, εγγονός του Περσέα και σύζυγος της Αλκμήνης, μητέρας του Ηρακλή. Ο μύθος ανήκει στον κύκλο του Ηρακλή. Από τη φράση στο έργο του Μολιέρου "Le véritable Amphitryon est l'Amphitryon où l'on dîne" («Ο πραγματικός Αμφιτρύων είναι ο Αμφιτρύων όπου δειπνούμε»>), η λέξη «αμφιτρύων» στη γαλλική γλώσσα έγινε συνώνυμη του καλού και γενναιόδωρου οικοδεσπότη, όρος που ως «μερικό» αντιδάνειο ήρθε και στη νέα ελληνική, όπου «αμφιτρύων» σημαίνει και τον οικοδεσπότη που μας προσφέρει γεύμα ή δείπνο.

4. Ο Αίγισθος, θέλοντας να αποφύγει έναν μελλοντικό εκδικητή, πάντρεψε την Ηλέκτρα μ' ένα φτωχό γεωργό στα περίχωρα του Άργους. Αυτός δεν την άγγιξε και της συμπεριφέρεται με τρυφερότητα και κατανόηση. Εκεί κοντά μένει ένας παλιός υπηρέτης του Αγαμέμνονα, σαν βοσκός. Όταν εμφανίζονται στην Ηλέκτρα άγνωστοι οι δυο νέοι, εκείνη για να τους φιλοξενήσει, ζητά τρόφιμα από το βοσκό(αυτουργός). Το δράμα ξεκινά με την εμφάνιση του αυτουργού (σύζυγος Ηλέκτρας). Μας εισάγει στο χώρο και χρόνο. Οι βοσκός που έρχεται συντελεί την αναγνώριση των δυο αδελφών, που καταστρώνουν σχέδιο για την εξόντωση των δολοφόνων του Αγαμέμνονα. Στέλνουν και τους καλούν με το πρόσχημα ότι η Ηλέκτρα θα γεννήσει. Πρώτα πέφτει ο Αίγισθος, απ' τον Ορέστη σε μια τοπική θυσία, όπως μας πληροφορεί αγγελική ρήση. Η Κλυταιμνήστρα παρασύρεται στο αγροτόσπιτο, χάρη στο παραμύθι ότι η Ηλέκτρα γέννησε. Αρχίζει δραματικός διάλογος ανάμεσα σε μητέρα και κόρη. Η Κλυταιμνήστρα εμφανίζεται κουρασμένη και μετανιωμένη. Η Ηλέκτρα τη μπάζει στο σπίτι για να τη σφάξει. Ακολουθεί κομμός των 2 αδελφών που σωριάζονται κάτω απ' το βάρος μιας πράξης που δεν έπρεπε να 'χει γίνει ποτέ. Εμφανίζονται στο τέλος οι Διόσκουροι, προστάτες των ναυτικών, (ο Αθηναϊκός στόλος βρίσκεται στη Σικελία ) που αποκαθιστούν την εξέλιξη και τη δρομολογούν στο δρόμο της παράδοσης. Η Ηλέκτρα θα παντρευτεί τον Πυλάδη και ο Ορέστης θα δικαιωθεί μπροστά στον Άρειο Πάγο. Η Κλυταιμνήστρα έπαθε δίκαιο, αλλά ο Ορέστης δεν έπραξε σωστά. Ο χορός στο δράμα αποτελείται από γειτόνισσες της Ηλέκτρας που εμφανίζονται με την πρόφαση να την πάρουν σε τοπική εορτή.

5. Ο Οιδίποδας ήταν το πιο τραγικό πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Ήταν γιος του βασιλιά της Θήβας Λάιου και της Ιοκάστης. Ο μύθος του είναι ο εξής : Πριν από την γέννηση του Οιδίποδα ο βασιλιάς της Θήβας Λάιος, αποφάσισε να μάθει το πεπρωμένο του σχετικά με την απόκτηση διαδόχου, επειδή η γυναίκα του, η Ιοκάστη, δεν είχε κυοφορήσει ποτέ, παρά τις πολύχρονες προσπάθειες. Ο λοξίας

105

Απόλλωνας του διεμήνυσε, μέσω της Πυθίας, πως θα αποκτούσε γιο και πως αυτός μάλιστα θα τον σκότωνε. Ο απόγονος απομακρύνεται από το σπίτι του και κατά την περιπλάνησή του κατευθύνθηκε προς την Θήβα, όπου σκότωσε τον πατέρα του (χωρίς να τον γνωρίζει) και συνάντησε την Σφίγγα, της οποίας λύνει τον γρίφο. Ο Οιδίποδας αναγορεύτηκε βασιλιάς της Θήβας, από τον προσωρινό βασιλιά της πόλης Κρέοντα, και σύζυγος της Ιοκάστης (αδελφή του Κρέοντα), χήρας του Λάιου και μητέρας του Οιδίποδα. Μαζί απέκτησαν τέσσερα παιδιά, τους Πολυνείκη και Ετεοκλή και τις Αντιγόνη και Ισμήνη. Ο μύθος του Οιδίποδα εντάσσεται στα πλαίσια του «Θηβαϊκού Κύκλου».

106

Γερμανόφωνοι ζωγράφοι: Σωτήρης Κουτσιμπέλης

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία ενδιαφέροντος Rubens Peter Paul

1577 ‐ 1640 The Battle of the Amazons (1600) Η μάχη των Αμαζόνων

1 Μπαρόκ: συνδύασε τον παραδοσιακό ρεαλισμό των φλαμανδών με αρχαιοελληνικά μυθολογικά θέματα

Hero and Leander (1605) Ηρώ και Λέανδρος

2

Prometheus Bound (1611) Προμηθέας Δεσμώτης

3

The Drunken Hercules (1611) Μεθυσμένος Ηρακλής

4

The Abduction of Ganymede (1612) Η απαγωγή του Γανυμήδη

5

Jupiter and Callisto (1613) Δίας και Καλλιστώ

6

Venus, Cupid, Baccchus and Ceres (1613) Αφροδίτη, Έρως, Διόνυσος, Δήμητρα

7

Venus Frigida (1614)

7

Diana Returning from Hunt (1615) Η Άρτεμις επιστρέφει από το κυνήγι

8

The Discovery of the Child Erichthonius (1615) Η εύρεση του μικρού Εριχθόνια

9

The Drunken Silenus (1617) Ο μεθυσμένος Σειληνός

10

The Union of Earth and Water (1618) Η ένωση της γης και

11

107

του νερού Battle of the

Amazons (1618) 1

Perseus and Andromeda (1621) Περσέας και Ανδρομέδα

12

Perseus Freeing Andromeda (1622) Ο Περσέας ελευθερώνει την Ανδρομέδα

12

The Judgment of Paris (1625) Η κρίση του Πάρη

13

Venus and Adonis (1635) Αφροδίτη και Άδωνις

7

The Three Graces (1639) Οι τρεις Χάριτες

17

Ρέμπραντ Χάρμενσζον φαν Ράιν Rembrandt Harmenszoon van Rijn

1606 ‐ 1669 Η Αρπαγή της Ευρώπης και Γέννηση του Μίνωα, 1632

15 Μπαρόκ

Δανάη, 1636

16

Μύθοι

1. Γυναικείος πολεμικός λαός. 2. Η Ηρώ και ο Λέανδρος αποτελούν το πασίγνωστο ομώνυμο δράμα της Ελληνικής

μυθολογίας. Η Ηρώ ήταν ιέρεια της Αφροδίτης η οποία κατοικούσε σε ένα πύργο στην πόλη της Σηστού, στην ευρωπαϊκή ακτή του Ελλησπόντου. Ο Λέανδρος, ένας νεαρός από την Άβυδο, στην απέναντι όχθη του στενού, την ερωτεύθηκε, και κάθε βράδυ περνούσε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο για να είναι μαζί της.

3. Ο Προμηθέας τιμωρήθηκε από τον Δία (τον έδεσε σε ένα βράχο και ένας γύπας του έτρωγε το συκώτι, που αναγεννιόταν), γιατί έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους.

4. Ο πασίγνωστος Ηρακλής. 5. Ο Γανυμήδης ήταν ένας όμορφος νέος πρίγκιπας της Τροίας, τον οποίο απήγαγε ο

Δίας στον Όλυμπο, για να γίνει ο οινοχόος των θεών. 6. Η Καλλιστώ φέρεται ως κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα. Συνδέθηκε με τον

Δία και γέννησε εξ αυτού τον μεγάλο ήρωα της Αρκαδίας, τον Αρκάδα. 7. Θεοί του Ολύμπου 8. Άρτεμις: θεά του κυνηγιού

108

9. Ο Εριχθόνιος ήταν βασιλιάς της Αθήνας. Βασίλεψε γύρω στα 1500 π.Χ. αφού εξόρισε από το θρόνο τον Αμφικτύονα. Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την καταγωγή του Εριχθόνιου. Η πρώτη τον θέλει γιο του θεού Ηφαίστου και της Ατθίδος, κόρης του βασιλιά της Αθήνας Κραναού, από την οποία πήρε το όνομα της η Αττική. Η δεύτερη εκδοχή του μύθου αναφέρει ως γονέα του τον Ήφαιστο, του οποίου το σπέρμα δέχτηκε η γη στην θέα της νεογέννητης Αθηνάς.

10. Οι Σειληνοί ήταν δαίμονες των ρεόντων υδάτων και της ευφορίας της γης, σύντροφοι του Διόνυσου. Αν και συχνά συγχέονται με τους Σάτυρους, ήταν διαφορετικά πλάσματα. Έμοιαζαν αρκετά με Κένταυρους, έχοντας αυτιά, ουρά και οπλές αλόγου και κατάγονταν από τη Θράκη και τη Φρυγία.

11. Ο ζωγράφος συνδυάζει τα φυσικά με τα μυθολογικά στοιχεία. 12. Ο Δίας γοητευμένος από την ομορφιά της Δανάης, κόρης του Ακρίσιου, την

επισκέπτεται, μέσω του παραθύρου, με την μορφή της χρυσής βροχής. Από την ένωση αυτή γεννιέται ο Περσέας. Η Ανδρομέδα ήταν κόρη του βασιλιά Κηφέα και της Κασσιόπης ή Κασσιόπειας, η οποία είχε προκαλέσει την οργή του Ποσειδώνα, επειδή περηφανεύτηκε πως είναι πιο όμορφη από τις Νηρηίδες.

13. Τρωικός πόλεμος: Ο Πάρης κρίνει τις τρεις θεές. 14. Οι Χάριτες ήταν οι χάρες. Ήταν οι κόρες του Δία και την Ευρυνόμης, και κατ' άλλους

ήταν κόρες του Διονύσου και της Αφροδίτης ή του Ήλιου και της Ναϊάδας Αίγλης. Ο Όμηρος ισχυρίζεται πως ήταν μέρος της ακολουθίας της Αφροδίτης. Οι Χάριτες ήταν οι θεές της γοητείας, της ομορφιάς, της φύσης, της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της γονιμότητας. Αγαπούσαν πολύ την ομορφιά και έδωσαν στους ανθρώπους τα ταλέντα για τέχνη, στενά συνδεδεμένες με τις Μούσες. Οι Χάριτες συνδέονταν και με τον κάτω κόσμο και τα Ελευσίνια Μυστήρια.

15. Ο Δίας με την μορφή ταύρου άρπαξε την Ευρώπη (από την Ασία) και την έφερε στην Κρήτη.

16. Μητέρα του Περσέα.

109

Γερμανόφωνα μουσικά έργα: Χρήστος Βεργής

Δημιουργός Εποχή Έργο Σημεία ενδιαφέροντος

Μύθος Είδος μουσικής

Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ (Georg Friedrich Händel)

1685‐1759 Apollo undDaphne (Απόλλων και Δάφνη) 1710

Μπαρόκ 1 Καντάτα

Adis und Galatea (Άδης και Γαλάτεια) 1718

2 Όπερα

Alessandro (Αλέξανδρος) 1726

3 Όπερα

Admetos (Άδμητος) 1727

4 Όπερα

Parthenope (Παρθενόπη) 1730

5 Όπερα

Porus (Πόρος)1731

6 Όπερα

Arianna(Αριάδνη) 1734

7 Όπερα

Alexanderfest(Εορτή Αλεξάνδρου) 1736

3 Ορατόριο

Deidamia (Δηιδάμεια) 1741

8 Όπερα

Semele(Σεμέλη) 1743

9 Όπερα

Hercules(Ηρακλής) 1744

10 Ορατόριο

Christoph Willibald Gluck

1714‐1787 Orpheus undEuridice (Ορφεύς και Ευρυδίκη) 1762

Κλασικός 11 Όπερα

Alkeste (Άλκηστις) 1767

4 Όπερα

Iphigenie in Aulis (Ιφιγένεια εν Αυλίδι) 1774

12 Όπερα

Ιphigenie in Tauris (Ιφιγένεια εν

12 Όπερα

110

Ταύροις) 1781 Franz Joseph Haydn

1732‐1809 Orfeo ed Euridice (Oρφεύς και Ευρυδίκη)

Κλασικός 11 Όπερα

Philemon und Baucis (Φιλήμων και Βακχίς) 1776

13 Όπερα

Wolfgang Amadeus Mozart (Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ)

1756‐1791 Mitridate re diPonto (Μιθριδάτης βασιλεύς του Πόντου) 1770

14 Όπερα

Idomeneo redi Creta (Iδομενεύς βασιλεύς Κρήτης) 1780

15 Όπερα

Ludwig van Beethoven (Λούντβιχ βαν Μπετόβεν)

1770‐1827 Die Gescοepfe des Prometheus (Πλάσματα του Προμηθέως) 1801

16 Μπαλέτο

In den Ruinen von Athen (Στα ερείπια των Αθηνών) 1812

Κλασικός Ρομαντικός

17 Μουσική

Jacques Offenbach

1819‐1880 Orpheus in der Unterweet (Ο Ορφεύς στον Άδη) 1858

11 Οπερέτα

Die schoene Helena (H ωραία Ελένη) 1864

18 Οπερέτα

Lowell Lieberman

1847‐1935 Penelope (Πηνελόπη)

19 Όπερα

Gustav Mahler

1860‐1911 Titan (Τιτάν)1888

20 Συμφωνία

Richard Strauss

1864‐1949 Elektra(Hλέκτρα)1909

21 Όπερα

Ariadne auf Naxos(H Aριάδνη στη Νάξο) 1912

7 Όπερα

111

Die Liebe der Danae (Η αγάπη της Δανάης) 1937

22 Οπερέτα

Daphne(Δάφνη) 1938

1 Όπερα

Carl Emil Paul Lincke

1866‐1946

Lysistrata (Λυσιστράτη) 1902

23 Οπερέτα

Walter Braunfels

1882 –1954 Galatea (Γαλάτεια), 1929

2 Όπερα

Othmar Schoeck

1886‐1957 Penthesilea(Πενθεσίλεια) 1927

24 Όπερα

Carl Orff 1895‐1982 Antigone (Αντιγόνη) 1949

25 Όπερα

Trionfo di Afrodite (Θρίαμβος της Αφροδίτης) 1951

26 Μουσική σκηνής

Οedipus der Tyrann (Oιδίπους Τύραννος) 1958

27 Όπερα

Ernst Krenek 1900 ‐1991 Orpheus und Euridice (Ορφεύς και Ευριδίκη) 1923

11 Όπερα

Das leben desOrest (Η ζωή του Ορέστου) 1929

21 Όπερα

Pallas Athene weint (H Παλλάς Αθηνά κλαίει) 1955

28 Όπερα

Giselher Wolfgang Klebe

1925 ‐2009 Alkmene (Αλκμήνη) 1961

29 Όπερα

Zimmermann Medea(Mήδεια) 1967

30 Όπερα

112

Μύθοι

1. Απόλλων και Δάφνη: Η νύμφη Δάφνη ήταν κόρη του ποταμού Λάδωνα και της Γαίας. Την ερωτεύτηκε σφοδρά ο θεός Απόλλων, που άρχισε να την κυνηγάει ασταμάτητα. Εξαντλημένη η Δάφνη, παρακάλεσε τη μητέρα της, τη Γαία, να τη βοηθήσει, κι έτσι μεταμορφώθηκε σε δέντρο, όταν ο Απόλλων προσπάθησε να την αγκαλιάσει. Ο Απόλλων, τότε, για να παρηγορηθεί έκοψε ένα κλαδί από το δένδρο και στεφανώθηκε. Από τότε η δάφνη είναι το ιερό φυτό του θεού Απόλλωνα.

2. Γαλάτεια: μια από τις Νηρηίδες. 3. Ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε την Ελλάδα να ταυτιστεί με την τότε Οικουμένη και

μεταλαμπάδευσε τον Ελληνικό Πολιτισμό στην Ανατολή. Αμέσως μετά το θάνατό του έγινε μυθικό πρόσωπο, από την Ινδία μέχρι τον Ατλαντικό, ακολουθώντας διαφορετικά πρότυπα σε κάθε λαό.

4. Άδμητος, Άλκηστις: Η Άλκηστις ζητήθηκε σε γάμο από πολλούς. Ο πατέρας της όμως την υποσχέθηκε σ' εκείνον που θα κατάφερνε να ζεύξει θηρία διαφορετικού γένους. Την κέρδισε λοιπόν με την βοήθεια του Απόλλωνα ο Άδμητος που συνέζευξε λέοντα με κάπρο που ο θεός προηγουμένως τα είχε εξημερώσει.

5. Παρθενόπη: μια από τις μυθικές Σειρήνες 6. Ο Πόρος στο συμπόσιο του Πλάτωνα ήταν η προσωποποίηση της Επαγγελίας και η

αποφυγή της Πενίας. 7. Αριάδνη: κόρη του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης, που συνδέεται με τους μάθους του

Θησέα και του Διόνυσου. 8. Δηιδάμεια: Μία από τις επτά κόρες του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη. 9. Σεμέλη : μία από τις τέσσερις κόρες του Κάδμου, ιδρυτή και βασιλιά της Θήβας, και

της Αρμονίας, κόρης της Αφροδίτης και του Άρη. Ήταν μητέρα του Διόνυσου, ο οποίος ήταν ο καρπός του κρυφού γάμου της με τον Δία.

10. Ηρακλής : ο μέγιστος των Ελλήνων ηρώων. Γεννήθηκε στη Θήβα και ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης, απόγονος του Περσέα.

11. Ορφέας και Ευρυδίκη: Ο Ορφέας πήγε στον Κάτω κόσμο για να παρακαλέσει τον Πλούτωνα να πάρει την γυναίκα του. Αν και του το υποσχέθηκαν, εν έφερε σε πέρας την αποστολή του γιατί κλονίστηκε η εμπιστοσύνη του στους θεούς.

12. Ιφιγένεια εν Αυλίδι και εν Ταύροις: τρωικός πόλεμος, τραγωδίες που έγραψε ο Ευριπίδης.

13. Φιλήμων και Βακχίς; ένα ευσεβές ζευγάρι φτωχών γερόντων από τη Φρυγία, οι οποίοι ήταν οι μόνοι που φιλοξένησαν και περιποιήθηκαν το Δία και τον Ερμή όταν μεταμφιεσμένοι οι θεοί σε οδοιπόρους, και αφού είχαν γυρίσει πολλές χώρες συναντώντας την αδιαφορία και την εχθρότητα των ανθρώπων, έφτασαν στο σπίτι τους. Οι ευσεβείς γέροντες ήταν οι μόνοι που σώθηκαν από την πλημμύρα που προκάλεσαν οι θεοί για να τιμωρήσουν τους ανθρώπους για τη σκληρότητα τους και το σπίτι τους έγινε ναός και οι ίδιοι ορίστηκαν ιερείς. Η επιθυμία τους να πεθάνουν μαζί πραγματοποιήθηκε και ο Φιλήμων μεταμορφώθηκε σε δρυ και η σύζυγός του σε φιλύρα.

14. Ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ Διόνυσος ήταν βασιλέας του Βασιλείου του Πόντου. 15. Ιδομενέας : βασιλιάς της Κρήτης, γιος του Δευκαλίωνα και εγγονός του Μίνωα.

Συμμετείχε και διακρίθηκε για την αντρειοσύνη του στον Πόλεμο της Τροίας.

113

16. Προμηθέας: Έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους. 17. Ερείπια των Αθηνών: Tο ξύπνημα της προστάτιδας της πόλης των Αθηνών θεάς

Αθηνάς η οποία έχει κοιμηθεί για 2.000 χρόνια, πιστεύοντας ότι έτσι θα τιμωρήσει τον εαυτό της επειδή δεν μπόρεσε να εμποδίσει την καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο.

18. Ωραία Ελένη: γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης, Μενέλαου. Η αρπαγή της υπήρξε η αφορμή του τρωικού πόλεμου.

19. Πηνελόπη : γυναίκα του Οδυσσέα, σύμβολο της συζυγικής πίστης. 20. Τιτάνας: Θεογονία: οι τιτάνες αντιτάχθηκαν στον Δία για την εξουσία. 21. Ηλέκτρα : αδελφή του Ορέστη, και της Ιφιγένειας. Κόρη του Αγαμέμνονα και της

Κλυταιμνήστρας, ανήκε στην καταραμένη οικογένεια των Ατρειδών. Μετά το φόνο του πατέρα της από τη γυναίκα του και τον εραστή της Αίγισθο, έμεινε στην ιστορία ως η εκδικήτρια και τιμωρός του φόνου καθώς και η ηθική αυτουργός της μητροκτονίας που επακολούθησε.

22. Δανάη: μητέρα του Περσέα. 23. Λυσιστράτη: κωμωδία του Αριστοφάνη που γράφτηκε και διδάχθηκε το 411 π. Χ..

Θεωρείται ένα από τα παλιότερα και χαρακτηριστικότερα αντιπολεμικά έργα. 24. Πενθεσίλεια: βασίλισσα των Αμαζόνων, κόρη του θεού του πολέμου Άρη και της

Οτρήρης. Η βασιλεία της ανάγεται στην εποχή του Τρωικού Πολέμου. 25. Αντιγόνη :πρόσωπο τραγικό του Θηβαϊκού Κύκλου. Ήταν κόρη του Οιδίποδα και της

Ιοκάστης. 26. Αφροδίτη: θεά, γυναίκα του Ήφαιστου, σύμβολο της ομορφιάς. 27. Οιδίπους τύραννος: θηβαϊκός κύκλος, παντρεύτηκε, χωρίς να το γνωρίζει τη μητέρα

του Ιοκάστη. 28. Παλλάς Αθηνά: κόρη του Δία, σύμβολο της σοφίας. 29. Αλκμήνη : μητέρα του μεγαλύτερου ήρωα, του Ηρακλή. 30. Μήδεια : κόρη του Αιήτη, βασιλιά της Κολχίδας. Ερωτεύθηκε τον Ιάσονα, αρχηγό

της αργοναυτικής εκστρατείας.

114

ΙΣΠΑΝΙΑ Από το 711 που οι Άραβες εισβάλλουν στην ιβηρική χερσόνησο μέχρι το 1492 που καταλύεται το ισπανικό μουσουλμανικό κράτος της Ισπανίας περνούν περίπου 781 χρόνια.

Οι γηγενείς πολύ γρήγορα απορρόφησαν τον εξαιρετικά ανεπτυγμένο πολιτισμό των κατακτητών και γίνονται κάτοχοι και των ελληνικών φιλοσοφικών ιδεών και ιδεωδών. Οι Άραβες μεταφέρουν στην Ισπανία μεταφράσεις στα αραβικά έργα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, ιδίως του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη.

(ΠΗΓΗ: http://stardust30.wordpress.com)

115

Ισπανική λογοτεχνία : Εύα Κυριακοπούλου

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα

1547 –1616 Γαλάτεια (La Galatea, 1585)

Λόπε δε Βέγα 1562 – 1635 Μυθιστόρημα ‘’Αρκαδία’’, 1594

1)

Λόπε δε Βέγα Ανδρομέδα,1621 3) Λόπε δε Βέγα Ιταλικό Μυθιστόρημα

‘’Κίρκη’’, 1624 2)

Λόπε δε Βέγα Η Δάφνη του Απόλλωνα, 1629

4)

1. Ο Αρκάς ή Αρκάδας ήταν επώνυμος ήρωας της Αρκαδίας, γενάρχης των Αρκάδων, 3ος μυθικός βασιλιάς τη Αρκαδίας.

Κατά τον Παυσανία, ήταν γιος και διάδοχος του Νύκτιμου, εγγονός του Λυκάονα και απόγονος του Πελασγού που έδωσε το όνομα του λαού των Αρκάδων και της χώρας από Πελασγία σε Αρκαδία. Μητέρα του η νύμφη Καλλιστώ. Όταν ο Αρκάς μπήκε στο ιερό του Λυκαίου Δία, οι Αρκάδες θέλησαν να τον σκοτώσουν, θεωρώντας την πράξη του βέβηλη. Ο Δίας όμως επενέβη και τον γλύτωσε. Στο τέλος της ζωής του ο Αρκάς μοίρασε τη γη της Αρκαδίας στους τρεις γιους του.

3. Η Κίρκη ήταν δευτερεύουσα θεότητα, κατ' άλλους μάγισσα ή νύμφη. Πατέρας της ήταν ο θεός Ήλιος και μητέρα της η Πέρση, μία από τις Ωκεανίδες. Η Κίρκη ήταν αδελφή του Αιήτη και της Πασιφάης. Η Κίρκη είναι περισσότερο γνωστή από την Οδύσσεια του Ομήρου.

4. Την Ανδρομέδα βρήκε και την έσωσε ο Περσέας ενώ ήταν δεμένη σε έναν βράχο, λίγο πριν την κατασπαράξει θαλάσσιο κήτος. Στη συνέχεια εκείνη και ο Περσέας παντρεύτηκαν. Ήταν κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης, βασιλέων του Φοινικικού βασιλείου της Αιθιοπίας.

5. Δάφνη: Ένα από τα σημαντικότερα φυτά των κήπων μας που έχουν εμπνεύσει εντυπωσιακούς μύθους στην Ελληνική Μυθολογία είναι η δοξασμένη δάφνη. Με βάση το μύθο η Δάφνη ήταν θυγατέρα της Γαίας και του ποταμού Λάδωνα της Πελοποννήσου ή πιθανότερα του ποταμού Πηνειού της Θεσσαλίας. Ήταν μία από τις νύμφες στα δάση μας και η εκπληκτική θηλυκή ομορφιά της αποτελούσε ξακουστό χαρακτηριστικό της. Όπως όλες οι νύμφες είχε τη δυνατότητα να λούζεται ανέμελη στις γάργαρες πηγές όποτε ήθελε, ενώ κυνηγούσε ελεύθερη προσπαθώντας να μοιάσει σε δεινότητα τη θεά Αρτέμιδα. Πολλοί ήταν αυτοί που ήθελαν να κάνουν τη Δάφνη γυναίκα τους.

Από την άλλη μεριά μία ημέρα ο θεός Απόλλων περιδιάβαινε σε μία περιοχή κοντά στην τοποθεσία όπου βρισκόταν η Δάφνη. Πιθανώς να ήταν την περίοδο που ο Ζευς

116

τον είχε τιμωρήσει με εξορία από τον Όλυμπο επειδή σκότωσε τους Κύκλωπες και τον είχε εξαναγκάσει να ζει σα θνητός. Φυσικά όταν ο Απόλλων είδε τη νύμφη δε στέρησε από τον εαυτό του το προνόμιο της απολαύσεως αυτής της εκπάγλου καλλονής την οποία παρατηρούσε με προσοχή. Ξεχώρισε αμέσως τη Δάφνη την οποία θέλησε να κάνει δική του και την πολιόρκησε μετά μανίας. Δυστυχώς, όμως, η Δάφνη δεν ήθελε να ενδώσει στον έρωτά του και προσπάθησε να τον αποφύγει.

Όμως, η Δάφνη δεν επιθυμούσε καμία σχέση με το θεό. Άρχισε να την κυνηγάει, αλλά τελικώς ήταν αδύνατο να του ξεφύγει. Θεωρούσε ότι θα την εκμεταλλευόταν κάνοντάς της μεγάλο κακό. Στην εσχάτη στιγμή ζήτησε την αρωγή της πανίσχυρης μητέρας της. Τότε κατά μία εκδοχή του μύθου η Γαία άνοιξε ξαφνικά τη χωμάτινη αγκαλιά της και από μία οπή πήρε μαζί της τη Δάφνη, ενώ από το χάσμα αυτό φύτρωσε το ξακουστό φυτό. Κατά μία άλλη εκδοχή η Δάφνη αντικαταστάθηκε μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Απόλλωνος από το ομώνυμο φυτό και μεταφέρθηκε πιθανώς στην Κρήτη.

117

Ισπανία: Ζωγραφική, Γλυπτική: Σωτήρης Κουτσιμπέλης

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία ενδιαφέροντος

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος

1541–1614 Λαοκόων, 1610 1 Ισπανική αναγέννηση Πρόδρομος της μοντέρνας τέχνης

Φρανθίσκο Γκόγια Francisco José de Goya y Lucientes

1746 – 1828 Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον Υιό Του, 1819 -1823

2 Ροκοκό και ρομαντισμός

Πάμπλο Πικάσο

1881 - 1973 Nέσος και Δηιάνειρα, 12/9/1920

3 Μοντέρνα τέχνη

H Mινωταυρομαχία,1935

4

Σαλβαδόρ Νταλί

1904 —1989

Αφροδίτη και ένας ναύτης, 1925

5 Υπερρεαλισμός

Αφροδίτη, 1981

5

Μύθοι

1. Λαοκόων: Ένας από τους Τρώες ιερείς του Θυμβραίου Απόλλωνα. Ο Λαοκόων ήταν γιος του Κάπυος ή του Αντήνορα ή του Πριάμου ή του Ακοίτη, αδελφός του Αγχίση και σύζυγος της Αντιόπης. Είχε τιμωρηθεί από τους θεούς, γιατί είχε ασεβήσει μπροστά στο ιερό του θεοό.

2. Θεογονία: Ο Κρόνος καταβρόχθιζε τα παιδιά του για να μην χάσει το θρόνο.

3. Ο Νέσσος ήταν ένας Κένταυρος, γιος του Ιξίωνα και της Νεφέλης. Ο Νέσσος είχε λάβει μέρος στην πάλη του Φόλου με τον Ηρακλή. Αφού καταδιώχθηκε από τον ήρωα, ο Νέσσος εγκαταστάθηκε στις όχθες του ποταμού Ευήνου, όπου εργαζόταν ως περαματάρης, περνώντας πεζούς διαβάτες στην άλλη πλευρά του ποταμού πάνω στην πλάτη του.

Εκεί, μετά από χρόνια, συνάντησε ο Νέσσος για δεύτερη φορά τον Ηρακλή όταν αυτός βρισκόταν μαζί με τη Δηιάνειρα. Ο Ηρακλής πέρασε κολυμπώντας το ποτάμι, αλλά εμπιστεύθηκε τη Δηιάνειρα να την περάσει ο Νέσσος. Αλλά ο Νέσσος αποπειράθηκε να απαγάγει τη Δηιάνειρα, οπότε ο Ηρακλής τον σκότωσε τοξεύοντάς τον με τα δηλητηριώδη βέλη του. Πεθαίνοντας όμως ο Νέσσος έδωσε στη Δηιάνειρα ένα δήθεν ερωτικό φίλτρο, το οποίο εκείνη το χρησιμοποίησε όταν θέλησε να κάνει τον ήρωα να ξεχάσει την Ιόλη: απέστειλε στον Ηρακλή ένα χιτώνα εμποτισμένο με το «φίλτρο».

118

4.Ο Θησέας, μετέπειτα βασιλιάς της Αθήνας, κατόρθωσε να σκοτώσει τον μινώταυρο του βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα.

5. Αφροδίτη: Μία από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, θεά της ομορφιάς, γυναίκα του Ήφαιστου. Σύμβολο της ομορφιάς.

119

ΑΓΓΛΙΑ Η Αγγλική αναγέννηση" είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει την πολιτιστική και καλλιτεχνική κίνηση της Αγγλίας, από τις αρχές του 16ου αιώνα ως τα μέσα του 17ου αιώνα. Συνδέεται με την πανευρωπαϊκή Αναγέννηση

Αυτή η εποχή στην αγγλική πολιτιστική ιστορία αναφέρεται ως η εποχή Σαίξπηρ ή Ελισαβετιανή εποχή, από το όνομα της βασίλισσας και του συγγραφέα.

120

Αγγλόφωνη λογοτεχνία: Νίκος Κουτσιμπέλης

Δημιουργός Εποχή Έργο Είδος έργου Σημεία Ενδιαφέροντος

Μύθος

Τζόφρεϋ Τσώσερ Geoffrey Chaucer

1343 ‐1400

Troilus and Criseyde 1380

1

Κρίστοφερ Μάρλοου Christopher Marlowe)

1564 ‐ 1593

Ηρώ και Λέανδρος (Hero and Leander) 1598

Ποίημα Ρομαντισμός 2

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ William Shakespeare

1564 ‐ 1616

Αφροδίτη και Άδωνις 1593

αφηγηματικό ποίημα

Ρομαντισμός 3

Troilus and Criseyde 1602

κωμωδία 1

Percy Bysshe Shelley

1792 ‐ 1822

Prometheus Unbound Προμηθέας Δεσμώτης 1820

Ρομαντισμός 4

Alfred Tennyson, 1st Baron Tennyson

1809 ‐ 1892

Ulysses (Οδυσσεύς) 1833

Αρθουριανή λογοτεχνία Ρομαντισμός

5

Ευγένιος Γκλάντστοουν Ο'Νηλ Eugene Gladstone O'Neill)

1888 ‐ 1953

Mourning becomes Electra (Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα) 1931

Θεατρικό έργο

Ρεαλισμός 6

Μύθοι

1. Αναφέρεται στον Τρωικό πόλεμο και στο περιστατικό ανάμεσα στον βασιλιά Αγαμέμνονα και στην Χρυσηίδα, η οποία ήταν το λάφυρό του και αναγκάστηκε να την επιστρέψει στον πατέρα της, τον ιερέα Χρύση, για να μην προκαλέσει την οργή των θεών. Βέβαια, ο συγγραφέας έχει βάλει και αυτός το χέρι του κάνοντας μια δική του πλοκή στην ιστορία.

121

2. Η Ηρώ ήταν ιέρεια της Αφροδίτης η οποία κατοικούσε σε ένα πύργο στην πόλη της Σηστού. Ο Λέανδρος, ένας νεαρός από την Άβυδο, την ερωτεύθηκε, και κάθε βράδυ περνούσε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο για να είναι μαζί της. Η Ηρώ άναβε μία λάμπα κάθε νύχτα στην κορυφή του πύργου της, για να τον οδηγεί στην ακτή.

Πριν όμως ξημερώσει ο Λέανδρος επέστρεφε στη Άβυδο προκειμένου να επανέλθει το επόμενο βράδυ. Κάποτε ήλθε ο Χειμώνας και οι δύο εραστές έδωσαν υπόσχεση να βρεθούν την Άνοιξη. Όμως το επόμενο βράδυ ο Λέανδρος είδε τη λάμπα αναμμένη και κολύμπησε κοντά της.

Ο άνεμος έσβησε τον λύχνο οπότε έχασε τον προσανατολισμό του και παρασυρόμενος από τα κύματα πνίγηκε. Το πρωί το πτώμα του ξεβράστηκε στη ακτή της Σηστού. Η Ηρώ έμαθε το δυστύχημα και ρίφθηκε στη θάλασσα αγκαλιάζοντας τον νεκρό αγαπημένο της. Αργότερα οι τραγικοί αυτοί εραστές εκβράσθηκαν αγκαλιασμένοι στην ακτή.

3. Ο `Αδωνις , γιος του Κινύρα και της Σμύρνας, από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο, βρέφος ακόμη, ήταν τόσο όμορφος που μόλις τον είδε η θεά Αφροδίτη τον έκλεψε και μυστικά από τους άλλους θεούς τον έκρυψε σε ένα σεντούκι και τον εμπιστεύτηκε στην Περσεφόνη. Καθώς, λοιπόν, ο `Αδωνις μεγάλωνε κι έγινε άντρας, η Περσεφόνη θαμπώθηκε κι αυτή από την ομορφιά του και αρνήθηκε να τον στείλει πίσω στην Αφροδίτη. Τότε η Αφροδίτη, ζήτησε από το Δία να αποφασίσει για την τύχη του και να λύσει τη διαφορά που προέκυψε. Ο Δίας κατέληξε στην εξής λύση: Το ένα τρίτο κάθε χρονιά ο `Αδωνις θα συντρόφευε την Αφροδίτη, το δεύτερο τρίτο θα έμενε κοντά στην Περσεφόνη και το τελευταίο τρίτο θα ήταν ελεύθερος να το ξοδέψει όπως προτιμούσε.

Ο `Αδωνις, ωστόσο, ερωτευμένος με την Αφροδίτη, επέλεξε να της αφιερώνει και το τελευταίο τρίτο κάθε χρονιάς. Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και ο ζηλόφθονος `Αρης, έστειλε ένα άγριο κάπρο να τον σκοτώσει καθώς εκείνος κυνηγούσε. Κι έτσι κι έγινε. Η Αφροδίτη, βαριά ερωτοχτυπημένη, τον έκλαψε τότε απαρηγόρητα. Και καθώς από το χυμένο αίμα του σκοτωμένου `Αδωνι πρόβαλαν για πρώτη φορά στον κόσμο τα ρόδα, από τα αστείρευτα δάκρυα της Αφροδίτης ξεφύτρωσαν οι ανεμώνες...

Τελικά, όμως, η απαρηγόρητη Αφροδίτη παρακάλεσε και έπεισε την Περσεφόνη να του επιτρέπει να ανεβαίνει στον Απάνω Κόσμο για έξι μήνες κάθε χρόνο ώστε να μπορούν οι δυο εραστές να σμίγουν.

4. O μύθος αναφέρεται στην αμαρτία του Προμηθέα, δηλαδή στο ότι πήρε το μέρος των θνητών ενώ ήταν αθάνατος. Λέγεται ότι ο Προμηθέας έδωσε στην ανθρωπότητα τη φωτιά, γνωρίζοντας ότι παρέβαινε σημαντικούς κανόνες έτσι και πως θα τιμωρούνταν από τον Δία. Ο Δίας για να τον τιμωρήσει τον έδεσε στην κορυφή του Καυκάσου και έβαλε τα όρνια να φάνε τα εντόσθια του, έτσι ώστε ως αθάνατος να βασανίζεται αιώνια.

5. Ο Οδυσσέας καλέστηκε να υπερασπιστεί την τιμή των Ελλήνων, η οποία είχε χαθεί με την αρπαγή της ωραίας Ελένης από τον Πάρη. Μαζί με τους άλλους Έλληνες πολέμησε για 10 χρόνια μέχρι να νικήσουν τους Τρώες και μετά όρχησε το πολύχρονο ταξίδι της επιστροφής. Διήρκησε άλλα 10 χρόνια και μέσα σε αυτά τα χρόνια, έγιναν οι περιπέτειες του Οδυσσέα, τις οποίες εξιστορεί και η Οδύσσεια.

122

6. Η Ηλέκτρα ήταν κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, ανήκε στην καταραμένη οικογένεια των Ατρειδών. Μετά το φόνο του πατέρα της από τη γυναίκα του και τον εραστή της Αίγισθο, έμεινε στην ιστορία ως η εκδικήτρια και τιμωρός του φόνου καθώς και η ηθική αυτουργός της μητροκτονίας που επακολούθησε. Σε ό,τι αφορά τις λεπτομέρειες της πράξης, οι αρχαίοι έλληνες τραγικοί-αλλά και οι επίγονοί τους νεώτεροι συγγραφείς- μας δίνουν διαφορετικές εκδοχές του μύθου.

123

Άγγλοι Ζωγράφοι: Στεφανία Κριτσιμά

Δημιουργός Εποχή Έργο Μύθος Σημεία ενδιαφέροντος

John William Waterhouse Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ

1849 – 1917 Ύλας και Νύμφες, 1896

1 ΠροραφαηλίτηςΚλασικιστής ιμπρεσιονιστής

Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, 1891

2

Ηχώ και Νάρκισσος, 1903

3

Μύθοι

1. Διηγείται τον κλασικό μύθο από την «Οδύσσεια» του Ομήρου: Ο Ύλας ήταν ένας από τους Αργοναύτες, συντρόφους του Ηρακλή. Όταν αποβιβάστηκαν στην Τροία, ο Ύλας βγήκε στη στεριά να βρει νερό κι ανακάλυψε μια πηγή που την κατοικούσαν νύμφες, οι οποίες με την αμβροσία διατηρούνταν πάντα νέες και όμορφες. Οι νύμφες αποπλάνησαν τον όμορφο Ύλα και ποτέ κανείς δεν ξανάκουσε γι αυτόν.

2. Οι Σειρήνες ήταν γυναικείες θεότητες που σχετίζονταν με το νερό, τον έρωτα και το θάνατο. Οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιες νύμφες (Ναϊάδες) συνοδοί της Περσεφόνης. Όταν τη Περσεφόνη την απήγαγε ο Άδης η μητέρα της Δήμητρα τους έδωσε σώμα πτηνών για να τη βοηθήσουν στην αναζήτηση. Όταν πλέον δε κατάφεραν να τη βρουν εγκαταστάθηκαν σε ένα νησί από όπου με το πανέμορφο τραγούδι τους προσείλκυαν τους ναύτες των πλοίων που πλησίαζαν στην περιοχή τους και προκαλούσαν στην συνέχεια την καταστροφή τους. Αναφέρονται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια.

3. Όταν γεννήθηκε ο Νάρκισσος, γιος του ποταμού Κηφισού και της νύμφης Λειριώπης, ο μάντης Τειρεσίας προφήτευσε ότι θα ζήσει ως τα βαθειά γεράματα, γιατί δεν θα μάθει ποτέ τον εαυτό του. Σύμφωνα με μία από τις παραδόσεις ήταν τόσο όμορφος που κανείς δεν μπορούσε να αντισταθεί στη γοητεία του. Η Ηχώ ήταν μια από τις νύμφες, που ήταν αγιάτρευτα ερωτευμένη με τον Νάρκισσο, αλλά δεν μπορούσε να του μιλήσει, γιατί την είχε τιμωρήσει η Ήρα, να επαναλαμβάνει μόνο την τελευταία λέξη της φράσης των άλλων. Η Ηχώ ακολουθούσε παντού τον Νάρκισσο, σιωπηλή και ερωτευμένη. Ο Νάρκισσος έπεσε σε μια λίμνη, ο θρήνος της ήταν μεγάλος, που ο Δίας συγκινημένος μεταμόρφωσε τον Νάρκισσο σε ένα πανέμορφο λευκό λουλούδι της Άνοιξης και την Ηχώ την μεταμόρφωσε σε αέρινη Φωνή.

Σημεία ενδιαφέροντος :Ο Γουότερχαουζ στον πίνακά του, όπου οι νύμφες με τα μακριά ξέπλεκα μαλλιά να πέφτουν στους γυμνούς ώμους, τα προκλητικά γυμνά στήθη και τα αισθησιακά πρόσωπά τους προσκαλούν τον πανέμορφο Ύλα στο βασίλειο των ερωτικών απολαύσεων, εκθειάζει τις αχαλίνωτες δυνάμεις της φύσης, ενώ αναδύεται συγχρόνως ένας συγκαλυμμένος ερωτισμός και ένας έντονος αισθησιασμός.

124

Αγγλία Μουσική : Νίκος Κουτσιμπέλης

Δημιουργός Χρονολογία Έργο Είδος μουσικής

Χαρακτηριστικά

John Blow 1649 – 1708 Αφροδίτη και Άδωνις 1680 ‐ 1687

Όπερα Αγγλικό μπαρόκ

Χένρυ Πέρσελ. Henry Purcell,

1659 ‐ 1695 Διδώ και Αινείας 1688

Όπερα Αγγλικό μπαρόκ

Μίκαελ Τίππεττ Michael Kemp Tippett

1905 –1998 Ο βασιλιάς Πρίαμος 1958‐62

Κλασικός 20ου αιώνα

125

Αγγλόφωνος κινηματογράφος: Αναστασία Σταθάτου

Έργο Χρονολογία Σκηνοθέτης Μύθος Ulysses 1954 Mario Camerini

O Οδυσσέας ήταν ο βασιλιάς της Ιθάκης και πήρε μέρος στην Τρωική Εκστρατεία. Μετά από 10 χρόνια πολέμου, γυρνάει στη πατρίδα του. Η ταινία εξιστορεί την 10ετή περιπέτειά του στις θάλασσες.

Helen of Troy 1956 Robert Wise Το θέμα αντιστοιχεί στον γνωστό μύθο, με ελάχιστες παραλλαγές. Η Ελένη ερωτεύεται τον Πάρη και φεύγουν μαζί στην Τροία. Οι Έλληνες ενώνονται για να την πάρουν πίσω και αρχίζει ο Τρωικός πόλεμος.

Jason and the Argonauts

1963 Don Chaffey Ο Ιάσονας ήταν ο βασιλιάς της Ιωλκούς και έγινε διάσημος για την αναζήτηση του Χρυσόμαλλου δέρας. Ήταν ο αρχηγός των Αργοναυτών και η ταινία μας περιγράφει την περιπέτειά τους.

Hercules 1997 Ron Clements, John Musker

Ο Ηρακλής είναι ο πιο γνωστός ημίθεος. Μητέρα του ήταν η Αλκμήνη και πατέρας του ο Δίας αν και τον ανάθρεψε σαν γιο του ο Αμφιτρύωνας. Η ταινία μας δείχνει έναν ένα τους 12 άθλους του Ηρακλή.

Troy

2004 Wolfgang Petersen Ο θρυλικός μαχητής της Ιλιάδας Αχιλλέας οδηγεί τους Έλληνες στην Τροία για να διεκδικήσουν την ωραία Ελένη. Η ταινία έχει τα βασικά του μύθου όπως τον Δούρειο ίππο τις συγκρούσεις των ηρώων καθώς και τον θάνατο του Αχιλλέα.

Alexander 2004 Oliver Stone Γιος του Βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου ΒΑ,

126

ο Αλέξανδρος μεγαλώνει σε μία περίοδο μεγαλεπήβολων στόχων για την πατρίδα του. Μετά τη δολοφονία του πατέρα του, ο 20χρονος Αλέξανδρος ανεβαίνει στο θρόνο και καλείται να εκστρατεύσει ενάντια των Περσών.

300 2007 Zack Snyder Frank Miller

O βασιλιάς της Σπάρτης αποφασίζει παρά τους χρησμούς να πάει στις Θερμοπύλες με 300 άντρες και να εμποδίσει τους Σπαρτιάτες να μπουν στον Ελλαδικό χώρο. Βέβαια προδίδεται από τον Εφιάλτη και καταλήγει νεκρός όπως και οι συμπολίτες του.

Crash of the Titans

2010 Louis Leterrier Ο Περσέας ο γιος του Δια αναλαμβάνει να σώσει τον κόσμο και πηγαίνει στον κάτω κόσμο, να πολεμήσει τους νεκρούς. Μια ταινία που ξεφεύγει από τους γνωστούς μύθους.

Percy Jackson & the Olympians: The lighting Thief

2010

Chris Columbus

Ο Περσι μαθαίνει πως είναι ημίθεος και κατηγορείται πως έκλεψε την αστραπή του Δία. Έτσι αγωνίζεται να βρει τον πραγματικό ένοχο. Σε μία ταινία που ξεφεύγει από τους μύθους.

Immortals 2011 Tarsem Singh Ο Θησέας καλείται να βρει το χαμένο όπλο που έχει τεράστια δύναμη και να εξολοθρεύσει τους Τιτάνες που έχουν αποδράσει από την αιώνια φυλακή τους. Μια ταινία που οι μύθοι έχουν παραλλαγεί.

127

Κατάλογος εικόνων

Εικόνα 65. Η αποθέωση του Ομήρου, Νταλί, 1944‐45

128

Εικόνα 1 Σάντρο Μποτιτσέλι, Η Αφροδίτη και οι τρεις Χάριτες προσφέροντας δώρα σε νέα γυναίκα (1484) .......................................................................................................................... 6 Εικόνα 2 Σ. Μποτιτσέλι, Αλληγορία της Άνοιξης, λεπτομέρεια (1482) ..................................... 7 Εικόνα 3. Καραβάτζιο, Αυτοπροσωπογραφία του ως Βάκχο (1594) ........................................ 8 Εικόνα 4. Ορφέας ...................................................................................................................... 9 Εικόνα 5. Ανταίος και Ηρακλής, 1559 ‐60, Μπαρτολομέο Αμμαννάτι ................................... 10 Εικόνα 6. Ραφαέλλο Σάντσιο, Αρετές (1511) .......................................................................... 12 Εικόνα 7. Βερονέζε, Νέμεση (1560 ‐ 61) ................................................................................. 13 Εικόνα 8. Πάολο Βερονέζε, Μουσική (1556 ‐ 57) ................................................................... 14 Εικόνα 9. Ηρακλής (κινηματογραφική ταινία) ........................................................................ 15 Εικόνα 10. Αργοναυτική εκστρατεία, (κινηματογράφος) ....................................................... 16 Εικόνα 11. Τρωάδες, 1971, Μιχάλη Κακογιάννη .................................................................... 16 Εικόνα 12. Ιλιάδα και Οδύσσεια ............................................................................................. 17 Εικόνα 13. Περσέας ................................................................................................................. 17 Εικόνα 14. Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα, 1967, του Ο`Νηλ ........................................... 18 Εικόνα 15 photo LAROUSSE ................................................................................................. 18 Εικόνα 16. Μέδουσα, 1636 ‐ 38, Μπερνίνι. Ρώμη, Βίλλα Μποργκέζε .................................... 19 Εικόνα 17. Ο Κλωντ Ντεμπισύ στο πιάνο, 1893. Συνθέτης της όπερας ‘Πηλέας και Μελισσάνθη’ ........................................................................................................................... 20 Εικόνα 18 Ανδρομάχη, στην Κομεντί Φρανσαίζ ...................................................................... 21 Εικόνα 19 ................................................................................................................................. 22 Εικόνα 20. Σάντζιο, αριστερά ο Πλάτων και δεξιά ο Αριστοτέλης .......................................... 23 Εικόνα 21. Ερείπια της Βιβλιοθήκης του Αδριανού στην Αθήνα ............................................ 24 Εικόνα 22. Άγιος Θεόδωρος Στουδίτης, ψηφιδωτό στην Νέα Μονή Χίου ............................. 25 Εικόνα 23. Ο Μωάμεθ Β` ο Πορθητής παραχωρεί τα προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο ................................................................................................ 26 Εικόνα 24. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος σε τοιχογραφία του Β. Gozzoli στο Παλάτι των Μεδίκων στη Φλωρεντία ................................................................................................. 27 Εικόνα 25. Η στέψη του Καρόλου του Μεγάλου .................................................................... 28 Εικόνα 26. Το αναγεννησιακό κτίριο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, στη Βενετία, που σχεδιάστηκε από τον Γιάκοπο Σανσοβίνο .................................. 30 Εικόνα 27. Εμμανουήλ Χρυσολωράς ....................................................................................... 31 Εικόνα 28. Βησσαρίων ............................................................................................................. 31 Εικόνα 29. Θ. Γαζής διά χειρός Μποτιτσέλι ............................................................................ 32 Εικόνα 30. Δ Χαλκοκονδύλης .................................................................................................. 32 Εικόνα 31.Τζιόρτζιο ντα Κίρικο, Το Αίνιγμα του Χρησμού, 1910 ............................................ 34 Εικόνα 32. Τιτσιάνο, Περσέας και Ανδρομέδα, 1554 ‐ 56 ...................................................... 35 Εικόνα 33. Η Μάχη των Αμαζόνων, 1618, Πολ Ρούμπενς ....................................................... 36 Εικόνα 34. Η Ανδρομέδα του Κορνέιγ. Ο Περσέας επάνω στον Πήγασο. .............................. 37 Εικόνα 35. Η αρπαγή της Ελένης, 1530, Φραντσέσκο Πριματίτσιο ........................................ 38 Εικόνα 36. Η αρπαγή της Ελένης, 1631, Γκουίντο Ρένι ........................................................... 39 Εικόνα 37. απόσπασμα της Ανδρομάχης του Ρακίνα ............................................................. 42 Εικόνα 38. Ο πόνος και η λύπη της Ανδρομάχης πάνω από το σώμα του άντρα της Έκτορα, Ζακ Νταβίντ, 1783 ................................................................................................................... 43 Εικόνα 39. Έκτωρ και Ανδρομάχη, 1917, Ντε Κίρικο............................................................... 44

129

Εικόνα 40. Ο Οδυσσέας επιστρέφει την Χρυσηίδα στον πατέρα της, 1644, Κλωντ Ζελέ ....... 49 Εικόνα 41. Το σύμπλεγμα του Λαοκόωντα, αντίγραφο ; προτύπου έργου ελληνιστικής εποχής ..................................................................................................................................... 51 Εικόνα 42. Λαοκόων, 1610 ‐ 14, Δ. Θεοτοκόπουλου .............................................................. 52 Εικόνα 43. Η κρίση του Πάρη, 1639, Π. Ρούμπενς. (Μουσείο Prado, Μαδρίτη) .................... 54 Εικόνα 44. Η κρίση του Πάρη, 1681, Τζιορντάνο,(Μουσείο Hermitage, Πετρούπολη, Ρωσία) ................................................................................................................................................. 55 Εικόνα 45. Η κρίση του Πάρη, 1862, Πολ Σεζάν ..................................................................... 56 Εικόνα 46. Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, 1891, Τζον Γ. Γουότερχαουζ ................................... 57 Εικόνα 47. Σειρήνες, 1946 Πάμπλο Πικάσο ............................................................................ 58 Εικόνα 48. Ο Οδυσσέας και οι σειρήνες, 1993, Μπερνάντ Μπιφέ......................................... 59 Εικόνα 49. Η αρπαγή της Ευρώπης, 1560 ‐ 62, Τιτσιάνο ........................................................ 60 Εικόνα 50. Η αρπαγή της Ευρώπης και Γέννηση του Μίνωα, 1632, Ρέμπραντ ...................... 61 Εικόνα 51. Η αρπαγή της Ευρώπης,1869, Γκουστάβ Μορό .................................................... 62 Εικόνα 52. Η αρπαγή της Ευρώπης, 1919, Πιερ Μπονάρ ....................................................... 63 Εικόνα 53. Η θυσία της Ιφιγένειας, 62 μ. Χ. ψηφιδωτό στην Πομπηία .................................. 66 Εικόνα 54. Η θυσία της Ιφιγένειας, 1623, Λεονάρ Μπράμερ ................................................. 67 Εικόνα 55. Η θυσία της Ιφιγένειας, 1819, Ζακ Νταβίντ .......................................................... 68 Εικόνα 56. Βάκχος και Αριάδνη στην Νάξο, 1520 ‐ 23, Τιτσιάνο ............................................ 69 Εικόνα 57. Ορφέας και Ευρυδίκη, George Frederic Watts (1817 ‐ 1904) ............................... 70 Εικόνα 58. Προμηθέας Δεσμώτης, 1762, Νικολά Σεμπαστιάν Αντάμ, Γαλλική Βασιλική Ακαδημία ................................................................................................................................. 71 Εικόνα 59. Σύμβολα του Ηρακλή, στο Palazzo Leoni Montanari, Entrance hall and Hercules Loggia ....................................................................................................................................... 72 Εικόνα 60. Ο Δούρειος Ίππος, 1773, Τζιοβάνι Ντομένικο Τιέπολο (1727 – 1804) ................. 73 Εικόνα 61. Johann Georg Trautmann (1713 ‐1769): Blick auf das brennende Troja .............. 73 Εικόνα 62. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης, εκδηλώσεις «Qué se puede hacer en el Museo», 2000. ..................................................................................................................... 74 Εικόνα 63. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης, εκδηλώσεις «Qué se puede hacer en el Museo», 2000. ..................................................................................................................... 75 Εικόνα 64. Peter Paul Rubens: Η Πτώση του Φαέθοντος, 1604/1605 (National Gallery of Art, Washington D. C.) .................................................................................................................... 79 Εικόνα 65. Η αποθέωση του Ομήρου, Νταλί, 1944‐45 ......................................................... 127