1

2Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-2014

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΟΜΑΔΑ: «ΟΙ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» ΘΕΜΑ : ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΕΥΣΗΣ :

ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ – ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΑΓΡΙΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Περιεχόμενα Iα. Χλωρίδα Ιβ. Χλωρίδα Κρήτης ΙΙ. Υποθέματα: Α. Αρωματικά φυτά (εφεξής Α.Φ) 1. Ορισμός - Αντιπροσωπευτικά Α.Φ. 2. Α.Φ. στην αρχαιότητα Β. Φαρμακευτικά βότανα 1. Ορισμός 2. Τα φάρμακα και τα βότανα στην αρχαία Ελλάδα 3. Ιαματικά βότανα στα Ομηρικά έπη 4. “Το φαρμακείο του Θεού” 5. Τα Α.Φ. στο μύθο, την τέχνη και τη λογοτεχνία 6. Βότανα και θρησκεία 7. Η Αγία των βοτάνων 8. Συλλογή - Διατήρηση βοτάνων 9. Απειλούμενα είδη 10. Τα κηρυγμένα μνημεία της φύσης 11. Τα βότανα στην κουζίνα μας 12. Αιθέρια έλαια 13. Η σημασία της καλλιέργειας αρωματικών φυτών 14. Σπουδαιότητα των Α.Φ. για την ελληνική οικονομία… 15. Χρήσεις των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών 16. Εμπορία αρωματικών φυτών στην Ελλάδα 17. Κίνητρα για την προώθηση των αρωματικών φυτών 18. Εναλλακτικές καλλιέργειες στην Κρήτη Γ. Τα Μανιτάρια της Κρήτης Δ. Κριτήρια επιλογής του θέματος Ε. Στόχοι του προγράμματος Στ. Ονόματα μαθητών/τριών Ζ. Υπεύθυνοι Καθηγητές/τριες

2

Κριτήρια επιλογής του θέματος : Από την αρχαιότητα έχουν αναγνωριστεί οι φαρμακευτικές και

θεραπευτικές ιδιότητες μερικών φυτών που ονομάστηκαν << βότανα >> και χρησιμοποιήθηκαν από πολλούς γιατρούς από τότε μέχρι σήμερα.

Το νησί έχει βοτανολογική χλωρίδα και η θεραπευτική χρήση της ξεκινά από τη μυθολογία.

Η επιστήμη της φαρμακολογίας ακόμη και σήμερα εξετάζει και διευρύνει τη χρήση ουσιών από βότανα για την παρασκευή φαρμάκων. Επομένως η αξία τους είναι πολυσήμαντη και η γνώση των ιδιοτήτων τους απαραίτητη για την προστασία και αποκατάσταση της υγείας του ανθρώπου.

Υπάρχει μια αυξανόμενη ευαισθητοποίηση του κοινού για τη χρήση φυσικών φαρμάκων στην αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων.

Στόχοι του προγράμματος : Γνωστικοί

Να καταλάβουν πως ο τόπος και η γη μας προσφέρουν υλικά αγαθά, όταν μαθαίνουμε γι’ αυτόν και τον σεβόμαστε.

Nα έλθουν σε επαφή με τον τόπο τους και με τα γεωργικά προϊόντα που εξάγει.

Συναισθηματικοί

Να εργαστούν ομαδικά και να αναπτύξουν την αυτενέργειά τους .

Να διαμορφώσουν θετική στάση απέναντι στη σωστή καλλιέργεια και εκμετάλλευση του τόπου τους .

3

Να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στην προστασία του περιβάλλοντος και να κατανοήσουν πως αυτή συνδέεται άμεσα με την ποιότητα της ζωής μας .

Ψυχοκινητικοί

Να συντονίσουν τις κινήσεις τους μετέχοντας στην έρευνα και εργασία για τα αρωματικά φυτά και βότανα .

Να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από μια ποικιλία κατασκευών και

παιχνιδιών .

Κοινωνικοί

Να μαθευτεί ευρέως η αξία και η σπανιότητα των αρωματικών φυτών του τόπου τους .

Περιβαλλοντικοί

Να εκτιμήσουν την προσφορά του περιβάλλοντος στην οικονομία ενός τόπου, να μάθουν να το σέβονται , να το προστατεύουν και να το εκτιμούν.

4

ΧΛΩΡΙΔΑ

Με τον όρο χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών φυτών που απαντούν σε μια περιοχή. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 6 χιλιάδες(6000) είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία περίπου 1100 είναι ενδημικά δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη. Είναι μοναδική στην Ευρώπη για τον πλούτο της αλλά και για την μεγάλη αναλογία ενδημικών σε σχέση με την έκτασή της. Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας μεταξύ τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), το ιδανικό μεσογειακό κλίμα το έντονο ανάγλυφο, οι δαντελωτές ακρογιαλιές, τα χιλιάδες νησιά και η πλούσια παλαιογεωγραφική ιστορία του Ελληνικού χώρου δημιούργησαν οικότοπους ζωτικής σημασίας στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Η Ελλάδα διαθέτει υψηλή βιοποικιλότητα ειδών φυτών και ζώων, αλλά και οικοτόπων – τοπίων. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα βιοποικιλότητας στην Ευρώπη και το σημαντικότερο κέντρο ενδημισμού στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο.

Η ελληνική χλωρίδα αποτελείται από 5.500 - 6.000 γνωστά είδη φυτών. Αν λάβουμε υπόψη ότι η χλωρίδα ολόκληρης της παραμεσόγειας περιοχής της Ν. Ευρώπης και της Β. Αφρικής, που είναι κατακερματισμένη σε πολυσχιδείς βιότοπους και υπήρξε από παλιά ένα ανήσυχο και ασταθές τμήμα της Γης, αποτελείται από το στρογγυλό αριθμό των 20.000 φυτικών ειδών, τότε βλέπουμε ότι η συμμετοχή της χλωρίδας του ελληνικού χώρου των 132.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στη μεσογειακή χλωρίδα είναι σημαντική.

5

ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΡΗΤΗΣ

Η χλωρίδα του νησιού μας δεν είναι μόνο πλούσια αλλά και ενδιαφέρουσα. Βρίσκεται σε άνθιση καθ’ όλη την διάρκεια του έτους δημιουργώντας μια συνεχή άνοιξη έστω και αν εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε. Το χειμώνα φυτρώνουν εκατοντάδες είδη στις παραλίες, στη συνέχεια κατά την άνοιξη ανθίζουν τα φυτά που βρίσκονται στα χαμηλά, δηλαδή όσα βρίσκονται σε υψόμετρο μέχρι και 800 μέτρα. Η χλωρίδα της Κρήτης, από τις πλουσιότερες της Ευρώπης έχει τη δική της ιστορία, που ξεκινάει από τότε που η Ασία και η Ευρώπη ήταν μια ενιαία ξέρα και ξετυλίγεται ανάμεσα στους αιώνες της ξηρασίας και των παγετώνων και μέχρι την εποχή που στο νησί ζούσαν νάνοι, ελέφαντες και ελάφια. Και όμως η πλούσια χλωρίδα του νησιού κινδυνεύει να χαθεί. Δεκαπέντε (15) είδη βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης ενώ και τα υπόλοιπα ενδημικά φυτά κινδυνεύουν, έστω και σε μικρότερη κλίμακα.

Το θυμάρι (Thymus Vulgaris ), το φασκόμηλο ( Salvia Officinalis ), η μαλοτήρα (Sideritis Syriaca), η μαντζουράνα (Origanum Majorana) και το δίκταμο (Origanum dictamnus) είναι ορισμένα μόνο από αυτά που μπορεί να συναντήσει και κυρίως να μυρίσει κανείς στο νησί.

6

Κάθε φορά που ένα φυτό χάνεται, πεθαίνει και ένα κομμάτι της φυσικής μας κληρονομιάς και της ιστορίας μας. Κάθε φορά που ο άνθρωπος εξαφανίζει ένα φυτό σκοτώνει και την ελπίδα για μια πιθανή αντιμετώπιση του καρκίνου.

ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΚΡΗΤΗΣ

Αρωματικά φυτά (culinary herbs) είναι μια ομάδα του φυτικού βασιλείου που διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα λόγω της περιεκτικότητάς τους σε αιθέρια έλαια.

Βότανα ονομάζουμε τα φυτά τα οποία έχουν θεραπευτικές αλλά και ευεργετικές ιδιότητες για τον οργανισμό μας όταν τα καταναλώνουμε σαν αφεψήματα.

Τα αρωματικά φυτά αποτελούν μια σπουδαία παράδοση για την Κρήτη. Βοτανολογικές μελέτες αποκαλύπτουν πως το νησί έχει ένα από τα πιο πλούσια και πιο ενδιαφέροντα οικοσυστήματα της Ευρώπης, με μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών, δηλ. φυτών που υπάρχουν αυτοφυή μόνο στην Κρήτη, όπως η Μαλοτύρα (siderites syrioca) και ο Δίκταμος (origanum diktamus L.) βασιλιάς της ενδημικής χλωρίδας της Κρήτης γνωστός από την αρχαιότητα για την αντισηπτική του ιδιότητα.

Στην Κρήτη σήμερα, προσφέρεται πλήθος βοτάνων, που έχουν χρησιμοποιηθεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ως φαρμακευτικά φυτά. Είναι πολλά τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων που αποδίδουν στα βότανα εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες.

Τα εκπληκτικά βότανα της Κρήτης, φυτρώνουν στα απόκρημνα βουνά του νησιού και συλλέγονται από έμπειρους συλλέκτες για να αποξηρανθούν κάτω από φυσικές συνθήκες και να οδηγηθούν στα σύγχρονα συσκευαστήρια, χωρίς καμιά χημική ή άλλα επεξεργασία.

7

Δίκταμο ή (Έρωντας) (Origanum dictamnus)

Ενδημικό βότανο της Κρήτης που αποκαλείται και έρωντας ή στομαχόχορτο. Γνωστό από την αρχαιότητα, το χρησιμοποιούσαν ως αιμοστατικό και επουλωτικό πληγών.

Η θεραπευτική του δράση για το στομάχι και οι επουλωτικές του ιδιότητες αναφέρονται και από τον Ιπποκράτη. Λέγεται ότι όταν τα αγρίμια τραυματιστούν τρίβουν την πληγή τους πάνω στο φυτό και αυτή επουλώνεται ταχύτατα.

Φυτρώνει μόνο σε απόκρημνες πλαγιές και γκρεμούς, έτσι η συλλογή του είναι επικίνδυνη. Ανθίζει και συλλέγεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Σήμερα το πίνουμε κυρίως ως ρόφημα αλλά χρησιμοποιείται και για την παρασκευή ποτών.

Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)

8

Ένα από τα πιο διαδεδομένα βότανα της Κρήτης με εξαιρετικό άρωμα. Ανθίζει Μάιο και Ιούνιο βγάζοντας μοβ-μπλε λουλούδια. Γνωστό από την αρχαιότητα για τις τονωτικές του ιδιότητες. Στη μαγειρική χρησιμοποιείται για να αρωματίσει διάφορα πιάτα, κυρίως κρέατα.

Μαντζουράνα (Origanum microphyllum)

Ανθίζει τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και συλλέγεται την ίδια περίοδο. Χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική, τη μαγειρική, και την αρωματοποιία. Έχει παρόμοιες ιδιότητες με το θυμάρι και από την αρχαιότητα τη χρησιμοποιούσαν σε πολλές περιπτώσεις νευρικών παθήσεων, ιδανική για την αντιμετώπιση του κρυολογήματος. Συχνά σερβίρεται ως βραστάρι (ρόφημα) με μαλοτήρα.

Μαλοτήρα (Sideritis syriaca)

Ένα από τα είδη τσαγιού του βουνού, γνωστού σε όλη την Ελλάδα.

9

Συλλέγεται τον Ιούλιο, κατά την περίοδο της ανθοφορίας της. Φυτρώνει σε ξηρά και άγονα μέρη σε ολόκληρο τον ορεινό όγκο και αποτελεί σημαντικό κτηνοτροφικό φυτό ιδιαίτερα της ψηλής μαδάρας. (Μαδάρες, άλλη ονομασία των Λευκών Ορέων, μαδαρός = σπανός, χωρίς βλάστηση).Στην αρχαιότητα το όνομα sideritis αναφερόταν γενικότερα στην ικανότητα επούλωσης πληγών που προκαλούνταν από μεταλλικά αντικείμενα. Η λέξη μαλοτήρα προέρχεται από την περίοδο της ενετοκρατίας στην Κρήτη (ιταλικά male=αρρώστεια, tirare =σύρω). Το αφέψημά της χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο, διουρητικό και κατά των κρυολογημάτων.

Ρίγανη (Origanum vulgare)

Η γνωστή σε όλους ρίγανη ανθίζει και συλλέγεται τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Τα άνθη της έχουν χρώμα λευκό με γλυκιά πιπεράτη μυρωδιά. Τη συναντάμε σε πετρώδη και ηλιόλουστα μέρη. Στη μελισσοκομία θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό φυτό μαζί με το θυμάρι. Αποτελεί βασικό αρωματικό της μεσογειακής κουζίνας σε ψητά, ψάρια και κρέατα. Παλαιότερα η συλλογή της αποτελούσε ένα σημαντικό εισόδημα για τον αγροτικό πληθυσμό. Από την αρχαιότητα γνωστές είναι και οι φαρμακευτικές ιδιότητες της ρίγανης. Χρησιμοποιείται ως ορεκτικό, αντισηπτικό, καταπραϋντικό στους πονόδοντους και στο στομαχόπονο και το αιθέριο έλαιό της έχει ευρεία χρήση στην αρωματοποιία.

10

Θυμάρι (Coridothymus capitatus)

Ανθίζει τον Ιούνιο και τον Ιούλιο και έχει γαλάζια άνθη. Στην Κρήτη βρίσκουμε και τον ασπρόθυμο. Και τα δυο είδη είναι σπουδαία μελισσοκομικά φυτά. Το θυμαρίσιο μέλι θεωρείται ως το εκλεκτότερο. Το θυμάρι έχει αντισηπτικές, διουρητικές, αντιπαρασιτικές και αντιπυρετικές ιδιότητες. Το αιθέριο έλαιό του χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων και στις οδοντόπαστες. Στη μαγειρική χρησιμοποιείται ως άρτυμα.

Χαμομήλι (Marticaria chamomila)

Συλλέγεται από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο ενώ αποξεραίνεται και Χρησιμοποιείται για όλο το χρόνο.Στην Κρήτη υπάρχει παντού ιδιαίτερα σε χέρσους τόπους. Χαρακτηρίζεται ως αντιφλεγμονώδες, αντιαλλεργικό, καταπραϋντικό και άριστης ποιότητας αντισηπτικής χρήσης. Καταναλώνεται συνήθως ζεστό ως αφέψημα σε συνδυασμό με άλλα κρητικά βότανα, συνδυάζοντας τη τέλεια χαλάρωση και καταπολεμώντας την αϋπνία.

11

Αρωματικά φυτά στην Αρχαιότητα

Από την αρχαιότητα οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τα αρωματικά φυτά για τις θεραπευτικές ιδιότητές τους και για τη διατροφική αξία τους. Σύμφωνα με το μύθο το βουνό Όλυμπος, όπου κατοικούσαν οι ελληνικοί θεοί ήταν καλυμμένο από λουλούδια και βότανα, που βρίσκονταν εκεί για εξυπηρέτηση των θεών, αλλά και των θνητών. Οι μύθοι που αναφέρονται στους θεούς και θεές παρουσιάζουν εύγλωττα το σεβασμό που οι αρχαίοι Έλληνες έτρεφαν για την ομορφιά των φυτών και τις θεραπευτικές ιδιότητές τους.

Ο Ιπποκράτης, ο Έλληνας θεραπευτής και πατέρας της Ιατρικής, συνιστούσε τη χρήση των βοτάνων, του καθαρού αέρα, της άσκησης, και της ισορροπημένης διατροφής ως στοιχεία της καλής υγείας. Ο ίδιος κατέγραψε τη χρήση περίπου 400 βοτάνων και αρωματικών φυτών για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η ασθένεια ήταν στην ουσία μια ανισορροπία μεταξύ των βασικών στοιχείων μέσα στο σώμα, και η κατάλληλη χρήση των βοτάνων θα

12

μπορούσε να αποκαταστήσει αυτή την χαμένη ισορροπία. .

Οι Μινωίτες (2500-1400 π.Χ.) γνώριζαν τις φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες των φυτών και εκμεταλλεύονταν την πλούσια βλάστηση του νησιού για την παρασκευή αρωμάτων, αλοιφών, καλλυντικών και φαρμάκων. Στις πήλινες πινακίδες μάλιστα της γραμμικής Β περιλαμβάνονται διάφορα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, όπως ο κορίανδρος (κόλιαντρο), η κύππερις, το σφάκον ή αλελίσφακον του Διοσκουρίδου (φασκομηλιά), το κρίταμον ή Κρίθμον το παράλιον, η μαστίχη από τη ρητίνη της τερεμίνθου, το φοινίκιον ή λάδανον από το φυτό Κίστος ο κρητικός (αγριοροδανιά ή μεταξόχορτο). Επίσης οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο τον ήμερο, τον κρίνο, τη μυρτιά, την ίριδα, τη μαντζουράνα, το μάραθο, τον άνηθο, τον ασπάλαθο, τη Μήκωνα την υπνοφόρο, τον Στύρακα τον φαρμακευτικό, τον κέδρο, το κυπαρίσσι, το ελαιόλαδο…

13

Οι Μυκηναiοι μεταξύ άλλων χρησιμοποιούσαν την κύπερη, το φασκόμηλο, το κύμινο, τον κορίανδο, την ίριδα, το μάραθο, τη μαντζουράνα, το γλυκάνισο, τη μυρτιά το ελαιόλαδο. Αρχαίοι συγγραφείς ,όπως ο Ηρόδοτος ο Ιπποκράτης ο Διοσκουρίδης αναφέρουν λεπτομέρειες σε σχέση με αρώματα, αλοιφές, καλλυντικά και φάρμακα των οποίων η παρασκευή στηρίζονταν σε φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά και βότανα.

14

Τα φάρμακα και τα βότανα στην Αρχαία Ελλάδα

Τα διάφορα φυτά στην αρχαιότητα εκτός από το να καλύπτουν

τις διατροφικές ανάγκες των ανθρώπων, χρησιμοποιούνταν επίσης

στον καλλωπισμό, αλλά και στην παραγωγή διαφόρων

φαρμακευτικών σκευασμάτων. Οι Μινωίτες και οι Μυκηναΐοι

χρησιμοποιούσαν ρίζες, ξύλα, φλοιούς, άνθη, βλαστούς, καρπούς,

σπόρους, έλαια και ρητίνες από διάφορα φαρμακευτικά φυτά και

βότανα τα οποία φύονταν στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα

πραγματοποιούσαν εισαγωγή πρώτων υλών φυτικής προέλευσης,

εξάγοντας παράλληλα δικά τους αρωματικά και φαρμακευτικά

προϊόντα. Πολλά μάλιστα από τα προϊόντα αυτά πέρα από το

φαρμακευτικό, θρησκευτικό και τελετουργικό ρόλο τους,

χρησιμοποιούνταν επίσης και σε διάφορες μαγείες. Ο ελλαδικός

χώρος λόγω της συστάσεως του εδάφους, της φυσικής του

διαμόρφωσης, αλλά και του κλίματός του, διέθετε πλουσιότατη

χλωρίδα από την αρχαιότητα, με την Κρήτη να αποτελεί έναν

βοτανολογικό παράδεισο.

15

Κάποια από τα θεραπευτικά βότανα είναι:

-Αβρουνιές: Ανήκουν στα βότανα του Κένταυρου Χείρωνα, που ο

Διοσκορίδης ονομάζει αγριόκλημα και συνιστά τους καρπούς του για

τις φακίδες και τους λεκέδες του δέρματος.

-Αγιάννης: Είναι ψηλό φυτό με δυνατή μυρωδιά, πού φυτρώνει στα

βουνά. Στα νεώτερα χρόνια το μεταχειρίζονταν για να κάνουν μοσχάτο

το κρασί.

-Αγκαθιά ή Παπαδίτσα: Ήταν γνωστή στην αρχαιότητα με το όνομα

“ηρύγγιον”.

16

-Αγριοκαπαριά: Οι τοξικές ιδιότητες της αγριοκαππαριάς ήταν

γνωστές στους αρχαίους που τη χρησιμοποιούσαν σαν δόλωμα για τα

ζώα.

-Αμάρανθος: Χρησιμοποιούνταν για φάρμακο των ματιών και των

αυτιών, ενώ τα φύλλα του μέσα σε κρασί τα έπαιρναν για την ταινία του

εντέρου.

-Αμυγδαλιά: Στην αρχαιότητα το δέντρο ήταν γνωστό με τα ονόματα

αμυγδαλέα, αμυγδάλη.. Θεωρείται σύμβολο της ξαναγεννημένης φύσης

μετά τον πρόσκαιρο χειμερινό θάνατο.

17

-Αντράκλα: Είναι αυτοφυής στην Ελλάδα και σκεπάζει το καλοκαίρι

με τα ανθεκτικά στην ξηρασία σαρκώδη φύλλα της, τα ακαλλιέργητα

μέρη. Οι αρχαίοι γιατροί είχαν αναγνωρίσει στα φύλλα της δροσιστικές

ικανότητες

-Ανωνίδα: Ήταν φάρμακο για τα δόντια. Σύμφωνα με το Διοσκουρίδη

χρησιμοποιούνταν σαν καταπραϋντικό του πονόδοντου.

-Απήγανος: Ήταν φημισμένος σαν αντίδοτο στα δαγκώματα των

φιδιών και άλλων δηλητηριάσεων . Σύμφωνα με το Διοσκουρίδη ήταν

αποτελεσματικό φάρμακο για τη δύσπνοια.

-Αριστολοχία : Η λέξη αριστολοχία σημαίνει “άριστη γέννα” και

αναφέρεται στη παραδοσιακή χρήση του νωπού χυμού του φυτού για

την πρόκληση τοκετού και την αποτροπή μολύνσεων μετά τη γέννα.

18

-Αχίλλειον: είναι αποτελεσματικό φάρμακο για τις πληγές που έγιναν

από ατσάλι.

-Αψίνθιον ή αψιθιά : Ένα από τα γνωστότερα και τα πιο πικρά

φαρμακευτικά φυτά, αλλά και από τα πιο αρωματικά από την εποχή

του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη.

Ιαματικά βότανα στα ομηρικά έπη

Όπως φαίνεται, οι αρχαίοι Έλληνες ήδη από την προκλασσική εποχή

γνώριζαν την επίδραση επί του ψυχισμού φυτών με αντιχολινεργικά

αλκαλοειδή.

19

Στη ραψωδία κ΄ της Οδύσσειας αναφέρεται ότι η Κίρκη

χρησιμοποιούσε λυγρά φάρμακα, τα οποία έριχνε κρυφά σε ένα

χυλώδες ρόφημα «τον κυκεώνα» (από Πράμνειο οίνο, κριθάλευρο και

τριμμένο τυρί αιγός), στο οποίο προσέθετε και μέλι για να εξαλείψει την

πικρή γεύση των φυτών και το προσέφερε στους συντρόφους του

Οδυσσέα.

Το μώλυ (από το ρήμα μωλύω= αφανίζω, αδυνατίζω, παραλύω)

ήταν το αντίδοτο των λυγρών φαρμάκων (που το έδωσε ο Ερμής στον

Οδυσσέα για να αποφύγει την επίδρασή τους). Είχε μαύρη ρίζα και

γαλακτόχροα άνθη, η δε εξόρυξή του ήταν δύσκολη. Πολλές απόψεις

έχουν διατυπωθεί

σχετικά με την ταυτότητα

του φυτού. Κατά τον

Θεόφραστο ένα

ανάλογο φυτό με το μώλυ

του Ομήρου εφύετο

στην Κυλλήνη, αλλά η

εκρίζωσή του ήταν εύκολη. Σύμφωνα με τον Sprengel, πρόκειται για το

Allium nigrum (κρόμμυον το μέλαν), όμως αυτό έχει ρόδινα άνθη.

Ένα άλλο φυτό, που αναφέρεται στην δ΄ ραψωδία της Οδύσσειας είναι

το νηπενθές, το οποίο αφενός είχε έντονη φαρμακοδυναμική δράση σε

συνέργεια με το κρασί και αφετέρου ήταν κατευναστικόν και

παυσίλυπον.

20

“Το Φαρμακείο του ΘΕΟΥ”

Τα βότανα είναι σύμμαχός μας. Η φύση αποτελεί το μεγαλύτερο

φαρμακείο. Η χλωρίδα κρύβει τα μυστικά της πιο λαμπρής ομορφιάς

και υγείας, προτείνοντας για κάθε πρόβλημα την άριστη δυνατή λύση.

Το μυστικό της υγείας και της ομορφιάς βρίσκεται καλά κρυμμένο στα

βότανα, τα αυτοφυή δηλαδή φυτά και ιδίως αυτά που φυτρώνουν

στους καλλιεργημένους αγρούς και χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα για

τις διάφορες παθήσεις. Στην ελληνική φύση ευδοκιμούν πλήθος

βοτάνων που, άλλα με την υπέροχη γεύση και άλλα με το άρωμά τους,

μας χαρίζουν ωφέλεια και μας φτιάχνουν τη διάθεση.

Όπως τα ήξεραν οι παλιοί…

Αγριάδα (Cynodon dactylon)

Είναι από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά. Φυσικό

αντιβιοτικό και από τα πιο φημισμένα διουρητικά. Βοηθά

στους κολικούς του συκωτιού, στις πέτρες στη χολή. Δρα ως

αντισηπτικό και αντιφλεγμονώδες σε λοιμώξεις του

ουροποιητικού συστήματος. Είναι ωφέλιμο για νεφρόλιθους

και ψαμμίαση. Καθαρίζει το αίμα.

21

Αγριμόνιο(Agrimonia Eupatoria) Xρησιμοποιείται ως τονωτικό του πεπτικού συστήματος. Θεωρείται ένα

φυτό που επουλώνει πληγές, τσιμπήματα εντόμων, δαγκώματα φιδιών.

Αχιλλαία (Achillea millefolium)

Τονωτικό για τους κουρασμένους, ανοίγει την άνοιξη. Καθαρίζει το

αίμα, κάνει καλό στο λιπαρό δέρμα και το καθαρίζει σε βάθος. Έχει

παυσίπονες ιδιότητες.

22

Αψιθιά (Artemisia Absinthium)

Βοηθά στην πέψη και στο αδυνάτισμα. Έχει ευεργετική δράση

στους διαβητικούς και βοηθά στην καταπολέμηση των ρευματισμών και

της αναιμίας. Δρα ως αντιπυρετικό. Χρησιμοποιείται και ως

αντισηπτικό.

Βασιλικός (Ocimum basilicum)

Διώχνει τους νευρικούς πονοκεφάλους. Βοηθά στην αδύνατη μνήμη.

Είναι χωνευτικό και καταπολεμά ζαλάδα, ναυτία και κρυολόγημα.

23

Βαλεριάνα (Valeriana officinalis)

Καταπολεμά την αϋπνία και βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου.

Θεωρείται χρήσιμη σε περιπτώσεις ημικρανίας. Προσοχή! Οι μεγάλες

δόσεις βαλεριάνας προκαλούν κακοδιαθεσία.

Βήχιο

Για κρυολόγημα.

24

Δάφνη

Δυναμώνει τα μαλλιά και τα βάφει μαύρα, σταματά την τριχόπτωση.

Ανακουφίζει τους πόνους από ρευματισμούς και αρθριτικά.

Δεντρολίβανο

Τονώνει την όρεξη. Βοηθά στη βρογχίτιδα, στο άσθμα και τη γρίπη.

25

Δυόσμος

Για το φαγητό, τη χοληστερίνη, κράμπες, ξερόβηχα,

αμυγδαλίτιδα. Για πόνους δοντιών, ρευματισμούς. Συνιστάται σε

περιπτώσεις δυσπεψίας και διάρροιας, επίσης στρώνει το στομάχι μετά

από εμετό.

Δίκταμο

Καταπραΰνει τους πόνους του στομαχιού και των εντέρων.

26

Ευκάλυπτος

Έχει υπογλυκαιμική δράση. Κατεβάζει τον πυρετό. Καταπραΰνει

το βήχα, τις βρογχίτιδες και τον πονόλαιμο. Κατάλληλο για εισπνοές σε

λαρυγγίτιδες.

Σαμπούκος

Καθαρίζει το αίμα. Χρησιμοποιείται σε νευραλγίες.

27

Θυμάρι

Είναι κατάλληλο για το άγχος, κυκλοφορικό, κατάθλιψη, ημικρανίες.

Επουλώνει τις πληγές και τα εγκαύματα.

Θρούμπι

Για το στομάχι και τη ναυτία. Βοηθά στην αϋπνία.

Ιβίσκος

Για χοληστερίνη, κυκλοφορικό, αδυνάτισμα, πονοκέφαλο.

28

Κάρδαμο

Περιέχει βιταμίνες, ιώδιο, σίδηρο, ασβέστιο. Είναι καρδιοτονωτικό,

καθαρίζει το αίμα.

Καλέντουλα

Δυναμώνει την καρδιά .

29

Λουΐζα

Διώχνει τον πονοκέφαλο,τους πόνους των ρευματισμών. Βοηθάει

στις δίαιτες αδυνατίσματος. Πολεμάει τη νευρική αϋπνία.

Λαδανιά

Χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό, σπασμολυτικό για την

αντιμετώπιση της αϋπνίας, για εντριβές στα κρυολογήματα.

Λεβάντα

Για ημικρανίες, πονοκεφάλους και λιποθυμία. Επουλώνει πληγές,

εγκαύματα, ακμή. Κατεβάζει την υπέρταση. Προφυλάσσει τα ρούχα

από το σκόρο

30

Μαντζουράνα

Καταπολεμά το άγχος, πονοκεφάλους, κρυολόγημα. Βοηθάει τον

οργανισμό να διώξει τις τοξίνες.

Μαραθόσπορος

Ανακουφίζει το άσθμα, βήχα. Σταματά τον εμετό.

31

Μελισσόχορτο

Τονωτικό για την καρδιά, τον εγκέφαλο. Καταπραΰνει τη ζάλη , το

βουητό στα αυτιά. Ανακουφίζει από τσιμπήματα σφήκας και άλλων

εντόμων.

Μέντα

Εξαιρετικά αντισηπτική. Καταπολεμά το συνάχι, βήχα, πονόλαιμο και

τη γρίπη. Είναι χωνευτική.

32

Μολόχα

Για άσθμα, βήχα, λαρυγγίτιδα, πονόλαιμο.

Παλιούρι

Για δυσκοιλιότητα.

Πολύκομπο

Χρησιμοποιείται για κολικούς, πέτρα στα νεφρά.

33

Ρίγανη

Για εντερικές διαταραχές και πόνους στην κοιλιά.

Σπαθόχορτο

Καταπραϋντικό σε πνευμονικές ενοχλήσεις, δυσπεψία, εγκαύματα,

δήγματα εντόμων.

Τίλιο (Tilio Cordata)

Ηρεμιστικό των νεύρων, ημικρανίας, ζαλάδας, αϋπνίας. Για βήχα,

κρυολόγημα.

34

Τσάι του βουνού

Τονωτικό του σώματος και του εγκεφάλου. Κάνει καλό στην

αρτηριοσκλήρωση και τον πονοκέφαλο.

Τσουκνίδα

Διαλύει το ουρικό οξύ. Είναι καλό για αναιμία, ατονία του σώματος,

αρθριτικά. Σταματά την τριχόπτωση.

35

Φασκόμηλο

Ηρεμεί τα νεύρα. Για κατάθλιψη, βήχα, βράχνιασμα. Για κυκλοφορικά

προβλήματα.

Χαμομήλι

Ηρεμιστικό των νεύρων. Για τις ζαλάδες και αϋπνίες, κρυολογήματα,

πληγές στο στόμα.

36

ΟΙ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

Σύμμαχος στη θωράκιση του οργανισμού ενάντια στη γήρανση και τις

σοβαρές ασθένειες είναι οι αντιοξειδωτικές ουσίες. Η πρόσληψή τους

θεωρείται καταλυτικής σημασίας, καθώς μειώνει τη βλάβη που

προκαλούν στα κύτταρα οι ελεύθερες ρίζες. Οι ελεύθερες ρίζες είναι

διασπασμένες ενώσεις που συσσωρεύονται στον οργανισμό λόγω των

τοξινών, του άγχους, της κακής διατροφής και άλλων παραγόντων

προκαλώντας καταστροφή των κυττάρων. Το οξειδωτικό στρες -όπως

ονομάζεται αυτή η βλάβη- ευθύνεται για εκφυλιστικές νόσους,

αναπνευστικές ή καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκινογενέσεις.

Το δίκταμο

Παρουσιάζει αντιοξειδωτική δράση ΄Ηταν αφιερωμένο κατά την αρχαιότητα στη θεά Αρτεμη, καθώς θεωρούνταν ότι διευκόλυνε τον τοκετό.

37

Η ελιά

Οι καρποί του φυτού, πλούσιοι σε πολυφαινόλες και βιταμίνη Ε, είναι μεγάλης αντιοξειδωτικής αξίας. Θωρακίζουν τον οργανισμό με τα καροτενοειδή και κυρίως το β-καροτένιο που περιέχουν, ενώ λειτουργούν ως ασπίδα για εκφυλιστικά νοσήματα ή τα λεγόμενα νοσήματα φθοράς, στα οποία συγκαταλέγονται οι καρδιακές παθήσεις, οι διάφορες μορφές καρκίνου και ο διαβήτης τύπου 2.

Ο ιβίσκος

Οι κάλυκές του περιέχουν φλαβονειδή - ισχυρά αντιοξειδωτικά - και

άλλες ουσίες. Ο αντιοξειδωτικός ρόλος του ενισχύεται από τις

σημαντικές ποσότητες βιταμίνης C που περιέχει, ενώ υποστηρίζεται ότι

παρέχει προστασία ενάντια στις καρδιαγγειακές παθήσεις και ότι

μειώνει τη χοληστερίνη.

38

Η ντοματιά

ι Η λυκοπένη, η γνωστή ουσία στην οποία οφείλει η ντομάτα τις ευεργετικές της ιδιότητες, είναι μια ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία με αντικαρκινική δράση. Θεωρείται δύο φορές ισχυρότερη από την προβιταμίνη Α η οποία επίσης καταπολεμά τις ελεύθερες ρίζες .. Η λυκοπένη απορροφάται καλύτερα από τον οργανισμό όταν καταναλώνεται μαζί με λίπος.

Πορτοκαλιά

Το προσφιλές πορτοκάλι θεωρείται από τα πολυτιμότερα φρούτα του χειμώνα μια και συμβάλλει σημαντικά λόγω της βιταμίνης C στην καταπολέμηση των ιώσεων. Το πορτοκάλι επίσης είναι πολύ πλούσιο σε κάλιο ,φυτικές ίνες καροτένιο και σελήνιο. Το τελευταίο μάλιστα θεωρείται ισχυρό αντιοξειδωτικό και πιθανόν αντικαρκινικό. Η παρουσία φολικού οξέος στη σάρκα του συμβάλλει στην τόνωση του πλακούντα των εγκύων.

39

Η ροδιά

Συμβολίζει την καλή τύχη και κατά κάποιο τρόπο τη φέρνει, αφού είναι ένα φυτό πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Συγκεκριμένα περιέχει τανίνες, ανθοκυανίνες και ελλαγικό οξύ, με τον χυμό του να εμφανίζει μεγαλύτερη περιεκτικότητα στις ουσίες αυτές. Επίσης, περιέχει πολυφαινόλες που μειώνουν τις επιδράσεις της κακής χοληστερόλης και προστατεύον από διάφορες μορφές καρκίνου.

Το σκόρδο

Στην ουσία αλλισίνη φαίνεται πως οφείλει το σκόρδο την αντιοξειδωτική δράση του. Σύμφωνα με ερευνητές, όταν η ουσία αυτή αποσυντίθεται γρήγορα παράγει σουλφενικό οξύ το οποίο εξουδετερώνει τις ελεύθερες ρίζες και μάλιστα με εκπληκτική ταχύτητα

40

Το φασκόμηλο

Ονομάζεται και φυτό της μακροζωίας, ακριβώς λόγω της ιδιότητάς του να καταπολεμά τις ελεύθερες ρίζες στον οργανισμό και κατά συνέπεια να προλαμβάνει βλάβες στα καρδιακά και νευρικά κύτταρα, μεταλλάξεις και καρκινογενέσεις. Συνήθως καταναλώνεται σε ρόφημα, αφού πρώτα ρίξουμε μερικά φύλλα του σε ζεστό νερό και τα αφήσουμε λίγα λεπτά ώστε να απελευθερώσουν τα αιθέρια έλαια του φυτού.

Τα αρωματικά φυτά έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι από κάθε μπαλκόνι και κήπο! Αυτό οφείλεται στο ότι δεν χρειάζονται πολλή φροντίδα, καθώς επίσης δεν χρειάζονται πολύ ήλιο!

Ας φυτέψουμε λουλούδια , ομορφαίνουν τη ζωή μας!

41

Βότανα και Θρησκεία

Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και

θρησκευτική παράδοση .Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο

χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να

ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίμιο Σταυρό από το

έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονομασία

του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς

Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό

βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα.

Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις14

Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός.

Δάφνη

Την Κυριακή των Βαΐων, όλες οι εκκλησίες στολίζονται με κλαδιά

δάφνης. Αυτά τα κλαδιά τα ονομάζουμε, «βάγια». Όταν τελειώσει η

λειτουργία στην εκκλησία, οι νοικοκυρές παίρνουν τα βάγια και τα

φυλάνε στα εικονίσματα των σπιτιών τους.

42

Δεντρολίβανο. Συνδέεται με την Κυριακή της

Σταυροπροσκυνήσεως . Τη μέρα αυτή

συγκεντρώνονται άφθονα λουλούδια στην εκκλησία, να στολίσουν

προκαταβολικά το Σταυρό, που σε τρεις πάλι βδομάδες θα δεχτεί

πάνω του το σταυρωμένο Χριστό

Μυρτιά

Συνδέεται με τη Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα. Η εικόνα της Παναγίας

που βρέθηκε στα Κύθηρα κατά το 14ο αιώνα. Έχει το προσωνύμιο

Μυρτιδιώτισσα, γιατί αναφέρεται από την παράδοση ότι τη βρήκε ένας

βοσκός σε μια τοποθεσία γεμάτη με μυρτιές. Γιορτάζει στις 24

Σεπτεμβρίου.

43

Κρίνος

Συνδέεται με τη γιορτή του Ευαγγελισμού.

Συκιά

Αναφέρεται στην Αγία Γραφή (Παλαιά Διαθήκη – Καινή Διαθήκη).

44

Η Αγία των βοτάνων

Αγία Αναστασία Φαρμακολύτρια

Στις 22 Δεκεμβρίου, παραμονές των Χριστουγέννων, τιμάται η μνήμη της Αγίας των Βοτάνων, της

θεραπεύτριας Αγίας Αναστασίας. Έζησε στα χρόνια του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού και σύμφωνα με τους Συναξαριστές, η

Αναστασία ήταν θεραπεύτρια και απάλυνε των πόνο των βασανιζόμενων Χριστιανών στις φυλακές, με βότανα και φάρμακα που έφτιαχνε από αυτά. Για τους Ελληνορθόδοξους είναι η Αγία-ιατρός και σε πολλά χωριά της Ελλάδας την ημέρα της μνήμης της ζυμώνουν γλυκά ψωμάκια με βότανα, σταφίδες, καρύδια ,

σύκα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, όπου ο παπάς διαβάζει ευχές για καλή υγεία και τα μοιράζουν στους πιστούς.

Τα κηρυγμένα μνημεία της φύσης

A. O Δρυς Κορφών ( Βρίσκεται κοντά στις Καμάρες Μαλεβι

ζίου ,του Ηρακλείου.Πρόκειται για αιωνόβιο δρυ με ιδιάζουσα βοτανική

αξία που συνδέεται με ιστορικά γεγονότα της περιοχής.

Β.Το Κρητικό Κεφαλάνθηρο , Καμάρες. Βρίσκεται στη θέση ‘Μάνα

Νερού’ σε υψόμετρο 1400 μ.κοντά στα χωριά Καμάρες και Βορίζα. Η

προστατευόμενη περιοχή είναι ο βιότοπος του σπάνιου και

απειλούμενου είδους ορχιδέας που ονομάζεται Κρητικό Κεφαλάνθηρο.

Είναι ενδημικό στο βουνό Ιδη της Κρήτης.

45

Απειλούμενα είδη

ΔΙΚΤΑΜΟ

ΜΑΛΟΤΗΡΑ

46

ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΒΟΤΑΝΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Το σαρανταβότανο ήταν και είναι ένα μείγμα σαράντα βοτάνων,τα οποία φύονται στην κρητική γη......

....και τώρα το ποίημα: "Σαν την υγειά σου έχασες και θες να την κερδίσεις

μόνο με βότανα της γης θα την ξαναποχτήσεις. Φύλλα κιτροπορτοκαλιάς και άρωμα από λεμόνι

ανεραντζά,μανταρινιά,ξαρρωστικό κυδώνι. Μάζωξε απτσι ποταμούς τσ'ακονιζάς τ'αχνάρια

βάτο και τσάι του βουνού και τσ'αμπιστιάς κλωνάρια Μάζωξε έρωντα πολύ απ'τα βουνά της Κρήτης

και σφάκα την πικραδερή,δάφνες μυρτιές να βρίσκεις θύμο,κισσό κι αγκαραθιά και αγκαθοστοιβίδα

την μυρουδιά βασιλικού φασκομηλιά και θρίμπα μέντα και δεντρολίβανο όπου μοσκομυρίζει το λένε και αρισμαρί,που την υγειά χαρίζει. Πάρε τα γιασεμόφυλλα τη ροδαρά με τ'άνθη

γαρεφαλόβιολες πολλές και γαρυφάλου άνθη απήγανο και βάρσαμο της γης το χαμομήλι

τη μυριστή αμπερόριζα που δένουν στο μαντήλι. Πάρε το κοκκινόχορτο,βάλε και κουτσουνάδα

που φτιάχνουν κοκκινόλαδο,στου ήλιου την πυράδα. Φύλλα συκιάς κι αμυγδαλιάς και φύλλα μαντζουράνας

φλισκούνι που μοσκοβολά σαν κόρφος κάθε μάνας Το μαϊντανό,το σέλινο και την αντωναΐδα

τ'αγούδουρα τ'αγλακιτού τον κλάδο και τα φύλλα Όλα ετούτα βράσε τα γέμισε μία σκάφη

και διώξε απ'το κορμάκι σου τσι πόνους και τα πάθη"

47

Τα αρωματικά φυτά-βότανα στο μύθο,στη τέχνη και τη λογοτεχνία Παροιμίες(Τέχνη) «Για χάρη του βασιλικού ποτίζεται και η γλάστρα»

«Αναπαύεται στις δάφνες του» Μαντινάδες(Τέχνη) «Χαλάλι σου βασιλικέ όσο νερό κι αν πίνεις μα συ το κάνεις άρωμα και μας το ξαναδίνεις» «Ψηλής μυρτιάς μυρτόφυλλο,πράσινης δάφνης φύλλο,άσπρη στρογγυλοπρόσωπη και θάμπωσες τον ήλιο.Ο δυόσμος είναι κρητικός και στα καλιτσούνια μπαίνει μοσχομυρίζει η γειτονιά και τις καρδιές ευφραίνει. Τραγούδια(Τέχνη) «Η Μυρτιά» Στίχοι: Ν.Γκάτσος Μουσική :Μ.Θεοδωράκης Τραγουδι: ΓΡ.Μπιθικώτσης «Μαράθηκε ο Βασιλικός» Στίχοι-Μουσική: Γιάννης Νικολάου Τραγούδι: Παντελής Θαλασσινός «Βασιλικός μυρίζει εδώ» Παραδοσιακό τραγούδι της Μ.Ασίας «Δεντρολίβανος» Παραδοσιακό τραγούδι ερμηνευτής: Γ. Πάριος Έμμετρο ποίημα: «Το Σαρανταβότανο της Κρήτης»

48

Τα βότανα στη Μινωική Κρήτη(Τέχνη) Κρόκος

Σύμβολο της μεγάλης θεάς - Φύσης

Τοιχογραφία κροκοσυλλέκτη πιθήκου Λογοτεχνία

Οδυσσέας Ελύτης «Άξιον Εστί» (Γένεσις) Να το σπαράγγι(…) ο στύφνος και το μάραθο(…) Μικρή πράσινη θάλασσα Να σε στείλω σχολείο στην Ιώνια Να μάθεις μανταρίνι και άψινθο Στα ρω του έρωτα Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω λουΐζα και βασιλικό.

Γ.Ρίτσος Το σπίτι είναι ήσυχο,συγυρισμένο καθώς είναι τα μεγάλα Διπλοσέντονα μες το σεντούκι με λεβάντα.Όλο το σπίτι μας μοσκοβολούσε ρίγανη(…)Ένα κλωνάρι δυόσμος φύτρωσε μες τη ραγισματιά του τοίχου.

49

Αλ.Παπαδιαμάντης «Φόνισσα» Με το καλάθιον υπό τον αγκώνα της αριστεράς χειρός,εξήρχετο εις τους αγρούς,ανέβαινεν εις τα όρη,έψαχνε και εύρη τα βότανα -όσα αυτή εγνώριζε- τα έκοπτε ή τα εξερρίζωνεν,εγέμιζε το καλάθιόν της κι επέστρεφε το βράδυ εις την οικίαν. Μύθοι α) Της δάφνης και του Απόλλωνα (πίνακας ζωγραφικής)

β) Η νύμφη Μίνθη και ο Πλούτωνας (πίνακας ζωγραφικής) Μύθοι Αχιλλέα: Πήρε το όνομα της από τον Αχιλλέα,που έδινε αυτό το φυτό στους Μυρμιδόνες για να σταματήσουν το αίμα που έτρεχε από τις πληγές τους. Δεντρολίβανο: Ο θάμνος ήταν το δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους. Λεβάντα: α) Απόκτησε το άρωμά της όταν η Παναγία άπλωσε τα φασκιά του βρέφους Ιησού Χριστού πάνω σε ένα θάμνο λεβάντας. β) Η βασίλισσα Κλεοπάτρα λέγεται ότι μ’αυτό το μαγευτικό άρωμα ξεγέλασε τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Αντώνιο. Μυρτιά: Ήταν αφιερωμένη στην Αφροδίτη,Θεά του έρωτα.Η θεά μεταμόρφωσε την ιέρεια της Μυρσίνη σε θάμνο για να την προστατεύσει από έναν επίμονο θαυμαστή της

50

ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΣ

Τα βότανα στην κουζίνα δίνουν ζωή , άρωμα , γεύση και ταυτόχρονα αυξάνουν τη διατροφική άξια των φαγητών ή των γλυκισμάτων στα οποία προστίθενται. Στην Ελληνική κουζίνα το βότανο που κυριαρχεί είναι η ρίγανη και η θρούμπα με δεύτερο στη σειρά το δυόσμο και το δεντρολίβανο. Αντίθετα στην Ιταλική κουζίνα το σημαντικότερο ρολό παίζουν ο βασιλικός , το φασκόμηλο και η μαντζουράνα. Οι Άγγλοι λατρεύουν τη μέντα ενώ οι Γάλλοι προτιμούν το θυμάρι και τη δάφνη. Η ρίγανη χρησιμοποιείται στα ελληνικά ψητά , πάνω από την φέτα, τις σαλάτες και τους κεφτέδες. Το δεντρολίβανο στα τηγανητά ψάρια και στα σαλιγκάρια , η δάφνη στις σούπες των όσπριων αλλά και στη συντήρηση αποξηραμένων φρούτων (σύκα-σταφύλια), ο δυόσμος στις πίτες, το θυμάρι στα κυνήγια. Πολλά από τα βότανα που χρησιμοποιούνται από άλλες κουζίνες σαν ‘μπαχαρικά’ οι Έλληνες τα προτιμούν ως ροφήματα, όπως είναι το φασκόμηλο, η μαντζουράνα, το θυμάρι μαζί με το δίκταμο, το τσάι του βουνού και το χαμομήλι. Πολλά από τα βότανα είναι ιδανικά για τα πιάτα με ψαρί, όπως το δεντρολίβανο, η δάφνη , ο βασιλικός και το μάραθο αλλά για εδέσματα με κρέας. Το κοτόπουλο και η γαλόπουλα ταιριάζουν με το θυμάρι, τη ρίγανη, τον κρόκο και το δυόσμο. Το χοιρινό παντρεύεται τελεία με το φασκόμηλο τη δάφνη και το δεντρολίβανο. Το αρνί και το κατσίκι προτιμούν τη ρίγανη, το δεντρολίβανο και το θυμάρι αλλά και τη σάλτσα μέντας. Τα όσπρια, ιδιαίτερα τα φασόλια και οι φακές δένουν με το φασκόμηλο, τη δάφνη και τη ρίγανη. Ο βασιλικός και ο δυόσμος λατρεύουν τα ζυμαρικά, τις ντομάτες και τις μελιτζάνες. ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Αν είστε αρχάριος χρησιμοποιείστε τα βότανα με μέτρο και προσοχή Χρησιμοποιείτε ένα βότανο κάθε φορά μέχρι να γνωρίσετε καλά τη γεύση του καθενός

51

Αφού εξοικειωθείτε μπορείτε να προχωρήσετε στην ανάμειξη και στο συνδυασμό βότανων Αν όμως θελήσετε, μπορείτε να προμηθευτείτε έτοιμα μείγματα βότανων-μπαχαρικών από τα ειδικά καταστήματα.

ΡΟΦΗΜΑΤΑ( ΖΕΣΤΑ ΚΑΙ ΚΡΥΑ)

Τα ροφήματα με διάφορα βότανα, τα οποία μπορούν να καταναλωθούν ζεστά ή κρύα είναι πολύ δημοφιλή μια και είναι εύκολα στην προετοιμασία τους και ταυτόχρονα πολύ υγιεινά.

Προτείνονται τέσσερις τρόποι παρασκευής ροφημάτων με βότανα 1. Βάλτε σκέτο νερό στη φωτιά. Μόλις το νερό βράσει, το κατεβάζετε από την φωτιά και το ρίχνετε επάνω στο φυτό. Το φυτό θα πρέπει να βρίσκεται σε καλά κλεισμένη τσαγιερά, όπου θα παραμείνει για 10 λεπτά μαζί με το βρασμένο νερό. Κατόπιν φιλτράρετε και πίνετε. 2. Βάλτε στην φωτιά το νερό μαζί με την κατάλληλη δοσολογία του φυτού. Το βράζετε για 2- 3 λεπτά και σβήνετε τη φωτιά. Δέκα λεπτά αργότερα μπορείτε να φιλτράρετε το αφέψημα. 3. Βάλτε το νερό σκέτο στην φωτιά και το αφήνετε να ζεσταθεί μέχρι τους 70 έως 80 βαθμούς, όχι όμως να βράσει! Κατεβάζετε από τη φωτιά, ρίχνετε το νερό(ζεστό) πάνω στο φυτό και σκεπάζετε 7-8 λεπτά, φιλτράρετε και καταναλώνετε αμέσως. 4. Βάλτε την κατάλληλη δοσολογία του φυτού στο νερό χωρίς αυτό να έχει ζεσταθεί καθόλου. Ρίχνετε το φυτό και το αφήνετε να μουλιάσει για 3-4 ώρες. Προσοχή! Το νερό πρέπει να είναι σε θερμοκρασία δωματίου.

52

Με βασιλικό και Δυόσμο στόλισε ο Θεός τον κόσμο… Η μέντα είναι από τα φυτά που πολλαπλασιάζονται και διασταυρώνονται τόσο εύκολα ώστε μπορεί να συναντήσει κάποιος περισσότερα από 30 διαφορετικά ειδή με μικρές διαφορές μεταξύ τους αλλά με κύριο χαρακτηριστικό το μεθυστικό άρωμα. Η μέντα-δυόσμος είναι ένα από τα πιο αγαπημένα και ευρύτατα χρησιμοποιούμενα μυριστικά της κουζίνας σε παγκόσμια κλίμακα. Στην ελληνική κουζίνα χρησιμοποιείται κυρίως φρέσκια, ψιλοκομμένη μέσα σε κεφτέδες, ντολμάδες, κολοκυθόπιτες και καλιτσούνια. Θυμάρι άρωμα που <<σκοτώνει>> Και γιατρεύει

Σύμβολο δύναμης, τονωτικό του σώματος , διεγερτικό του μυαλού. Το θυμάρι στολίζει με τα μικρά μοβ ή λευκά ανθάκια του τα πετρώδη εδάφη της Μεσογείου. Δίνει χρώμα στους μουντούς αμμόλοφους και αποτελεί πόλο έλξης για τις μέλισσες. Είναι στυπτικό, έντονα αρωματικό και με πολύ δυνατή γεύση, ιδιαίτερα το άγριο. Είναι ένα από τα κύρια συστατικά του περίφημου ‘μπουκέ γκαρνί’ όπου μαζί με ρίγανη, μαϊντανό και

μαντζουράνα αρωματίζει σούπες και σάλτσες. Στην Ελληνική κουζίνα χρησιμοποιείται ως αρωματικό μπαχαρικό σε κεφτέδες, γεμιστά, κρέας, πουλερικά και πίτες.

53

Πως μπορεί να πεθάνει κάποιος όταν έχει στον κήπο του Φασκόμηλο

Αυτό το φυτό με τα σταχτοπράσινα χνουδωτά φυλλαράκια και τα μοβ ανθάκια που κατακλύζει τα βουνά της Κρήτης έχει απασχολήσει από την αρχαιότητα βοτανολόγους και ιατρούς μια και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θεραπευτικά βότανα στον κόσμο. Άλλωστε το λατινικό του όνομα <<salvia>> προέρχεται από το ρήμα salvare= σώζω. Αγαπημένο παιδί της Ιταλικής Κουζίνας το φασκόμηλο έχει ελαφριά-πικρή και έντονα πικάντικη γεύση. Στην Κρητική κουζίνα χρησιμοποιείται για το κάπνισμα των λουκάνικων αλλά και για το κάψιμο των παραδοσιακών ξυλόφουρνων διότι πιστεύεται ότι το άρωμά του κάνει το παξιμάδι νοστιμότερο. Καμιά φορά φυλλαράκια φασκόμηλου προστίθενται στα ωμά όσπρια ώστε να τα προφυλάξουν από τα ζωύφια. Δάφνη αφιερωμένη στο Θεό Απόλλωνα

54

Είναι ένας λυγερός θάμνος με όμορφα λαμπρά σκούρα- πράσινα φύλλα και κατακίτρινα εντυπωσιακά λουλούδια .Η ρίζα του λατινικού ονόματος του προφανώς προέρχεται από το κέλτικο laur που σημαίνει πράσινο ή από το λατινικό laurus που σημαίνει τιμή ή έπαινο. Παραδοσιακά στην ελληνική και κρητική κουζίνα η δάφνη χρησιμοποιήθηκε για να αρωματίσει τα ξηρά σύκα και τις σταφίδες. Επίσης, για να αρωματίσει την κλασσική σούπα με τις φακές, στο στιφάδο με μοσχάρι ή κουνέλι, αλλά και για την παρασκευή του προζυμιού του εφτάζυμου ψωμιού.

Δεντρολίβανο σύμβολο ομορφιάς και ξόρκι για τις μάγισσες

Ελιξίριο της νεότητας, σύμβολο ομορφιάς και ευεξίας μια και λέγεται ότι ήταν το δώρο της Αφροδίτης στους ανθρώπους, το δεντρολίβανο είναι ένας απ’ τους θάμνους που έπαιξε σημαντικό γαστρονομικό αλλά και βοτανολογικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Μεσογείου. Σε ένα βοτανολογικό σύγγραμμα του 1526 που βρέθηκε στην Κρήτη διαβάζουμε: <<Το δεντρολίβανο είναι κατά της αδυναμίας του μυαλού και του κρυολογήματος>> .Σε ένα δεύτερο σύγγραμμα του Μεσαίωνα δίνεται ακόμα μια πιο απλή συνταγή: <<Αν αισθάνεσαι αδύναμος βράσε τα φύλλα σε καθαρό νερό και πλύσου. Μετά θα λάμπεις… Μύρισέ το και θα νιώσεις νέος.>> Το δεντρολίβανο είναι ένα από τα αγαπημένα παιδιά της Μεσογειακής μαγειρικής .Χρησιμοποιείται για να αρωματίζει και να συντηρεί τις τροφές. Ταιριάζει πολύ με το μοσχάρι ,το αρνί ,το κυνήγι και τα πουλερικά. Παντρεύεται άριστα με το τηγανιτό ψάρι και το συκώτι. Είναι γνωστό σε όλους το ονομαστό <<σαβόρο>> (τηγανιτό ψάρι με δεντρολίβανο). Στην Κρήτη είναι το κύριο αρωματικό στα τηγανιτά σαλιγκάρια και το όνομά του συγγενεύει με το ιταλικό rose <<marious-αρισμαρί>>.

55

Ζαφορά,το βότανο του ήλιου

Ο <<Κρόκος>>,φίλος του Ερμή,τραυματίστηκε θανάσιμα παίζοντας δισκοβολία μαζί του.Από το αίμα του φύτρωσε ένα μικροσκοπικό λουλούδι με λαμπερούς στήμονες.Το φυτό Crocus sativous καλλιεργήθηκε από τους Μινωίτες σε ειδικά διαμορφωμένα <<ζαφοροκήπια>> κυρίως για τα χρυσόχρωμα παχιά και πικάντικα στίγματα του υπέρου του, τα οποία χρησίμευαν στην τοπική μαγειρική και τη βαφική τέχνη. Ο κροκοσυλλέκτης πίθηκος σκύβει και προσφέρει τα λεπτά λουλούδια του κρόκου στη Μινωιτισσα θεά και ο καλλιτέχνης απέδωσε όλη τη χάρη της τελετουργικής σκηνής σε μια μοναδική τοιχογραφία που βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου.

56

Ο κρόκος,το φωτεινό μπαχαρικό, που σίγουρα χρησιμοποιούνταν στα Κρητικά γλυκά μέχρι και το 17ο αιώνα σήμερα το βρίσκουμε μόνο σε πασχαλινά αρτοσκευάσματα.

Βασιλικός,ο βασιλιάς των μυριστικών

Δροσιστικός,αρωματικός,πανέμορφος έχει κερδίσε επάξια την καλύτερη θέση στους κήπους και την κουζίνα.Ο βασιλικός είναι η ψυχή του <<πέστο αλλά τζενοβέζε>>,μιας ιταλικής σάλτσας για μακαρόνια η οποία παρεσκευάζεται με φρέσκο βασιλικό,κουκουνάρι,σκόρδο και παρμεζάνα.Στην Κρήτη παλαιότερα τύλιγαν ντολμάδες με τα φύλλα του πλατύφυλλου βασιλικού.

Ρόκα,η καυτή ντίβα της Μεσσογείου

57

Το λατινικό της όνομα <<Eruca sativa>> προέρχεται από το Ρωμα'ι'κό <<urere>> που σημαίνει καυτερό και προσδιορίζει την πικάντικη γεύση της.Ο Αγάπιος Μοναχός ο Κρής το 15ο αιώνα αναφέρει:<<Η ρόκα,το κάρδαμο και το σέλινο είναι θερμά και χωνευτικά.Τα φρέσκα πιπεράτα φύλλα της ρόκας χρησιμοποιούνται σαν σαλατικό με λίγο λάδι και ξύδι.Ταιριάζει όμως καλύτερα με μαρούλι,γλιστρίδα,ντομάτες,άνηθο και φρέσκα κουκιά ή κρεμμυδάκια. Η ρόκα είναι από εκείνα τα σαλατικά που έχουν φανατικούς φίλους αλλά και φανατικούς εχθρούς!!.Το σίγουρο είναι ότι έχει κατακτήσει τις καρδιές των Ιταλών και των Αθηναίων γκουρμέ.

Να φας Τσουκνίδα για να προστατευθείς από όλες τις ασθένειες του έτους(Ησίοδος).

'Επρεπε να περάσουν 14 ολόκληροι αιώνες για να αποδειχτεί ότι καμία υπερβολή δεν έκρυβαν τα λόγια του Ησίοδου μια και το μικρό αυτό φυτό που πολλές φορές χαρακτηρίζεται και ως ζιζάνιο έχει θαυμάσιες θρεπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Το όνομά της URTICA της το έδωσε ο Πλίνιος θυμίζοντάς μας, το κάψιμο και τη φαγούρα που ένιωθε κάποιος αν ερχόταν σε επαφή μαζί της.'Εχει έντονη χορτώδη και ευχάριστη γεύση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σούπες και πίτες μαζί με άλλα άγρια χόρτα σπανάκι ,κρεμμύδι και διάφορα μπαχαρικά.

58

Παπαρούνα , το λουλούδι της θεάς Δήμητρας.

Οι παπαρούνες με τους άφθονους μικροσκοπικούς σπόρους είναι από εκείνα τα φυτά τα οποία συνδέονται με πολλές μυστικιστικές τελετές γονιμότητας αλλά και με ιατρικές εφαρμογές στην αρχαία Ελλάδα αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου.Η ευωδιά των πράσινων φρέσκων φύλλων της την έκανε ένα από τα πιο δημοφιλή φυτά για την παρασκευή διαφόρων ειδών πίτας με σπανάκι, πράσα, λάπαθο και μάραθο.Με τους σπόρους της μπορείτε να φτιάξετε νόστιμα κέικ ψωμιά και παξιμαδάκια.

59

Ρίγανη,στην κορυφή της μεσογειακής μαγειρικής.

Η γλωσσολογική ρίζα του φυτού προέρχεται από το ελληνικό <<'Ορος>> και το <<Γκάνος>> το οποίο σημαίνει λαμπερό βουνό. Στα πετρώδη και ηλιόλουστα στα μέρη της Μεσογείου φυτρώνει και ανθίζει στην καρδιά του καλοκαιριού ένα όμορφο φυτό με μικρά στρογγυλά φυλλαράκια και μικροσκοπικά λευκά άνθη που τραβά νε τις μέλισσες σαν μαγνήτης.Η ρίγανη είναι το έμβλημα της Ελληνικής και γενικότερα της Μεσογειακής κουζίνας.Με την πικάντικη γεύση της παντρεύεται τέλεια με το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και το λεμόνι. Πολλά φαγητά στην Κρήτη και στην Ελλάδα ψήνονται με ρίγανη όπως το κατσίκι λαδορίγανη, οι πατάτες λαδορίγανη,ακόμα και τα βραστά κολοκύθια.Με ρίγανη πασπαλίζεται επίσης η κλασσική χωριάτικη σαλάτα αλλά και η φέτα.

Μαντζουράνα, το βότανο του κήπου

Η μαντζουράνα , ο Αείφυλλος αμάραγκος του Θεόφραστου κατάγεται από τη Μέση ανατολή. Καλλιεργήθηκε ευρύτατα στην Ελλάδα ως καλλωπιστικό φυτό με αρτυματικές αλλά και φαρμακευτικές ιδιότητες. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι άρωμα της μαντζουράνας

60

χρησιμοποιούσε η Αφροδίτη και γι αυτό στεφάνωναν με τα άνθη τα νέα ζευγάρια στις γαμήλιες τελετές. Τα μικρά σχεδόν στρογγυλά της φυλλαράκια χρησιμοποιούνται φρέσκα για πιο αυθεντική γεύση ή αποξηραμένη σε πιάτα με χοιρινό ή κοτόπουλο,ομελέτες κεφτέδες δίνοντας ένα εντελώς ξεχωριστό άρωμα.

Θρούμπα, η αφροδισιακή

Στενή ξαδέρφη του θυμαριού , της λεβάντας και της φασκομηλιάς( Oικογένεια χειλανθών) το μικρό αυτό φυτό με τα λεπτεπίλεπτα μοβ- ροζ άνθη και τους ξυλώδεις καρπούς μοσχοβολά σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και της Κρήτης. Οι άνθρωποι στα ελληνικά νησιά πασπαλίζουν με θρούμπα τα σύκα και τις σταφίδες για να μη χαλάσουν. Η γεύση της είναι εξαιρετικά πιπερώδης και καυτή.Για αυτό ταιριάζει με τα κυνήγια , τις χοιρινές μπριζόλες και τα άγρια πουλερικά

Έρωντας,ένα θαυματουργό βότανο της Κρητικής γης.

Αυτό το μικρό χνουδωτό φυτό με τα στρογγυλά φυλλαράκια και τα λεπτά ανθάκια, το οποίο βρίσκεται σκαρφαλωμένο στις πιο απόκρημνες περιοχές του Ψηλορείτη ,της Δίκτης και των Λευκών Ορέων θεωρήθηκε ήδη από την εποχή του Μ ίνωα, ένα από τα πιο σημαντικά θεραπευτικά βότανα τα οποία εξάγονταν από το νησί έναντι πολλών χρημάτων.Δε χρησιμοποιείται στη

61

μαγειρική .Συνδυάζεται με δίκταμο , μαντζουράνα και αποξηραμένα άνθη μολόχας για ένα αρωματικο τσάι

Λεβάντα

Αν ένα φυτό διεκδικούσε τον τίτλο του πιο δημοφιλούς βοτάνου τότε σίγουρα η λεβάντα με τα πανέμορφα μοβ- μπλε ανθάκια της και το μεθυστικό άρωμα της θα τον κατακτούσε επάξια.Η λεβάντα πήρε το όνομά της από το λατινικό Lavare = πλένω. Δικαιολογημένα φυσικά αν σκεφτεί κανείς ότι η κύρια χρηστικότητα του φυτού την αρχαιότητα ήταν ο αρωματισμός των λουτρών με τα μοβ ανθάκια του.Στο Μεσαίωνα τα φρεσκοπλυμένα ασπρόρουχα αρωματίζονται με το γλυκό και δροσιστικό άρωμα της λεβάντας. Το διακριτικό της άρωμα είναι ιδανικό για να χαρίσει γεύση και ευωδιά σε σοκολατάκια και κρέμες.

Λουίζα, η Μυριστική

62

Βέρβενα, η Θεραπευτική (Γοργογιάννης ).

Η Λουίζα είναι ένα κομψό φυτό με λεπτά μοσχομυριστά ανθάκια. Η Βερβένα χωρίς ιδιαίτερο άρωμα αλλά μάλλον με δριμεία και ελάχιστη πικρή γεύση είναι το φυτό που ο Διοσκουρίδης ονόμαζε <<Ορθός Περιστερέων >>.Η Βερβένα καταναλώνεται συνήθως ως θεραπευτικό τσάι αλλά τα δροσερά φύλλα της καταναλώνονται και ως βρώσιμο χόρτο στην Κρήτη. Η Λουίζα με το πολύ έντονο άρωμα λεμονιού που αναδύουν τα φύλλα της και τα λουλουδάκια της είναι ιδανική για δροσιστικά ροφήματα λευκά κρασιά και βούτυρα.

63

Mελισσόχορτο Άρωμα λεμονιού και Ελιξίριο Νεότητας

Οι μέλισσες λατρεύουν τα μικροσκοπικά τρίλοβα ανθάκια του,οι άνθρωποι μεθούν από το αιθέριο άρωμα του λεμονιού που αναδύουν τα φύλλα του και οι <καρδιές> γίνονται πιο ελαφριές και νεανικές σαν το μυριστούν….Οι Ά ραβες αναγνώρισαν στο μικρό αυτό φυτό με το μοναδικό άρωμα λεμονιού <ένα φίλο για την καρδιά >.Οι βοτανολόγοι του Μεσαίωνα παρασκεύασαν ένα ποτό το οποίο πίστευαν ότι είναι το ελιξίριο της νεότητας. Λόγω της λεμονάτης γεύσης του χρησιμοποιείται κύρια για την παρασκευή τσαγιών , κρασιών, ποτών και λικέρ. Τα φρέσκα φιλαράκια του ψιλοκομμένα αρωματίζουν μαλακά τυριά , βούτυρα αλλά και το φρέσκο γάλα.

Ευκάλυπτος ,ένα μακρύ ταξίδι

Πρόκειται για ένα εύρωστο δένδρο με ζεστό κόκκινο χρώμα στον κορμό του.Κάθε φύσημα του αέρα κάνει τα λογχοωδή φύλλα του να θροίζουν

ρυθμικά, θυμίζοντας σε όλους την πληθωρική παρουσία του στο

64

μεσογειακό χώρο. Το χρησιμότερο ίσως μέρος αυτού του φυτού είναι τα φύλλα του , τα οποία και συγκεντρώνουν το πολύτιμο θεραπευτικό έλαιο, το οποίο και θεωρείται ένα από τα πιο ισχυρά αντισηπτικά για τις μολύνσεις του αναπνευστικού συστήματος. Εισπνοές ατμού από βρασμένα φύλλα ευκαλύπτου συνιστώνται κατά του κρυολογήματος, της καταρροής και της βροχίτιδας. Αφέψημα φύλλων ευκαλύπτου χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν κατά της ελονοσίας. Για να αρωματίσετε και να καθαρίσετε την ατμόσφαιρα του σπιτιού σας δοκιμάστε να τοποθετήσετε φύλλα ευκαλύπτου επάνω στα σώματα του καλοριφέρ.

Ξεφυλλίζοντας παλιές συνταγές της γιαγιάς με βότανα Φλογέρες με βότανα

Συστατικά:

½ κιλό φύλλο κρούστας ή ½ κιλό χειροποίητη ζύμη 1 ½ κιλό χόρτα ψιλοκομμένα 1/3 ματσάκι μάραθος ή άνηθος ψιλοκομμένος 1 ματσάκι φρέσκα κρεμμυδάκια ψιλοκομμένα αλάτι μαύρο πιπέρι τριμμένο μοσχοκάρυδο τριμμένο ½ κιλό ρύζι νυχάκι (πλυμένο) 1 πράσο ψιλοκομμένο 300 γρ. φέτα 250 γρ. γιαούρτι στραγγιστό 4 αυγά ½ ποτήρι ελαιόλαδο ελαιόλαδο για το άλειμμα των φύλλων

Υλικά για τη ζύμη

½ κιλό μαλακό αλεύρι ½ νεροπότηρο ελαιόλαδο 1 νεροπότηρο νερό

Οδηγίες:

Αλατίζουμε τα χόρτα, τα τρίβουμε με τα χέρια μας και τα στύβουμε. Τρίβουμε τη φέτα και την προσθέτουμε στο μίγμα των

65

χόρτων. Στη συνέχεια, ανακατεύοντας, προσθέτουμε τα μπαχαρικά, το γιαούρτι, τα αυγά και το ελαιόλαδο.

Απλώνουμε τα φύλλα κρούστας, το ένα πάνω στο άλλο. Τα κόβουμε σε τέσσερα κομμάτια κατά μήκος και, πριν χρησιμοποιήσουμε κάθε κομμάτι, το αλείφουμε με ελαιόλαδο.

Εάν έχουμε χειροποίητη ζύμη, ανοίγουμε φύλλα διαστάσεων 10 Χ 10 εκ. περίπου. Στη συνέχεια αλείφουμε κάθε φύλλο με ελαιόλαδο.

Τοποθετούμε μια κουταλιά από το μίγμα των χόρτων στην κορυφή κάθε φύλλου και το απλώνουμε ώστε να καλυφθεί το μισό φύλλο κατά μήκος, αφήνοντας 2 εκατοστά κενό από τις άκρες.

Τυλίγουμε σε ρολό και, όταν έχουμε τυλίξει το μισό, διπλώνουμε τις άκρες προς το κέντρο και συνεχίζουμε το τύλιγμα.

Τα τοποθετούμε σε λαδωμένο ταψί, τα αλείφουμε με ελαιόλαδο και ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο (200° C) για 1 ώρα περίπου.

Ταριάζουν με βαρελίσιο άσπρο κρασί.

Σάλτσα Πέστο

Η ακόλουθη συνταγή είναι για τη γνωστή σάλτσα πέστο, της οποίας το κύριο συστατικό είναι ο βασιλικός. Η συνταγή κάνει 6 μερίδες.

Συστατικά:

4 σκελίδες σκόρδου ξεφλουδισμένες και κομμένες στη μέση, καθαρισμένες από το πράσινο βλαστάρι

20 φυλλαράκια βασιλικού 100 γρ. φρεσκοτριμμένη παρμεζάνα 150 ml Eξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο ΠΟΠ Σητείας αλάτι και φρεσκοτριμμένο πιπέρι

66

Οδηγίες:

Σε ένα μικρό γουδί, λιώστε το σκόρδο σε πουρέ μαζί με 1 πρέζα αλάτι (ή χρησιμοποιήστε μπλέντερ).

Προσθέστε το βασιλικό και κτυπήστε τα μέχρι να ομογενοποιηθούν.

Προσθέστε την παρμεζάνα, μετά σιγά-σιγά το λάδι σε συνεχή ροή, ανακατεύοντας συνεχώς με το γουδοχέρι, όπως φτιάχνετε μαγιονέζα.

Δουλέψτε τη σάλτσα μέχρι να γίνει πολτός. Αλατοπιπερώστε. Χρησιμοποιήστε το πέστο αμέσως ή μεταφέρετέ το σε ένα μπολ

και καλύψτε το με διάφανη μεμβράνη. Θα διατηρηθεί στο ψυγείο για αρκετές ημέρες.

Πέστο: αν προσθέσετε 30 γρ. κουκουνάρια καβουρδισμένα μαζί με το βασιλικό, θα έχετε το ιταλικό πέστο, που είναι σταθερό και πλούσιο. Το πέστο είναι υπέροχο αν το ανακατέψετε στο ριζότο λίγο πριν το σερβίρετε –και συνδυάζετε σε πολλές άλλες συνταγές.

Αιθέρια έλαια

Η σημασία της καλλιέργειας αρωματικών φυτών. Η καλλιέργεια αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών είναι ένας κλάδος της αγροτικής παραγωγής που μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική λύση στις σημερινές δύσκολες συνθήκες που

67

αντιμετωπίζουν οι περισσότερες υφιστάμενες καλλιέργειες στην Κρήτη, όπως της ελιάς και του αμπελιού. Τα τελευταία χρόνια σε όλες τις διεθνείς αγορές η ζήτηση για προϊόντα φυσικής προέλευσης είναι αυξημένη ,αρωματικά φαρμακευτικά φυτά αλλά και τα πολύ υψηλότερης οικονομικής αξίας δευτερογενή προϊόντα τους αιθέρια έλαια - εκχυλίσματα έχουν ιδιαίτερα σημαντική θέση σ’ αυτήν την κατηγορία φυτικών προϊόντων, λόγω των πολλών και διαφορετικών χρήσεων και εφαρμογών σε τομείς όπως: βιομηχανία, τροφίμων και ποτών, φαρμακοβιομηχανία, αρωματοποιία και αρωματοθεραπεία ,βιομηχανία καλλυντικών, σαν συντηρητικά, καρυκεύματα, αντιοξειδωτικά. Τα κυριότερα εμπορικά καλλιεργούμενα είδη στην Ελλάδα, τα οποία είναι και επιδοτούμενα ως βιολογική καλλιέργεια είναι: ο δίκταμος, το κάρδαμο, η μέντα, η ρίγανη, το γιασεμί, το τσάι του βουνού, το μάραθο, το φασκόμηλο, ο βασιλικός, το χαμομήλι ,η δάφνη ,η μαντζουράνα, το μελισσόχορτο, η λεβάντα, το δεντρολίβανο θυμάρι και το γλυκάνισο. Η αξιοποίηση των αρωματικών φυτών ενισχύει την τοπική οικονομία και αποδεικνύει πως η ανάπτυξη εναλλακτικών πλούτο παραγωγικών πόρων στον πρωτογενή τομέα δημιουργεί πολλαπλασιαστικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες. Σπουδαιότητα των αρωματικών φυτών για την ελληνική οικονομία και τον τουρισμό Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά άρχισαν να αποκτούν ενδιαφέρον λόγω της αλλαγής του τρόπου συνηθειών, του ενδιαφέροντος για το περιβάλλον, της ανάγκης διατήρησης τροφίμων (έχουν αντιοξειδωτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες), της εκτεταμένης χρήσης αρωμάτων και των πολυάριθμων φαρμακευτικών τους χρήσεων (πχ. βότανα, αρωματοθεραπεία) Η καλλιέργεια τους μπορεί να συμβάλλει στην: 1. Αναδιάρθρωση καλλιεργειών 2. Εκμετάλλευση φτωχών και εγκαταλειμμένων χωραφιών 3. Αύξηση γεωργικού εισοδήματος 4. Δημιουργία μικρών βιομηχανικών μονάδων 5. Αξιοποίηση γυναικείων και μεγάλης ηλικίας χεριών 6. Ανάπτυξη της μελισσοκομίας 7. Τουριστική αξιοποίηση διαφόρων περιοχών(Σίσες-συστηματική καλλιέργεια και εκμετάλλευση του αλάδανου) 8. Εξοικονόμηση συναλλάγματος 9. Προστασία χλωρίδας

68

Χρήσεις των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά καλλιεργούνται είτε για τα αιθέρια έλαια είτε για τις ξηρές δρόγες τους (φυτικές ύλες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων ή σαν φάρμακο). Τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία, τη ζαχαροπλαστική τη βιομηχανία τροφίμων, ζωοτροφών (ριγανέλαια), τη φαρμακευτική. Αντίθετα οι ξηρές δρόγες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή ροφημάτων και για τη λήψη φαρμακευτικών ουσιών. Εμπορία αρωματικών φυτών στην Ελλάδα Στην Ελλάδα εισάγονται περίπου 3.000 τόνοι αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά συνολικής αξίας 3.000.000 ευρώ (τσάι, ρίγανη, μάραθος, γλυκάνισος) και εξάγονται περίπου 1.100 τόνοι (φασκόμηλο, ρίζες γλυκόριζας ,κρόκος, μαστίχα Χίου και αιθέρια έλαια) συνολικής αξίας 12.000.000 ευρώ.

Εναλλακτικές καλλιέργειες στην Ελλάδα Εναλλακτικός = αυτός που μπορεί να αντικαταστήσει άλλον. «Πρωταθλητισμό» στις αποδόσεις κάνουν οι νέες δυναμικές εναλλακτικές καλλιέργειες. Το ιπποφαές, το μύρτιλλο,το ρόδι,το βατόμουρο,η μαύρη τρούφα είναι μερικές από τις εναλλακτικές καλλιέργειες. Στην Κεντρική Μακεδονία εξαπλώνεται ραγδαία η καλλιέργεια της σπιρουλίνας-πασίγνωστου φαρμακευτικού φυτού.Στην Πελοπόννησο ανακαλύπτουν το υποφαές,το φυτό που αναμένεται να πρωταγωνιστήσει τα επόμενα χρόνια.Στην Κρήτη κάνουν χρυσές δουλειές όσοι καλλιεργούν σταμναγκάθι,μελισσόχορτο, Aloe Vera,λεβάντα,στέβια(μπορεί να αντικαταστήσει τα τεύτλα)και η ροδιά(καλή εναλλακτική λύση αντί της καπνοκαλλιέργειας).

69

Εναλλακτικές καλλιέργεις στην Κρήτη

Καλλιέργεια μελισσόχορτου

To φυτό αυτό εχει πολύ σημαντικές φαρμακευτικές ιδιότητες με σημαντική θέση στα καλλυντικά. Είναι μικρών απαιτήσεων σε νερό και θρεπτικά στοιχεία. Απαντάται σε όλη την Ελλάδα . Υπάρχουν διάφοροι βιότυποι με διαφορές στη απόδοση αιθέριου ελαίου. Το αιθέριο έλαιο του μελισσόχορτου είναι από τα ακριβότερα στην αγορά. Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται εύκολα με μοσχεύματα σε υδρονέφωση. Φυτεύονται 3-4000 φυτά/ στρέμμα και αποδίδουν 150-200 κιλά ξηρό βάρος χόρτου με απόδοση 2% σε αιθέριο έλαιο. Δεν έχει ιδιαίτερο καλλιεργητικό κόστος.

Καλλιέργεια Aloe vera

Φυτό εξαιρετικά ανθεκτικό στη ξηρασία με πολύ σπουδαίες φαρμακευτικές ιδιότητες αλλά και εξαιρετικά σημαντικό στη βιομηχανία καλλυντικών. Δεν έχει απαιτήσεις σε έδαφος.

Kαλλιέργεια λεβάντας

Η λεβάντα είναι καλό μελισσοκομικό φυτό. Η λεβάντα είναι ευρέως γνωστή εδώ και πάρα πολλά χρόνια για τις αρωματικές και θεραπευτικές της ιδιότητες.

Καλλιέργεια στέβιας

Η στέβια στην άγρια της κατάσταση στο ιθαγενές της περιβάλλον είναι ένα πολυετές φυτό που φυτρώνει σε αμμώδη, μικρής γονιμότητας εδάφη στις άκρες των ποταμών και ρεμάτων. Χωρίς κλάδεμα γίνεται περίπου 60 εκ .Σε βόρειες χώρες καλλιεργείται ως μονοετές αλλά σε χώρες όπως η Ελλάδα μπορεί να καλλιεργηθεί ως τρυφερό πολυετές και με μια μικρή προστασία κατά τις ημέρες του χειμώνα με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες μπορεί να επιβιώσει για όλο το έτος. Είναι πολυετές (3-7 χρόνια) πολύκλαδο φυτό που προτιμά ξηροθερμικά ήπια κλίματα όπου με την κοπή αναβλαστάνει και έχει και υψηλές αποδόσεις. Αντίθετα στις πιο ψυχρές περιοχές φυτεύεται ετησίως όπως ο καπνός. Είναι κατάλληλο για τη Κρήτη σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές. Η Κρήτη προσφέρεται και για πολλαπλασιασμό φυτώριων σε ετήσια βάση.

70

Κίνητρα για την προώθηση των αρωματικών φυτών

Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Τροφίμων για την αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων με αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά στα 100.000 στρέμματα μέχρι το 2007. Επίσης γίνονται:

1. Συστηματικές προσπάθειες για την προστασία της αυτοφυούς

χλωρίδας.

2. Την ίδρυση μονάδων μεταποίησης.

3. Τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων ομάδων μεταποίησης και

4. Την προώθηση των προϊόντων αυτών.

71

ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ

Μανιτάρια!! Ένα κρυφό αλλά συναρπαστικό τμήμα της βιοποικιλότητας του νησιού μας. Ο μαγικός, μυστήριος, εφήμερος και γοητευτικός κόσμος των μανιταριών, στο ξεχωριστό νησί της Κρήτης μας προσκαλεί να τον γνωρίσουμε. Νόστιμα, εδώδιμα αλλά και δηλητηριώδη έως και επικίνδυνα θανατηφόρα είδη, μοναδικά χρώματα, σχήματα, αρώματα, και γεύσεις, λαϊκές ιστορίες και θρύλοι κεντρίζουν την φαντασία και ενεργοποιούν τις αισθήσεις μας .

Η συμβολή τους στο οικοσύστημα και την τροφική αλυσίδα είναι μοναδική και αναντικατάστατη. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε την οικονομία της φύσης να αγαπήσουμε το παρθένο φυσικό περιβάλλον και να το προστατέψουμε.

72

Στόχοι του προγράμματος : Οι μαθητές – τριες της ομάδας

Να κατανοήσουν και να αγαπήσουν τη φύση, όχι σαν ακίνητη περιουσία, αλλά σαν ζωντανό οργανισμό που χρειάζεται τη φιλία και την βοήθειά μας.

Να αποκτήσουν γνώσεις για τους μύκητες και τη σημασία τους στο οικοσύστημα.

Να γνωρίσουν τις διατροφικές αξίες, τις φαρμακευτικές ιδιότητες και τους κινδύνους από διάφορα είδη μανιταριών.

Να αποκτήσουν στάση και ήθος απέναντι στην ποικιλομορφία της φύσης και να αναγνωρίσουν αποδεκτά την αξία κάθε είδους και το ρόλο τους μέσα στον κύκλο της ζωής και του θανάτου των έμβιων όντων.

Να γνωρίσουν μέσα από λαϊκές παραδόσεις του τόπου και της ιστορίας, τη σημασία των μανιταριών στη φύση, στη θρησκεία και στον μύθο.

Σκοπός του προγράμματος :

Οι μαθητές να κατανοήσουν τις σχέσεις αλληλεξάρτησης που υπάρχουν στη φύση ανάμεσα στα διάφορα είδη, την ανθρώπινη παρέμβαση σε αυτήν και τις συνέπειές της.

73

Τα μανιτάρια στην ανθρώπινη διατροφή

Ταξινομούνται από τους διατροφολόγους στην ομάδα των λαχανικών. Είναι πολύτιμη πηγή γλουταμινικού και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την προσθήκη γεύσης σε τρόφιμα χωρίς αλάτι. Τροφή χαμηλή σε θερμίδες, πλούσια σε φυτικές πρωτεΐνες, σίδηρο, ψευδάργυρο, φυτικές ίνες, αμινοξέα, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, βιταμίνη C και D. Περιέχουν ασβέστιο, σίδηρο, φωσφόρο απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού και την υγεία μα

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες η κατανάλωση μανιταριών ενισχύει την άμυνα του οργανισμού. Αυξάνουν την παράγωγη της ιντερφερόνης, μειώνουν την ανάπτυξη νεοπλασμάτων και παρουσιάζουν αναλγητικά, αντιοξειδωτικά και αντιφλεγμονώδη αποτελέσματα. Επιπλέον μειώνουν την αρτηριακή πίεση και την ολική χοληστερόλη .

ΚΑΡΚΙΝΟΣ : Τα πιο πρόσφατα δεδομένα αναφέρουν την προστατευτική δράση από την κατανάλωση μανιταριών σε μορφές καρκίνου όπως στομάχου, ωοθηκών, πνεύμονα, ήπατος.

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ :

74

Η κατανάλωση μανιταριών μειώνει την επίπτωση της παχυσαρκίας. Τρόφιμο χαμηλό σε θερμίδες, προάγει το αίσθημα της πλήρωσης επειδή αποτελεί θαυμάσια πηγή φυτικών ινών. Το 80% έως 90% της μάζας των μανιταριών είναι νερό και το 8% έως 10% φυτικές ίνες.

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ : Τα μανιτάρια έχουν γεύση «umami». Η λέξη είναι ιαπωνική και αποτελεί την πέμπτη βασική γεύση μετά το αλμυρό, γλυκό, πικρό και ξινό. Περιγράφεται σαν σαρκώδης και πλούσια γεύση. Το μανιτάρι είναι τρόφιμο εύγευστο χωρίς προσθήκη αλατιού και με ελάχιστη περιεκτικότητα νατρίου. ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ : Χαρακτηρίζονται από χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και λιπαρά. Ανήκουν στα τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε ολική χοληστερόλη. Επομένως είναι κατάλληλα για κατανάλωση από δυσλιπιδαιμικούς ασθενείς.

ΑΝΟΣΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ: Η κατανάλωση μανιταριών διεγείρει τη λειτουργία των Τ-λεμφοκυττάρων και των φονικών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, όταν υπάρχει ανάγκη για άμυνα. ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ : Περιέχοντας αντιοξειδωτικά προστατεύουν τον οργανισμό από διάφορες οξειδωτικές βλάβες. ΚΑΡΔΙΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ : Η μεγάλη συγκέντρωση καλίου που περιέχουν, μειώνει την πίεση του αίματος και παρουσιάζει καρδιοπροστατευτικά αποτελέσματα. Επίσης περιέχουν χαλκό, ο οποίος συμμετέχει σαν ασπίδα για πολλές λειτουργίες του καρδιακού μυ.

ΑΝΤΙΔΙΑΒΗΤΙΚΑ : Μειώνουν τη γλυκόζη του πλάσματος και ενισχύουν την ευαισθησία σε ινσουλίνη.

75

ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Τα πιο γνωστά είδη μανιταριών :

Αγκαθίτης ή αγκαθαμανίτης

Υπόλευκο ή φαιό μανιτάρι, με χαρακτηριστικό καπέλο που θυμίζει κύπελλο, το οποίο έχει ακατάστατες πτυχές στο κάτω μέρος. Φυτρώνει σε χέρσους τόπους, στις ρίζες αγκαθωτών θάμνων, κυρίως των γαϊδουράγκαθων από τον φθινόπωρο μέχρι τις αρχές της άνοιξης. Καταναλώνεται ψητός ή τηγανητός.

Κανθαρέλλα (Chanterelle ή Cantharellus cibarius)

76

Διεθνώς γνωστό αυτό το μανιτάρι, φυτρώνει ως μυκόριζο σε βελανιδιές, καστανιές ή οξιές, μετά από συνεχείς βροχές. Τρώγεται μαγειρευτό σε φαγητά της κατσαρόλας.

Αρτηκίτης-Πλευρώτους (Pleurotous ostreatus)

Απαντάται συνήθως κατά συστάδες στα δάση όπου φύεται η φέρουλα ( άρτηκας ), ένα υψίστης σημασίας βότανο των παραμεσογειακών περιοχών. Αναπτύσσεται από το φθινόπωρο μέχρι τα τέλη της άνοιξης και στην όψη θυμίζει ένα πλατύ κύπελλο ή ένα μεγάλο κοχύλι. Η κάτω πλευρά του έχει πτυχώσεις. Μπορεί να φτάσει σε βάρος και το ένα έως ενάμισι κιλό.

Αυτάκι ή νεραντζάκι

77

Περιζήτητο, κιτρινωπό, μεσαίου μεγέθους μανιτάρι, που στην κάτω μεριά του κυπελλοειδούς καπέλου του μοιάζει να έχει πυκνές πτυχές.

Δρουβαλίτης

Φυτρώνει ανάμεσα στα φρύγανα, στα ξέφωτα των δασών όπου υπάρχουν βελανιδιές, από το Νοέμβρη μέχρι το Φλεβάρη και πάντα μετά από βροχή. Το αναγνωρίζουν από το μεγάλο υπόλευκο καπέλο του, που μοιάζει σαν ανοιγμένο φύλλο. Καταναλώνεται συνήθως τηγανητό ή ψημένο στα κάρβουνα.

Δρυγίτης Απαντάται νωρίς το φθινόπωρο κάτω από τις βελανιδιές,

σχεδόν χωμένο ανάμεσα στα πεσμένα φύλλα και στο χώμα. Μαγειρεύεται γιαχνί ή σε στιφάδο.

Ίτανο ή ύδνο

Υπόγειο μανιτάρι – κόνδυλος, γνωστό με το λατινογενές του όνομα «τρούφα», που εντοπίζεται σε ασβεστολιθικά δάση με βελανιδιές. Δεν είναι ενταγμένο στην κρητική κουζίνα γιατί έχει εντοπιστεί ελάχιστες φόρες και μάλιστα εντελώς συμπτωματικά.

78

Πευκαμανίτης

Είδος βολίτη ( βοδινός ), που το καπέλο του, όταν κοπεί το μανιτάρι αποκτά το χαρακτηριστικό χαλκοκάστανο χρώμα του βολίτη εξαιτίας της γρήγορης οξείδωσής του. Απαντάται σε πευκοδάση ανάλογα με τις βροχοπτώσεις. Παρά τη σπουδαιότητά του σε άλλα μέρη, ελάχιστοι στο νησί το καταναλώνουν. Συνήθως τρώγεται σε φαγητά της κατσαρόλας ή τηγανητός.

Φούσκα

Μικρό καστανόλευκο και αχλαδόσχημο μανιτάρι, με μικρό κώνο στην κορυφή του καπέλου του. Απαντάται ανάμεσα στα

79

πεσμένα φύλλα σε διάφορα δάση κυρίως από το φθινόπωρο και μέχρι τα μέσα του χειμώνα. Τρώγεται τηγανητό, ελαφρά αλευρωμένο.

Χαρουπολάχανο

Φυτρώνει στους κορμούς της χαρουπιάς και σπανιότερα της συκιάς. Είναι ασπριδερό και ελαφρά κίτρινο στο εσωτερικό του. Στην όψη παραπέμπει σε μικρό λάχανο.

Μια γευστική πρόταση

ΜΑΝΙΤΑΡΟΠΙΤΑ

ΥΛΙΚΑ

1. 2 φύλλα έτοιμης σφολιάτας 2. 250 - 300 γρ. Μανιτάρια 3. 1 μεγάλο κρεμμύδι 4. 3 - 4 πιπεριές διαφόρων χρωμάτων 5. 5 - 6 φέτες ζαμπόν ή μπέικον 6. 200 γρ. κρέμα γάλακτος 7. 1 κούπα τυρί τριμμένο 8. αλάτι, πιπέρι 9. φρυγανιά

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Κόβουμε τα μανιτάρια, το ζαμπόν/μπέικον και το κρεμμύδι σε κομμάτια. , τις πιπεριές Τσιγαρίζουμε τα μανιτάρια, τις πιπεριές με το κρεμμύδι σε λίγο λάδι μέχρι να ροδίσουν. Προσθέτουμε το ζαμπόν/μπέικον, τη κρέμα γάλακτος και τα μπαχαρικά και αφήνουμε τη σάλτσα να δέσει για 5-10 λεπτά περίπου. Κατεβάζουμε από την φωτιά και προσθέτουμε το τριμμένο τυρί και τη φρυγανιά ανακατεύοντας καλά. Ανοίγουμε το 1ο φύλλο ζύμης πάνω σε ένα πυρέξ και απλώνουμε ομοιόμορφα τη γέμιση. Σκεπάζουμε με το 2ο φύλλο, κλείνουμε καλά τις άκρες και κάνουμε τρύπες με ένα πιρούνι πάνω στη πίτα. Ψήνουμε για 40-45 λεπτά περίπου στους 200 βαθμούς.

80

Οι δραστηριότητές μας 2) Καθαρισμός της παραλίας Αμμουδάρα υπό την Αιγίδα της Medasset.

2) Διαγωνισμός αφίσας με θέμα «Βάλε την ευχή σου στο Δέντρο των Ευχών» με αφορμή το πνεύμα των γιορτών των Χριστουγέννων.

81

3) Συζήτηση – Ενημέρωση από τον κ. Νίκο Ψιλάκη στο χώρο του 2ου Γυμνασίου με θέμα: ‘Βότανα του Μύθου’ (Αποτυπώσεις της Φύσης στο Ελληνικό πολιτισμό)

4) Πραγματοποίηση περιβαλλοντικού προγράμματος στο ΚΠΕ Ιεράπετρας με θέμα «Πεύκα και Φρύγανα μαζί». Τόπος διεξαγωγής: Δάσος Απηγανιά (Κουτσουράς)

82

5) Δημιουργία Ταξιδιωτικού Οδηγού με τίτλο « Οι Ταχυδρόμοι του Περιβάλλοντος ταξιδεύουν». OI ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ. Στη διαδρομή προσέχουμε: 1. Στο λεωφορείο είμαστε καθισμένοι και φοράμε τη ζώνη μας. 2. Στο δρόμο βαδίζουμε με την ομάδα μας, κρατώντας απόσταση από τον μπροστινό μας. 3. Έχουμε νερό, μήπως δεν βρούμε πόσιμο . 4.Έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά. Υπάρχουν εκπλήξεις! Σεβόμαστε τα φυτά και τα δέντρα. Είμαστε επισκέπτες τους τώρα, ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΜΕΝΟΙ… 5. ΑΝ βρούμε ζώα δεν τα τρομάζουμε, ΜΟΝΟ τα παρατηρούμε, Μην τα διώξουμε από το σπίτι τους! 6. Να καθίσουμε οπουδήποτε χωρίς να κοιτάξουμε πρώτα. Μπορεί η θέση να είναι πιασμένη και μας περιμένει κάποια δυσάρεστη έκπληξη. (βρωμιές, έντομα, ερπετά) 7. Να πετάξουμε πέτρες; ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ; 8. Τα αυτιά μας αφουγκράζονται κάθε ήχο. 9. ΠΑIΡΝΟΥΜΕ μαζί τα ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ μας 10. ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ότι εκπροσωπούμε τον ΕΑΥΤΟ μας , την ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ μας, το ΣΧΟΛΕΙΟ, την ΠΟΛΗ, το ΝΗΣΙ μας… ΤΩΡΑ μπορούμε να απολαύσουμε την εκδρομή μας. ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ!!!

83

6) Επίσκεψη στο ΚΠΕ Νάουσας. Παρακολούθηση προγράμματος με θέμα «Το νιο το ευλογημένο, τ’ αθάνατο νερό». Τόπος διεξαγωγής: α. ΚΠΕ Νάουσας β. Άλσος Αγίου Νικολάου γ. Φράγμα Σφηκιάς (Αλιάκμονα) δ. Ξενοδοχείο <<Εσπερίδες>>

ε.Σχολή του Αριστοτέλη-Αρχαιολογικός χώρος Μίεζας στ. Καταρράκτες Έδεσσας ζ. Βεργίνα (Αρχαιολογικό Μουσείο)

7) Προσκύνημα στη Μονή Αγκαράθου – Επίσκεψη – Ξενάγηση στα Φυσικά Καλλυντικά 25ο Α. (από τον κ. Βαγγέλη Καστρινάκη)

84

8) Πραγματοποίηση της πρόσκλησης στο Ράδιο Κρήτη από τον κ. Νίκο Ψιλάκη. 9) Δημιουργία ερωτηματολογίου αξιολόγησης του προγράμματος Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης του Προγράμματος Π.Ε με θέμα:

‘’Οι θησαυροί της φύσης και της γεύσης: ‘’Αρωματικά φυτά-Φαρμακευτικά

βότανα-Άγρια μανιτάρια της Κρήτης.

1.Ήταν ενδιαφέρον το θέμα της φετινής περιββαλοντικής ομάδας; NAI

OXI

Γιατί……………………………………………………………………………

………………………………………………………..

2.Θα θέλατε να είχατε επιλέξει ένα άλλο θέμα; ΝΑΙ

ΟΧΙ

Ποια είναι η αιτία;

…………………………………………………………………………………

……………………………………………………………

3.Στους στόχους του προγράμματος ήταν α) η αναγνώριση των βοτάνων β) η

μελέτη γ) η συλλογή και δ) η χρήση τους. Νομίζετε ότι πραγματοποιήθηκαν;

ΝΑΙ ΟΧΙ

Ποια δεν έγινε; α β γ δ

4.Αναφερετε μερικές από τις δραστηριότητες που

πραγματοποιήσατε………………………………

……………………………………………………………………

………………..Ποια ήταν η πιο ενδιαφέρουσα;

…………………………………………………………………..

85

5.Θα θέλατε να κάνατε κάποια άλλη δραστηριότητα που δεν έγινε; ΝΑΙ

ΟΧΙ

Αν ναι ποια είναι αυτή; ………………………………

……………………………………………………………………

6.Ποια από τις επισκέψεις της ομάδας ήταν η πιο ενδιαφέρουσα πάνω στο

θέμα του προγράμματος και γιατί; …………………………….

……………………………………………………………………

7.Ειναι σημαντική η επίσκεψη σε ένα Κ.Π.Ε;

ΝΑΙ ΟΧΙ

Ποια δραστηριότητα που κάνατε στο κέντρο ήταν η πιο σημαντική;

……………………………….

…………………………………………………………………..

8.Εντοπισατε ποιες είναι οι αιτίες που εξαφανίζονται τα βότανα; ΝΑΙ

ΟΧΙ

Γράψτε ποια δεν θα κάνατε ποτέ

………………………………………………………………………

9.Μαθατε ότι τα βότανα είναι πολύ σημαντικά στη ζωή του ανθρώπου; Εσείς

θα χρησιμοποιούσατε τα βότανα για να θεραπεύεστε μια αρρώστια; ΝΑΙ

ΟΧΙ

10.θα παρασκευάζατε ένα λάδι με βότανα για να το χρησιμοποιήσετε;

ΝΑΙ ΟΧΙ

11.Θα μαγειρεύατε για να φάτε μια συνταγή με βότανα;

ΝΑΙ ΟΧΙ

12.Θα πηγαίνατε στο βουνό για να μαζέψετε βότανα;

ΝΑΙ ΟΧΙ

13.Θα χρησιμοποιούσατε καλλυντικά από βότανα;

ΝΑΙ ΟΧΙ

14.Η συνεργασία με τους συμμαθητές-τριες σας ήταν καλή;

ΝΑΙ ΟΧΙ

15.Θα μπαίνατε άλλη χρονιά σε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με

τέτοιες απαιτήσεις; ΝΑΙ ΟΧΙ

Αξιολόγηση του προγράμματος Αντίκτυπος στην τοπική κοινωνία Ευαισθητοποιήθηκε η τοπική κοινωνία μέσα από τις παρακάτω δράσεις: Δημοσίευση του προγράμματος στον τοπικό τύπο με

σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήματα που έχουν άμεση σχέση με τη βελτίωση της καθημερινής μας ζωής και διατροφής.

86

Εκδηλώσεις στο χώρο του σχολείου με σκοπό να παροτρύνουμε τους υπόλοιπους μαθητές να ασχοληθούν με το θέμα αλλά και να ενημερώσουμε τους γονείς για τις θεραπευτικές και ευεργετικές ιδιότητες των φυτών αυτών.

Διανομή του εντύπου μας σε γονείς και φορείς με σκοπό να διοχετεύσουμε στην τοπική κοινωνία τις γνώσεις μας από τη μελέτη των φυτών του φετινού μας προγράμματος.

Συμπεράσματα Η δραστηριότητα των μαθητών μέσα από τα καινοτόμα προγράμματα είναι εκείνη που δίνει μια διαφορετική πνοή στο σημερινό σχολείο. Δίνει τη δυνατότητα της ενεργοποίησης των μαθητών και της

μάθησης μέσα από τη βιωματική διαδικασία. Προσεγγίζει πολυδιάστατα το θέμα. Διαχέει τις γνώσεις σε διαφορετικά μαθήματα. Ικανοποιεί τους εκπαιδευτές και τους εκπαιδευόμενους με το

δημιουργικό κομμάτι και τις συμμετοχικές δραστηριότητες, οι οποίες γίνονται χωρίς απώλειες στο σχολικό πρόγραμμα.

Προσφέρει τη δυνατότητα της ομαδικής αλληλεπίδρασης εξαιτίας του χωρισμού των παιδιών σε ομάδες και της ανάληψης ρόλων και αρμοδιοτήτων.

Η επιτυχία του δικού μας προγράμματος αντικατοπτρίζεται στην ευαισθητοποίηση των μαθητών και στην αλλαγή στάσεων που επιτεύχθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό. Τα παιδιά έμαθαν να χρησιμοποιούν τα βότανα και τα αρωματικά φυτά στην καθημερινή τους διατροφή (ροφήματα, φαγητό). Να τα καλλιεργούν σε γλάστρες στο σπίτι τους. Να επισκέπτονται και να ψωνίζουν από μαγαζιά με τα συγκεκριμένα είδη.

Συνεργασίες Κατά τη διάρκεια του προγράμματος συνεργαστήκαμε με τους παρακάτω φορείς: -Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Ν. Ηρακλείου κ. Ζαχαράτου Αγγελική -Υπεύθυνη ΚΠΕ Αρχανών κ. Σφακιανάκη Μαρία -Μedasset

87

-Το δημοσιογράφο κ. Νίκο Ψιλάκη -Π.Ο. του ΚΠΕ Ιεράπετρας -Π.Ο.του ΚΠΕ Νάουσας Ημαθίας -Φυσικά Καλλυντικά 25

ο Α (κ. Καστρινάκη Ευάγγελο ) –

Ζωφόροι -Ράδιο Κρήτη -Δ/ντή και Υποδ/ντές του 2

ου Γυμνασίου Ηρακλείου

-Σύλλογο Καθηγητών του 2ου

Γυμνασίου Ηρακλείου -Γονείς των μαθητών/τριων -Π.Ο. «Οι Ταχυδρόμοι του Περιβάλλοντος»

Βιβλιογραφία 1.Βότανα και Φάρμακα στην Αρχαία Ελλάδα Γ.Κλήμη-Μυρσίνης Λαμπράκη 2.Τα βότανα στον πολιτισμό των Ελλήνων Γεράσιμου Ρηγάτου (Εφημερίδα «Τα Νέα») 3.Το αλφαβητάρι των βοτάνων (Εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος της Κυριακής») 4.Ιατρικά Βότανα και Φυτά Δρ.Χ.Θελερίτη 5.Τα βότανα στη ζωή μας (Ειδική Έκδοση της Πάπυρος Πρεςς) 6.To φαρμακείο της Φύσης (Έκδοση Μέλλον Group ΑΕ. Μέσων Επικοινωνίας περιοδικού ΤV ΖΑΠΙΝΓΚ) 7.www.KathimerinitrofiPolf.gr/ www.Kath.gr /7days Απρίλιος 2000 8.http://www.theogonia.gr /Metamorfoseis//Μύθοι με αρωματικά φυτά 9.Τα βότανα στη λογοτεχνία www.slideshare.net 10.«Υγεία από το φαρμακείο του Θεού» Μαρία Τρεμπέν, Εκ. Κέρδος 11. www.incredibleCrete.gr 12.Τα θεραπευτικά βότανα στην αρχαιότητα (7ο Γυμνάσιο Καρδίτσας) 13.Αρωματικά Φυτά και Βότανα (Α΄ 13-14) www.slideshare.net (Yannis Taridis) 14.Μανιτάρια και Υγεία Γεωργίας Γεωργίου (Σειρά Υγεία και Διατροφή) 15.Η θέση των μανιταριών στο διατροφικό οικολογικό πλέγμα (www.academia.edu./2476819 )

88

16. Μανίτες , θησαυρός γεύσεων : «Χανιώτικα Νέα» 17.Μανιτάρια της Κρήτης ( www.fnl-guide.com …./ www.Kritimanitaria.com ) 18.Περιοδικό Έπαθλο «Ο κήπος των άγριων μανιταριών» 19.Εναλλακτικές καλλιέργειες στην Ελλάδα http://tinyurl.com / http://pefsdsp.com 20.Eναλλακτικές καλλιέργειες στην Κρήτη http://tinyurl.com /