2. POWIETRZE 2.1. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA ... · Łączna emisja z czterech miast na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg) w 2012 r. wyniosła 3 327

Powietrze

8

2. POWIETRZE

2.1. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA (Jolanta Ciba)

Zgodnie z ustawą z Prawo ochrony środowiska (2001) emisja to wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancji bądź energii, takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.

Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), znajdujące się w powietrzu atmosferycznym, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach.

Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Największymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są: procesy energetycznego spalania paliw oraz przemysłowe procesy technologiczne (tzw. emisja punktowa), komunikacja (tzw. emisja liniowa) oraz sektor komunalno-bytowy (tzw. emisja powierzchniowa).

Na stan powietrza atmosferycznego w województwie podkarpackim wpływa głównie emisja powierzchniowa i liniowa. Sektor komunalno-bytowy w głównej mierze odpowiedzialny jest za podwyższone stężenia pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu w sezonie zimowym. Stosowanie w gospodarstwach domowych niskosprawnych urządzeń i instalacji kotłowych, ich zły stan techniczny i nieprawidłowa eksploatacja oraz spalanie złej jakości paliw, a także odpadów komunalnych są głównym powodem tzw. niskiej emisji.

Komunikacja wpływa na całoroczny poziom NOX, pyłu zawieszonego i benzenu. Szczególnie duże stężenia tych zanieczyszczeń występują na skrzyżowaniach oraz drogach o dużym natężeniu ruchu, biegnących przez obszary położone w zwartej zabudowie. Przyczyną zwiększonej emisji ze źródeł komunikacyjnych jest zły stan techniczny pojazdów, nieprawidłowa ich eksploatacja oraz korki uliczne.

Wśród największych zakładów emitujących substancje do powietrza w województwie w dalszym ciągu pozostają zakłady energetyczne i ciepłownicze oraz zakłady przemysłowe wymagające znacznych ilości energii do procesów technologicznych.

Rys. 2.1.1. Emitor energetyczny PGE Elektrociepłownia Rzeszów S.A. (źródło:

[41])

Rys. 2.1.2. Emitory technologiczne GOODRICH Aerospace Poland Sp. z o.o. - Zakład w Tajęcinie,

pow. rzeszowski (źródło: [41])

W Polsce w 2012 r., z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, wyemitowano ogółem 216 513,7 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych (w tym 214 887,1 tys. Mg CO2) oraz 52,4 tys. Mg zanieczyszczeń pyłowych.

Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2012 r.

9

W województwie podkarpackim w 2012 r. wyemitowano do atmosfery 1 698 Mg zanieczyszczeń pyłowych (3,2 % emisji krajowej pyłów) oraz 3 360,4 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych (w tym 3 342,4 tys. Mg CO2) (1,55 % emisji krajowej gazów). Pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych w 2012 r. województwo zajmowało 13 miejsce w kraju, przed województwem lubuskim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Na rys. 2.1.3. i 2.1.4. przedstawiono procentowy udział emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza w województwie podkarpackim na tle kraju w 2012 r.

Rys. 2.1.3. Procentowy udział emisji zanieczyszczeń

gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim na tle kraju w 2012 r.

(źródło: [6])

Rys. 2.1.4. Procentowy udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych

w województwie podkarpackim na tle kraju w 2012 r. (źródło: [6])

W ciągu ostatnich 10 lat zauważalny jest znaczny spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza. W 2012 r. w porównaniu do roku 2003, emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza zmniejszyła się o ponad połowę z 3,8 tys. Mg w 2003 r. do 1,7 tys. Mg w 2012 r. Spadek widoczny jest również w przypadku zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla (z nieznacznym wzrostem emisji w latach 2010-2011 w stosunku do roku 2009). W 2012 r. w porównaniu do roku 2003, emisja tych zanieczyszczeń z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza zmniejszyła się o: 46 % dla dwutlenku siarki (z 15,3 tys. Mg do 8,3 tys. Mg), o 22 % dla tlenków azotu (z 6,8 tys. Mg do 5,3 tys. Mg), o ponad 28 % dla tlenku węgla (z 4,9 tys. Mg do 3,5 tys. Mg). Wielkość emisji dwutlenku węgla w ciągu ostatnich 10 lat wahała się nieznacznie. Choć zauważalna jest tendencja spadkowa, to występowały również lata z nieznacznym wzrostem: w 2006 r. oraz w latach 2010-2011. Jednak w 2012 r. emisja tego zanieczyszczenia w stosunku do roku 2003 zmniejszyła się o 7,5 %. Na rys. 2.1.5. i 2.1.6. przedstawiono rozkład emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w województwie podkarpackim w latach 2003-2012.

Rys. 2.1.5. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim w latach 2003-2012 (źródło: [6])

Polska 98,45%

województwo podkarpackie

1,55%

Polska 96,8%

województwo

podkarpackie 3,2%

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

zani

eczy

szcz

enia

pył

owe

[tys.

Mg]

rok

zanieczyszczenia pyłowe ogółem

zanieczyszczenia pyłowe ze spalania paliw

Powietrze

10

Rys. 2.1.6. Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim w latach 2003-2012 (źródło: [6])

Według danych GUS, w 2012 r. na obszarze województwa podkarpackiego zlokalizowanych było 86 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, najwięcej w powiecie dębickim (8) oraz stalowowolskim (7). Spośród tych zakładów 64 posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a 21 urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Największą liczbę stanowiły filtry tkaninowe (42,2 %) oraz cyklony (21 %). W zdecydowanej większości są to urządzenia o wysokiej (59,5 %) lub średniej (22,7 %) skuteczności redukcji zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery. Zakłady szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza w 2012 r. łącznie wyemitowały 19 778 Mg zanieczyszczeń gazowych (bez CO2) oraz pyłowych do atmosfery. W sumarycznej emisji największy udział miał dwutlenek siarki 42 % oraz tlenki azotu 27 %. Emisja całkowita tlenku węgla wynosiła 18 %, a pyłów 8 %. Na rys. 2.1.7. przedstawiono procentowy udział poszczególnych zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery w województwie podkarpackim w 2012 r.

Rys. 2.1.7. Procent zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery (bez CO2) w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [6])

Łączna emisja z czterech miast na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg) w 2012 r. wyniosła 3 327 Mg w tym 3 006 Mg zanieczyszczeń gazowych (bez CO2) oraz 321 Mg zanieczyszczeń pyłowych. Wyemitowane do atmosfery zanieczyszczenia z miast grodzkich stanowiły odpowiednio 16,6 % i 18,9 % całkowitej emisji w województwie.

W 2012 r. najwięcej zanieczyszczeń gazowych wprowadzonych zostało do powietrza na terenie powiatu stalowowolskiego, mieleckiego oraz miasta Rzeszów, zaś zanieczyszczeń pyłowych w powiecie mieleckim, stalowowolskim, ropczycko-sędziszowskim, jasielskim i mieście Rzeszowie. Najwyższy wskaźnik emisji na powierzchnię wystąpił w powiecie stalowowolskim dla zanieczyszczeń gazowych oraz w mieście Przemyślu i Krośnie dla zanieczyszczeń pyłowych. Natomiast największa emisja przypadająca na mieszkańca wystąpiła w powiecie mieleckim, stalowowolskim i mieście Krośnie dla zanieczyszczeń gazowych oraz w powiecie bieszczadzkim, ropczycko-sędziszowskim, mieleckim, stalowowolskim i mieście Przemyślu i Krośnie dla zanieczyszczeń pyłowych. Na rys. 2.1.8. i 2.1.9. przedstawiono emisję podstawowych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 2012 r.

3100

3200

3300

3400

3500

3600

3700

3800

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

CO

2 [ty

s. M

g]

zani

eczy

szcz

enia

gaz

owe

[tys.

Mg]

rok

dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla dwutlenek węgla

8% 42%

27%

18% 2%

3%

pyły

dwutlenek siarki

tlenki azotu

tlenek węgla

węglowodory

pozostałe


11

Rys. 2.1.8. Rozmieszczenie wielkości emisji zanieczyszczeń gazowych (bez CO2) z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 2012 r. (źródło: [6])

Powietrze

12

Rys. 2.1.9. Rozmieszczenie wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 2012 r. (źródło: [6])

2.2. MONITORING POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

2.2.1. CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH (Beata Michalak)

Charakterystyka warunków meteorologicznych na obszarze województwa podkarpackiego w 2012 r. opracowana została na podstawie wybranych elementów klimatu: temperatury powietrza, opadów atmosferycznych, kierunku i prędkości wiatru. Analiza dotyczy danych z wybranych stacji meteorologicznych przy automatycznych stacjach monitoringu powietrza nadzorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie, wyników badań Katedry Klimatologii Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego oraz danych IMGW dostępnych na stronie internetowej www.imgw.pl.


13

Temperatura powietrza

Według klasyfikacji termicznej stosowanej przez IMGW rok 2012 w Polsce został sklasyfikowany jako lekko ciepły. W podziale na poszczególne miesiące roku, w odniesieniu do normy wieloletniej, za mroźne uznane zostały luty i grudzień. Styczeń i październik zakwalifikowane zostały jako normalne. Pozostałe miesiące w porównaniu do średniej wieloletniej uznano za lekko ciepłe, ciepłe lub bardzo ciepłe pod względem termicznym.

W porównaniu z normą wieloletnią za okres 1971-2000, opracowaną przez IMGW, dla województwa podkarpackiego średnie temperatury powietrza w roku 2012 na większości obszaru kształtowały się powyżej średniej wieloletniej. Na rys. 2.2.1.1. przedstawiono graficzną analizę średnich temperatur powietrza dla obszaru Polski dla roku 2012 oraz dla okresu 1971-2000.

Rys. 2.2.1.1. Rozmieszczenie wielkości średnich temperatur powietrza w Polsce w roku 2012 w odniesieniu do wielolecia 1971-2000 (źródło: [71])

Najniższe temperatury powietrza wystąpiły w lutym. Na stacjach automatycznych zanieczyszczenia powietrza, na których prowadzone są pomiary warunków meteorologicznych najniższe zanotowane temperatury powietrza wyniosły: -28,1oC w Jaśle, -22,6oC w Przemyślu, -22,8 oC w Nisku, -24,1oC w Rzeszowie. Najwyższe temperatury zanotowane w sierpniu wyniosły 35-37oC. Na rys. 2.2.1.2. przedstawiono średnie miesięczne oraz maksymalne i minimalne temperatury powietrza zanotowane w poszczególnych miesiącach na wybranych stacjach meteo, nadzorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie.

Jasło

Przemyśl

Rys. 2.2.1.2. Wielkości miesięczne, maksymalne i minimalne temperatury powietrza na stacjach monitoringu powietrza z pomiarami warunków meteorologicznych (źródło: [83])

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

tem

pera

tura

[o C]

miesiąc

średnia maksimum minimum

-25

-15

-5

5

15

25

35

45

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

tem

pera

tura

[o C]

miesiąc


Powietrze

14

Nisko

Rzeszów

Rys. 2.2.1.2. Wielkości miesięczne, maksymalne i minimalne temperatury powietrza na stacjach monitoringu powietrza z pomiarami warunków meteorologicznych (Cd.) [(źródło: [83])

Opady atmosferyczne

Według klasyfikacji opadowej stosowanej przez IMGW, rok 2012 w Polsce został sklasyfikowany jako normalny. W podziale na poszczególne miesiące roku w odniesieniu do normy wieloletniej, za miesiące skrajnie wilgotne uznano styczeń, luty, kwiecień i październik. Marzec, maj, czerwiec i listopad sklasyfikowano jako miesiące suche, natomiast sierpień i wrzesień jako bardzo suche. W lipcu i grudniu opady utrzymywały się na poziomie normy wieloletniej. Na rys. 2.2.1.3. przedstawiono graficzną wielkość opadów dla obszaru Polski dla roku 2012 oraz dla okresu 1971-2000.

Rys. 2.2.1.3. Rozmieszczenie wielkości opadów w Polsce w roku 2012 w odniesieniu do wielolecia 1971-2000 (źródło: [71])

Charakterystyka cyrkulacji atmosfery i stosunków anemologicznych

Według badań prowadzonych w 2012 r. przez Katedrę Klimatologii Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Polsce południowej występowało 53 % układów wyżowych i 47 % układów niżowych. W rozbiciu na poszczególne miesiące roku, najwięcej dni z układami wyżowymi zanotowano w lutym i w marcu. Układy niskiego ciśnienie dominowały w kwietniu. Na rys. 2.2.1.4. przedstawiono procentowy udział warunków wyżowych i niżowych dla Polski południowej w 2012 r.

-25

-15

-5

5

15

25

35

45 st

ycze

ń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

tem

pera

tura

[o C]

miesiąc


-25

-15

-5

5

15

25

35

45

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

tem

pera

tura

[o C]

miesiąc



15

Rys. 2.2.1.4. Procentowy udział układów wyżowych i niżowych dla Polski południowej w 2012 r. (źródło: [48])

W 2012 r. w Polsce południowej przeważały napływy mas powietrza z zachodu i północnego zachodu, które stanowiły 31 % w skali roku. Udział 25 % miały napływy o zmiennych kierunkach. Najmniejsza częstość napływów wystąpiła z kierunku północnego i północno-wschodniego.

Wynikiem współdziałania ogólnej cyrkulacji atmosfery i warunków lokalnych są tzw. stosunki anemologiczne, które w obrazowy sposób można przedstawić za pomocą róż wiatru. Na wybranych stacjach monitoringu powietrza zlokalizowanych na obszarach miejskich województwa podkarpackiego (Jasło, Przemyśl, Rzeszów, Nisko) prowadzone były pomiary kierunków i prędkości wiatrów.

W Jaśle najmniejszy udział wiatrów wystąpił ze wschodu. Dla pozostałych kierunków rozkład wiatrów był podobny. W poszczególnych miesiącach roku widoczna była duża zmienność kierunków wiatru. W Przemyślu dominowały wiatry północno-zachodnie i południowo-wschodnie. W poszczególnych miesiącach rozkład kierunków wiatrów w Przemyślu był zbliżony do rocznej róży wiatrów. W Nisku najmniejszy udział wiatrów wystąpił z północy i północnego-wschodu. Dominującym kierunkiem wiatru był południowo-zachodni. Znaczny udział miały również wiatry z południowego wschodu. W Rzeszowie dominował południowo-zachodni kierunek wiatru. W lutym i w kwietniu znaczny udział miały wiatry wiejące z północnego wschodu. Najmniejszy udział wiatrów wystąpił ze wschodu i południowego wschodu. Na rys. 2.2.1.5. pokazano roczne róże wiatrów w Jaśle, Przemyślu, Nisku i Rzeszowie.

Jasło

Przemyśl

Nisko

Rzeszów

Rys. 2.2.1.5. Roczne róże wiatrów na stacjach monitoringu powietrza - 2012 r. (źródło: [83])

Średniomiesięczne prędkości wiatru, obliczone z pomiarów jednogodzinnych, na wybranych stacjach monitoringu powietrza w województwie podkarpackim nie przekroczyły 2,9 m/s. Maksymalne godzinne prędkości wiatru kształtowały się w przedziale 5,1-8,4 m/s. Zanotowane minimalne godzinne prędkości wiatru kształtowały się na poziomie 0,01-0,2 m/s. W 2012 r. zanotowane na stacjach monitoringu okresy ciszy wiatrowych w skali roku stanowiły: w Rzeszowie - 1 %, w Jaśle - 0,6 %, w Przemyślu - 0,7 %, w Nisku - 0,1 %. Na rys. 2.2.1.6. przedstawiono średnie miesięczne i maksymalne prędkości wiatru na wybranych stacjach monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 2012 r.

0

20

40

60

80

100

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

ukła

dy w

yżow

e i n

iżon

e [%

]

miesiąc

układy wyżowe układy niżowe

N

E

S

W

N

E

S

W

N

E

S

W

N

NE

E

SE

S

SW

W

NW

SWSWSW

NWNWNW NENENE

SESESE

Powietrze

16

Jasło

Przemyśl

Nisko

Rzeszów

Rys. 2.2.1.6. Wielkości miesięczne i maksymalne prędkości wiatrów na stacjach monitoringu powietrza w 2012 r. (źródło: [83])

2.2.2. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Beata Michalak)

W 2012 r. w województwie podkarpackim monitoring powietrza atmosferycznego prowadzony był przez WIOŚ w Rzeszowie na 12 stacjach pomiarowych. Badana obejmowały zanieczyszczenia, dla których Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska zobowiązany jest do dokonywania corocznej oceny jakości powietrza w regionie: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek węgla, ozon, benzen, pył zawieszony PM10 i PM2.5, arsen, kadm, nikiel, ołów i benzo(a)piren. W wybranych punktach pomiarowych, prowadzono badania: formaldehydu, węglowodorów oraz WWA w pyle PM10. Zakres pomiarowy na poszczególnych stacjach przedstawiono w tab. 2.2.2.1., zaś lokalizację poszczególnych stanowisk pomiarowych wraz z zakresem pomiarowym przedstawiono na rys. 2.2.2.1.

Tab. 2.2.2.1. Zakres pomiarowy monitoringu powietrza realizowany w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Lokalizacja stacji monitoringu powietrza

Mierzone zanieczyszczenie

SO2

NO

2

NO

x

CO

C6H

6

O3

PM10

PM2.

5

Met

ale

w

PM10

B

aP w

PM

10

WW

A w

PM

10

Węg

low

odor

y

form

alde

hyd

Rzeszów ul. Szopena A A A A P A M M M M Rzeszów-Rejtana M Jarosław ul. Pruchnicka M M Przemyśl ul. Mickiewicza A A A P M A M M Sanok ul. Sadowa M M Krosno ul. Kletówki M M M M Jasło-Sikorskiego A A A P A M A M M M P Mielec-Zarząd Strefy (Partyzantów) P M M P Nisko ul. Szklarniowa A A A A P M M M Tarnobrzeg ul. M.Dąbrowskiej M M Tarnobrzeg ul. Św.Barbary P Żydowskie (obszar MPN) P P A-pomiar automatyczny, M-pomiar manualny, P-pomiar pasywny

0

2

4

6

8

10

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

pręd

kość

wia

tru [m

/s]

miesiąc

średnia maksimum

0

2

4

6

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

pręd

kość

wia

tru. [

m/s

]

miesiąc

średnia maksimum

0

2

4

6

8

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

pręd

kość

wia

tru [m

/s]

miesiąc

średnia maksimum

0

1

2

3

4

5

6

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień

maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esie

ń

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

pręd

kość

wia

tru. [

m/s

]

miesiąc

średnia maksimum


17

Rys. 2.2.2.1. Rozmieszczenie stacji monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Stan zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki utrzymywał się w województwie na niskim poziomie. Na stanowiskach monitoringu, na których wykonywano pomiary w kryterium ochrony zdrowia stężenia średnioroczne SO2 kształtowały się na poziomie od 7,4 µg/m3 w Przemyślu do 10,0 µg/m3 Rzeszowie i Jaśle. Z uwagi na niewystarczające pokrycie roku pomiarami nie obliczono stężenia średniorocznego SO2 w Nisku.

Stężenia jednogodzinne SO2 nie przekroczyły ustalonej dla dwutlenku siarki normy. Najwyższe, stwierdzone w poszczególnych lokalizacjach, stężenia jednogodzinne SO2 wyniosły odpowiednio: Rzeszów - 153 µg/m3 (43,7 % normy). Przemyśl - 103 µg/m3 (29,6 % normy), Jasło - 88,1 µg/m3 (25,2 % normy), Nisko - 141,5 µg/m3 (40,4 % normy).

W miejscowości Żydowskie, gdzie prowadzone były pomiary w kryterium ochrony roślin, średnia roczna wartość stężenia dwutlenku siarki wynosiła 2,7 µg/m3, co stanowi 13,5 % wartości stężenia dopuszczalnego, ustalonego na poziomie 20 µg/m3. W porze zimowej tj. od 1 X do 31 III, średnia wartość stężenia dwutlenku siarki w tym punkcie monitoringu powietrza wyniosła 4,5 µg/m3 i stanowiła 22,5 % wartości dopuszczalnej (20 µg/m3). Na rys. 2.2.2.2. przedstawiono wartości stężeń dwutlenku siarki na obszarach miejskich w 2012 r.

Powietrze

18

Rys. 2.2.2.2. Wielkość stężenia SO2 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w Rzeszowie wyniosło 20,5 µg/m3 (51 % normy) a w Jaśle 15,8 µg/m3 (39,5 % normy). Z uwagi na niewystarczające pokrycie roku pomiarami nie obliczono stężenia średniorocznego NO2 w Przemyślu i w Nisku. Dopuszczalne stężenie 1-godzinne, ustalone na poziomie 200 µg/m3 nie zostało przekroczone na żadnej stacji pomiarowej. Najwyższe wartości jednogodzinne NO2 na tych stanowiskach pomiarowych wyniosły odpowiednio: w Rzeszowie 110 µg/m3 (55 % normy), w Przemyślu 106,9 µg/m3 (53 % normy). w Jaśle 100,6 µg/m3 (50 % normy), w Nisku 89,3 µg/m3 (45 % normy).

W miejscowości Żydowskie, gdzie prowadzone były pomiary w kryterium ochrony roślin, średnia roczna wartość stężenia dwutlenku azotu była niska i wynosiła 1,8 µg/m3 (6 % normy).

Na rys. 2.2.2.3. przedstawiono wartości stężeń dwutlenku azotu na obszarach miejskich w 2012 r.

Rys. 2.2.2.3. Wielkość stężenia NO2 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Pomiary stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego benzenem prowadzone były w 2012 r. w województwie podkarpackim w 6 punktach pomiarowych. Stężenia średnioroczne benzenu nie wykazały przekroczenia dopuszczalnej normy rocznej. Stężenia średnioroczne benzenu w punktach pomiarowych zawierały się w przedziale 1,8-2,5 µg/m3. Najwyższe stężenie średnioroczne benzenu zanotowano w Przemyślu. W miesiącach zimowych najwyższe zanotowane stężenia benzenu kształtowały się na poziomie 6,9-9,8 µg/m3. Na rys. 2.2.2.4. przedstawiono poziom stężeń średniorocznych benzenu w punktach pomiarowych w roku 2012.

0

20

40

60

80

100

120

0

2

4

6

8

10

Rze

szów

-Szo

pena

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-M

icki

wic

za

stęż

enia

min

. i m

ax. d

obow

e S

O2

[µg/

m3 ]

stęż

enie

śre

dnio

rocz

ne S

O2

[µg/

m3 ]

stanowisko pomiarowe

stężenie średnioroczne max. stężenie dobowe min. stężenie dobowe

0 20 40 60 80 100 120

0

5

10

15

20

Rze

szów

-Szo

pena

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-Mic

kiw

icza

Nis

ko-S

zkla

rnio

wa m

ax. s

tęże

nie

1-go

dz. N

O2

[µg/

m3 ]

stęż

enie

śre

dnio

rocz

ne

NO

2 [µg

/m3 ]


stężenie średnioroczne max. stężenie 1-godz.


19

Rys. 2.2.2.4. Wielkość stężenia średniorocznego benzenu na stanowiskach pomiarowych w 2012 r. (źródło: [83])

Badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 10 µm prowadzone były w województwie podkarpackim na 9 stanowiskach pomiarowych. Z uwagi na niewystarczającą ilość danych dla stanowiska pomiarowego w Tarnobrzegu nie obliczono parametrów statystycznych dla celów oceny jakości powietrza.

Przekroczenie dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM10 stwierdzone zostało Jarosławiu (124 % normy) i w Przemyślu (125 % normy). W pozostałych punktach pomiarowych stężenia średnioroczne pyłu PM10 stanowiły od 78 do 99 % normy.

Za wyjątkiem Sanoka na wszystkich stanowiskach pomiarowych wystąpiła ponadnormatywna liczna przekroczeń dopuszczalnego stężenia dobowego, ustalonego dla pyłu PM10 na poziomie 50 µg/m3. Najwięcej przypadków przekroczeń normy dobowej PM10 stwierdzono w Jarosławiu i w Przemyślu. Na rys. 2.2.2.5. i 2.2.2.6. pokazano dotrzymanie standardów imisyjnych w zakresie pyłu zawieszonego PM10 w 2012 r. w punktach pomiarowych na obszarze województwa podkarpackiego.

Rys. 2.2.2.5. Wielkość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

0

2

4

6

8

10

12

0

1

2

3

4

5

Rze

szów

-Szo

pena

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-Mic

kiw

icza

Nis

ko-S

zkla

rnio

wa

Mie

lec-

Par

tyza

ntów

Tarn

obrz

eg-Ś

w.B

arba

ry

stęż

enia

min

. i m

ax. b

enze

nu

[µg/

m3 ]

stęż

enie

śre

dnio

rocz

ne b

enze

nu

[µg/

m3 ]


stężenie średnioroczne stężenie max. stężenie min.

39,6 38,5

49,9

34 39,4

49,6

36,4 31,3

0

10

20

30

40

50

60

Rze

szów

-Szo

pena

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-Mic

kiw

icza

Nis

ko-S

zkla

rnio

wa

Mie

lec-

Par

tyza

ntów

Jaro

sław

-Pru

chni

cka

Kro

sno-

Kle

tów

ki

San

ok-S

adow

a

stęż

enie

PM

10

[µg/

m3 ]


stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne

Powietrze

20

Rys. 2.2.2.6. Liczba przekroczeń dobowych pyłu zawieszonego PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

W 2012 r. na stacjach z manualnymi pomiarami pyłu PM10 zanotowano incydentalne przypadki stężeń dobowych pyłu, przekraczających 200 µg/m3. Stężenie takie wystąpiły przy utrzymujących się niekorzystnych warunkach meteorologicznych (ekstremalnie niskie temperatury powietrza, małe prędkości wiatrów oraz brak opadów.

Badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 2.5 µm prowadzone były w województwie podkarpackim na 4 stanowiskach z pomiarami manualnymi, zlokalizowanych w Nisku, Krośnie i Rzeszowie oraz na dwóch stacjach automatycznych w Jaśle i w Przemyślu. Z uwagi na niewystarczającą ilość danych pomiarowych pyłu PM2.5 dla stanowiska pomiarowego w Nisku nie obliczono parametrów statystycznych dla celów oceny jakości powietrza.

Z uwagi na małą ilość punktów pomiarowych pyłu PM2.5 dla rozpoznania prawdopodobnego poziomu stężenia tego zanieczyszczenia w innych rejonach województwa podkarpackiego dokonano przeliczenia wyników PM10 na PM2.5 ze stacji w Jarosławiu, Mielcu, Nisku i Sanoku.

Wskaźniki przeliczeniowe stężeń pyłu PM2.5 ze zmierzonych wartości stężeń pyłu PM10 dla poszczególnych stacji pomiarowych dobrane zostały na podstawie informacji zawartych w „Opracowaniu prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 2010,2015,2020 wraz z analizą uwarunkowań i oceną kosztów osiągnięcia standardów dla pyłu określonych projektowaną dyrektywą w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy” przygotowanym przez Biuro Studiów Proekologicznych „EKOMETRIA” Sp. z o.o. na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na rys. 2.2.2.7. pokazano poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM2.5 w 2012 r. na obszarze województwa podkarpackiego.

Rys. 2.2.2.7. Wielkość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM2.5 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [2], [83])

58 60

103

39 59

108

57 32

0 20 40 60 80

100 120

Rze

szów

-S

zope

na

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-M

icki

wic

za

Nis

ko-S

zkla

rnio

wa

Mie

lec-

Par

tyza

ntów

Jaro

sław

-P

ruch

nick

a

Kro

sno-

Kle

tów

ki

San

ok-S

adow

a

liczb

a pr

zekr

ocze

ń do

bow

ych


liczba przekroczeń dopuszczalna liczba przekroczeń

25,4 28,4 29,8

39,3 32,3

25,8

37,7

23,8 29,9

0

10

20

30

40

50

Rze

szów

-Szo

pena

Rze

szów

-Now

e M

iast

o

Jasł

o-S

ikor

skie

go

Prz

emyś

l-Mic

kiew

icza

Kro

sno-

Kle

tów

ki

Nis

ko-S

zkla

rnio

wa*

Jaro

sław

-Pru

chni

cka*

San

ok-S

adow

a*

Mie

lec-

Par

tyza

ntów

*

stęż

enie

PM

2.5

[µg/

m3 ]

* - PM2.5 przeliczony z PM10


stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne


21

Na podstawie przeprowadzonych w 2012 r. badań stwierdzono utrzymujące się nadal wysokie zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5. Stężenie średnioroczne PM2.5 przekroczyło poziom dopuszczalny we wszystkich punktach pomiarowych. Najwyższe średnioroczne stężenia pyłu PM2.5 zanotowano w 2012 r. w Przemyślu przy ul. Mickiewicza - 39,3 µg/m3.

W punktach pomiarowych w Jarosławiu, Mielcu, Nisku i Sanoku przewidywany z przeliczenia PM10/PM2.5 poziom stężenia pyłu PM2.5 wyniósł od 23,8 µg/m3 do 37,7 µg/m3. Wpływ zanieczyszczenia powietrza pyłem na zdrowie człowieka uzależnione jest od średnicy aerodynamicznej jego cząstek. Cząstki o średnicy większej niż 10 µm nie odgrywają istotnej roli, ponieważ szybko opadają i czas ich przebywania w powietrzu jest krótki. Cząstki o średnicy aerodynamicznej 5-10 µm są w większości przechwytywane przez nos, mniejsze z nich mogą jednak docierać do gardła, a nawet do tchawicy. Cząstki o średnicy 1-5 µm mogą przenikać do oskrzeli i oskrzelików.

Analizując wyniki stężenia pyłu PM10 w regionie w kontekście czasu, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem stwierdzić można, że zjawisko takie utrzymywało się przez 11-30 % roku. Najbardziej niekorzystne warunki (ok. 30-69 % czasu) wystąpiły w lutym. Na rys. 2.2.2.8. przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 w województwie podkarpackim w 2012 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka.

Rys. 2.2.2.8. Procentowy udział zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 w województwie podkarpackim w 2012 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [83])

W przypadku stężeń pyłu PM2.5 czas, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem o frakcji poniżej 2.5 µm w regionie stanowił od 28 % do 61 % roku. Na rys. 2.2.2.9. przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 2012 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka.

Rys. 2.2.2.9. Procentowy udział zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 2012 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [2], [83])

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

100

Rze

szów

Jasł

o

Prz

emyś

l

Nis

ko

Mie

lec

Jaro

sław

Kro

sno

San

ok

zani

eczy

szcz

enie

pow

ietrz

a py

łem

P

M10

[%]

miasto

warunki niekorzystne warunki korzystne brak informacji

* * * *

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

100

Kro

sno

Rze

szów

Jasł

o

Prz

emyś

l

Jaro

sław

San

ok

Mie

lec

Nis

ko

zani

eczy

szcz

enie

pow

ietrz

a py

łem

P

M2.

5 [%

]

miasto *-pył PM2.5 przeliczony z PM10

warunki korzystne warunki niekorzystne brak danych

Powietrze

22

Prowadzone równoległe pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i PM2.5 w Rzeszowie Jaśle, Przemyślu, Krośnie i Nisku wykazują bardzo znaczny udział frakcja pyłu PM2.5 w pyle PM10. W roku 2012 dla stężeń średniorocznych udział pyłu PM2.5 w pyle PM10 stanowił od 64 % do 89 %. Na rys. 2.2.2.10. przedstawiono procentowy udział pyłu PM2.5 w PM10 w latach 2010-2012 w województwie podkarpackim.

Rys. 2.2.2.10. Procentowy udział pyłu PM2.5 w PM10 w latach 2010-2012 w województwie podkarpackim (źródło: [83])

W zakresie metali w pyle PM10 (arsen, kadm, nikiel, ołów) wartości odniesienia zostały dotrzymane na obszarze całego województwa.

Stężenia średnioroczne arsenu kształtowały się w przedziale 1,3-2,0 ng/m3 (22-33 % wartości docelowej). Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane zostało w Jaśle. Stężenia tygodniowe arsenu osiągały wartości w przedziale 0,75-8,9 ng/m3. Najwyższe wartości arsenu zanotowane zostały w lutym. Na rys. 2.2.2.11. przedstawiono wartości średniorocznych stężeń As zanotowane w punktach pomiarowych w 2012 r.

Rys. 2.2.2.11. Wielkość stężenia średniorocznego As w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Stężenia średnioroczne kadmu zawierały się w przedziale 0,8-1,5 ng/m3 (16-30 % poziomu docelowego). Najwyższe średnioroczne stężenie kadmu zanotowane zostały w Krośnie. Stężenia tygodniowe kadmu zawierały w przedziale 0,14-8,1 ng/m3. Najwyższe tygodniowe stężenia kadmu zanotowane zostały w pierwszym kwartale roku. Na rys. 2.2.12. przedstawiono wartości średniorocznych stężeń Cd zanotowane w punktach pomiarowych w 2012 r.

0

20

40

60

80

100

2010 2011 2012

udzi

ał p

yłu

PM

2.5

w P

M10

[%]

rok

Rzeszów Przemyśl Krosno Nisko

0 1 2 3 4 5 6 7

Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemyśl-Mickiewicza

Rzeszów-Szopena

stęż

enie

As

[ng/

m3 ]


stężenie średniodoczne As stężenie docelowe


23

Rys. 2.2.2.12. Wielkość stężenia średniorocznego Cd w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Stężenia niklu na całym obszarze województwa podkarpackiego utrzymywały się w 2012 r. na niskim poziomie. Średnioroczne stężenia niklu w punktach pomiarowych zawierały się w przedziale 1,5-2,2 ng/m3 (7,5-11 % poziomu docelowego). Najwyższe średnioroczne stężenie niklu odnotowano w Przemyślu. Stężenia tygodniowe niklu kształtowały się w przedziale 1-6,9 ng/m3. Na rys. 2.2.2.13. przedstawiono wartości stężeń Ni zanotowane w punktach pomiarowych w 2012 r.

Rys. 2.2.2.13. Wielkość stężenia średniorocznego Ni w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Stężenia ołowiu na całym obszarze województwa podkarpackiego utrzymywały się w 2012 r. na niskim poziomie. Średnioroczne stężenia ołowiu w regionie utrzymywały się na poziomie 0,02-0,04 µg/m3 (poniżej 8 % poziomu dopuszczalnego). Najwyższe stężenie średnioroczne ołowiu zanotowane zostało w Jaśle. Stężenia tygodniowe ołowiu nie przekroczyły 0,12 µg/m3. Na rys. 2.2.2.14. przedstawiono wartości stężeń ołowiu zanotowane w punktach pomiarowych w 2012 r.

Rys. 2.2.2.14. Wielkość stężenia średniorocznego Pb w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

0

1

2

3

4

5

6


Rzeszów-Szopena

stęż

enie

Cd

[ng/

m3 ]


stężenie średniodoczne Cd stężenie docelowe

0

5

10

15

20

25


Rzeszów-Szopena

stęż

enie

Ni [

ng/m

3 ]


stężenie średniodoczne Ni stężenie docelowe

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6


Rzeszów-Szopena

stęż

enie

Pb

[µg/

m3 ]


stężenie średniodoczne Pb stężenie dopuszczalne

Powietrze

24

W ramach podsystemu monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 2012 r. prowadzone były pomiary WWA w pyle PM10 w zakresie: benzo(a)pirenu, benzo(a)antracenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(j)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, dibenzo(a,h)antracenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu.

Badania zawartości benzo(a)pirenu w pyle PM10 prowadzone były na 8 stanowiskach pomiarowych. Średnioroczne stężenia B(a)P w pyle zawieszonym PM10 przekroczyły wartość docelową we wszystkich punktach pomiarowych. Najwyższe średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu wynoszące 6,3 ng/m3 (630 % poziomu odniesienia) odnotowano w Przemyślu. W pozostałych punktach pomiarowych średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu zawierały się w przedziale 3,2-6,0 ng/m3 (320-600 % wartości docelowej). Wysokie stężenia B(a)P zanotowane zostały w okresie grzewczym. Maksymalne stężenia benzo(a)pirenu stwierdzone na stanowiskach pomiarowych w lutym osiągały wartości od 17,1 do 60 ng/m3. W okresie letnim stężenia B(a)P w większości były niższe od 1 ng/m3. Na rys. 2.2.2.15 przedstawiono wysokość stężeń benzo(a)pirenu zanotowanych na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r.

Rys. 2.2.2.15. Wielkość stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [83])

Badania zawartości pozostałych węglowodorów w pyle PM10 prowadzone były na stanowisku pomiarowym w Jaśle. Średnioroczne stężenia poszczególnych węglowodorów wyniosły odpowiednio: benzo(a)antracenu - 4,4 ng/m3, benzo(b)fluorantenu - 2,9 ng/m3, benzo(j)fluorantenu - 2,2 ng/m3, benzo(k)fluorantenu - 2,2 ng/m3, dibenzo(a,h)antracenu - 0,2 ng/m3, indeno(1,2,3-cd)pirenu - 2,4 ng/m3. W porównaniu do lat ubiegłych, stężenia WWA w pyle na obszarze miasta Jasło utrzymywały się na zbliżonym poziomie.

Na podstawie całorocznych serii pomiarowych ze stacji monitoringowych, wykonywana została ocena zanieczyszczenia powietrza w województwie podkarpackim za rok 2012. Wyniki oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 2012 wykazały, że: 1. zanieczyszczenia gazowe tj. dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzen i ozon

(w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon (w kryterium ochrony roślin) osiągnęły na terenie województwa niskie wartości stężeń. Nie stwierdzono przekroczeń obowiązujących dla tych substancji wartości kryterialnych w powietrzu, zarówno ze względu na ochronę zdrowia, jak i ochronę roślin. Pozwoliło to na zakwalifikowanie stref z terenu województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami, dla obu kryteriów do klasy A. W przypadku ozonu nie został dotrzymany poziom celu długookresowego,

2. od kilku lat w regionie utrzymuje się duże zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM10 mierzonym w kryterium ochrony zdrowia; strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy C,

3. przeprowadzone badania wykazały ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM2.5 na obszarze województwa podkarpackiego; strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy C,

4. dla metali w pyle PM10 (arsen, kadm, nikiel, ołów) wartości odniesienia zostały dotrzymane na obszarze całego województwa; pozwoliło to na zakwalifikowanie stref z terenu województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami do klasy A,

4,7 5,1 4,7 5,3

4,3

6 6,3

3,3

0 1 2 3 4 5 6 7

Rze

szów

-Szo

pena

Jaro

sław

Pru

chni

cka

Nis

ko S

zkla

rnio

wa

Jasł

o S

ikor

skie

go

Kro

sno

Kle

tów

ki

Mie

lec

Zarz

ąd S

trefy

Prz

emyś

l Mic

kiew

icza

San

ok S

adow

a stęż

enie

B(a

)P [n

g/m

3 ]


stężenie średnioroczne stężenie docelowe


25

5. średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 przekroczyły wartość docelową we wszystkich punktach pomiarowych, co było podstawą dla zaliczenia stref miasto Rzeszów i podkarpackiej do klasy C.

Rys. 2.2.2.16. Rozmieszczenie końcowej klasyfikacji stref w ocenie jakości powietrza za rok 2012 (źródło: [83])

Kompleksowe omówienie wyników oceny jakości powietrza za rok 2012 zawarte zostało w opracowaniu "Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim - raport za rok 2012" dostępnym na stronie www.wios.rzeszow.pl.

W 2012 r. WIOŚ w Rzeszowie prowadził w wybranych punktach monitorowanie powietrza atmosferycznego w zakresie zanieczyszczeń specyficznych: formaldehydu i węglowodorów (toluenu, n-oktanu, n-heksanu, m+p ksylenu, n-heptanu i o-ksylenu).

Badania formaldehydu wykonywane były w Mielcu w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ul. Partyzantów. Stężenie średnioroczne formaldehydu wyniosło 3,6 µg/m3. W porównaniu do lat poprzednich, średnioroczne stężenie formaldehydu w Mielcu było wyższe. Na przestrzeni roku, tygodniowe stężenia formaldehydu zawierały się w przedziale 1,1-7,2 µg/m3. Na rys. 2.2.2.17. przedstawiono poziom zanieczyszczenia powietrza formaldehydem w Mielcu na przestrzeni roku.

Powietrze

26

Rys. 2.2.2.17. Wielkość tygodniowych stężeń formaldehydu w Mielcu w 2012 r. (źródło: [83])

Monitoring poziomu stężeń wybranych węglowodorów prowadzony był w 2012 r. przez WIOŚ w Rzeszowie w ramach podsystemu monitoringu powietrza w Jaśle na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy ul. Sikorskiego. W porównaniu do roku 2011 nastąpił spadek stężeń: n-oktanu o 60 %, o-ksylenu o 34 % i m+p ksylenu o 7%. W przypadku pozostałych badanych węglowodorów stężenia średnioroczne pozostały na poziomie z roku poprzedniego. Na rys. 2.2.2.18. pokazano stężenia węglowodorów w Jaśle w latach 2011-2012.

Rys. 2.2.2.18. Wielkość stężenia średniorocznego wybranych węglowodorów w Jaśle w latach 2011-2012 (źródło: [83])

2.2.3. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA (Ewa Liana – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział we Wrocławiu, Zakład Ekologii)

Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża uruchomione zostały jako jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego monitoringu środowiska w 1998 r. Badania w pełnym cyklu rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 r. Celem monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza: związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi.

W 2012 r. sieć pomiarowo-kontrolna składała się z 23 punktów pomiarowych, gdzie zbierany jest w sposób ciągły opad atmosferyczny mokry oraz wykonuje się oznaczenie ilościowe zebranych prób. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju

0 1 2 3 4 5 6 7 8

9.01

-16.

01.

16.0

1-23

.01.

6.02

-13.

02.

13.0

2-20

.02.

5.03

-12.

03.

12.0

3-19

.03.

16.0

4-23

.04.

23.0

4-30

.04.

7.05

-14.

05.

14.0

5-21

.05.

4.06

-11.

06.

11.0

6-18

.06.

2.07

-9.0

7.

9.07

-16.

07.

6.08

-13.

08.

13.0

8-20

.08.

3.09

-10.

09.

10.0

9-17

.09.

1.10

-8.1

0.

8.10

-15.

10.

5.11

-12.

11.

12.1

1-19

.11.

3.12

-10.

12.

10.1

2-17

.12.

stęż

enie

form

alde

hydu

[µg/

m3 ]

serie tygodniowe

0 0,2 0,4 0,6 0,8

1 1,2 1,4 1,6 1,8

tolu

en

n-ok

tan

n-he

ksan

m+p

ksy

len

n-he

ptan

o-ks

ylen

cykl

ohek

san

stęż

enia

węg

low

odor

ów

[

węglowodory

2011 2012

µg/m

3 ]


27

opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na każdej stacji zbierane są próbki dobowe opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany jest pomiar wartości pH opadu.

Miesięczne (uśrednione) próbki opadów analizowane są w zakresie następujących wskaźników: wartości pH, przewodności elektrycznej właściwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Ponadto, w celu określenia stężenia azotu ogólnego, oznaczany jest azot Kjeldahla.

Analizy składu fizyczno-chemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria analizują opady ze stacji położonych w danym województwie. W 2012 r. w województwie podkarpackim analizy wykonywało laboratorium WIOŚ w Rzeszowie.

W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa w 2012 r. analizowano wody opadowe przed kontaktem z podłożem, tak jak w latach poprzednich, na stacji położonej w Lesku. Dodatkowo analizie poddawane są również wyniki pomiarów ilości wody opadowej zarejestrowane na 162 stanowiskach pomiarowych (w tym 6 na obszarze województwa).

W 2012 r. na stacji monitoringowej w Lesku wykonano 135 pomiarów wartości pH dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Wartości pH mieściły się w zakresie od 4,10 do 7,57, średnia roczna ważona pH 5,15. W przypadku 44 % próbek stwierdzono „kwaśne deszcze” – opady o wartości pH poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu z rokiem ubiegłym stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy w próbkach dobowych opadów o 5 %. W przypadku uśrednionych miesięcznych próbek opadów wartości pH poniżej 5,6 występowały w 75 % pomiarów, podobnie jak w 2011 r., a w wieloleciu 2001-2011 ich ilość kształtowała się na poziomie 82 %. Na obszar województwa, wody opadowe w 2012 r. wniosły: 25 573 Mg siarczanów (14,33 kg/ha); 11 118 Mg chlorków (6,23 kg/ha); 5 586 Mg azotynów i azotanów (3,13 kg/ha N); 7 656 Mg azotu amonowego (4,29 kg/ha); 20 095 Mg azotu ogólnego (11,26 kg/ha); 644,2 Mg fosforu ogólnego (0,361 kg/ha); 4 872 Mg sodu (2,73 kg/ha); 4 105 Mg potasu (2,30 kg/ha); 9 423 Mg wapnia (5,28 kg/ha); 1 588 Mg magnezu (0,89 kg/ha); 599,6 Mg cynku (0,336 kg/ha); 117,8 Mg miedzi (0,0660 kg/ha); 180,2 Mg żelaza (0,101 kg/ha); 22,49 Mg ołowiu (0,0126 kg/ha); 2,356 Mg kadmu (0,00132 kg/ha); 15,70 Mg niklu (0,0088 kg/ha); 4,640 Mg chromu (0,0026 kg/ha) i 56,75 Mg manganu (0,0318 kg/ha) oraz 102,08 Mg wolnych jonów wodorowych (0,0572 kg/ha). Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa wyniósł 44,0 kg/ha i kształtował się na poziomie niższym od średniego dla całego obszaru Polski o 10,9 %. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił spadek rocznego obciążenia o 10,6 %, przy takiej samej średniorocznej sumie wysokości opadów. Największym ładunkiem badanych substancji w województwie został obciążony powiat leski (51,6 kg/ha) z najwyższymi, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów, ładunkami chlorków, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, magnezu, miedzi, ołowiu, kadmu, niklu i manganu oraz wolnych jonów wodorowych. Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie mieleckim (37,0 kg/ha) z najniższym, w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, potasu, kadmu i manganu. Ocena wyników czternastoletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża w okresie lat 1999-2012 wykazała, że depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami w regionie w 2012 r., w stosunku do średniej z wielolecia 1999-2011, dla wszystkich (oprócz potasu) składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa ładunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry zmalało, w porównaniu do średniego z poprzednich lat badań, o 21,5 %, przy niższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 15,3 %. Wniesiony wraz z opadami w 2012 r. ładunek siarczanów, w porównaniu do średniego z lat 1999-2011, zmalał o 31,4 % ładunek siarczanów, ładunek chlorków o 10,1 % azotynów i azotanów o 18,1 %, azotu amonowego o 18,9 %, azotu ogólnego o 15,5 %, fosforu ogólnego o 5,0 %, sodu o 19,5 %, wapnia o 21,9 %, magnezu o 28,8 %, cynku o 22,4 %, miedzi o 12,4 %, żelaza o 38,4 %, ołowiu o 47,1 %, niklu o 31,3 %, kadmu o 45,5 %, chromu o 21,2 %, manganu o 22,4 % i jonów wodorowych o 27,0 %. Ładunki potasu kształtowały się na poziomie wartości średniej. Na rys. 2.2.3.1. przedstawiono wielkość ładunków jednostkowych wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w latach 1999-2012.

Powietrze

28

Rys. 2.2.3.1. Wielkość rocznych obciążeń powierzchniowych zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w latach 1999-2012 (źródło: [26])

Przedstawione wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne tego obszaru. Na rys. 2.2.3.2. i rys. 2.2.3.3. przedstawiono roczne ładunki jednostkowe wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 2012 r.

Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym („kwaśne deszcze”) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej i zlewni wodociągowych.

0

200

400

600

800

1000

1200

0

5

10

15

20

25

30

35 19

99

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

ładu

nki j

edno

stko

we

zani

eczy

szcz

eeń

w

wod

ach

opad

owyc

h [k

g/ha

]

wie

lkoś

c op

adów

[mm

]

rok

siarczany chlorki

azotyny+azotany azot amonowy

azot ogólny wielkość opadów

0

200

400

600

800

1000

1200

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0

10,0

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

ładu

nki j

edno

stko

we

zani

eczy

szcz

eń

w w

odac

h op

adow

ych

[kg/

ha]

wie

lkoś

ć op

adów

[mm

]

rok

fosfor ogólny sód

potas wapń

magnez wielkość opadów

0

200

400

600

800

1000

1200

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

ładu

nki j

edno

stko

we

zani

eczy

szcz

eń

w w

odac

h op

adow

ych

[kg/

ha]

wie

lkoś

ć op

adów

[mm

]

rok

cynk miedź

żelazo mangan

wielkość opadów

0

200

400

600

800

1000

1200

0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03 0,03 0,04 0,04 0,05 0,05

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

ładu

nki j

edno

stko

we

zani

eczy

szcz

eń

w w

odac

h op

adow

ych

[kg/

ha]

wie

lkoś

ć op

adów

[mm

]

rok

ołów kadm

nikiel chrom

wielkość opadów


29

Rys. 2.2.3.2. Rozmieszczenie rocznych ładunków jednostkowych wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [26])

Powietrze

30

Rys. 2.2.3.3. Rozmieszczenie rocznych ładunków jednostkowych wybranych metali wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 2012 r. (źródło: [26])

Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest obecnie najpełniejszym źródłem wiedzy o stanie jakości wód opadowych i przestrzennym rozkładzie mokrej depozycji zanieczyszczeń w odniesieniu do obszaru całego kraju jak i terenów poszczególnych województw, a także dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje możliwość określenia tendencji zmian mokrej depozycji.


31

2.3. DZIAŁANIA NA RZECZ POPRAWY JAKOŚCI POWIETRZA (Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego)

Działania na rzecz ochrony powietrza w województwie związane są z dążeniem do zapewnienia jak najlepszej jakości powietrza. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem ma duże znaczenie dla stanu zdrowia społeczeństwa, a także dla stanu środowiska przyrodniczego. W minionym 20-leciu kraj nasz uczynił wielkie postępy w ograniczeniu emisji pyłów i gazów do powietrza, niemniej jednak w skali Unii Europejskiej emisja ta stale jest jeszcze znaczna. Wynika to przede wszystkim z faktu, że w Polsce węgiel jest ciągle podstawowym paliwem w pozyskiwaniu energii elektrycznej i cieplnej.

Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska i jednocześnie należą do najbardziej niebezpiecznych dla przyrody i człowieka, gdyż są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska.

Ze względu na sposób w jaki zanieczyszczenia dostają się do atmosfery są one dzielone na dwie grupy: zanieczyszczenia pierwotne, emitowane do atmosfery bezpośrednio ze źródeł emisji oraz zanieczyszczenia wtórne, powstające w atmosferze w wyniku reakcji chemicznych między zanieczyszczeniami pierwotnymi, jak również składnikami powietrza atmosferycznego zwykle w nim występującymi. Wśród zanieczyszczeń pierwotnych istotny wpływ na stan jakości powietrza mają: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły, które pochodzą głównie z wytwarzania ciepła i energii elektrycznej, transportu oraz przemysłu.

Cele ustawowe w zakresie zarządzania jakością powietrza wskazuje art. 85 ustawy Prawo ochrony środowiska (2001). Zobowiązuje on do: 1. utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej określonych dla nich poziomów

dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, 2. zmniejszania poziomów substancji w powietrzu, gdy nie są one dotrzymane co najmniej do

poziomów dopuszczalnych, 3. zmniejszania i utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo

poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Z punktu widzenia województwa na system zarządzania jakością powietrza składa się szereg

działań, które zobrazowano na rys. 2.3.1. W jego skład wchodzą wszystkie dokumenty strategiczne, rozstrzygnięcia administracyjne oraz naprawcze programy ochrony powietrza i programy ograniczenia niskiej emisji.

Rys. 2.3.1. Schemat systemu zarządzania jakością powietrza (źródło: [39])

Powietrze

32

Programy Ochrony Powietrza (POP)

W 2012 r. Zarząd Województwa Podkarpackiego zlecił realizację zadań polegających na sporządzeniu: 1. „Programu ochrony powietrza dla strefy podkarpackiej” - z uwagi na stwierdzone przekroczenie

poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10, poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10,

2. „Programu ochrony powietrza dla strefy miasto Rzeszów - z uwagi na stwierdzone przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10. Programy te zostały przyjęte przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w drodze uchwały w II

kwartale 2013 r. Podstawą do opracowania ww. naprawczych programów ochrony powietrza były przekroczenia

standardów jakości powietrza wykazane w "Ocenie jakości powietrza w województwie podkarpackim za 2011 rok", wykonanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie w trybie art. 89 ust 1 Poś w oparciu o wyniki pomiarów monitoringu powietrza. W dokumencie tym zarówno strefa podkarpacka jak i strefa miasto Rzeszów została zakwalifikowana do klasy C pod względem ochrony zdrowia mieszkańców.

Standardy jakości powietrza, o których mowa określa aktualnie rozporządzenie w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (2012). Uwzględnia ono wymogi dyrektywy 2008/50/WE w sprawie czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) (2008), która wprowadziła nowe mechanizmy dotyczące zarządzania jakością powietrza w strefach i aglomeracjach oraz nowe normy jakości powietrza (poziom docelowy/dopuszczalny) dotyczące drobnych cząstek pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu.

W ramach procedury opracowania programów ochrony powietrza przeprowadzono szczegółową inwentaryzację źródeł emisji, opracowując wojewódzką bazę emisji, która będzie podlegać również dalszej aktualizacji. W oparciu o zinwentaryzowaną bazę emisji oraz dane meteorologiczne za 2011 r. zostały wykonane obliczenia rozkładów stężeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz B(a)P dla strefy podkarpackiej oraz miasto Rzeszów.

Obliczenia modelem CALPUFF wykonane zostały w podziale na typy źródeł: punktowe, powierzchniowe i liniowe. Dodatkowo źródła podzielono na te zlokalizowane na terenie strefy i poza nią (pas 30 km dla źródeł wszystkich typów, obszar objęty polem meteorologicznym poza strefą wraz z pasem 30 km wokół strefy dla źródeł punktowych o wysokości powyżej 30 m oraz napływ spoza województwa).

Na rys. 2.3.2.-2.3.5. przedstawiono procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji wybranych zanieczyszczeń dla strefy miasto Rzeszów oraz strefy podkarpackiej w 2011 r.

Rys. 2.3.2. Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji pyłu PM10 dla strefy podkarpackiej w 2011 r.

(źródło: [86])

Rys. 2.3.3. Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji pyłu PM2,5 dla strefy podkarpackiej w 2011 r.

(źródło: [86])

39%

8% 3%

5% 1%

29%

6% 3%

6%

emisja powierzchniowa PM10 w strefie podkarpackiej emisja liniowa PM10 w strefie podkarpackiej emisja PM10 z rolnictwa w strefie podkarpackiej emisja punktowa PM10 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM10 z wysokich źródeł (emitory powyżej 30 m wysokości) emisja powierzchniowa PM10 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa PM10 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja PM10 z rolnictwa z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM10 w strefie podkarpackiej

47%

4% 1% 4%

1% 32%

3% 1% 7%

emisja powierzchniowa PM2,5 w strefie podkarpackiej emisja liniowa PM2,5 w strefie podkarpackiej emisja PM2.5 z rolnictwa w strefie podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 z wysokich źródeł (emitory powyżej 30 m wysokości) emisja powierzchniowa PM2,5 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa PM2,5 z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja PM2,5 z rolnictwa z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 w strefie podkarpackiej


33

Rys. 2.3.4. Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji B(a)P dla strefy podkarpackiej w 2011 r.

(źródło: [86])

Rys. 2.3.5. Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji B(a)p dla strefy miasto Rzeszów w 2011 r.

(źródło: [85])

Programy ochrony powietrza opracowane w 2012 r. dla strefy podkarpackiej i strefy miasto Rzeszów wraz z obowiązującym od 2010 r. "Programem ochrony powietrza dla strefy miasto Rzeszów - z uwagi na stwierdzone przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10", wskazują na występujące w województwie obszary narażenia na przekroczenia stężeń dopuszczalnych/docelowych benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 oraz pyłu zawieszonego PM2,5.

Zdiagnozowane obszary narażenia na pył PM10 i benzo(a)piren w strefie miasto Rzeszów przedstawiono na rys. 2.3.6.-2.3.8.

Rys. 2.3.6. Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 w strefie miasto Rzeszów (źródło: [85])

70,865% 1,474%

0,004%

0,005%

26,215%

0,991% 0,446%

emisja powierzchniowa B(a)P w strefie podkarpackiej emisja liniowa B(a)P w strefie podkarpackiej emisja punktowa B(a)P z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa B(a)P z wysokich źródeł (emitory powyżej 30 m wysokości) emisja powierzchniowa B(a)P z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa B(a)P z pasa 30 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa B(a)P w strefie podkarpackiej

12,91% 0,92%

0,41%

0,04%

85,15%

0,33% 0,24%

emisja powierzchniowa B(a)P w Rzeszowie emisja liniowa B(a)P w Rzeszowie emisja punktowa B(a)P z pasa 30 km wokół Rzeszowa emisja punktowa B(a)P z wysokich źródeł (emitory powyzej 30 m wysokości) emisja powierzchniowa B(a)P z pasa 30 km wokół Rzeszowa emisja liniowa B(a)P z pasa 30 km wokół Rzeszowa emisja punktowa B(a)P w Rzeszowie

Powietrze

34

Rys. 2.3.7. Rozmieszczenie wartości percentyla 90,4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 dla strefy miasto Rzeszów (źródło: [85])

Rys. 2.3.8. Rozmieszczenie stężeń średniorocznych B(a)P pochodzących z emisji łącznej wszystkich typów w strefie miasto Rzeszów w 2011 r. (źródło: [85])

Zdiagnozowane obszary narażenia na pył PM10 i benzo(a)piren w strefie podkarpackiej przedstawiono na rys. 2.3.9.-2.3.12.


35

Rys. 2.3.9. Rozmieszczenie 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 2011 r. (źródło: [86])

Rys. 2.3.10. Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu PM10 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 2011 r. (źródło: [86])

Powietrze

36

Rys. 2.3.11. Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu PM2,5 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 2011 r. (źródło: [86])

Rys. 2.3.12. Rozmieszczenie stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 2011 r. (źródło: [86])


37

Reasumując: 1. w części północno- zachodniej województwa występują znacznie wyższe stężenia pyłu PM10,

PM2,5 oraz B(a)P niż w części południowo-wschodniej, 2. obszary przekroczeń o największej powierzchni wystąpiły dla benzo(a)pirenu, o najmniejszej dla

pyłu PM2,5, 3. dla strefy miasto Rzeszów obszar przekroczeń wartości docelowej B(a)P wyniósł ponad 93 %

powierzchni miasta, dla strefy podkarpackiej ponad 22 %, 4. obszary przekroczeń dla B(a)P i pyłu PM10 występują we wszystkich większych miastach

województwa, 5. występują dwa główne źródła emisji przeważające w stężeniach wszystkich modelowanych

zanieczyszczeń: w miastach i gęsto zaludnionych miejscowościach - emisja komunalna, w obszarach rolniczych i słabo zaludnionych - emisja napływowa,

6. ze względu na główne źródło zanieczyszczeń podstawowym działaniem naprawczym, które może odnieść skutek jest zmiana sposobu ogrzewania indywidualnego opartego na paliwach stałych na ogrzewanie niskoemisyjne. Diagnoza i wnioski z naprawczych programów ochrony powietrza zostały ujęte

w opracowywanych równolegle dokumentach strategicznych województwa.

Programy Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE)

Kolejnym krokiem do poprawy jakości powietrza w regionie są Programy Ograniczenia Niskiej Emisji, które powinny zostać opracowane dla poszczególnych gmin w strefach z przekroczeniami standardów jakości powietrza wskazanych we wspomnianych wcześniej programach ochrony powietrza. Podstawowym celem PONE jest systemowe ograniczenie emisji substancji szkodliwych do atmosfery, poprzez likwidację istniejących, nieefektywnych źródeł ciepła i zastąpienie ich ekologicznymi, energooszczędnymi urządzeniami grzewczymi lub zastosowanie odnawialnych źródeł energii (biomasa, układy solarne i inne).

Przedsięwzięcia ograniczające tzw. niską emisję obejmują: 1. likwidację indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych, kotłowni zasilających kilka

budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów do miejskiej sieci ciepłowniczej, w przypadku likwidacji palenisk indywidualnych zakres przedsięwzięcia może m.in. obejmować wykonanie wewnętrznej instalacji co. i c.w.u. lub instalacji gazowej,

2. rozbudowę sieci ciepłowniczej w celu podłączenia istniejących obiektów do centralnego źródła ciepła,

3. zastosowanie kolektorów słonecznych i innych rozproszonych mikro OZE (wpływających na obniżenie emisji w lokalnym źródle ciepła),

4. termomodernizację budynków wielorodzinnych i użyteczności publicznej, zgodnie z zakresem wynikającym z wykonanego audytu energetycznego, jako element towarzyszący przebudowie węglowego źródła ciepła. Z uwagi na duże koszty proponowanych działań, ważny element systemu finansowania ochrony

środowiska stanowią fundusze: NFOŚiGW i WFOŚiGW. Celem działania Narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej jest finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie określonym w art. 400a i 410a ustawy Prawo ochrony środowiska (2001), w tym ochrona powietrza, wspieranie wykorzystania OZE oraz przyjaznych nośników energii, działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej, a także wspomaganie monitoringu środowiska, systemów kontrolnych, pomiarowych, gromadzenie i przetwarzania informacji o środowisku. W 2012 r. Ministerstwo Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspólnie z funduszami wojewódzkimi opracowało założenia pilotażowego programu pn. "KAWKA - Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii”, który wdrożono w 2013 r. Bezzwrotne dotacje będą udzielane przez Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Kwota dofinansowania wyniesie do 90 %. kosztów kwalifikowanych, w tym do 45 %. kosztów przedsięwzięcia ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW. Dofinansowane zostaną przedsięwzięcia zlokalizowane na obszarze miast powyżej 10 tys. mieszkańców (to ograniczenie nie dotyczy miejscowości uzdrowiskowych), ujętych w obowiązującym programie ochrony powietrza opracowanym zgodnie z art. 91 ustawy Prawo ochrony środowiska (2001) i rozporządzeniem w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (2012). Dodatkowe wymagania, to działający na terenie miasta punkt pomiarowy oraz określenie programu ograniczenia niskiej emisji dla danego obszaru. W ramach tego programu samorządy przez kolejne 5 lat będą mogły ubiegać się o wsparcie finansowe. Aktualnie wymogi

Powietrze

38

formalne programu „KAWKA” spełniają miasta: Rzeszów, Krosno, Jasło, Jarosław, Nisko, Przemyśl oraz Mielec.

Plan Działań Krótkoterminowych jako integralna część programu ochrony powietrza

Zgodnie z wymogami art. 92 ustawy Prawo ochrony środowiska (2001) oraz zapisami dyrektywy 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) (2008) w programach ochrony powietrza uwzględnia się Plany Działań Krótkoterminowych określające działania mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia przekroczeń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. W ramach opracowanych naprawczych programów ochrony powietrza w 2012 r. sporządzono Plany Działań Krótkoterminowych dla strefy miasto Rzeszów (benzo(a)piren) oraz dla strefy podkarpackiej (pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM 2,5 i benzo(a)piren). Realizacja Planu Działań Krótkoterminowych wymaga współpracy wielu stron w tym Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz bieżącej oceny postępów prac. W tym celu określone zostały zakresy kompetencji dla poszczególnych organów administracji i instytucji.

Niezwykle ważnym zagadnieniem, a jednocześnie ograniczeniem w realizacji działań krótkoterminowych jest uświadomienie społeczeństwu jak dużą rolę ma do wypełnienia w systemie działań krótkoterminowych. Praktycznie w całej Polsce, w tym również w strefie podkarpackiej, główną przyczyną notowania wysokich stężeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz B(a)P jest ogrzewanie indywidualne oparte na paliwie stałym (węglu i drewnie). Sytuacje wysokiej emisji tych zanieczyszczeń, a co za tym idzie incydenty bardzo wysokich stężeń, wzmacniają specyficzne dla naszego kraju warunki meteorologiczne: mroźne zimy (które wymuszają zwiększenie zużycia paliwa), cisze i słabe wiatry oraz inwersje temperatury (które powodują zaleganie powietrza i kumulację zanieczyszczeń) oraz specyfika zagospodarowania przestrzennego miast - dzielnice ogrzewane węglem, to zazwyczaj dzielnice starych, gęsto zabudowanych kamienic w centrach z bardzo słabym przewietrzaniem. Ponadto wielu mieszkańców jako paliwo „alternatywne”, bo bezpłatne, używa odpadów komunalnych (butelek PET, kartonów po napojach, starych mebli i innych), które spalane w warunkach domowych, pod względem emisji B(a)P i dioksyn (substancji rakotwórczych) wielokrotnie przewyższają emisje ze spalania węgla lub drewna.

Zawarte w programach Plany Działań Krótkoterminowych wskazują jednostki odpowiedzialne za ich wdrożenie oraz sposoby działania przy wystąpieniu poszczególnych poziomów alertu.

System informowania społeczeństwa został oparty na trzech poziomach alertów według następujących kryteriów:

Poziom I - w przypadku wystąpienia przekroczenia stężenia dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 lub wystąpienia ryzyka przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)piranu: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM10>50 µg/m3,(z uwzględnieniem dopuszczalnej częstości przekroczeń 35 razy w roku), - stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10>40 µg/m3, - stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM2,5>25 µg/m3, (z uwzględnieniem marginesu tolerancji), - stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu >1 ng/m3. Poziom II - w przypadku wystąpienia przekroczenia progu informowania określonego dla pyłu zawieszonego PM10: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM10>200 µg/m3.

Poziom III - w przypadku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego określonego dla pyłu zawieszonego PM10: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM10≥300 µg/m3. Ogłaszanie alarmu wyższego stopnia nie musi być poprzedzone alarmem niższego stopnia. W przypadku ogłoszenia alertu poziomu I informowanie społeczeństwa odbywa się poprzez stronę internetową Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego bezpośrednio po przekazaniu informacji przez WIOŚ. Informacja podawana społeczeństwu zawiera: rodzaj i poziom alertu, datę i obszar, na jakim istnieje ryzyko bądź przekroczenie stężenia dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10, ryzyko przekroczenia stężenia docelowego benzo(a)pirenu, przyczyny tego stanu, kontaktowy numer telefonu do informowania. Na rys. 2.3.13. przedstawiono schemat procedury ogłaszania alertów w Planie Działań Krótkoterminowych.


39

Rys. 2.3.13. Schemat procedury ogłaszania alertów w Planie Działań Krótkoterminowych (źródło: [86])

W przypadku ogłoszenia alertu poziomu II i III oprócz komunikatu na stronie internetowej WCZK następuje automatyczne przekazanie informacji przez WCZK (drogą e-mailową i telefoniczną) do właściwego Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, Zarządu Województwa Podkarpackiego. Komunikat zawiera rodzaj i poziom alertu, datę i obszar, na jakim wystąpiło przekroczenie progu informowania określonego dla pyłu zawieszonego PM10, przyczyny tego stanu, przewidywany czas trwania przekroczenia, wskazanie grup mieszkańców wrażliwych na

Powietrze

40

przekroczenie oraz środki ostrożności, które mają być przez nie podjęte, informacje o obowiązujących ograniczeniach i innych środkach zaradczych, możliwość wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych - jakich i u kogo, kontaktowy numer telefonu do informowania o innych zdarzeniach mających istotne znaczenie dla bezpieczeństwa ludzi. W szczególności np. w przypadku wystąpienia Alertu Poziomu III Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego w powiatach grodzkich oraz Gminne Centra Zarządzania Kryzysowego w pozostałych powiatach monitorują wprowadzanie działań w odpowiedzialnych jednostkach poprzez informacje zwrotne od tych instytucji m.in. straży miejskiej, policji, zarządców dróg, przychodni lekarskich i szpitali, szkół i przedszkoli, organów samorządu gminnego.

Ekoprognoza jako instrument wspomagający w zarządzaniu jakością powietrza

„EkoPrognoza dla województwa podkarpackiego”, realizowana jest w ramach zadania pn. „Stworzenie i utrzymanie systemu informowania mieszkańców o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza” określonego w obowiązujących na terenie województwa podkarpackiego programach ochrony powietrza. Realizacja systemu wiąże się z potrzebą dostosowania zarządzania jakością powietrza na terenie województwa podkarpackiego do wymogu art. 26 dyrektywy 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) (2008), który zobowiązuje również do informowania społeczeństwa o aktualnych i przewidywanych przekroczeniach. „EkoPrognoza dla województwa podkarpackiego” obejmuje obszar całego województwa. W 2012 r. została ona zmodyfikowana w zakresie poprawy jej sprawdzalności. Poprzez zamieszczanie wyników prognozy stanu zanieczyszczenia powietrza, (na dzień bieżący i dwa kolejne) na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego stała się ona ogólnodostępna dla mieszkańców województwa oraz wszystkich zainteresowanych, w tym służb ochrony środowiska w województwie.

Edukacja wśród mieszkańców województwa istotnym elementem wspomagającym system zarządzania jakością powietrza

Edukacja realizowana jest w ramach zadania pn. „Uświadamianie mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia jakie niesie za sobą spalanie odpadów w piecach, kotłach domowych” określonego w obowiązujących programach ochrony powietrza. W ramach tego zadania w 2012 r. zorganizowano konferencję pn. „Dobre praktyki w ochronie powietrza”, która odbyła się w dniach 16-17 października 2012 r. w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie. Jej podstawowym celem było propagowanie dobrych praktyk związanych z realizacją zadań naprawczych zawartych w programach ochrony powietrza, a skierowana była przede wszystkim do podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację, w tym do samorządów lokalnych z terenu województwa podkarpackiego.

Konferencja składała się z trzech bloków tematycznych: 1. jakość powietrza - w szczególności z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Środowiska,

Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego,

2. stosowane dobre praktyki związane z realizacją zadań wynikających z programów ochrony powietrza - w szczególności z udziałem naukowców, przedstawicieli uczelni, samorządów z Polski,

3. możliwości dofinansowania przedsięwzięć wynikających z programów - w szczególności z udziałem przedstawicieli NFOŚiGW i WFOŚiGW. W 2012 r. został wyprodukowany i wyemitowany przez TVP Rzeszów trzy odcinkowy film

pt. „Nie pal śmieci", składający się z części: Nie pal śmieci - nie truj, Nie pal śmieci - nie łam prawa, Nie pal śmieci - masz wybór. Filmy te zostały zamieszczone również na stronie internetowej Wrota Podkarpackie oraz rozesłane do wszystkich gmin na terenie województwa.

Documents

2. POWIETRZE 2.1. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA ... · Łączna emisja z czterech miast na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg) w 2012 r. wyniosła 3 327