T.C.KLTRBAKANLIGI ve Mzeler Genel xx.-, SONULARITOPLANTISI. 2S=29-M.AYIS 1998TARSUST.C. KLTR BAKANLIGI No:2198Analar ve Mreler Genel No:67YAYINA Koray Hayriinnisa AKMAKF BAYRAMFiliz KAYMAZNurayTARLANAdil ZMEKemalettin HaydarDNMEZ MORKAYAMeryemUYANIKERISBN: 975-17-2200-4975- 17-2202-0 (II.Cilt)ISSN: 1017-7655Not: Bildiriler, greyay KLTR l)AKANLIGI KTPHANE ANKARA-1999 C.H. GREENEWALT, JR.Sardis: Archeological Research in1997 1Orhan Magnesia ad Meandrum(1996-1997) 15Meral AKURGAL 1997 33mer 1997 Phokaia '; 49Gven ERSOY1997 Klazomenai 67Klaus TUCHELTDidyma1997 77WolfgaQ.g RADTBericht Uber Die Kampagne1997 in Pergamon 93ZGNEL, Tayyar GRDAL1996-1997 111Juliette DE LA GENIERE1997 Klaros 125Jacques Des COURTILS, Didier LAROCHEXanthos Letoon1997 Raporu 131Jrgen BORCHARDTBericht Der Grabungskampagne in Limyra1997 139Cevdet BAYBURTLUOGLU1997 Arykanda Raporu , 151FahriPatara1997 159Haluk ABBASOGLU, Wolfram MARTINIPerge Akropolisi'nde 1997 , 179Cengiz Kaunos1997 195Ramazan ZGAN1997 Knidos 205Yusuf BOYSAL, Musa KADIOGLU1997 Stratonikeia Nekropol 215FedeWork Of The Halian ArchaeologicalMission AtIasos1997 229Ahmet A.TIRPANLagina Hekate Temenosu, PropylonYe Altardaki 1997 237Pierre DEBORDCampagne1997 A Et Ortas 257Daria Ferrero De BERNARDIHierapolis Kurulu1997 Dnemi 263Marc WAELKENS.:TJ;l.M.YERMEERSCH, H.A.El'-INIThe1997 AtSagalassos And Dereky 283R.R.R. SMITHAphrodisias1997 313KlausRHEIDTDie Ausgrabungen In 1997 321 Y Raporu 335Vedat Nysa 1997 353John DEVREKER, Kurt BRAECKMAN, Dominique DUTOOPessinonte1997RapportProvisoire 359Eugenia Eguini SCHNIDER1997 Excavations And Research At Elaiussa Sebaste, Turkey 385Catherine ABADIE-REYNAL, Rifat ERGEThe ZeugmaAnd Apameia Works1997 .403M. HARTMANN, M.A. SPEIDEL, R. ERGERomanMilitary Forts AtZeugma 417Numan TUNA. . .... .

.D0

-a-

..1'i'1Oos1b"-',....:.....b

2:Antik

ve1997

1,2)

lahitler.A,Bl,B2)Pithoslar.a)Antik

cephe

b)Cephe

dikdayananduvarlar.c)M.O.

kentsuruiii , FoaBelediye A.Nihat Dirim'in24.05.1995gnve 1688Kltr 'na mektubundan kopya edil- Bu mektuptankopya edilen " ... yeri,zamanda ve biimde hi bir otoriteye keyfi tu-tumve ierisinde korumaya ynelik ol- aksineantikkenti tahripedici nitelikte Foa'dabelli bir ve stratejisinin ilgili kurulun yesi ol- sebebiylesit Foa sakinlerini zor durum-da Dairesiise daireler olan Kltr ile sonra18.09.1997 gn dava konusu Bakan-lar Kuruluhukuka ve halinde tela-fisi zararlarmeydana nedeniyleyrtlmesinindurdurul- ilekarar Dairesi 'ninbu" ....ve hangi ynyle yolunda bir incele-me sadece kimi antik kent do-kusu gibi gveikinci konut olanFoa'da boyusren sonucunu dava konusu Bakanlar Kurulu hukuka de-nilmektedir. Dairesi 'ninPhokaiayeniden buyrtmeyi durdurma daireler olan veKltr itirazlan Dava Daireleri GenelKurulu'nda14.11.1997 gn Y.D. Itiraz No: 1997/672 no.lu dosya ile ve dava- idarelerce ne srlen hususlar bu gerektirecek nitelik-te dairelerin reddine,Genel Kurul 'a 21 yenin ile karar Bylelikle Phokaia antik kentindeki ka-(4) evre Hareketi olarak vedava AvukatBozkurt Bozkurt olmak zere tmevreHareketi desteklemeleri nedeniyleburada ifadeetmek isterim.(5) Hukuk 02.09. 1997 gnve 08524 Kltr Bakan- Kltr Hukuk 05.08. i 997gnve 4271 Daire 'nasavunma 50 ilgili 06.08.1992gn ve 92/3394 Bakanlar Kurulu Kararname-si 'ninilgili hkm yeniden te yandanPhokaiayeniden ileilgiliolarakveMzelerGenel 14.08.1997gnl zerineKltr neri vebuneriBakanlar Ku-rulu'nun16.09.1997 gnk 97110273 ka-rarile ili, Foa ilesi, Phokaia antik kentinde yeniden ka- karar 1997 Phokaia' da iki grupta toplayabiliriz:I-Temizlik ve Yzey Evinde 1-Temizlik veYzey 1997 ren yerlerinde temizlik da Buyzey Phokaia antik kentinin daha iyi belirlemek, yeni renyerleri sap-tamak ve topografik incelemeler yapmak Bu Phokaia antik kent daha dabykvemeyenaskerialanlardan da bunedenlegelecek Foa'dakiaskeri alanlarda Evinde Kt hava nedeniyle evideposunda Bu zel-likle1995ve1996 3.DereceArkeolojik kalan Mahallesi, 19 pafta, 102 ada, 23no.lu parselde DIortaya lanGeKlasik-Erken Hellenistik Dnem'e ait birseramik zerinde tasnif, restorasyon ve izim zere szkonusu alanda 1.0.7. tarihlenen bir megaran or-taya stratigrafisi de izim: 1; Resim: 1)7.DIveD2elegeen ve Arkaik Dnem megaronunun gney- tahrip eden byk seramik kiremiti (Re-sim: 2)zerinde..ele ikinci ki-remiti retimi kadar devamiin atlyenin ilk se-ramik retimleri debu dzeyden itibaren Deniz dzeyinden2,00 m. ykseklikten itibaren elegeen seramik bir metre ka-dar gstermektedir. Seramik retiminin de uzun boyunca devam .!lncakbirlikte ele geentarihlenmesi kolayseramikmalzemeyle, atlyenin nc olarak grmekteyiz. enst olan2,00 m.ninzerindeGe RomaDnemi sigillatafakat bu(6) Phokaia ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu'ndan yenidenkarar lerindebulunan ve Mzeler Genelyeni GenelProf.Dr, Ender burada sunmak isterim.(7) O. "1995 Phokaia II, Ankara1997,5-9, izim 2-5, Resim:8-15; yazar, "1996 Phokaia ,XIXXazl Sonula- I, Ankara1998,770"772, Resim 18-22.(8) I, 770-771.51erozyona nedeniyle ok az buluntu gnmze Sz ko-nusu olan ilk ierisinde terra sigillata malze-mesi birlde olarak ele Buseramik atlyesinin, den elegeen malzemelere gre kaba mutfak Seramik plkleri, zellikle zerinde boya ve ssleme bulunmayan kabamutfaktarihlernesi iin ok nemli depozitlerdir. Bu seramik plk-lerinin bir anda iin toplu buluntu (kontekst) dedir; bunedenle plklerin tarihten bir yadabirden faz-la treait anakmlekleri ierir. Bununiinbutabakalar, mezar gibi kontekst buluntusahiptir. Bu durum daha nce nc d-nem Phokaia ilk Roma seramik da Toplubuluntu plk seri olarak kabamutfak rnekleriylebirlikteelegeendahainceseramikle Buseramikler atlyede seramikler iin atlyenin seramik retim ile birlikte Daha iyi tarihlenebilir olma nitelikleri nedeniyle tarihlendirilmesin-de firnisli veince byk birnemi te yandan p-lkteelegeenamphoralar iinde durumszkonusudur. Buamphoralaratlyede bu lar.st tabakalardan DI 1,80-1,70 m. dzeyinde ele olan dz kulba sahip birka para durumundaki bir kantharos (izim: 2a)IO ileyi-ne dzeyde bulunan bir kantharos kaidesi (izim: 2b)1l ncvebuzaman dilimininsonuna aittir..,. Yine DIele bir kantharos da (izim: 3)12,LO nc ierisindendir. Daha dzeyde,1.40-1.30 m.dzeyinde bulunan bir skyphoid kantharos ile bir oinokhoe yine zamandan (izim: 4)13. 1.4:0) .30 m. dzeyinde ele geen i ve yzeyi siyah derin kase deyine nc tipik rneklerinden-dir(izim: 5)14. alt dzeylerinde 1,20-1,10m. dzeyindeeleta-kantharos ile discusunda yiv bulunan bir kandil (izim:6). enalt dzeyi olabilecek 1,10-1,00 m. dzeyinde rastlanan kant-haros da (izim: 7).(9) "1989 Phokaia XII. I,Ankara 1991, 137.(10) B.A. Sparkes and L.Takott, Black and plain Pottery of the 6th,5th and 4thcenturies B.C., The AthenianAgora XXII, Princeton, New Jersey 1970 (bundan sonra: The Athenian Agora XII), Fig.7, No.701.(II) H.A.Thompson, "TwoCenturies ofHelienisticPottery", HesperiaIlI, 1934,320, Fig.5, A28; TheAthenian Agora XII, P1.29,No.713.(12) The Athenian AgoraXII, Fig.7, No.684, P1.28.(13) H.Thompson, HesperiaIII, 1934, Fig.32, C 13.(14) The Athenian AgoraXII, Fig.8, No.806, P1.32.(15) lbid. Fig.10,(16) Ibid. Fig.7, No.707.(17) J.Schafer, Hellenistische aus Tafel 52-53, Hl-H8.52plk ierisinde tarihleyici malzeme olarakmantar Knidos, Khios, Kos ve merkezlerde olabilecek amphora ele Tm bu amphoralar atlyesi re- olup, atlyede nedeniyleburaya amphoralar(izim: 8,9). Ele geen kandil da atlyede olup, orada gerelerdir.plk elegeen kaba mutfakprofil ri, sresinin ok uzun nedeniyle ok byk fark- gstermez. Buplkbenzerlerine Thasos'ta da ancak Thasos'ta elegeenseramik Phokaia seramik biraz daha erkene Phokaia'dakiatlyederetilenkap Gve kaplar (lopades) , mlekler (khytrai) , lekanai, byk yayvan kap-lar vekaseler, tencereler,ie dnk kaseler, tekkulplutestiler,mortaria, tavalar, derinkaseler, veocaklar, mleki diskleri ve kaplar ile mlekler (khytrai) ift kulpluyuvarlakdipli derin hemenhereleInce iinprofillerini tamamlamakmmkn (izim: 10). kaplaraait gvekaplar ve aittir (izim: 11, 12).Gvekaplar (lopades), olup atlyeninennemli re-timlerindendir (izim: 13). Bunlar olarak herele en en st dzeyinden 70 cm. 1,30-1, 20m. dzeyindeki Budzeydeyinegvekap- mleklerin (Resim: 14) de oldukaBudzeyinen retimleritavalar (izim: 15)ileyine tavalara okbenzeyen tavalar gibi taban olanyayvan (izim: 16). tipleri ele Lekanai de taban olup,ve tip-lerin tersine derin (izim: 17). Bu tr mlekiekilebilmeleri vearkzerinden kurutulmakzerebozul-madan iinantik seramik atlyelerinde topraktandiskler plkde 2-2,5 cm. ve 30-35 cm. diskler ele(izim: 18). kap-lar, arkakonanbu diskler zerinde retiliyordu. Seramikplk-lerinde elegeen mleki diski bunesnelerin,genellikle ne kadar pek Kulplu ve kulpsuz kaseler de bol ele Kulplukaselergenellikle daha byk ve oldukaderindirler (izim: 19). dnk kaseler ise hemen herele olup tarihleyici sahiptir (izim: 20).Gnlkolarak kabamutfak kronolojilerinin olduka zordur; nk bu tr zerlerinde genellikle bir ss-leme Ote yandankaba mutfak iinmezar--- -.__._---_..__ (L8) EBinde,"Un Remblai Thasien Du IYe Siecle Avant NotrEre" BCHCIX, 1985,281 -344.(J 9) Ibid. 321, Fig.34, N.239.53[ara da lhediyesiolarak pekkonulmazlar; bunedenlegenellikle butrkap-lar tarihlerne kriterlerinden yoksun gibigrnyorsa da, gerekte yle Bu gnlk ieren seramik plklerinin bilinli olarak malandurumunda, kaba mutfak kronolojilerinin mm-kndr. szn seramik kontekstolmasahiptirler. Phokaia'daki bu seramik Klasik Dnem'insonu ve HellenistikDnem'in ait kaba mutfak kronolo-jisinin ve Phokaia yerel seramik retiminin belirlenmesindebykneme sahiptir.54318izim 1: Foa ilesi, Mahallesi, 19 pafta, 102 ada, 23 no.lu parselde ortaya Arkaik dnem megaronunun ve (izen:M.Acar)FOA 96 H.E. D i * 1.!lO- 1.70 izim 2: Arkaik dnem megaron Kantharoi. 1.0.4. nc 551LCL 1(i)FOA 96 H.E. 1) * m.------ izim 3: Arkaik dnem megaron alarondaki seramik i..4. nc \ii /i,/// / (I/iII'II'i "\ \\ \\ \\ \------------------- ..... :\\ . i'\ \ ... .... .... ... /FOA 96 H.E. DI * 1.40-1.30m.izim 4: Arkaik dnem megaron alarondaki seramik i.A.nc 56FOA96 H.E. J) i "1.40-1..30ILI.- - iiiiiiii iiiiiiii iiiiiiii-----izim 5: Arkaik Dnem megaronseramik Kaseler. 1.0.4. nc \FOA % H.E. 1)1* _ .,.-.-.-.izim 6:Arkaik dnem megaronseramik t..4. 57FOA 96 H.E. n * 1.10-1.00 m.izim 7: Arkaik dnem megaronseramik 1.50-1.40m.rI1 rn1.40-1.30rn..30-1.20m.izim 8:dnem megaronseramik Amphoralar. nc 58120-110m.1.10-1.00m.100-0.90 m.0.90 - 0.80m.0.80-0.60m 11ifij

11\/i1 "IJ) i /i ,//(nir-r--'

i--!

.ojr-r"-'_-_-_.J [---.----[

izim 9: Arkaik Dnem megarenseramik Amphoralar. 1.0.4.nc .-r J rr,t 1- ) r i )rFOA 96 H.E. i) i 1.801.70 rn.izim 10: Arkaik Dnem megaronseramik Khytrai. nc 59....----------FOA 96RE. ni * 1.80-1.70 m.izim 11: Arkaik Dnemmegaron ala- seramik "Kapaklar. 1.004.ncFOA96 U.E. D *1.30-1.20 m. -.-..-.-.-.izim 12: Arkaik Dnem megaronseramik Kapaklar.i.A. nc 601'0(:\'.11.11.1:.0i LiU:,LMlIl _.-.-..-.-.izim 13: Arkaik dnem megaron buluntulan. Lopades.1.0. 4. nc ,/ H.E;, u i -__.w.-.",,_izim 14: Arkaik megaron Khytrai. 1.004.nc 61 't... .........

__. . __ ---=;:YFOC.,\ % II.LII i L3n-uIJ..-.-.__-.izim 15: Arkaik dnem megaronseramik nc izim 16: Arkaik dnem megaron seramik Yayvankaplar. 1.0.4. nc ey-62FO("'" so n.r. n m. -"._.-.-.-.izim 17: Arkaikmegaron alamndaki seramik buluntulan.Lekanai, 1.0.4. nc .._L__ J___FOA 96H.E. D '1.30-1.20 m.----------izim 18: Arkaik dnem megaren alamndaki seramik buluntulan.mleki diskleri. 1.0.4. nc 63FOA96 H.E. D i 1.30-1.20 m.--------.-izim 19: Arkaik dnemalamndaki seramik Kulplu derin kase. 1.0.4. nc

T'7olan magistratlar yan- Jenkins, bugruptaki sikkelerini. Mithridates (M.O. 88-84) PAhYMEN, Ashton'un> gibi D grubuna dahilise, Rodoshemidrahmi rneklerimiz M.O. kadarinmektedir.Rodossikkelerinin bir Stratonikeia'dakentte-ki Rodos ekonomiketkisininbu da etmektedir.VonAulock'un definede de ok benzer Rodossikkelerine rastlan- Mithridates'e saftayer ilebelki, veya Stratonikeia'ya szkonusuol- (23) G. K. Jenkins, "RhodianPlintophorik-aSketch", Kraay-MorkholmEssays, Louvain-la-Neuve1989, s.J01-IJ9.(24) R. Ashton, "AHoardof IateRhodianPlinthophoricHemidhrams (CH4,n)", The NumismaticChronicke1991, s.202-204.(25) von Aulock, a.g.e. s.12-13. Budefinedeki Rodos sikkelerininkesinlikle defineye dahil Stratonikeia gz nne defineninStratoni- nedenleolduka mmkndr.(26) A. A.Stratonikeia (1998), s.3.222B 17-@'c>,='Dizim: 5o 1mZ5BATIi?izim: 4444Resim: 1Resim: 3Resim: 2445Resim: 4446 - 1997 TATLICAN*Dominique KASSABTEZGRFuat 1997 1994 ve1996 zereDemirci Ablgesin-de zgr Gkdemir Ege niversitesi Arkeoloji B-lm), Ozkan (Ankara Universitesi Arkeoloji Blm), misafirciler Selmave Deniz Sayar (anakkale niversitesi Arkeoloji ve SanatTarihi Blm) Ekibe Catherine (Geomorfolog, CNRS),Jean Franois Bernard (Mimar, IFEA) ve sigillata keramiklerini incelemek ze-re Nalan niversitesi Arkeoloji Blm'nde Grevli-si)ettiler. Geen gibi, MzeFikri Kurt ba- olarak mali Komisyonu tara- ve Sinop Mzesi 'nin ciddi Ankara dere nemliile Bu ncelikle geen ve nedeniyle zorunda tamamlamakvebublgedeki bir ait sonmanyetik anomaliI. S 23ve R 23 Kareleri:i ve 2 'nin (1996 (izim: 1; Resim: 1) 1R 23karesinde geen belirlenen kk bir yer 1,57 m. (Resim: 2). en fazla 48 cm. kadar korunagel-* TATLICAN,Mze Mdr, DominiqueKASSAB-TEZGR, Consulate General ofTurkey Odos AghiouDimitriou151 546 34Thessaloniki, (i)Mehmet ilgi iinederiz.447 kiremit veicephesi blgelerdekoru-nanbirkil ile ibkeydir, renkli sert kil taba- ile olarak 47cm.tek bir direk yer kuzeye ve bir tahripol-Butblrler, yksek destekler vebir tm olarak elege-enve sonu ileV. ilk tarihlenen, havu formlu hamurlu amphora ile (Resim: 3,4). bir pithos ve 4.15m. ninzerinde yal- temelseviyesinde olan birduvarbulundu.1.22 'nin Daha sonrave birbirine olan 1996 hari ortaya Bu byk (uzunluk: 2,95m., 1.77m., ykseklik: 1.40 m.) tabandan 20 cm. daha yksekte yer alanvolkanik bir (uzunluk: 66 cm., 45cm.) dikeyolarak olanikincibir volkanik (uzunluk: 1.24 m., ykseklik: 43cm., 10 cm.) iledes- Bu kontrol etmek Bu (oblik) olarakiki duvar ile Bi-rincisinin temeli volkanik st isedere ilekongIome-radan kk kiremitlerle Dere bir daire ile Taban zerinde dzvekiremitlerile (Resim:5). Bunun en fazla 2,34 m. ve1.90 m. yamuk (trapez) daire tede klleri n ve bir ukura Volkanik geliyor (ada olarakdere ise blgedeher yerdemevcuttur. Gnmzde ise, enDemir-ci'ninonkilometrekadar Bu bu nedenle i yzeyin yerlerinde izleri bulunan kil ta- ile 2. 25-27-R25 -27 KarelerindeYer Alan Manyetik anomali, 1994 incelenen ilebusene tamamlanan yer ve kadar ortaya enbyk aittire (izim: 2).(uzunluk: 3.65 m., 2,76 m.)zemini armudi lidir. isedaha yuvarlak oluyor (Resim:6, 7) seviyesinde(ykseklik: 77cm.) tir,st 20cm.)zerinde yer almakta, buseviyede de olan (enfazlaykseklik:70 cm.) kiremit vekil (2) 1995da sisteme 18.,2(1996) (1997),s.356 ve 364,ResimII.(3) Manyetik anomaliler iin, 19 (1997) (1998), Resim:1448Taban, gibi, birka santimlikrenkkil ile Dikikiadet 10 cm. kadar olanstun(uzunluk: 1,.40 m., 34 cm.)yer kuzeyde, 95 cm. yzeyi kil ileolan gibi, bir ile kesilmektedir. Bu kil kaplama 30cm. ykseklikte devametmektedir. girilerek tabana bir olarak mi? Yoksa ya- bir tmyle (Resim: 8,9). iki adet topraktan destek, zerindeki Koridor, dere st pek az yerde grle-bilen toprak tabakalardan hafif e (oblik) bir duvarile 1,65 m. 9 adet dizisinden ve do- 1,90m. ve12adet dizisindenkuruludur. Bunlar1,50 m. ve 38cm. bir duvar ile By-lece yamuk (trapez) S 23karesindeki greokdahakk-tr ve 1,53 m. On zere, bir ukur yer yor60cm. bir kmr Ne nestunlara nedetaban vedestek kemerlerine ait hi bir bizeisteni-lerek Tabanstnde kkve maddeleriile halde 10 cm. birkil ta- bu kilszmeukuru olarak Bu yenidendzenlenmesi tblrIer (Resim: 10),kiremitler, yksek destekler (Resim: 11) ve hamurlu amphora para- olan malzeme, tahminen Kolkhos aitboyun (Resim: 12), renk hamurlu ok nadir grlen bir tipe ait tmbir boyun(Resim: 13), Demirei'de retilen renkhamurlu amphora gvde (enaz on para), pithos birsigillata vekemik-ler ileBtn bu paralar, meydana getiren elemanlar ya dabu malzemeler keramikiledolu olanplk, boyunca bu bir dnem eden deposu(P 25-P26)ile yeralankmr kil szmeukuru olarak bylebir olduysa- yada dolgu toprakla dnemle hamurlu amp-horalar ok fazla malzeme ile birlikte mlekininmalzeme-lerine keramikIeri (biri tmdr) (Resim: 14), sigillata kandiller (Resim: 15) vebolmiktarda kemikvedenizgrlmektedir.3. P 26 Karesindeki SondajP26 karesindemanyetikanomalinin ynndeilerIeyipilerle-bir sondaj (Resim: 16).Burada, 1 m. stnepithosun gvdesini rten, de-re bir duvar ortaya (Resim: 17). 1994 ya dabu hi bir duvar ile kurmak mmkn 4494. ve retilebilecek Durumaevrilmesikez, pressisteminde ortaya Biri 1996 026(Resim: 9), ncs ise P26karesinde sondajda bulundu (Resim: 16).Q 26 karesindeki pres gnlk seramik ve hamurdan amphoraiinde bulundu. tabaka kiremitve ile Gnmzde, kylerde iinbu Boyabat yresindengelmektedir.i..Lsonunda pres blgelere gre de- tarihlerdenitibarenbtn Akdeniz mevcuttur>. Buge-nellikle yuvarlak veya ovaldir. yandan, busene bulunanlar kp veya dik-drtgen olupGneyKaradeniz'inkarakteristik

1996 bulunan boyu enindenbyk, muhtemelenyenidenbir ve elde etmek iin tiplerin Demir-ci' dekinde daha ziyade retimiiin presin Gerekte kaynaklardan biliyoruz ki, antik Sinop ve busit sundablgezeytinlikler zengindi (Strabon,II, 1, 15: XII,3,12).Birbirlerindenbirkametremesafedeki bunlardaki min O26karedeki havu amp- ieren tabaka, sitteki bu yeni faaliyetin de, LS.s. ilk veya 4. sonununbir terminuspost quem'ini ifade ediyor. geen seviyede bulunan birsikke Phokas Dnemi 'ne ait olup(602-610 R) bu yeni faaliyetin muhtemelen LS. 7. kadar gs-teriyor.SONU1994 buyanagn tanesi iyi durumda olandokuzyeni ileretimleri bir kurma Yerinde nebir ne de belirleyecek par-alara tespiti Bunun sonucunda kilszme ukuru veya evirmek istedikleri ortaya veyaen iin ve yeniden ol- gsteriyor, Bu,Q26karesindeki ileizah edilebilir.(4) Loc.cit.dipnot 2, resim 2 a ve b.Bu Sinop Mzesi'nde muhafaza edilmektedir.(5) J.P.Brun, "Lesinnovationstechniqueset leurdiffusion dans les pressoirs", in La production duvinet de 1'huileen Mediterranee, BCH Supp l. 26 (1993), s.S43-SS0.(6) J.G.C.Anderson, StudiaPonticai (1902), s.IS; O.Callot, O., Huileriesantiwues de Syriedu Nord,1984, s. 43-45ve s.44 dipnot 22. yerine sistemi iin J.P.Brun, L'oleicul-ture antiwueen Provence. Les huileries du department duVar, deNarbonna-ise, Suppl. IS (1986), s.123, Resim: 60 B, 62 ves.124, 6, s.178, Resim: 138, s.216, Resim: 199,s.218, Resim: 201: R.Frankel, "Screwweightsfromlsrael", BCHSuppl. 26(1993), s.108-109,Resim: 1, 2 ve s.112, Resim: 4.450Her sonunda ok miktarda bulunan veya tubuli leregelince, birbirlerininzerine kubbelerinin ele- olarak muhtemeldir (Resim: 10). Bu Kuzey Afrika'da RomaDevri'nde ok iyi Bu sorularacevapverebilmekiingerekli olan, tblrlerintipolojisi nmzdeki dneminde zamandaKaradeniz zerindeki devamedilecek, tipolojisitamamlanacak ve ticaret iindeki tespit edilecek-tir.(7) RJ.A.Wilson, "Bricks and Tiles in Roman Sicily", in A.Mc Whirr, Roman Bricks andTiles, Studiesin Distribution andUse in theWestern Empire, BARInternational Series68, 1979,s.32; N.Cuomo di Caprio, La Ceramica inArchaeologia, 1985, s.145; El.aubenheimer, Saltesd'Aude, Un complexe de potiers le quartier artisanal, DAF 26 (1990), s.70.451izim 1:1 ve 2'nin1997 olan nokta nokta izgiyle (P.Lebouteiller, J.F. Bernard ve izim2: Kare Q26 (J.F. Bernard ve O.Gkdemir)452Resim 1:1 ve 2 genel Resim 2:1Resim 3:1 ve iinin ampho-ra ve tblrlerden olu- dolgusuResim 4:l'debulunanhavudipliamphora453Resim 5: 2'nin Resim 6:genel Resim 7:i Resim 8: 454Resim 9: ve n plan-daki pres sisteminde Resim 10: birbirine olan tblrlerResim 11: olan destekler (sol taraftakinin zer-inde yer Resim 12:bu- o-lantahmi-nenKokhostipinde biramphora- boyun Resim 13: olan beyaz tipindebir bo-yun 455Resim 14: gneysundaki pIkte bu-lunangveResim 15:dakiplkte bulu-nan kandilResim 16: Sondajm genel Resim 17:Pithos ve stne rlenduvarlar4561997 YILI Levent ZOROGLU*Nurettin ARSLANili, ilesinde, Kltr yrtlmekte olan Ke-lenderis 14- 30 Eyll 1997 tarihleri Bu 1986 beri topluolarak ve el-dengeirilmesive buna olarak olarak halde,modern kentin blmnde, parselebirbina ortaya nedeniyle kan bu ncelik Sz konusu ortayabir oda sreiinde, ncesttengrlebilen buluntula- mezardan birjandarmaya teslimi gibibizim ilesineintikalimizden nce kenta- mezar ve dromosun iini yznden, nce te- daha sonra ise dolgu (Resim: 1).Bu mezar sz konusu alandaki temizlenmesiyle bir-likte ilk mezara ek olarak oda ve ukur tipinde iki mezar daha tespit Mezar (K.97.DN.l): dasz gibi, ortaya mezar nceki kentin ve bulunandromoslu oda mezar tipineaittir.Uzunluk Genislik YkseklikDromos 1,80 m. 1,10 m 0,60m.Dromos Sekisi 035 m. 11Om. 0615 m.Stamion 0,55m. 1,lOm. 0,75m.Kaoak Mezar 2,40m. 2,lOm. 1,24 m.* Prof.Dr.Levent ZOROGLU, Selukniversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, ArkeolojiBlm 42079 KONYA ..Nurettin ARSLAN,Grevlisi, Seluk Universitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, ArkeolojiBlm42079 Kamps KONYA(I) Bu Kltr Mersin Mzesi'nden M..Ergn temsil heyetimizdeDo. Dr. M. Sayar (Viyana), B. Bhlendorf (Heidelberg) ve S. U. lisans yer 457Dromos drt olup, merdivenler dzensiz ve kaba olarak Merdivenile stamionhafif Kapak aitherhangi bir paratespit olmaklabirlikte, kapak zemine iin olan kanalolduka iyi Yamuk drtgen form-lu mezar st rts tamamen tahrip Bunagerek k- korunan blmlerden gerekse mezarlar gi-bi mezar kemerli birprofilesahiptir. Odaiindezemin dzgn vekuzey blmlerde ukurcuklarMezar ynndedir (Plan: 1; Resim: 2,3). iinden, bizim olayyerine ncebuluntu-lar lekythoslarileiki adet Perstipi ticari testi Ancakmezardaki konusunda bir bilgieldeedemedik.Mezar oda- sonucunda ve kuzey ynndetunve toprakkaplardan malzemedeortaya (Plan: 2).Mezar iindekitun buluntular bir kepe, bir strigilis, iki ulu birkandil kase, bir yzk ve paralar sz konusudur. Bunlar biim olarak iyi ko- olmaklabirlikte, korozyana Strigilisvekepetek parahalinde imal kandilise alt ve st iki birbirine eklen-mesiyle elde Diskusun asmak iin delikler bulunmakta- Kandilbulunan kemer biimli tuntan kk larbu kandili asmak iin Iyi korunan metal buluntulardanbirise, oval formluyzkve kre formlukasedir (Resim:4).b. Toprak BuluntularBu en byk kmeyiKelenderis'ternekleri ilk kezele geen lekythoslar Bunlar figrtekni- olup, zerlerinde tek grifonyadaharpyden olu- betimler Figrler gvdenin merkezine ve sola dnk olarak, birze-minzerine Tekbirrnekzerindeiseyatayyumurtadizisizerindeiki palmet demeti (Resim: 5). kaplar, siyahglazrl ve tondosu tekerlek sslalakkylix, testi vesivri dipli iki ticari testidir(Bak. KatalogveResim: 4).Mezarda ve ok kk paralar halindeinsankemiklerine rastlan- Ancak mezarda cesetcinsiyetive konusundabir sy-lemek olduka gtura. TarihlendirilmesiKelenderis K.97 DN1 hemen hemen hi bozul-madangnmze en byk Daha danemlisi, kolay biimde tarihlenebilir eserler bir Tarihlenebilir buluntular en erken J. D. Beazley'in(2)ilk gren vemezarhediyelerinden ilk grubu grg gremezardabir bir de ocuk olmak zereiki iskelet Bu bilgiler plana isketlerinmuhtemel yerleri, kemikleri n da dikkate 458 ve Mina olarak eserlerle paralellik gsteren lekyt- benzer rnekleri 425-400 verilmek-tedir-, Tondosu ssl siyah Attik,kylix de5. son aittirs. Metaleserler zelliklekepes, strigilisve k-re formlukase rnekleri debelki biraz daha ge, yani 400-325 tarihle-rineait Sonu olarakK.97DN-l5. sonile4. ilkkalan sre ierisinde sylenebilir.Bualandaki oda(K.97DN-2) veiininfoseptikukuruolarak buradaherhangi bir Buiki mezardan Ust rtlukur Mezar olarak bir nc mezar (K.97 DN-3) isesadece ukuru belliolacakdurumdagnmze ve buda mezargibi Mezar1,20xl ,50 m. llerinde ve 0.50 cm. elegeen Ancak zellikle metal ve konusunda bir nedeniyleherhangi bir mzeyeteslim BuKelenderis sondaj ortaya zemin zellikle yan baheden gelen su-lama suyu ile su grdk. Her zamangibibuko-nuda raporumuz (3) W. W. Rudolph, Die Bauchlekythos . Ein Beitrag zur Formgeschichteder attischenKeramik des5.fiz. v. Chr. (1971)65-66, XIII, (4) Rudolph, a.g.e. 62, XII, E2, H7.(5) B. A. Sparkes- L. Talcott, Blackand PlainPottery of the 6th, 5 th and 4thCenturies B.C., AgoraXII (1970),286, PI. 22,487.(6) Bronz kepeler ve tipleri konusundabkz.: Flourentzos, "A Group of Bronze Utensils from A PrivateCollectionin Nicosia", RDAC1978, 123, Fig. 1-2.(7) E. Gjerstad et al., SCE II (1935) 270-274, PI. 49, 8, 13,43.(8) ukur plan zellikleriiin daha bilgi iinbkz.: L. Kelenderis I. Kaynak:lar. Buluntular (1994) 39-40 Res. 29-29.(9) Metal restorasyonve iin bu tarihlerde, mzede devir teslimgerekesiylesonusuz 459460_JJ:111i"" \Q ,Resim: 1Resim: 2Resim: 3461Resim: 4Resim: 5462TARSUSALANI1997Levent ZOROGLU* Mehmet DOGAN1997 TarsusCumhuriyet 6 Temmuz- 30 Eylltarihleriyrttildr. Bu Cumhuriyet karelaj sis-teminin eldengeirilmesive yenilenmesi, antik cadde ve da ortaya rlvelerinin ve 5-6 KL plankarelerindeilkmimari seviyenin ortaya biiminde (Plan). ca, esas olmak zere Tarsus Mzesi 'nde saklanan lara ait da srdrld.1. KARELAJININ VE RLVEA1994 Cumhuriyet hemensonra veMzelerGenelizniyle AntalyaMzesi arkeologu zverili ile Geen zamanierisinde ortaya yeni yeni bir karelajsisteminin gerektirdi ve Istanbul Teknik Universitesi 'ndenDr.K.Kuzucular Cumhuriyet yenikarelajdzenini Bu a- Prof.Dr.ZAhunbay ve Prof.Dr.M.Ahunbay birrlveekibi Caddesi ve evresindeki mimarinin planvekesitlerini yrttler. Bu erevesinde alanda-kive koruma ve evredzenleme projeleriiinbir oldu.2- Cumhuriyet ortaya nemli bir i. blgedeki bu da* Prof.Dr.Levent ZOROGLU, Seluk niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, 42079 KONYAH.Seluk niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, 42079 KONYAMehmet DAGAN, Mze Mdr, Tarsus-If.El,(I)1996 beri Berdan Tekstil desteklenmektedir. Bu Berdan Tekstil YnetimKurulu veGenel Mdr Ekenler'eBerdan TarihveKltr Koruma ErcanEkenler'e,Berdan TekstilGenel Mdr MehmetBerdan Genel SekreteriTe-kin Koak'a herkonuda bize olanKaymakam lger'e, Belediye Burhanettin Kocamaz'a veGner Baykal'a ekibimiz ederim.463a- 6 L Plankaresindeki Tesviyeve 996 yenikarelaj sistemine gre, 6K ve 7Kplankare-lerindeortaya mimarinin bulmak zere6L vebirazda-ha kuzeydeki 5L plankaresinde yeni amalara 996 sezonunda 2 odaolarak 6K plankaresiiindekalan kkbir blmnden 6L plankaresinin kuzeyinde 5.50 m. (en de-rin yeri), 0.50m. (en alak yeri) inildi. 2 bu paralel veondan0.15m. kadar iri blok 0.45m. ve 4.30 m. uzunlukta bir duvar dahaortaya gneyucundan itibaren m.lik bir 2 ile llerde olma- dikkatekicidir.2 bir tan temel tespit iin,bu mimariye ait da kuluydu.ortaya bunceki Folarak ve stylobata paralelolarak uzananher ikidaki ge dnemeait kompleksinbir de, birst tabakaya aitbirsylemek Zaten bu sonradan konusunda Bylecebu sahte ya da daha ge dneme aittemelinin bir kl ta- yle kibu duvar, ve bu 0.60m.dir.Elde verilerdensonra ortaya sonu Geen raporumuzda drt odadan bu kompleksin bir son nu isteriz. izleri olan kl ve kmr si- gibi unsurlar,tmbelli oranlardatespit Kl 0.20-0.30 mJik bir tabaka Geen 2 olarak niteleyip as- ncesinde yokedilen ta- mimarisine ait yinelernek isteriz. Bu temeller kl zerindekiortalama 0.20 m.Iikbir toprak zemine Bylece nceki ve"1. mimari tabaka"olarak tabakancesinde"st mimari" olarak bir da orta-ya 2. tam4.60m. tansonra uzananiri0.65m., 0.42m., 0.25m. dir. BunlarF gredaha inceve Buna 2 ynelen ve bakan lleriyle hemen hemen Belkide sznbu blme birbirindenblme lleridir. Ancak bu konudabir syleyemiyoruz. 2 oda- nndeki alandave6Kile6Lplankarelerini birbirinden heriki temizlik 2 nn-deki ve olarak, basite bir ocak yeri tespit ettik. yeralan m.lik veseramik ile bir zeminortaya Zeminin dzgn ve kaba dikkatimizi ekmektedir ve bir 4642 alanda iki sevi-yede srdrdk. Bunlardan 6K plankaresi iinde kalan yn-l olan 1996 sezonunda kuzey- blmde1.05m. uzunlukta basit bir duvan olankanalortaya Bu kanal basit nceki 2 kuzey ortaya kuyu ile Burada ca kk biri byk, kk dairebiimli iki ku-yu(?)ortaya gelecek sezona (Resim: 1).6L bir kesite giren 1.37m. dairebiimli bir ve ortaya Du- ve 0.15-0.20m.yi gememektedir. Bu iindeki Amphora ve gvelere ait vegvdeopus sectile levha seramik rnekleridir.6L plankaresinin dilimini kuzeyinde bukezzeminden 0.80m. derinde,I .83m. duvar 0.22m.olan daire biimlibir ortaya iyzeyinde kizleri tespitettik. Bu iinde: Amphora, pithos, cam, kase, sigillata,kandil ve mutfak seramik kiremitlerine ait paralar, la bir bronz yzk (env.no. T.97 BG6L005), kemik spatula(Env.no.T.97 BG 6L 001), ayak(env.no.T.97BM6L 002)bulundu. Bunlar 6L plankaresi,kaba seramik (kulp, ka-ide, gvde), sigillatalar, Hellenistikseramik knk mutfak ve plakalar, mermerplakalar, kemikler, seramik opussectile levha metal vecamMegarakasesi ve Homer kasesi (?) terra-cotta figrin bulundu.b- 5L Plankaresindeki Tesviyeve (Plan: 2)1997 nemli plankaredeyenisisteme grekodlanan 5L plankaresidir ve kuzeyineBuplankare drt blme Kuzey-gneyaraba yoluile daha incebir kesit Buay- sonraplankare itibarensaat ynnde ile5Ll, 5L2,5L3ve 5L4 olarak oldu(Resim: 2).5L4 sonunda toprak seviyesinden or-talama0.80m. indik. Buradahemen yerde,ze-minden 0.12m. iki rglbir ucunu0.50 m.dir. uzananucutahrip Bu uzananucunuise tespitedemedik. Ancak 5L3 sahip olanvebenzer rgsistemi ierenbir ileikiaraba yolu-nun Burada kayda mimaritespit Ancak ukurun yerde molozlarla birzemintespit olup tesviyeedilirkendeherhangi bir mimari elde ukurun yerde ynlbir kanalortaya Bu 1.80 m.dir. Yan duvarlarda bir yadaiki yan +2.15 Taba- ise plakalarla yne ke-sitineyerde, dzensizhalinde iriblok grlmektedir.4655L4 Kabaseramiksigillatalar, kandil (env.no.T.97 AY 5L4 001),opussectile levha par- mermer plakalar, toprak plaka, ve knk sera-mikler rnekleri, hypostyle ve mozaik mermer mimari elemanlar(env.no.T.97 BS 5L4 003), giyimli birmermer heykel par- (env.no.T.97BS 5L4 002), ve mutfak kapaklar(env.no.T.97 AT 5L4003) mleki (env.no.T.97BT5L4 002), terra-cotta figrin (env.no.T.97BT 5L4010)env.no.T.97BT5L4 011)ve tamprofilverenbir oinochoe (T.97 BS 5L4 208) bulundu.Bu blmn kuzeyindekibulunan5L1 lar daha st seviyede ve sonuna kadar ortalama 0.50m. derin- Ortayailk duvarlar ise yzeyden 0.20m. derinlikteele Plankareninbublmnde ynldikdrtgen bir odaortaya Bu fazlairiolmayankesme Yer yer da gryoruz. en yksek 0.48 m. dir. 0.36 m ., uzunluk2.80 m. dir. tahrip Bu gre dahave 0.56m.dir. Burada kesite olan 0.80 m. lik mesafede bir ta-banortaya toprakyzeyinden 0.16m.dir.Bu amadan kadar kabaseramik"Black on Red"gru-bundan paralar, bir kandil (env.no.T.97 BV 5L1 003), mutfak se-ramikknk, mermer, toprak ve plakalar, opus sectile lev-hacamHellenistik Dnemseramikmozaik ve sigillata gibi buluntular ele nnde, g- birkuyudan iki tmamphora bulundu(Resim: 3; env.no.T.97BY 5L1 001, T 97 BY 5L1 002).5L25L1 yer 1997 sezo-nundaburada ortalama 0.65m.inilerek 5L1ve 5L3 mimari lerin ortaya Plan-karenin bir iindekalan, i r-bir fosseptikkuyusunun ortaya Kuyugvdesinin plankarenin 0.50 m. sine kadar Plankarenin ise bykbir ihtimalle nce yok edilen mima-riye ait duvartemelleri grlebilir. kesittebir pkuyusunun biimi debelli ve bunun bir blm plankaremiz iindedir. Buradan me-talcruflar, kemik profil vermeyenseramikvemozaik ele 5L1plankaresinde ynl birblm, plankarenin ortaya Buradaki uzunluk1.15 m. olup tespit etmemiz mmkn ancak rgl olanduvar rg sistemi 5Llplankaresindekinin ve bu duvartmile ikin-ci olarak grlmektedir.nnde ukurun bir-ka blok bir eklentigibi duran birortaya Kuzeyde- 1.10 m. lik ukurumuzun iindekalanbu olan ve bu kez uzananve szn ve 5L1plankaresindengelen blme madan Bu nndeyine ilerleyen,466ancak apsisbiiminde kire ile rlenbireklenti grlmektedir. birfikirvermeyenbueklentiyi daha sonra Bueklentininduvar 0.32m. dir. Apsisbiimi at 0.95 Duvarise 0.25 m. dir. Apsisin ancak ya- Bu ve plankarenin dan seviyelerde kaba seramiksigillata se-ramikHelenistik Dnem'e ait seramikknk, kiremidi, toprak veplaka hypostyle, cam, porselenveok mozaikmetal buluntular ve sikkeler ortaya Plankarenin 5L3blm, 5L2 ve 5L4 ve plankarenin gney- Burada ortalama1.00m.zellikle5Ll ve 5U plankarelerindeki mimarinin ve bu plankarelerdekitmmimarinin mmkn Oneelikle bu plankarede dedo-kesitte ncesi ait duvar nu kaydetmeliyiz. Bunlardan plankarenin 0.90 m. ilerleyen ve 0.77m. ortalama 0.50 m.sahip olan, rgsnde ve kire ile birlikte ilgin bir Ancakbu bir mmknPlankaredeki mimariyi uzanan ve blokortaya duvar, szn 5Ll plankaresindekibir Hernekadar bakan yzdzgn bir biimde da yabakan yz dzensizdir.her0.38m. 0.50m. da 0.40-0.45 m. dir (Resim: 4). Bu duvar nceki F olarak duvara paralelolarakve ikisi mesafe12.90 m. dir.bu da F gibi kuzeyindeki mi-mariile ve stylobat dnemi mimarisi ile ilgisi 6L ve 6K plankarelerinde-ki geen ve F ikinci olarak ortaya ya benzer biimde burada da sz konusu ikinci kez Buyzden bu duvara biz Fl veriyoruz. PL eklentiler-le 5Llplankaresinde 4 mekan Hemen hemen uza-nanFl yzndenbumekanlar birer genbiiminde olup ile ku-itibarensaat ynnde1,2,3,4 odalar olarak i Fl ve0.85m.yksekliktedir. 0.40m.dir. birbirine kire ile Bu her-hangi bir duvar izine Plankarenin bulu-nan duvarla olup Bumekanda de- seviyelerde tmlenebilir kaplar ortaya Bu kaplardan Bunlardan T 97 AR5L3001 env. sahip amphora iin-de bir sikke (env.no.T.97 AR 5L3 002)bulundu. iki envanter T.97BS5L3004 ve T.97BS5L3005'tir. T.97 AR5L3003 kandilortaya T.97 AY 5L3004 envanter nu- ha tm veolan tek kulplu kap (T.97 CA5L3001envanter ve seramiksigilla-talar, kp, kandil, mermerplakalar, seramikrnekleri, cameserler, opus467sectile levhaenv.no.su T.97BV 5L3001olan metal (bronz), me-tal para (env.no.T.97 BZ 5L3001) ve metalbuluntular ele 5L2 plankaresindeki zemini ok engebeli faz-la derine ancak birkuyu veya Fl duva-n2 mekan ile3 3 Fl du- ve 6Ll ve 5L4 plankarelerindeki iletambiroda alan eklentiduvarlarbu enilgin ve Duvar rgsnde rneklerde iki rgs grlmektedir. 0.25 x0.25 m.dir. Her birtam, bir plaka 0.43m. duvar Duvar kadar 2.40 m. dir. Ha- 0.83m.lik ykseklik Her nekadar bozulmalar varise de bublme kadar bulleri ile butipduvar en Bylece 5L3plankaresinde 3 ve 4 me-kanlar bu duvar ile ve bu duvar 3.53 3.95 m.uzun-lukta bir oda Duvarda yeryer kalkerden drt dik-drtgen 3ve4 sondaj0.70m.dir. Bublmde tmlenebilir gve (env.no.T.97 AT 5L3005). Sikkeler (env.no.T.97 AY 5L3 002 ve T.97 AY 5L3003), camve metal bu-luntular, seramik kaplaraait paralar, sigillataknk vekandil ele4 mekanukurun kesiti iletambirgen Burada 0.70 ve rgl duvara yaslanan vebirka plaka vedikdrtgen turulankanal Bu1.15m.dir. dikine eni 0.65m.dir. Kanal +2.322 Kanal rgl duvara veburada grl-mektedir. Bu plakalar duvar rgsnde killiplakalardan fark- olarak renktedir. Kanal kodu +2.53 m.dir. Buradaki bulun-tularkaba seramikcam ve mozaiksigillatalar, Kla-sik, Hellenistik ve Ge Roma Dnemi'ne ait seramik aletler(env.no.T.97 BU 5L3003), mermer plakalar ve seramik lir. Sonuolarak; burada veyanyanabirka ve 6L plankaresindeki mimariye olduka birmimarikompleks ortaya 1997 6Lplankaresinin blm 4.60 x 8.90 m.llerinde olup ukur burada maksimum 0.90 m. kadar Bu(uzun)kesiti 0.60m.daha kuzey yerde, 5L3duvar-larla olan duvar elegeti. Kesmerl- bir duvar 0.90 m., 0.50 m.olup yk- 0.30 m.dir. kadar olanmesafede 0.45m. olup moloz ve bu toprak iinde grlmektedir. Buyz-den duvar diye bu plana geirdiktensonra ve mahiyetini daha iyi Bu gibigrlenancak burada1.20m.lik bulunan bir kesi-tine grlmektedir. Bu1.00 m., 0.7C468m.dir. Biraznceifade gibi bununda bir duvar olup an- Plankarenin apraz bir hat zerindebulunanbu gerisindezeminden 0.30 m. ykseklikte, ancakbir st iki rgl1.00m. uzunlukta,0.50m. birduvar ortaya (Resim: 5). lleri 5L3ve5L4 a- rengi kiremit 5L3 ynl F1 birnoktada bu duvarla ki bu durumszkonusu iseF1 olan ynl ve r-glparalelindeszn duvar ile dnemdensylenebilir. 3.80m.dir. 5L4 gney kesitine giren rgl duvar 5L3bu kez ynl uzanan duvarla6L plankaresindeki buduvarda bunlarla hale getirilirse o zaman bir 5L3vekuzey F1 olan, ancak rglolanyak- 3.80 x 3.80m. llerinde bir oda Ancak bu gneyde-bakan ile uzanan 6L tam olarak iinherhangi bir sylemekmmkn Plankareningerikalanblmnde kesitten 0.50m. mesafede, 1996 sezonunda 8Lplankaresinde tuvaletten(latrina) dahabykllerde bir ben-zerini daha ortaya (Resim:6).Latrina bir fosseptik ilebunauzanan birkanaldan 2.80 m. olup, yan ok fazladzgn olmayan 0.28 m.,ise 0.12-0.13 m.bakanutanitibarenhafif bir kavis yaparak bitimindeki fosseptik ukuruna bir Ii ve yankire ile Duvar 0.25 -0.40 m. Orgde yer yer plakalar Fosseptik ukuru ise anda 2.80m.sahiptir. Yan kuru rgldr. Bir rnek olmakzerebu hali ilebu mimari zerinde gelecek kesitineyerde, zeminden olan 3 adet knk Knklerin toplam1.00 m.kadar- Knkler silindir biimli olup 0.10 m. Bunun da henz ortada iin herhangi syleyemiyoruz. bir blok grlmektedir ki bu 6L mimarinin Bualandaki kaba mutfakseramikleri gvde, kaide, kulp ve kapak toprak veplakalar, terra-cottafigrinler (at figrini T.97 BI 6L2003 (at T.97BP 6L 002 (bini ci T.97BK 6L 228 (at T.97 BM 6L 001 kandil (env.no.T.97 BR 6L 00l),metal kemikbuluntular, opussectile bronzparalar, mermerve mozaikDnem kap sikke (env.no.T.97 BP 6L001, kot: +2.03m.) vecam gibi buluntular ele 469- o L1997 -iTARSUS50 _ ..

Plan: 1470Plan: 2471Resim: 1Resim: 2472Resim: 3Resim: 4Resim: 5473 / . S. E. K. 1997zkanERTUGRUL*Kltr ve Mzeler Genel 01. 07.1997tarihve 5223 ile verilen ruhsat 15. 07. 1997 tarihinde Vize mlektepe bu 17.08.1997 tarihin-de Bu ncelikle1996 malara devam etmekle tmalanlar dahilinde1996 olanlar da dahilolmak zere 22 ama-alanda tir. Oncelikli olarak A6 L bir sondaj vestne arazi tespit Burada kuze-yinde toplanan suyunzamanla tahrip dizilerine Bu stne yerel suretiyleelde Son derece ilginbir sahipolan arazizamanla kanalizasyon u-kuru olarakda yzndensonderecetahrip Uzun tezek da bu yer neki erimeye yz tut- vaziyettedir. Burada -418 cm. seviyede ama-da bir adet camkulp F7 ynndeki bantbuluntu olarak yayvankasedibi ve Dev-ri' ne ait olarakgrleneser parahalindedir. Seviye inme devam* Yrd.Do.Dr. zkan ERTUGRUL, Trakya niversitesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm,Bu Mzesi Mdr Zlkf Mze IrfanCandar,Yrd. Do. Dr. Ozkan Yrd. Do. Dr. Selda Gr. Fuat Gnel/M'A, Sanat Ta-rihisi Nazan Atasoy/M.A., niversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm'nden Smer Atasoy,Gr. Serdar Aybek,MuratKocaaslan,Nihat' .Gr. Zuhal Idin/M'A, Arkeolog-Restcratr FsunArkeolog-Restoratr Eni-se Dursun.Arkeolog-Restoratr Esra Yenign, Arkeolog Erol zdemir, Sanat Tarihi si Saime Dilsiz,Arkeolog ErcanCeylan, Arkeolog GkhanEke, Arkeolog Murat Nihat Gven, Arkeolog Sibel Bo-dur, ArkeologFerhat Kurt, ArkeologNalanGven veEsra , Ozer,Banu Ferhat Kurt, Seval Ozkurt, Kiper, FatmaVolkanetiner, TanselAkkoca, Gkseliek, ElvanDikkaya, Nurgl Esrauhadar, Sey-hanKurt, NihaIOzeken, EkremTunca, EvrenUral, Hseyin Kaya,Cangel, Or-hanSara, CemKurt, CemGl Gebizli ,Durak, Sipahi Dirican, Burak Halit Serkan Ali Eraslan, Nkhet Aksay, BaharDurali, Burak Akkan, EmreOnc, AysunYelgin, YavuzYasin Ozkan, Yakut, Derya mlek, I1kemAtik, Esra lar, Ali Murat Bolat Burada hepsine ederim. bumaddi vemanevi Vize YusufMayda'ya, Belediye Mutlu'ya, Trakya niversitesi ve tekrar ederim.475edilip, daha sonra kuzey ve ynndeki bant da Bylece alan- daha net olarak F6 ile F7 bant in- ve ikiseviyesi -360cm.olarak Seviyeinme DTden gemekteolanalttaki knkn Buluntuolarakkeramik ve dibe Knkler Devri olarak F6ileF7ara- seviye F6 yzey tesviye ve moloz malzeme Kk karma keramik ortaya Burada birbi-riyle mermer nemli birbuluntuya Daha sonra F6 ile F7yrme -393cm.iniidi veBizansDevri'ne ait biradet cam kadeh bulundu. E6'daki sonkli-maxzeri F6 ile F7yer alanbant indirilerek F6'da se-viyeinme Buluntu olarak keramik ve-448cm. stun kaidesiolabilecek yerel mimari paraya E7a- F6 istikametinde devam etmekte olan du- rgsortaya dzenlendi. F52x2 m. l-lerinde bir sondajseviye inme ve -132 cm.yeiniidi. Bublge topraktan iinherhangi birbuluntuya rastlanma- F5sondajda seviye inme -170 cm.ye daynndebirdelikle ierdengneyvekuzeyistikametine grld. Iindeki toprak temizlendi.Birka keramik Burada arkeolojik n-ce birkaak tespit edildi ki, yan yeralan ru F4 2x2 m. sondaj Seviye1 m. inildi. E7 a- yer alan ynndedevam eden F6'ya grld.Bizans Devri 'ne ait yer alanbir har ortaya Gneyblmnde yer alangenblm-de kuzey-gneyynnde -535 cm.de bir -596cm.de bir ortaya E7 F7 seviye in-me devam edildi. -551cm. kadar indirildi. F7 ynnde tek-rar blok -569cm.de kavis dizilerine ETdenF7 devametmekteolanknkortaya temiz-lendi. Daha sonra amadatemizlik bualan E6 iindekiseviye inilerek dabol miktarda keramik D8seviyeinme devamedildi. Zeminbetonarme iin bo]miktarda moloz D8'den ikikademeyle DTye inilerek iki ama tirildi. Geensene olan knklerinin zerinekadar inilerek seviyedzeltildi. 06 ileD7yrme tamamen indirildi. Buluntuolarak kkkeramik Seviyeinme devamedildi. Az Romave Dnemi'neait keramik D8'deseviyeinme devamedildi. Betonzemin yol diin bol miktarda moloz kerami' D8'deniki kademeile07'yeinildi. Geensene ola knklerinin zerinekadarikinci kademeindirildi.Seviyedzenlemesi Dnemi 'ne ait kk kulp, cikademetamamen dzenlendi. Dzleme-4.75cm. seviyesindegi.476 uzanan harve 10 cm., et 1,3 cm. olan bir knke D7 enaltkademesi olan seviye inme alta de-vamgrlnce, geenseneDionysos duvann nnde bir sondaj D7 en sttegzken ve su knksisteminde iie ge- iki knk sistemi tespit Tespit iin knk sisteminde Vize'yeait suyun kireli i eperde birkire rast-D6 ile D7yrme seviyesi1 m. indirildi. -501cm. Keramikvecam D 3 daha nceki g- seviyesindedzleme Bu tanbirBublokyerel kire Amada oksit- bir madeni bir parayaDIise sadece ama- A6Lsondaj st-yerelseviyesine -366 cm. derinlikte bulunan drdnczerinde, -350 cm. derin-likte, ve kulp olmayan birkandil bulundu. Ama cavea ortaya Seviye -436cm., ikinci devamgrld. Bylece kerkidesoldu. Unc ise grldve devamtespitedildi. B6 70cm. ieri girildi ve sondaja Seviye -274cm. A7'de toprak CS seviye inme devam edildi. Beton kena- paralelolarak ilerlenerek devam edildi. heykel para- benzeyen mermer paraya ve dolgu malzemesiyle C7ileD7 yrme devam edildi. tambir keramik dip ve ve Roma Dnemi'ne ait iki sikke bulundu. A:- seviye inilmeye DS CS girengednem su knklerine Knknama iinde, a- iine girdiktenIS3cm. sonra grld. CS, DS tam olarak blmnseviyeinmea- D7'den yerlerindeiseseviyeinme Bu birrast-Daha sonra iine girilerek temizleme Olduka dzgnbir biimde olan yolabakanbir kme grld.C7a- ilk olarak yerdekiiki Sonra tm alanda seviye inme de-vamedildi. bulundu. Ama 53cm. derin-likte topraklar lle bir pipo bulundu. Pi-po Piponun SO cm. keramik ve cam devamedildi.C7denk gelenyerde mlek sa- mekana miktarda keramik ve na C7 CS knklere Bunun zerine CS bulunan knkten C7 70cm. bant477 C6 kuzey-gney i 25 cm. kadar se-viye iniidi. Bizans Dnemi'ne ait sgrafitto bir tabak bulundu. C5 a- seviye inme ynnde devamedildi. Herhan-gi bir buluntuya blmnde seviyeinildi. C5 ve C6 yrme ve kuzeyde 40cm.Lbant Seviyeinme tamamlanarak C6 ile seviyeye indirildi. Kuzeyba- C4 dikdrt-gen alandaki ile cavea kadar iniidi. 120 cm. ka-darindirilerek cavea dzeyine cavea RomaDevri 'ndegnlkkap ve plastik bir mermer bulundu.C4 ynnde kalangeenseneki blm cavea se-viyesine kadarindirildi.Daha sonra drdnccavea seviyesinekadar inilerek C3 seki okdzgn olmayan rg sistemiyle i bir sondaj dakin seviyeiniIdi. B6 -261cm. se-viyeinildi. Mermer mimari parazerinde yumurta dizileri olan birpara bu- B3 kuzeyve eksenindeki banda seviye a- Seviye -188 cm. de buluntu olarak RomaDnemi 'ne ait kandil bulundu.B3 drdnc caveatamamen Bunun da drdnc ve klimaksiara Orkestra zerinde seviye iniidi. B5 eksenindeki banda seviye Seviye-188cm. BuluntuolarakRoma Dnemi'neait bir kandil bulundu. Drdnc cavea tamamen Bunun drdnc ve klimakslar da ortaya Seviye -280 cm. kan-dil bulundu. Unccaveazerindeseviyeinme Keramik ve cam bulundu. nccavea ortaya ve yedinciklimakslar da ortaya gney ve eksenlerin-deki banda seviyeinme Ha kulbuile BizansDnemi 'ne aitbir kandil bulundu. Ikincicavea seviyesine iniidi. Caveatemizlendi. Sekizinci klimaks ortaya Dokuzuncuklimaks zeri temizlendi. nc cavea temizlendi. caveaya iinseviyeinme Bol miktardakeramikbulundu. -427cm. seviyesindeyunus formunda yontuya Gney ynnde -472cm. se-viyeiniidi. Yunus koltuk bol miktarda moloz B5 C2 kkcavea keramik mimarisiolarak % 90 tamamlananalandasadeceorkestra yeralanok az birdahasonraki 478479,..;.5~Resim 2: KlimaksIardan detayResim 3: Devri keramik480Reshn4: Bizans Devri su *1997 YILI DEMRE-MYRA KAZISI TKEN*..22 20Eyll 1997tarihleri Kltr veHacet-tepe Universitesi yrtlen Demre'deki Aziz Nikolaos Kilisesi temsilcisi olarakAntalyaArkeolojiMzesi'nden Arkeolog Cihan Tibet, Hacettepe niversitesi, AnadoluUniversitesi, Kayseri ErciyesUniversitesi Sanat Tarihi Blm'ndenDr.SemaAlpaslan, Dr.MeryemAcara, Yrd.Do.Dr.Yelda Olcay, Tekinalp,Dr.Nilay Kln niversitesi Enstits'nden EpigrafistDo.Dr.ThomasKorsten, HacettepeUniversitesi Sanat Tarihi ve Arke-oloji Blm Ebru Ozg lu, Ozlem elik, Begm Akkoyunlu ve Burak Kanat izni veverenKltr veMzeler Genel maddi vemanevi Rahmi M.KoveSuna- AkdenizMedeniyetleriEnstitsu'ne, temsilci-mize, zverili bir ekibimeve ederim'. Ortaya Mimari Veriler1997 A 1 arkad blmnn yer alan podyumda,kiliseye kubbeliC 2 ve kilisenin kuzeyinde yer alanB iinde, B'ninve kiliseyi kuzeyden K5veK 6 devam(izim: 1).I. Podyumda ve C 2 1. Podyumdaki Kiliseninek kuzeyden arkad blm, merdivenle bir podyumla sonu- 1992'denitibaren srdrlen, 1.58m. Prof. Dr. TKEN, H.., EdebiyatFakltesi, Sanat Tarihi Blm, Beytepe/ANKARA(i) veMzeler Genel 23.12.1996 tarihli kaz! 1997faaliyetlerimizin ikibir sreyegre ve130 Dcretleri Harcama Kalemi 'nden2 Milyar Kltr btesinden585Milyon tahsis Vehbi Ko 300 Milyon Iki denek ikisreninancak29 gnlk bir ve 3 gnlkbir arazi 481podyumun bulmak ile1997'de devam C st kat podyumdan sundaki duvann 3.00 m.yekadar bunakuzey-gneyy-nnde birduvar1.40 m. ileortaya buka- podyumun mekanlar gsterir.2. C 2 Kilisenin kubbeliiin-dekitoprak1996 +0.10 m. zeminkoduna kadar dzgn vekuzeydekilerininsan eli ileskld- veortablmde sondajda bilhassa -0.38-(-0.48) m. ara- izlerine 1997C 2'nintarihesinivekiliseile ile, ikisimerkezinde (Sondaj: 1,2), ikisi ya- ile kilisenin ve 3,4) olmakzere 4sondaj .1. ve 2. sondajda -0.38-(-0.48) m. kodda birbiri-neparalel iki duvar ve birhar ortaya 1996ve1997 sondaj sonra bu verilerin 3sondajda+0.10'dan-0.89m.ye -0.79m. kodunda kubbenin payesi ve duvanntemel 4. sondaj zamanlama nedeniyle -0.21 m. kodda,1998' dedevam etmek zere 3. sondaj sonucunda C 2 ile kubbeyi pa-yelerinin vekemerlerin dnemde Buda bize C2'nin ilkkilise ilebirlikte ve 6. ait Bu sonu malzeme ve duvarile. ilgili eski analizlerimizi 1996'daki ilk ve1997'deki 3. sondajda C 2 +0.10 m. koddaki bugn-k eksi kodda herhangibirzemin Hangi nedenle toprak hi Bu11 alvyon felaketinden birsre nce kesindir-,Tm sondajlarda 5'er cm.lik tabakalarda kkde- sonucunitelik veniceliktehomojenlik tespit -0.38-(0.48) m. koddaki tabakada renkli "opusyo- dikkati eker;190 rnekten 179'u eksikodda (Resim: 1).Kubbeli ile1993'te iten temizlenen C1 ya- sttengrnencep-hesinde pembe sstespit ettik. In situbu veri, toprakta bulunan geometrik 31 opus seetilenin vini bunlardan24'nl1kubbeli iinde(+kodda18, -kodda6) ilgintire (Resim: 2).. (2)(3)(4)(5)(6)Podyumdaki iinbkz. S.Y.tken, XV.KST 1993(1994) LI 476-77; XVI.KST 1994 (1995)LI 361-62; XVIII.KST.\996(1997) LI 474.Sondaj iinbkz. S.YOtken, XIX.KST 1997 (1998) il 542-543. .. bulunan en ge tarihli sikke lI.lsaak Dnemi'ne 1185-95'e aittir; bkz. Otken 1997 a.g,e. not 2 480. paralardan10'u B i 'i arkad rnekleri B orta (4 adet); K6 arkad blmnn kuzeyinde (2 adet),poayumda (i adet)482 geometrik opussectileGe Romamimarisi ni Erken veBizans Dnemi'ndebilinen rnek yoktur. 1. dneminin bu da bize C 2'nin 6. yz- bir kezdahabelgeler.Il. KiliseninKuzeyindeki B Kiliseninkuzeyindeyeralaniki B 1995'te 1996'da devam vebugney-kuzeyynndeuzanandu-varlar iten 1.80m. kadar kuzeyde yeni mekanlar bulun-1. B 19962.65m. itekuzey-gney rultusunda5.40m. uzunluktazeminkodunakadar ancakkuzey-den ortaya Mekan dikdrtgen vebugn tek B alt yanbirkuzeyinde 0.43m. bir seki yer 1997'de kuzeye devam5.70 m. ykseklikteki top-rak zeminekadar temizlenerek, ite11.80 m. uzunlukta seki dzgnlevhalarla zeminindeise ye (izim: 2).Mekan, 7.70m. mesafede,seki zerine bir-birine duvarla iki odaya Gneyodadaki 1.54 m. kod-dahar ile bir zemin tespit Buveri bize ilk dnemineait zeminintahripveya alt iptal edilerek, toprak dolguzerinehar dklerek yeni birzemin (Resim: 3). alt odalara dabylece levinirlerek Dolgu toprak dnemlere ait k-k iledepozit har zeminzerindebulunan mhr buran 11. 2. belgeler (W.Seibt, Ma-denBuluntular).Altiptaledilmesine 1.54 m. bir dolgu zemin ancak nemli bir gereksinimi eMekandaki kilise ta- (gneye) ve ortadaki st salona 1.70 ve1.82 m.; B st kat zemin 1.55 -1.88 m. Kodlardaki uyumbize1.50m. birbirineparalel uzanankilise ileB orijinaldebir var Bizansmimarisinde kilise ve piskoposluk rneklerini biliyoruzs. Gnmze gelebilen mimarigeler Demre'de debenzer bir eder:B ba- ilekilisekuzey-gneyynndeki 1.90m. bir duvarla(7) B iin bkz. tken1998 a.g.e. not 3543-545,(8) Piskoposluk iin mad. RBK LI(1971),335-371; kilise veikametgah merdiven, galeri ve iinbkz. biI.339-340.343 (Ist.H.Sophia); 348(Sergiopolis-Rusafa); 360-361(Salona).483 B'ningneycephesinde saak seviyesinde uzunbir silme ve kuzeycephesinde kemer iki mevcuttur. 5.20m. toprak kuzeye 4.1Om. 1.76m. kodakadar ve2.26m. koddapit-hos tipinde rme bir kp ortaya 0.80,1.60 m. olankpnii ve yzeyi pembe ile 1993'teC1 g-neyindebulunan2kpmalzemeveteknikleri, boyutve ilebukpebenzer> (Resim: 4).2. B ve Orta i 996' da tmyletemizlenen7.40m. boyve4m. enindeki dikdrtgen stbu kuzey devam kuzeye in situ bir 2.80 m. mekan-da kaba levhalarlazemin 1997' deorta toprak gednemdeedilen kuzey Bu blm kaplayan 5.70 m. yk- toprakvesel felaketinde molozu dzgnkesme levhalarla zemin duvardazeminden0.63m. ykseklikte ortayapencere, yenikuzeydekiterasveya avlu drr. B storta mekanorijinalde byk birsalondur; gednemde muhtemelen oda iin kuzeyeedilen duvarla b- Bumalzemeve 3. dnemeklerinebenzer; gneyyzndeki 6. ait Modestos Kitabesi 'nin de olarak bu III. Kilisenin Kuzey Kilise ve ek kuzeydenblmle-ri (AA 2, A 3)1989-90 vei 992-93'te i ve orta(KK 2, K3) veba- (K 4, K 5)1994-96'da topraktan 1997kampanya- sonblmnn(K6) temizlenmesiyle54.50m.boyundaki cephe tmyle ortaya 3. dneme ait kuzeyek blmleri (K 3-K 6) ama-larda moloz duvar ortaya Normalde 0.70-80m. kodda alvyonbu amalardal.54-1.77m. bubize zeminin sel ncesi 1m.ye kadar Nitekimalvyontoprakta dnemlere aitkk buluntular bir kilde ele 3. dneminde kuzey blmleri nnde su-ni olarak 1.16 m. kodluK 6 kuzey gibi,zemin(9) 1993'tebulunankpler iinbkz. 1995 a.g.e. not 2, 364, kpsel felaketi ncesi sttebyk blok veya bir altarilekorunmaya (10) Kitabeiinbkz.Otken1998 a.g,e.not 3545 res.7(I 1) K 3-K 6 blmleriduvar kodlan K 3'te 0.50; K 4'te 0.58-0.73;K S'te0.55; K 6' da 0.62 m.dir.(12) Alvyonun 0.\0-20 m. zernin kodlu A I-A2-A3arkadb(jlt!mler,inde ite 0}0-75rn., 0.70-87 1989 KI-K6arkad bolumlennde aluvyon .1.54-1.77 m.dir. i 995.'te KIB gney se! felaketininlemek kuzey-gney ikiset olekhiztmleri 0.90- i .20 m. koda oturan setier de arkad felaket ncesi belgeler.484ve da bunauyum s-zedilen duvarlar ve kod kiliseninkuzeyinde eski birvar- eder; plandaki asimetriklik dikkate kuzeydeorijinaldebir yan ne srebiliriz.B. Kk BuluntularMermer- Buluntular'Sema ALPASLANNilayORACAN 997 264 adet eser melerde 247eserin trtespit Bunlar yer (92), levha (43),stun (12), stun (9), para (1 kitabe (29), penceresi (4),mozaik, profilli (3' er), erevesier), temp-lon templonpayetopuzu,lento, stunkaidesi,anak kakmalevha (21),mermer bloktur 17tr Yer kk boyutlu opus tesselatum kp biimli mozaiklerdir; olarak2ortaya (Resim: 1). Malzemeleri kire ve (siyah, Erkendnemlerdenitibarenuygulananopustesselatum renklerde,tessaralar duvar ve zemin bezemelerinde Likya blgesinde tek-nikteki rneklereerken dnemde Arykanda'da Mabed Bazilika,Xanthos'daki bazilika,Andriake'deA Kilisesi ileFethiye'de Gemiler Ada'da I,III, IVno.lu kiliselerdeki yermozaikleri 5.-6. tarihlenir,Erken dneme aitbir ve birkompozit tipi stun B iin-deele tipi voltl, yumurta frizli olup, alttan halat motif-li ile (Resim: 5). Voltngvdesinde yatayolarak lotusmotifi alt vesttenzikzak motifli ile Blgesel slup-taki bu Demre paraleli tespit Benzerbir ikincikiliseninavIKompozit matkap delikleri ilekaliteli akantus stte voltlerle sonbulan dallar Paralel rnekleriKilikya blgesinde (Korasion, Krykos) ve Kuds'te 4.-5.yzylllarda grlr' (Resim: 9g-h).Seramik BuluntularMeryem ACARA1997'de bulunan 4796 seramikten Bizans Dnemi'ne ait 3934 104 seramik anatopraktan,15 4 seramik alvyonstyzey toprak-tan 349 52 seramik Bizans aittir. GeRoma-Er-ken Dnemi 'ne ait III seramik, 5 terra sigillata, 150 seramik ve 72kandil ana toprak ve eksi kodda olarak C2 ele geen Ge Romaseramiklerininnceki gibi 6.-7. tarihlenen gru-bunaaittir. (-) kodunen nemli matara tipibir ait ve ss-lemesi iledikkatieken terra Matara tipi, zellikle sonu-2. tarihlendirilen Afrika ve maden 7. tarihlendirilenMonza kar3! .Ssleme seramikte, benzeri bulunmayan Demre'deki ese-rin zerinde kabartma ile "Kahin hediyeler tas-vir 4.-5. incil konulusahnelerin teknikle Kuzey Afrika eserinbuait gster-mektedirv (Resim: 10).C2 (-) koddabulunan kandillerde nceki ele geenrnek-lerinbenzerlerinin yeni formve motifler dikkati eker. Bu bulunandelikli kulplukandil, formvehamur ileRomarneklerinebenzer, Motiflerdeki yenilikler, dal stilize palmetler, da-irelerden iekmotifleri,daireligememotifive bir geyikfigrdr (Resim: ll).(28) Emaycamiinbkz. H.Newman, Illustrated of Glass, London1987, 106; J .Marshall ,Class Source Book, New Jersey 1990, 44; M. Jslamic Glass. A.Brief History, TheMetropolitan of Art Bulletein, Fall 1986,37. kat. no.45.(29) q.R.D.Weinberg a.g.e., not29, 87res.14.736,15.(30) Ornekler iinbkz. Otken1996 a.g.e.not 23, M.Acara,Seramik, 380-381.(31) Benzerkap vetarihlendirme iinbkz. J.Hayes, LateRomanPottery, London 1972,185,lev.S.c; A.Grabar, Les de Terra Sainte, Paris 1958,15res.Il AI, VIJlA3.(32) Eserin vezerindeki tasviri zmleyen hocamProf.Dr.Y.tken'e ederim. Benzerrnekler iinbkz. K.Weitzmann, Age of Spirituality ; NewYork1979,443-444, no.402.(33) Onceki ele geen kandiller iinbkz.Otken1995 a.g.e.not 2, M.Acara, Seramik, 370; halkakulplar iinbkz. J.P.Descoeudres-D.Harrison, MedArch9/10 (1996/97) 77-1/3, no.21 , 22.488 seramikte varolan13'ne para ve 41 yeni kaptes-pit Formvesslemeler nceki ileuyumludur;kaplar koyu renkleri vesgraffitoile izgisel bezemeleri ilebirbirinebenzeyeniki kasedikkati eker. Hamurrengive koyu ilenceki buluntularmdan olan kase-lermuhtemelen ithaldir>. seramiklerde bu yeni bir tr olarak szgelibir testibulun- Benzerleri Anamur'daErkenBizans 1997 dikkati eker. Iki kulpuha bi-irnli biramphora, Filistin'de Ramat Rahel'de bir bulunanve 6.-7. tarihlendirilen rneklere benzers (Resim: 12). Bir grup amp-horaomuz boynu, dar gvdesi ve gen biimindekikulplanile9. dar boyun kresel gvdeli bir grupamphora ise form, hamur rengi ve ll. 2. ta-rihlendirilen amphoralara benzerss, Hamur rengi ve niteliklerinin tabakadaelegeen, ithal iki kaseile dadikkati ekmektedir.MadenMeryem ACARA1997199maden Bunlarsikke(5), kase (14), levha (23), mhr, kandil fitili, zincir ss (l 'er), ivi (37),nal,(3' er), cruftur (104). 8' inintespitEnerkentarihli bronzsikkeninnyzndePantokrator bst, arkayznde drt "lhSYSXRISTYSbASILEYbASILE" bulunur.AnonimAgrubunun 2. ait busikke, II.Basileios Dnemi 'nde976-1030/35'te (Resim: 13). yznde tahtta oturan Pantokrator ibkey yznde ayaktaduran, elindeasa, sol elindekretutanimparatortasviri bulunanbirsikkeX.Konstantin Dnemi'ne (1/59-1067) aittiro(Resim: 14).Bu nemli biri olan mhr Prof.Dr.W.Seibt ve2. Bir yzndeprofildentasvir iindeeli veyaIsabst olangky-zmotifine AzizNikolaostasviri yzndeiki(34) nceki bulunan seramikler iinbkz. tkena.g.e.1994not.Z, M.Acara, Seramikve"Jrdenware" buluntular, 482.(35) C. Williams, Anemurium, The Roman and EarlyByzantine Pottery, Toronto1989, 85, iz.S i , no.5 i 2.(36) PArthur, Aspects of Byzantine Economy:AnAvoluationofAmphoraEvidencefromItaly, BCHSuppl.IS, 70-93, iz.6. .(37) L.BJelaJac, BCH 18,70-93,(38) Arthur1989 a.g.e. not 37,90, iz.! (39) Maden Ankara AnadoluMedeniyetleri Mzesi Tm geenlere borluyuz.(40) Benzer rnekiinbkz. Cataloqueof Byzantinecoins intheDutnbartonOaksand Collection, Washington1973, m/2, 764-768, Lev.LXIlI, i a.1,4,6,7, i b. 1,3,4.(41) Benzerrnekleri iinbkz. Bellinger-Grierson1973a.g.e. not41, 764-768, Lev.LXIlI, la.I,4,6,7,i b.1,3,4; D.Sear, Byzantine Coins and TheirValues;London1974,314, no. i 847489 tahrip birmhr"CICINNlS" ve"PROTOSPATHARlS" Geneldebutip mhr-lerde sondaaile veya geenmemurun yerin bulunur. Muh-temelen Myra'ya bir (okunabilengre "Samos") haki-mi mhrbirmektuplaveyabir hediyeile Ozellikle11.2. birokyksekmemurunmhrnde AzizNikolaosvar- (Resim: 15, 16).Maden eserler iki kaba ait paralar ve kabartmaile bronz levhalar dikkati eker. 0,01 cm. levha par-zerinde drt iek motiflerini daireler evrelemektedir.Uzerlerindeki ivi delikleri kaplama gsterir.Yzey bulunan sikkesiII.Mahmud Dnemi'ne (1808-i 839) aittir; sikkeninbir yznde 8 1808tarihibul FreskolarNilayORAGANKiliseninfreskolan toplamotuzdokuz sahne, bst ve btntasvir tek figrlerilesembolik, bitkisel, geometrik bezemeler,menner, perde kubbeli bazilika dnemine ait naos, bema, apsisteki 8.-i O. iinde Kilisenin apsiskubbesiilebirlik-te Rus yenilenen stmuhtemelen bu dneme aitzengin fres-kolar iermekteydi. Gney yan nefin tonoz ve tasvir vesslemelerde ikonoklastik Dnem etkilerini grmemiz nedeniyle neftekiDnem'e ait olabilecekdaha sonra yenilendi Inartekste sadece orta tonozda alttabakada bulunan konsil sahnesi9. ikonografik zelliklerinigsterlr-s. yan nefleriilei narteksindeki freskolar11. tarihlenmek-teyiz. Neflerin resim paralel rnekler 11. ilk tarihlenebilir-s. Gney yan nefteki bezemeve semboliktasvirlernefin gm belirlemeklebirlikte, motiflerde etkisi tespitedil-(42) Mhrzmleyen ve tarihleyen Prof.Dr.W.Seibt'aederiz. Metnin makta olan Benzer mhrleriinbkz. Le Corpusdes Sceaux de Paris 1963-1965, lev.3. no.614, le.192, no.1576; G.Zacos-A.Veglery, Lead Seals, vol.l , Basel 1972,lev.I77, no.2977 c,d.(43) N.Pere, MadeniParalar, 1968,244, no.756.(44) 1998 frcskolarileilgili birdoktoratezi Bu sahnelerden 24',tek figrlerdenise 97'si (45) Otken1998 a.g.e.not3, Freskolar, 554-555.(46)kuzey ve gneyyan neflerinde restitsyona gre benzer programa sahip bazilikal Ohrid H.Sophia Kilisesi iin bkz. RHammann-Mac Lean-H.Hallensleben, Die in serbien und Makedonienvoml lbis friihenl-t.Jahrhiindert,Giessen1963,plan1-3.490nartekstekiikonografi ve resim zelliklerigenel-likle ve etkili rneklerle benzerlik gsterir. Anadolu'dakikiliselerde nartekslerin resim konsil sahneleri olanbenzerbirrnek bunedenleDemre, Anadoluiinnik zellikle KonstantinMonomakhos'aatfedilenfreskovemozaiklerleslup i narteksteki MonomakhosDnemi'ne(1042-55) tarihlernemizi Yannefler veinarteksinfres- iin tarihlerneleri 1042tarihli kitabe, 1034-41 daki Ziridlerin tahribindensonra Ioannes Orphanotrophos'unveelegeen1042-50 tarihli sikke1 18 tarihlikitabe ieren avludaki arkosolium ile program, ikonografive slupzelliklerigsterir. Gneydeki mezar ile birliktekuzey ek ikonografi, resim ve slupzellikleri benzer rnekleri Akdeniz'deki Sicilya) 12. ait etkilirneklerde zellikle slup benzer rnek-ler 12. ait rneklerdirw (izim: 4;Resim: 17). buradaki12. etkiliblgesel ta- Trkiye' deki ilk ve tek rnek olan AzizNikolaossiklusuda resim enerkenrneklerdenbiri olarakkabul edilebilir (Resim: 18). ilebirlikte da 12. iinde Buradakiresim ikonografi vesl upzelliklerindetespitedilen etkisi, yada etkili blgesel gsterir. bulunan1185-95tarihli II. Isaak Dnemi'ne ait sikke ile Demre'de1185 ya da sel felaketi tarihlernemizin "terminus postquem" ini verir.(47) konsil sahnesibilinentekrnekPantokrator gneykilisesidir.Gney kilisesi narteksinde tasvir edilen konsil sahneleri iin bkz. P.Gautier, REB32-33 (1974-75) 1-131, bil.36.(48) Benzer sluptaki Monomakhos'aatfedilen Chios NeaMoni mozaikleriiinbkz. D.Mouriki, DOP34(1980)77-124, biI.88-92; TheMosaicsof NeaMoni onChios , I-II,Athens 1985;Phokis H.Lukas kilisesi freskovemozaikleri iinbkz. Mouriki 1980a.g.e. 83-87;c.L.Connor, Art and Mirades in MedievalThe Crypt at HosiosLukas and It 's Frescoes,Princeton199i.(49) Otken1997 a.g.e. not 2, M.Acara, Madenbuluntular, 480.(50) Monagri PanagiaAmosgouiinbkz. S.Boyd, DOP28(1974) 277-334; KoutsovendisH.Krisostomos bkz. C.Mango, DOP44(1990) 63-94; Asinou Panagia PhorbiotissaKilisesi iin bkz. DOP 21 (1967) 261-266.491492.j:>.\ovo.0'35.5.28DEMRE;HNiKOLAOSKiLisESi1997B

PLANIN.ORAGAN)M.TEKiNALP

,M+5.20'1g;7Jizim: 7i- i i i io a'J5aS'OQ15'"11",,1.izim: 85153. M.GmQnResim 1: genel grnmResim 2:fresko, Meryem veocuk516Resim 3:pencere ii, fresko martirResim 4: Apsis, kuzey cephesi, halar517Resim 5: Orta ve gney neflerResim 6: Orta nefteki S18Resim 7: Resim 8: C VII plankaresindeki ama519Resim 9: alanResim 10: A, B, C520Resim 11: A kuzey nefe ve Resim12: Adak 5211:100 Ilil'l i I' i I' i 1111' i III 1111111111 ii1\ \\\\ \\i II i II\\ \\\\11\\\11\(\1111\1o 1 234 567Resim 13: Bizans sikkesiResim 14: Seramik kap522Resim 15: Seramik kpADB '97Resim 16: Seramik lleler523ADB '97Resim17: Seramik kandiller524'"1997 YILI ,Chris LIGHTFOOT*MERGENAmorium projesinin 10. sezonu 7 Temmuz - 25 tarihleri ara- Buzaman iinde ekibimiz de 26arkeolog ve 18'i Trk, I'er Almanve Bu Temsilcisi olarak Afyon Arkeoloji Mzesi 'ndenMevlt Uy-mez ekibirnize Sezonboyunca espriler ve samimiyetiyle ka- bir renk i 997 sezonunda Melih Arslan (AnadoluMedeniyetleri M-zesi), Prof. Dr. JohnDevreker (Louvain niversitesi, Belika)ve Pessinusekibindenbirkaye, Prof. Dr. Peter Kuniholmve ekibi (Cornell niversitesi,ABD), Prof. Dr. KennethHarl(Tulaneniversitesi, New Orleans, ABD), Prof.Dr. Robert Jewett (Garrett-Evangelical Theological Seminary, Evanston, Illino-is, ABD), Prof. Dr. Thomas Drew-Bear (CNRS, Lyon,Fransa), Dr. Stanley Ire-landve (Warwickniversitesi, MichaelMace(Kanada B-ykelisi, Ankara),Thomas Wheeler (Gney Afrika Bykelisi,Ankara), Yksel Erimtan (EMT,Ankara),Cafer S. Okray ve Ahmet Tabur (Afyon Kltr Mdr) Amorium'u ziyaret ettiler.Maddi destek, Arkeoloji Enstits, 'The Truste-esofHarvardUniversity', ve Amorium ('Friends of Amorium')tara- Projemiz, vedestekleri iin KltrBa- veMzelerGeneltm (zellikle KenanYurttagl'e) eniten sunar. Belediye Gler,Afyon Mzesi Mdr VekiliAhmet ve tm mze bizi i-Dr. es. LIGHTFOOT, Arkeoloji Blm, Durhamniversitesi, MERGEN, Anadolu niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm,(I) Ekibimizde bulunan uzmanlar Prof. Dr. Eric Ivison (CUNY, New York), Dr. Mahmut G. Drahor (Do- Eyll. niversitesi), Dr. M..Ali Kaya (SleymanDemirel niversitesi), Beate Bhlendorf (He-idelbergUniversitesi), Ozkul (Gazi Universitesi), OlgaKaragiorgou(OxfordUniversitesi),Dr.l\!Iargaret A.V. Gill ve Julie Roberts idi. Mcahide Koak, Sultan Fer-zat Ulker, AnadoluUniversitesi), Grel veEbru(DokuzEyll Universitesi), Betl Bayraktar, Aylan Erkal ve AylinZor(AnkaraDTCF,), Yasemin Tok(Seluk Universitesi) ,Paola Pugsley (Exeter Universitesi), Simon Young (Dur-hamUniversitesi), Fulyave Tolga Grbuz de grev 525tenbirdostlukla ve esirgemediler. Burada sa- pek ok ancak Prof. Cyril Mango,Do. Dr. EbruParman,Hseyin (PiribeyliBelediye Dr. MarliaMango,Richard Ashton,DavidBarchard, Dr. Stanleylreland veMuharrem Bayar'a zellikleetmek isteriz.Hava btn busezonboyunca anormal ve geti.Bu hava iin negatif ynde etki- Ancak nemliDr. Mahmut Drahor'un jeofizik olduka zamanda, bir yzeyden bol miktarda kkbuluntu vezellikle, cam bi-lezik ele 1997 Amorium evinde ett Kent iindejeofizik kyiinde lan vesit ierisindekonservasyon vedzeltme olarak drt ana grupta mmkndr. zamanda, gayret gsterilen konservasyon ne ki kt hava ko- nedeniyle zor Hatta ngrlen, hykzerindebulunanmolozunkepevetraktr bol murnedeni ileyzey sonucu toprak bulunan veyzeye zarar grmesi ile An-cak, hersene dzenli olarak gibi busene de iinde bulunan Bu mteakip, daha nce kyller ta- 1947 ya da1948 bildirilen ve gnmze p uku-rtlolarak gney yer alanbir mekan bupislikten Bu bize iki Birincisi:p-ler temizlendiktensonraburadadokuzdnemeait duvar tespit ise, genellikle tersi (zira ge-lenler genellikleefsanehaline sit zerinde halk-tanedinilenbilgileringvenilir Bir ise, kyveevresindeyzey Kyiinde sosyol-antropolojik neticesin-de elde edilenveri birrapor halinde1998 sezonuso-nunda elimizde umuyoruz. Ancak ilketapta gze arpan, Hisarky'deevlerinbykbir Amoriumsakinlerinin binatemelleri zerine oturuyor Buyzdenevlerinplan benzerlikler kurulabilmektedir. Onmzdekisivil mimari rneklerindesren neticesinde elde edilecek sonular, daha verileri Kyde birnfusgnn ve orta- oldukasylenebilir.kyiinde bulunan veya olmayanmimari plastikmalzemenintespit vetasnifinedevamevrede iseilginsonularelde tir. Bunlardan ennemlisinekropol bulunanvebirkaya ktlesizeri-ne olanFrig tipi ift (Roma Dnemi 'ne ait olan bir mezar ste-li) betimlemesidir (Resim: 1). Bubilinen ve biruygulama 5261997sezonunda nemlibir ise Dr. MahmutOrahor, Dr. M. Ali Kayaveekipleri jeofizik Amoriumbykbir sit kentinmimari ileilgili byk lekli ve bilgiedinebilmenin enkolay yolu jeofizik ma bahsedilen 1997senesinde, ve kiliseyer alan duvarlarla levi belirsiz mekan iinde 1; Resim: 2).1996 se-zonundaizleri toprakyzeyindede takipedilebilenzerinde neticesinde buve dola- korumaya ynelik bir duvar Geen a- bu Orta Bizans Dnemi 'ne ait askeribir merkez ol- geen mekan ierisin-deyer alan veplan rnekleme sonucunda ki, ngrlenmanyetikvezdirenyntemleri Amorium kentinin jeofizik zerinde Daha nce tespit ancak olan ie-risinde ilkneticeleri buradayzeye du-varortaya bir raporun 1998 sezonun-da taahht Takipeden dnemlerindejeofizik ven- elde edilensonular birbirini ni-telikte olursa - ki - mimarisi ve daha ruve bilgi, daha srede elde edilebilir. sre ve maddiimkan-larla gerekli grlen saptanma- jeofizik yntemler olduka nemliyer Amorium'da cak jeofizik grece daha az tahrip ve yer yer tabakala- ile zerinde yer alan ve18. kadarsreklikgsteren, birbirineok stratigrafikkatmanlardane gre daha sonular Buna olarak alandabulunanXA/XB klrneklerininC14tarihlendirilmesi C14analizleri iin rneklerinbiri XA bulunan, vinin hayvanbeslemeya dasulamayaynelik tekneninhemenbir kl ukurundan kl ukuru teknenin tabandave evrede XA iinde yer alan XB uzanan bu tekne di-zisi Bu yzden kl rneklerininCL4 koruma nceki bir dnemeait C14analizi grekoruma 9. nce olamaz.(2) Bu yntem, Amorium defa MartinHarrison ilk se-zonunda bkz. R.M. Harrison, "Arnorium1988. The First PrelirninaryExcavation,"AnatSt 39 (1989), s. 171 dipnot 11.(3) Orneklerin Florida' dan, Beta AnalytieIne. Arno-rium Projesi, JohnGiorgive Londra Arkeoloji Mzesi 'ne, rneklerin laboratuvara gn-derilmesi organizasyonunuiin sonsuz borbilir.527ikinci rnekise,iindeyeralanXB kesi-tindede grlebilenbir Bu tabakakoruma incelerek uzanan vekorunagel- stnden1.54 m. derinlikteyer Butabakaileseviyede yznde yer alan bir sebebiile dizisi Bu zerinde iseikincievresine ait anla- rgs Sz geen ikincievresiile bir toprakzemininhemenyeral- tabaka XA ile bu tabaka 1. rne- yani, tekne dizisinin ve seviyedekibirmoloz r-g zerinde yer alan, toprak kapkacak vekemik par- bulunan bir zerinde yer bu katmandan analizleri dnemeve 1. evresiile 2. evresi bir dneme, yanitahripgerek- dnemebir tarihverebilecektir. C14neticesinde sonular ilkevresinintahrip edilmesi ileikincievresinin 9. ile10. larierisinde ve gstermektedir. evinde ise daha ziyade 1993-97 iinplanlananikinci5 ra-Amorium ynelik Bu se-bepledir ki, 1997 sezonunda ok, evinde bulunanmalzemenin birprogram Prof. ThomasDrew-BearJulieRoberts MZ01no'lumezardabulunan 93birey iinyrtlen fizik antropoljik Sirnon Young dan35 tane lle ve Ozkul Islami Dnem ke-ramik iin nemli kk izimleri PaolaPugsley bulunan metal buluntu tasnifi zamanda Afyon Arkeoloji Mzesi 'nde bulunan bronz kemer to- Mcahide Koak bir Bu ikisi 1995 Amorium toplam 47kemer ve/veya1992 devam edilerek 1256 adet ve/veya ta- Bizans Dnemi toprak Beateta- devam Bunun zellikle UUveTT tm keramik buluntular iinde ve zenli bir sonu olarak, Erken Bronz a- aitel bir kapara seramik ele(Resim:3). Bu bulun-tular hykzerinde veyzey ele enerken tarihlirneklerdir.Buseneyzeybuluntusu olarak12adetsikkeele 1987 bugnekadar elegeirilen 252 adet sikke iin desteklenmesi ile malzemesi iinRichardAshtonilebirlikteBolvadin Belediye Mzesi 'nde bir M-zedebulunanBizansDnemi 'neaitsikkeler Amoriumile(4) Bkz. AnatSt 46 (1996), s. 101-2, 5.528 7.- 1 Anadol u' da olarak para ekonomisinin ve bulokal ekonomikierisindeAmorim'un"thematik"bir olarakyer dairdaha ve verilerelde Bununlaberaber, 1997sezonunda Amorium ikiadet sikkealma yoluyla Afyon Arkeoloji Mzesi 'ne De-rnircili Ky'nde iki sikkedenbirisi, Amoriumdarphane-sindeImparatorNeroDnemi'nde(M.S. 54-68)5 sikkehak- Adil Ozme, neticesinde ise, busikkenin III. (M.S. 1204/5) ait,pek bir sikke oldu-ortaya 1997 sezonu damga buluntular (SF3702, SF371 1 veSF3719) daverimli Zira, sononsene ierisinde sadece dam-ga 1997 sezonundaele geirilen damga adettir. Ele geirilen her damga da Orta Bizans Dnemi (10.-11. lar)'netarihlenmektedir.Budamgalardanbirisi (SF3719), olarak koru- byk boyutlu, bir rnektir. zamanda, bu damga elegeirilenyeganernektir. Bugnekadar elegeirilenr-neklerin Kilisesi'nin lanmhrnnyznde, Meryemveocuk Isatasviri Tasvire,iki kabartma noktalardan dairesel birbordr ereve Buerevenin alaniindeAnnesi" olan MHP / evharfleri Figrler yksek kabartmas-lubunda Mhrn arka yznde ise, nyzdeki ereveninben-zeri bir ereveierisinde6 bir +eKER8 / [N]-IKH